INHOUDSOPGAVE DERDE DEEL: VOORNAAMSTE VERSLAGEN 2001 VAN HET VAST COMITÉ VAN TOEZICHT OP DE POLITIEDIENSTEN 1 TITEL I: TOEZICHTSONDERZOEKEN 3

i

INHOUDSOPGAVE DERDE DEEL: VOORNAAMSTE VERSLAGEN 2001 VAN HET VAST COMITÉ VAN TOEZICHT OP DE POLITIEDIENSTEN ____________________________________________ 1 TITEL I: TOEZICHTSONDERZOEKEN ________________________________________________ 3 HOOFDSTUK I: NALEVING EN BESCHERMING VAN DE FUNDAMENTELE RECHTEN EN VRIJHEDEN EN DOELTREFFENDHEID________________________________________ 3 AFDELING 1: TOEPASSING VAN ARTIKEL 7 EN 9 VAN HET INTERNATIONAAL VERDRAG INZAKE BURGERRECHTEN EN POLITIEKE RECHTEN _________________ 3 1.

ALGEMEEN ____________________________________________________________________ 3

2.

VOORNAAMSTE VASTSTELLINGEN _____________________________________________ 3 2.1.

ALGEMENE STATISTIEKEN MET BETREKKING TOT DE BEOOGDE DOMEINEN --------------------------- 3

2.2.

BESTUURLIJKE EN GERECHTELIJKE AANHOUDINGEN ------------------------------------------------------- 5

2.3.

FOUILLERINGEN ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 6

2.4.

INFRASTRUCTUUR VAN DE DOORGANGSCELLEN, OOK VEILIGHEIDSKAMERS OF AMIGO’S GENAAMD, IN DE POLITIEPOSTEN ------------------------------------------------------------------------------- 7

2.4.1. 2.4.2.

3.

Geldende wetgeving met betrekking tot de cellen in de politieposten ...................................................7 Aanhoudingsregister...............................................................................................................................7

2.5.

RECHT OP MEDISCHE ZORGEN ----------------------------------------------------------------------------------- 8

2.6.

RECHT OP EEN ADVOCAAT VAN BIJ DE AANVANG VAN DE HECHTENIS --------------------------------- 8

2.7.

RECHTEN VAN OPGESLOTEN PERSONEN ----------------------------------------------------------------------- 9

2.8.

AFSCHAFFING VAN MAATREGELEN DIE ENKEL WORDEN OPGELEGD DOOR ADMINISTRATIEVE VOORSCHRIFTEN --------------------------------------------------------------------------- 9

2.9.

VERSCHAFFEN VAN DRANK EN VOEDSEL AAN PERSONEN DIE ZIJN OPGESLOTEN IN DE DOORGANGSCELLEN VAN DE POLITIEPOSTEN ---------------------------------------------------------------- 9

2.10.

OPLEIDING VAN POLITIEAMBTENAREN BELAST MET DE BEWAKING VAN AANGEHOUDENEN -----10

2.11.

MATERIAAL DAT TER BESCHIKKING ZOU MOETEN WORDEN GESTELD VAN DE BEAMBTEN DIE DE PERSONEN DIE IN DE POLITIEPOSTEN ZIJN OPGESLOTEN, DIENEN TE BEWAKEN -------------10

2.12.

VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE OFFICIEREN VAN GERECHTELIJKE EN VAN BESTUURLIJKE POLITIE --------------------------------------------------------------------------------------------------------------11

VOORUITZICHTEN EN PROJECTEN ____________________________________________ 11

AFDELING 2: 101-CENTRALES ______________________________________________________ 11 4.

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK _____________________________________________ 11

5.

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN_____________________________________________ 12 5.1.

MENSELIJKE MIDDELEN -----------------------------------------------------------------------------------------12

5.2.

MATERIËLE MIDDELEN ------------------------------------------------------------------------------------------13

5.3.

PROCESSEN---------------------------------------------------------------------------------------------------------13

5.4.

KLANTTEVREDENHEID-------------------------------------------------------------------------------------------14

5.5.

PERSONEELSTEVREDENHEID -----------------------------------------------------------------------------------15

5.6.

IMPACT OP DE SAMENLEVING ----------------------------------------------------------------------------------15

ii 5.7.

RESULTATEN-------------------------------------------------------------------------------------------------------15

5.8.

LEIDERSCHAP ------------------------------------------------------------------------------------------------------15

5.9.

BELEID EN STRATEGIE -------------------------------------------------------------------------------------------16

6.

TOEKOMST: ASTRID ___________________________________________________________ 16

7.

NAWOORD ____________________________________________________________________ 17

AFDELING 3: POLITIE EN PROSTITUTIE IN ENKELE GROTE BELGISCHE STEDEN_____ 17 8.

SITUATIE IN ANTWERPEN _____________________________________________________ 17 8.1.

PROSTITUTIEBELEID IN ANTWERPEN -------------------------------------------------------------------------17

8.1.1. 8.1.2. 8.1.3.

8.2.

Naar een geïntegreerd prostitutiebeleid ................................................................................................17 Implementatie van het pilootproject inzake prostitutiebeleid ...............................................................18 Richtlijnen voor de Cel Schipperskwartier...........................................................................................21 ONDERZOEK OP HET TERREIN-----------------------------------------------------------------------------------21

8.2.1. 8.2.2.

8.3.

Inleiding................................................................................................................................................21 Verwerking van de onderzoeksresultaten .............................................................................................22

POLITIEDIENSTEN TEGENOVER HET FENOMEEN ------------------------------------------------------------26

8.3.1. 8.3.2. 8.3.3.

8.4. 9.

Prostitutieambtenaar .............................................................................................................................26 Werkbezoek Zone West........................................................................................................................26 Werkbezoek aan de zedenafdeling van de opsporingsdienst ................................................................27

CONCLUSIES -------------------------------------------------------------------------------------------------------28

SITUATIE IN OOSTENDE _______________________________________________________ 29 9.1.

ONDERZOEK OP HET TERREIN-----------------------------------------------------------------------------------29

9.1.1. 9.1.2.

9.2.

Inleiding................................................................................................................................................29 Verwerking van de resultaten ...............................................................................................................29


9.2.1. 9.2.2. 9.2.3.

9.3.

Recherche – Cel Zeden en Mensenhandel............................................................................................30 Opvangmogelijkheden..........................................................................................................................32 Diversen................................................................................................................................................32

CONCLUSIES -------------------------------------------------------------------------------------------------------32

10. SITUATIE IN GENT_____________________________________________________________ 33 10.1.

ONDERZOEK OP HET TERREIN ----------------------------------------------------------------------------------33

10.1.1. 10.1.2.

10.2.


10.2.1. 10.2.2. 10.2.3.

10.3.

Inleiding................................................................................................................................................33 Verwerking van de onderzoeksresultaten .............................................................................................33 Werkbezoek aan de unit ‘MEPROSCH’ ..............................................................................................35 Opvangmogelijkheden..........................................................................................................................38 Diversen................................................................................................................................................38

CONCLUSIES -------------------------------------------------------------------------------------------------------38

11. SITUATIE IN SCHAARBEEK ____________________________________________________ 39 11.1.


11.1.1. 11.1.2.

11.2.

Inleiding................................................................................................................................................39 Verwerking van de onderzoeksresultaten .............................................................................................39


iii 11.2.1. 11.2.2. 11.2.3. 11.2.4.

11.3.

Contact met de politie van Schaarbeek.................................................................................................40 Contact met de vzw Pag-Asa................................................................................................................42 Contact met de federale politie .............................................................................................................42 Optreden van de politie van Brussel .....................................................................................................43

CONCLUSIES ----------------------------------------------------------------------------------------------------43

12. SITUATIE IN SINT-JOOST-TEN-NODE ___________________________________________ 44 12.1.


12.2.


12.2.1. 12.2.2.

12.3.

Contact met de politie van Sint-Joost-ten-Node ...................................................................................44 Contact met de vzw Espace P...............................................................................................................45

CONCLUSIES -------------------------------------------------------------------------------------------------------46

13. SITUATIE IN LUIK _____________________________________________________________ 46 13.1.

INLEIDING ----------------------------------------------------------------------------------------------------------46

13.2.


13.2.1. 13.2.2. 13.2.3.

13.3.


13.3.1. 13.3.2.

13.4.

Inleiding................................................................................................................................................47 Vaststellingen .......................................................................................................................................47 Ontmoetingen met de prostituees .........................................................................................................47 Contact met de politie van Luik ...........................................................................................................48 Verantwoordelijken van de gerechtelijke dienst en van de zedenafdeling ...........................................48

CONCLUSIES -------------------------------------------------------------------------------------------------------49

AFDELING 4: TOEPASSING VAN HET TUCHT-STATUUT ______________________________ 50 14. INLEIDING ____________________________________________________________________ 50 15. VASTSTELLINGEN_____________________________________________________________ 51 15.1.

ALGEMEEN ---------------------------------------------------------------------------------------------------------51

15.2.

BIJZONDERE VASTSTELLINGEN --------------------------------------------------------------------------------51

16. VOORUITZICHTEN ____________________________________________________________ 52 HOOFDSTUK II: COÖRDINATIE EN DOEL-TREFFENDHEID ___________________________ 54 AFDELING 1: BEHEER VAN INFORMANTEN _________________________________________ 54 17. ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK _____________________________________________ 54 18. VERLOOP _____________________________________________________________________ 54 19. ONDERZOEKSRESULTATEN ___________________________________________________ 55 19.1.

ALGEMEEN ---------------------------------------------------------------------------------------------------------55

19.2.

ALGEMEEN CONCEPT---------------------------------------------------------------------------------------------56

19.3.

KENNIS, KUNDE EN VAARDIGHEDEN --------------------------------------------------------------------------56

19.4.

BETROKKEN PERSONEEL ----------------------------------------------------------------------------------------57

19.5.

WAARDEN EN INTEGRITEIT -------------------------------------------------------------------------------------57

19.6.

BEHEER VAN INFORMANTENDOSSIERS -----------------------------------------------------------------------58

iv 19.7.

VERZEKERINGSMAATSCHAPPIJEN -----------------------------------------------------------------------------59

19.8.

BEHEER VAN INFORMANTEN -----------------------------------------------------------------------------------59

19.8.1. 19.8.2. 19.8.3. 19.8.4. 19.8.5.

19.9.

Definitie................................................................................................................................................59 Achtergrondonderzoek van de informant .............................................................................................60 Opstellen van het contactrapport ..........................................................................................................60 Contacten met informanten ..................................................................................................................61 Codering ...............................................................................................................................................62

STRUCTUREN EN VERANTWOORDELIJKHEDEN --------------------------------------------------------------63

19.10. MIDDELEN----------------------------------------------------------------------------------------------------------64 20. CONCLUSIES __________________________________________________________________ 64 21. AANBEVELINGEN _____________________________________________________________ 65 AFDELING 2: MENSENSMOKKEL ___________________________________________________ 65 22. INLEIDING ____________________________________________________________________ 65 23. ZAAK DOVER__________________________________________________________________ 65 23.1.

ALGEMEEN ---------------------------------------------------------------------------------------------------------65

23.2.

CONFORMITEIT VAN HET OPTREDEN MET HET LEGAAL KADER------------------------------------------66

23.3.

MOGELIJKHEDEN TOT PROACTIEVE RECHERCHE -----------------------------------------------------------66

23.4.

CONCLUSIES -------------------------------------------------------------------------------------------------------66

24. IMPACT VAN DE POLITIEHERVORMING________________________________________ 67 24.1.

HERSTRUCTURERING VAN DE SCHEEPVAARTPOLITIE (SPN) --------------------------------------------67

24.2.

TAAKVERDELING -------------------------------------------------------------------------------------------------67

24.3.

INFORMATIEDOORSTROMING EN -VERWERKING -----------------------------------------------------------68

24.3.1. 24.3.2. 24.3.3.

Coördinator Federale Prioriteiten Kust.................................................................................................68 Arrondissementele Informatiekruispunten (AIK).................................................................................68 Dienst Mensenhandel ...........................................................................................................................70

25. ONTDEKKING VAN VERSTEKELINGEN IN EEN CONTAINER OP 8 DECEMBER 2001 ___________________________________________________________________________ 75 25.1.

VASTSTELLINGEN -------------------------------------------------------------------------------------------------75

25.2.

PROBLEMATIEK VAN DE CONTROLE VAN CONTAINERS ---------------------------------------------------75

26. KNELPUNTEN IN DE SAMENWERKING MET ANDERE DIENSTEN _________________ 76 26.1.

INLEIDING ----------------------------------------------------------------------------------------------------------76

26.2.

DOUANE ------------------------------------------------------------------------------------------------------------77

26.3.

DIENST VREEMDELINGENZAKEN ------------------------------------------------------------------------------78

26.3.1. 26.3.2. 26.3.3.

26.4.

Overbrenging naar gesloten centra .......................................................................................................78 Bureau C...............................................................................................................................................79 Bureau opsporingen..............................................................................................................................79

PRIVATE SECTOR --------------------------------------------------------------------------------------------------80

27. EVOLUTIE ____________________________________________________________________ 81

v HOOFDSTUK III: DOELTREFFENDHEID VAN DE ALGEMENE OF BIJZONDERE WERKING VAN EEN OF MEER POLITIEKORPSEN OF –DIENSTEN ________________ 83 AFDELING 1: POLITIEKORPS VAN EEN MEERGEMEENTEZONE UIT DE PROVINCIE ANTWERPEN __________________________________________________________________ 83 28. ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK _____________________________________________ 83 29. METHODOLOGIE ______________________________________________________________ 83 29.1.

KEUZE VAN HET MEETINSTRUMENT --------------------------------------------------------------------------83

29.2.

VOORBEREIDING, UITVOERING EN VERWERKING ----------------------------------------------------------84

29.3.

INTERPRETATIE----------------------------------------------------------------------------------------------------84

30. ONDERZOEKSRESULTATEN ___________________________________________________ 84 31. CONCLUSIES __________________________________________________________________ 84 31.1.

INLEIDING ----------------------------------------------------------------------------------------------------------84

31.2.

BIJZONDERE CONCLUSIES ---------------------------------------------------------------------------------------85

31.2.1. 31.2.2. 31.2.3. 31.2.4. 31.2.5. 31.2.6. 31.2.7. 31.2.8. 31.2.9. 31.2.10. 31.2.11.

31.3.

Module 1: leiderschap ..........................................................................................................................85 Module 2: personeelsmanagement .......................................................................................................85 Module 3: beleid...................................................................................................................................86 Module 4: middelen..............................................................................................................................86 Module 5: procedures ...........................................................................................................................87 Module 6: tevredenheid personeel........................................................................................................87 Module 7: tevredenheid burger.............................................................................................................88 Module 8: resultaten .............................................................................................................................88 Module 9: interne communicatie ..........................................................................................................89 Module 10: externe relaties ..................................................................................................................89 Module 11: veranderingsbereidheid .....................................................................................................90

VOORLOPIGE ALGEMENE CONCLUSIES -----------------------------------------------------------------------90

AFDELING 2: POLITIEKORPS VAN EEN EENGEMEENTEZONE IN DE PROVINCIE LUIK __________________________________________________________________________ 91 32. ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK _____________________________________________ 91 33. METHODOLOGIE ______________________________________________________________ 91 34. ONDERZOEKSRESULTATEN ___________________________________________________ 91 35. CONCLUSIES __________________________________________________________________ 91 AFDELING 3: POLITIEKORPS VAN EEN EENGEMEENTEZONE IN DE PROVINCIE OOST-VLAANDEREN ___________________________________________________________ 92 36. ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK _____________________________________________ 92 36.1.

EERSTE FASE -------------------------------------------------------------------------------------------------------92

36.2.

TWEEDE FASE ------------------------------------------------------------------------------------------------------93

37. METHODOLOGIE ______________________________________________________________ 93 37.1.

ALGEMEEN ---------------------------------------------------------------------------------------------------------93

37.2.

VOORBEREIDING, UITVOERING EN VERWERKING ----------------------------------------------------------93

vi 38. ONDERZOEKSRESULTATEN ___________________________________________________ 93 39. VOORUITZICHTEN ____________________________________________________________ 94 40. GEDEELTELIJKE CONCLUSIES_________________________________________________ 94 AFDELING 4: POLITIEKORPS VAN EEN EENGEMEENTEZONE IN DE PROVINCIE ANTWERPEN __________________________________________________________________ 94 41. ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK _____________________________________________ 94 42. METHODOLOGIE ______________________________________________________________ 94 43. ONDERZOEKSRESULTATEN ___________________________________________________ 95 44. CONCLUSIES __________________________________________________________________ 95 AFDELING 5: POLITIEKORPS VAN EEN MEERGEMEENTEZONE UIT HET ARRONDISSEMENT BRUSSEL-HOOFDSTAD _____________________________________ 96 45. ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK _____________________________________________ 96 46. VERLOOP _____________________________________________________________________ 96 46.1.

EERSTE FASE -------------------------------------------------------------------------------------------------------96

46.1.1. 46.1.2.

46.2.

Methodologie........................................................................................................................................96 Vaststellingen .......................................................................................................................................96

TWEEDE FASE ------------------------------------------------------------------------------------------------------96

46.2.1. 46.2.2. 46.2.3.

Inleiding................................................................................................................................................96 Methodologie........................................................................................................................................97 Vaststellingen .......................................................................................................................................97

47. CONCLUSIES __________________________________________________________________ 99 AFDELING 6: POLITIEKORPS VAN EEN MEERGEMEENTEZONE UIT HET ARRONDISSEMENT BRUSSEL-HOOFDSTAD ____________________________________ 100 48. ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK ____________________________________________ 100 49. VERLOOP ____________________________________________________________________ 100 50. VOORGESTELDE MAATREGELEN _____________________________________________ 100 51. TUSSENTIJDSE CONCLUSIES __________________________________________________ 100 52. KLACHTENBEHANDELING____________________________________________________ 101 52.1.

BASISVOORWAARDEN VOOR KLACHTENBEHANDELING ------------------------------------------------ 101

52.2.

FORMELE KLACHTENBEHANDELING ------------------------------------------------------------------------ 101

52.3.

INHOUDELIJKE KLACHTENBEHANDELING ------------------------------------------------------------------ 102

53. OPVOLGING__________________________________________________________________ 102 AFDELING 7: POLITIEKORPS VAN EEN MEERGEMEENTEZONE IN DE PROVINCIE NAMEN ______________________________________________________________________ 102 54. ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK ____________________________________________ 102

vii 55. METHODOLOGIE EN VERLOOP _______________________________________________ 103 56. ONDERZOEKSRESULTATEN __________________________________________________ 104 57. VOORSTELLEN EN SUGGESTIES ______________________________________________ 104 57.1.

AANVANKELIJKE VOORSTELLEN EN SUGGESTIES -------------------------------------------------------- 104

57.2.

ONTWIKKELINGEN ---------------------------------------------------------------------------------------------- 105

57.3.

DIVERSEN -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 105

AFDELING 8: POLITIEKORPS VAN EEN MEERGEMEENTEZONE IN DE PROVINCIE NAMEN ______________________________________________________________________ 105 58. ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK ____________________________________________ 105 59. VERLOOP VAN HET ONDERZOEK _____________________________________________ 106 60. ONDERZOEKSRESULTATEN __________________________________________________ 106 61. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN____________________________________________ 106 61.1.

CONCLUSIES UIT DE EERSTE FASE --------------------------------------------------------------------------- 106

61.2.

ALGEMENE CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN ------------------------------------------------------------ 107

AFDELING 9: POLITIEKORPS VAN EEN EENGEMEENTEZONE IN DE PROVINCIE WAALS-BRABANT ____________________________________________________________ 107 62. ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK ____________________________________________ 107 63. METHODOLOGIE _____________________________________________________________ 107 64. ONDERZOEKSRESULTATEN ___________________________________________________ 108 65. CONCLUSIES _________________________________________________________________ 108 AFDELING 10: POLITIEKORPS VAN EEN EENGEMEENTEZONE IN DE PROVINCIE ANTWERPEN _________________________________________________________________ 108 66. ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK ____________________________________________ 108 67. ONDERZOEKSRESULTATEN ___________________________________________________ 109 67.1.

BIJZONDER BIJSTANDSTEAM (BBT) ------------------------------------------------------------------------- 109

67.1.1. 67.1.2.

Informatie van de politie Antwerpen ...................................................................................................109 Vaststellingen en bedenkingen van het Vast Comité P ......................................................................111

67.2.

HANDHAVING VAN DE OPENBARE ORDE ------------------------------------------------------------------- 111

67.3.

CONCLUSIES ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 112

HOOFDSTUK IV: DOELTREFFENDHEID VAN DE ALGEMENE OF BIJZONDERE WERKING VAN EEN OF MEER DIENSTEN MET POLITIEBEVOEGDHEID _________ 113 AFDELING 1: SPOORWEGPOLITIE _________________________________________________ 113 68. ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK ____________________________________________ 113 69. VOORNAAMSTE ONDERZOEKSRESULTATEN __________________________________ 113 70. METHODOLOGIE _____________________________________________________________ 114

viii 71. CONCLUSIES _________________________________________________________________ 114 72. AANBEVELINGEN ____________________________________________________________ 115 72.1.

BIJZONDERE AANBEVELINGEN ------------------------------------------------------------------------------- 115

72.2.

ALGEMENE AANBEVELINGEN -------------------------------------------------------------------------------- 116

AFDELING 2: UITOEFENING VAN HET POLITIE-AMBT OP HET MIVB-NET ___________ 117 73. ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK ____________________________________________ 117 74. ONDERZOEKSRESULTATEN __________________________________________________ 118 75. METHODOLOGIE _____________________________________________________________ 118 76. CONCLUSIES _________________________________________________________________ 118 76.1.

BIJZONDERE CONCLUSIES ------------------------------------------------------------------------------------- 118

76.2.

VOORLOPIGE CONCLUSIES ------------------------------------------------------------------------------------ 119

77. AANBEVELINGEN ____________________________________________________________ 120 AFDELING 3: MIVB BIS ____________________________________________________________ 121 78. INLEIDING ___________________________________________________________________ 121 79. ONDERZOEKSVERRICHTINGEN_______________________________________________ 121 80. ONDERZOCHTE ELEMENTEN _________________________________________________ 121 81. ONDERZOEKSVERRICHTINGEN_______________________________________________ 121 82. VOORNAAMSTE ONDERZOEKSRESULTATEN __________________________________ 122 82.1.

EENHEID NET ANTI-VANDALISME VAN DE MIVB ------------------------------------------------------- 122

82.1.1. 82.1.2. 82.1.3. 82.1.4. 82.1.5. 82.1.6. 82.1.7. 82.1.8. 82.1.9.

Werking ..............................................................................................................................................122 Leiding................................................................................................................................................122 Werksfeer ...........................................................................................................................................122 Vorming..............................................................................................................................................123 Bevoegdheden ....................................................................................................................................123 Rapportering .......................................................................................................................................124 Samenstelling van de teams................................................................................................................124 Uitvoering van observatieopdrachten .................................................................................................124 Samenwerking met de politiediensten ................................................................................................125

82.2.

VERLOOP VAN DE OPERATIE “PICKPOCKETS” 2001/1008 ---------------------------------------------- 125

82.3.

SAMENWERKING MET DE LOKALE POLITIE VAN BRUSSEL ---------------------------------------------- 125

82.4.

OBSERVATIES BUITEN BRUSSEL ----------------------------------------------------------------------------- 126

82.5.

BAND MET HET TERRORISME --------------------------------------------------------------------------------- 127

82.6.

GEWAPENDE VERDACHTE ------------------------------------------------------------------------------------- 128

82.7.

PERSLEKKEN ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 128

82.8.

EERSTE ONDERZOEK VAN HET VAST COMITÉ VAN TOEZICHT OP DE POLITIEDIENSTEN EN ZIJN DIENST ENQUÊTES ---------------------------------------------------------------------------------------- 129

82.9.

INTERNE ONDERZOEKEN BIJ DE MIVB EN DE POLITIE VAN BRUSSEL -------------------------------- 129

ix 82.9.1. 82.9.2.

MIVB .................................................................................................................................................129 Lokale politie van Brussel ..................................................................................................................129

82.10. VOORNAAMSTE ONDERZOEKSRESULTATEN --------------------------------------------------------------- 130 83. CONCLUSIES _________________________________________________________________ 130 83.1.

CONCRETE ELEMENTEN --------------------------------------------------------------------------------------- 130

83.2.

WERKING VAN DE EENHEID NET ANTI-VANDALISME -------------------------------------------------- 131

TITEL II: ANDERE VRAAGSTUKKEN _______________________________________________ 132 AFDELING 1: VERSLAG OVER SUÏCIDE BINNEN DE BELGISCHE REGULIERE POLITIEDIENSTEN (1990-2000) _________________________________________________ 132 84. ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK ____________________________________________ 132 85. METHODOLOGIE _____________________________________________________________ 132 86. RESULTATEN VOOR DE PERIODE 1998-2000 ____________________________________ 132 86.1.

CIJFERGEGEVENS OVER DE INCIDENTIE VAN SUÏCIDE BIJ DE POLITIEDIENSTEN -------------------- 132

86.2.

GEOGRAFISCHE SPREIDING VAN DE SUÏCIDES ------------------------------------------------------------- 135

87. TOTAALOVERZICHT POLITIESUÏCIDE 1990-2000 _______________________________ 138 AFDELING 2: ESCORTES VAN GELD-TRANSPORTEN ________________________________ 139 AFDELING 3: TAKELEN ___________________________________________________________ 140 88. ALGEMEEN KADER___________________________________________________________ 140 89. ANALYSE VAN DE TOESTAND _________________________________________________ 141 90. AANBEVELINGEN ____________________________________________________________ 141 AFDELING 4: BESCHOUWINGEN OMTRENT DE KNELPUNTEN VAN DE POLITIEHERVORMING _______________________________________________________ 142 91. WETGEVING EN REGLEMENTERING __________________________________________ 142 92. KNELPUNTEN ________________________________________________________________ 144 92.1.

VOORAFGAANDELIJKE OPMERKING ------------------------------------------------------------------------- 144

92.2.

STATUUT --------------------------------------------------------------------------------------------------------- 144

92.3.

TUCHTWET ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 146

92.4.

CAPACITEIT ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 146

92.5.

INFORMATICA EN TECHNISCHE ONDERSTEUNING -------------------------------------------------------- 148

92.6.

LEGITIMATIE EN HERKENNING ------------------------------------------------------------------------------- 149

92.7.

ONAFHANKELIJK OPTREDEN ---------------------------------------------------------------------------------- 149

93. PERSPECTIEVEN _____________________________________________________________ 150 AFDELING 5: POLITIECAPACITEIT INZAKE INFORMATICACRIMINALITEIT_________ 150 94. ALGEMEEN KADER___________________________________________________________ 150

x 95. TOESTANDIN BELGIË_________________________________________________________ 151 96. NA DE INWERKINGTREDING VAN DE NIEUWE WET____________________________ 151 96.1.

REORGANISATIE VAN DE BESTAANDE DIENSTEN --------------------------------------------------------- 151

96.2.

VASTGESTELDE KNELPUNTEN-------------------------------------------------------------------------------- 152

97. AANBEVELINGEN ____________________________________________________________ 153 AFDELING 6: INVOERING VAN DE EURO ___________________________________________ 154 98. VEILIGHEID VAN DE GELDTRANSPORTEN ____________________________________ 154 99. WITWASSEN EN DE INVOERING VAN DE EURO ________________________________ 154 100. VERVALSING VAN DE EURO __________________________________________________ 155 101. PERSPECTIEVEN _____________________________________________________________ 157

DERDE DEEL: VOORNAAMSTE VERSLAGEN 2001 VAN HET VAST COMITÉ VAN TOEZICHT OP DE POLITIEDIENSTEN

3

TITEL I: TOEZICHTSONDERZOEKEN HOOFDSTUK I: NALEVING EN BESCHERMING VAN DE FUNDAMENTELE RECHTEN EN VRIJHEDEN EN DOELTREFFENDHEID AFDELING 1: TOEPASSING VAN ARTIKEL 7 EN 9 VAN HET INTERNATIONAAL VERDRAG INZAKE BURGERRECHTEN EN POLITIEKE RECHTEN1 1.

ALGEMEEN Het Vast Comité P is volledig operationeel sinds 1 mei 1994, datum waarop het hoofd en de leden van zijn Dienst Enquêtes hun functie hebben opgenomen. Alleen, of bijgestaan door zijn Dienst Enquêtes, voert het Vast Comité P toezichtsonderzoeken naar de politiediensten uit of stelt het onderzoeken in naar aanleiding van klachten of aangiften. De Dienst Enquêtes, van zijn kant, voert eveneens gerechtelijke onderzoeken, in die zin dat hij, in grote mate, werkt ten behoeve van de gerechtelijke overheid. Het Vast Comité P ontvangt eveneens veel informatie van de hiërarchie van de politiediensten, alsook van de inspecties en het intern toezicht van de gerechtelijke overheid. Het aantal klachten en aangiften die aan het Vast Comité P en/of zijn Dienst Enquêtes zijn gericht, is in de loop der jaren gestaag gestegen. In zijn activiteitenverslag 2000 heeft het Vast Comité P een analyse opgenomen van alle dossiers die de laatste vijf jaar werden behandeld, zowel op het vlak van gerechtelijke onderzoeken als op het vlak van toezicht. Daarbij werd een onderscheid gemaakt tussen gerechtelijke onderzoeken, toezichtsonderzoeken en onderzoeken naar aanleiding van gewone klachten of aangiften.

2.

VOORNAAMSTE VASTSTELLINGEN

2.1.

ALGEMENE STATISTIEKEN MET BETREKKING TOT DE BEOOGDE DOMEINENi Wat de gewelddaden tegen personen, willekeurige vrijheidsberovingen en daden van willekeur betreft, heeft de Dienst Enquêtes van het Vast Comité P een aantal gerechtelijke dossiers behandeld waarbij politieambtenaren waren betrokken. Deze dossiers werden hem door de bevoegde parketten toegezonden. Hierna geven we een schematisch overzicht weer van deze dossiers.

i

Activiteitenverslag 2000 van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, Parl. St., Kamer, 2000-2001, nr. 1360/001, p. 34 e.v.

4

Soort inbreuk

1996

1997

1998

1999

2000

Gewelddaden tegen personen

77

65

76

110

111

Willekeurige vrijheidsberovingen

19

8

14

21

15

Daden van willekeur

47

60

77

99

103

120

80

99 77

103

76 77

Gewelddaden Vrijheidsberovingen Daden van willekeur

65 60

60 47

40 20

111

110

100

19 8

14

21

15

0 1996

1997

1998

1999

2000

Overeenkomstig artikel 26 van zijn organieke wet2, stelden de politiediensten zelf het Vast Comité P in kennis van het feit dat zij de gerechtelijke overheid hadden ingelicht over de volgende inbreuken, vermoedelijk gepleegd door politieambtenaren. Onderstaande tabel vermeldt het aantal dossiers van dit type. Soort inbreuk Gewelddaden tegen personen Willekeurige vrijheidsberovingen Daden van willekeur

200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0

1996

1997

1998

1999

2000

133

175

188

147

115

8

11

16

16

10

27

59

101

71

79

188 175 147

133

115

Gewelddaden

101 71

59 27

79

Vrijheidsberovingen Daden van willekeur

8

11

16

16

10

1996

1997

1998

1999

2000

Het Vast Comité P stelt vast dat het aantal klachten dat op de zetel van de instelling werd neergelegd tegen politieambtenaren in deze drie domeinen gestaag is gestegen, terwijl de klachten die door de politiediensten zelf werd geakteerd, in aantal zijn afgenomen. Deze drie domeinen vertegenwoordigen ongeveer de helft van alle ge-

5 rechtelijke dossiers die door de Dienst Enquêtes van het Vast Comité P worden behandeld. De gegrondheid van de aangiften wegens politiegeweld tegen van hun vrijheid beroofde verdachten – zijnde een twintigtal gevallen per jaar – blijft moeilijk aan te tonen omdat deze dikwijls worden weerlegd door een proces-verbaal wegens weerspannigheid gedurende de ondervraging of het in de cel plaatsen. Het Vast Comité P is er zich van bewust dat bepaalde politieambtenaren hun functie en bevoegdheden kunnen misbruiken, maar stelt eveneens vast dat veel burgers zich tot de instelling wenden om de gerechtelijke procedures die tegen hen zijn ingespannen (meer bepaald ingevolge weerspannigheid), te vertragen of om twijfel te zaaien over de opportuniteit van een bepaald politieoptreden tegen hun persoon. Het aantal dossiers ten laste van politieambtenaren dat door de gerechtelijke overheid zonder gevolg wordt geklasseerd (ongeveer 35 %), is net zo belangrijk als veelbetekenend. Slechts voor 2 tot 3 % van de geakteerde klachten werd een vonnis geveld of een arrest uitgesproken en 63 % van de klachten worden nog steeds behandeld door de gerechtelijke overheid. Alle controleniveaus dienen erop toe te zien dat elke politieambtenaar de fundamentele rechten van de burgers nauwgezet naleeft. De politieambtenaar zelf wordt echter soms geconfronteerd met infrastructurele en structurele voorschriften waarop hij totaal geen vat heeft. In nogal wat gevallen ontbreken de nodige middelen en is de politieambtenaar aan zichzelf overgelaten, zoals infra wordt aangetoond. 2.2.

BESTUURLIJKE EN GERECHTELIJKE AANHOUDINGEN De duur van bestuurlijke aanhoudingen, vastgelegd door de wet op het politieambt3, mag in geen geval 12 uur te boven gaan. Tijdens de belangrijke evenementen die België de afgelopen jaren heeft beleefd (Euro 2000 en de Europese tops in het kader van het Belgische voorzitterschap van de Europese Unie), zijn de ordediensten massaal overgegaan tot de bestuurlijke aanhouding van oproerkraaiers. Sommige aangehoudenen werden langer dan 12 uur vastgehouden in onthaalstructuren die daarop niet waren berekend omdat hun vrijheidsberoving behoorde tot de bevoegdheid van de Dienst Vreemdelingenzaken, die zich diende uit te spreken over hun invrijheidsstelling of hun uitwijzing. Het Vast Comité P heeft in dit verband verscheidene klachten ontvangen en heeft deze ook geanalyseerd, niet enkel op het vlak van de wettelijkheid van de duur van de hechtenis (geregeld door de vreemdelingenwet), maar ook op het vlak van de hierna besproken kwesties (cellen, maaltijden, dranken, enz.). Gerechtelijke aanhoudingen mogen, zoals bepaald door de wet op de voorlopige hechtenis, niet langer duren dan 24 uur4. Deze termijn wordt soms overschreden doordat het bepalen van het tijdstip van de effectieve vrijheidsberoving door sommige officieren van gerechtelijke politie te wensen over laat. Er werd met name vastgesteld dat officieren van gerechtelijke politie aangehouden personen in een “veiligheidsbox” plaatsten, zonder hen evenwel te beschouwen als zijnde van hun vrijheid beroofd. In dit verband werden opmerkingen en aanbevelingen geformuleerd en, in sommige gevallen, tuchtrechtelijke vervolgingen gevraagd. Uit de analyse van de klachten en aangiften, alsook uit de analyse van bepaalde open bronnen, kunnen het Vast Comité P en zijn Dienst Enquêtes afleiden dat de aangehoudenen of de personen die geboeid voor het gerecht verschijnen, geregeld worden gefilmd en geïnterviewd door journalisten5. De wet op het politieambt6 en verscheidene interne richtlijnen die aan de inhoud van deze wet herinneren, benadrukken dat de politieambtenaren aangehouden, gevangen of opgehouden personen, buiten noodzaak, niet aan publieke nieuwsgierigheid mogen blootstellen; dat zij deze personen zonder hun instemming niet mogen onderwerpen of laten onderwerpen aan vragen van journalisten of derden, enz. Soms kunnen de rechten van deze personen wegens de infrastructuur van de politieposten of gerechtsge-

6 bouwen echter niet worden gerespecteerd. Naar het voorbeeld van wat in het gerechtsgebouw van Brussel werd gerealiseerd, zou de overheid inzake infrastructuur inspanningen moeten leveren om, zo veel mogelijk, te vermijden dat gevangenen geboeid worden geconfronteerd met het publiek in de gangen van de gerechtsgebouwen. In het gerechtsgebouw te Brussel werden aanpassingen aangebracht zodanig dat bepaalde gangen worden voorbehouden voor verplaatsingen van aangehouden personen7. 2.3.

FOUILLERINGEN8 De veiligheidsfouilleringen en de gerechtelijke fouilleringen lijken goed- of kwaadschiks te zijn aanvaard door de burger aangezien daarover niet te veel klachten worden ingediend. Sommige veiligheidsfouilleringen, vooral fouilleringen op het lichaam, lokken daarentegen heel wat reacties uit. De wet op het politieambt bepaalt wanneer een fouillering op het lichaam mag worden uitgevoerd. Uit de studie van verschillende dossiers blijkt dat de politieambtenaren de wettelijke voorschriften inzake fouilleringi niet op eenduidige wijze toepassen. Er bestaat vaak verwarring tussen de gerechtelijke fouillering – die enkel kan worden uitgevoerd wanneer de personen het voorwerp zijn van een gerechtelijke aanhouding of ten aanzien van personen tegen wie er aanwijzingen bestaan dat ze overtuigingsstukken of bewijsmateriaal in verband met een misdaad of een wanbedrijf bij zich dragen – en de fouillering op het lichaam die wordt uitgevoerd vooraleer iemand in de cel wordt gestopt. Bij bestuurlijke aanhoudingen gebeurt het nog al te vaak dat personen verplicht worden zich volledig uit te kleden voordat ze helemaal naakt of enkel in een slipje in de cel worden geplaatst. Deze personen worden in de meeste gevallen gedurende de volledige duur van hun hechtenis in deze toestand achtergelaten en krijgen geen dekens ter beschikking. Er dient ook te worden opgemerkt dat er in heel wat commissariaten bewakingscamera’s worden gebruikt, waardoor de in hechtenis geplaatste personen in dergelijke plunje op de bewakingschermen worden bekeken door de politieambtenaren. Dit is ongetwijfeld een zaak die dient te worden opgelost. Daarnaast dient te worden onderstreept dat de wet op het politieambt9 verschillende types van fouilleringen van personen voorziet: de veiligheidsfouillering, de gerechtelijke fouillering en de fouillering op het lichaam. In de praktijk stelt men echter vast dat het toezicht op de fouillering door een officier van gerechtelijke politie of een officier van bestuurlijke politie niet steeds doeltreffend is, niettegenstaande de fouillering onder zijn verantwoordelijkheid wordt uitgevoerd. Alhoewel rechtspraak in die zin bestaat, die weliswaar wordt betwist, meent het Vast Comité P dat het niet opportuun is, meer bepaald in het geval van de fouillering van bestuurlijke politie of de fouillering voor de opsluiting in de cel, om de persoon die aan een dergelijke fouillering onderworpen is te verplichten “door de benen te buigen” terwijl hij naakt is, om te controleren of deze persoon geen voorwerp heeft verborgen in zijn lichaamsopening(en) indien het motief van de aanhouding een dergelijke maatregel niet rechtvaardigt. De aangehaalde praktijken zijn slechts in zeer uitzonderlijke gevallen te rechtvaardigen in hoofde van de politieambtenaren die deze personen in sommige gevallen, klaarblijkelijk, vernederen en op hun manier straffen10. Het is jammer dat er niet uitdrukkelijk een straf is voorzien om een dergelijke houding van de politieambtenaren te bestraffen. Het komt evenwel de hiërarchische overheid toe om deze praktijken niet te tolereren en bestuurlijke, statutaire of tuchtrechtelijke procedures tegen deze politieambtenaren in te stellen.

i

Aanvullend activiteitenverslag 1999 van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, Parl. St., Kamer, 1999-2000, nr. 0827/001, hoofdstuk 6, punt 6.2. Zie ook BOURDOUX, Gil. L., e.a., o.c., p. 207 e.v.

7 2.4.

INFRASTRUCTUUR VAN VEILIGHEIDSKAMERS OF POLITIEPOSTEN

DE DOORGANGSCELLEN, OOK AMIGO’S GENAAMD, IN DE

Het Vast Comité P heeft eind 1997 en begin 1998, verdeeld over 62 politiekorpsen, 243 cellen bezocht. Dankzij dit onderzoek kon bepaalde informatie worden ingezameld, die is opgenomen in het tussentijds verslag dat in juni 1998 werd gepubliceerdi. Sindsdien worden er regelmatig punctuele vaststellingen gedaan bij bezoeken aan politieposten. Het Vast Comité P heeft ook beslist het onderzoek naar de doorgangscellen in de nieuw opgerichte zones van lokale politie alsook bij de federale politie, in de loop van dit jaar, opnieuw te actualiseren. 2.4.1.

GELDENDE WETGEVING MET BETREKKING TOT DE CELLEN IN DE POLITIEPOSTEN Een ontwerp van koninklijk besluit11 “heeft tot doel de minimumnormen voor gebouwen van de lokale politie te bepalen”, inclusief de minimumnormen voor cellen. Voor de federale politie zouden deze “minimumnormen” worden vastgelegd door de minister zelf via een omzendbrief. Indien dit ontwerp vaste vorm aanneemt, zou het de eerste reglementaire tekst in België zijn die de politiezones oplegt ten minste een cel (per 15 000 inwoners) te installeren. De politiezones zouden vijf jaar de tijd krijgen om aan de voorschriften te voldoen. Het bestaan van deze tekst zou al een verdienste op zichzelf zijn, want hij zal van aard zijn om de lokale overheden te verplichten minimumnormen na te leven; wat momenteel niet steeds het geval is. Voor het ogenblik schrijft geen enkele wettekst of reglement de installatie van doorgangscellen voor. Elk politiekorps beschikt nochtans over cellen en de “normen” die voor deze cellen gelden, vinden hun oorsprong in de aanbevelingen die in de negentiende eeuw aan de gemeenten werden gedaan.

2.4.2.

AANHOUDINGSREGISTER Het Europees Comité inzake de voorkoming van folteringen (CPT) meent dat de fundamentele waarborgen aan personen in hechtenis zouden worden versterkt door het bijhouden van een enig en volledig hechtenisdossier. Dit dossier moet voor elke betrokkene worden geopend en alle aspecten van de hechtenis bevatten, alsook alle maatregelen die tijdens deze hechtenis worden genomen: ogenblik en motief of motieven voor de aanhouding; ogenblik waarop de persoon in kennis wordt gesteld van zijn rechten; tekenen van verwondingen, van geestesgestoordheid, enz.; ogenblik waarop een naaste, een advocaat, een arts, een consulaire vertegenwoordiger werd gecontacteerd en/of de opgesloten persoon heeft bezocht; ogenblik van de maaltijden; periode(s) van verhoor; ogenblik van terbeschikkingstelling van de bevoegde magistraat, van de vrijlating, enz. Voor verschillende vragen (bijvoorbeeld in beslag genomen persoonlijke goederen, het feit dat men is ingelicht over zijn rechten, deze kan laten gelden of eraan kan verzaken), zou de handtekening van de aangehoudene vereist moeten zijn en, indien nodig, zou de afwezigheid van handtekening behoorlijk moeten worden uitgelegd. De advocaat van de aangehoudene zou bovendien, volgens verscheidene instanties, toegang moeten hebben tot een dergelijk dossier. Het Comité inzake de voorkoming van folteringen beveelt de Belgische overheid aan “de mogelijkheid te bestuderen om een dergelijk individueel hechtenisdossier in te voeren”12. Tijdens het onderzoek gevoerd in 1997 en 1998, heeft het Vast Comité P de aanhoudingsregisters bestudeerd, wat hem in staat heeft gesteld volgende vaststellingen te

i

Dit verslag kan worden geraadpleegd op de website van het Vast Comité P (www.comitep.be).

8 doen: (1) er bestond geen enig en volledig hechtenisdossier; (2) de politiediensten hielden ofwel allerhande registers bij, ofwel bladen die in een map werden geplaatst; (3) zowel de bestuurlijke als de gerechtelijke aanhoudingen, met of zonder onderscheid naar openbare dronkenschap, waren erin ingeschreven; (4) soms bedroeg de duur van de hechtenis van dronken personen systematisch 12 uur, terwijl de besluitwet13 een hechtenis van 2 tot 12 uur voorziet. Deze praktijk druiste in tegen zowel de voorschriften van de besluitwet als tegen de norm die werd vastgelegd voor bestuurlijke aanhoudingen in het algemeen14; een soortgelijke praktijk zou worden toegepast op prostituees; (5) de vermeldingen in de registers of bladen waren met de hand geschreven en het was niet altijd gemakkelijk deze te lezen omdat ze erg onnauwkeurig waren opgesteld. Er werden vaak doorhalingen aangebracht terwijl het visum van de officier maar zelden terug te vinden was; (6) de handtekening van de aangehoudene kwam gewoonlijk (maar niet steeds) voor in de registers, behoudens in geval dit onmogelijk was of de persoon zelf weigerde zijn handtekening te plaatsen, maar dit gebrek aan handtekening werd zelden gemotiveerd door een schriftelijke en ondertekende nota van een politieambtenaar. In de loop der tijd werden er geregeld gevolg gegeven aan de geformuleerde opmerkingen en aanbevelingen. Tijdens de laatste controles, werd nochtans vastgesteld dat de toestand amper evolueerde. Er dient wel te worden onderstreept dat de politiediensten volop worden gereorganiseerd sinds de wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus15 geleidelijk aan ten uitvoer wordt gebracht. Deze politiehervorming is momenteel nog aan de gang en vordert, hoewel in fasen en soms met horten en stoten, goed. De praktijken zouden evenwel zo snel mogelijk moeten worden gestandaardiseerd en in alle politieposten van het land zou hetzelfde register moeten worden bijgehouden. Het Vast Comité P sensibiliseert de overheden en chefs op alle niveaus daarvoor. Er moet ook worden opgemerkt dat de enquêteurs van de Dienst Enquêtes van het Vast Comité P er zich in 1997 en 1998 over hadden verbaasd dat de doorgangscellen van sommige grootsteden nog dakloze personen die onderdak vroegen, herbergden. Op 10 januari 2002 heeft het Vast Comité P eens te meer vernomen dat een “dakloze” uiteindelijk voor de nacht was “geherbergd” in een politiecommissariaat van het Brussels Gewest – hoeft het gezegd, met veel welwillendheid. Drie dagen na zijn “toelating” hebben politieambtenaren deze “vrijwillige gevangene” bijna per toeval en uitgedroogd teruggevonden: men was hem helemaal vergeten! Na verzorging in een ziekenhuis, baart zijn gezondheidstoestand geen zorgen meer. Er loopt momenteel een onderzoek om het verloop van de feiten precies te kunnen bepalen, de verantwoordelijkheden vast te leggen en eventuele oplossingen of denkpistes aan te reiken. 2.5.

RECHT OP MEDISCHE ZORGEN In verscheidene steden en gemeenten verplichten bepaalde richtlijnen de politiediensten die zijn overgegaan tot aanhouding van een persoon, om langs een ziekenhuis te gaan om er een medisch attest te bekomen dat stelt dat deze persoon mag worden opgesloten. Deze praktijk is, om budgettaire redenen, evenwel niet algemeen verbreid. Wanneer de toestand van een persoon die in een politiecel is opgesloten een medische tussenkomst vereist, wordt meestal een beroep gedaan op een arts, die meestal niet wordt gekozen door de opgesloten persoon maar door de politieambtenaren.

2.6.

RECHT OP EEN ADVOCAAT VAN BIJ DE AANVANG VAN DE HECHTENIS De laatste wet die de regels van de Belgische procedure bepaalt, de zogenaamde wet “Franchimont”16 – die zeer wantrouwig staat tegenover de politiediensten – legt de

9 aanwezigheid van een advocaat van bij de aanvang van de hechtenis van een verdachte door de politie niet op. Pas wanneer een verdachte voor de onderzoeksrechter moet verschijnen, kan hij door een advocaat worden bijgestaan, behalve wanneer hij op secreet zit. Dezelfde wet legt wel vormen op die moeten worden nageleefd tijdens de verhoren en ondervragingen van personen, ongeacht of het verdachten, getuigen of slachtoffers zijn. 2.7.

RECHTEN VAN OPGESLOTEN PERSONEN In sommige celcomplexen van de politie zijn de rechten van de aangehoudenen duidelijk zichtbaar opgehangen voor de personen die van hun vrijheid zijn beroofd en dus in hechtenis zijn geplaatst. Dit document is in meerdere talen opgesteld. Het Vast Comité P heeft een systematische toepassing van deze praktijk aangemoedigd en moedigt dit nog steeds aan. In het gerechtsgebouw van Brussel werden, overeenkomstig de aanbevelingen van het Comité inzake de bestrijding van folteringen17, bepaalde initiatieven genomen door de verantwoordelijke politieambtenaren. Zodra de persoon die ter beschikking wordt gesteld van het parket in het gerechtsgebouw aankomt, kan hij zich met de politieambtenaar die hem dient te bewaken onderhouden en wordt hem een document overhandigd. Dit document bevat, in hoofdzaak, de maatregelen die tegen hem zullen worden getroffen, alsook het verloop van de procedure. Dit contact tussen de politieambtenaar en de aangehoudene heeft tot onmiddellijk gevolg dat er een “menselijke” relatie tot stand wordt gebracht, die, in heel wat gevallen, kan leiden tot minder spanningen en een rustigere overbrenging naar de wachtcellen van de politiepost kan garanderen18. Het Vast Comité P zal de nodige contacten leggen met de politieoverheden opdat dit principe algemeen zou worden verspreid en toegepast.

2.8.

AFSCHAFFING VAN MAATREGELEN DIE ENKEL OPGELEGD DOOR ADMINISTRATIEVE VOORSCHRIFTEN

WORDEN

Het merendeel van de huishoudelijke reglementen van de hoven en rechtbanken voorzien specifieke bepalingen voor de vrijlating van gevangenen tijdens de zitting. In een streven naar menselijkere gerechtelijke procedures, moet een persoon die geboeid voor de rechtbank verschijnt en die in vrijheid wordt gesteld, de rechtbank, de raadkamer of het hof “vrij” kunnen verlaten. Deze praktijk wordt door de gerechtelijke overheid van Brussel19 toegestaan, maar dit is nog niet overal het geval, want, overeenkomstig de voorschriften, verlaat deze persoon de zittingzaal geboeid en wordt hij als dusdanig teruggebracht naar de gevangenis om er zijn persoonlijke spullen te kunnen ophalen. Het Vast Comité P verbindt zich ertoe de gerechtelijke overheid van alle arrondissementen van het land te contacteren om deze procedure van effectieve invrijheidsstelling tijdens de zitting overal ingang te laten vinden (waarbij de vrijgelaten persoon de keuze heeft om zich al dan niet door de politiediensten naar de gevangenis te laten terugvoeren om er zijn spullen op te halen). Het Vast Comité P zal de nodige contacten leggen met de gerechtelijke overheden van het land om te trachten deze praktijk te standaardiseren. 2.9.

VERSCHAFFEN VAN DRANK EN VOEDSEL AAN PERSONEN DIE ZIJN OPGESLOTEN IN DE DOORGANGSCELLEN VAN DE POLITIEPOSTEN Het gebeurt nog te vaak dat de personen die door de politiediensten in hechtenis worden geplaatst noch drank noch voedsel krijgen; het Vast Comité P heeft hierover al verscheidene verslagen aan de verantwoordelijke overheden gestuurd. In veel politiekorpsen, meer bepaald lokale, is terzake geen enkele procedure voorzien. In nogal wat gevallen hangt het verschaffen van drank en voedsel af van de goodwill van de politieambtenaren, die uit eigen zak drank en/of voedsel voor de personen in

10 hechtenis kopen. Zo werd en wordt misschien nog steeds in een commissariaat van een grootstad enkel een wafel aangeboden. Dit punt zal binnenkort het voorwerp zijn van nieuwe controles. Indien het politiekorps niet over een kantine of mess beschikt, moeten er overeenkomsten worden afgesloten met handelaars voor de levering van drank en voedsel. De terugbetaling van de gemaakte kosten dient te worden gevraagd hetzij aan de gerechtelijke hetzij aan de bestuurlijke overheid, naar gelang het gaat om een gerechtelijke of een bestuurlijke aanhouding20. Het Vast Comité P zal zijn inspanningen voortzetten om de mentaliteit te doen veranderen en ziet er op toe dat er tijdens de controles systematisch wordt herinnerd aan de reglementaire voorschriften. 2.10.

OPLEIDING VAN POLITIEAMBTENAREN BELAST MET DE BEWAKING VAN AANGEHOUDENEN Er dient een onderscheid te worden gemaakt tussen de vrijheidsberovingen gedurende enkele uren en de vrijheidsberovingen die een hechtenis van lange duur vereisen, meer bepaald ’s nachts. Hoewel men niet van elke politieambtenaar mag verwachten dat hij tegelijkertijd opleidingen volgt in EHBO, gevangenispsychologie, veiligheid, hygiëne en voorkoming van bepaalde ziektes, enz., kan men inzien dat, in de hechteniscentra van grote entiteiten, sommige ambtenaren speciaal worden opgeleid en deze taak voltijds krijgen toegewezen. Naar het voorbeeld van de aanbeveling van de Police Complaints Authority in Groot-Brittannië, is het belangrijk de risico’s op verwonding en overlijden van gevangenen te beperken en tegelijkertijd de integriteit van de politieambtenaren die met de bewaking van gevangenen zijn belast, te vrijwaren. In dit opzicht beveelt het Vast Comité P aan gespecialiseerde eenheden in het leven te roepen op het vlak van de bewaking van aangehoudenen21. Op dit vlak zou een opleiding, opgebouwd uit verschillende modules, moeten worden overwogen en gegeven aan de politiescholen en -academies en zouden cursussen moeten worden gegeven met betrekking tot diverse domeinen zoals geneeskunde (anatomie, gedrag als gevolg van de inname van diverse substanties, psychologie, EHBO, gezondheidszorgen, enz.), de na te leven veiligheidsvoorschriften, de deontologie, de rechten van de mens, enz. De aangeduide politieambtenaren zouden moeten beantwoorden aan een bepaald profiel dat specifiek rekening houdt met de vaardigheden die voor deze functie zijn vereist. Het Vast Comité P blijft proberen de zaken in dit specifieke domein in gunstige zin te doen evolueren.

2.11.

MATERIAAL DAT TER BESCHIKKING ZOU MOETEN WORDEN GESTELD VAN DE BEAMBTEN DIE DE PERSONEN DIE IN DE POLITIEPOSTEN ZIJN OPGESLOTEN, DIENEN TE BEWAKEN Elke ambtenaar die een aangehoudene moet bewaken, zou niet enkel vertrouwd moeten zijn met deze praktijk, maar zou constant moeten worden gewezen op de gevaren van routine. De fouillering op zich kan al risico’s inhouden en het is absoluut noodzakelijk dat de ambtenaar zich beveiligt tegen elke aanslag op zijn fysieke integriteit (bv. wanneer de gefouilleerde een wapen of een naald bij zich heeft). Hiertoe zou een metaaldetector een eerste controle kunnen uitvoeren vooraleer er een fouillering door betasting wordt uitgevoerd. Voor elke betasting moeten synthetische handschoenen worden aangetrokken; in elke kamer waar fouilleringen plaatsvinden, zou een dokterstas aanwezig moeten zijn, alsook deodorants en desinfecterende producten. In de nabijheid van de cel of cellen zouden een brandblusapparaat en een brandslang moeten voorzien zijn. Er zouden eveneens instructies moeten worden gegeven met

11 betrekking tot het onderhoud en de vervanging van dekens die ter beschikking van de opgesloten personen worden gesteld. De veiligheidskamers zouden eveneens geregeld moeten worden gedesinfecteerd. Het Vast Comité P spoort de politiediensten aan om deze principes te volgen. 2.12.

VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE OFFICIEREN GERECHTELIJKE EN VAN BESTUURLIJKE POLITIE

VAN

Het is onbegrijpelijk dat een persoon helemaal naakt, of enkel in zijn ondergoed, in een veiligheidskamer wordt achtergelaten. Deze praktijk is verboden en de enkele dergelijke gevallen die ter kennis van het Vast Comité P werden gebracht, hebben aanleiding gegeven tot herinneringen aan de wet en aan de reglementaire voorschriften, alsook, indien nodig, het tot de orde roepen, zelfs het voorstellen van straffen voor de betrokken politieambtenaren. De vrijheidsberoving is een ernstige maatregel die uitzonderlijk moet blijven. Het Vast Comité P meent dat het tot de bevoegdheid van de officieren van gerechtelijke en bestuurlijke politie behoort om constant waakzaam en attent te zijn voor hun verantwoordelijkheid, zowel wat de eigenlijke aanhouding betreft, als wat het verloop van de hechtenis betreft.

3.

VOORUITZICHTEN EN PROJECTEN De politiehervorming, die daadwerkelijk werd aangevat op 1 januari 2002, brengt gevoelige wijzigingen in het Belgische politielandschap aan. Deze fundamentele veranderingen vereisen allerhande infrastructurele aanpassingen. De huidige bezorgdheden van de politieoverheid bestaan erin, in de lokalen die worden aangepast, tegelijkertijd een minimum aan comfort te bieden aan de geïntegreerde politiediensten en de waardigheid van de gevangengezette personen te respecteren. Tijdens zijn gerichte onderzoeken – en binnenkort bij de nieuwe controle van de cellen in de politieposten – zal het Vast Comité P de politieoverheid herinneren aan haar verplichtingen en de politieke overheid sensibiliseren opdat alles in het werk zou worden gezet om de aangegeven tekortkomingen te verhelpen. In de loop van het jaar 2002 overweegt het Vast Comité P nieuwe thematische onderzoeken te voeren, meer bepaald met betrekking tot het gebruik van geweld door politieambtenaren (politiegeweld), bestuurlijke aanhoudingen, fouilleringen en opsluitingen, teneinde positieve reacties uit te lokken en het lot van de justitiabelen te verbeteren.

AFDELING 2: 101-CENTRALES 4.

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK In opdracht van de minister van Binnenlandse Zaken werd het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten gelast een toezichtsonderzoek uit te voeren naar de werking van de 101-centrales in België. Tijdens een van zijn plenaire vergaderingen nam het Vast Comité P kennis van het verzoek van de minister van Binnenlandse Zaken22 en besliste het er gevolg aan te geven. Na een eerste analyse en evaluatie werd de Dienst Enquêtes P uitdrukkelijk gelast met “het uitvoeren van een toezichtsonderzoek naar de huidige werking van de 101-centrales, ter voorbereiding en optimalisering van de werking van de toekomstige oproepcentrales met het ASTRID-systeem”.

12 Het onderzoek naar de werking van de 101-centrales werd uitgevoerd in twee fasen. De onderzoeksresultaten van de eerste fase werden in 2000 in een “Voorlopig verslag, deel 1 - Onderzoeksresultaten” en “Deel 2 – Bijlagen”i besproken. Het huidig “Verslag, deel 1 – Onderzoeksresultaten” bevat de resultaten van het onderzoek van de tweede fase en tevens de voorlopige eindconclusies m.b.t. de huidige werking van de 101-centrales. De relevante informatie die werd verzameld tijdens het onderzoek werd gevoegd in het “Eindverslag, deel 2 – Bijlagen”ii. Er valt op te merken dat een gedeelte van deze elementen werd voorgelegd aan de tegenspraak van de geauditeerde dienst of korps en dat een gedeelte tevens publiek werd gemaakt, zonder evenwel noemenswaardige en relevante reacties te genereren.

5.

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN In dit hoofdstuk integreren we de conclusies en aanbevelingen van het “Voorlopig verslag, deel 1 – Onderzoeksresultaten” en de resultaten van het onderzoek naar de 101-centrales te Antwerpen, Luik en Brussel.

5.1.

MENSELIJKE MIDDELEN De personeelsleden van de 101-centrale hebben meestal een ruime ervaring in politiewerk en bevinden zich in een (geschatte) gemiddelde leeftijdsklasse van 35-50 jaar met een dienstanciënniteit van 15-25 jaar. In grootstedelijke korpsen lijkt de (geschatte) gemiddelde leeftijd hoger dan in de andere 101-centrales. De leden van de 101-centrales zijn, met uitzondering van Antwerpen, Luik, Brussel, Gent en Charleroiiii, uitsluitend samengesteld uit personeelsleden van het korps dat de 101-centrale in zijn beheer heeft. In sommige 101-centrales zijn gedetacheerde personeelsleden van de federale politie of andere lokale korpsen werkzaam. De functie van operator of call-taker en dispatcher worden respectievelijk uitgeoefend door leden van het basisen middenkader, al dan niet met ondersteuning van een officier. In de praktijk worden de functies van operator en dispatcher door beide categorieën van personeelsleden uitgeoefend. In een gering aantal korpsen (Brussel en Mechelen) worden burgers en/of hulpagenten ingezet voor de functie van call-taker. De bezetting van de dienst varieert tijdens de dag, de nacht en het weekend maar is meestal vooraf bepaald. Slechts in een gering aantal centrales wordt de bezetting aangepast naar aanleiding van geplande manifestaties en/of extra inzet van personeel voor gerechtelijke opdrachten. Het werkrooster van de personeelsleden is onregelmatig opgebouwd en bestaat uit afwisselende (dagen nacht)diensten van meestal 12 uur. Er zijn niet altijd structurele rustpauzes tijdens de uitvoering van de dienst voorzien. Er is geen samenhang te vinden in de verschillende soorten dienstroosters van de respectieve 101-centrales. De bezetting van de 101-centrales is meestal toereikend, met uitzondering van de 101-centrales in een grootstedelijke context die veelal een onderbezetting ervaren.

i

Zie Activiteitenverslag 2000 van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, Parl. St., Kamer, 2000-2001, nr. 1360/001, p. 94-102 en bijlage G, p. 14-23.

ii

Deze twee verslagen kunnen worden geraadpleegd op de website van het Vast Comité P (www.comitep.be).

iii

Men dient rekening te houden met het feit dat dit verslag enkel en alleen rekening houdt met de daadwerkelijk gecontroleerde diensten en tot doel heeft te leiden tot een verbetering van het huidige systeem en niet tot kritiek, polemiek, enz.

13 De personeelsleden die lid worden van een 101-centrale, ontvangen vóór hun indiensttreding meestal geen specifieke opleiding ter voorbereiding op hun functie. Wanneer deze voorhanden is, bestaat de vorming uit een training-on-the-job waar het personeelslid als “doublure” van een ander personeelslid gedurende korte tijd (10 of 14 dagen) zijn taak aanleert. De bijkomende vorming die de personeelsleden krijgen, is meestal beperkt tot interne beroepsspecifieke vorming van bestaande en nieuwe softwareprogramma’s en/of het gebruik van nieuwe apparatuur en telefoononthaal. Externe vormingsprogramma’s worden bijna nooit gevolgd. De personeelsleden van de dienst zijn allen vrijwilligers en worden meestal geselecteerd op basis van een geschreven functieprofiel met een opsomming van de vereiste competenties, gevolgd door een schriftelijke test en/of interview. De kennis van andere (lands)talen wordt als noodzakelijk ervaren, niettegenstaande deze niet altijd wettelijk verplicht is. 5.2.

MATERIËLE MIDDELEN De specifieke middelen die vereist zijn in een 101-centrale, nl. de 101-lijnen, zijn normaliter in voldoende aantal aanwezig om de oproepen te behandelen. Een verhoging van dit aantal lijnen zonder een verhoging van het aantal personeelsleden wordt als zinloos ervaren. Bij het onderzoek in 101-centrales van de grootsteden werden technische beperkingen vastgesteld om de beschikbare middelen uit te breiden. Er zijn enkel rechtstreekse verbindingen met de dienst 100 in de provinciehoofdplaatsen (Luik, Antwerpen, Brussel, Brugge, Gent, Namen en Hasselt). In de andere centrales zijn er gewone lijnen beschikbaar, waar met een sneltoetscombinatie via een gewone telefoonlijn of een telefooncentrale onmiddellijk contact met de 100centrales kan worden tot stand gebracht. De verbinding tussen de diensten 100 en 101 door middel van het publiek netwerk geeft echter dezelfde technische communicatiemogelijkheden als een rechtstreekse verbinding. De respondenten wezen op het ontbreken van sommige middelen (bijkomende telefoontoestellen, PC’s en operatortafels), een gebrekkige werking van radiomiddelen, de afwezigheid van een GPS-systeem en de noodzakelijke infrastructurele aanpassingen. Dat ploegen op het terrein niet visueel (GPS) kunnen worden gevolgd (met uitzondering van politie Brugge en Antwerpen), wordt eveneens als een beperking ervaren. Voor het ontbreken van deze materiële middelen werden technische redenen, financiële overwegingen en een gebrekkige investeringsbereidheid met het oog op de toekomstige hervorming naar provinciale meldkamers naar voren geschoven. De meeste 101-centrales (uitgezonderd Charleroi) beschikken over manuele documentatie die aan de vereiste behoeften voldoet. Slechts in een gering aantal 101centrales zijn er geïnformatiseerde documentatiesystemen. In de meeste 101-centrales voldoen de aanwezige algemene manuele documentatie en de voorschriften inzake rampenplanning en crisisinterventie aan de behoeften van de gebruikers.

5.3.

PROCESSEN De afhandeling van een oproep of “interventie” verloopt volgens een proces en bestaat uit diverse taken die kunnen omschreven worden als “call-taking”, “dispatching”, “afhandeling” en “administratie”. Met uitzondering van deze laatste opdracht, vervult de dienst 101 een belangrijke rol bij de uitvoering van deze taken. De wijze van behandeling van de oproepen verloopt in alle 101-centrales op vrijwel identieke wijze. Rekening houdend met de verschillende informaticatoepassingen

14 die worden gebruikt om de oproepen te registreren, zijn er tussen de centrales die door de lokale en de federale politie worden beheerd, onderling slechts geringe verschillen waar te nemen. Deze toepassingen laten een “beslissingsondersteunde” dispatching toe, gebaseerd op beslissingsregels die zijn opgenomen in de protocolakkoorden van de respectieve politiediensten en -zones. De noties “dringende oproepen” en “niet-dringende oproepen” zijn niet altijd dezelfde en worden verschillend geïnterpreteerd. Het ontbreken van een schriftelijke procedure die de algemene (of specifieke) afhandeling van oproepen regelt, kan leiden tot een verschillende afhandeling van gelijkaardige oproepen en dient te worden vermeden. De vermoedelijke wachttijd wordt niet altijd aan de oproeper meegedeeld omdat de operator veelal onvoldoende informatie heeft over de inzetbaarheid en beschikbaarheid van de interventieploegen. De oproepen worden geregistreerd in een informaticatoepassing die opzoekingen ad hoc en een weergave op band toelaten. Deze functionaliteit registreert niet alleen de oproepen maar ook de communicatie tussen de 101-centrale en de ploegen. Deze toepassingsmogelijkheid is meestal beperkt in de tijd. De gemiddelde duur van de oproepen evenals de gemiddelde wachttijd van de oproeper alvorens de operator de hoorn opneemt, is meestal onbekend. Door technische tekortkomingen kan de oproeper zeven tot acht beltonen horen, vóór een telefonische oproep in de 101-centrale hoorbaar is. De gemiddelde aanrijtijd van de interventieploegen kon slechts in een zeer beperkt aantal 101-centrales worden achterhaald. Het verzamelen van deze informatie is echter primordiaal voor de werking van een korps. Het totaal gebrek aan deze (vereiste) informatie maakt beleidsmatige en operationele correcties onmogelijk. De aanrijtijden zijn in sommige korpsen (te) hoog. Er dient gestreefd naar een aanvaardbare maar ook rationele interventietermijn voor echte noodhulpoproepen. De permanente beschikbaarheid van een minimum aantal interventieploegen is een noodzakelijke voorwaarde voor de uitvoering van noodhulpoproepen. 5.4.

KLANTTEVREDENHEID Het meten van de klanttevredenheid inzake de werking van de 101-centrale wordt met uitzondering van Brugge en Hasselti niet rechtstreeks verricht en kan enkel onrechtstreeks worden afgeleid uit het aantal schriftelijke en mondelinge klachten. De meeste centrales beschikken niet over geïnventariseerde cijfergegevens inzake het aantal klachten met betrekking tot de werking van de dienst, wat doet veronderstellen dat er geen algemeen klachtenmanagement is. De cijfers inzake klachten kunnen in sommige centrales slechts na opzoekingen worden gegeven en betreffen soms enkel intuïtieve schattingen, die elke toetsing en vergelijking onmogelijk maken. Aan mondelinge en/of schriftelijke klachten wordt gevolg gegeven door de hiërarchische overste. Er worden slechts geringe maatregelen genomen om de klanttevredenheid te verhogen. De systematische implementatie van concrete verbetermaatregelen naar aanleiding van eigen vaststellingen of interne onderzoeken gebeurt te weinig. Slechts in enkele gevallen werd een globale beleidsmatige aanpak vastgesteld. De correcte

i

Men dient rekening te houden met het feit dat dit verslag enkel en alleen rekening houdt met de daadwerkelijk gecontroleerde diensten en tot doel heeft te leiden tot een verbetering van het huidige systeem en niet tot kritiek, polemiek, enz.

15 toepassing - aan de hand van duidelijke richtlijnen - van een “neen-verkoop” wordt slechts sporadisch gedaan (o.a. Gent). De gemiddelde aanrijtijd van de interventieploegen wordt nauwelijks geïnventariseerd (enkel in Antwerpen en Gent) en bestaat veelal uit geschatte cijfergegevens, zodat kan getwijfeld worden aan een beleidsmatige exploitatie ervan. De relatie tussen de gemiddelde aanrijtijd en de tevredenheid van de oproepers kon niet worden onderzocht. 5.5.

PERSONEELSTEVREDENHEID Met uitzondering van enkele 101-centrales wordt de personeelstevredenheid van de eigen medewerkers en van de leden van andere politiediensten niet rechtstreeks gemeten. Slechts in sommige 101-centrales werd een stressenquête (o.a. Antwerpen en Hasselt) uitgevoerd. Voornamelijk in grootstedelijke 101-centrales werd een grote personeelsontevredenheid vastgesteld.

5.6.

IMPACT OP DE SAMENLEVING De vraag over de kennis van de wijze waarop de dienst 101 extern wordt gepercipieerd - door media, door overheden of door andere politiediensten - lijkt voor de respondenten weinig relevant en wordt eerder ontkennend beantwoord. Intuïtief wordt ook gesteld dat er bij derden een algemeen gevoel van tevredenheid over de werking van de dienst heerst. In grootstedelijke 101-centrales erkent men nochtans de eerder negatieve externe perceptie.

5.7.

RESULTATEN Een geringe systematische inventarisatie van cijfergegevens met betrekking tot het aantal oproepen laat dan ook geen uitvoerige exploitatie toe. Het ontbreken van onmiddellijk beschikbare cijfergegevens laat veronderstellen dat deze gegevens nog onvoldoende beleidsmatig worden geëxploiteerd. Slechts in uitzonderlijke gevallen werd vastgesteld dat cijfergegevens op systematische wijze worden geïnventariseerd zodat een beleidsmatige aanpak mogelijk is. Er dient ook opgemerkt dat het toenemend gebruik van het mobiele telefoonverkeer voornamelijk in een grootstedelijke context een opmerkelijke stijging van de oproepen tot gevolg heeft.

5.8.

LEIDERSCHAP Tijdens de uitvoering van de opdrachten door de personeelsleden van de dienst 101 is er steeds een lid van het middenkader aanwezig, dat de hoedanigheid van officier van gerechtelijke politie bezit en veelal de algemene leiding heeft. Een officier van bestuurlijke politie is niet altijd fysiek aanwezig maar kan binnen de vereiste termijn ter plaatse komen of gecontacteerd worden. Enkel in grootstedelijke 101-centrales is permanent een officier aanwezig. De korpsleiding die de 101-centrale in beheer heeft, vertoont in beperkte tot ruime mate betrokkenheid bij de werking van de dienst door op verzoek of op periodieke tijdstippen overleg te plegen met het diensthoofd en/of de leden van de dienst. Voornamelijk in de onderzochte 101-centrales in de grootsteden, zorgt een globale beleidsmatige aanpak niet altijd voor een onmiddellijk zichtbare verbetering en vertonen vastgestelde knelpunten een chronisch karakter. Er is wel een algemene periodieke evaluatie van de personeelsleden van de dienst 101 maar er is geen specifieke evaluatie van de kennis van de voorziene procedures en/of vaardigheden die vereist zijn voor personeelsleden van de dienst 101.

16 5.9.

BELEID EN STRATEGIE De respondenten kunnen meestal slechts weinig bijkomende inlichtingen verstrekken over de beleids- en visieontwikkeling van de eigen dienst. De hervormingen verklaren wellicht het ontbreken of het niet kennen van een algemeen beleidsplan en/of visieontwikkeling van de eigen dienst en de eerder afwachtende houding. Voldoende en beschikbare beleidsmatig georiënteerde cijfergegevens over de werking van de eigen dienst zijn veelal niet aanwezig. Het ontbreken van dergelijke basisinformatie hypothekeert een goede globale aanpak.

6.

TOEKOMST: ASTRID Om de doeltreffendheid van de interventies van hulp- en veiligheidsdiensten – die op kwaliteitscommunicatie dient te berusten – te verhogen en de snelheid, flexibiliteit, veiligheid en betrouwbaarheid van deze communicatie te verbeteren, werd in 1998 de naamloze vennootschap ASTRID opgericht23. Het ASTRID-project (All-round Semi-cellular Trunking Radiocommunication Network with Integrated Dispatching) kwam – met federale steun – tot stand, in uitvoering van de wet van 8 juni 1998 betreffende de radiocommunicatie van hulp- en veiligheidsdiensten24. Door een synergie van de vier basiselementen van ASTRID, nl. een radiocommunicatiesysteem, computerondersteunende dispatchings, eindapparatuur en een mobiel operatiecentrum, zal een vernieuwde werkwijze worden gehanteerd bij de behandeling van oproepen, met inbegrip van de 101-oproepen. Het radiocommunicatiesysteem moet toelaten om op een snelle en veilige wijze (met gecodeerde berichtgeving) flexibel in verbinding te treden met andere politieen hulpdiensten. Het digitaal karakter van het netwerk zorgt voor een doeltreffende dekking over het ganse grondgebied en verzekert de noodzakelijke betrouwbaarheid die aan een radionetwerk wordt gesteld. De computerondersteunende dispatchings (CAD) laten toe om de 101-oproepen vanuit één provinciaal meldpunt en overeenkomstig de plaatselijke protocolafspraken door te sturen aan de bevoegde politiedienst, de dispatching te optimaliseren door gebruik te maken van talrijke technische mogelijkheden en de informatieuitwisseling tussen de politiediensten te verbeteren. De noodzakelijke eindapparatuur bestaat uit een netwerk van radiomiddelen en terminals zodat gegevensuitwisseling inzake oproepen en incidenten en raadpleging van beschikbare databanken op vlotte wijze kan geschieden. Een belangrijke meerwaarde van de CAD zijn de twee beeldschermen waarover de operator beschikt en die toelaten om enerzijds de geografische informatie en de positie van de interventieploegen en incidenten aan te geven en anderzijds een overzicht te geven van de binnenlopende oproepen en van de status van de interventieploegen25. De mogelijkheid om de interventievoertuigen uit te rusten met een GPS-systeem kan ook als een meerwaarde worden beschouwd. De functionaliteiten die in het mobiel operatiecentrum zijn voorzien, dienen ervoor te zorgen dat de communicatie bij rampen en crisisinterventie eveneens gewaarborgd blijft. De implementatie van het ASTRID-project moet gespreid verlopen en moest begin 2002 in Oost-Vlaanderen (Gent) effectief en volledig gestart zijn. Vervolgens zullen alle provincies worden uitgerust met deze nieuwe technologie. De meerwaarde van het ASTRID-project zou in het raam van een globale en toekomstgerichte aanpak, op het eerste gezicht, groot moeten zijn voor de werking van de politiediensten in het algemeen en de afhandeling van 101-oproepen in het bijzonder. Door één uniforme structuur, één informaticanetwerk en een communicatie die aan de vooropgestelde vereisten voldoet (snelheid, flexibiliteit, veiligheid en betrouwbaarheid) zou ASTRID, in principe en rebus sic stantibus, een belangrijke bijdrage moeten kunnen

17 leveren om de doeltreffendheid en hopelijk de doelmatigheid en effectiviteit van de interventies van hulp- en veiligheidsdiensten te verhogen.

7.

NAWOORD Dit onderzoek naar de werking van de 101-centrales heeft niet alleen interessante onderzoeksresultaten opgeleverd met betrekking tot de initiële doelstelling van dit onderzoek, maar resulteerde in een aantal bevindingen in domeinen die (in)direct de werking van de dienst 101 beïnvloeden of een gevolg zijn van de werking ervan. De wijze van organisatie van de interventiedienst en -ploegen in de diverse korpsen, de verschillende (korps)prioriteiten, de sturing en controle van de interventieploegen, de aanzet tot de implementatie van het ASTRID-systeem en een nakende politiehervorming, hebben een weerslag op de huidige werking van de 101-centrales. Het onderzoek naar de werking van de 101-centrales in enkele grootsteden, nl. Antwerpen, Luik en Brussel liet toe om eerdere onderzoeksresultaten te vergelijken en te toetsen in een grootstedelijke context. Tevens kan men veronderstellen dat de implementatie van het ASTRID-systeem de werking van de huidige 101-centrales grondig zal veranderen en, in principe, verbeteren. De wijze waarop dit zal gebeuren werd summier omschreven en zal, indien nodig, door een uitvoerige beschrijving van het ASTRID-systeem, waar dit reeds werd ingevoerd, nader kunnen worden toegelicht. De voorlopige conclusies en aanbevelingen van de twee luiken van dit onderzoek naar de huidige werking van de 101-centrales, ter voorbereiding en optimalisering van de toekomstige oproepcentrales met het ASTRID-systeem, zouden immers een bijdrage moeten leveren voor de afhandeling van de verzoeken om noodhulp.

AFDELING 3: POLITIE EN PROSTITUTIE IN ENKELE GROTE BELGISCHE STEDEN 8.

SITUATIE IN ANTWERPEN

8.1.

PROSTITUTIEBELEID IN ANTWERPEN26 Sinds 1 oktober 2001 loopt in het Schipperskwartier de laatste fase van het prostitutiebeleid van de stad Antwerpen, gericht op de uitschakeling van de georganiseerde misdaad en de uiteindelijke heropleving van de wijk.

8.1.1.

NAAR EEN GEÏNTEGREERD PROSTITUTIEBELEID Wat haar prostitutiebeleid betreft, opteerde de stad Antwerpen voor een gecoördineerde aanpak van verschillende aspecten die de onveilige en criminele sfeer in de prostitutiebuurt veroorzaken. Kenmerkend aan deze aanpak is een geïntegreerde visie, die niet alleen een politionele aanpak behelst, maar geïntegreerd wordt in het stedelijk beleid via de functie van prostitutieambtenaar (cf. infra). In een streven naar een duurzame structurele oplossing en met het oog op de verhoging van de leefbaarheid in het Schipperskwartier in het bijzonder werden maatregelen genomen in uiteenlopende domeinen: op verkeerstechnisch, stedenbouwkundig, juridisch, politioneel vlak, enz. Het College van burgemeester en schepenen liet in drie fasen alle prostitutiepanden sluiten die buiten een concentratiegebied waren gelegen, te beginnen met deze die het verst verwijderd waren van de gedoogzone. De wettelijke basis voor de genomen maatregelen werd gelegd door middel van gemeentelijke politiereglementen, waarin een concentratiegebied van drie straten wordt voorzien en voorwaarden worden op-

18 gelegd waaraan de prostitutiepanden en de personen die een dergelijk pand willen verhuren, in het kader van een geschiktheidsverklaring, moeten voldoen. Teneinde de werken leefomstandigheden van de prostituees nog beter te garanderen en ze te beschermen tegen mensenhandelaars en andere vormen van georganiseerde criminaliteit werd nog een vierde – politionele – fase aan het beleid toegevoegd, waarin de nadruk wordt gelegd op de directe voorkoming en bestrijding van de exploitatie van prostituees. Dit beleid heeft tot doel de overlast voor de omwonenden beperkt te houden, door middel van geschiktheidsverklaringen en het ontraden en weren van illegaal in ons land verblijvende prostituees, door vormen van mensenhandel en uitbuiting inzake prostitutie te voorkomen en de randcriminaliteit te bestrijden. Deze laatste nam onder meer de vorm aan van illegale leurhandel, wildplassen, druggebruik en -handel, illegale spelen zoals “balletje-balletje”, berovingen en geweldscriminaliteit. 8.1.2.

IMPLEMENTATIE VAN HET PILOOTPROJECT INZAKE PROSTITUTIEBELEID De maatregelen, die in fasen werden geïmplementeerd, werden uitgewerkt door de stuurgroep prostitutiebeleid in overleg met het parket van de procureur des Konings en het stadsbestuur. Dankzij de afstemming van de bestuurlijke en gerechtelijke opdrachten, in het nieuwe kader dat werd geschapen binnen het nieuwe politiereglement, kon, in een eerste fase, de sluiting van de prostitutiepanden buiten het concentratiegebied tot een goed einde worden gebracht. Begin juli 2000 werd, in samenwerking met de rijkswacht, een team “Schipperskwartier” opgericht met als eerste doel de uitvoering van het beleidsplan van de stad Antwerpen. Op 24 juli 2000 werd het Schipperskwartier verkeersvrij gemaakt en werd gezorgd voor een zichtbare 24-urenpermanentie van de politie. De controle over de wijk, toen nog zeventien straten waarvan er vier verkeersvrij waren gemaakt, werd nadien overgenomen door de Cel Schipperskwartier, die kan beschikken over veertien mensen. Een volgende fase, gericht op de prostitutiepanden binnen het concentratiegebied, ging van start in september 2000. Er ontstond een probleem door een grimmiger concurrentie tussen de meisjes en de hoge bedragen die door Albanezen werden neergeteld voor de ramen.

8.1.2.1.

Beperking van de prostitutie tot een concentratiegebied De raamprostitutie in Antwerpen was gesitueerd in de volgende straten: Godefriduskaai, Gorterstraat, Keistraat, Kleine Kraaiwijk, Kommekensstraat, Korte Schipperskapelstraat, Lange Schipperskapelstraat, Leguit, Oudemanstraat, Verversrui, Vingerlingstraat, Schippersstraat, Sint-Paulusplaats en Sint-Pietersvliet. De raamprostitutie vond plaats in 115 panden, wat overeenstemt met een totaal van 283 ramen. Sinds de inwerkingtreding van artikel 62.1 van hoofdstuk IV van de Code van de gemeentelijke politiereglementen, is het Schipperskwartier opgesplitst in twee delen: (1) het concentratiegebied of de gedoogzone, bestaande uit drie straten: Schippersstraat, Verversrui en Vingerlingstraat en (2) de straten gelegen buiten het concentratiegebied. Dit concentratiegebied voor raamprostitutie zal nog 56 panden tellen, met in totaal 132 ramen. Op datum van onze enquête ter plaatse behoorde de Oudemansstraat nog tot het concentratiegebied.

8.1.2.2.

Aanpak gericht op de prostitutiepanden Een aantal gerichte bestuurlijke controles en gerechtelijke onderzoeken leidde tot sluiting van ramen in de Lange Winkelhaakstraat. Reeds in 1998 werden gerechtelijke onderzoeken gestart naar de eigenaars van panden, die aanleiding gaven tot een

19 eerste sluiting. Er werd tevens een onderzoek gevoerd lastens een persoon, wiens veroordeling voor woekerwinst het wegvallen van 20 ramen tot gevolg had. Op 19 juni 2000 keurde de gemeenteraad twee gemeentelijke besluiten goed met betrekking tot de raamprostitutie. Zij werden echter pas op 27 januari 2001 van kracht, nadat een verzoekschrift tot nietigverklaring door het provinciebestuur werd afgewezen. Overeenkomstig het reglement op de geschiktheidsverklaring van raamprostitutiepanden kunnen eigenaars enkel nog ramen verhuren met een huurcontract en is het hen strikt verboden om te verhuren aan personen die illegaal in het land verblijven. De bedoeling is, door permanente controles ter beheersing van de uitbuiting van prostituees, de druk van de georganiseerde criminaliteit op de eigenaars van panden weg te nemen. Dit zou hen in de gelegenheid moeten stellen om, zonder geïntimideerd te worden, hun panden op te knappen, zodat zij voldoen aan de geschiktheidsverklaring. Deze reglementering dient er tevens toe bij te dragen dat de werkomstandigheden van de prostituees menswaardig worden, door in artikel 6 en 7 een aantal minimumeisen te stellen met betrekking tot de inrichting van een raamprostitutiepand. 8.1.2.3.

Aanpak gericht op de prostituee Het beleid naar de prostituees toe is gebaseerd op het weren van illegaal in het land verblijvende prostituees en het beschikken over de nodige administratieve documenten om arbeid te mogen verrichten. De onderliggende stelling is dat prostituees zonder geldige verblijfsdocumenten niet op een legale manier kunnen werken als prostituee. Verder werd nagegaan in welke mate prostitutie als arbeid kan worden beschouwd. Uit overleg tussen de Antwerpse politie en het Ministerie van Middenstand blijkt dat dit laatste de stelling aankleeft dat de activiteiten die door een prostituee worden uitgeoefend normaliter als beroepsactiviteit dienen te worden beschouwd, waardoor ze verzekeringsplichtig zijn in het sociaal statuut voor zelfstandigen. Bovendien dient een vreemdeling die een zelfstandige activiteit uitoefent, overeenkomstig de wet op de vreemdelingen, te beschikken over een beroepskaart. De meeste vreemdelingen die in de wijk worden aangetroffen, maken het voorwerp uit van een bijlage 26bis, een bevel om het grondgebied te verlaten. Het merendeel daarvan heeft een beroepsprocedure tegen deze beslissing ingespannen, wat impliceert dat zij geen winstgevende activiteit mogen uitoefenen. Een grote groep vreemdelingen beschikt over een - al dan niet vals - paspoort met een visum voor beperkt verblijf of een binnenkomststempel, waarmee zij drie maanden in het land kunnen verblijven. Ook zij mogen overeenkomstig de wet op de vreemdelingen geen beroepsactiviteit uitoefenen aangezien zij in het land worden toegelaten om reden van toerisme. De stelling is dat deze precaire verblijfstoestand de prostituee in een zwakke positie plaatst tegenover de mensenhandelaars. Doordat enkel nog prostituees worden toegelaten die legaal in het land verblijven en beschikken over verblijfsdocumenten die hen toelaten deze activiteit uit te oefenen, zouden de prostituees sterker staan tegenover personen die hun activiteiten willen uitbuiten. Door deze prostituees via gerichte controles uit het Schipperskwartier te weren, vallen de inkomsten van deze vorm van prostitutie voor de georganiseerde criminaliteit helemaal weg, waardoor het niet meer rendabel is prostituees vanuit welk land dan ook te laten overkomen. Voor de prostituees die bijgevolg niet meer toegelaten worden in het Schipperskwartier, dient een goede opvang te worden voorzien teneinde te voorkomen dat ze overstappen op andere vormen van prostitutie zoals tippelen en escort. Concreet werden er afspraken gemaakt met de Dienst Vreemdelingenzaken zodat dossiers van illegale prostituees met voorrang behandeld kunnen worden. Wanneer uit het onderzoek en de gesprekken evenwel blijkt dat de prostituees het slachtoffer zijn van mensenhan-

20 del, dienen zij, in nauw overleg met het parket, goed opgevangen te worden. Deze opvang gebeurt in samenwerking met de vzw Payoke. Ten slotte wordt er uitgegaan van de hypothese dat prostituees die legaal in het land verblijven beter medisch kunnen worden opgevolgd en begeleid door bv. de vzw Payoke. Op deze wijze kunnen de prostituees hun “crimineel imago” kwijtraken, zodat zij zich beter kunnen wapenen om ooit een wettelijk statuut van prostituee te kunnen krijgen. 8.1.2.4.

Verkeersbeleid Er werd een voetgangerszone gecreëerd in de gedoogzone, gevormd door de Schippersstraat, Verversrui en Vingerlingstraat (Oudemansstraat). Deze maatregel beoogt: (1) het doorbreken van de autocarrousel; (2) het verminderen van het “kijktoerisme”; (3) het terugdringen van diefstallen van en in voertuigen en (4) het terugdringen van de geweldscriminaliteit. Deze maatregel werd midden augustus 2000 geïmplementeerd, in samenwerking met de verkeerspolitie, de verkeerscel Zone West, de hondenbrigade en andere wijkteams van de zone West.

8.1.2.5.

Straatcontroles Gerichte identiteitscontroles op het rondhanggedrag van Albanezen en andere OostEuropeanen, nazicht van illegale prostitutie en prostitutie door minderjarigen en controles op de leefbaarheid en kwaliteit van de omgeving moeten leiden tot het terugdringen van de uitbuiting van prostitutie, in het bijzonder door minderjarigen, een vermindering van de aan prostitutie gerelateerde geweldscriminaliteit alsook een betere controle op randfenomenen als drughandel, leurhandel, balletje-balletje, enz. De controles vinden plaats in samenwerking met de Dienst Vreemdelingenzaken. Door informatievergaderingen via het Arrondissementeel Informatiekruispunt (AIK), kunnen de controles gericht worden uitgevoerd ter ondersteuning van geplande of lopende onderzoeken. Er wordt tevens gewerkt in overleg met de procureur des Konings bij de jeugdrechtbank en de vzw Payoke. De stadsreinigingsdienst en de Witte Tornado’s zijn eveneens bij het project betrokken. Naast gerichte acties, in het raam van meldingen op grond van misdrijfanalyse, worden wekelijks prikacties uitgevoerd (minimum 4 personeelsleden) en grootschalige acties op vrijdag- en zaterdagnacht (minimum 10 personeelsleden).

8.1.2.6.

Controle van de etablissementen Door routinematige controles van de etablissementen, bars, cafés, winkels, restaurants, enz., worden malafide handelszaken ontmoedigd en wordt gestreefd naar het terugdringen van zwartwerk en werk door illegalen. Er vinden maandelijks minstens twee acties plaats in samenwerking met de Dienst Vreemdelingenzaken ter repatriëring van illegalen, de Sociale Inspectie, de Economische Inspectie, de Administratie der Douane en Accijnzen, de Eetwareninspectie, enz.

8.1.2.7.

Opsporings- en gerechtelijke onderzoeken Teneinde de uitbuiting van prostitutie terug te dringen en de door het parket gestelde prioriteiten uit te voeren, wordt een concreet vervolgingsbeleid gevoerd waarbij de eigenaars van prostitutiepanden, in samenwerking met de opsporingsdienst, worden geïnventariseerd en worden er onderzoeken gevoerd naar “abnormaal profijt”. Verder wordt er bijstand verleend aan opsporings- en gerechtelijke onderzoeken van de gespecialiseerde diensten.

21 8.1.2.8.

24-urenpermanentie in de wijk De politieloods die normaliter ook wordt ingezet voor de ordedienst van de Sinksenfoor werd geplaatst op de hoek van de Leguit en de Vingerlingstraat. Deze loods blijft 24 op 24 uur bemand.

8.1.2.9.

Impact op de straatprostitutie Ten gevolge van deze maatregelen werd een stijging vastgesteld van de straatprostitutie in de Rooseveltzone. Dit fenomeen werd beheerst in samenwerking met de rijkswacht, door een strikte toepassing van de gemeentelijke reglementen. In de nabijheid van scholen werd straatprostitutie verboden. Verder werd enkel gedoogd dat prostituees aan het portaal van een hotel bleven staan, doch met het uitdrukkelijk verbod om voertuigen tegen te houden en voorbijgangers aan te spreken. Restte het probleem van de autocarrousel, waardoor verkeerstechnische maatregelen zich opdrongen zoals het afsluiten van straten met nadarafsluitingen, die door de bewoners verzet werden om door te kunnen. Deze maatregelen werden effectief midden februari 1999. Met ingang van april 1999 werd ook portaalprostitutie verboden, conform het gemeentelijk reglement, dat betekend werd aan alle hoteleigenaars. Prostitutie zou thans in de Rooseveltbuurt zo goed als verdwenen zijn, met uitzondering van een twintigtal Belgische heroïnehoeren die er nog steeds actief zijn.

8.1.3.

RICHTLIJNEN VOOR DE CEL SCHIPPERSKWARTIER Het takenpakket van de Cel Schipperskwartier behelst: (1) voetpatrouilles in het Schipperskwartier; (2) controle van de aanwezige prostituees; (3) controle van rondhangende verdachte personen. Er dient steeds minimaal de helft van het personeel per shift in het Schipperskwartier aanwezig te zijn. Politiemensen mogen nooit alleen een prostitutiepand betreden. Bij controles in de prostitutiepanden dient steeds minimaal één personeelslid van de Zonale cellen (Schipperskwartier en/of Falcon) aanwezig te zijn, aangezien deze personen het best vertrouwd zijn met de identiteitsen verblijfsdocumenten die zullen worden voorgelegd. Verdachte figuren die in de wijk worden opgemerkt en er blijven rondhangen, worden onderworpen aan een identiteitscontrole en veiligheidsfouillering. Vreemdelingen in het bezit van een verblijfskaart voor EU-onderdaan (blauwe IK) mogen werken als raamprostituee. Houders van een identiteitskaart voor vreemdelingen (gele IK) dienen bovendien in het bezit en drager te zijn van een beroepskaart, afgeleverd door het Ministerie van Middenstand. Zijn vrijgesteld van deze beroepskaart: (1) onderdanen van de EU, Ijsland en Noorwegen; (2) onderdanen van Bulgarije, Estland, Hongarije, Litouwen, Letland, Polen, Roemenië, Slovenië, Slowakije en Tsjechië. Deze dienen te beschikken over een PECO-attest. Dit wordt vooraf afgeleverd door de PECO-landen (Centraal- en Oost-Europa); (3) UNO-vluchtelingen en (4) vluchtelingen door België erkend. Deze zijn normaliter in het bezit van een attest van immatriculatie of een bewijs van inschrijving in het vreemdelingenregister.

8.2.

ONDERZOEK OP HET TERREIN

8.2.1.

INLEIDING De Antwerpse prostitutiewijk is geografisch geconcentreerd rond drie straten: (1) Schipperstraat; (2) Vingerlingstraat - Oudemansstraat (verlengde van de Vingerlingstraat) en (3) Verversrui. Verscheidene lokale verantwoordelijken werden vooraf (op 30 oktober 2001) inge-

22 licht over het onderzoek. De lokale politiecel in het Schipperskwartier werd verwittigd bij aankomst ter plaatse en in kennis gesteld van het doel en de werkwijze van dit toezichtsonderzoek. Het onderzoek werd uitgevoerd door zes leden van de Dienst Enquêtes, in ploegen van twee. De operatie vond plaats in twee fasen: van 16.30 tot 19.00 uur en van 21.00 tot 23.00 uur. 8.2.2.

VERWERKING VAN DE ONDERZOEKSRESULTATEN

8.2.2.1.

Morfologie Nationaliteiten 16

14

12 6 2

1

1

1 Niet gekend

2

Bulgaars

4

1

Tsjechisch

1

Grieks

4

Columbiaans

7

Spaans

7

8

Ecuadoriaans

Italiaans

Duits

Frans

Nederlands

Belgisch

0

Nationaliteiten in %

11%

2% 30%

6%

Belgisch Andere EU Oost-Europa 51%

Zuid-Amerika Niet gekend

8.2.2.2.

Perceptie van de politie en de controlemaatregelen Uit onderstaande tabel blijkt dat de politiediensten in het kader van de operatie die van start ging op 1 oktober 2001 gemiddeld zes controles per jaar uitvoeren. De mediaani en de modusii liggen echter merkelijk lager omdat prostituees die al jaren in het vak zitten en gekend zijn bij de politie, minder dan één keer per jaar aan een controle worden onderworpen.

i

Mediaan = waarde die het geheel in twee gelijke delen verdeelt.

ii

Modus = waarde van de variabele die het meest voorkomt.

23

Leeftijd 33 33 36

Tewerkstelling in bar 2 jaar 2 maanden 7 dagen

Uitoefening activiteit 8 jaar 6 jaar 6 jaar

Termijn laatste controle 3 maanden 5 dagen 1 dag

Controles per jaar 6 2 0

Met ingang van 1 oktober 2001 wordt er dagelijks gecontroleerd. Door de ploegenwissels zijn sommige prostituees zelfs meerdere keren per dag het voorwerp van politiecontrole. De frequentie van de controles nam af voor de prostituees die beschikken over de nodige documenten. Dit verklaart ook het enorme verschil tussen de gemiddelde termijn van de laatste controle (3 maanden) en de mediaan en modus die respectievelijk 5 dagen en 1 dag bedragen. Ook wat de duur van de tewerkstelling in de gecontroleerde kamers betreft, zijn de cijfers dermate uiteenlopend dat het gemiddelde ons weinig leert. De meeste meisjes waren ofwel sinds enkele dagen actief in de gecontroleerde kamer ofwel eigenaar of huurder sinds één of meerdere jaren. Zoals de modus in bovenstaande tabel weergeeft, waren de eerstgenoemde vrouwen in de meerderheid. Daarom werden ook de mediaan en de modus berekend, die een duidelijker profiel weergeven. Op de rubriek met het aantal controles na, hebben de respondenten in de meeste gevallen alle vragen beantwoord, wat ons toeliet te zoeken naar mogelijke correlatiesi tussen: duur van de werkzaamheid in de kamer en termijn van de laatste controle: -0,081; duur van de werkzaamheid in de kamer en aantal controles per jaar: 0,083; duur van de werkzaamheid in de kamer en Belgische nationaliteit: -0,111; duur van de werkzaamheid in de kamer en leeftijd: 0,166; duur van de activiteit en termijn laatste controle: -0,509; duur van de activiteit en aantal controles per jaar: -0,202; duur van de activiteit en nationaliteit: 0,112; duur van de activiteit en leeftijd: 0,753; datum van de laatste controle en nationaliteit: 0,234; datum van de laatste controle en leeftijd: 0,411; aantal controles en nationaliteit: -0,131; aantal controles en leeftijd: -0,035. Zoals men kan verwachten bestaat er een significante omgekeerde correlatieii tussen de termijn waarin een meisje actief is in de prostitutiesector en de termijn van de laatste controle. Samen met een omgekeerde correlatie van 0,202 met betrekking tot het aantal controles per jaar, voldoet deze statistiek aan de logica dat hoe langer iemand in de prostitutie werkzaam is, hoe beter zij gekend is door de politie en hoe minder vaak zij aan een controle wordt onderworpen. Dit resultaat wordt bevestigd door de significante positieve correlatie tussen leeftijd en datum van laatste controle. Uiteraard merkt men een zeer sterke correlatie tussen de leeftijd en de duur van uitoefening van de prostitutieactiviteit. Voor het overige blijken geen significante correlaties te bestaan. Dat met betrekking tot het aantal controles geen significante correlatie met andere parameters kan worden vastgesteld, kan te wijten zijn aan het feit dat een groot aantal respondenten deze vraag niet kon beantwoorden of er geen cijfer op kon kleven en “weinig” als antwoord gaf. De geringe impact van de nationaliteit op de datum van de laatste controle is te wijten aan het feit dat de actie in haar eindstadium loopt en er, op een aantal uitzonderingen na, alleen nog maar prostituees aanwezig zijn die voldoen aan de nieuwe voorschriften. Uit de getuigenissen blijkt dat bij aanvang van de actie, op 1 oktober 2001, bijna alle i

Correlatie = de mate waarin een variabele de andere beïnvloedt: 0 = geen correlatie; 1 = maximum.

ii

Men spreekt van een significante correlatie vanaf een waarde 0,3.

24 prostituees dagelijks en soms meerdere keren per dag aan een politiecontrole werden onderworpen. Het aantal controles nam af, naarmate de prostituees bij alle politieploegen gekend waren als zijnde in regel met de gemeentelijke politieverordeningen. Van de 47 respondenten waren 43 al het voorwerp van een politiecontrole op hun werkplek. Daarbij werden steeds de identiteitsdocumenten gecontroleerd. In zes gevallen werd daarbij ook ter plaatse een foto gemaakt van de prostituee.

Politie treedt correct op Voldoende politiepatrouilles Deed reeds een beroep op de politie Aanrijtijd aanvaardbaar

Ja 41

Neen 4

Geen mening 3

2

28

17

13

34

10

2

1

Wat de kwaliteit van het optreden van de politie betreft, heerst er een grote consensus. Zoals uit bovenstaande tabel blijkt, vinden 41 op de 47 respondenten dat de politie correct optreedt. Een groot aantal respondenten verklaarde zich spontaan zelfs zeer tevreden en motiveerde dit oordeel door te stellen dat de agenten zeer vriendelijk en beleefd zijn. In het voorbijgaan zeggen zij vriendelijk goedendag of doen teken, ze doen hun werk met de glimlach. Dit laatste was voor één respondent de aanleiding om het optreden van de politie als niet correct te bestempelen. Zij nam aanstoot aan het feit dat jonge agenten te veel lachten tijdens de uitvoering van hun controle. Twee andere negatieve oordelen werden toegeschreven aan respectievelijk een gebrek aan eenheid in visie met de administratieve overheden inzake de administratieve geplogenheden om de activiteit te mogen uitvoeren, overeenkomstig de nieuwe bepalingen in de politieverordening en te frequente en als agressief bestempelde controles. In beide gevallen gaat het om prostituees van Ecuadoriaanse origine. Zij tilden zwaar aan het feit dat zij bedreigd werden met uitwijzing. Een respondent stelde dat de situatie momenteel wel verbeterd is. Het laatste negatief oordeel had eigenlijk meer betrekking op de frequentie van de controles sinds 1 oktober 2001 dan op de kwalitatieve aspecten ervan. Deze respondent stelde dat zij liever geen politie in haar zaak zag omdat dit de klanten wegjaagt. Ook hier dient een nuancering te worden aangebracht in de zin dat, op een aantal Ecuadorianen na, alle prostituees die niet voldeden aan de nieuwe voorschriften reeds uit het gedooggebied waren verwijderd en wij derhalve geen zicht hebben op de wijze waarop zij door de politie werden behandeld. Ook in Antwerpen was het gebruikelijk dat prostituees zich aanmeldden bij de zedenafdeling wanneer zij hun activiteit voor het eerst in de stad uitoefenden. Van de 24 prostituees die verklaarden voor een controle naar de zedenbrigade te zijn gegaan, deden zeven dit op eigen initiatief. Naast een controle van de identiteitsdocumenten zouden daarbij in 21 gevallen ook vingerafdrukken zijn genomen en werd in 19 gevallen tevens een foto gemaakt. Vijftien meisjes verklaarden te zijn verhoord en twee dienden hun huurcontract voor te leggen. Van de dertien respondenten die al een beroep deden op de tussenkomst van de politie vonden er tien de aanrijtijd aanvaardbaar tot zeer goed. In drie gevallen was de politie nagenoeg onmiddellijk ter plaatse, in drie andere gevallen vrij snel (vijf tot tien minuten), in twee gevallen binnen de tien minuten en in twee gevallen na twintig tot dertig minuten. In één geval kwam de politie niet ter plaatse, in een ander geval was de wachttijd lang. In het eerste geval was de aanleiding een man “die op het raam bonkte” (sic). Na twee uur wachten heeft de politie zelf telefonisch contact genomen om te vragen of de tussenkomst nog noodzakelijk was. In het andere geval dient te worden opgemerkt dat het ging om een voertuig dat voor het raam op het

25 trottoir stond geparkeerd en dus bezwaarlijk als prioritaire oproep kan worden bestempeld. 8.2.2.3.

Impact van het nieuwe beleid Het criminaliteitsbeeld dat van de wijk werd geschetst, voor het initiatief van start ging, maakte gewag van de talrijke aanwezigheid van buitenlandse pooiers, waarbij vooral de Albanezen een bedreigende houding aannamen met de bedoeling ramen over te nemen. Naast de prostitutiegebonden criminaliteit werd ook gewag gemaakt van randcriminaliteit als “balletje balletje”, beroving van klanten, vandalisme, agressie en vechtpartijen. Een hoofdcommissaris van politie verklaarde in die periode zelf incognito door het Schipperskwartier te hebben gelopen en te hebben vastgesteld dat er een zeer agressieve sfeer heerste, uitgaande van groepjes pooiers, dat er vaak stilstaand verkeer was, enz. Een aantal prostituees verklaarde om die reden de buurt te hebben verlaten en te zijn teruggekeerd nu de veiligheid opnieuw is toegenomen. De perceptie van de impact van het nieuwe beleid sinds 1 oktober 2001 en in het bijzonder de plaatsing van een politieloods in de wijk is dan ook overwegend positief. De meerderheid vindt het initiatief zelfs zeer goed en stelt dat het een veilig gevoel geeft. Naast de terugkeer van prostituees die de wijk waren ontvlucht, bleken er tevens een aantal meisjes te zijn overgekomen uit Gent en Oostende, omdat ze hadden gehoord dat de wijk thans veilig zou zijn. Volgens een aantal geïnterviewden is er sinds 1 oktober 2001 ook een verschuiving in de cliënteel merkbaar. De vroegere clientèle van Belgen en andere Europeanen, die eveneens de wijk meden, komt terug omdat ook zij zich opnieuw veiliger voelen. Slechts drie respondenten maakten gewag van het feit dat de politieaanwezigheid klanten zou afschrikken omdat hun anonimiteit daardoor zou zijn bedreigd. Wel werd kritiek geuit op het gebrek aan een voorafgaande informatiecampagne in de buurt. Het initiatief diende vernomen te worden via de pers. Een prostituee merkte op dat politieaanwezigheid goed is, maar het probleem niet oplost van bepaalde personen, schijnbaar van Noord-Afrikaanse origine, die voor de ramen blijven staan, spuwen, baldadigheden uithalen en klanten afschrikken; een probleem waarvan ook enkele andere respondenten melding maakten. De politie zou dit probleem enerzijds niet erkennen en anderzijds opmerken dat zij daartegen niet kan optreden omdat zij niet mag discrimineren. Een respondent werkzaam in de galerij in de Oudemansstraat stelde dat er daar minder veiligheidsproblemen zijn aangezien er in de galerij toezicht wordt gehouden door een privé-bewakingsfirma en de politie bij incidenten gemakkelijk de twee uitgangen kan afsluiten. Zij drukte daarom haar vrees uit voor de geplande sluiting en verhuis naar één van de drie overblijvende straten van de gedoogzone. Zij maakte ook de opmerking dat, naar haar gevoel, de politie er niet is “voor de meisjes”. Deze prostituee van Nederlandse nationaliteit merkte ten slotte op dat de politie correct, doch wat afstandelijk is. Door meer met de meisjes te praten en vragen te stellen, zou de politie volgens haar meer inzicht kunnen krijgen in wat zich in de wijk afspeelt. Het bovenvermelde onveiligheidsgevoel kan minstens ten dele door onze enquête worden bevestigd. Waar de sfeer in de namiddag goed kan worden genoemd, was zij ’s avonds duidelijk geladen en enigszins bedreigend. Dit al dan niet subjectief onveiligheidsgevoel werd in grote mate veroorzaakt door de talrijke aanwezigheid van personen, schijnbaar van Noord-Afrikaanse origine, die meestal in groepjes rondliepen. Een aantal meisjes wees op het agressieve gedrag van deze groepjes: gaande van rondhangen voor hun raam, spuwen en obscene gebaren tot regelrechte intimidatie. Dit houdt uiteraard de klanten weg. Tijdens een navolgend onderhoud met leden

26 van de zedenbrigade, die dezelfde avond een ronde in de wijk hadden gedaan, verklaarden zij dat deze sfeer hen ook was opgevallen. Bij de zedenafdeling houdt men rekening met de mogelijkheid dat deze groepjes werken in opdracht van het Albanese milieu, met de bedoeling een klimaat van onveiligheid te creëren, teneinde de ramen te kunnen heroveren. In het verleden werd reeds samenwerking vastgesteld tussen de Albanezen en de Marokkanen, waarbij deze laatsten onder meer diensten leverden als uitkijkpost. 8.3.

POLITIEDIENSTEN TEGENOVER HET FENOMEEN

8.3.1.

PROSTITUTIEAMBTENAAR In 1997 werd een beleidsontwikkelingsgroep prostitutie opgericht, waarin onder meer zetelden de hoofdcommissaris van politie, de veiligheidsadviseur, een verantwoordelijke voor ruimtelijke ordening, enz. Omdat duidelijk werd dat het probleem niet beheersbaar was door een louter politionele aanpak, werd de regiefunctie van prostitutieambtenaar opgericht, betaald uit het Sociaal Impuls Fonds van de Vlaamse Gemeenschap. In maart 1998 werd deze persoon aangesteld en vervulde zij deze functie eerst deeltijds en sinds juli 1998 voltijds. Er bestond al jarenlang een adviesorgaan dat ad hoc op vragen van schepenen of gemeenteraadsleden antwoordde, maar deze commissie vergaderde onregelmatig. De prostitutieambtenaar diende zelf te zorgen voor de taakinvulling van haar functie. Daartoe legde zij contact met verantwoordelijken in Amsterdam en Arnhem, waar men ervaring had met tippelzones en concentratiebeleid. Tevens werd er samengewerkt met het privé-bureau Seinpost uit Nederland, waarmee een zeer goede samenwerking ontstond.

8.3.2.

WERKBEZOEK ZONE WEST

8.3.2.1.

Zonale Cel Schipperskwartier De cel Schipperskwartier bestaat momenteel uit tien inspecteurs en twee leidinggevenden. Het volledige potentieel van de cel wordt ingezet voor de vierde fase. In de periode voor 1 oktober 2000 werden, in groepjes van twee agenten, controles uitgevoerd en werd proces-verbaal opgesteld op grond van een aantal nieuwe artikelen die werden toegevoegd aan het politiereglement. Tevens werden de eigenaars van prostitutiepanden buiten de concentratiezone uitgenodigd om hen uitleg te verschaffen en hen te verzoeken vrijwillig te stoppen met deze activiteit. Indien daaraan geen gevolg werd gegeven, werd proces-verbaal opgesteld en werden stappen ondernomen met het oog op een gedwongen sluiting. Verder werd er toezicht uitgeoefend, zowel door de recherche, teneinde zicht te krijgen in het milieu en de randcriminaliteit, als door agenten in uniform met het oog op afschrikking. Op vraag van de lokale recherche werd overgegaan tot inventarisatie van de prostituees, door middel van een database, goedgekeurd door de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. In dit bestand werden de identiteit, de werkplaats en de digitale foto – ter plaatse of op bureau genomen – geregistreerd. Het betreft een manueel bestand, dat gescand werd en in digitale vorm werd overgemaakt aan het AIK. Het initiatief blijkt echter moeilijk realiseerbaar wegens de grote mobiliteit van de prostituees. Met ingang van 1 oktober 2001 ging de vierde fase van start. Deze begon met een verzoek tot vrijwillig vertrek voor de prostituees die niet in regel waren overeenkomstig het nieuwe politiereglement, zo niet volgde een administratieve aanhouding. Een van de politieverantwoordelijken is zich bewust van de patstelling voor bepaalde prostituees van niet-EU-nationaliteit die niet behoren tot het georganiseerde mis-

27 daadmilieu. Het gehanteerde principe is dat prostitutie arbeid is, dat asielzoekers geen arbeid mogen verrichten en de andere niet-EU-onderdanen een beroeps- of arbeidskaart nodig hebben. Het Ministerie van Middenstand weigert echter een dergelijk document af te leveren met het oog op prostitutie. Onderdanen van kandidaat-EU-landen dienen te beschikken over een PECO-attest, af te leveren door het land van herkomst, om in België een beroepsactiviteit te mogen uitoefenen. Het probleem hierbij is dat de meeste ambassades het attest niet kennen of niet willen afleveren voor prostitutieactiviteiten. Eigenaars van panden proberen incidenten met de politie uit te lokken en doen daarbij soms een beroep op de aanwezigheid van deurwaarders. De talrijke controles in het begin van de actie zouden te wijten zijn aan het feit dat verschillende ploegen en diensten controles uitoefenen. In de toekomst zal er een politieantenne in de wijk blijven, maar in een aangepaste vorm en, wegens capaciteitsproblemen, niet permanent. Dit laatste probleem werd opgevangen door aan de prostituees een gsmnummer mee te delen waarop zij 24 op 24 uur anoniem informatie kunnen overmaken. De politie heeft eveneens problemen met dronken klanten van twee cafés, “’t Keteltje” en “De Zevende Hemel”, die 24 op 24 uur openblijven. Een auto, waarvan de bestuurder in dronken toestand verkeerde, zou al opzettelijk op de politiebarak zijn ingereden. Er werd vastgesteld dat prostituees zich spontaan met vragen aanmelden, wat door de politie als positief wordt ervaren. Tot op heden werd het gevaar om buurttoezichters in het Schipperskwartier toe te laten, te hoog ingeschat. Hierover wordt evenwel onderhandeld. 8.3.2.2.

Zonale Cel Falcon De cel Falcon bestaat uit elf inspecteurs en een leidinggevende. Hun taak bestaat voornamelijk uit het bestrijden van illegale handelszaken en georganiseerde vormen van criminaliteit op en rond het Falconplein, dat geografisch grenst aan het Schipperskwartier. Door hun activiteiten zijn zij zeer vertrouwd met de materie van illegale tewerkstelling en illegaal verblijf. De leden van de cel Falcon nemen dan ook deeltijds deel aan de uitvoering van fase 4.

8.3.3.

WERKBEZOEK AAN DE ZEDENAFDELING VAN DE OPSPORINGSDIENST Binnen de zedenafdeling van de recherche staan veertien politiemensen in voor de opvolging van het fenomeen prostitutie en mensenhandel. Deze afdeling beschikt over een databank, goedgekeurd door de Commissie ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer, met twee licenties, voor intern gebruik en voor het AIK. Inhoudelijk is dit bestand geëvolueerd ingevolge vragen om inlichtingen vanwege de politiediensten en het parket. Deze informatie, die sinds zes jaar digitaal wordt opgeslagen, wordt overgemaakt aan het AIK. Er bestaan tevens samenwerkingsprotocollen met de cel mensenhandel van de Gerechtelijke Dienst Arrondissement (GDA). Dit bestand bevat volgende luiken: (1) identiteit; (2) gegevens met betrekking tot de prostitutieactiviteit; (3) verwijzingen naar een proces-verbaal of verslag; (4) een informatieluik; (5) adres; (6) gegevens met betrekking tot voertuigen; (7) telefoonnummers; (8) beschrijving van eventuele tatoeages. De controle van prostituees behoort thans tot de taken van basispolitiezorg op het niveau van de zone en niet meer zozeer op het niveau van de recherche. Deze voert geen systematische controle meer uit, maar enkel gerichte controles op basis van verkregen informatie. De rechercheafdeling legt zich meer toe op de functie van ver-

28 trouwenspersoon en voert gesprekken met nieuwe prostituees, die daarvoor worden uitgenodigd. Daarbij wordt hen gewezen op hun rechten en plichten en wordt een digitale fiche gemaakt, waarvan een kopie op diskette wordt overgemaakt aan het AIK. Van elk interview wordt tevens een proces-verbaal van inlichtingen opgesteld, bestemd voor de magistraat belast met de prostitutie. De meisjes wordt gevraagd of zij bereid zijn een foto te laten nemen. Daarbij wordt gemotiveerd dat dit in hun eigen belang is, teneinde bij een eventuele verdwijning adequate opsporingsmaatregelen te kunnen treffen. Ook het nemen van vingerafdrukken gebeurt op vrijwillige basis. Van deze toestemming wordt melding gemaakt in het proces-verbaal. De recherche maakt geen foto’s ter plaatse. De rechercheurs stellen dat de toepassing van de wet Franchimont soms problemen oplevert. Pooiers weten immers dat meisjes naar het bureau komen en dat zij een kopie van hun verhoor krijgen. Vroeger werden de prostituees die zich kwamen aanmelden in het raam van de “vertrouwensfunctie” verhoord. Daarvan werd om bovenvermelde reden afgestapt en thans wordt een “informatief gesprek” gevoerd, waarvan nadien proces-verbaal wordt opgesteld. De politieambtenaren maken bij een grondiger verhoor van buitenlandse prostituees eveneens gebruik van een Engelstalige vragenlijst. Een ander probleem is van financiële aard, met name de gerechtskosten van tolken. Vingerafdrukken worden bijgehouden bij de recherche zelf en door het AIK. De bedoeling is te komen tot één databank, maar voorlopig verzekert het AIK nog geen 24urenpermanentie, tenzij een nachtelijke actie vooraf werd gepland. Een interessant gegeven is dat de Antwerpse politie beschikt over een dienst repatriëringen, waarvoor permanent een ploeg van acht agenten beschikbaar is. Deze mobiele groep staat in voor begeleidingen en beschikt over een celwagen voor acht personen. 8.4.

CONCLUSIES Dit beleid – en vooral deze laatste fase – heeft een duidelijke impact gehad op het fenomeen prostitutie. Vooral de multidisciplinaire en gecoördineerde aanpak lijkt vruchten af te werpen. Zoals er verschuivingen merkbaar waren van Oostendse en Gentse prostituees naar het Antwerpse ten gevolge van het veiligere werkklimaat, lijkt het erop dat de Albanese georganiseerde misdaadmilieus hun aandacht hebben verlegd naar de stad Luik, waar zij massaal raamprostitutiepanden pogen te kopen. De ervaring tijdens onze enquête te Gent leerde dat daar toen een aantal prostituees uit het Antwerpse actief waren, die gevlucht waren voor de georganiseerde misdaad en de daarmee gepaard gaande onveiligheid. Uit de toezichtsonderzoeken in Antwerpen, Gent, Oostende en Brussel blijkt ook duidelijk dat er verschillen zijn in de aanpak van het fenomeen prostitutie. Een gemeenschappelijke noemer is evenwel het streven naar concentratie van het fenomeen in een gedoogzone en de controle via bepalingen in de gemeentelijke politiereglementen en interpretaties van wettelijke bepalingen. De invalshoek van waaruit dit gebeurt, varieert echter sterk. In Oostende is straatprostitutie verboden en dienen op grond van een politieverordening op de openbare zeden, deuren en ramen van plaatsen waar raamprostitutie wordt bedreven, gesloten te blijven. De ramen moeten bovendien ondoorzichtig gemaakt worden. In Gent wordt gewerkt via een statuut van dienster in een bar, met de daaraan gekoppelde inschrijvingsplicht en meldingsplicht bij de politie, op grond van een politieverordening van 16 februari 1948. Aspecten zoals hygiëne worden geregeld door toepassing van de wetgeving op de drankslijterijen. In het Brusselse lijkt er geen eenduidig beleid te zijn en is de prostitutie verspreid over een groot deel van het grondgebied. In Sint-Joost-ten-Node poogt de politie het fenomeen onder controle te

29 houden door de huurcontracten van de carrés te controleren. In Schaarbeek wordt meer gewerkt met het statuut van bar. Er dient derhalve te worden gestreefd naar een uniform beleid inzake prostitutie op federaal vlak, teneinde verschuivingen van het fenomeen – waardoor men de controle verliest – tegen te gaan. Wat de juridische grondslagen van het Antwerpse prostitutiebeleid betreft, is er ons inziens een probleem, dat ook op de Rondetafelconferentie van 19 juni 2001 inzake de integrale aanpak van de prostitutie te Antwerpen, werd erkend. Het Ministerie van Middenstand beschouwt prostitutie weliswaar als arbeid, maar weigert blijkbaar de daaraan verbonden documenten af te leveren aan prostituees (cf. het voorbeeld van een Ecuadoriaanse prostituee tijdens onze enquête), waardoor zij in de praktijk in een patsituatie verzeilen. De politie eist op grond van de gemeentelijke politieverordening een beroepskaart of arbeidsvergunning, doch de administratieve overheden die deze documenten moeten afleveren, weigeren dit te doen met het oog op de uitoefening van prostitutie. Hetzelfde fenomeen doet zich voor bij aanvragen voor een PECO-attest. Daarenboven bestaat er over de vraag of prostitutie als arbeid kan worden beschouwd geen eenheid van visie bij de administratieve overheden. Zo kunnen prostituees geen aanspraak maken op sociale zekerheid, omdat deze dienst prostitutie niet als een beroep erkent. Tevens rekening houdende met de aanpak van de stad Gent, lijkt het statuut van de prostituee een sleutelrol te vervullen in het prostitutiebeleid. Een erkenning als beroep, of minstens een coherent en eenvormig statuut, biedt immers een aantal voordelen: de toegang tot het beroep kan worden gereglementeerd; er kunnen voorwaarden worden opgelegd voor de uitoefening ervan; er kunnen controlemechanismen worden voorzien (bv. periodieke medische controle, controle van de werkplaats, enz.); de prostituees kunnen, zoals in elk beroep, genieten van een sociaal opvangnetwerk en rechtszekerheid; de mogelijkheid voor de politiediensten om het fenomeen op een eenvormige wijze aan te pakken en misbruiken te bestrijden. Het lijkt ons duidelijk dat de grote verscheidenheid in aanpak de rechtszekerheid niet ten goede komt en een uniforme beheersmethode van prostitutie zich opdringt. In de verschillende systemen van de doorgelichte korpsen kunnen positieve elementen worden gevonden, maar bestaan er ook pijnpunten. Een integratie van de positieve elementen in een coherente aanpak, gekoppeld aan een wettelijk statuut voor de prostituees, lijkt ons de weg die in de toekomst moet worden bewandeld.

9.

SITUATIE IN OOSTENDE27

9.1.


9.1.1.

INLEIDING Bij het bezoek aan de “bars” troffen wij 19 prostituees aan die, na kennisname van onze hoedanigheid en het doel van de bevraging, hun medewerking verleenden door ons informatie te verstrekken.

9.1.2.

VERWERKING VAN DE RESULTATEN Wat de perceptie van het politieoptreden betreft, krijgen we volgend resultaat: Antwoord Politie treedt niet correct op

1

Geen mening

30 Politie treedt correct op Wenst meer politiepatrouilles Voldoende politiepatrouilles Wenst minder politiepatrouilles Deed nog geen beroep op de politie Deed wel een beroep op de politie

14

Aanrijtijd te lang

2

Aanrijtijd correct

5

2

6 10

1

1 11 7

Uit de enquête blijkt dat de politie nagenoeg dagelijks patrouilles uitvoert in de gedoogzone. Dit blijkt ook uit de cijfergegevens, waar we vaststellen dat tien prostituees verklaren dat er voldoende patrouilles zijn, terwijl zes prostituees meer patrouilles willen. Het feit dat de meisjes meer patrouilles wensen, slaat niet op een huidig tekort maar wijst erop dat ze erg op “veiligheid” zijn gesteld. Ze ervaren de patrouilles als positief omdat er vooral in het weekend en ‘s nachts problemen zijn met dronken personen in hoofdzaak Engelsen. Men vraagt dan ook om juist in die periodes de patrouilles op te drijven. Als het kan, zouden zij ook meer patrouilles in burgerkledij willen om de klanten niet te verontrusten. Slechts één prostituee wijst erop dat nog meer patrouilles de klanten zullen wegjagen. Van de prostituees die werkzaam zijn in de A. Belpairestraat vernemen we dat er in de aangrenzende Langestraat, in het weekend, een vaste politiepatrouille opgesteld staat. Dit heeft volgens hen een duidelijk effect op de criminaliteit in het uitgangskwartier. Volgens veertien prostituees treedt de recherche correct op, terwijl twee prostituees zich hierover niet konden uitspreken omdat ze nog maar pas in de gedoogzone werkzaam zijn. Een prostituee vindt dat de politie niet correct optreedt, maar verduidelijkt haar mening door te stellen dat ze “een naam” heeft bij de politie doordat ze er al mee in aanraking kwam voor drugsfeiten. Het merendeel van de prostituees (11) deed nog geen beroep op de politiediensten in het kader van eventuele moeilijkheden. Van de zeven meisjes die dit wel deden, zeggen er vijf dat de politie snel ter plaatse was terwijl de twee anderen vinden dat de aanrijtijd te lang was. 9.2.


9.2.1.

RECHERCHE – CEL ZEDEN EN MENSENHANDEL

9.2.1.1.

Samenstelling De recherche bij de lokale politie bestaat uit achttien politieambtenaren waarvan er vier deel uitmaken van de cel Zeden en Mensenhandel. In het kader van de politiehervorming werd een voormalige rijkswachter aan de cel toegevoegd. Voor de politiehervorming werden de bars uitsluitend door de politie van Oostende gecontroleerd, terwijl de BOB de bars buiten Oostende controleerde.

31 9.2.1.2.

Werking De controles worden vooral uitgevoerd in het kader van de op te stellen eenvormige formulieren 1. Volgens een van de verantwoordelijken voeren zijn mensen in het milieu een of twee keer per week een controle uit. Ook is er om de drie weken een nachtelijke controle, dit zou echter onvoldoende zijn. De controle bestaat over het algemeen uit een nazicht van de identiteitsdocumenten en het personeelsregister. Er worden ook vragen gesteld met betrekking tot het familiale aspect (getrouwd, kinderen, enz.) en de reden waarom zij dit beroep uitoefenen (gedwongen of niet). Enkel wanneer valse identiteitsdocumenten worden aangetroffen, wordt de prostituee overgebracht naar het politiecommissariaat. Daar wordt dan de gebruikelijke procedure toegepast: verdere identificatie, verhoor, nemen van vingerafdrukken. Bij de politie van Oostende wordt geen specifiek register bijgehouden met betrekking tot de uitgevoerde controles in het prostitutiemilieu. Het is dan ook niet mogelijk om de antwoorden van de prostituees te controleren aan de hand van een register. Voor de registratie van uitgevoerde controles wordt gebruik gemaakt van Politie Informatica Project (PIP), waar de controle wordt ingevoerd in “Meldingen”. De sjabloon “Melding” wordt enkel ingevuld wanneer een nieuwe prostituee wordt aangetroffen of wanneer een prostituee de bar heeft verlaten. Verder wordt per “bar” een aparte map bijgehouden. Deze mappen bevatten informatie over alle diensters die er werkzaam waren, met vermelding van de begin- en eindperiode van hun werkzaamheden. Naar de toekomst toe is het de bedoeling een geïnformatiseerd dagboek bij te houden zodat te allen tijde kan worden nagegaan welke controles er werden uitgevoerd.

9.2.1.3.

Samenwerking met andere diensten ! Sociale inspectie Dit gebeurt een of twee keer per jaar en op verzoek van de cel. Op hun vraag wordt steeds bijstand geleverd, wat resulteert in een goede samenwerking en dito resultaten. De informatie-uitwisseling tussen beide diensten verloopt evenwel via het parket. Zo wordt een afschrift van een proces-verbaal steeds via het parket opgevraagd. ! Andere inspecties In het kader van een project van het stadsbestuur rond prostitutie (zie infra) werden controles uitgevoerd in samenwerking met de voedingswareninspectie en inspecteurs van de BTW. ! Interventieploegen van de lokale politie Naast de controle uitgevoerd door de recherche, wordt ook controle uitgevoerd door de interventieploegen op basis van inbreuken op het gemeentelijk politiereglement.

9.2.1.4.

Project met betrekking tot de leefbaarheid in de gedoogzone In Oostende werd op verzoek van de burgemeester een project opgestart met betrekking tot prostitutie. Dit project kwam er na klachten van buurtbewoners wegens openbare zedenschennis, provocatie door de diensters (de prostituees maken duidelijke tekens en halen de klanten binnen) en verkeersoverlast. Op dit ogenblik wil het stadsbestuur alle “bars” in de gedoogzone weg omdat er veel sociale woningen in aanbouw zijn en men liever opteert voor een nog uit te bouwen Eroscentrum. Dit project behelsde een integrale aanpak van de prostitutie, in die zin dat men allerlei pogingen ondernam om de “bars” te sluiten. Zo ging een projectverantwoordelij-

32 ke, tevens lid van het stadsbestuur, bijgestaan door een politieagent, over tot verscheidene controles: op het verkeer, op het gemeentelijk politiereglement (openstaande gordijnen), op brandveiligheid in samenwerking met de brandweer (een bar werd afgekeurd). In de gedoogzone werden ook video-opnames gemaakt van de prostituees, van potentiële klanten en zelfs van het optreden van de politieambtenaren, wat bij geen van de partijen in goede aarde is gevallen. Door de druk die ervaren werd binnen het milieu hebben de “bars” gelegen langs de De Smet-De Nayerlaan de deuren gesloten. ! Parket Er vindt maandelijks een vergadering “Mensenhandel” plaats onder impuls van een substituut van de procureur des Konings te Brugge, die eveneens aandringt op een betere samenwerking tussen de cel Zeden en Mensenhandel van de lokale politie en de Scheepvaartpolitie op het vlak van mensensmokkel. Maandelijks ontvangt de politieverantwoordelijke van zijn team een verslag met betrekking tot de uitgevoerde activiteiten. Hij legt dit verslag, op zijn beurt, voor in de vergadering “Mensenhandel”. Wanneer een dienster met valse identiteitsdocumenten wordt aangetroffen, wordt een beroep gedaan op mensen van de cel “valse documenten” van de Lucht- en Zeehavenbrigade. De leden van deze cel bezitten specifieke kennis en apparatuur om valse documenten op te sporen. 9.2.2.

OPVANGMOGELIJKHEDEN In Oostende zijn geen specifieke centra voor prostituees. Als het om slachtoffers van gedwongen prostitutie gaat, worden ze overgebracht naar de gespecialiseerde opvangcentra voor slachtoffers van mensenhandel.

9.2.3.

DIVERSEN Op dit ogenblik zijn er nog geen problemen in het prostitutiemilieu. Men stelt wel vast dat er zich veel Albanezen ophouden in het uitgangskwartier, die mogelijks “beschermgeld” eisen van de uitbaters van horecazaken en impact proberen te krijgen op de “bars” in de gedoogzone. Een van de lokale verantwoordelijken stelt, net als wij, vast dat er op dit ogenblik door een gebrek aan personeel nog geen controles worden uitgevoerd op privéadressen van diensters die adverteren in lokale kranten, maar dat dit in de nabije toekomst mogelijks wel wordt gedaan aangezien het parket op dergelijke controles aanstuurt.

9.3.

CONCLUSIES Uit onze vaststellingen blijkt dat de lokale politie van Oostende de prostitutie in de gedoogzone (Vooruitgangstraat, Oesterbankstraat en Slachthuiskaai) en in de A. Belpairestraat en de Hertstraat onder controle heeft. In de nabije toekomst zullen de “bars” en de eraan verbonden problemen en criminaliteit verdwijnen, aangezien het stadsbestuur een Eroscentrum wenst op te richten om de huidige prostitutiewijk terug leefbaar te maken.

33

10.

SITUATIE IN GENT28

10.1.


10.1.1.

INLEIDING Er is in het Gentse geen specifieke vereniging actief die de belangen van de prostituees behartigt of zorgt voor opvang van slachtoffers van mensenhandel, zodat terzake ook geen onderzoek kon worden verricht. Er werden zes leden van de Dienst Enquêtes ingezet, ingedeeld in drie ploegen. Er werd vooraf een verkenning uitgevoerd, waaruit bleek dat het merendeel van de bars al in de namiddag open is. De enquête vond plaats op 6 juni 2000 en verliep in twee fasen, naar het voorbeeld van de soortgelijke controle in Sint-Joost-ten-Node. De eerste fase ving aan om 15.45 uur, de tweede om 19.00 uur. De actie werd beëindigd om 20.00 uur. Er bleek nergens een ploegenwissel te hebben plaatsgevonden, zodat het tweede luik van de enquête weinig tijd in beslag nam. De bevraging vond plaats op basis van een enquêteformulier, geïnspireerd op de gebruikte formulieren bij twee voorgaande acties (Luik en Sint-Joost-ten-Node) in het raam van dit toezichtsonderzoek. Alle 35 aanwezige prostituees hebben de enquête (al dan niet volledig) beantwoord. VERWERKING VAN DE ONDERZOEKSRESULTATEN

Nationaliteiten

17

1 Onbepaald

5 1

Nigeriaans

3

Turks

1 Pools

Portugees

Frans

1

Ghanees

5 1 Nederlands

20 15 10 5 0

Belgisch

10.1.2.

Nationaliteiten in % 14% 14%

49%

Belgisch Frans Ghanees

9%

Diverse 14%

Onbepaald

34

Duur van tewerkstelling 140 120

Maanden

100 80

Totaal maanden actief

60

Actief in huidige bar

40 20 0 1

4

7

10 13 16 19 22 25 28 31 34

Uit onderstaand overzicht blijkt dat de politiediensten gemiddeld één controle per maand uitvoeren. Deze frequentie wordt bevestigd door de ingewonnen gegevens met betrekking tot de termijn van de laatste controle. Met de gemiddelden inzake de duur van de tewerkstelling in de gecontroleerde bar en de duur van activiteit in het beroep dient voorzichtiger te worden omgesprongen. Er zijn immers enorme extremen in de antwoorden. Daarom werden ook de mediaani en de modusii berekend, die een duidelijker profiel schetsen. Leeftijd

Gemiddeld Mediaan Modus

33 32 25

Tewerkstelling in bar 9 maanden 6 maanden 1 maand

Uitoefening van activiteit 28 maanden 2 jaar 2jaar

Termijn laatste controle 35 dagen 16 dagen 30 dagen

Controles per jaar 12 12 12

Hoewel ons inziens een te klein percentage van de respondenten alle vragen kon beantwoorden om op een wetenschappelijk verantwoorde manier een statistische verwerking van deze gegevens te doen, deden wij toch een onderzoekje naar mogelijke correlatiesiii tussen: (1) nationaliteit en termijn laatste controle: 0,195: (2) nationaliteit en aantal controles per jaar: 0,325; (3) aantal maanden werkzaam en termijn laatste controle: 0,187; (4) aantal maanden werkzaam en aantal controles per jaar: 0,014; (5) aantal maanden actief en termijn laatste controle: -0,109; (6) aantal maanden actief en aantal controles per jaar: 0,713. Er is een lichte correlatie waarneembaar tussen de nationaliteit en het aantal controles per jaar, waaruit zou blijken dat meisjes van Belgische nationaliteit minder frequent aan controle worden onderworpen. Er blijkt een sterke correlatie tussen de duur van het uitoefenen van de activiteit en het aantal controles per jaar, wat tegengesteld is aan onze hypothese dat men, naarmate men langer de activiteit uitoefent, minder frequent aan controle zou worden onderworpen.

i

Mediaan = waarde die het geheel in twee gelijke delen verdeelt.

ii

Modus = waarde van de variabele die het meest voorkomt.

iii

Correlatie = de mate waarin een variabele de andere beïnvloedt: 0=geen correlatie; 1=maximum.

35 Wat de perceptie van het politieoptreden betreft:

Politie treedt correct op Voldoende politiepatrouilles Wenst meer politiepatrouilles Wenst minder politiepatrouilles Deed reeds een beroep op de politie Aanrijtijd te lang Aanrijtijd correct

Antwoord 27

Geen mening 8

11 6

17

0 9 6 4

Geen enkele respondent had problemen met de manier van optreden van de politie. De meerderheid (27 respondenten of 75 %) bestempelde het politieoptreden als correct. Achttien respondenten drukten hun mening uit over de patrouilles in de buurt: elf onder hen vonden dat er voldoende gepatrouilleerd wordt, zes vonden dat er wat meer zou mogen worden gepatrouilleerd. Niemand wenst minder patrouilles. Van de negen respondenten die een beroep dienden te doen op de politie vonden er vijf dat de aanrijtijd te lang was. Vier vonden de aanrijtijd correct. Een respondent had terzake zowel een positieve als een negatieve ervaring. 10.2.


10.2.1.

WERKBEZOEK AAN DE UNIT ‘MEPROSCH’

10.2.1.1. Werking De unit valt voor haar controles terug op een gemeentelijk reglement van 16 februari 1948 inzake de exploitatie van drankslijterijen en de tewerkstelling van vrouwelijk personeel in deze gelegenheden. Deze stelling kan worden aangevochten op grond van het feit dat de Wet van 21 augustus 1948, die aanleiding gaf tot de opname van art. 380bis, 380quater en 382 in het Strafwetboek, de bestaande reglementering van de prostitutie heeft afgeschaft29. Dit reglement laat toe de “tewerkstelling” in bars, cabaretten en dergelijke op te volgen door een verplichting voor de uitbater om, wat het vrouwelijk personeel betreft, binnen een termijn van 48 uur bij de politie aangifte te doen van de indiensttreding of het verlaten van het etablissement. Bij hun eerste indiensttreding in een bar binnen het ambtsgebied van de unit worden de diensters op het commissariaat uitgenodigd voor een gesprek (cf. infra). Deze maatregel beoogt een aantal resultaten: (1) een kennismaking met de prostituees; (2) het inlichten van deze laatsten over een aantal rechten en plichten, evenals het feit dat zij steeds voor hulp en inlichtingen terechtkunnen bij de unit; (3) pogen vrouwen los te trekken uit het milieu; (4) het opsporen van en optreden tegen onregelmatigheden in de tewerkstelling. Desbetreffend wordt nauw samengewerkt met de arbeidsinspectie. De inspanningen zijn vooral gericht op zichtbare prostitutie. Stilaan is er een lichte evolutie merkbaar naar privé-prostitutie en escort doch daar heeft de politie vooralsnog weinig zicht op. Een van de verantwoordelijken formuleert enkele bedenkingen bij het rotatieprincipe, dat misbruiken vanwege de politie zou moeten tegengaan. Een vaste kern, die de wetgeving goed kent en vertrouwd is met de buurt, dient vol-

36 gens hem de continuïteit te verzekeren. Misbruiken worden vermeden door onderlinge controle. Door de vrijheid in tijd en ruimte kan om het even welk lid om het even waar en wanneer een controle uitvoeren. Er ontstaat derhalve een soort onderlinge controle omdat de ene ploeg de eventuele tekortkomingen of normovertredingen van een andere ploeg kan vaststellen. Deze werkwijze verklaart mogelijk de commentaren van enkele meisjes dat zij soms een hele tijd niet worden gecontroleerd, en dan een aantal keren kort na elkaar, soms binnen dezelfde week. Controles worden enkel en alleen door leden van de unit MEPROSCH uitgevoerd. Wijkagenten en leden van de interventiedienst mogen de bars niet betreden, tenzij dit uitdrukkelijk vereist is voor de uitvoering van opdrachten die tot hun takenpakket behoren. De leden van de unit MEPROSCH dienen gemotiveerd te zijn en worden voorafgaandelijk gescreend. Zij dienen zich te houden aan een aantal afspraken: (1) er wordt steeds in ploegen gewerkt, nooit alleen; (2) er dient op een uniforme wijze te worden opgetreden; (3) ten overstaan van de prostituees wordt een vriendelijke en hoffelijke houding aangenomen; (4) gesprekken worden zakelijk gehouden en niet langer dan nodig; (5) er worden daarbij geen deals gesloten in ruil voor inlichtingen; (6) het is verboden drank te verbruiken in de bars; (7) er is geen omgang toegestaan met de prostituees of andere leden uit dat milieu tijdens de vrije tijd. Controles worden uitgevoerd: (1) op verzoek van de leiding van de unit; (2) in opdracht van het parket van de procureur des Konings of de arbeidsauditeur; (3) op vraag van andere eenheden van het politiekorps ingevolge informatierapporten of (4) op initiatief van de leden van de unit. Indien de uitbaatster van de bar eigenaar is van het pand, wordt een kopie van het huurcontract gevraagd. Andere bars worden verhuurd via deeltijdse of voltijdse contracten. In het bedrag van de huur zit meestal ook een deel van sociale lasten. Het werken in verschillende opeenvolgende shifts na elkaar is hier dus - in tegenstelling tot in Sint-Joost-ten-Node - toegestaan. In de praktijk bestaan er twee soorten afspraken tussen uitbaters en diensters: ofwel brengen zij hun drank zelf mee en houden zij de winst, ofwel ontvangen zij een vooraf bepaald percentage van de omzet van de uitbater/eigenaar. De politie stelt zich in deze dus tolerant op doch vereist dat het arbeidsreglement wordt nageleefd en houdt daarop ook streng toezicht. Bij controles ter plaatse wordt het personeelsregister dan ook gecontroleerd. 10.2.1.2. Gesprekken Na aangifte van hun indiensttreding door de werkgever worden de diensters op het commissariaat uitgenodigd voor een gesprek. Dit onderhoud vindt plaats met een vrouwelijk lid van de unit. Deze gesprekken dienen verschillende doelen: de vrouwen inlichten over hun rechten en plichten, hen te kennen geven dat zij bij de politie terechtkunnen indien er zich problemen voordoen – daartoe krijgen zij een kaartje met telefoonnummers – en inlichtingen over de diensters inwinnen via een vragenlijst. Een concreet doel van het gesprek is na te gaan of de vrouwen onder dwang werken of uit vrije wil. Daartoe vult een vrouwelijk lid van de cel samen met de betrokken dienster een vragenlijst in. Deze uitgebreide vragenlijst betreft niet alleen gegevens nopens tewerkstelling, doch ook socio-economische inlichtingen, vragen over genoten opleiding, medische gegevens, e.a. Deze vragen zijn soms van heel persoonlijke aard, maar volgens de verantwoordelijke zou deze informatie worden bewaard in het

37 belang van de mensen zelf. Daarbij stelt het hoofd van de unit dat hij in regel is met de privacywetgeving omdat hij voor het houden van zijn bestand de uitdrukkelijke en voorafgaande toestemming heeft gekregen van het parket, dat wel een opmerking formuleerde met betrekking tot de vragen over geslachtsziekten (aids, syfilis), deze vragen mochten evenwel behouden blijven. De verantwoordelijke motiveert deze vragen door te verwijzen naar het feit dat de drager van een dergelijke ziekte strafbare handelingen kan stellen die rechtstreeks verband houden met zijn gezondheidstoestand. Deze redenering doet ons inziens echter geen afbreuk aan art. 7 van de wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens30 dat bepaalt: § 1. De verwerking van persoonsgegevens die de gezondheid betreffen, is verboden. § 2. Het verbod om de in § 1 bedoelde persoonsgegevens te verwerken, is niet van toepassing in de volgende gevallen: a) wanneer de betrokkene schriftelijk heeft toegestemd in een dergelijke verwerking met dien verstande dat deze toestemming te allen tijde door de betrokkene kan worden ingetrokken [...] [...] g) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor het voorkomen van een concreet gevaar of voor de beteugeling van een bepaalde strafrechtelijke inbreuk; [...] § 4. Persoonsgegevens betreffende de gezondheid mogen, behoudens schriftelijke toestemming van de betrokkene of wanneer de verwerking noodzakelijk is voor het voorkomen van een dringend gevaar of voor de beteugeling van een bepaalde strafrechtelijke inbreuk, enkel worden verwerkt onder de verantwoordelijkheid van een beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg. Bovendien dient op de vragenlijst ook te worden aangekruist of men lijdt aan diabetes of epilepsie en dient men eventuele andere aandoeningen in te vullen. In de praktijk blijkt uit onze bevraging van de diensters dat zij soms weigeren om op bepaalde indringende vragen te antwoorden. In voorkomend geval wordt even aangedrongen, maar wordt er volgens hen toch begrip getoond en wordt de vraag open gelaten. Naast de vragenlijst worden ook systematisch vingerafdrukken genomen, evenals een foto. De foto’s worden lokaal bewaard in een bestand van de unit dat niet toegankelijk zou zijn voor andere leden van de politie Gent of andere politiediensten en nooit aangewend wordt in onderzoeken. De vingerafdrukken worden via de geijkte kanalen overgemaakt aan de centrale dienst PRINTACK. Hoewel de vrouwen mogen weigeren een foto of vingerafdrukken te laten nemen, stellen wij ons toch enkele vragen bij deze aanpak. Foto en vingerafdrukken zouden worden genomen met het oog op identificatie mocht een dienster vermoord worden. In functie van dit doel lijkt de remedie een te verregaande inbreuk op de private levenssfeer van de diensters, temeer daar misbruik van deze gegevens nooit uit te sluiten is. Waar de foto’s nog lokaal worden bewaard, komen de vingerafdrukken daarenboven in een centraal bestand terecht. De unit hanteert ook standaardvragenlijsten met betrekking tot illegale tewerkstelling, huisjesmelkerij en mensensmokkel. In samenwerking met de sociale inspectie en in afspraak met de arbeidsauditeur en een eerste substituut van de procureur des Konings, wordt een vragenlijst zowel aan het parket van de procureur des Konings als aan de arbeidsauditeur gestuurd. 10.2.1.3. Samenwerking met andere diensten ! Cel “Mensenhandel” Er bestaat overleg met de cel mensenhandel van het CBO, doch niet op regelmatige basis.

38 ! Sociale inspectie Er wordt geregeld samengewerkt met de sociale inspectie. Meestal beperkt men zich tot de vaststelling van de belangrijkste overtredingen zoals het ontbreken van het personeelsregister, enz. Een afschrift van deze processen-verbaal wordt doorgestuurd aan het Ministerie van Arbeid en Tewerkstelling, waarop meestal een opdracht van de arbeidsauditeur volgt om na te gaan of de regularisatie is gebeurd. 10.2.2.

OPVANGMOGELIJKHEDEN De opvangmogelijkheden zijn lokaal erg beperkt. Er is geen specifiek centrum voor de opvang en begeleiding van prostituees, sinds de lokale antenne van Payoke haar werkzaamheden heeft stopgezet. Slachtoffers van vreemde nationaliteit zonder verblijfplaats kunnen worden doorverwezen naar de gespecialiseerde opvangcentra voor slachtoffers van mensenhandel: Payoke vzw te Antwerpen, Pag-Asa vzw te Brussel et Sürya vzw te Luik. Een lokale verantwoordelijke wijst op het gebrek aan opvangmogelijkheden voor Belgische vrouwen en slachtoffers die een legaal verblijf hebben. Voor deze categorie bestaan geen gespecialiseerde opvangvoorzieningen. Zij kunnen enkel terecht in volgende centra: Krisisopvang De Schelp, Elyzeese Velden 7, 9000 Gent, Huize Emmaus, Leegstraat 17C, 9980 Assenede, Vluchthuis Gent, Postbus 183, 9000 Gent, Klemenswerk, Prinsenhof 141, 9000 Gent, Opvanghuis der Missionarissen, Begijnengracht 55, 9000 Gent. In deze centra, die niet gespecialiseerd zijn, wordt echter geen geheimhouding gegarandeerd. Slechts het opvangtehuis in Assenede, bij nonnen, beantwoordt in zekere mate aan de vraag tot geheimhouding. Er is volgens de lokale verantwoordelijke dan ook nood aan een door de staat erkend centrum. In de Pieter Vanderdoncktdoorgang doet een geneesheer preventief onderzoek naar seksueel overdraagbare aandoeningen. Zijn dokterskabinet heeft het statuut van een vzw, “STOP” genaamd. Het feit dat opvang recent niet meer frequent noodzakelijk is, zou hoofdzakelijk te wijten zijn aan de proactieve aanpak van de unit. Door de voorafgaande inschrijving van de diensters en het gesprek, waarbij ook de authenticiteit van de identiteitsbewijzen wordt gecontroleerd, worden malafide praktijken uitgesloten (zwartwerk en illegalen).

10.2.3.

DIVERSEN Uit een gesprek met een lid van de unit MEPROSCH hebben wij vernomen dat de politie van Seraing een dergelijk systeem zou hanteren, maar met de verplichting voor de diensters om zich aan te bieden. In het licht van het geplande onderzoek in Schaarbeek is het interessant om weten dat zes leden van de recherche van de politie van Schaarbeek stage hebben gelopen bij de unit MEPROSCH. Tijdens deze interviews verklaarde een aantal diensters dat er recent vanuit het Albanese misdaadmilieu pogingen werden ondernomen om “beschermingsgeld” te innen. Dankzij het doeltreffende optreden van de politie, zouden zij momenteel niet meer worden lastiggevallen door deze bende.

10.3.

CONCLUSIES Het is duidelijk dat de unit MEPROSCH van de politie van de stad Gent de prostitutiewijk zeer goed onder controle heeft en de situatie volledig beheerst. Een bijkomend doel van de gesprekken is de meisjes ervan te overtuigen om uit de activiteit te

39 stappen. De unit claimt in het jaarverslag 2000 dat vijf meisjes naar aanleiding van zo’n gesprek uit de prostitutie zijn gestapt. Dat jaar vonden 60 dergelijke gesprekken plaats, wat een succesrate zou betekenen van meer dan 8 % en ons inziens voor een secundair doel succesvol mag worden genoemd. Hoewel de basisgedachte van het gesprek ons inziens zeer verdienstelijk en aanbevelenswaardig is, dient het systeem in de praktijk bijgestuurd te worden. Vooral de vragenlijst doet problemen rijzen die best in overleg met de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer zouden worden opgelost. Wij hebben in het bijzonder moeilijkheden met vragen die betrekking hebben op de persoonlijke levenssfeer van derden (echtgenoten, kinderen, ouders, enz.) en met de medische gegevens over de betrokkene. Er dient een kosten-batenanalyse te worden gemaakt met betrekking tot het nut van sommige vragen. Indien dergelijke gegevens toch nuttig blijken te zijn, dient een oplossing te worden gevonden overeenkomstig de wet.

11.

SITUATIE IN SCHAARBEEK31

11.1.


11.1.1.

INLEIDING De controle vond plaats op 9 juli 2001 en er namen tien leden van de Dienst Enquêtes aan deel, verdeeld over vijf controleteams. De buurt was vooraf verkend. Er werden achtenvijftig potentiële etablissementen geteld. In tegenstelling tot SintJoost-ten-Node, treft men hier bijna uitsluitend bars en geen kamers aan. Deze bars zijn 24 uur op 24 en 7 dagen op 7 open. De actie werd in de late namiddag ontplooid. De teams van twee enquêteurs hebben er gesprekken gehad met de prostituees. De gebruikte methodologie was dezelfde als deze die bij eerdere acties in Luik en Sint-Joost was toegepast. Het formulier dat werd gebruikt, was, om evidente redenen van uniformiteit, eveneens identiek. In Schaarbeek bevinden de prostitutiepanden zich vooral in de Aarschotstraat, twee etablissementen bevinden zich in de Kwatrechtstraat en een in de Rogierstraat. Wij herinneren eraan dat een deel van de Linné- en de Plantenstraat tot de prostitutiebuurt van Sint-Joost-ten-Noode behoort, niettegenstaande het op het grondgebied van Schaarbeek ligt. Tijdens de controleactie troffen de enquêteurs 50 prostituees aan.

11.1.2.

VERWERKING VAN DE ONDERZOEKSRESULTATEN Uit de gesprekken blijkt dat de prostituees de politiediensten geen echte verwijten hebben gemaakt. Twintig van de vijftig personen hebben evenwel klachten geformuleerd. Deze klachten kunnen worden onderverdeeld in drie categorieën (waarbij bepaalde personen klachten hebben geuit die in twee of drie van deze categorieën thuishoren): (1) er is onvoldoende politie aanwezig in de buurt, voornamelijk in het weekend, en er is niet voldoende controle op straat, zodat er vrij beschadigingen kunnen worden aangebracht aan voertuigen (twaalf verklaringen in deze zin); (2) in geval van problemen, moet men lang op een interventie wachten (zes verklaringen in deze zin); (3) er heerst een gevoel van onveiligheid in de buurt door de aanwezigheid van jongerenbendes (drie verklaringen in deze zin). Wij moeten er eveneens op wijzen dat andere personen verklaringen in tegengestelde zin hebben afgelegd, zij menen bijvoorbeeld dat meer controles de klanten zouden verdrijven. Dergelijke klachten worden voornamelijk geuit door Europese vrouwen.

40

A a n t a l p e r s o n e n d ie o p m e r k in g e n h e b b e n g e f o r m u le e r d , p e r n a t io n a lit e it 9

1

1

1

1

Nigeria

Duitsland

Portugal

Griekenland

Frankrijk

2

Kongo

5

België

10 8 6 4 2 0

Afgezien van deze grieven, wordt het optreden van de politiediensten door de buurt niet slecht gepercipieerd. Een van de ondervraagde personen heeft de enquêteurs meegedeeld dat haar etablissement met het commissariaat was verbonden via een installatie voorzien van een micro. In geval van gevaar, zou de politie dus kunnen horen wat er zich in het etablissement afspeelt. Verscheidene vrouwen hebben zich eveneens beklaagd over de groeiende aanwezigheid van Albanese vrouwen in de buurt, waardoor er een latente spanning zou heersen. Wij stellen eveneens vast dat de Aarschotstraat in “sectoren” is verdeeld, waarbij de eerste sectoren worden bezet door West- of Oost-Europese vrouwen en de laatste sector, die verder van het Noordstation is gelegen, door Afrikaanse vrouwen. De voorgelegde identiteitspapieren leken ons vaak “verdacht” (Griekenland, Italië, Portugal, Spanje en Duitsland). Dit vermoeden zal later worden bevestigd. Wij merken eveneens op dat de overgrote meerderheid van de etablissementen wel degelijk een personeelsregister bijhoudt en dat dit door de politiediensten geregeld wordt nagekeken. De lokale politie viseert dit echter geenszins. De federale politie ondertekent het register soms. Hier dient te worden onderstreept dat de voormalige BOB in de sector “aanwezig” was en is, in tegenstelling tot de voormalige GPP. 11.2.


11.2.1.

CONTACT MET DE POLITIE VAN SCHAARBEEK Volgens de cijfers waarover dit korps beschikt, zouden er in de wijk in kwestie 59 bars en een kamer zijn. Men legt ons een lijst voor van al deze etablissementen met naast de identiteit van de zaakvoerder ook de handelsnaam van het etablissement. Hieruit blijkt dat de “prostitutie”-controles opnieuw werden ingevoerd in de periode 1995-1996. Toentertijd ging het er vooreerst om de openbare orde te herstellen. De bedoeling was de prostitutie in de sector uit te roeien. Het is ook in die periode dat de gezamenlijke acties met de lokale politie van Brussel en van Sint-Joost-ten-Node het daglicht zagen. Dit laatste korps heeft zijn optreden evenwel niet kunnen voortzetten bij gebrek aan middelen. Straatprostitutie komt in Schaarbeek nagenoeg niet voor. De prostituees “ontvangen” er nochtans soms klanten (het tippelen gebeurt in Brussel of Sint-Joost), wat soms leidt tot klachten van buurtbewoners over bv. voorbehoedsmiddelen op straat. In 1998 werd het prostitutiebeleid herzien. Deze aanpak is gericht op de prostituee, die over het algemeen wordt beschouwd als slachtoffer en soms ook als slachtoffer

41 van “mensenhandel”. In diezelfde periode werden het veiligheidscontract en een gemeentelijk project in dit verband samengesmolten tot een nieuw project, “ROUSSEAU” genaamd, waaraan de gemeentepolitie meewerkt. Het heeft tot doel materiële hulp te bieden aan prostituees, vooral wanneer ze problemen hebben of uit de prostitutie willen stappen. Terzelfder tijd wordt in juli 1998 een proactief onderzoek, “MILAN” genaamd, opgestart om de mensenhandel te bestrijden. De politie van Schaarbeek ontwikkelde een strategie op basis van dit project van proactief onderzoek, dat uiteraard gebeurt via observaties en het gebruik van bijzondere technieken maar eveneens door een sensibilisatie van de “bordeelhoudsters” en daadwerkelijke steun aan de slachtoffers. In dit kader hebben vier hoofdinspecteurs van Schaarbeek een opleiding gevolgd in Gent (1998-1999). De invoering van een “MEPROSCH”-systeem, soortgelijk aan dat van Gent, wordt zelfs overwogen als een mogelijk vervolg op het proactieve onderzoek. In 1998 heeft de gerechtelijke brigade haar acties immers opnieuw toegespitst op twee prioriteiten: autozwendel en mensenhandel. Een ploeg van zeven mensen houdt zich bovendien hoofdzakelijk met elk van deze materies bezig. Een verantwoordelijke commissaris heeft ons toevertrouwd dat bovenstaande acties nog te weinig vruchten afwerpen omdat er voor één “gered” meisje tien nieuwe komen en voor een “uitgeschakelde” pooier er eveneens tien in de plaats komen. Belangrijk om weten is ook dat men ernaar streeft enkel “gespecialiseerde” politieambtenaren in de buurt in te zetten, omdat men bang is andere politieambtenaren (bv. wijkinspecteurs) in contact te brengen met het prostitutiemilieu, dat extreem gevaarlijk is voor de integriteit van de politiediensten. De betrokkene onderstreept de goede samenwerking tussen de lokale en de federale politie. Er worden contacten onderhouden met de buurtcomités, Pag-Asa (dit werd later bevestigd) en Espace P. In het laatste geval bleef de uitwisseling erg beperkt, aangezien deze laatste vereniging ons werd beschreven als nogal “antipolitie”. Wat het gebrek aan visa in het personeelsregister en het bijhouden van geïnformatiseerde informatie betreft, wordt ons gezegd dat bij elke controle een “standaardcontrolefiche” wordt gebruikt. Om deze reden acht men het niet nuttig het register te paraferen. De inlichtingen van deze fiche worden ingevoerd in een gegevensbank in “Access”, waarin al 1 569 personen en 4 000 controles zijn opgenomen. Deze gegevensbank, die bij het parket van Brussel is gekend, lijkt niet te zijn aangegeven aan de Commissie voor de Bescherming van de Persoonlijke Levenssfeer. Gemakshalve hebben wij aan de verantwoordelijke een diskette en een formulier voor de aangifte van een gegevensbank overhandigd. Er werd ons beloofd dat het nodige zou worden gedaan om deze databank aan te geven. Wij hebben deze gegevensbank vergeleken met een tiental identiteiten die we tijdens onze actie hadden ingezameld. Deze identiteiten kwamen wel degelijk voor in de gegevensbank, net als de daarbijbehorende inlichtingen. Er worden slechts foto’s van personen genomen wanneer een verwant gerechtelijk dossier wordt aangelegd of op verzoek van een magistraat. Deze gegevensbank maakt het eveneens mogelijk formulieren Eenvormig formulier (EF) nr. 1 op te maken, die zo bijna automatisch worden opgesteld. Dat er een plan bestaat voor de vestiging van een nabijheidscommissariaat wordt ons eveneens bevestigd32. Tevens blijkt dat er geen voorziening is die een “etablissement” met het commissariaat verbindt. Momenteel wordt de plaatsing van dergelijke apparatuur die de boekhandels met het “Communicatiecentrum” verbindt onderzocht, maar wordt nog niet overwogen om dit systeem ook in te voeren voor de bars in de buurt van het Noordstation.

42 11.2.2.

CONTACT MET DE VZW PAG-ASA Op 26 juli 2001 om 12.00 uur ontmoetten wij in de lokalen van de VZW Pag-Asa, Cellebroersstraat 16b te Brussel, een van de verantwoordelijken van deze vereniging, die instaat voor de begeleiding, opvang en het verstrekken van informatie aan slachtoffers van mensenhandel. De “signalen” (zoals zij ze noemen) stijgen sinds 1995. In 2000 waren er 230 signalen over 371 personen. Uit onderzoek van de 83 begeleidingsdossiers die de vereniging in 2000 heeft geopend, blijkt dat de prostitutie lang niet de hoofdbestemming is van de slachtoffers van mensenhandel in ons land (wetende dat er onder het woord “smokkel” ook personen vallen die naar deze activiteit zouden zijn gedreven):

Nieuwe dossiers Pag-Asa 2000 (in %) 10 16

32 5 40

1

6

Prostitutie Ontvoering Economische uitbuiting Diplomatieke milieu

Huishoudelijke uitbuiting Smokkel Voetbal Ondefinieerbaar

De betrokkene bevestigt ons dat er contacten zijn tussen de politie van Schaarbeek en deze vzw. Na een piek in 1998 en 1999 wordt een daling vastgesteld van het aantal gemelde gevallen. In de praktijk doen de politiediensten een beroep op deze vzw na kennisgeving aan een magistraat. Tijdens het onderhoud wordt ons meegedeeld dat de politie van Brussel eveneens toestanden inzake mensenhandel meldt. In Luik werden klaarblijkelijk slechts weinig gevallen gemeld (twee in 2000). Dit zou kunnen worden verklaard door het bestaan van een ander lokaal organisme, de VZW SURYA. In Charleroi werd in 2000 slechts een geval gemeld. In de agglomeratie is het vooral de voormalige BOB die gevallen meldt (twaalf in 2000) van slachtoffers van mensenhandel, wat logisch is aangezien deze dienst deze problematiek bij voorkeur aanpakt. De korpsen van gemeentepolitie van Brussel (vijf gevallen in 2000), Sint-Gillis (vier gevallen in 2000) en Schaarbeek (drie gevallen in 2000) blijken eveneens actief op dit gebied. De uitstekende samenwerking met de heer Eerste Substituut Van der Sijpt van het parket van Brussel werd eveneens onderstreept. 11.2.3.

CONTACT MET DE FEDERALE POLITIE Op 31 juli 2001 om 10.30 uur hadden wij een ontmoeting met een van de verantwoordelijken van de federale politie, die de goede samenwerking tussen de lokale en de federale politie bevestigde. De rol van het parket als coördinatieorgaan wordt eveneens bevestigd. In deze coördinatie speelt de vergadering die het parket maan-

43 delijks organiseert en waarop de verschillende actoren worden bijeengebracht een uiterst belangrijke rol. Er is geen platform dat de verschillende GDA’s samenbrengt, maar de individuele contacten van bepaalde leden van de GDA’s dragen evenwel bij tot de verspreiding van informatie. Het optreden van de politie van Sint-Gillis (Zuidstation), Schaarbeek, Brussel en Sint-Joost-ten-Node wordt als positief omschreven. Er worden geregeld gemengde acties uitgevoerd op het terrein, waarbij iedereen meer in het bijzonder belangstelling heeft voor zijn prioriteiten. Er bestaat een gegevensbank, die wordt gevoed door de EF nr. 1 of de nieuwe (ad hoc) formulieren en door de controles uitgevoerd door de lokale en de federale politie. Deze gegevensbank werd aangegeven aan de Commissie voor de Bescherming van de Persoonlijke Levenssfeer. In dit kader werd onlangs gevraagd de gegevens tien jaar te kunnen bewaren en niet langer vijf jaar zoals voorheen. Een van de verantwoordelijken is er ook van overtuigd dat het beheer van de bestaande gegevensbanken beter moet gecoördineerd worden. Zo zou er een centrale gegevensbank kunnen zijn die wordt gevoed door de lokale eenheden die als enige beschikken over gegevens betreffende hun geografische sector. Deze dienst voert eveneens twee proactieve onderzoeken inzake mensenhandel. Het gaat om de onderzoeken KOSOVO (betreffende “meisjes” uit Oost-Europa) en SAFARI (betreffende de Afrikaanse prostitutie). De toenmalige BOB van Brussel heeft van de strijd tegen mensenhandel een van haar prioriteiten gemaakt en heeft de toestemming van het parket verkregen om in deze materie een stuwende kracht te zijn. 11.2.4.

OPTREDEN VAN DE POLITIE VAN BRUSSEL Wij vernemen via “open bronnen” dat de politie van Brussel momenteel een actie voert in de buurt van de Louizalaan, die erin bestaat op te treden tegen de klanten om de prostitutie in deze buurt terug te dringen.

11.3.

CONCLUSIES Uit het voorgaande blijkt dat de politie van Schaarbeek de prostitutie in deze buurt geregeld en daadwerkelijk controleert. De geïnformatiseerde documentatie wordt correct bijgehouden en aangevuld en de nodige EF’s opgesteld. Niettemin blijkt dat deze gegevensbank niet is aangegeven aan de bevoegde overheden. Dit werd intussen rechtgezet. De inlichtingen die in dit geautomatiseerde bestand zijn opgenomen, staan volledig in verhouding tot de uitoefening van deze controle. Het Gentse voorbeeld lijkt in Schaarbeek een aanzienlijke invloed te hebben en als na te streven doel te worden beschouwd. Het optreden van de lokale politie verloopt veel geïntegreerder dan in Sint-Joost-ten-Node (project Rousseau, andere politiediensten, Espace P, Pag-Asa, parket, enz.). Binnen deze dienst lijkt men werkelijk gevoelig te zijn geworden voor de problematiek van de slachtoffers van mensenhandel. Dit heeft geleid tot het opstarten van het proactieve onderzoek “MILAN” onder toezicht van het parket van Brussel. Deze gevoeligheid heeft eveneens de kijk van de gespecialiseerde politieambtenaren op de prostituees veranderd, die voortaan worden beschouwd als slachtoffer en niet als “dader” van afkeurenswaardige feiten. Deze nieuwe gevoeligheid voor de kwestie lijkt zich eveneens meer en meer te verspreiden binnen de politiediensten. De situatie van de Brusselse agglomeratie is bijzonder door het statuut van agglomeratie zelf. De verschillende gemeenten lijken inzake prostitutie niet hetzelfde beleid noch dezelfde strategieën te volgen. Brussel lijkt het fenomeen veeleer van zijn

44 grondgebied te willen weren, terwijl andere gemeenten het proberen te controleren of te beperken. Vaak werd het invoeren van “gedoogzones” als oplossing aangehaald. Wanneer een gemeente de prostitutie van haar grondgebied zou kunnen verjagen, is het immers meer dan waarschijnlijk dat het “probleem” zich eenvoudigweg verplaatst. Het invoeren van deze gedoogzone zou, volgens de voorstanders ervan, het middel zijn om de activiteit geografisch af te bakenen en deze te reglementeren in een plaats waar ze zo weinig mogelijk negatieve maatschappelijke gevolgen met zich brengt. De huidige ontwikkeling van verschillende databanken die onderling te veel verschillen en onder verschillende programma’s draaien (Excel, Access, etc.), zorgt voor een verspilling van capaciteit en soms een verlies aan informatie bij exploitatie door de verschillende diensten. Het lijkt ons verstandig één enkele structuur op te zetten die het mogelijk maakt informatie te centraliseren (bijvoorbeeld op het vlak van de GDA, het AIK of zelfs van een van de directies van de Algemene Directie van Gerechtelijke Politie), waarbij elke dienst op zijn niveau blijft beschikken over de informatie die hem rechtstreeks aanbelangt (cf. o.a. het centraal wapenregister).

12.

SITUATIE IN SINT-JOOST-TEN-NODE

12.1.

ONDERZOEK OP HET TERREIN Wij merken onmiddellijk op dat de resultaten gevoelig verschillen naargelang de ondervraagde vrouwen. De oudste vrouwen, van Europese origine, zeggen ons een nogal positieve visie te hebben op het optreden van de politiediensten. Er blijkt duidelijk dat het voornamelijk de voormalige gemeentepolitie is die controle uitoefent op de prostitutieactiviteiten in de buurt. De geformuleerde klachten handelen doorgaans niet over dit toezicht maar veeleer over een gevoel van onveiligheid en een tekort aan politieaanwezigheid in de straten. De betrokkenen klagen over de sfeer die in deze buurt heerst, bijvoorbeeld herhaalde diefstallen in voertuigen van “klanten”, die hun activiteit zouden schaden. Men zou er niet vaak een politievoertuig zien patrouilleren en wanneer er een beroep wordt gedaan op de politie, zijn de aanrijtijden te lang. Als anekdote: bij een straatgevecht tussen een grote groep jongeren kwam slechts één politievoertuig ter plaatse. De twee agenten zouden niet hebben opgetreden en hebben gewacht tot “het opnieuw rustig werd”.

12.2.


12.2.1.

CONTACT MET DE POLITIE VAN SINT-JOOST-TEN-NODE Op 16 mei 2001 begeeft onze Dienst Enquêtes zich naar de gerechtelijke brigade van de politie van Sint-Joost-ten-Node, na een afspraak te hebben gemaakt met een van de verantwoordelijken voor deze materie. Een lid van de voormalige BOB is eveneens aanwezig bij het onderhoud dat wij hebben met de politieambtenaren die zich met deze kwestie bezighouden. Hoewel de eigenlijke controle wordt uitgevoerd door de lokale politie, is er een samenwerking tussen deze diensten. De bevoegde dienst heeft 101 kamers geteld in Sint-Joost en 41 in Schaarbeek. Om functionaliteitsredenen houdt de gerechtelijke brigade van Sint-Joost zich eveneens bezig met de kamers die in Schaarbeek zijn gelegen. Het beleid van de gemeente bestaat erin het aantal bestaande kamers te stabiliseren. Er wordt geen enkele nieuwe opening toegestaan. Per kamer mag slechts één prostituee werkzaam zijn. De controle hierop is strikt en wanneer er inbreuken worden vastgesteld, wordt de sluiting van het etablissement bevolen. Onderverhuren is eveneens verboden. Sinds 1999 werden 44 etablissementen gesloten maar de meeste van deze kamers konden opnieuw openen.

45 Wij hebben kunnen vaststellen dat er documentatie bestaat over de vrouwen die in deze buurt “werken” of hebben gewerkt, alsook over alle kamers. Wij hebben nagekeken of een twaalftal vrouwen die wij tijdens onze actie hadden geïdentificeerd in deze documentatie was opgenomen en dit op het adres waar we ze hadden aangetroffen. De leden van de gerechtelijke brigade inspecteren deze buurt en vullen de documentatie aan met informatie over nieuwe prostituees. Ze beperken zich tot een eenvoudige contactname met de “habituees”. In de maand april werd in de buurt van de Brabant- en de Aarschotstraat een actie gevoerd om de prostitutie van minderjarigen in de straat te beteugelen. Verscheidene minderjarige Nigeriaanse vrouwen werden opgepakt. Zij werden naar rato van de beschikbare plaatsen opgenomen in de instellingen van de twee betrokken gemeenschappen. Enkel de buitenlandse vrouwen die zich van valse papieren bedienen, worden uitgewezen. De anderen worden systematisch vrijgelaten door de overheden en kunnen hun activiteit dus blijven uitoefenen. De wijkagenten beperken zich tot minder gespecialiseerde contacten en brengen eventueel verslag uit aan de gerechtelijke brigade. Zij leveren ook de lijsten die nodig zijn voor de inning van gemeentebelastingen die terzake worden geheven (taksen voor tweede verblijfplaats 20 000 BEF en voor de gevel 25 000 BEF). Voor het ogenblik lijkt er inzake prostitutie geen echte strategie te worden gevolgd, aangezien de acties reactief en hoofdzakelijk repressief zijn. In de toekomst zou dit anders moeten zijn. Zo zijn er plannen om een nieuw commissariaat te openen in deze buurt (Vooruitgangstraat), om dichter bij de bevolking te zijn. Er zouden eveneens strategieën moeten worden uitgewerkt en toegepast. Er werden zopas een aantal aanhoudingen verricht in het kader van diefstallen in voertuigen. Deze feiten waren gepleegd door een jongerenbende uit de buurt en uit de onmiddellijke omgeving. Wat het gebrek aan politieaanwezigheid in het algemeen betreft, wordt ons meegedeeld dat op sommige momenten slechts één patrouille de interventies en het toezicht op het grondgebied van Sint-Joost verzekert. Wanneer deze patrouille een eerste interventie uitvoert, kan de aanrijtijd voor een tweede oproep aanzienlijk worden en is het toezicht op het grondgebied niet langer gewaarborgd. 12.2.2.

CONTACT MET DE VZW ESPACE P Op 16 mei 2001 om 10.55 uur hadden onze enquêteurs een ontmoeting met twee verantwoordelijken van de VZW Espace P. Volgens deze vereniging zouden er in deze sector 80 tot 90 kamers effectief worden gebruikt voor prostitutie. De activiteiten van deze vereniging zijn uiteraard niet beperkt tot de wijk in kwestie. Ook hier wordt het gebrek aan politieaanwezigheid in de straten op de voorgrond gesteld. Er worden eveneens opmerkingen gemaakt over de wijze van optreden van de politie, die soms een agressieve en zelfs gewelddadige houding aanneemt. Deze opmerking zou evenwel meer in het bijzonder betrekking hebben op de houding van de politie van Brussel bij de controle en aanhouding van transseksuelen in de buurt van de Emile Jacqmainlaan. Deze stand van zaken zou de goede werking schaden van de mechanismen die werden ingezet in de strijd tegen de mensenhandel. In dit verband stelt de vereniging voor over deze onderwerpen informatie of een voortgezette opleiding aan te bieden aan de politieambtenaren in dienst teneinde het persoonlijk contact bij de interventie te bevorderen. Wat de straatprostituees betreft, zij zouden worden achtervolgd, meer in het bijzonder in de omgeving van bepaalde gebouwen (bv. Belgacomtoren). De vzw steunt eveneens een groep prostituees “Carrée de dames” die ernaar streeft de belangen van

46 haar leden te verdedigen. De dialoog tussen deze groep enerzijds en de politie en burgemeester anderzijds verloopt niet optimaal. Zo werd in februari een vergadering belegd tussen deze partijen maar waren de posities zeer duidelijk en nam iedereen een afwachtende houding aan. Tijdens hun gesprekken met de politie, hebben de leden van de vzw de indruk dat de politie er enkel naar streeft inlichtingen en informatie in te winnen zonder een werkelijke samenwerking tot stand te willen brengen. De relatieve traagheid van het gerechtelijk apparaat wordt eveneens als negatief ervaren. Wanneer de prostituees informatie meedelen of klacht neerleggen, wordt de verdachte snel door de justitie vrijgelaten, waardoor ze geloven dat bepaalde personen steun genieten. Deze laatsten bevestigen dit bovendien met nadruk teneinde hun gezag te vestigen. 12.3.

CONCLUSIES Wij hebben kunnen vaststellen dat deze buurt volop verandert, dat de Belgische of Europese prostituees plaats ruimen voor Afrikaanse vrouwen die over het algemeen jonger zijn. Hierdoor ontstaat een zekere spanning tussen de twee groepen en hun respectieve aanhangers. Wij kunnen besluiten dat de politie van Sint-Joost-ten-Node en meer in het bijzonder haar gerechtelijke brigade effectief en efficiënt toezicht houdt op de prostitutie in de buurt in kwestie. Ze vult de goed bijgewerkte documentatie correct aan. Gezien de beschikbare middelen treedt deze dienst evenwel enkel reactief en nagenoeg uitsluitend repressief op. Er is vraag naar meer politieaanwezigheid in de buurt, meer bepaald door patrouilles te voet. Er heerst wel degelijk een gevoel van onveiligheid in deze straten. Het toepassen van de principes van “community policing” en een grotere openheid van de politiediensten zou de situatie kunnen verbeteren. Zo zou een echt partnerschap met de verenigingen die actief zijn in het prostitutiemilieu het veel gemakkelijker maken om deze vrouwen de materiële moeilijkheden waarmee ze te kampen hebben, duidelijk te maken. Men zou eveneens nieuwe, meer geïntegreerde handelwijzen kunnen zoeken en zo de perceptie die deze vrouwen van de politie hebben, verbeteren. De toekomstige korpschef lijkt het belang van de kwestie te hebben ingezien en overweegt een strategische aanpak terzake te ontwikkelen, die meer in het bijzonder tot uiting komt in de oprichting van een nieuw nabijheidscommissariaat.

13.

SITUATIE IN LUIK33

13.1.

INLEIDING Het doel van de actie op het terrein bestond erin na te gaan op welke wijze de gemeentepolitie van Luik zich kwijt van haar taak van opvolging en controle van de prostitutie in de zone die haar is voorbehouden. Deze zone beslaat enkel het stadscentrum, daar de buitenwijken worden bediend door de gedeconcentreerde federale politie. De zedenafdeling van de politie van Luik houdt zich bezig met de prostitutie in het stadscentrum34. Sinds kort zouden twee pooiers die goed gekend zijn door de politie van Luik, die al verscheidene dossiers betreffende deze personen heeft behandeld, “meisjes” van Afrikaanse origine, meer bepaald uit Sierra Leone, in de prostitutiesalons van het centrum van Luik plaatsen. Ze zouden hierbij worden geholpen door Kosovaren. Er zouden ook ramen zijn ingegooid en de dader, een andere Kosovaar, zou door de politie zijn gekend. Een van de problemen die wij bij onze controle van het prostitu-

47 tiemilieu in Luik hebben ondervonden, was de nakende sluiting (op 31 december 2000) van twee straten in de rosse buurt, de rue Flohimont en de rue Matrognia. De meeste prostitutiesalons in deze straten waren ingenomen door “meisjes” van Afrikaanse origine die volgens een nagenoeg continue toerbeurt werkten. Midden september 2000 werd een actie gevoerd tegen het Albanese milieu in Luik om de buurten waar dit milieu zich zou hebben gevestigd, veiliger te maken. Deze actie heeft geleid tot zowat 150 interpellaties en verscheidene aanhoudingen. 13.2.


13.2.1.

INLEIDING Op woensdag 14 februari 2001 vanaf 20.00 uur zijn vier ploegen van de Dienst Enquêtes overgegaan tot een bezoek aan de prostitutiepanden van Luik gelegen: (1) rue Varin (21 etablissementen van het type “bar”); (2) rue de l’Agneau (35 etablissementen van het type “kamer”) en (3) rue du Champion (54 etablissementen van het type “kamer”). In alle geïnventariseerde etablissementen troffen de enquêteurs slechts 32 meisjes aan.

13.2.2.

VASTSTELLINGEN Zodra de enquêteurs in de rue de l’Agneau en de rue du Champion waren aangekomen, hebben zij kunnen vaststellen dat na het bezoek aan de eerste etablissementen verscheidene andere ramen gesloten waren. Uit hun ontmoetingen met de prostituees zal blijken dat het bijna uitsluitend gaat om etablissementen waarin meisjes uit OostEuropa (Kosovo – Albanië) zijn tewerkgesteld. Zij hebben eveneens kunnen vaststellen dat de straat wordt bezocht door mannen die duidelijk afkomstig zijn uit de Balkan en die alle verplaatsingen van de enquêteurs in de buurt in de gaten hielden. Onder de prostituees van buitenlandse afkomst, onderscheiden we meisjes uit Afrikaanse landen (Sierra Leone – Nigeria). Wanneer ze identiteitspapieren kunnen voorleggen, zijn deze meisjes slechts in het bezit van een bevel tot verlaten van het grondgebied waarvoor tot op heden geen tenuitvoerlegging werd ondernomen, aangezien de beroepsprocedures nog hangende zijn. Anderen beweren niet in het bezit te zijn van hun papieren, zonder precies te kunnen zeggen waar deze zich dan wel bevinden. Er werd eveneens een meisje aangetroffen met Italiaanse documenten maar afkomstig uit Kosovo. Volgens de informatie die werd ingewonnen op het niveau van de federale politie en van de gemeentepolitie bezitten heel wat meisjes van Kosovaarse origine Italiaanse documenten afkomstig uit een grote diefstal in Milaan35. De documenten van de meisjes van Belgische nationaliteit waren daarentegen in orde. In de rue Varin vindt de prostitutie plaats in etablissementen die in de eerste plaats bar zijn, waardoor het bijhouden van een personeelsregister verplicht is. De obligate aanwezigheid van dit boek in de bar is onregelmatig. De boeken die ons werden voorgelegd, waren evenwel in orde en door de politie van Luik tijdens haar controles voor gezien getekend.

13.2.3.

ONTMOETINGEN MET DE PROSTITUEES Tijdens onze ontmoetingen met de prostituees hebben wij onze tussenkomst gebaseerd op een vooraf opgestelde vragenlijst. Toen we hen contacteerden, hebben we hen uitgelegd dat het niet onze bedoeling was hen te controleren maar wel de eventuele problemen te kennen die ze in hun werk ondervinden, meer in het bijzonder problemen met de politiediensten. Wat de “kamers” betreft, beklagen zij zich over een onvoldoende aantal controles

48 door de politie, controles die de illegaliteit van de meisjes afkomstig uit Oost-Europa aan het licht zouden kunnen brengen. De politie zou zich ertoe beperken af en toe in de straat te patrouilleren en zou niet voldoende overgaan tot grondige onderzoeken. Er wordt op gewezen dat de politie na 21.30 uur niet meer zichtbaar aanwezig is, terwijl de meisjes in de “kamers” rond 22.00 uur een pauze nemen36. Zij menen dat de rue de l’Agneau en de rue du Champion geleidelijk aan worden overspoeld door het Albanese milieu, dat er zijn meisjes komt vestigen en de prijzen breekt. Zij klagen over het geweld van het Albanese milieu alsook over de randcriminaliteit (drugs en overvallen). Behalve de afwezigheid van veelvuldige controles, maken de meisjes geen gewag van bijzondere grieven over de politie van de sector van de “kamers”. In de rue Varin37 is er geen “Albanese” problematiek en treffen we een groep prostituees aan die perfect wordt gecontroleerd en bijgevolg in orde is. De controle in deze buurt door de politie kan als routinematig worden bestempeld, zonder grote incidenten aangezien de bevolking perfect is geïntegreerd. De prostituees zijn zich bewust van de politieke wil om hun activiteiten in deze straat op min of meer korte termijn te verbieden. Alle prostituees kennen de leden van de gedeconcentreerde federale politie van Luik enkel op basis van specifieke dossiers waarin ze voorkomen. Er werd door deze diensten nooit een systematische controle uitgevoerd, in overeenstemming met de sectorverdeling zoals vooraf bepaald. 13.3.


13.3.1.

CONTACT MET DE POLITIE VAN LUIK De enquêteurs hebben hem het doel van hun onderzoek uitgelegd, met name enerzijds de beweringen die hen via een anoniem schrijven hebben bereikt, na te gaan en anderzijds inlichtingen in te winnen over de manier waarop de politie van Luik het fenomeen van de prostitutie aanpakt. De hoofdcommissaris heeft hen in kennis gesteld van de politieke wil om bepaalde prostitutiestraten te sluiten en dit fenomeen te beperken tot een vooraf bepaalde zone.

13.3.2.

VERANTWOORDELIJKEN

VAN

DE

GERECHTELIJKE

DIENST

EN

VAN

DE

ZEDENAFDELING

De politie van Luik werd gekozen als pilootpolitie in het proactieve J.A.K.-project (Joegoslaven - Albanezen - Kosovaren). Het is een nationaal project beheerd op het niveau van het Ministerie van Justitie en van Binnenlandse Zaken dat erop gericht is een maximum aan informatie te verzamelen over de criminaliteit met betrekking tot personen van deze drie nationaliteiten. De gegevensbank die zo wordt aangelegd, wordt beheerd op het niveau van de federale politie. Dit project bevindt zich nog in de observatiefase en voor het ogenblik is nog niet bepaald binnen welke termijn men zal overgaan tot de actiefase. Op het niveau van de magistratuur, heeft de heer Eerste substituut Lecrompe supervisie op het J.A.K.-project wat Luik betreft, terwijl Mevrouw substituut Wilwerts meer in het bijzonder belast is met de zedendossiers. De procureur des Konings organiseert persoonlijk elke twee of drie maand een vergadering waarin de lokale en federale politie worden samengebracht teneinde de strijd tegen de prostitutie te coördineren. Het wettelijke en reglementaire kader wordt door de politieambtenaren die wij hebben ontmoet als voldoende bestempeld. Zij klagen evenwel over een gebrek aan administratieve opvolging van hun acties, en dit voornamelijk op het niveau van de Dienst Vreemdelingenzaken. De meisjes die hier illegaal verblijven ontvangen een bevel tot verlaten van het grondgebied, dat te vaak niet ten uitvoer wordt gelegd.

49 De stad Luik lijkt momenteel in de richting te gaan van een nieuw beleid. In een eerste fase had ze de prostitutie verboden in bepaalde wijken, maar vandaag heeft ze gekozen voor het systeem van voorafgaande verplichte vergunningen voor de uitbating van een prostitutiepand in een vooraf afgebakende sector. In overleg met de Universiteit van Luik werd een studie uitgevoerd met als doel in Luik een prostitutiezone te creëren. Dit project lijkt niet te kunnen worden gerealiseerd omdat het niet verenigbaar is met de wet op de persoonlijke levenssfeer. De afschaffing van de prostitutie in de rue Flohimont en de rue Matrognia kadert in het globale beleid van de stad Luik. De sluiting werd niet gerechtvaardigd door de etnische oorsprong van de prostituees (Afrikaanse) maar enkel door het feit dat deze straat te dicht bij de handelsbuurt lag en de meisjes voor de ramen zichtbaar waren voor gezinnen die het centrum van Luik bezochten. Er werd eveneens een daling van de prostitutie en het drugsgebruik op straat vastgesteld als gevolg van stedelijke aanpassingen (meer openbare verlichting). De politie van Luik stelt sinds vijf jaar een evolutie vast in de herkomst van de prostituees. Terwijl er aanvankelijk voornamelijk Belgische meisjes waren, stelt men nu vast dat er een stroom meisjes uit Oost-Europa is, voornamelijk uit Albanië. Het aantal prostituees lijkt dus niet te zijn toegenomen maar de herkomst ervan is gewijzigd. Er is een samenwerking tussen de zedenafdeling van de politie van Luik en de zedenafdelingen van Brussel en Antwerpen. Bovendien wordt er via informaticaweg regelmatig informatie betreffende prostituees uitgewisseld met de federale politie van Luik. De prostituees worden in principe eenmaal per week gecontroleerd. Deze frequentie is evenwel gedaald als gevolg van de bijkomende werklast door de gerechtelijke dossiers waarmee de zedenafdeling van de gerechtelijke brigade is belast of die voortvloeit uit een permanentiedienst. De verantwoordelijke van de gerechtelijke brigade relativeert het gevaarlijke karakter van het prostitutiemilieu. Deze mening wordt genuanceerd door het hoofd van de zedenafdeling, die meent dat er wel degelijk geweld uitgaat van het Albanese milieu dat samenhangt met de prostitutie. De Albanezen zouden druk uitoefenen op het Belgische prostitutiemilieu om hun territorium in te nemen. Er dient opgemerkt dat het volledige milieu van de buitenlandse prostitutie op dit ogenblik zou worden beheerd door een Belg die momenteel is beschuldigd in een dossier van proxenetisme. Deze laatste zou heel wat “kamers” overnemen, terwijl hij volgens de gedane onderzoeken hiertoe normaal gezien niet de financiële middelen heeft. Men zou kunnen denken dat hij onderhands werkt voor andere personen die, afhankelijk van zijn contacten, van Albanese origine zouden kunnen zijn. 13.4.

CONCLUSIES Het afsluiten van straten voor de prostitutie is niet het gevolg van een vraag van de politie, maar kadert in een politieke actie van de stad Luik, die de prostitutie tot twee straten probeert te beperken. De aanvankelijke klacht werd ingediend door een prostituee die onder druk werd gezet door het koppelaarsmilieu, dat zijn prostituees – die verplicht waren de straten waarin prostitutie sinds korte tijd verboden was te verlaten – een nieuwe baan wilde geven. Zes politieambtenaren volgen het fenomeen van de prostitutie in Luik op. Gezien de omvang van dit fenomeen in Luik, lijkt de personeelssterkte die voor de controle op prostitutie wordt ingezet duidelijk te klein om echt efficiënt te kunnen zijn. Er werd ons een cijfer van 250 “tippelaarsters” meegedeeld. Hoewel het gerucht wordt verspreid dat een aantal prostituees van Albanese origine in het bezit zouden zijn van Italiaanse identiteitspapieren die afkomstig zouden zijn uit een grote diefstal in Milaan, werd nooit enige belangrijke specifieke actie ondernomen om de echtheid van

50 deze informatie na te gaan. De routinematige controles blijken ondoeltreffend. Wij menen dat een actie slechts doeltreffend is wanneer ze op systematische wijze wordt ondernomen door een aanzienlijk aantal politieambtenaren, die nauw samenwerken met de magistratuur en met de Dienst Vreemdelingenzaken, wier verantwoordelijken hierbij aanwezig zouden moeten zijn. Een goed gecontroleerde prostitutie zou tot gevolg hebben dat de meisjes zich in een regelmatige wettelijke situatie bevinden, waardoor ze op zich al minder kans lopen om in de greep te raken van pooiers van eender welke origine.

AFDELING 4: TOEPASSING VAN HET STATUUT38 14.

TUCHT-

INLEIDING Naar aanleiding van de uitlatingen van een syndicaal afgevaardigde, tijdens een televisie-uitzending, over vermeende onregelmatigheden in de behandeling van tuchtprocedures bij de voormalige rijkswacht, verzocht de Parlementaire begeleidingscommissie van de Vaste Comités van Toezicht op de politieen inlichtingendiensten het Vast Comité P een onderzoek in te stellen naar de waarachtigheid van de beweringen van deze syndicaal afgevaardigde. In dit verband werden verscheidene leden van de betrokken vakbond alsook van andere vakbonden en sommige experts verhoord of “geïnterviewd”, werden de geldende procedures en de naleving ervan nagegaan en werden alle aspecten ervan getoetst aan een aantal aangehaalde dossiers. Het eerste deel van het onderzoek was erg beperkt. De eerste conclusies konden dus niet worden veralgemeend tot de tuchtprocedures noch, onrechtstreeks, tot de evaluatieprocedures van personeelsleden in het algemeen. Het kwam het Vast Comité P, in het kader van de bescherming van de rechten van de personen die het voorwerp zijn van dergelijke procedures, belangrijk voor dit onderzoek op te volgen, door het uit te breiden naar de politie in haar geheel, en, in een tweede fase, eveneens rekening te houden met de implementatie en toepassing van nieuwe wettelijke en reglementaire bepalingen als gevolg van de politiehervorming. Via een toezichtsonderzoeki en op basis van de bijzondere studie van bepaalde dossiers die een tuchtrechtelijk aspect vertonen, heeft het Vast Comité P opgevolgd op welke manier de overheden en de hiërarchische verantwoordelijken, in bepaalde delicate zaken, het tuchtstatuut toepasten. Zo heeft het Comité tot op heden een vijftiental procedures meer in detail bestudeerd, waarin overlappingen of zelfs verschillende interpretaties bestonden of konden bestaan van de gerechtelijke, statutaire en tuchtprocedures. In casu zou de overheid, meer in het bijzonder de hiërarchie, bevoegdheden, middelen of procedures van gerechtelijke politie hebben aangewend om situaties te regelen die vallen onder de tucht, de interne orde of het statuut. Voor elk dossier werd dezelfde methodologie gehanteerd, met name zich baseren op een tijdlijn die, indien nodig, wordt verduidelijkt door de verklaringen van de betrokkenen teneinde de eventuele kritieke fasen van de procedures op te sporen en deze later grondiger te onderzoeken.

i

Aanvullend activiteitenverslag 1999 van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, Parl. St., Kamer, 1999-2000, nr. 827/001, p. 45-47 en Activiteitenverslag 2000 van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, Parl. St., Kamer, 2000-2001, nr. 1360/001, p. 113.

51

15.

VASTSTELLINGEN

15.1.

ALGEMEEN Verscheidene geanalyseerde dossiers, meer bepaald drie met elkaar verband houdende dossiers in een zaak die in het nieuws was, werden zeer nauwkeurig en zorgvuldig behandeld, soms zelfs door de hoogstgeplaatste instanties, bijgestaan door de beste specialisten van de dienst, in de meeste gevallen licentiaten in de rechten. Deze procedures hebben, om redenen meestal buiten de wil of de controle van de hiërarchische verantwoordelijken om, echter lang geduurd en veel tijd en energie gekost aan degenen die ze moesten toepassen; om nog maar te zwijgen van de stress, zelfs de angst die de personen waarop ze werden toegepast, hebben beleefd. Men kan zich dus terecht de vraag stellen of deze procedures niet een beetje buitenmaats waren. Er werd nooit gebruik gemaakt van de artikelen 279 en volgende van het Wetboek van Strafvordering voor de handelingen of het gedrag van politieambtenaren bij de uitoefening van de bevoegdheden van gerechtelijke politie. De door het Vast Comité P onderzochte dossiers, werden behandeld volgens de vroegere procedures. Hierbij dient trouwens te worden vastgesteld, zoals reeds werd gedaan in vorige verslageni, dat aan het Vast Comité P zeer weinig informatie werd meegedeeld met betrekking tot tucht binnen de voormalige gerechtelijke politie en dat de Algemene directie van de gerechtelijke politie (DGJ) erg moeilijk toegang krijgt tot dit soort informatie. Dat is trouwens een van de redenen waarom het Vast Comité P zijn toezichtsonderzoek, dat eens te meer wordt geheroriënteerd, wenst voort te zetten.

15.2.

BIJZONDERE VASTSTELLINGEN In een dossier werden de processen-verbaal (verhoren) van de gerechtelijke procedure vormelijk bij de bestuurlijke procedure gevoegd, vooraleer daartoe de toelating van de bevoegde gerechtelijke overheden werd verkregen. Op vraag van de verdediging, werden deze stukken uit het administratief dossier gehaald. Zelfs indien de betwiste stukken tot voldoening van de verdediging uit het dossier werden gehaald, kan men zich terecht de vraag stellen of de proceduredaden die na dit onrechtmatige gebruik werden gesteld, geldig zijn. In hetzelfde dossier werden informatieverslagen van gerechtelijke aard gebruikt bij het voorafgaand onderzoek op tuchtrechtelijk vlak. Dit gebruik is problematisch. De verdediging heeft het recht de uiteenzetting door beide partijen uit te breiden tot de inhoud en de relevantie van deze verslagen, alsook tot elk ander stuk van het tuchtdossier. Natuurlijk kaderen deze verslagen die enkel ten laste worden opgesteld en die soms verre van het bewijs leveren van een vaststaand feit, moeilijk in een tuchtprocedure die geenszins overeenstemt met de finaliteit van deze verslagen. Deze “vermenging van genres” is van aard om disfuncties te veroorzaken, zowel op het vlak van het administratief onderzoek als op het vlak van het gerechtelijk onderzoek, zoals de aantasting van de vertrouwelijkheid van informanten of zelfs, het in gevaar brengen van het gerechtelijk onderzoek. In twee dossiers gebruiken de hiërarchische oversten in de administratieve procedures (voorstel tot mutatie door ordemaatregel en informatieverslag op tuchtrechtelijk vlak) de informatie waarover ze beschikken doordat ze kennis hebben genomen van de inhoud van het gerechtelijk onderzoek, terwijl de bevoegde gerechtelijke overheid

i

Aanvullend activiteitenverslag 1999 van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, Parl. St., Kamer, 1999-2000, nr. 827/001, p. 36 en Activiteitenverslag 2000 van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, Parl. St., Kamer, 2000-2001, nr. 1360/001, p. 57.

52 nog niet de toestemming heeft verleend om de stukken van het gerechtelijk onderzoek op bestuurlijk vlak te gebruiken. In een dossier maakt een enquêteur vooraf gebruik van de geautomatiseerde gerechtelijke gegevensbanken om op tuchtrechtelijk vlak verband te leggen tussen de betrokken politieambtenaar en derden, die bij strafrechtelijke feiten betrokken zijn. In een dossier treedt de ambtenaar die een te hoog alcoholgehalte vaststelt, dusdanig op dat in zijn verhouding tot de politieambtenaar-overtreder moeilijk te bepalen is welke daden hij stelt als hiërarchische overste en welke hij stelt als officier van gerechtelijke politie, meer bepaald wanneer hij aan de betrokkene een vraag stelt over de hoeveelheid alcoholische dranken die hij heeft genuttigd of wanneer hij hem vraagt ademtesten van zichzelf af te nemen. Het is ook interessant en nuttig vast te stellen dat in verscheidene dossiers de verdediging de aanvankelijk opgestelde processen-verbaal in twijfel trekt. De argumenten hebben dan ofwel betrekking op de ongegronde aard van de gedane vaststellingen ofwel op het bedrieglijk karakter van het relaas van de verbalisanten met betrekking tot de omstandigheden waarin deze vaststellingen werden gedaan. Behalve in een dossier waarin de verdediging vraagt dat de processen-verbaal uit de procedure worden verwijderd, lijkt ze geen belangstelling te tonen voor het risico op verstrengeling van de gerechtelijke, statutaire en/of tuchtrechtelijke procedure. Tot slot belast de verantwoordelijke van de dienst intern toezicht, in een laatste dossier, naar aanleiding van een gerechtelijke tussenkomst, een van zijn medewerkers met onderzoeksopdrachten op bestuurlijk vlak, door hem uitdrukkelijk te vragen vooraf kennis te nemen van het proces-verbaal opgesteld naar aanleiding van de tussenkomst. In het onderzoeksverslag dat aan de zonechef wordt gestuurd, geeft de verantwoordelijke van de dienst intern toezicht toelichting bij het proces-verbaal van verhoor in kwestie. De daden die de dienst intern toezicht heeft gesteld – formeel administratief verhoor van de betrokken politieambtenaar – impliceren dat het wel degelijk om een administratief onderzoek gaat en niet om een gewoon hiërarchisch toezicht op de kwaliteit van de opdrachten die door de betrokken politieambtenaar werden uitgevoerd. In het dossier is geen enkel spoor te vinden van een verzoek om toelating van de bevoegde gerechtelijke overheid teneinde het proces-verbaal in een bestuurlijke procedure te kunnen gebruiken.

16.

VOORUITZICHTEN Er zouden nog drie dossiers uitgaande van de gerechtelijke politie en vijf dossiers uitgaande van de gemeentepolitie moeten worden onderzocht. Het Vast Comité P wenst in dit onderzoek uitzonderlijk voorzichtig en terughoudend op te treden. Om begrijpelijke redenen, meer bepaald gezien het specifieke karakter van de politiediensten, moeten hun activiteiten en tussenkomsten immers kunnen worden gecontroleerd. Bovendien zou er zo snel mogelijk een cultuur van transparantie en verantwoordelijkheid moeten komen. Het aantal en de intensiteit van de toezichtsonderzoeken naar de politiediensten vormen evenwel een realiteit die men niet uit het oog mag verliezen. Hier, zoals in andere domeinen, zou een “overdaad” aan toezicht en controles uiteindelijk schadelijk zijn. De politieambtenaar is beslist vooreerst een professional, maar daarnaast ook een mens die niet enkel plichten heeft maar ook rechten. De naleving van deze rechten is

53 bijzonder belangrijk en verontrustend in het kader van bepaalde administratieve, statutaire of tuchtrechtelijke procedures. De meest verscheiden leemten en tekortkomingen die werden vastgesteld, meer bepaald tijdens de overgangsperiode voor het tuchtstatuut echt van kracht werd, alsook het democratische belang, zowel voor de burgers als voor de politieambtenaren, hebben het Vast Comité P ertoe gebracht waakzaam te blijven en in de loop van de komende maanden belangstelling te blijven tonen voor deze delicate kwestie.

54

HOOFDSTUK II: TREFFENDHEID

COÖRDINATIE

EN

DOEL-

AFDELING 1: BEHEER VAN INFORMANTEN 17.

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK Op 29 augustus 2000 besliste het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten een toezichtsonderzoek in te stellen met betrekking tot het omgaan met informanten. Aanleiding hiertoe waren verscheidene dossiers waaruit individuele tekortkomingen, een gebrek aan naleving van de ministeriële omzendbrief van 24 april 1990 waren gebleken, alsook de problematische, soms onbestaande, interne controle in dit domein die in sommige diensten problemen opleverde. Dit toezichtsonderzoek is in hoofdzaak een conformiteitsaudit geworden waarbij werd nagegaan in welke mate de bovenvermelde omzendbrief werd nageleefd. Tegelijkertijd werd onderzocht of de randvoorwaarden voor het omgaan met informanten zoals die impliciet uit de ministeriële omzendbrief zijn af te leiden, aanwezig waren. Los van de eigenlijke pertinentie van dit toezichtsonderzoek, is het belang ervan nog toegenomen sinds er initiatieven werden genomen om de positie van de anonieme getuige te vrijwaren en om de bijzondere opsporingstechnieken een meer formele wettelijke basis te geven. Deze wettelijke regeling kan evenwel nooit uitputtend zijn en bepaalde “uitvoeringsmodaliteiten” van het omgaan met informanten blijven, vooreerst en hoofdzakelijk, behoren tot de verantwoordelijkheid van de politiechef. Men dient evenwel de garantie te hebben dat de wijze waarop de politiedienst zelf een en ander invult, eveneens aan een minimumaantal eisen voldoet. De verantwoordelijkheid van de politiechef (DirJud en DGJ) wordt in dit domein trouwens nog belangrijker doordat er binnen de Gerechtelijke Dienst Arrondissement (GDA) een specifieke afdeling “criminele informatie” wordt (of reeds werd) opgericht die in essentie tot doel heeft met informanten om te gaan. Om deze redenen, besteedt het Vast Comité P in zijn analyse, naast de naleving van de bepalingen van de omzendbrief op zich, ook veel aandacht aan die “randvoorwaarden”.

18.

VERLOOP De procureur-generaal te Gent, bijzonder belast met deze problematiek, werd door het Vast Comité P ingelicht over diens voornemen om een toezichtsonderzoek in te stellen en schreef hieromtrent zijn ambtgenoten aan. Het dient gezegd dat van de betrokken diensten, op één enkele uitzondering na, een totale medewerking werd bekomen. Deze uitzondering betrof een lokale informantenbeheerder die meende dat het ganse beheer van informanten in feite de verantwoordelijkheid was van de (vertrouwens)magistraat en daarbij duidelijk (en ten onrechte) zijn eigen verantwoordelijkheid voor het werk op het terrein – nagaan of er contactrapporten worden opgesteld, voorbereiding van de contacten, exploitatie van de informatie, enz. – ontkende of niet als dusdanig inschatte. Vóór 1 januari 2001 werden de vroegere nationale informantenbeheerders van de rijkswacht (CBO) en de gerechtelijke politie (BNB) bevraagd. Zodra de gerechtelijke directeurs in plaats waren gesteld, werd het onderzoek voortgezet bij de GDA Gent, Bergen, Hasselt, Namen en Dinant39 en bij de lokale politie van Antwerpen en Luik. Aangezien het opzet van het toezichtsonderzoek er niet in bestond diensten met el-

55 kaar te vergelijken, doch zich – als aanvulling op de vaststellingen gedaan tijdens eerdere onderzoeken – een beeld te vormen van de mate waarin de bepalingen van de ministeriële omzendbrief werden nageleefd, werd deze selectie voldoende geacht om op basis van de bekomen resultaten knelpunten aan te wijzen en aanbevelingen te doen.

19.

ONDERZOEKSRESULTATEN

19.1.

ALGEMEEN Naast de naleving van de wettelijke of reglementaire bepalingen en van bestaande richtlijnen, mag verwacht worden dat het “omgaan met informanten” kadert in een algemeen concept van informatiegaring, alsook dat de nodige (beheers-, controle- en ondersteunings)systemen wel degelijk aanwezig zijn, dat de nodige middelen voorhanden zijn en dat de betrokken politiemensen over voldoende kennis en vaardigheden beschikken om in deze problematiek te werken vanuit of rond een aantal centrale waarden, al dan niet eigen aan hun taak. Specifiek naar de naleving van de bepalingen van de omzendbrief toe, wensen wij hierna een aantal elementen nader uit te werken, eerst met betrekking tot de nationale informantenbeheerders en dan in verband met de onderzochte diensten. Zoals al werd vermeld in ons jaarverslag 2000, stellen wij vast dat op dit niveau de ministeriële omzendbrief zeer nauwgezet wordt toegepast. Daarenboven werden door beide informantenbeheerders verschillende initiatieven genomen om dit onderdeel van het politiewerk verder te professionaliseren in nauw overleg met de gerechtelijke overheden, in het bijzonder met de nationaal magistraat. Hieraan dient toegevoegd dat de huidige nationaal informantenbeheerder op dezelfde weg voortgaat. Wat de bezochte diensten betreft, kunnen we stellen dat naar de letter van de ministeriële omzendbrief, voornamelijk twee bepalingen niet (altijd) (even) zorgvuldig worden nageleefd, met name de bepaling die stelt dat van ieder contact met een informant een contactrapport moet worden opgesteld en deze die een grondig achtergrondonderzoek – inclusief een schriftelijk verslag daaromtrent – van de kandidaatinformant voorschrijft. Daarnaast maakt de algemeenheid van sommige voorschriften van de omzendbrief – en het gebrek aan geschreven richtlijnen daaromtrent vanuit de centrale overheid – dat de bepalingen op verschillende wijze worden ingevuld. Positief is dat in de meeste bezochte diensten kon worden vastgesteld dat de betrokkenen goed weten waarmee ze bezig zijn en wat de risico’s zijn. In enkele diensten bestaan er bovendien geschreven richtlijnen, niet alleen omtrent de algemene wijze van werken maar, belangrijker, inzake de gedragscode voor de contactambtenaar. In die diensten is er ook een zeer streng toezicht op de contacten die met informanten worden onderhouden en heeft men duidelijk oog voor de integriteitrisico’s in hoofde van de individuele contactambtenaar. Deze lokale informantenbeheerders hebben met andere woorden niet gewacht op meer precieze richtlijnen om hun verantwoordelijkheid op te nemen. Jammer genoeg hebben we in andere diensten moeten vaststellen dat een aantal administratieve voorschriften als een last of als “ondoenbaar” worden beschouwd. Blijkbaar is nog niet iedereen tot het besef gekomen dat een aantal voorschriften juist in het belang zijn van de contactambtenaar, van zijn veiligheid en van die van zijn omgeving en wordt het omgaan met informanten toch nog iets te “luchtig” opgenomen.

56 19.2.

ALGEMEEN CONCEPT Met algemeen concept wordt bedoeld een standpunt of visie omtrent onder meer de plaats van het gebruik van informanten binnen een opsporings- of gerechtelijk onderzoek met daaraan gekoppeld de toch wel belangrijke discussie over het al dan niet gescheiden houden van de “informatie-inwinning” ten opzichte van het eigenlijke onderzoek. Naargelang de keuze, zal zich dat ook moeten vertalen in structuren en werkmethodes tussen criminele inlichtingendiensten en “tactische” recherche met de daaruit voortvloeiende gevolgen qua opstelling van processtukken en het gebruik van het “middel” informant binnen een concept van proactieve recherche40. De grote vraag is of men “actief” op zoek gaat naar informanten dan wel eerder een passieve houding aanneemt, of nog een combinatie van beide, op welke wijze men informanten “rekruteert”, wat de principiële stellingen zijn omtrent minderjarige informanten, druggebruikers, enz. Het is eveneens belangrijk te weten of het omgaan met informanten wordt voorbehouden aan specifieke onderzoekers, dan wel of als uitgangspunt wordt genomen dat iedere onderzoeker geacht wordt een aantal informanten te hebben, waarbij “hoogdrempelige” informanten enkel door specifiek daartoe opgeleide onderzoekers worden gecontacteerd. Over al deze aspecten werd uiteraard nagedacht en hoewel de informantenbeheerders het over sommige thema’s eens zijn, hebben deze toch wel fundamentele vragen geen antwoord gekregen in een document, waardoor er bijgevolg hieromtrent evenmin door de gerechtelijke overheden een “aval” kon worden gegeven. Uiteraard verklaart dit ook waarom verschillende informantenbeheerders over bepaalde aspecten verschillend denken. Bij gebrek aan een dergelijk visiedocument is het dan ook moeilijk om bijvoorbeeld in de vorming van toekomstige onderzoekers een algemeen standpunt weer te geven en is veel afhankelijk van hetgeen de lesgever zelf vindt en hetgeen uiteindelijk in de eenheid zelf als standpunt wordt gehanteerd.

19.3.

KENNIS, KUNDE EN VAARDIGHEDEN De ervaring wijst uit – en een aantal bepalingen van de ministeriële omzendbrief (vb. het voorschrift steeds met twee contact te hebben met de informanten, de regels inzake uitbetaling, enz.) zijn specifiek daarop gericht – dat het gevaar voor manipulatie door de informant niet denkbeeldig is. Gelet op de gehanteerde definitie van “informant” dient eveneens vastgesteld dat het hier gaat om contacten met “criminelen” (al dan niet “ex” die toch nog voldoende thuis zijn in het crimineel milieu). Het ligt dan ook voor de hand dat de contactambtenaren beschikken over de nodige kennis, kunde en vaardigheden om contacten te leggen en te onderhouden en om te trachten manipulaties te vermijden of er althans voldoende oog voor te hebben. Binnen die kennis hoort natuurlijk ook een deel “technische” kennis die moet toelaten de ingewonnen informatie ook in het kader van een onderzoek aan te wenden, evenals een grondige kennis van de bepalingen van de omzendbrief en het waarom ervan. Wanneer men als contactambtenaar het voorschrift dat contacten met de informant principieel met twee gebeuren en dat van ieder contact een contactrapport dient opgesteld te worden als een “administratieve overkill” beschouwd en de noodzaak van deze bepalingen niet inziet of wil inzien, dan is de betrokken contactambtenaar gewoonweg ongeschikt om met zulke materie te werken41. De conclusie omtrent dit aspect is dat er weliswaar in de algemene vorming voor onderzoekers een aantal uren aan de problematiek wordt besteed, maar dat er geen specifieke vorming wordt gegeven voor diegenen die dagelijks, of (nagenoeg) exclusief met informanten omgaan. Voor de informantenbeheerders worden sporadisch bijeenkomsten georganiseerd die ten dele onder de noemer voortgezette opleiding kunnen worden geplaatst, maar voornamelijk strekken tot mededeling van bijkomende

57 richtlijnen. Het werkdomein is er nochtans een waarbij een aantal basisvaardigheden duidelijk kan worden onderwezen en waarbij ervaringsuitwisseling noodzakelijk is. 19.4.

BETROKKEN PERSONEEL Omgaan met informanten vergt niet alleen kennis en kunde maar ook een specifiek profiel van de contactambtenaar. Dit geldt voor iedereen die met informanten omgaat maar nog uitdrukkelijker voor degenen die dit als quasi exclusieve opdracht hebben. Zonder te willen betogen dat de politiemensen die vandaag een beroep doen op informanten daartoe niet over de vereiste kwaliteiten beschikken of dat de verantwoordelijken die deze mensen hebben aangewezen, een “verkeerde” keuze hebben gemaakt, kan niet anders dan vastgesteld worden dat er geen specifiek profiel is waaraan de contactambtenaar of de informantenbeheerder dient te voldoen. Er is evenmin een “selectietest” om aan te tonen of de kandidaat de nodige persoonlijkheidskenmerken bezit om, via een ad hoc vorming, een zo adequaat mogelijk omgaan met informanten te kunnen verzekeren. Logischerwijze kan er deels een verschillend profiel zijn voor diegenen die dagelijks met informanten omgaan en deze die dit eerder toevallig doen of voor diegenen die “hoogdrempelige” informanten beheren. Een “achtergrondonderzoek” van de toekomstige contactambtenaren en informantenbeheerders naar bijvoorbeeld de aanwezigheid van corruptiegevoelige elementen van betrokken ambtenaren wordt evenmin gedaan. Wanneer een dergelijk onderzoek wel plaatsvindt, is het informeel en op een wijze die iedere lokale chef voor zichzelf beslist. Wanneer we de wijze bekijken waarop deze ambtenaren worden geselecteerd (wat er in concreto op neerkomt dat dit gebeurt op basis van het vertrouwen dat de lokale chef heeft in de onderzoeker en op basis van de kennis van zijn mogelijkheden) en de vorming die ze (nauwelijks) krijgen, staan deze toch wel in schril contrast met de selectie en vorming van undercoveragenten, niettegenstaande de uitvoering van bepaalde taken vrijwel dezelfde risico’s inhoudt.

19.5.

WAARDEN EN INTEGRITEIT Aan het omgaan met informanten zijn een aantal risico’s verbonden voor de politie als organisatie maar ook voor de politieambtenaar zelf. Deze risico’s betreffen de veiligheid (van beide) maar situeren zich ook op het vlak van de integriteit. Er is dus duidelijk behoefte aan een aantal maatregelen die daarover garanties moeten bieden. Deze zijn trouwens ook nodig ten behoeve van het opsporings- of gerechtelijk onderzoek. Immers, niets is zo gemakkelijk als onderzoekers in diskrediet te brengen en daardoor het onderzoek een stuk draagkracht te ontnemen of totaal te ontwrichten. Naast enkele bepalingen met betrekking tot de contacten tussen contactambtenaar en informant, stelt de ministeriële omzendbrief: “De informantenbeheerder begeleidt de politieambtenaren in hun contacten met de informanten en waakt over de onkreukbaarheid van de voornoemde ambtenaren”42. Is het concept van verantwoordelijkheid duidelijk, dan is de wijze waarop dit concreet zou moeten gebeuren het heel wat minder. De meeste informantenbeheerders vullen dit “waken over” in door nauwgezet toe te zien op het verloop van de contacten, door verificatie van de inhoud van de contactrapporten, door het onmiddellijk instellen van een “onderzoek” wanneer er geruchten zijn over mogelijke dubieuze contacten en door hun grote dagelijkse betrokkenheid. Uit eerder verrichte onderzoeken van het Vast Comité P blijkt echter evenzeer dat er in sommige diensten generlei controle was en dat zelfs indien de informantenbeheerder en de hiërarchie wisten dat de contactambtenaar een meer dan “zakelijke” relatie

58 onderhield met de informant, zij hierop helemaal niet reageerden. Sommigen zijn de mening toegedaan dat men omwille van privacyredenen op het vlak van “screening” of opvolging van de contactambtenaar niet verder kan gaan dan wat voor iedere andere politieambtenaar gebeurt. Hier dient nogmaals gesteld dat men, gezien de aard van het werk en de risico’s waaraan deze personen zijn blootgesteld, oog moet hebben voor bepaalde aspecten van het privé-leven die een potentieel integriteitrisico inhouden. Er is echter geen “detectiesysteem” om eventueel afglijden van de contactambtenaar, te nauwe contacten of eventuele corruptie- of manipulatiebevorderende toestanden waarin hij zich zou kunnen bevinden, op te sporen. Integriteit is uiteraard een vereiste voor iedere politieambtenaar maar het is duidelijk dat bepaalde functies binnen de politie meer risico’s inhouden dan andere. Binnen de voormalige rijkswacht werd enige jaren terug een globaal model van integriteitsbewaking, toepasselijk op alle politieambtenaren, opgesteld maar nooit ten uitvoer gebracht. Dit plan – waarvan de relevantie en pertinentie overigens nog steeds actueel is – voorzag specifieke maatregelen met betrekking tot contactambtenaren op het vlak van evaluatie, begeleiding, administratieve screening, operationele preventie (groepscontrole, directe leiding, werkprocedures, rapporteringsregels) en repressie. Er waren eveneens rotatieregels voorzien. Zonder afbreuk te doen aan de waarde van de actuele integriteitsbewakingsmogelijkheden – die overigens verschillen tussen de eenheden – is het duidelijk dat op dit vlak een opvolgings- en detectiesysteem nodig is en dit om verschillende redenen: (1) in de eerste plaats voor de veiligheid van de contactambtenaar zelf en ter vrijwaring van betrokkene tegen (onrechtmatige) aantijgingen; (2) in de tweede plaats in het belang van het opsporings- of gerechtelijk onderzoek. Het in diskrediet brengen van onderzoekers is een beproefde techniek. Een degelijk detectie- en opvolgingssysteem zal toelaten de waarde van de aantijgingen makkelijker te beoordelen. Belangrijk in dit kader is ook het onderzoek dat gevoerd moet worden wanneer er twijfels zijn omtrent de integriteit. Zo hebben sommige chefs het (minstens betwistbaar) standpunt dat zolang geruchten maar geruchten zijn, er niets dient te gebeuren en er pas een onderzoek dient te worden gestart zodra er concrete elementen zijn. Wanneer men toch beslist een formeel onderzoek te openen, stelt men vast dat deze zaken vaak lang aanslepen niettegenstaande het in het belang is van de onderzoeker (en zijn dienst) en het onderzoek om zo snel mogelijk uitsluitsel te hebben. Binnen één van de onderzochte (nationale) diensten werd een tijd terug een reeks van “waarden” opgesteld die specifiek voor de contactambtenaren gelden. In een aantal bezochte diensten werden die waarden ook uitdrukkelijk en schriftelijk ter kennis gebracht van de ambtenaren. 19.6.

BEHEER VAN INFORMANTENDOSSIERS De ministeriële omzendbrief voorziet dat alle gegevens over een informant worden samengevoegd, inclusief deze met betrekking tot de uitbetaalde tipgelden43. De bezochte diensten laten hier een grote verscheidenheid zien van hoe dit praktisch gebeurt: (1) sommige brengen alle gegevens over een informant samen, inclusief de contactrapporten, de vertrouwelijke verslagen tot zelfs de processen-verbaal die later werden opgesteld in het dossier dat het gevolg is van de informatie; (2) andere houden een “administratief” dossier bij met de gegevens over de informant zelf, een ander met de contactrapporten en nog een ander dossier waarin alle betalingen zijn samengebracht; (3) qua inhoud bevatten alle geraadpleegde dossiers de aanmelding en bevestiging voor de codering, maar de oorspronkelijke verificaties van de informant (identiteit, gerechtelijk verleden, enz.) blijven niet steeds bewaard. Ongeacht het gekozen systeem, blijft het wenselijk dat alle gegevens omtrent dezelfde informant gemakkelijk kunnen worden samengebracht. Daarenboven dient be-

59 paald welke documenten moeten worden opgenomen in een informantendossier, zou er een inventaris moeten zijn en zouden de stukken genummerd moeten zijn. Er bestaan evenmin regels omtrent de bewaring van de dossiers. In de meeste diensten blijven de dossiers bewaard, ongeacht of de informant ondertussen de status niet-actief heeft gekregen of zelfs al overleden is. In andere diensten worden dossiers van informanten die sedert lange tijd geen contact meer zochten, of konden zoeken, vernietigd. Ook inzake veiligheid tonen de bezoeken dat op dit vlak duidelijk nog vooruitgang kan worden geboekt. Op sommige plaatsen zijn de individuele dossiers – op nummer geklasseerd – opgeborgen in een veilige omgeving waartoe enkel de informantenbeheerder toegang heeft. Op andere plaatsen echter worden alle dossiers samengebracht in enkele mappen of worden zelfs dossiers geklasseerd met de naam zichtbaar voor iedereen. 19.7.

VERZEKERINGSMAATSCHAPPIJEN Een bijzonder probleem in het omgaan met informanten en meer bepaald inzake de uitbetaling van tipgelden vormt de (geldelijke) tussenkomst van verzekeringsmaatschappijen. Samengevat komt de problematiek erop neer dat tipgelden door de politie pas worden uitbetaald wanneer de aangebrachte informatie ook heeft geleid tot het identificeren of aanhouden van de daders, daar waar verzekeringsmaatschappijen bereid zijn al een beloning uit te keren wanneer de informatie heeft geleid tot de recuperatie van het gestolen goed. Dit laatste kan ertoe leiden dat diefstallen worden opgezet en vervolgens informatie wordt gegeven omtrent het gestolen goed om de beloning op te strijken; met andere woorden een “diefstal op bestelling” waarbij er in feite geen sprake is van diefstal maar eerder van een vorm van “oplichting” van de verzekeringsmaatschappij. Buiten dit kader kan ook de vraag gesteld worden of de – in vergelijking met de tipgelden die door de fondsen van het Ministerie van Justitie worden uitbetaald – hoge beloningen die de verzekeringen geven, geen aanleiding geven, in hoofde van de informanten, tot een zeer gerichte informatie-inwinning. Hiermee wordt bedoeld dat informanten eerder in het domein van de vermogensdelicten zullen werken teneinde juist die hoge beloningen op te strijken tegen relatief kleinere risico’s, aangezien zij geen informatie moeten aanreiken die tot de daders leidt. In het verleden werd door de nationale informantenbeheerders en de Nationaal magistraat getracht om met de verzekeringsondernemingen tot een vergelijk te komen en deze inspanningen hebben geleid tot een ontwerp van protocolakkoord dat in behandeling is bij het College van Procureurs-generaal en aan de hoger geschetste problematiek tegemoet tracht te komen.

19.8.

BEHEER VAN INFORMANTEN

19.8.1.

DEFINITIE Toen de ministeriële omzendbrief van kracht werd, was er bij de contactambtenaren heel wat weerstand, met name wat het coderen van de informanten betreft. Aanvankelijk werd dan ook voorgehouden dat het systeem enkel van toepassing was op de personen die aan de definitie voldeden en ging men ervan uit dat het aantal dat daaraan voldeed niet vrij groot zou zijn. Bleef natuurlijk de vraag wat gedaan met informatie van personen die ook anoniem wensten te blijven maar niet voldeden aan de definitie van informant. Binnen de voormalige rijkswacht maakte men daarom het coderingssysteem ook toepasselijk op “tipgevers”, zijnde personen die niet voldeden aan de definitie maar wiens identiteit ongekend diende te blijven. Dit systeem is eigenlijk nooit echt goed van de grond

60 gekomen en in de praktijk werden heel wat personen die niet aan de definitie voldeden toch als informant geregistreerd. Op zich is daar niets op tegen, integendeel, deze manier van werken liet een betere controle toe. Het gevolg is evenwel dat heel wat gecodeerde informanten een “slapend” of “eenmalig” bestaan hebben en het grote aantal een dynamisch beheer vrij moeilijk maakt. De definiëring van het begrip informant blijft echter een probleem. Coderen impliceert immers beantwoorden aan de definitie en dit betekent dat de persoon in kwestie een “criminele connotatie” krijgt. Zoals gezegd, zijn een aantal personen gecodeerd, terwijl ze dat “crimineel” etiket niet verdienen. Sommigen stellen dan ook voor de definitie “zuiver” toe te passen. Dit biedt echter geen echt alternatief omdat men dan opnieuw vervalt in het euvel van destijds, met name het beschikken over “tipgevers” waarvoor geen enkele registratie of controle voorzien is en waarvan het “beheer” enkel door de onderzoeker gebeurt. Teneinde aan beide verzuchtingen te voldoen – controle op de anonieme aanbrenger en op de informatie enerzijds, en het niet automatisch een “crimineel” etiket kleven op de informant anderzijds – volstaat het de definitie iets te verruimen. 19.8.2.

ACHTERGRONDONDERZOEK VAN DE INFORMANT De ministeriële omzendbrief stelt: “De informantenbeheerder voert een grondig achtergrondonderzoek uit van elke informant en zal nagaan om welke redenen hij aanvaardt of wenst gegevens over het crimineel milieu te verschaffen en zijn medewerking te verlenen. Na zijn nazicht zal hij een schriftelijk verslag opstellen”44. Er is echter geen bijkomende aanduiding over de concrete inhoud van het achtergrondonderzoek en de wijze waarop deze bepaling tot uitvoer – of onder het mom van de afwezigheid van duidelijkheid omtrent het begrip “niet tot uitvoer” – wordt gebracht, is dan ook zeer verschillend. Men gaat wel na of betrokkene op het ogenblik van codering niet op te sporen is maar dit is duidelijk te weinig. Slechts uitzonderlijk wordt een verslag opgemaakt. Vanaf de eerste contacten de ware bedoelingen doorgronden is weliswaar niet eenvoudig, maar het lijkt toch wel de evidentie zelf dat vooraleer men besluit een persoon als informant te coderen, een maximum aantal zaken wordt onderzocht en dat daarvan een schriftelijke neerslag bestaat. Een dergelijk voorschrift mag overigens niet als een statisch iets worden beschouwd, een informantendossier dient dynamisch beheerd te worden.

19.8.3.

OPSTELLEN VAN HET CONTACTRAPPORT Volgens de ministeriële omzendbrief moet elk contact met de informant het voorwerp uitmaken van een intern contactrapport aan de informantenbeheerder45. Het opstellen van een contactrapport bij elk contact is evenwel een zeer heikel punt. Een aantal informantenbeheerders wijst erop dat het “niet doenbaar” is om voor ieder contact – waarbij dan gedoeld wordt op gelegenheids- of toevallige contacten of “vrijblijvende” telefoontjes – een contactrapport op te stellen. Opmerkelijk is evenwel dat de diensten die het grootste aantal informanten hebben, daar blijkbaar wel in slagen en dat die opmerking vooral gehoord wordt bij diensten met slechts enkele informanten. Het al dan niet doenbaar zijn kan dus zeker niet als argument aanvaard worden om niet van ieder contact, inclusief de “vrijblijvende” telefoon, een minimumregistratie te doen. Een ander vastgesteld verschilpunt is de inhoud van het contactrapport. Zo is het in sommige rapporten niet duidelijk wat nu specifiek door de informant werd aangebracht. Ze bevatten een mengeling van wat door de informant is gezegd en de ondertussen gedane verificaties door de opsteller. Verschillen zijn er ook omtrent wat opgetekend wordt: wanneer het contact louter een gesprek is over koetjes en kalfjes,

61 beperkt men zich meestal tot het vermelden “niets bijzonders” of wordt er zelfs geen contactrapport opgesteld. 19.8.4.

CONTACTEN MET INFORMANTEN

19.8.4.1. Voorbereiding Men moet aanvaarden dat sommige contacten tussen de contactambtenaar en de informant louter toevallig tot stand komen. Eveneens dient aanvaard te worden dat de contactambtenaar gecontacteerd wordt voor een quasi onmiddellijke ontmoeting. In de regel beschikt de contactambtenaar evenwel over voldoende tijd om de ontmoeting voor te bereiden. Het is dan ook onaanvaardbaar tijdens de bezoeken te moeten vernemen dat, in de hypothese dat men over voldoende tijd beschikt, de toestand van de informant niet wordt nagegaan voor de ontmoeting. Met andere woorden, het blijkt vandaag de dag nog mogelijk te zijn een contact te hebben met een informant die sedert het laatste contact gezocht en geseind is, zonder dat de contactambtenaar daarvan op de hoogte is. 19.8.4.2. Contacten door twee contactambtenaren De ministeriële omzendbrief schrijft voor dat er voor iedere informant een tweede contactambtenaar moet aangeduid worden die de eerste moet beschermen tegen elke poging tot manipulatie door de informant en aan deze laatste een permanente beschikbaarheid moet verzekeren46. Deze bepaling herleiden tot de regel dat elk contact steeds door twee contactambtenaren dient te gebeuren – en het vervolgens ridiculiseren door te wijzen op de praktische onmogelijkheid47 – is verder gaan dan wat de omzendbrief voorschrijft. De bepaling interpreteren in de zin dat de tweede contactambtenaar er enkel “pro forma” is, stemt echter evenmin overeen met de ware bedoeling van dit voorschrift. Los van de finaliteit “bereikbaarheid” die daarmee niet gehaald wordt, levert een dergelijke benadering trouwens geen enkele meerwaarde qua veiligheid noch qua waarachtigheid van de verkregen informatie. In alle bezochte diensten werd verzekerd dat de contacten inderdaad met meerdere contactambtenaren gebeuren. Zonder dit in twijfel te willen trekken, kan echter uit andere toezichts- en gerechtelijke onderzoeken – zelfs recente – vastgesteld worden dat die bepaling niet overal wordt toegepast en dat individuele contacten de regel waren. Uit sommige contacten met contactambtenaren blijkt eveneens dat, ook als zij zich aan het voorschrift van de omzendbrief houden om contacten met een tweede collega te onderhouden, een aantal onder hen blijkbaar onvoldoende inziet dat dit in de eerste plaats voor hun eigen veiligheid en in het belang van de zaak is en dat het niet gaat om een louter administratief voorschrift om de zaken te bemoeilijken. Zelfs al wordt de richtlijn nageleefd, dan nog blijkt een inspanning nodig om de contactambtenaren hiervan te overtuigen. Een overtuigde houding is immers de beste garantie opdat de regel niet door allerlei kunstgrepen de uitzondering zou worden. 19.8.4.3. Privé-contacten Hoewel iedereen volmondig instemt met de stelling dat contacten met informanten zakelijke contacten zijn en dat de informant niet de “eigendom” is van de contactambtenaar, blijkt uit verscheidene dossiers evenwel dat niet elke contactambtenaar zich daaraan houdt. Wanneer er in die gevallen dan ook geen toezicht is van de informantenbeheerder (zoals in een aantal dossiers werd vastgesteld) en contacten individueel gebeuren, staat de deur open voor contacten die het zakelijke overtreffen en

62 vriendschapsrelaties worden. Dat geen geschenken worden aanvaard van de informant, dat men geen privéaankopen doet bij de informant, enz. is voor elke informantenbeheerder vanzelfsprekend, maar ook hier geldt dat in door het Vast Comité P behandelde dossiers de realiteit er anders uitziet. 19.8.5.

CODERING Waar de ministeriële omzendbrief zeer duidelijk is omtrent het algemeen opzet en de werking van het controlesysteem, blijven er een aantal praktische aspecten inzake codering waarvoor vooralsnog geen eenduidige richtlijnen bestaan.

19.8.5.1. Ogenblik van de codering We hebben vastgesteld dat hieromtrent verschillend wordt gedacht in de bezochte diensten: (1) sommige gaan over tot codering zodra de ontvangen informatie wordt “gebruikt”, d.w.z. zodra op basis daarvan een dossier wordt opgestart; (2) andere coderen pas wanneer meerdere inlichtingen van dezelfde informant werden bekomen om op basis daarvan te kunnen oordelen over de waarde van de informant; (3) bij nog andere gebeurt de codering om indien nodig tipgeld te kunnen geven. 19.8.5.2. Betrouwbare en niet-betrouwbare informanten Het onderscheid tussen beiden is belangrijk omdat de ministeriële omzendbrief een aantal beperkingen oplegt inzake de omgang met onbetrouwbare informanten. Niettegenstaande de politiehervorming en in het bijzonder de fusie van de voormalige betrokken diensten, ertoe zal leiden dat men niet in de situatie komt waarbij eenzelfde informant bij de ene dienst als betrouwbaar en bij de andere als onbetrouwbaar is geregistreerd, blijft de precieze definiëring van “betrouwbaar” een moeilijke maar noodzakelijke opgave. 19.8.5.3. Actieve en niet-actieve informanten Ook deze begrippen verdienen een precieze definiëring. De nationale informantenbeheerders hebben wel richtlijnen gegeven omtrent “betrouwbaarheid” en “actief zijn”, maar deze richtlijnen worden op het terrein verschillend geïnterpreteerd. 19.8.5.4. Informanten die internationaal actief zijn Een ander belangrijk aspect in het omgaan met informanten betreft deze die internationaal actief zijn. In het verleden werd vastgesteld dat informanten wat aan “forum shopping” doen en hun informatie aanbieden waar zij hopen op de hoogste tegemoetkoming, zelfs indien de informatie een ander land betreft. Deze manier van handelen kan zowel procedureel als praktisch de zaken bemoeilijken. Des te erger is het, wanneer het gaat om informanten die in diverse landen actief zijn en mogelijks onbetrouwbaar zijn in een van de landen waar zij al gewerkt hebben. Bij gebrek aan een (minstens) Europees coderingssysteem is dat niet te achterhalen. In dit domein werd door Europol een initiatief genomen zodat onbetrouwbare informanten die internationaal actief zijn, kunnen worden aangemeld en andere lidstaten te weten kunnen komen of die informant onbetrouwbaar is in een ander land. Dit is ongetwijfeld een belangrijke vooruitgang, die weliswaar beperkt is tot onbetrouwbare informanten, maar het is juist voor die categorie dat het probleem het meest prangend is.

63 19.9.

STRUCTUREN EN VERANTWOORDELIJKHEDEN Zonder uitspraken te kunnen doen over de structuren en verantwoordelijkheden die er gelet op de politiehervorming moeten komen, zijn er in het domein van het informantenbeheer verschillende aspecten die met elkaar dienen verzoend te worden of vragen die dienen beantwoord te worden. Een en ander zal daarenboven moeten gekoppeld worden aan het concept dat men uiteindelijk nastreeft inzake het omgaan met informanten. Zo voorziet het organigram van de GDA in een sectie criminele informatie (SCI). Daar waar deze nu al bestaan of opgericht worden, is het omgaan met (geregistreerde) informanten de core business van de leden van deze teams. Een voor de hand liggende vraag is of het “hoofd” van deze sectie tevens het functioneren voorziet van de lokale informantenbeheerder zoals omschreven in de ministeriële omzendbrief. In een concept waarbij de onderzoekers van de GDA of lokale opsporingsdiensten niet geacht worden informanten te hebben, of slechts in zeer uitzonderlijke gevallen, is daar ongetwijfeld wat voor te zeggen. In een concept waarbij de leden van de SCI voorbehouden zijn voor het omgaan met “hoogdrempelige” informanten en de onderzoekers nog steeds – zij het niet als hoofdbezigheid – met hun informanten kunnen omgaan, is deze oplossing mogelijks minder voor de hand liggend. Wat de SCI betreft, dient vastgesteld dat deze nog niet overal in plaats werd gesteld. Gelet op de duidelijke meerwaarde die een dergelijke afdeling kan bieden, is het aan te bevelen dat deze in elke GDA aanwezig is. Ook de verhouding tussen de informantenbeheerder en zijn hiërarchische of functionele chef dient uitgeklaard. Zo gingen sommige informantenbeheerders ervan uit dat deze functie een “eigen” verantwoordelijkheid was die in wezen losstaat van enig ander gezag binnen de politiestructuur, met als gevolg dat aan de hiërarchie dan ook elke toegang ontzegd werd tot gegevens omtrent de informant. Anderen maken dit onderscheid niet of meer genuanceerd en “aanvaarden” een controle van de hiërarchische chef op de wijze waarop de informantenbeheerder zijn taak uitoefent en hebben als dusdanig geen probleem met het geven van toegang tot de gegevens omtrent de identiteit van de informant voor zover deze toegang zaakgebonden en noodzakelijk is. Een ander aspect is de verhouding met de lokale politie. De ministeriële omzendbrief voorziet dat de lokale politie informanten kan beheren maar dat de codering, in de huidige stand van zaken, door de federale politie dient te gebeuren. Het is duidelijk dat het coderingsysteem als dusdanig moet behouden blijven, met name het toekennen van een uniek nummer aan de informant en een centrale databank met die gegevens. Of die codering vanuit de lokale politie dient te gebeuren via de lokale GDA (wat analoog is met hetgeen de ministeriële omzendbrief voorziet) dan wel rechtstreeks bij de nationale informantenbeheerder, zal een onderdeel moeten zijn van het algemeen concept dat nog moet uitgewerkt worden. Gaat men ervan uit dat het omgaan met informanten niet enkel voorbehouden is aan de SCI’s, dan ligt het voor de hand dat ook binnen de lokale politie de functie van informantenbeheerder wordt voorzien, die instaat voor de naleving van de bepalingen van de omzendbrief en de inplaatsstelling van de nodige randvoorwaarden ten opzichte van de contactambtenaren van de lokale politie. Een dergelijk toezicht “op afstand” realiseren, lijkt immers weinig adequaat. Anderzijds moet men ook willen aanvaarden dat het omgaan met “hoogdrempelige” informanten een bepaald profiel van de contactambtenaar vereist en een vorming ad hoc. Voorzien in dergelijke investeringen in iedere lokale politie lijkt weinig zinvol. Daarenboven moet er ook voor gezorgd worden dat de contactambtenaren binnen de lokale politie aan dezelfde eisen voldoen als deze binnen de federale politie en dat ze ook dezelfde opleiding en opvolging genieten.

64 Mogelijks is hier een rol weggelegd voor de verbindingsambtenaar van de GDA bij de lokale politie. 19.10.

MIDDELEN Aanvaarden te werken op basis van informatie bekomen van personen van wie de identiteit, in principe, enkel bekend is aan de contactambtenaar en de informantenbeheerder, impliceert dat ook de contacten tussen beiden “anoniem” gebeuren. Er werd vastgesteld dat er qua middelen geen specifieke voorzieningen waren ten behoeve van de contactambtenaren of ten behoeve van de SCI’s. Concreet beschrijven welke die middelen zouden moeten zijn, is uiteraard niet opportuun maar in algemene termen kan toch worden gesteld dat op het vlak van telefonische contacten de actuele mogelijkheden dienen aangewend te worden om dergelijke contacten een afscherming te geven die overeenstemt met de afscherming die aan de informant geboden wordt.

20.

CONCLUSIES Het werken met informanten is een noodzakelijke component van de recherchewerking. Zowel in het belang van de informant, als van de persoon (en zijn omgeving) die ermee omgaat, als van de politiedienst zelf, is het nodig dat dit werk omgeven wordt met een aantal regels die garant staan voor een effectieve, efficiënte en integere werking. De basis daartoe is de ministeriële omzendbrief van 24 april 1990 die aan actualiteit wat dat betreft nog niets heeft ingeboet. Een aantal bepalingen behoeven echter verdere precisering en uitwerking, meer bepaald door de wetgever. Het volstaat echter niet regels te hebben, ze moeten ook nageleefd worden. Uit een aantal onderzoeken die door het Vast Comité P werden uitgevoerd blijkt dat dit niet altijd overal het geval was. In casu werd vastgesteld dat informanten steeds alleen door dezelfde contactambtenaar werden benaderd; dat de zakelijke relatie die moet bestaan tussen informant en contactambtenaar uitgegroeid was tot een privé-relatie; dat geen contactrapporten worden opgesteld en dat de controle van de informantenbeheerder onbestaande was. Uit de gedane bezoeken kan besloten worden dat in de meeste diensten voldoende mechanismen in plaats werden gesteld om dat soort wantoestanden te vermijden of minstens tijdig te detecteren. Er kan dus zeker geen “negatief” beeld worden opgehangen over de wijze waarop actueel met de problematiek wordt omgegaan en erover wordt nagedacht. Er bestaat ook geen twijfel over de juiste inschatting van het precaire karakter ervan, in die zin dat deze materie binnen de Algemene directie gerechtelijke politie prioritair wordt aangepakt. Dit alles neemt niet weg dat het geheel “professioneler” kan en moet. Zonder afbreuk te willen doen aan de kwaliteiten van de huidige informantenbeheerders en contactambtenaren, moet er voor deze bedieningen een specifiek profiel zijn, een specifieke selectie en evaluatie die uiteraard moet aangevuld worden met de “kennis” die men heeft omtrent de kandidaat. Maar zijn keuze enkel op deze laatste “kennis” baseren, is onvoldoende. Ook qua vorming is er nog heel wat te realiseren, evenals inzake integriteitsbewaking. Voor heel wat van die elementen bestaan er al quasi kant-en-klare inzichten die vrij concreet werden ontwikkeld maar die om verschillende redenen niet volledig werden uitgewerkt. Deze regels zijn niet allemaal geschikt om in formele wetgeving te kunnen worden omgezet, ook al omdat sommige een evolutief karakter hebben. Maar er moet wel zekerheid zijn dat ze er komen en dat de huidige initiatieven die binnen de federale politie worden genomen of nog moeten worden genomen, gelet op de aanbevelingen, ditmaal tot concreet resultaat leiden.

65 Belangrijk daarbij is dat deze regels moeten gelden voor alle politieambtenaren die omgaan met informanten, zowel lokaal als federaal. Een garantie daaromtrent naar het Parlement toe vanwege de bevoegde ministers, lijkt dan ook een minimum.

21.

AANBEVELINGEN Na afloop van de studie van deze kwestie, meent het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten dat het systeem zou kunnen worden verbeterd, meer bepaald door de volgende maatregelen te treffen: (1) een aantal begrippen (informant, actief/nietactief, betrouwbaar/niet-betrouwbaar, enz.) preciseren; (2) een profiel van de contactambtenaar en de informantenbeheerder opstellen; (3) een selectie en vorming ad hoc voorzien; (4) een integriteitbewakingssysteem uitwerken; in afwachting van een dergelijk systeem een gedragscode verspreiden; (5) richtlijnen inzake samenstelling en bewaring van dossiers verspreiden; (6) een algemeen concept inzake omgaan met informanten en met de SCI’s uitwerken; deze SCI’s in plaats stellen waar dit nog niet gebeurde; (7) een regeling voorzien ten behoeve van de noden bij de lokale politie; (8) het opstellen van contactverslagen waarborgen en ervoor zorgen dat contacten steeds met twee contactambtenaren plaatsvinden; gebruikregels voor de contactrapporten opstellen; (9) nagaan in welke mate materiële middelen de veiligheid van de contactambtenaar en informantenbeheerder kunnen bevorderen; (10) de verhoudingen tussen de verantwoordelijken preciseren; (11) een specifieke evaluatie uitwerken voor de contactambtenaren en informantenbeheerders; (12) performantie-indicatoren voor de werking van de SCI's opstellen.

AFDELING 2: MENSENSMOKKEL48 22.

INLEIDING In dit tussentijds verslag wordt een eindverslag voorgelegd met betrekking tot het onderzoek naar de “zaak Dover”, waarvan de voornaamste conclusies al in het jaarverslag 2000 werden geformuleerd. Verder wordt dieper ingegaan op een aantal specifieke problemen inzake informatieverwerking en coördinatie in het raam van de strijd tegen mensensmokkel, waarbij in de mate van het mogelijke al de impact van de politiehervorming wordt behandeld.

23.

ZAAK DOVER

23.1.

ALGEMEEN Op 19 juni 2000 werden 58 verstekelingen, afkomstig uit China, dood aangetroffen in een Nederlandse vrachtwagen in Dover. Twee andere Chinezen hadden de tocht overleefd. Een eerste luik in wat uitgroeide tot een algemeen toezichtsonderzoek naar de aanpak van het fenomeen mensensmokkel door de Belgische politiediensten, had tot voorwerp na te gaan of er op 18 juni 2000 door de Belgische politiediensten disfunctioneel werd opgetreden inzake de grenscontrolei. Het verloop van de gebeurtenissen wordt beschreven in het vierde deel van dit verslag als bijlage A, III., alsook de toen geldende personeelsbezetting bij de Scheepvaartpolitie (SPN).

i

Zie Activiteitenverslag 2000 van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, Parl. St., Kamer, 2000-2001, nr. 1360/001, p. 103-106 en bijlage H, p. 24-25.

66 23.2.

CONFORMITEIT VAN HET OPTREDEN MET HET LEGAAL KADER Artikel 6 van de Schengenovereenkomst, dat de modaliteiten van de grenscontroles voorschrijft, regelt deze materie en bepaalt in zijn 2de lid een aantal eenvormige beginselen hieromtrent49. Het is juist dat de twee leden van de SPN die belast waren met de grenscontrole, werden weggeroepen om versterking te bieden naar aanleiding van problemen inzake handhaving van de openbare orde op een andere ferry. Deze oproep heeft echter geen impact gehad op de pakkans van de verstekelingen in de Nederlandse vrachtwagen. De grenscontrole voorziet, overeenkomstig de bepalingen van de Schengenovereenkomst, immers enkel in een systematische controle van de identiteitsdocumenten van het verkeer dat de Schengenruimte binnenkomt. Deze controle was beeindigd op het ogenblik dat de leden van de SPN werden weggeroepen. Conform lid 2 punt e uit bovenstaand artikel 6 van de Schengenovereenkomst werd voorrang gegeven aan de controle van inkomend verkeer. Hoewel normaal ook uitgaand verkeer aan een controle wordt onderworpen, blijft ook deze meestal beperkt tot het nazicht van documenten. Naar aanleiding van een werkbezoek aan de havens van Dover en Calais kon worden vastgesteld dat ook de Britse en Franse overheden weinig of geen buitengaand verkeer aan controle onderwerpen, met uitzondering van het verkeer dat via de Eurotunnel loopt. Daar is het veiligheidsaspect echter de voornaamste drijfveer voor de controles en niet de strijd tegen de mensensmokkel.

23.3.

MOGELIJKHEDEN TOT PROACTIEVE RECHERCHE De SPN had ten tijde van het incident toegang tot volgende indicatoren inzake mensenhandel, teneinde de mogelijke aanwezigheid van illegalen te ontdekken: (1) nationaliteit van de bestuurder; (2) transportfirma; (3) herkomst vrachtwagen/trailer; (4) bestemming; (5) toegankelijkheid / verzegeling van de vrachtruimte. Inzake proactieve recherche werd overwogen een gegevensbank aan te leggen met mogelijkheid tot selectieve “profiling” – het samenbrengen van indicatoren die in een bepaalde richting wijzen en gerichte actie mogelijk maken. Een dergelijk initiatief stelt echter mogelijk een wettelijk probleem inzake de finaliteit en houdbaarheid in de tijd van de gegevens. Bovendien heeft de SPN niet direct of on line toegang tot andere indicatoren zoals boekingsgegevens, transacties, betalingsmethodes, klantenbestanden van de rederij, enz. Een eerste stap die dit later mogelijk zou maken, is de aansluiting van de scheepvaartpolitie op de haveninformaticasystemen.

23.4.

CONCLUSIES Er kan thans met zekerheid gesteld worden dat, op het ogenblik van de inscheping te Zeebrugge, de verstekelingen nog in leven waren. Uit de getuigenissen van de twee overlevenden blijkt echter dat zij de instructie van de mensensmokkelaars, om zeer stil te zijn tijdens de grensdoorgang en de daaropvolgende inscheping, hebben nageleefd. Rekening houdend met deze vaststellingen en het feit dat de leden van de SPN belast met de grenscontrole niet beschikten over profielen om vrachtwagens aan een controle te onderwerpen, noch over richtlijnen terzake, menen wij dat, concreet wat deze zaak betreft, het niet ontdekken van de verstekelingen niet kan worden toegeschreven aan disfuncties vanwege de politieambtenaren belast met de grenscontrole. Nochtans blijkt uit dit onderzoek, ab initio, de complexiteit van het probleem van bestrijding van mensensmokkel. Hoewel de grenscontrole formeel correct gebeurde, kan men zich toch vragen stellen naar de doelmatigheid van de controle naar het opsporen van misdrijven toe. Indien men zich strikt beperkt tot de richtlijnen van de Schengenovereenkomst, kan de controle doelmatig en in zekere mate doeltreffend worden genoemd. Indien men daarnaast streeft naar de opsporing van illegale

67 vreemdelingen die het land proberen te verlaten, is de controle totaal niet doelmatig en dringt zich een wijziging van de procedures en richtlijnen op. De waterschout als lokale eindverantwoordelijke, bleek, hoewel technisch onderlegd inzake de nautische taken van de SPN, niet te voldoen aan het profiel van een brigadecommandant, wat heeft bijgedragen tot een zelfregulerende werking binnen de brigade. Dit probleem was des te prangender daar de dienst aan zijn tweede integratie in enkele jaren tijd toe was en leden telde afkomstig uit zeer uiteenlopende werkculturen en met zeer verschillende ervaring. Onder de tijdsdruk van deze integraties bleef de vorming tot een strikt minimum beperkt. In het geval van mensensmokkel zou men kunnen stellen dat de gesmokkelde als klant, eerder dan als slachtoffer kan worden bestempeld, ware het niet dat de risico’s gekoppeld aan de trafiek toenemen. Tevens blijkt dat, hoewel de aanzet vrijwillig gebeurt, eens in handen van de smokkelaars, deze laatsten een zekere mate van dwang aanwenden. De “klant” heeft geen andere keuze dan zich te onderwerpen aan de wijze waarop de reisagent hem transporteert. Net zoals het een utopie is om verkeersongevallen met dodelijke afloop totaal uit te sluiten, kan geen enkele maatregel een sluitende garantie bieden voor de veiligheid van verstekelingen. Hoewel de politie in deze dan ook geen resultaatsverbintenis aangaat, dient zij de voor handen zijnde middelen zo efficiënt mogelijk te beheren, teneinde het fenomeen zo doeltreffend mogelijk te beheersen. Daarbij dient men voor ogen te houden dat Zeebrugge en de kuststreek in het algemeen slechts het eindpunt vormen in het traject van de mensensmokkel en het probleem derhalve op federaal niveau dient te worden gecoördineerd en aangepakt. Met name de noord-zuidtreinverbindingen worden gebruikt door mensensmokkelaars, evenals alle parkings langs de E40-autoweg tussen Brussel en de kust.

24.

IMPACT VAN DE POLITIEHERVORMING

24.1.

HERSTRUCTURERING VAN DE SCHEEPVAARTPOLITIE (SPN) Op 1 april 2001 werden de secties SPN en de havenbrigades geïntegreerd. De centralisatie van diensten onder de Directie van de politie van de verbindingswegen (DAC) laat toe een geïntegreerde aanpak te implementeren, die niet beperkt is tot de kusthavens, maar tevens van toepassing is op alle doorvoerroutes in het binnenland, hetzij autosnelwegen hetzij spoorwegverbindingen. Een zwak punt lijkt voorlopig nog de onduidelijkheid in de opdrachten van de provinciale verkeerseenheden (PVE’s), die nochtans een zeer belangrijke rol zouden kunnen spelen in de bestrijding van de mensensmokkel. Zowel in de zeehavens van Oostende en Zeebrugge als in de jachthavens van Oostende, Zeebrugge en Nieuwpoort worden dagelijks, op basis van een maandschema, gerichte bestuurlijke acties uitgevoerd. Hierbij gaat men, met behulp van technische hulpmiddelen, actief op zoek naar menselijke aanwezigheid tussen de vervoerde goederen, zowel aan boord van voertuigen als van vaartuigen. De SPN is, vanuit haar nieuwe structuur, volop nieuwe initiatieven aan het ontwikkelen met het oog op een doelmatige aanpak van het fenomeen mensensmokkel en een doeltreffend optreden terzake.

24.2.

TAAKVERDELING Er werden door de SPN een aantal protocolakkoorden afgesloten met lokale politiediensten. Met de politie van Brugge en Oostende werden de bevoegdheden territoriaal verdeeld, met Blankenberge en Nieuwpoort gebeurde de bevoegdheidsverdeling taakgericht, waarbij de SPN instaat voor de grenscontrole en de politie op het water. Met de sectie zeden en mensenhandel van de opsporingsdienst van de lokale politie

68 van Oostende werd overeengekomen deze dienst te betrekken bij gerichte acties met de scanner rond de haventerreinen van Oostende en, in een tweede fase, leden van de cel mensenhandel van de SPN Oostende ter beschikking te stellen van de opsporingsdienst, ter gelegenheid van hun maandelijkse verkeersdispositieven, waarvan de finaliteiten dan naar mensenhandel en vaststellingen inzake valse en vervalste documenten zal worden uitgebreid. Een regelmatig contact tussen beide diensten moet een vlotte informatie-uitwisseling bewerkstelligen. 24.3.

INFORMATIEDOORSTROMING EN -VERWERKING

24.3.1.

COÖRDINATOR FEDERALE PRIORITEITEN KUST De SPN-leiding ging in maart 2001 over tot de inplaatsstelling van een Coördinator Federale Prioriteiten Kust. Naast zijn coördinerende taak inzake operationele aanpak, is deze persoon een centraal aanspreekpunt voor de secties Oostende en Zeebrugge inzake de prioritaire deelaspecten van het Nationaal Veiligheidsplan 2001, in casu de strijd tegen de fenomenen mensenhandel en handel in illegale verdovende middelen. Er worden onder meer regelmatige contacten onderhouden met de Recherche van de lokale politie Oostende, met het oog op de aanpak van het fenomeen mensensmokkel in deze omschrijving. Ook de inzet van technische opsporingsmiddelen wordt gecoördineerd en ter beschikking gesteld van diensten zoals de PVE’s. Daarbij werd ook de nodige vorming verstrekt.

24.3.2.

ARRONDISSEMENTELE INFORMATIEKRUISPUNTEN (AIK)

24.3.2.1. Databank Het gegevensbestand MEGASYS wordt, overeenkomstig een protocolakkoord dat verplichtingen oplegt aan de lokale politie, gevoed door informatie uit processenverbaal, eenvormige formulieren, aanmeldingsformulieren van onderzoeken en informatieverslagen. Tevens ontvangt het AIK per fax afschriften van de dagelijkse verslagen van de federale en de lokale politie. Sedert mei 2001 worden, op vraag van het parket, ook de voorbladen van de administratieve verslagen, opgesteld door de lokale politie en bestemd voor de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ), overgemaakt aan het AIK te Brugge. Er rijzen evenwel problemen inzake de vatting van een aantal specifieke parameters inzake mensenhandel/mensensmokkel. Zo kan onder meer noodzakelijke informatie met betrekking tot de reisroute niet worden gevat in POLIS. Een specialistendatabank wordt derhalve noodzakelijk, zo niet blijft misdrijfanalyse en het opstellen van profielen in deze materie onmogelijk. 24.3.2.2. Informatiestroom In een gesprek met het hoofd van het Districtsbureau voor Opsporingen (DBO) van de vroegere rijkswacht te Brugge, de voorloper van het AIK, op 25 september 2000, bleek dat een rechtstreekse digitale informatie-uitwisseling tussen DBO en Centraal Bureau voor Opsporingen (CBO) op dat ogenblik niet mogelijk was, wat tot zeer tijdrovende en arbeidsintensieve procedures van informatie-uitwisseling tussen het lokale en federale niveau leidde. Thans is de toestand geëvolueerd en is een rechtstreekse up- en download van informatie tussen het AIK en de federale diensten wel mogelijk. Wekelijks vindt een upload van informatie plaats met de software teamware, een intern mailprogramma in het HILDE-netwerk. Deze software is in gebruik sinds 18 mei 2001.

69 Documenten worden niet meegezonden, dus de referte naar stukken is zeer belangrijk. In de praktijk wordt het nummer van het proces-verbaal gebruikt. Vandaar de vraag vanwege het AIK aan de verschillende diensten om zoveel mogelijk processenverbaal op te stellen in plaats van informatierapporten. 24.3.2.3. Vatten van informatie Een probleem dat vroeger ervaren werd bij de lokale rijkswachtbrigades is sinds de reorganisatie ook merkbaar bij de lokale politie: de eerstelijnspolitie blijkt niet gewoon te zijn om gegevens te evalueren. Door deze achterstand inzake informatiebeheer gaat belangrijke informatie verloren. Daarom dient intern een procedure te worden uitgewerkt om de informatie die behandeld wordt, een meerwaarde te geven alvorens ze aan het AIK over te maken. De voornaamste problemen en disfuncties situeren zich op het niveau van de vatting, die niet op uniforme wijze gebeurt. Bij de lokale politie blijkt de PIP-vattingstabel te ingewikkeld voor de agenten, dus wordt de oprichting van een vattingscel noodzakelijk. Vooral het creëren van bindingen tussen feiten gebeurt slecht. Er is nood aan een betere inhoudelijke kwaliteitscontrole en er dient prioriteit verleend aan een correcte registratie en verwerking van harde informatie, alvorens zich te bekommeren over zachte informatie. 24.3.2.4. Exploitatie van gegevens De exploitatie van gegevens gebeurt op basis van documenten die al dan niet dagelijks op de dienst Documentatie toekomen. Het betreft: (1) eenvormige formulieren; (2) processen-verbaal; (3) dagverslagen van politiediensten; (4) aanmeldingen van onderzoeken; (5) inlichtingenbulletins; (6) krantjes van andere AIK’s en (7) CSBseiningen. Op basis van deze gegevens wordt nagegaan of de Nationale Criminele Databank (NCDB) juist en voldoende is gevoed. Het AIK beschikt over een mandaat om deze informatie te verbeteren of om aanwijzingen te geven. Tevens gebeurt de exploitatie van informatie en feiten inzake prioriteiten gesteld door het lokaal parket en in het raam van nationale programma’s. Ten slotte vindt een ‘screening’ plaats van nieuwe fenomenen en rapportering aan het begeleidingscomité en de referentiemagistraat. De exploitatie van gegevens behelst verder de behandeling van informatieverslagen en aanmeldingen van onderzoeken; de opsporing van dubbel voorkomende informatie; toevoegingen voor de nieuwsbrief van het AIK, “De Garrebrug” genaamd (bv. aandachtsvestigingen gebaseerd op gelegde verbanden, screening van aangemelde feiten) en het maken van lay-outs. Leden van het AIK nemen deel aan coördinatievergaderingen inzake concrete onderzoeken, aan het maandelijks Arrondissementeel Recherche Overleg en het maandelijks Belgisch-Nederlands Overleg. Het AIK staat ten slotte in voor het beheer en de verdeling van inkomende onderzoeksaanvragen van/aan andere politiediensten. 24.3.2.5. Pilooteenheid Lucht- en Zeehavenbrigade De Lucht- en Zeehavenbrigade fungeerde voor de politiehervorming als pilooteenheid en verwerkte alle informatie inzake mensensmokkel in een eigen Megasyssysteem. Informatie inzake mensensmokkel wordt thans gecentraliseerd door het AIK. In de toekomst dient een nationale expertendatabank gecreëerd te worden, zowel voor harde als voor zachte informatie.

70 24.3.2.6. Output (feedback en informatieverspreiding) Dagelijks verspreidt het AIK de nieuwsbrief “De Garrebrug”, waarin een dagoverzicht wordt gegeven voor de magistratuur en de politiediensten van het arrondissement en enkele externe politiediensten. Via deze nieuwsbrief worden ook nieuwe modus operandi onmiddellijk doorgegeven. Verder krijgt elke afzender van een informatierapport of aanmeldingsfiche steeds een feedback van het AIK. Andere mogelijke bestemmelingen van het AIK zijn diensten binnen het arrondissement Brugge, de AIK’s van andere arrondissementen en de nationale politiesteundiensten (in casu de centrale cel mensenhandel). 24.3.2.7. Specifieke inlichtingen inzake mensensmokkel Ten tijde van het werkbezoek aan het AIK vond geen controle plaats van containers. Niettegenstaande men op het niveau van het AIK over informatie beschikt dat er een grote trafiek van illegalen naar Canada zou plaatsvinden, wordt niemand gevat. Uit dat laatste leidt het AIK af dat de mensensmokkelaars een zeer succesvolle modus operandi gebruiken, vermoedelijk via containertransporten naar Canada. In het Protocolakkoord inzake de werking van het Arrondissementeel Informatie Kruispunt van het gerechtelijk arrondissement Brugge worden de doelstellingen van het AIK als volgt vermeld: (1) een overzicht te hebben van alle belangrijke onderzoeken; (2) alle mogelijke bindingen te leggen tussen de harde informatie, de verschillende onderzoeken en de zachte informatie; (3) een operationele documentaire ondersteuning; (4) een beleidsmatige ondersteuning. De verantwoordelijke van het AIK heeft de indruk dat deze doelstellingen inzake mensenhandel worden bereikt, mede door de toewijzing van een aanzienlijk deel van de middelen en human resources, conform het prioritair karakter dat aan deze problematiek werd toegekend, zowel in het Federaal Veiligheids- en Detentieplan en het Nationaal veiligheidsplan, als in het lokale beleid, zoals het door de procureur des Konings in diens richtlijnen wordt vertolkt. 24.3.2.8. Conclusies Het AIK heeft een belangrijke taak op het vlak van informatieverzameling, -verwerking en -verspreiding. Het is dan ook heel belangrijk dat alle partners in het politielandschap hun verantwoordelijkheden opnemen en zowel volledige als correcte informatie overmaken. In die context zal de lokale politie aan beter informatiebeheer moeten doen, zodat deze informatie bruikbaar is op het supralokale niveau en een goede vatting mogelijk is. Het Integrated System for the Local Police (ISLP) – een informaticanetwerk gecreëerd in het kader van de politiehervorming – komt tegemoet aan de verwachtingen inzake verdere uniformisering en automatisering van de informatiekanalen tussen de lokale politie, het AIK en de federale politie. Het ISLP - een upgrade van PIP - zal de mogelijkheid bieden om bij het invoeren van processen-verbaal, gegevens op te slaan in de nationale criminele databank. Er zal een rechtstreekse link zijn met het AIK zodat eenvormige formulieren, faxen en andere documenten in de toekomst overbodig zullen worden. 24.3.3.

DIENST MENSENHANDEL

24.3.3.1. Werking De Dienst Mensenhandel vervult een signaalfunctie en heeft een advies- en informatietaak ten voordele van de politieke verantwoordelijken, de overlegstructuren, de betrokken administraties en de doelgroepen die betrokken zijn bij de fenomenen men-

71 senhandel en mensensmokkel. De dienst waarborgt de uitwisseling van ervaringen met de betrokken diensten om de onderlinge samenwerking te vereenvoudigen, te rationaliseren en te verbeteren. Meer in het bijzonder moet de dienst de netwerken detecteren die schuilgaan achter deze fenomenen en adviezen formuleren ter ondersteuning van de beslissingen en/of administratieve maatregelen in de beoogde domeinen. Als operationele politiecel tracht hij een deskundigheid in de opgesomde domeinen te ontwikkelen, de samenwerking met andere instanties uit te werken en de controle van de georganiseerde exploitatie in het raam van de mensenhandel en de illegale tewerkstelling structureel te ondersteunen. De Dienst Mensenhandel voert zelf geen onderzoeken, maar vervult een coördinatietaak in onderzoeken die een inzet vergen van een bijzondere politietechniek of een internationale dimensie hebben. Eigen onderzoeken zouden in de toekomst wel mogelijk worden zodra het Federaal Parket operationeel is. Informatie wordt ingezameld via drie kanalen. Ten eerste door middel van zogenaamde ‘linking pins’: elke politieambtenaar van de Dienst Mensenhandel fungeert als contactpersoon voor externe diensten, zoals een Arrondissementeel Informatie Kruispunt (AIK) of een Gerechtelijke Dienst Arrondissement (GDA). Deze ‘linking pin’ staat in voor de behandeling en opvolging van alle vragen die aan de dienst worden gericht. Hij geldt als vaste contactpersoon voor deze diensten en neemt ook deel aan arrondissementele vergaderingen. Op die manier ontstaan per regio doeltreffende contactnetwerken. Alle vragen die aan de dienst worden gesteld, worden tevens in een computersysteem ingevoerd zodat ook op dat niveau links gelegd worden. Zo heeft men een duidelijk zicht op welke zaken waar lopen. Dit systeem, dat in werking trad in januari 2001, wordt geapprecieerd door zowel personeel als klant. Er wordt gestreefd naar de uitbouw van een netwerk van vaste contactpersonen in alle relevante diensten. Ten tweede via contacten met andere politiediensten, nationaal en internationaal (verbindingsofficieren, Europol, Interpol, buitenlandse diensten). Het blijkt niet eenvoudig om in sommige landen aanspreekpunten te vinden. Zowel Europol als Interpol werken aan de uitbouw van een referotheek terzake. En ten derde via andere externe partners als de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ), de Ministeries van Justitie, Buitenlandse Zaken en Binnenlandse Zaken, niet-gouvernementele organisaties (NGO’s), opvangcentra voor prostitutie en vrouwenhandel, sociale inspectie, enz. Feedback aan de belanghebbenden, met betrekking tot algemene trends en informatie, vindt plaats op drie manieren. Ten eerste, wat de operationele en zaakgebonden informatie betreft, wordt via het informaticasysteem MEGASYS en door de ‘linking pin’, steeds via het AIK, informatie gedeeld met de lokale politiediensten. De dienst staat ook in voor de aansturing van gemeenschappelijke onderzoeken wanneer verbanden worden vastgesteld. Ten tweede via de mededeling van nieuwe trends via een veertiendaags tweetalig krantje met korte informatie en referentie. Dit krantje wordt per mail via het intranet verspreid onder de AIK's, die het integraal doorsturen aan de referentiemagistraat, de cellen mensenhandel van de GDA’s en de lokale politie. Tevens nemen zij delen op in het krantje dat door de AIK’s zelf wordt verspreid. Een bevraging na 20 nummers scoorde zeer goed inzake waardering, zowel naar vorm als naar inhoud. Het krantje geeft trends en fenomenen weer. Voor concrete voorbeelden wordt teruggekoppeld naar MEGASYS. En tot slot wordt naar externen toe een open versie verspreid die maandelijks verschijnt. Bestemmelingen zijn onder meer het Ministerie van Buitenlandse Zaken (dat het document verder verspreidt onder zijn ambassades), de Universiteit Gent (die een studie doet inzake mensenhandel), de DVZ (die het krantje verder verspreidt onder zijn diensten), opvangcentra, Child Focus, enz. Over het algemeen staan de contactpersonen die informatie leveren tevens in voor de verdere verspreiding van de feedback.

72 Sinds augustus 2000 werd binnen de Dienst Mensenhandel een systeem van informatiebeheer ingevoerd, dat ook toegankelijk is voor alle politiediensten. Hiervan wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt voor het opstellen van hun lokaal veiligheidsplan. Van gelezen stukken wordt in een tekstverwerkingsprogramma een synthese gemaakt, die geklasseerd wordt per land of per fenomeen. Daarnaast wordt gestructureerde informatie opgeslagen in een gegevensbestand. 24.3.3.2. Profielanalyses Een profiel maken van mensensmokkelaars is zeer moeilijk wegens de creativiteit die zij aan de dag leggen. Ook de reisroutes zijn zeer flexibel. Zo kan een transport met bestemming Groot-Brittannië, met een geplande overtocht vanuit Oostende of Zeebrugge, naargelang de verkeersdichtheid of politiecontroles gemakkelijk zijn traject wijzigen en doorrijden naar Calais of Vlissingen. Ook een profiel van vrachtwagens is moeilijk te maken. De politie beschikt immers over onvoldoende informatie over de transportondernemingen. Ferrymaatschappijen hebben op dat vlak een beter zicht op nieuwe of occasionele klanten. In het algemeen kan men stellen dat, hoe langer de afstand die werd afgelegd, hoe groter de kans dat er zich verstekelingen aan boord bevinden. Het is voor diegenen die een controle moeten uitvoeren echter onmogelijk om te weten of en waar een vrachtwagen gestopt is. Enkel door een gesprek met de chauffeur kan het risico ingeschat worden. Op dat niveau rijst dan het probleem van de taal en de oprechtheid. Er blijken geen strak gestructureerde netwerken van mensensmokkelaars te bestaan, maar eerder groepjes die occasioneel samenwerken in een vorm van wisselend onderaannemerschap. Een typisch daderprofiel is evenmin op te stellen daar het overbrengen van illegalen geen enkel bijzonder talent of specifieke kennis vereist. Een mogelijk aanknopingspunt zijn de reisdocumenten, doch deze zijn enkel noodzakelijk voor trein- en luchtvervoer. Verstekelingen hebben geen reis- of identiteitsdocumenten bij zich. Anderen krijgen echte tijdelijke visa voor een bepaald land en duiken van daaruit in de illegaliteit. De getuigenissen in de “zaak Dover” leren ons overigens dat documenten slechts tijdelijk ter beschikking van de immigranten worden gesteld en later door de begeleiders worden teruggevorderd. Ook de ferrymaatschappijen hebben het moeilijk met de controles die zij zelf uitvoeren. Zo bestaat de neiging om goede klanten minder streng te controleren. Smokkelaars spelen daar dan weer op in door te trachten zich door dergelijke maatschappijen te laten aanwerven. Dit fenomeen werd ook in Groot-Brittannië vastgesteld en ook daar beschikken de politiediensten en andere controlerende overheden niet over waterdichte profielen. Alleen een 100 % controle werkt, doch is in de praktijk niet haalbaar. Bovendien is er aan de grenzen het probleem van de bewaking en controle van de zogenaamde ‘green borders’. Binnen de nieuwe politiestructuur werd onder de Algemene Directie Bestuurlijke Politie een Dienst Politie van de verbindingswegen (DAC) opgericht, waaronder ook de Scheepvaartpolitie ressorteert en de taak ‘immigratie en grenscontroles’. Aangezien deze dienst over de meeste terreinervaring terzake beschikt, staat hij in voor het sturen van de controles. De Dienst Mensenhandel van zijn kant richt zich meer op analyses in het raam van gerechtelijke onderzoeken. Beide diensten wisselen gegevens uit die nuttig zijn voor elkaar. Een keer per week neemt een lid van de dienst immigratie en van de SPN van de Dienst Politie van de verbindingswegen deel aan de vergadering van de Dienst Mensenhandel. Informatie stoomt ook door via de ‘linking pin’. Zodra er onderzoek gevoerd wordt naar daders, stroomt informatie door, maar de identiteiten van gecontroleerde personen worden niet systematisch overgemaakt.

73 Naar het opstellen van profielen toe ligt de taak bij de DAC, die alle verbindingswegen controleert. In het raam van de politiehervorming kan hierbij een kleine hinderpaal opduiken, in de mate dat dit recherchewerk impliceert en de DAC eigenlijk ressorteert onder de zuil bestuurlijke politie. 24.3.3.3. Informatie- en Analysecentrum Mensenhandel Een belangrijk probleem ligt in het feit dat informatie steeds dient gevraagd te worden en niet automatisch wordt overgemaakt. Bedoeling is te komen tot het automatisch overmaken van informatie door vaste aanspreekpunten. Het krantje dat door de dienst wordt verspreid, kadert in de idee om een Informatie- en Analysecentrum Mensenhandel (IAM) op te richten, een forum voor informatie-uitwisseling dat als hefboom zou moeten dienen voor een geïntegreerde aanpak van het fenomeen. De IAM-idee werd overgemaakt aan de premier, die een positief oordeel heeft uitgesproken met betrekking tot de realisering van het project. 24.3.3.4. Knelpunten De beschikbare tijd bij het aantreffen van een verstekeling is te kort voor diepgaande verhoren die zouden toelaten tegenstrijdigheden in diens verklaringen op te sporen. Er dienen een aantal initiële maatregelen te worden genomen inzake opvang, verwittiging van de DVZ, enz., die een deel van de personeelscapaciteit opslorpen. Na gemiddeld zes uur volgt een beslissing van de DVZ en dient men de verstekelingen te laten beschikken of over te brengen naar een gesloten centrum van de DVZ, wat opnieuw een groot deel van de personeelscapaciteit opslorpt. In het slechtste geval dienen zij verspreid te worden over verschillende centra. Een extra probleem doet zich bovendien voor wanneer verstekelingen van verschillende nationaliteiten worden aangetroffen. Soms neemt de DVZ immers verschillende beslissingen naargelang het land van herkomst, wat werd bevestigd tijdens het werkbezoek aan de DVZ. Het beschikbare tijdsbestek en de personeelscapaciteit laten derhalve niet toe een verdachte grondig te verhoren of aan een grondige fouille te onderwerpen. In Nederland kan een illegale immigrant voor een tijdsduur van vijf dagen worden aangehouden, wat bijkomend onderzoek en herverhoor mogelijk maakt. Dit is tevens belangrijk omdat eventuele begeleiders zich soms, indien zij van dezelfde origine zijn, mengen onder de verstekelingen. Daarnaast stelt de dienst vast dat de aanpak van het fenomeen mensensmokkel sterk kan verschillen naargelang het parket. Sommige parketten geven de instructie om proces-verbaal op te stellen per aangetroffen verstekeling. In andere gerechtelijke arrondissementen dient alleen de chauffeur te worden geverbaliseerd of moet slechts een administratief verslag worden opgesteld. Er dient bijgevolg gestreefd naar een eenvormige manier om op het terrein informatie in te zamelen en te formaliseren. Tevens is er nood aan een eenvormige reactie van de parketten met betrekking tot de mensensmokkelaars of ‘passeurs’. Het hoofd van de Dienst Mensenhandel ziet heil in een maximale aanpak op financieel vlak door inbeslagname van het gebruikte voertuig en gsm’s, huiszoekingen, e.a. Een ander probleem bestaat in het feit dat vingerafdrukken niet in reële tijd worden gecontroleerd, zodat mensen die een valse identiteit opgeven en eventuele begeleiders van verstekelingen (‘passeurs’) niet kunnen worden geïdentificeerd. Tot slot blijkt er soms een probleem te rijzen inzake de betrouwbaarheid van tolken. Er werd reeds voorgesteld verhoren op te nemen en de bandopname te laten hertolken, maar een dergelijke procedure is tijdrovend en kost geld. In de contacten met Europol en Interpol worden berichten thans verzonden door tussenkomst van de Directie van het Beleid inzake Internationale Politiesamenwerking

74 (CGI) of Directie van de Operationele Politiesamenwerking (DSO). Dit verloopt vlot, op wat kinderziekten in de procedures na. Op het niveau van Europol poogt men via de ‘analytical work files’ (AWF) inzicht te krijgen in structuren via vergelijking van adressen, plaatsen, telefoonnummers, e.a. Voor België is het probleem dat deze inlichtingen, overeenkomstig de bepalingen van de wet Franchimont, niet automatisch kunnen worden overgemaakt. De procedure via de procureur-generaal en de behandelende magistraat is dermate tijdrovend dat de informatie dikwijls voorbijgestreefd is op het ogenblik dat men toestemming verkrijgt om ze aan Europol over te maken. Er zou derhalve een uitzondering dienen te worden voorzien door middel van een permanent mandaat voor AWF-doeleinden. Feedback vanwege Europol is ook interessant voor de behandelende magistraat en, in de toekomst, voor de federale magistraat. Het lijkt nog niet duidelijk in welke mate de directeur-generaal of zijn diensten, zoals de Dienst Mensenhandel, richtlijnen kunnen geven aan de DGA's of deze laatste aan bv. de SPN. Anderzijds kan de vraag gesteld worden of er de nood is aan specifieke richtlijnen, of men zich kan baseren op instructies van de procureur des Konings, de procureurgeneraal en de bevoegde ministers. Terzake wordt uitgekeken naar een aangepaste versie van de omzendbrief COL 12/99 van het College van Procureurs-generaal. Deze omzendbrief, die toegespitst was op het probleem mensenhandel, wordt thans door de Dienst Strafrechtelijk Beleid herwerkt, er worden meer bepaald specifieke richtlijnen in de bestrijding van het fenomeen mensensmokkel voorzien. 24.3.3.5. Interessante initiatieven De Dienst Mensenhandel werkt samen met het Vast Secretariaat voor Preventie (VSPP). Deze dienst verzorgde de lay-out van een brochure met tips voor chauffeurs, die werd ontwikkeld binnen de Dienst Mensenhandel, in samenwerking met FEBETRA, de overkoepelende beroepsorganisatie van de transportsector. Het VSPP zorgde voor publiciteit via een poster. Deze brochure ligt in elke verkeerspost en pompstation en is beschikbaar in vijf talen: Nederlands, Frans, Duits, Engels en Spaans. FEBETRA heeft de brochure verspreid onder alle chauffeurs en wijdde er in haar publicatie een artikel aan. De brochure, die aan haar vijfde druk toe is, wordt tevens verspreid via ambassades, met als doelgroep buitenlandse chauffeurs die op België rijden. Tevens bestaat er een samenwerking met de Universiteit Gent (UG), in de vorm van informatie-uitwisseling inzake bronnen en hypotheses. Ook de UG ontvangt het open krantje van de Dienst Mensenhandel. De UG toont vooral belangstelling voor bepaalde fenomenen als niet-begeleide minderjarigen. Er vindt ook geregeld overleg plaats met een sinologe van de Katholieke Universiteit Leuven (KUL) inzake kinderpornografie. Op basis van het nationaal veiligheidsplan werd een actieplan geschreven voor de dienst. Dit actieplan voorziet onder meer in het opstellen van een draaiboek per jaar, ter ondersteuning van onderzoeken door de lokale politie. Thans wordt de laatste hand gelegd aan een draaiboek inzake de afhandeling van schijnhuwelijken. Het actieplan beschrijft ook meetbare en objectiveerbare doelstellingen, termijnen en de inzet van personeel. Elk personeelslid weet wat van hem verwacht wordt buiten de normale routine. Dit systeem werd door de Directie overgenomen en resulteerde in een globaal strategisch plan voor de DGJ. Dit plan, dat werd goedgekeurd door de directeur-generaal en door de minister van Binnenlandse Zaken, diende als basis voor de capaciteitsberekening. De Dienst Mensenhandel geeft verder opleidingen voor mensen die werkzaam zijn in het raam van de mensenhandel en mensensmokkel, evenals een specifiek programma inzake kinderpornografie.

75 24.3.3.6. Conclusies De Dienst Mensenhandel lijkt de opdrachten die hem werden toegekend overeenkomstig de Ministeriële richtlijn vervat in de COL 12/99 terdege uit te voeren en besteedt, binnen zijn bevoegdheid ratione materiae inzake mensenhandel, de nodige aandacht aan het fenomeen mensensmokkel. Een aantal recente initiatieven zoals onder meer het ontwerp en de implementatie van een referotheek, verschillende initiatieven om de feedback naar de belanghebbenden te bevorderen, samenwerking met het Vast Secretariaat voor de Preventie inzake sensibilisering van de vrachtwagenchauffeurs en de realisatie van het Informatie- en Analysecentrum Mensenhandel (IAM), dragen allemaal bij tot de doelmatigheid en doeltreffendheid van de dienst bij de uitoefening van zijn primaire taken. Het IAM, een forum voor informatie- uitwisseling, zou als hefboom moeten dienen voor een geïntegreerde aanpak van het fenomeen mensenhandel. Daarbij kan overwogen worden de bestaande samenwerkingsverbanden met de academische sector verder uit te bouwen, om door een kruisbestuiving van wetenschappelijk onderzoek en politionele misdrijfanalysen, vanuit multidisciplinair oogpunt, diepere inzichten te verwerven in de dynamiek van fenomenen als mensensmokkel, en eventuele verwevenheid met andere criminaliteitsvormen.

25.

ONTDEKKING VAN VERSTEKELINGEN IN EEN CONTAINER OP 8 DECEMBER 2001

25.1.

VASTSTELLINGEN Op 8 december 2001 werden in de Ierse haven Waterford verstekelingen ontdekt in een container. Acht personen overleefden de reis niet. De voornaamste vaststellingen worden als bijlage A, IIIi beschreven.

25.2.

PROBLEMATIEK VAN DE CONTROLE VAN CONTAINERS Uit de statistieken voor het jaar 2000 blijkt dat er dagelijks gemiddeld 895 containers en 1 564 vrachtwagens worden afgevoerd. De operationele vereisten inzake laadsnelheid, het enorme verloop van containers, het gebrek aan capaciteit en de geringe betrouwbaarheid van de snelwerkende meetapparatuur maken het voor de politiediensten onmogelijk om inzake de controle van containers op de aanwezigheid van verstekelingen een resultaatsverbintenis aan te gaan. Hoewel in de nabije toekomst budgettaire ruimte zal worden vrijgemaakt voor de aankoop van bijkomende detectieapparatuur, zullen ook dan slechts steekproefsgewijze controles kunnen worden uitgevoerd. Zelfs de meest efficiënte meetapparatuur, zoals de RX-scanner heeft een te lange werkingsduur, waardoor het operationeel slechts mogelijk is een klein staal van het vervoer aan een controle te onderwerpen. Zoals hoger vermeld, werd vanuit de SPN vruchteloos gepoogd de rederijen te sensibiliseren met betrekking tot het recente fenomeen van mensensmokkel in containers. De firma’s controleren de aanwezigheid van zegels maar niet hun integriteit, zij gaan met andere woorden na of er een zegel op de container hangt, maar kijken niet of er mee geknoeid is. Er vindt geen scanning van containers met CO2-meters plaats op deze terminal. Het is materieel gezien mogelijk om containers door middel van een CO2-meter te controleren, met behulp van een set naalden, die tussen de rubberen dichtingen van de container worden ingebracht. Dit procédé is niet alleen tijdrovend, maar vergt tevens veel ervaring. Hoewel technisch mogelijk, is deze controle wegens tijdsgebrek praktisch gezien niet haalbaar. Bovendien staan de containers drie hoog opeengestapeld, i

De bijlagen kunnen worden geraadpleegd op de website van het Vast Comité P (www.comitep.be).

76 wat het onmogelijk maakt ze te scannen, en kunnen de zegels niet worden nagekeken zonder gebruik te maken van een ladder.

26.

KNELPUNTEN IN DE SAMENWERKING MET ANDERE DIENSTEN

26.1.

INLEIDING Een rondschrijven van de ministers van Binnenlandse Zaken en van Verkeerswezen bepaalt de voorwaarden voor erkenning als Schengenzeehaven. Artikel 4 van deze omzendbrief belast de zeevaartpolitie, thans scheepvaartpolitie, met de grenscontrole. De omzendbrief legt echter ook een aantal voorwaarden op aan de terminaluitbaters die, overeenkomstig artikel 7, een permanent toezicht van de terminals dienen te verzekeren. De plaatselijke uitbaters dienen de maatregelen te nemen opdat “geen enkele persoon die toegang heeft tot de zeezijde van de ferryterminal mag inschepen voor een overtocht naar of ontschepen van een schip komende uit een derde staat zonder zich aan te bieden aan de grenscontrole”. Luidens artikel 24 van de omzendbrief dient de havenautoriteit in gezamenlijk overleg met de waterschout, de scheepvaartpolitie50 en de douane een grenscontroleplan op te stellen waarbij de organisatie van de grenscontrole, zowel op het vlak van de infrastructuur, procedure als inzet van personeel en de coördinatie tussen de scheepvaartpolitie51 en de andere in de haven werkzame diensten wordt geregeld. Het grenscontroleplan voor de haven van Zeebrugge bepaalt dat de verantwoordelijkheid voor de uitvoering en de naleving van dat plan berust bij: (1) de Vlaamse Gemeenschap, het Commissariaat-generaal voor de bevordering van de lichamelijke ontwikkeling, de sport en de openluchtrecreatie (BLOSO), als beheerder van de jachthaven zoals omschreven in het koninklijk besluit van 12 augustus 1981; (2) de N.V. M.B.Z., als beheerder van het gebied dat haar in concessie is gegeven, in uitvoering van de overeenkomstwet van 1 juni 1984 – 11 september 1985 en van de overeenkomst van 1 april 1986 met latere processenverbaal; (3) de stad Brugge, als beheerder van de visserijbedrijven in de voorhaven en als beheerder van de visserijhaven in de achterhaven, zoals bepaald in de overeenkomst van 15 oktober 1990 tussen het Vlaamse Gewest, de N.V. Zeebrugse Visveiling, de stad Brugge en de N.V. M.B.Z. De uitvoeringsmodaliteiten van het grenscontroleplan voorzien onder paragraaf 1.2 met betrekking tot het extra-Schengenverkeer dat de procedure voor goederen- en vrachtcontrole door de douane dient te worden bepaald. Paragraaf 2.2 schrijft voor dat, inzake extra-Schengen ferryverkeer, de N.V. M.B.Z. voor de P&O-terminal en North Sea Ferries voor de NFS-terminal de nodige maatregelen treffen om de toegang tot de zeezijde te regelen na controle van een inschepingskaart, reisbiljet of andere machtiging. Het is derhalve duidelijk dat een doeltreffende grenscontrole slechts mogelijk is door een synergie in de werking van de bevoegde politiediensten en de andere verantwoordelijke actoren. De inzet van personeel en procedures is zeer sterk afhankelijk van bijvoorbeeld de fysieke beveiligingsmaatregelen die door de havenautoriteit en de terminaluitbaters worden genomen. Uit een onderzoek ter plaatse op de havensite blijkt dat deze fysieke beveiliging in sommige delen van de haven ontoereikend is. Op een bepaalde plaats, waar de haven is afgeschermd tegen hoogtij door een muur van betonblokken, werden openingen tussen deze blokken - voldoende groot om mensen door te laten - afgesloten met een gewone Bekaertdraad, in de volksmond ‘kippengaas’ genoemd, die tegen de betonblokken was geniet. Er kon worden vastgesteld dat op verschillende plaatsen gaten in de afsluiting waren gemaakt. De beste grenscontrole wordt totaal betekenisloos indien men even verder de beveiligde zone achter de grensovergang kan betreden.

77 In de loop van de volgende maanden zullen het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten en zijn Dienst Enquêtes zich binnen de grenzen van hun bevoegdheden meer dan tevoren interesseren voor de bevoegdheden en verantwoordelijkheden van de Administratie der Douane en Accijnzen, de Dienst Vreemdelingenzaken en de private sector, alsook voor de coördinatie tussen de geïntegreerde politie, gestructureerd op twee niveaus en de andere actoren die al dan niet over politiebevoegdheid beschikken. 26.2.

DOUANE Artikel 81 van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen52 bepaalt dat de ambtenaren van de Administratie der Douane en Accijnzen bevoegd zijn om inbreuken op deze wet op te sporen en vast te stellen. Een omzendbrief van de Administratie der Douane en Accijnzen53 stelt dat “als, tijdens bovenbedoelde identiteitscontrole of naar aanleiding van de visitatie van een transportmiddel uitgevoerd in het kader van de gewone douanetaken, de ambtenaren de aanwezigheid van personen ontdekken die niet het bewijs van hun Belgische nationaliteit kunnen leveren en vermoeden dat het clandestiene immigranten zijn, moeten ze deze personen naar de dichtst bijzijnde politie- of rijkswachtpost brengen voor de verificatie van hun statuut en hun beschikking. In geval van moeilijkheden om deze personen te vervoeren kan de rijkswacht telefonisch worden verwittigd opdat zij zich kan verplaatsen. De bestuurder zal eveneens moeten worden verhoord door de rijkswacht”. Desondanks bestond met de douane slechts een gerichte samenwerking, bv. naar aanleiding van een zegelverbreking. Wanneer een trailer voorzien is van een officieel zegel, dient dit door de douane te worden verbroken en herverzegeld. Het probleem stelt zich echter bij transporten, voorzien van een bedrijfszegel, waar de douane stelt dat dit kan worden verbroken en herverzegeld door de politiediensten, doch deze laatsten dikwijls terughoudend blijken. Uit gesprekken met en verhoren van politieambtenaren blijkt het probleem zich vooral voor te doen bij transporten van voedingswaren of andere delicate ladingen, waar een aansprakelijkheidsprobleem kan rijzen bij de opening en manipulatie van de lading. Met name het fatale transport van Chinese verstekelingen vond plaats in een koelwagen, gevuld met tomaten. Gesprekken met leden van de Administratie der Douane en Accijnzen te Zeebrugge leerden ons ook dat door hun diensten geen controle wordt uitgeoefend op het personen- of goederenverkeer in de haven van Zeebrugge en hun activiteiten in geen enkele zin gericht zijn op het fenomeen mensenhandel. Er was tot op heden dan ook geen sprake van systematische samenwerking of informatie-uitwisseling met de politiediensten of ferrymaatschappijen. In die context wordt verwezen naar een interne richtlijn D.I. 223.854 waarin onder paragraaf B.1.1. staat vermeld dat de Administratie der Douane en Accijnzen haar bevoegdheid verliest om controles op goederen en personen uit te oefenen aan de binnengrenzen van de Europese Gemeenschap. Nochtans kan de uitgebreide expertise van de douane op het vlak van internationale goederenstromen en de opsporing van diverse illegale trafieken, een grote bijdrage leveren aan de aanpak van het fenomeen mensensmokkel, niet in het minst bij het opstellen van profielen van risicotransporten. Het fenomeen situeert zich immers tussen de bevoegdheidsgebieden van beide diensten: de SPN is primair belast met de grenscontrole van personen, de douane is bevoegd voor de controle van goederen. Het fenomeen van personen die zich tussen de goederen verbergen, zorgt voor een schemerzone op het vlak van bevoegdheden. Dure detectieapparatuur die een significante bijdrage kan leveren bij het opsporen van verstekelingen, kan financieel rendabel worden gemaakt door ze te delen met de douane, die daardoor fiscale inkomsten kan genereren. Dergelijke samenwerkingsverbanden bestaan overigens in het buitenland.

78 Ook in een recente audit van de SPN55 wordt de aanbeveling geformuleerd om zo snel mogelijk een protocolakkoord af te sluiten met de douane, in het bijzonder met het oog op het samenstellen van gemengde teams, samenwerking bij het opstellen van risicoprofielen en het ontwikkelen van technieken inzake controle van documenten. Inmiddels werd een ontwerptekst opgesteld en zou eerstdaags een samenwerkingsprotocol worden gefinaliseerd. De samenwerking situeert zich op het vlak van de verwerving en uitwisseling van informatie, operationele samenwerking, wederzijdse logistieke steun en vorming. 26.3.

DIENST VREEMDELINGENZAKEN In de samenwerking met de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) zijn een aantal positieve evoluties merkbaar, mede door de deelname van afgevaardigden van deze dienst aan de Kwaliteitskring Mensenhandel. Politiediensten en DVZ krijgen daardoor een beter inzicht in de werking van hun respectieve diensten. Dit leidde tot aanpassingen in de samenwerking, doch sommige knelpunten zouden blijven bestaan.

26.3.1.

OVERBRENGING NAAR GESLOTEN CENTRA Een omzendbrief van 9 juli 2001 van de minister van Binnenlandse Zaken schrijft voor dat de overbrenging van illegalen door de politiediensten moet worden uitgevoerd. Als algemeen principe wordt gesteld dat de politiedienst die een al dan niet geplande onderschepping heeft uitgevoerd, ook alle taken die eruit voortvloeien op zich moet nemen. Er moet wel op steun van het federale niveau kunnen worden gerekend. Met betrekking tot de onderschepping, tijdens een al dan niet geplande politiecontrole, van personen die illegaal in het land verblijven, dienen deze door de politiedienst te worden overgebracht naar het gesloten centrum dat het dichtst bij de plaats van onderschepping ligt en de onthaalcapaciteit heeft, of naar de luchthaven van Zaventem. In de praktijk blijkt er in het gesloten centrum te Brugge zelden of nooit plaats vrij te zijn, waardoor een capaciteitsprobleem van de DVZ leidt tot capaciteitsproblemen bij de politiediensten, die mensen moeten overbrengen naar Zaventem of de gesloten centra te Merksplas of Vottem, afhankelijk van de familiale situatie, de taal of het land van herkomst van de vreemdelingen. Nochtans beschikt de DVZ over een transferdienst, ‘dienst T’ genoemd, met 90 chauffeurs, die nationaal een 24urenpermanentie verzekeren. De taken van deze dienst bestaan onder meer uit “de overbrenging van uitgeprocedeerde asielzoekers of illegalen naar de luchthaven van Zaventem of naar de grens; de overbrenging van de bewoners van de centra naar de Raadkamers, Kamers van Inbeschuldigingstelling of naar de Raad van State; de overbrenging van illegalen of kandidaat-vluchtelingen van de havens naar de North Gate of de centra”56. Volgens een schrijven van 4 juni 2001, uitgaande van de directeur-generaal bestuurlijke politie, gericht aan de adviseur-generaal van de DVZ, zou er bij de oprichting van de transferdienst in 1995 zijn overeengekomen dat die dienst, na een inloopperiode, de overbrengingen die de politiediensten tot dan toe uitvoerden, maximaal zou overnemen. In het verslag van een overleg op het Kabinet van Binnenlandse Zaken van 19 maart 1998, naar aanleiding van de problematiek van verstekelingen in vrachtwagens, wordt melding gemaakt van de afspraak dat de overbrenging naar de luchthaven zou gecoördineerd worden door de ‘dienst T’ van de DVZ en in principe ook door deze dienst zou worden uitgevoerd. Slechts in bijzondere omstandigheden zou de overbrenging aan de politiediensten worden gevraagd. Het zou de doelmatige en doeltreffende werking van beide diensten ten goede komen indien de politie zou

79 instaan voor de overbrenging naar het dichtstbijzijnde opvangcentrum, van waaruit de transferdienst van de DVZ een eventuele overbrenging zou kunnen verzekeren. De overbrenging van verstekelingen door de politiediensten gaat immers ten koste van hun primaire opdrachten en de federale prioriteiten. Dat de gesloten centra om 18.00 uur hun deuren sluiten heeft tot gevolg dat de politiediensten geregeld de hele nacht dienen in te staan voor de opvang van onderschepte personen en daardoor hun primaire taken dienen te verwaarlozen. 26.3.2.

BUREAU C Het bureau clandestienen of illegalen, ‘Bureau C’ genoemd, is bevoegd voor het volledige grondgebied van de Staat inzake beslissingen tot aanhouding van personen die illegaal in België verblijven. Overeenkomstig de bepalingen van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen, dient de politiedienst die een vreemdeling aantreft die niet voldoet aan de binnenkomst- en verblijfsvoorwaarden, contact op te nemen met het Bureau C voor het bekomen van een beslissing. Deze contactname vindt plaats in de vorm van een administratief verslag, op basis waarvan wordt nagegaan of de persoon al een persoonlijk dossier heeft bij de DVZ. Een gunstige evolutie is dat het Bureau C van de DVZ thans 24 op 24 uur bereikbaar is, waardoor de politiediensten te allen tijde de administratieve verslagen kunnen overmaken en kennis kunnen nemen van de beslissing van de DVZ. Tevens werd voor de politiediensten een vereenvoudigde procedure uitgewerkt, waardoor een administratief verslag per feit kan worden opgesteld in plaats van per individu. Op grond van een aantal criteria kan het Bureau C volgende beslissingen nemen: (1) laten beschikken (bv. indien een asielaanvraag lopende of een beroepsprocedure hangende is, als algemeen principe indien het dossier onvindbaar is); (2) afleveren van een bevel om het grondgebied te verlaten, wat ongeveer 60 % van de genomen beslissingen vertegenwoordigt. De wet voorziet in totaal elf mogelijkheden, waarvan de meest relevante zijn: verblijf in het Rijk zonder houder te zijn van de vereiste documenten, verblijf in het Rijk langer dan de voorgeschreven termijn, wanneer de vreemdeling door zijn gedrag geacht wordt de openbare orde of de nationale veiligheid te kunnen schaden, e.a.; (3) onmiddellijke overbrenging naar de grens, hetzij onmiddellijke overbrenging in toepassing van de Benelux-akkoorden of de akkoorden tussen de Benelux met Frankrijk en Duitsland, hetzij een voorlopige vrijheidsberoving in afwachting van repatriëring per vliegtuig naar het land van herkomst; (4) opsluiting ter beschikking van de DVZ. Deze bevoegdheid is beperkt tot opsluiting ‘met het oog op verwijdering’. Komt in aanmerking de vreemdeling die niet in het bezit is van identiteitsstukken, geen gevolg gegeven heeft aan een bevel om het grondgebied te verlaten, e.a. Tijdens het werkbezoek aan de DVZ werd nadere uitleg verschaft over de criteria volgens dewelke beslissingen worden genomen, alsook over de specifieke problemen waarmee de dienst te kampen heeft. Uit het onderzoek naar de “zaak Dover” blijkt dat er bij de politiediensten op het terrein nogal wat onbegrip heerst met betrekking tot de beslissingen van de DVZ (cf. supra). Het zou bijgevolg nuttig zijn om de eerstelijnsdiensten in te lichten over de achtergrond van dergelijke beslissingen en over wat hun bijdrage kan zijn, bijvoorbeeld inlichtingen die de beeldvorming van het fenomeen en de opsporing van de mensensmokkelaars ten goede kunnen komen.

26.3.3.

BUREAU OPSPORINGEN Ook het Bureau Opsporingen van de DVZ werkt samen met de politiediensten en de centrale cel mensenhandel inzake illegale immigratie, clandestiene tewerkstelling,

80 mensenhandel en gebruik van valse documenten. Dit bureau werd opgericht ingevolge de aanbevelingen van de Parlementaire Onderzoekscommissie over de Mensenhandel, vanuit het besef dat de DVZ een belangrijke administratieve rol kan spelen in de gecoördineerde, geïntegreerde en multidisciplinaire aanpak van de mensenhandel en al dan niet georganiseerde illegale immigratie. Tot dan toe werd er gewerkt op basis van individuele dossiers, zonder oog voor de samenhang en eventuele onderliggende structurele mechanismen. Volgens de verantwoordelijke van het Bureau Opsporingen blijkt zijn dienst echter onvoldoende gekend te zijn bij de niet-gespecialiseerde politiediensten. Nochtans kan de dienst, gezien zijn takenpakket, een interessante bijdrage leveren in de strijd tegen de mensensmokkel. Het bureau centraliseert en analyseert immers alle binnen de DVZ beschikbare informatie inzake illegale immigratie, clandestiene tewerkstelling, mensenhandel en gebruik van valse documenten. Op vraag van de bevoegde diensten, waartoe ook de politiediensten en de gerechtelijke overheden behoren, verricht het bureau opzoekingen in de administratieve dossiers van de DVZ. In bijkomende orde wordt gebeurlijk ook samengewerkt met deze instanties bij de organisatie van bepaalde acties op het terrein. Leden van het Bureau Opsporingen nemen bovendien deel aan nationale en internationale vergaderingen met betrekking tot de problematiek van de illegale immigratie, clandestiene tewerkstelling en valse documenten. Samengevat levert het bureau diensten op het vlak van opsporing, detectie, signalering en advies. 26.4.

PRIVATE SECTOR In de loop van dit onderzoek kon een positieve evolutie worden vastgesteld in de inbreng van de private sector in het veiligheidsbeleid inzake mensensmokkel. Dit gebeurde in hoofdzaak onder impuls van de SPN- directie door de oprichting van de Kwaliteitskring Mensenhandel enerzijds en geregeld gestructureerd overleg met de N.V. MBZ en de rederijen anderzijds. Een gevoelig punt bleek steeds de kostprijs van de te nemen maatregelen te zijn, doch deze werd afgewogen tegen de potentiële boetes die aan Britse zijde werden geheven op aangetroffen verstekelingen. Begin december 2001 heeft een rechter in Groot-Brittannië echter beslist dat het heffen van boetes op het transport van verstekelingen illegaal is. Hierdoor valt de druk weg op de private sector om verder te investeren in mankracht en materiële middelen, in projecten inzake fysieke beveiliging van de kaaien en controle van de ingescheepte containers en vrachtwagens. Ook op overheidsvlak doen zich problemen voor inzake het veiligheidsbeleid in het havengebied, daar de verantwoordelijkheid voor de beveiliging van de haven gedeeld wordt tussen het Ministerie van Binnenlandse Zaken en het Vlaamse Gewest, dat deze problematiek bij decreet regelt. De private sector wordt nochtans op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen in het fenomeen mensensmokkel en illegale immigratie. Zo richtte de waarnemend sectiechef van de Scheepvaartpolitie Brigade Zeebrugge, op 13 juli 2001, een schrijven57 aan de rederijen Flanders Container Terminal en Cobelfret Ferries, waarin deze in kennis werden gesteld van het feit dat de federale politie beschikte over informatie dat de organisatie van de illegale migratie via onze kusthavens ook van containervervoer gebruik zou maken. Er werd tevens gevraagd de waakzaamheid op dit terrein uit te breiden en er wordt gepreciseerd dat de SPN tot hun beschikking staat, mochten verdachte zendingen worden aangetroffen. Tevens werd gesteld dat aan de melding van elke anomalie de passende aandacht zal worden besteed. Na het uitblijven van reactie op deze brief, werd op 23 november 2001 een tweede schrijven58 gericht aan beide rederijen, waarin het fenomeen in herinnering werd gebracht en opnieuw om een verhoogde waakzaamheid werd verzocht. Tevens werd gepreciseerd dat het niet gaat om alleenstaande gevallen en dat het fe-

81 nomeen zich ook te Oostende voordoet. Zoals hoger werd aangehaald, werd de nieuwe trend van mensensmokkel door het AIK opgemerkt ten tijde van het werkbezoek aan deze dienst. Uit de terugkoppeling van deze informatie en de doorstroming naar de andere betrokkenen blijkt dat de informatiedoorstroming vlot lijkt te verlopen, wat één van de doelstellingen van de politiehervorming was. Er zal moeten worden nagegaan of dit blijvend is.

27.

EVOLUTIE In Zeebrugge is het aantal inklimmingen in vrachtwagens gedaald. De stijging van het aantal aangetroffen illegale immigranten wijst echter op een stijgend aantal inklimmingen in het binnenland. Ook de jachthavens blijken door mensensmokkelaars steeds meer als uitvalsbasis te worden gebruikt. Op deze tendens wordt door de SPN ingespeeld door een verhoogde aanwezigheid in deze havens, binnen de grenzen van de beschikbare capaciteit. Zowel het gevoerde onderzoek als de geraadpleegde literatuur inzake mensenhandel, mensensmokkel en illegale immigratie, tonen aan dat dit fenomeen grensoverschrijdend is en niet kan worden herleid tot de werking van één politiedienst, en zelfs niet tot de inspanningen van één EU-lidstaat. Bijgevolg is een constructieve medewerking van alle diensten die bij deze problematiek betrokken zijn essentieel en dienen er tevens initiatieven genomen te worden inzake grensoverschrijdende samenwerking en preventiecampagnes in de landen van oorsprong. Dat het ontradend asielbeleid, dat sinds januari 2001 wordt gevoerd, geen impact blijkt te hebben op het fenomeen mensensmokkel, hoeft geen verbazing te wekken. België is immers niet de eindbestemming doch slechts een transitland op weg naar de eindbestemming GrootBrittannië. Interessant is ook de vaststelling dat tijdens de periode van verscherpte controles ingevolge de mond- en klauwzeerepidemie een lichte daling merkbaar was van het aantal illegaal in het land verblijvende vreemdelingen in het gerechtelijk arrondissement Brugge. In opdracht van de Brugse referentiemagistraat mensenhandel/mensensmokkel, stelde de Scheepvaartpolitie een actieplan voor ter bestrijding van de illegale migratie en de mensensmokkel in de Belgische kusthavens. Het actieplan voorziet in bestuurlijke acties naar de bestrijding van illegale immigratie toe, alsook gerechtelijke acties naar de bestrijding en bestraffing van mensensmokkelaars toe. De effectiviteit van de aanpak wordt periodiek gemeten aan de hand van volgende parameters: (1) het aantal aangetroffen illegale migranten: binnen de omschrijving van de Belgische kusthavens, arrondissementeel, nationaal en in de buurlanden; (2) het aantal arrestaties en gerechtelijke aanhoudingen van mensensmokkelaars; (3) de verhouding van het aantal illegale migranten binnen de omschrijving van de Belgische kusthavens ten overstaan van het aantal aangetroffen in Britse havens, als voornaamste bestemming van de illegale migrant. De cijfermatige evolutie rond deze parameters dient een graadmeter te zijn voor de efficiëntie en de kwaliteit van de aanpak binnen het raamwerk van het actieplan. Op dagelijkse basis worden binnen een maandschema in zowel de zeehavens van Oostende en Zeebrugge als in de jachthavens van Oostende, Zeebrugge en Nieuwpoort, gerichte bestuurlijke acties uitgevoerd door geüniformeerde politieambtenaren die, met de inzet van technische hulpmiddelen zoals de DKL-scanner en Bioradar, actief op zoek gaan naar menselijke aanwezigheid tussen de vervoerde goederen, dit zowel aan boord van voertuigen als van vaartuigen. De verschuiving van het fenomeen naar containers lijkt een onrustwekkend gevolg van de efficiëntere controle op vrachtwagens met dekzeil. Door middel van CO2meetapparatuur is de pakkans voor verstekelingen immers zeer groot geworden. De schaduwzijde is dat dit eerder tot een verschuiving van het fenomeen lijkt te leiden, dan tot een afname en dat aan de nieuwe vormen van transport grotere risico’s zijn

82 verbonden voor de verstekelingen. Hierdoor ontstaat de paradox dat een efficiëntere controle door de politiediensten – die niet alleen ingegeven werd door de strijd tegen de mensenhandel, maar tevens, naar aanleiding van het Dover-incident, door de bekommernis om de veiligheid van de verstekelingen te vergroten –, deze laatsten net lijkt aan te zetten tot het nemen van grotere risico’s. De problematiek van de beveiliging van onze havens en implementatie van doelmatige en doeltreffende controlesystemen dient niet alleen te worden gezien in het raam van de mensensmokkel, maar ook in het raam van andere trafieken en het internationaal terrorisme. Als reactie op de aanslagen van 11 september 2001 overwegen de Verenigde Staten veiligheidsmaatregelen op het vlak van goederentransport. In de pers werd gewag gemaakt van een project dat slechts de aanvoer van goederen zou toelaten vanuit een tiental wereldhavens die aan bepaalde veiligheidscriteria voldoen. De Amerikaanse wetgeving laat nu al toe om schepen te weren afkomstig uit havens die onvoldoende veiligheidsgaranties bieden. De impact van een dergelijke maatregel zou verregaande gevolgen hebben op het vlak van economie en werkgelegenheid. Deze aspecten dienen dan ook in overweging te worden genomen bij het uitwerken van een veiligheidsbeleid en de budgettering van de financiële inspanningen terzake, evenals de capaciteit aan human resources. Op het vlak van de regelgeving stelt zich het probleem dat de verplichtingen in het raam van de Schengenovereenkomst niet werden vertaald in concrete veiligheidsrichtlijnen en maatregelen. Een doeltreffende grenscontrole dient immers samen te gaan met fysieke beveiligingsmaatregelen en grensbewaking. Formele en afdwingbare veiligheidscriteria zouden een aanzet kunnen vormen tot een betere fysieke beveiliging van het havengebied. Er wordt dan ook met belangstelling uitgekeken naar een bezoek van de Commissie Buitengrenzen aan de havens van Oostende en Zeebrugge, dat in de nabije toekomst is gepland.

83

HOOFDSTUK III: DOELTREFFENDHEID VAN DE ALGEMENE OF BIJZONDERE WERKING VAN EEN OF MEER POLITIEKORPSEN OF –DIENSTEN AFDELING 1: POLITIEKORPS MEERGEMEENTEZONE UIT DE 59 ANTWERPEN 28.

VAN EEN PROVINCIE

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK Naar aanleiding van een gedetailleerde klachtenbrief van een lid van het korps aan de procureur des Konings te Antwerpen werd door de Dienst Enquêtes een gerechtelijk onderzoek gevoerd60 omtrent de werking van dit korps. Na ontvangst van een gelijkaardige brief door het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten en exploitatie van de verschillende beschikbare gegevens over de werking van dit korps, werd tevens beslist een toezichtsonderzoek in te stellen. Leidraad bij dit onderzoek naar het gehalte van integrale kwaliteitszorg is een zelfbevragingslijst die werd ontwikkeld door het Centrum voor Industrieel Beleid te Heverlee en het Instituut voor de Overheid te Leuven, beide verbonden aan de KULeuven. De ontwikkeling van deze vragenlijst is het resultaat van een onderzoek dat werd uitgevoerd in het kader van het onderzoeksprogramma met betrekking tot politie en veiligheid in opdracht en met de financiële steun van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, dienst Algemene Rijkspolitie. Door de opdrachtgever werd gevraagd een onderzoek te verrichten naar de concrete invulling van integrale kwaliteitszorg bij gemeentelijke politiekorpsen en een instrument te ontwikkelen om de kwaliteit te meten. Het doel van de bevraging en van de door onze Dienst Enquêtes gemaakte analyse is de huidige positie van het onderzochte korps te bepalen. Vanuit deze overweging werd gekozen voor een praktische invulling van dit document waarbij de onderzoeksresultaten en de interpretatie ervan centraal staan.

29.

METHODOLOGIE

29.1.

KEUZE VAN HET MEETINSTRUMENT Voor de kwaliteitsmeting bij het doorgelichte korps werd onder andere gebruik gemaakt van de zelfbevragingslijst ontwikkeld door het Instituut voor de Overheid en het Centrum voor Industrieel Beleid. Basis en tevens wetenschappelijk referentiekader van deze vragenlijst is de self-assessmentmethode van de European Foundation for Quality Managent (EFQM-model) en de bedrijfsdiagnose van de gemeente Eindhoven. De vragenlijst is modulair samengesteld en bestaat uit elf modules waarvan er acht hun oorsprong vinden in het EFQM-model. Door het beantwoorden van een aantal stellingen peilt deze vragenlijst naar de evaluatie van het korps door de eigen korpsleden. De modules die werden weerhouden zijn: (1) leiderschap; (2) personeelsmanagement; (3) beleid; (4) middelen; (5) procedures; (6) tevredenheid personeel; (7) tevredenheid burger en (8) resultaten. Tevens werden drie modules toegevoegd met betrekking tot domeinen die bij de politiediensten als zeer actueel en bepalend voor hun optreden worden aangevoeld en nauw aansluiten bij de nakende veranderingen binnen het politielandschap: (1) interne communicatie; (2) externe relaties; (3) verande-

84 ringscapaciteit. Elke module bestaat uit vijf tot zeven dimensies die elk twee vragen bevatten. Deze gesloten vragen zijn stellingen uit de politiepraktijk waarop de respondenten telkens een score van 1 tot 10 dienen te geven. In voorkomend geval mag een vraag waarop geen relevant of helemaal geen antwoord kan worden gegeven, worden opengelaten. Deze NRO-scores (niet relevant of onbekend) worden bij de verwerking van de resultaten uitgefilterd. Bij de aanduiding van zijn antwoordkeuze kan de respondent zich laten leiden door een score op 10 waarbij telkens wordt verduidelijkt waarmee de score in concreto overeenstemt. De ruime antwoordmogelijkheden laten toe een nauwkeurig beeld te krijgen van de gekozen opties. 29.2.

VOORBEREIDING, UITVOERING EN VERWERKING De voorbereiding, uitvoering en verwerking van deze vragenlijst worden in het vierde deeli van dit verslag als bijlage B besproken.

29.3.

INTERPRETATIE Na kwantitatieve verwerking van de gegevens werden de onderzoeksresultaten geïnterpreteerd volgens de methodologie die door de opstellers van dit meetinstrument werd ontwikkeld. Afwijkend hiervan is dat de oorspronkelijke rapportage van minimalistisch opzet is en standaard slechts uit twaalf pagina’s bestaat, gevolgd door een tabel met algemene conclusies. In deze kwaliteitsmeting opteerden wij voor een ruimere interpretatie en verder onderzoek naar de onderliggende factoren die bepalend zijn voor de score. In het deel conclusies worden de scores en de interpretatie ervan per module weergegeven en wordt eveneens getracht de samenhangende verbanden tussen de diverse modules te clusteren.

30.

ONDERZOEKSRESULTATEN Bedoeling van dit onderzoek is te peilen naar het kwaliteitsniveau van de organisatie, waarbij zowel de zwakke als de sterke werkingspunten in de verschillende actiedomeinen worden onderzocht en de opportuniteiten en bedreigingen van de organisatie worden geduid61. Het resultaat van dit onderzoek dient te worden beschouwd als zijnde van louter adviserende aard in functie van het streven naar integrale kwaliteitszorg en heeft als voornaamste doel op constructieve wijze in de ruime zin bij te dragen tot politionele doeltreffendheid en doelmatigheid.

31.

CONCLUSIES

31.1.

INLEIDING In dit deel worden de conclusies van de kwaliteitsmeting opgesomd, gekoppeld aan en/of geplaatst tegenover de inlichtingen en bemerkingen die werden verstrekt door de korpschef en de burgemeester enerzijds en de geraadpleegde documenten anderzijds.

i

Het vierde deel van dit verslag kan worden geraadpleegd op de website van het Vast Comité P (www.comitep.be).

85 31.2.

BIJZONDERE CONCLUSIES

31.2.1.

MODULE 1: LEIDERSCHAP In de module leiderschap wordt gepeild naar de stijl van leidinggeven binnen het korps en de wijze waarop de korpsleiding en de directe chefs hun medewerkers binnen de organisatie stimuleren. In deze belangrijke module wordt gepeild naar de mate waarin de gedragingen en acties van de leidinggevenden van de organisatie inspireren tot uitmuntendheid, dit ondersteunen en promoten, om de objectieven van de organisatie zo optimaal mogelijk te kunnen bereiken. In deze module scoren de dimensies bereikbaarheid en openheid vrij goed. De dimensies doortastendheid en visie vertonen aanvaardbare waarden. Bij de resultaten van de dimensie hiërarchische aanvaarding merken we dat de opdrachten van de rechtstreekse chef steeds worden uitgevoerd, maar dat, althans cijfermatig, de orders van de korpsleiding slechts in geringe mate worden nageleefd. De participatieve leiderschapsstijl van de korpschef wordt door de respondenten erkend, maar blijkbaar niet algemeen aanvaard. Door de korpschef werd bevestigd dat zijn leiderschapsstijl door enkele oudere personeelsleden wordt betwist, hij maakte in dit verband gewag van een “generatiekloof”. In werkelijkheid is het – gezien de beperkte korpsgrootte – bijna steeds zo dat hij als korpschef rechtstreeks de opdrachten toebedeelt en dus in feite ook als directe chef kan worden gepercipieerd. De burgemeester bevestigde dat hij eveneens kennis heeft van deze problematiek. Hij zoekt de oorsprong en een mogelijke verklaring voor de actuele tegenwerking door de “anciens” meer in het verleden, waar de twee vorige korpschefs – om uiteenlopende redenen – het personeel steeds een zeer grote vrijheid hebben gelaten. Toch verwacht hij terzake van de huidige korpschef een iets grotere doortastendheid.

31.2.2.

MODULE 2: PERSONEELSMANAGEMENT In de module personeelsmanagement of personeelsbeleid wordt getoetst naar de aanwezigheid van de zorg voor de medewerkers en de wijze waarop het volledig potentieel van alle medewerkers wordt benut. In deze module, waarin slechts een eerder lage gemiddelde score wordt vastgesteld (5,8), stellen we vast dat de personeelsleden een redelijke tevredenheid inzake flexibiliteit en werkverdeling melden. Inzake de inzet van de juiste persoon op de juiste plaats percipiëren de korpsleden een duidelijk inzicht van de korpschef in hun personeelswensen, wat volgens hen echter niet altijd tot een efficiënte inzet van het personeel leidt. De scores van de dimensies kwantiteit en kwaliteit van het politiepersoneel zijn opvallend laag. Het aantal aanwezige burgerpersoneelsleden werkzaam binnen het korps wordt als voldoende aanvaard. Niettegenstaande de kwaliteit van het personeel eerder laag wordt ingeschat, antwoorden de korpsleden dat hun collega’s, indien nodig, hun taak zouden kunnen overnemen. Voor de dimensie opleiding, die o.a. naar de kennis inzake PIP peilt, wordt een zeer lage score genoteerd (2,9). Deze vraag is wellicht irrelevant omdat het korps niet over PIP beschikt maar over een ander informaticasysteem (Polaris). Dit neemt niet weg dat het onderhoud en de opvolging van de opleiding in het algemeen een eerder middelmatige score vertonen. Zowel de burgemeester als de korpschef delen de mening dat de geringe kwantiteit van de personeelsleden een effectieve werking van de politie belemmert. Door het opstellen en indienen van een personeelsbehoeftenplan werd het probleem aangekaart en werd ook een personeelsuitbreiding gevraagd. Dit verzoek, dat door de korpschef al werd geformuleerd bij zijn aantreden in 1997, werd in 2000 echter door

86 de hogere overheid verworpen. De korpschef benadrukt dat, wanneer gesproken wordt over flexibiliteit, steeds moet worden uitgegaan van een interpersoonlijke flexibiliteit “binnen de groepen”. Hij maakt gewag van het bestaan van “twee korpsen”. De kloof tussen de jongere en de oudere collega’s zou ook een impact kunnen hebben op de dimensie kwaliteit van het personeel. Ook hier zijn zowel burgemeester als korpschef overtuigd van o.a. de betere opleiding van de recent aangeworven personeelsleden. Inzake de perceptie van de korpsleden dat er niet altijd een efficiënte inzet van personeel is, verwijst de korpschef naar het feit dat voorgestelde toekomstperspectieven niet altijd kunnen worden ingevuld. Het volgen en beëindigen van een opleiding zonder dat dit nadien een concrete invulling krijgt, kan dan ook bijdragen tot frustratie(s). Momenteel is er, gezien het deficit, maar ook in het licht van de nakende hervorming, zelfs geen reële planning meer en is de eerste betrachting de basistaken (nog) te kunnen vervullen. 31.2.3.

MODULE 3: BELEID De module beleid gaat de wijze na waarop het korps zijn beleid en strategie formuleert en vertaalt in plannen en acties, zijn beschikbare middelen verdeelt en deze inspanningen evalueert. Cijfermatig blijkt dat deze module in alle dimensies zwak scoort. De dimensies visie, coördinatie, middelenstrategie, termijnvisie en evaluatie vorig beleid vertonen slechts geringe positieve en beperkte negatieve waarden, wat resulteert in een middelmatige gemiddelde score (5,5). Binnen deze module twijfelen de personeelsleden uitdrukkelijk aan het bestaan van een beleidsplan van de korpsleiding voor de volgende jaren. Wellicht kan bovenvermeld resultaat gedeeltelijk beïnvloed zijn door bepaalde onzekerheden naar aanleiding van de politiehervorming. Indien dit niet het geval zou zijn, kan enkel worden geconcludeerd dat een gebrekkige communicatie hiervoor verantwoordelijk is. De korpschef wijst in dit verband op het door hem opgestelde personeelsbehoeftenplan waarin zijn visie op het beleid en de toekomstmogelijkheden al werden verduidelijkt, maar uit de resultaten blijkt dat het personeel zelf hierover onvoldoende geïnformeerd is. Volgens de korpschef heeft hij het personeel hierover echter bewust minder geïnformeerd omdat hij vreesde dat – ondanks het mondelinge engagement van het gemeentebestuur over toekomstige aanwervingen – het beloofde personeel waarop het plan gebaseerd was, er blijkbaar niet zou komen, waardoor eventuele niet-ingeloste verwachtingen en de daaruit voortvloeiende demotivatie waarschijnlijk alleen maar groter zouden worden.

31.2.4.

MODULE 4: MIDDELEN De module middelen geeft een inzicht in de wijze waarop het korps omgaat met de inzet van de beschikbare middelen en de mate waarin deze efficiënt en effectief worden beheerd. De gemiddelde scores op de dimensies kwantiteit, beschikbaarheid in de tijd en onderhoud geven aan dat het korps over voldoende materiaal lijkt te beschikken. Er wordt enkel een uitzondering gemaakt wat de hoeveelheid bureelmateriaal betreft. De kwaliteit van het materiaal wordt als zeer positief beschouwd en over het algemeen gaat het ook om vrij recent materiaal. Enkel de spreiding ervan lijkt niet in goede aarde te vallen. De korpschef merkt terzake op dat hier andermaal voor “spreiding binnen de diensten” in feite gesproken moet worden van “spreiding binnen de groepen”, gezien het

87 feitelijke bestaan van twee groepen/entiteiten binnen de politie. Hij stelt tevens dat het gebouw, hoewel goed verzorgd, niet aan de functionele behoeften voldoet. 31.2.5.

MODULE 5: PROCEDURES In de module procedures wordt gepeild naar het management van de processen of het beheersen van alle activiteiten binnen het korps die van invloed kunnen zijn op de bedrijfsvoering. Deze module vormt binnen het EFQM-model één van de kernmodules en is van groot belang voor de resultaten van de organisatie. Enkel door een correcte beschrijving van heldere en duidelijke procedures kunnen resultaten worden gerealiseerd die in overeenstemming zijn met de beoogde doelstellingen. We stellen vast dat in deze module de dimensie hulp bij problemen, in de vorm van personen en/of materieel, duidelijk aanwezig is. De eenduidigheid en de uniformiteit in de toepassing van de bestaande procedures wordt slechts in beperkte mate gewaardeerd. Men is van oordeel dat ze regelmatiger zouden moeten worden beoordeeld op hun nut en aangepast en/of verbeterd zouden moeten worden. De gebruiksvriendelijkheid ervan wordt slechts middelmatig gewaardeerd, mogelijks omdat deze onvoldoende worden “vertaald” naar de werkvloer. Er wordt vastgesteld dat de respondenten overtuigd zijn van het feit dat er een voldoende groot persoonlijk kennispeil is van de relevante procedures, maar dat men anderzijds met een opvallend lagere score aangeeft dat dit bij de collega’s niet steeds het geval is. Mogelijk wijst dit opnieuw op de eerder geciteerde kloof – zoals ook aangegeven door burgemeester en korpschef – tussen “jongeren” en “anciens”, meer specifiek wat attitudes, kennis en opleiding betreft. Men stelt aanvullend dat de interne consistentie “binnen de groep” wel hoog is.

31.2.6.

MODULE 6: TEVREDENHEID PERSONEEL De module tevredenheid personeel peilt naar de tevredenheid van alle medewerkers binnen de organisatie. De resultaten voor deze module kunnen in eerste instantie een vertekend beeld geven: het gewogen gemiddelde van 6,6 berust immers vooral op hoge scores voor de dimensies takenpakket en resultaten. Het personeel lijkt redelijk tot erg tevreden met de werkhoeveelheid en is er ook van overtuigd dat de resultaten van het korps hun algemene werktevredenheid kunnen beïnvloeden. De dimensies algemene werktevredenheid, relationele tevredenheid en motiverend werkklimaat daarentegen scoren eerder slecht: men geeft aan dat er wel een zekere persoonlijke motivatie en tevredenheid heerst, terwijl de motivatie en tevredenheid van de collega’s laag wordt ingeschat. Jobklimaat, integratie en participatie in de groep wordt eerder middelmatig tot zelfs onvoldoende bevonden, evenals de samenwerking met andere interne diensten. Dat er een zekere spanning heerst, werd bevestigd door de gesprekken met de korpschef en de burgemeester. Steeds weer wordt daarin teruggekomen op de relationele conflicten tussen de “anciens” en de “jongeren”, in samenhang met de heersende spanningen en een oplopend conflict tussen enkele individuele personeelsleden en de korpschef. De resultaten van deze module ondersteunen de waarnemingen en uitspraken dat het intern de politie minder goed functioneert.

88 31.2.7.

MODULE 7: TEVREDENHEID BURGER In de module tevredenheid burger wordt de externe gerichtheid van het korps gemeten aan de hand van de antwoorden van de eigen korpsleden. Gezien de eerder negatieve resultaten in voorgaande module, is het niet zo verwonderlijk dat de personeelsleden er feitelijk van uitgaan dat ook de burger eerder ontevreden zal zijn over hun optreden of handelingen. In de bevraging geven de respondenten aan dat de verwachtingen van de burger (volgens de politie) wel hoog zijn, maar dat hun uiteindelijke visie op de politie slechts gematigd positief is. De tevredenheid van de burger over het politiekorps wordt als nauwelijks voldoende ingeschat. Een toename van deze tevredenheid lijkt niet onmiddellijk te worden verwacht. In samenhang met de vorige module lijkt het dat de respondenten naar de toekomst toe geen positieve trend of veranderingen verwachten. Er wordt wel benadrukt dat de organisatie openstaat voor klachten van burgers en dat die ernstig worden genomen. De registratie en opvolging van de klachten wordt echter als onvoldoende beschouwd. Het ontbreken van een instrument voor de registratie van resultaten betreffende de tevredenheid van de burger en de opvolging van gegevens met betrekking tot deze tevredenheid, wordt als een duidelijk gemis aangevoeld. De burgemeester is van mening dat het aantal klachten van burgers nogal meevalt. Hij is de mening toegedaan dat de regio eerder onafhankelijk ingesteld is, wat in het verleden o.a. zou hebben geresulteerd in het feit dat men bij aanwerving de voorkeur gaf aan politiemensen uit eigen streek, ongeacht attitudes en kennispeil. Dit brengt ook mee dat de eisen of verwachtingen naar de politie toe mogelijks iets minder hoog gesteld werden en dat de bereidheid tot klachtformulering eerder gering is. De burgemeester verwoordt in feite andermaal en met enige nadruk het bestaan van een “kloof” naargelang de geografische afkomst van de leden van de politie. In het verleden resulteerde dit in het vroegtijdig verlaten van het korps door “buitenstaanders”, politieambtenaren uit andere regio’s. Ook de korpschef beschouwt dit als een probleem en meent dit eveneens persoonlijk te hebben ondervonden. De korpschef meldt in dit verband dat het in feite vooral de jongeren binnen het korps zijn die zich enigszins zorgen maken over een mogelijk imagoprobleem van de politie bij de lokale bevolking.

31.2.8.

MODULE 8: RESULTATEN In de module resultaten wordt gepeild naar het feit of de organisatie haar beleidsdoelstellingen heeft gehaald en of aan de noden en behoeften van alle actoren die bij de organisatie betrokken zijn, voldaan werd. De dimensies verbeterbaarheid en interesse voor de resultaten tonen duidelijk aan dat men ervan overtuigd is dat de eigen dienst en het volledige korps betere resultaten kunnen behalen. Deze dimensies tonen eveneens het belang aan van goede resultaten als motivator voor het individueel optreden. Wat de kwantiteit van de resultaten betreft, stellen de korpsleden dat hun bijdrage tot kwantitatieve gegevensverzameling onvoldoende aanwezig is en er eveneens een onvoldoende vergelijkbaarheid is van de korpsresultaten doorheen de tijd. De dimensie kennis van de resultaten van de onderscheiden diensten en van het korps in zijn totaliteit behaalt een eerder matige score en geeft ten dele een verklaring voor de eerder vastgestelde ontbrekende kennis van kwantitatieve gegevens, tenzij zoals eerder vermeld ook hier sprake zou zijn van ontoereikende communicatie. De personeelsleden zijn ook van oordeel dat er slechts een middelmatige vooruitgang qua resultaten in de tijd werd geboekt. De burgemeester formuleerde een vrij neutrale visie op de geboekte resultaten, maar

89 stelde dat hij − wegens een verminderd contact met de korpschef − ook slechts geringe kennis had van de korpsresultaten. De burgemeester geeft de indruk dat voor een oplossing van de huidige knelpunten binnen het korps en daarmee samenhangend de resultaatgerichtheid van het korps in zijn huidige samenstelling, eerder vol verwachting wordt uitgekeken naar een wijziging als gevolg van de nakende politiereorganisatie. 31.2.9.

MODULE 9: INTERNE COMMUNICATIE De module interne communicatie peilt naar de wijze en de kwaliteit van de communicatie zoals die binnen de organisatie is georganiseerd. De module interne communicatie vertoont een verdeelde score, waarbij de dimensies verticale communicatie en de snelheid en overtolligheid van informatieoverdracht hoog tot zeer hoog scoren, gevolgd door een vrij hoge score voor de geschiktheid van de infrastructuur. Wat de vorm van de communicatie betreft, lijkt het alsof de mondelinge communicatie een absolute voorkeur krijgt. De korpsleden ervaren een duidelijke en vlotte top-downcommunicatie, al scoort de bottom-upcommunicatie net iets beter. De dimensie briefings daarentegen wordt als eerder middelmatig beoordeeld, tot zelfs onvoldoende wat het aspect regelmaat betreft. De korpsleiding meldt dat het aanvankelijk de bedoeling was de briefings te organiseren vanuit de diverse specialisaties, maar om eerdergenoemde redenen zoals het niet realiseren van de beloofde personeelsuitbreiding, werd dit nooit verwezenlijkt. De communicatie van beleidsdoelen (beleidsvertaling naar korps) wordt middelmatig gewaardeerd, hetgeen overeenstemt met wat al werd vastgesteld bij module 1 (leiderschap). De dimensie horizontale communicatie scoort laag, zeker voor het overleg op operationeel niveau, dat onvoldoende zou plaatsvinden. De korpschef stelt dat – ondanks de mondelinge kennisgeving van diverse richtlijnen, desgevallend schriftelijk bevestigd – sommige personeelsleden bepaalde korpsvoorschriften nog steeds naast zich neerleggen, zodat de interne communicatie wordt gehypothekeerd. Ook de burgemeester wijst op een probleem van interne communicatie en de verminderde openheid van de korpschef, als eindresultaat van interne conflicten met bepaalde personeelsleden.

31.2.10. MODULE 10: EXTERNE RELATIES In de module externe relaties wordt gepeild naar de relatie met de gemeentelijke diensten, de gemeentelijke politieke mandatarissen, de burger en de gerechtelijke overheden. De resultaten van de meeste dimensies van deze module zijn relatief goed. De score is redelijk hoog voor de externe communicatie naar de burger en de gerechtelijke overheden, net zoals voor de samenwerking en/of de relatie met de andere politiediensten. De respondenten ervaren dus een constructieve en vlotte samenwerking met deze actoren. De zaken liggen anders voor de relaties met de gemeentelijke diensten en een eventuele hinderlijke interveniëring door deze diensten. Dit geldt zeker voor de dimensie politiek, want het merendeel van de respondenten is van oordeel dat er geen constructieve en vlotte samenwerking is met de burgemeester/schepenen. Zowel burgemeester als korpschef – ieder volgens zijn persoonlijke interpretatie van deze problematiek – bevestigen dat de communicatie tussen hen beiden minder vlot of soms zelfs moeizaam en enkel nog periodiek verloopt. De burgemeester is van oordeel dat de korpschef zich bij voorkeur wat communicatiever naar hem toe dient

90 te gedragen; anderzijds is deze laatste van oordeel dat hij soms te weinig gehoor of respons vindt bij de burgemeester. Dit is duidelijk een domein waaraan naar de toekomst toe aandacht dient te worden besteed om tot een regelmatiger en constructiever overleg te komen, zo niet dreigen deze stellingen tot een impasse te leiden. Vermits beide partijen uitdrukkelijk stellen dat zij niet onmiddellijk een eerste stap in die richting zien en feitelijk wachten op de reorganisatie, kan zonder meer worden gesproken van een vertrouwensbreuk. 31.2.11. MODULE 11: VERANDERINGSBEREIDHEID De module veranderingsbereidheid peilt naar de flexibiliteit aanwezig in hoofde van de beleidsuitvoerders en de aanpassingsmogelijkheid daartoe aanwezig in het basisen middenkader. In de module veranderingsbereidheid of -capaciteit kan de vrij goede score voor zowel de dimensies aanvaarding van veranderingen als individuele veranderingsbereidheid als positief worden beschouwd. De mate waarin beleids- en technologische veranderingen tot verbetering leiden, wordt slechts gematigd positief beoordeeld; men is niet altijd de mening toegedaan dat uit beleidsprojecten ook positieve resultaten voortvloeien. Uit de resultaten van de dimensies voorbereiding en de betrokkenheid bij veranderingen kan afgeleid worden dat het personeel hierover slechts in redelijke mate tevreden is. De resultaten tonen aan dat er wel een bereidheid is om zich op professioneel vlak te verbeteren en dat ook de vereiste flexibiliteit voor veranderingen aanwezig zou zijn. Dit vormen sterke troeven voor het korps, maar de respondenten uiten daarbij wel de verzuchting om meer voorbereid en begeleid te worden op en bij veranderingen. De korpschef zowel als de burgemeester halen aan dat net het absolute gebrek aan enige veranderingsbereidheid en/of flexibiliteit bij sommige personeelsleden (in casu de beperkte groep die zij als de “anciens” omschrijven) tot een negatieve interne verstandhouding binnen het korps heeft geleid. 31.3.

VOORLOPIGE ALGEMENE CONCLUSIES Het voorlopige verslag bevat de bevindingen van de kwaliteitsmeting zoals gepland door de vooropgestelde methodologie, aangevuld met inlichtingen van de korpschef en de burgemeester, verstrekt tijdens de voorbereidende gesprekken. Het aanslepende en voortdurende karakter van de vastgestelde disfuncties en het wederzijds wantrouwen van korpschef en burgemeester hypothekeren een verdere samenwerking en lijken een oplossing op korte termijn ernstig in de weg te staan. Beide partijen geven te kennen de plaatselijke ontwikkelingen binnen de politiezone af te wachten, zonder hierbij onmiddellijk oog te hebben voor de nabije toekomst van het korps. Aanvullend en in het bijzonder dient benadrukt te worden dat de disfuncties die tijdens dit onderzoek werden vastgesteld, niet door een beperkte onderzoeksmethodologie volledig benaderd en/of onderzocht konden worden. De ernst van de problematiek die werd vastgesteld, nl. een zeer gespannen verhouding korpschefburgemeester, de diepe generatiekloof en een zeer slechte verstandhouding tussen de personeelsleden en de wens van de korpschef en enkele korpsleden om hierover aanvullend en persoonlijk gehoord te kunnen worden, maakt duidelijk dat, om aan een aangevoelde behoefte te kunnen voldoen, verder onderzoek vereist is. Bij het afsluiten van dit verslag in het raam van het jaarverslag van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten hadden noch de korpschef noch de burgemeester op het verslag van onze Dienst Enquêtes gereageerd, niettegenstaande ze hiertoe sinds 2 juli 2001 meermaals, zowel mondeling als schriftelijk, werden verzocht.

91

AFDELING 2: POLITIEKORPS VAN EEN 62 EENGEMEENTEZONE IN DE PROVINCIE LUIK 32.

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK In het verlengde van verscheidene klachten, de analyse van de gegevens met betrekking tot de werking van de gemeentepolitie alsook twee anonieme aangiften, werden het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten en zijn Dienst Enquêtes ertoe gebracht aandacht te besteden aan de werking van de politiediensten van deze gemeente. In het begin van de maand juni 2001 werd het onderzoek, in het verlengde van de zelfmoord van een politieambtenaar, heropend en won het opnieuw aan belang. Op 6 juli 2001 wendde de minister van Binnenlandse Zaken, die een brief had ontvangen “gericht aan het Kabinet van de Koning, met betrekking tot de werking van de politie en de malaise die er heerst”, zich tot Vast Comité van Toezicht op de politiediensten met het verzoek om “alle onderzoeken in te stellen die u nuttig acht om deze situatie op te helderen, en mij ervan op de hoogte te houden”.

33.

METHODOLOGIE De methodologie van de laatste fase van het onderzoek wordt beschreven in het vierde deeli van dit verslag als bijlage B, I.

34.

ONDERZOEKSRESULTATEN De voornaamste vaststellingen worden beschreven in het vierde deelii van dit verslag als bijlage B, I.

35.

CONCLUSIES Bepaalde punten van dit onderzoek geven aanleiding tot opmerkingen of lokken reacties uit. Zo behaalt de dimensie “vorm” van de module “Interne communicatie” slechts een lage score wat de tweede stelling (gebruik van e-mails) betreft. Dit resultaat is te wijten aan het feit dat het in dit korps nagenoeg onmogelijk is om e-mails te versturen of te ontvangen. Wij vernemen eveneens dat de antenne Vottem niet is aangesloten op het Integrated System for the Local Police (ISLP), het vroegere Politie Informatica Project (PIP). Tevens blijkt dat de personeelsleden vinden dat zij voldoende zijn opgeleid om de informaticatools en meer in het bijzonder het PIPsysteem te gebruiken. In een vorig verslag63 wezen wij er al op dat het management een autoritair beleid voerde. Deze stelling werd gestaafd door de resultaten van deze enquête (module 1 Leiderschap – dimensie leiderschapsstijl). De politiediensten bevinden zich momenteel in een overgangs- en veranderingsperiode. In dit concrete geval had de vroegere korpsleiding zich niet gepositioneerd om haar activiteit voort te zetten in de nieuwe lokale politie. Daaruit blijkt dat een nieuwe korpschef werd verwacht, die inmiddels zijn functie heeft opgenomen. In dergelijke omstandigheden lijkt het niet ongewoon dat er geen duidelijke projecten en beleid konden worden bepaald en ontwikkeld, wat tegelijkertijd de lage scores en het grote aantal “niet opgetekende”-scores kan verklaren.

i

Het vierde deel kan worden geraadpleegd op de website van het Vast Comité P (www.comitep.be).

ii

Idem.

92 Geen van alle elementen waarover wij momenteel beschikken, stelt ons in staat te besluiten dat er een bijzondere malaise heerste of heerst in de politiedienst in kwestie. Geen enkel relevant of controleerbaar element dat verband houdt met de algemene organisatie van de dienst, zijn werking of specifieke situaties lijkt in verband te kunnen worden gebracht met de bovengenoemde zelfmoord. Op basis van het volledige onderzoek kunnen wij, in de huidige stand van zaken, enkel besluiten tot een normale werking van deze politiedienst, met zijn inherente problemen, spanningen en zelfs wrijvingen. Er dient te worden opgemerkt dat wij al een aantal andere elementen die uit onze vaststellingen voortvloeiden ter kennis hadden gebracht van de volksvertegenwoordiger-burgemeester, de provinciegouverneur en de procureur des Konings. Wij hebben hen ook de resultaten meegedeeld van ons onderzoek van het type EFQM en hebben hen verzocht daarop, indien nodig, te reageren, alvorens ons onderzoek af te sluiten. Teneinde hem in staat te stellen zo snel mogelijk te reageren op de brief die hem werd gestuurd door het Kabinet van de Koning met betrekking tot de situatie bij de politiedienst in kwestie en, vooral, om de inplaatsstelling van de geïntegreerde politie, gestructureerd op twee niveaus in deze regio in de beste omstandigheden te kunnen opvolgen, werd de minister van Binnenlandse Zaken regelmatig op de hoogte gehouden van de doelstellingen, ontwikkelingen en resultaten van ons onderzoek. In het begin van de maand maart 2002, zijnde het ogenblik waarop dit deel van ons jaarverslag werd opgesteld, hadden wij geen enkele specifieke, significante of relevante opmerking ontvangen met betrekking tot de verschillende fasen van ons onderzoek en de analyses. Er zal in de loop van de jaren 2002-2003 een opvolgingsonderzoek worden uitgevoerd in de nieuwe politiezone.

AFDELING 3: POLITIEKORPS VAN EEN EENGEMEENTEZONE IN DE PROVINCIE OOSTVLAANDEREN64 36.

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK

36.1.

EERSTE FASE De laatste jaren heeft het Vast Comité P verscheidene onderzoeken gevoerd omtrent de werking van dit politiekorps. In 1999 en 2000 werd zelfs overwogen een globaal toezichtsonderzoek te openen wegens onder andere disfuncties ten gevolge van de houding en het optreden van de toenmalige korpschef. Rekening houdend met de implementatie van de lokale politie en de aanstelling van de zonechef werd geoordeeld dat een toezichtsonderzoek volgens de methodologie van een kwaliteitsmeting, zoals al toegepast in andere dossiers (26448/2000, 1407/2001 en 4305/2001), meer aangewezen was. Er werd beslist: (1) bij de nieuwe zonechef te peilen naar zijn visie en het algemeen beleid van het korps in het algemeen; de bijdrage daarin en de toekomstige functie van de voormalige korpschef; (2) bij de huidige burgemeester te peilen naar de huidige werking van de politie en zijn visie op het voorgestelde beleid van de zonechef; (3) een inhoudsanalyse te verrichten van de al beschikbare documentatie. Met het oog op de uitvoering van deze opdracht leek het nuttig te kunnen beschikken over relevante documentatie die in het korps beschikbaar is, onder andere het zonaal veiligheidsplan/beleidsplan en het organigram van de nieuwe lokale politie.

93 36.2.

TWEEDE FASE Begin januari 2002 werden het Vast Comité P en zijn Dienst Enquêtes door de zonechef verzocht ondersteuning te leveren bij de uitvoering van een zelfevaluatie van de lokale politie. Na akkoord van het Hoofd van de Dienst Enquêtes en een raadsheer van het Vast Comité P, werd er in overleg met de zonechef voor gekozen een beperkte ondersteuning te geven bij de uitvoering van de zelfevaluatie. Deze ondersteuning bestond uit de uitvoering en verwerking van de resultaten van de zelfbevragingslijst, zonder een uitvoerige contextualisering van de onderzoeksresultaten, op basis van het EFQM-model. Leidraad bij dit onderzoek naar het gehalte van integrale kwaliteitszorg is een zelfbevragingslijst die werd ontwikkeld door het Centrum voor Industrieel Beleid te Heverlee en het Instituut voor de Overheid te Leuven, beide verbonden aan de KULeuven. De ontwikkeling van deze vragenlijst is het resultaat van een onderzoek dat werd uitgevoerd in het kader van het onderzoeksprogramma met betrekking tot politie en veiligheid in opdracht en met financiële steun van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, dienst Algemene Rijkspolitie. Door de opdrachtgever werd gevraagd een onderzoek te voeren naar de concrete invulling van integrale kwaliteitszorg bij gemeentelijke politiekorpsen en een instrument te ontwikkelen om de kwaliteit te meten. Het doel van deze bevraging is de huidige positie van het onderzochte korps te bepalen.

37.

METHODOLOGIE

37.1.

ALGEMEEN De methodologie is te vergelijken met deze van de onderzoeken die onder afdeling 1 en 2 worden besproken.

37.2.

VOORBEREIDING, UITVOERING EN VERWERKING De voorbereiding, uitvoering en verwerking worden als bijlage Bi besproken.

38.

ONDERZOEKSRESULTATEN Bedoeling van dit onderzoek is te peilen naar het kwaliteitsniveau van de organisatie, waarbij zowel de zwakke als de sterke werkingspunten in de verschillende actiedomeinen worden onderzocht en de opportuniteiten en bedreigingen van de organisatie worden geduid. Niettegenstaande de vooropgestelde methodologie werd nageleefd, kan de actuele onzekerheid van een veranderende politiestructuur mogelijk de oorzaak zijn van een partiële beïnvloeding van de resultaten. De impact en omvang van dit gegeven kunnen door de onderzoekers echter niet worden geduid, maar enkel op intuïtieve wijze worden verondersteld. Bij de verdere bespreking en lezing van de resultaten en conclusies dient hier dan ook onder beperkende voorwaarde rekening mee te worden gehouden. Er dient bij lezing van dit verslag herhaald te worden dat de onderzoeksresultaten enkel gebaseerd zijn op gegevens verstrekt door de respondenten die allen deel uitmaken van het korps. Bij interpretatie van deze gegevens dienen door de korpsleiding elementen te worden toegevoegd die de bekomen gegevens relateren aan andere bestaande informatiebronnen. De hoge betrouwbaarheid van de antwoorden van de respondenten als primaire informatiebron staat echter garant voor de objectiviteit van de verkregen resultaten. i


94 Het resultaat van dit onderzoek dient te worden beschouwd als zijnde van louter adviserende aard in functie van het streven naar integrale kwaliteitszorg en heeft als voornaamste doel op constructieve wijze in de ruime zin bij te dragen tot politiële doeltreffendheid en doelmatigheid.

39.

VOORUITZICHTEN De zonechef overweegt om in het kader van de beleidsvoorbereiding tot de ontwikkeling van een nieuwe lokaal korps o.a. een meting bij het personeel uit te voeren door middel van het ontwikkelde meetinstrument, nl. een zelfbevragingslijst voor politiediensten (EFQM-model). Tijdens verschillende contacten werd afgesproken om de bijdrage van het Vast Comité P te beperken tot een ondersteunende functie waarbij de vragenlijsten zouden worden verwerkt zonder een bijkomende contextualisering van de resultaten. De interpretatie/contextualisering van de resultaten zou door het korps zelf geschieden en dient bij te dragen tot een verbeterde werking van het korps.

40.

GEDEELTELIJKE CONCLUSIES Op basis van de gevolgde methodologie kan voorlopig worden besloten dat door de zonechef een vernieuwend en onderbouwd beleidskader werd aangegeven om het korps verder gunstig te ontwikkelen. Hij geeft hierbij duidelijk aan welke initiatieven hij wil nemen in elke fase van de beleidscyclus. De visie die door de zonechef werd ontwikkeld − aangegeven in een beperkte maar inhoudelijk duidelijk gestructureerde beleidstekst − wordt eveneens gedragen door de politieoverheid, in casu de burgemeester. Tevens werd vastgesteld dat de vroegere knelpunten niet meer aanwezig zijn in de interpersoonlijke relaties binnen het korps. Tevens werden er door de burgemeester geen andere negatieve signalen ontvangen van de andere personeelsleden. De opvolging in de (re)organisatie van het korps blijft ook na de hervorming tot nieuwe politiezone een aandachtspunt van het Vast Comité P.

AFDELING 4: POLITIEKORPS EENGEMEENTEZONE IN DE 65 ANTWERPEN 41.

VAN EEN PROVINCIE

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK Dit toezichtsonderzoek werd ingesteld naar aanleiding van een klachtenbrief die het Vast Comité P had ontvangen van een lid van het betrokken korps van gemeentepolitie. De Dienst Enquêtes werd gelast een onderzoek te voeren naar de huidige werking van de politiediensten, meer in het bijzonder het voormalige gemeentepolitiekorps en de vroegere rijkswachtbrigade, die momenteel ingevolge de politiehervorming zijn versmolten tot één korps.

42.

METHODOLOGIE Dit onderzoek was erop gericht te peilen naar het gehalte van integrale kwaliteitszorg in het betrokken korps en als leidraad daarbij werd een zelfbevragingslijst gebruikt die werd ontwikkeld door het Centrum voor Industrieel Beleid te Heverlee en het Instituut voor de Overheid te Leuven66, beide verbonden aan de KULeuven. De ontwikkeling van deze vragenlijst is het resultaat van een onderzoek gevoerd in het kader van een onderzoeksprogramma met betrekking tot politie en veiligheid in op-

95 dracht en met de financiële steun van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, dienst Algemene Rijkspolitie. De basis en tevens het wetenschappelijk referentiekader van deze vragenlijst wordt gevormd door de self-assessmentmethode van de European Foundation for Quality Management (EFQM-model) en de bedrijfsdiagnose van de gemeente Eindhoven. De vragenlijst is modulair samengesteld en bestaat uit elf modules, waarvan er acht hun oorsprong vinden in het EFQM-model. Deze acht zijn: (1) leiderschap; (2) personeelsmanagement; (3) beleid; (4) middelen; (5) procedures; (6) tevredenheid van het personeel; (7) tevredenheid van de burger en (8) resultaten. De drie toegevoegde modules zijn: (1) interne communicatie; (2) externe relaties en (3) veranderingscapaciteit. Uit het antwoord op een aantal stellingen die in deze vragenlijst zijn opgenomen, kan worden afgeleid hoe het korps door de eigen leden wordt geëvalueerd.

43.

ONDERZOEKSRESULTATEN Alle personeelsleden van beide korpsen werden door hun respectieve korpsleiding uitgenodigd om op vrijwillige basis deel te nemen aan dit onderzoek. Met uitzondering van drie politieambtenaren en een lid van het burgerpersoneel van de federale politie, hebben alle personeelsleden de vragenlijst ingevuld. De auditors hadden vooraf een presentatievoorstelling gegeven en de doelstellingen van deze kwaliteitsmeting benadrukt. De vragenlijst werd schriftelijk en anoniem beantwoord. Alle korpsleden vulden tevens een “korpsvragenlijst” in die de morfologische toestand van het korps weergeeft. De onderzoeksresultaten van de kwaliteitsmeting werden gebundeld in een werk, voorzien van een visuele voorstelling van de resultaten en in het deel “conclusies” volgt een weergave van de scores en de interpretatie ervan per module, maar wordt eveneens getracht de samenhangende verbanden tussen de diverse modules te clusteren. Dit werk werd besproken met de burgemeester, de huidige korpschef en zijn commissarissen, wat ons in staat heeft gesteld een aantal sterke en zwakke punten van de organisatie te verduidelijken en hen te wijzen op de noodzaak van een organisatie die bereid is bij te leren en perfectie na te streven. Uit dit onderzoek is bovendien gebleken dat het korps een groot groeipotentieel heeft en jong en dynamisch is.

44.

CONCLUSIES De burgemeester en de korpsleiding hebben de leden van de Dienst Enquêtes hun dankbaarheid betuigd voor de snelle, objectieve en duidelijke resultaten van het toezichtsonderzoek. Zij zullen de studie nogmaals doornemen en een verbeteringsplan opstellen teneinde de sterke punten van de organisatie te behouden en de zwakke punten te verbeteren. Het korps in kwestie is een van de eerste waar een volledige integratie plaatsvond en er ruimte wordt geschapen voor verbetering, wat door het Vast Comité P zal worden opgevolgd. Een eerste tastbaar resultaat is dat de situatie waaruit de aanvankelijke klacht voortvloeide, werd verbeterd, zodat deze klacht als verholpen kan worden beschouwd.

96

AFDELING 5: POLITIEKORPS VAN MEERGEMEENTEZONE UIT ARRONDISSEMENT BRUSSEL-HOOFDSTAD67 45.

EEN HET

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK In antwoord op een vraag van 6 februari 1998 van de minister van Binnenlandse Zaken, die verbaasd was over het aantal politieambtenaren uit dit korps die bij strafrechtelijke dossiers betrokken zijn en zich vragen stelde over de werkwijzen die worden aangewend in de strijd tegen de lokale criminaliteit, heeft het Vast Comité P een toezichtsonderzoek ingesteld naar de werking van dit politiekorps.

46.

VERLOOP Het onderzoek is in twee fasen verlopen.

46.1.

EERSTE FASE

46.1.1.

METHODOLOGIE Tijdens een eerste fase, die loopt van 6 februari 1998 tot 30 november 1998, hebben 212 leden van het politiekorps een vragenlijst beantwoord, zijn er ontmoetingen geweest met 12 ambtenaren die verantwoordelijke functies uitoefenen binnen het korps en heeft er een gesprek plaatsgevonden met de korpschef ad interim. Uit analyse van de antwoorden op de vragenlijst kan worden gesteld dat: (1) 80 % van het ondervraagde personeel de grote beleidslijnen van het korps niet kende; (2) 70 % van de hogere kaderleden hiervan evenmin op de hoogte was; (3) meer dan 37 % van het ondervraagde personeel verklaarde de doelstellingen van zijn dienst niet te kennen; (4) de informatiedoorstroming als gebrekkig werd bestempeld; (5) 75 % van het personeel verklaarde niet te worden geraadpleegd in verband met de organisatie van de dienst; (6) de inrichting van de lokalen eveneens een belangrijke prioriteit was.

46.1.2.

VASTSTELLINGEN Uit onderzoek van de meningen die de leden van het politiekorps hebben geuit, is dus gebleken dat de twee voornaamste prioriteiten de reorganisatie van het korps en de inrichting van de lokalen waren. Wat dit laatste punt betreft, heeft het onderzoek dat de Dienst Enquêtes heeft gevoerd, aangetoond dat de lokalen te onveilig en te eng zijn, wat niet bijdraagt tot een goede werksfeer en de vertrouwelijkheid van bepaalde gesprekken niet kan verzekeren.

46.2.

TWEEDE FASE

46.2.1.

INLEIDING De tweede fase strekt zich uit van 18 november 1999 tot 9 april 2001, datum waarop een verslag werd goedgekeurd, dat aan de burgemeester werd voorgelegd en definitief werd aangenomen tijdens de plenaire vergadering van 18 juni 200168.

97 46.2.2.

METHODOLOGIE Het Vast Comité P69 meende het dossier te moeten actualiseren. Na de ontmoeting die op 5 mei 2000 tussen twee leden van het Vast Comité P en de burgemeester heeft plaatsgevonden, heeft het lid dat met het toezichtsonderzoek is belast op 5 juli 2000 een onderhoud gehad met de hoofdcommissaris, die hem op de hoogte heeft gebracht van de veranderingen binnen het politiekorps. In opdracht van het lid van het Vast Comité P, is er een ontmoeting geweest met alle officieren die mee leiding geven aan het politiekorps en werden hun reacties verzameld. Dankzij de ingewonnen informatie kon de aandacht worden gevestigd op enerzijds een aanzienlijke vooruitgang inzake de inrichting van de lokalen en anderzijds de noodzaak om de inspanningen te concentreren op de problemen die verband houden met het personeelsbeleid. Het lijkt eveneens nuttig erop te wijzen dat twee leden van het Vast Comité P, op datum van 11 december 2001, dit wil zeggen na de goedkeuring van het eindverslag, een ontmoeting hebben gehad met de zonechef die werd aangesteld bij koninklijk besluit van 24 september 2001, teneinde hem in kennis te stellen van alle stappen die het Comité had ondernomen. Er kon worden vastgesteld dat de zonechef perfect op de hoogte was van de problemen waarmee hij binnen de zone zou worden geconfronteerd. Het Vast Comité P deelt de overtuiging en het optimisme van de drie burgemeesters die menen dat “hij het politiekorps van zone 5 verstandig zal leiden, en dit in het belang van de burgers”.

46.2.3.

VASTSTELLINGEN Dankzij de uitvoering van deze taak kon waardevolle informatie worden ingezameld over het beeld dat de politieambtenaren zich van de werking van hun politiekorps vormden.

46.2.3.1. Interne organisatie Hoewel de hoofdcommissaris meent dat de verhuizing van zijn diensten gepaard is gegaan met een volledige omvorming van de organisatie van het politiekorps, verklaren bepaalde ambtenaren dat de bevoegdheden van elke directie, ondanks een verschillende voorstelling van het organigram, dezelfde zijn gebleven. De diensten zijn op drie plaatsen gevestigd: (1) in het stadhuis, waar het telecommunicatiecentrum, het strafregister en het cellencomplex gevestigd blijft; (2) een laan in de gemeente (CINTA) waar onlangs verspreid over beide vleugels van het gebouw volgende diensten werden ondergebracht: het kabinet van de korpschef, de cel interne zaken (CIZ); de directie van de verkeersregeling (DVR); de gerechtelijke directie (GD) alsook de directie van het algemeen toezicht (DAT), waarvan het hogere officierenkader van 5 tot 2 leden werd teruggebracht; (3) in een tweede laan, waar de directie van het territoriaal toezicht (DTT) is gevestigd, die de onderdirectie jeugdzorg (ODJZ) omvat alsook de onderdirectie gemeenschapsgerichte politiezorg (ODNP), waarvan de organisatie werd hertekend om de aanwezigheid van politieambtenaren op het terrein te vergroten. De talrijke mutaties van hogere officieren lijken soms bepaalde vragen te hebben opgeroepen. Zo werd een commissaris een commandopost ontnomen en kreeg hij het beheer van de criminaliteitsanalyse toegewezen. Een andere commissaris heeft de leiding genomen over een veertigtal politieambtenaren (de GD), terwijl drie andere adjunct-commissarissen-hoofdinspecteurs werden belast met de leiding van belangrijke diensten waartoe een groter aantal politieambtenaren behoren (de DAT, de DTT, de DVR). Zonder evenwel de rechtschapenheid en de bevoegdheden van de officier die de cel interne zaken leidt, in twijfel te trekken, kan men zich afvragen of

98 het opportuun is de directie van deze belangrijke dienst toe te vertrouwen aan een adjunct-commissaris, onlangs bevorderd tot adjunct-commissaris-inspecteur. Het uitvoeren door de politie van administratieve taken, in strijd met de ministeriële omzendbrief van 16 februari 1999 (betreffende de administratieve taken van de politiediensten), alsook de logheid van bepaalde procedures (de onderzoeken naar aanleiding van het verlies van identiteitskaarten bijvoorbeeld) zijn, volgens sommige gesprekspartners, van aard om de doeltreffendheid van het politiekorps te verminderen. 46.2.3.2. Personeelsbeheer (1) Mutaties Volgens bepaalde gesprekspartners leidt de afwezigheid van functiebeschrijvingen ertoe dat personeelsleden in functies worden benoemd zonder rekening te houden met hun wensen en bekwaamheden. (2) Delegaties Hoewel de korpschef erkent dat hij aan de verantwoordelijken van lagere echelons geen enkele officiële delegatie heeft toegekend, betreurt hij dat deze laatsten onvoldoende initiatief nemen en hem bijgevolg verplichten alle beslissingen te nemen. Bepaalde diensthoofden beklagen zich er op hun beurt over dat de hoofdcommissaris onvoldoende beslissingen neemt en geneigd is zijn laatste gesprekspartner te volgen. Anderen vinden dat ze in de steek werden gelaten zodra ze een standpunt hadden ingenomen. Tot slot dient te worden opgemerkt dat enkele verantwoordelijken of diensthoofden toegeven dat de korpschef door de leidinggevende kaderleden niet steeds loyaal werd bijgestaan. Hoewel er kritiek werd geuit op de korpschef, moet worden onderstreept dat de jonge officieren en hoofdinspecteurs eerste klasse eveneens het voorwerp van opmerkingen zijn. Sommigen verwijten hen immers dat ze de politieambtenaren op het terrein te weinig ondersteunen. (3) Benoemingen Sommigen menen dat het aan de korpschef toe te schrijven is dat de benoemingen door de gemeenteraad in 1999 niet werden uitgevoerd. Deze situatie – die intussen in orde is gebracht – zou de leden van het officierenkader niet hebben gemotiveerd. (4) Opleidingen De diensthoofden waarmee wij hebben gesproken, betreuren dat er in deze periode van hervormingen binnen de politiewereld geen opleiding in managementtechnieken kan worden gevolgd. In verschillende diensten zijn er aspirant-agenten die, in tegenstelling tot de voorschriften, deel uitmaken van de 101-politie-interventieploegen. Wat deze aspiranten betreft, die niet tot stagiair konden worden benoemd omdat ze niet geslaagd waren in het tweetaligheidsexamen, menen sommigen dat de hiërarchie en de overheid bijzondere inspanningen hadden moeten leveren en zouden moeten leveren om hen de mogelijkheid te bieden een opleiding te volgen die hen in staat moet stellen voor de taalproeven te slagen. (5) Evaluaties De ondervraagde personen brengen naar voren dat de personeelsleden niet worden geëvalueerd. (6) Communicatie

99 Eén van de belangrijkste opmerkingen die in het kader van de eerste fase van het onderzoek werd geformuleerd, was het gebrek aan coördinatie en communicatie binnen het politiekorps. Dit lijkt een zwak punt te blijven, er wordt namelijk verklaard dat er nog steeds even weinig vergaderingen worden belegd, zowel tussen de leidinggevende leden als tussen de leidinggevende officieren en het personeel. De agenda van de zelden geplande vergaderingen zou niet worden gevolgd en er zouden tijdens deze vergaderingen weinig beslissingen worden genomen. Er werd eveneens gezegd dat het gebrek aan voorafgaand overleg de werking van het politiekorps, waarbinnen de verschillende diensten nog steeds versnipperd lijken te zijn, belemmert. Deze versnippering zou niet bestaan tussen diensten waarvan de verantwoordelijken met elkaar kunnen opschieten. Deze situatie alsook de kwestie van het personeelsbeheer, die op de werksfeer weegt, zouden de personeelsleden demotiveren en een invloed hebben op het aantal ziekteverlofdagen. 46.2.3.3. Infrastructuurbeheer (1) Gebouwen Op dit vlak is de situatie duidelijk verbeterd sinds 1998. Behalve de personeelsleden afgedeeld op het stadhuis – dat het telecommunicatiecentrum en het personeel belast met het toezicht op de aangehouden personen die in de cellen onder het stadhuis worden opgesloten, herbergt – beschikken alle politieambtenaren momenteel over ruime en functionele lokalen. De centrale dispatching blijft voorlopig op deze plaats gevestigd. Voor de vestigingen op de grote laan bestaat er nog slechts een veiligheidsprobleem voor de vleugel van het gebouw die is voorbehouden aan de directie en de DVR. Op sommige momenten van de dag, tussen 7 en 8 uur, is er immers niemand om de bezoekers te ontvangen. Wat het gebouw in de andere laan betreft, is het jammer te moeten vaststellen dat er geen lift is terwijl de diensten over drie verdiepingen zijn verdeeld. Bovendien beschikken de politieambtenaren slechts over één lokaal om verschillende opgeroepen personen gelijktijdig te ontvangen. Op die manier wordt de vertrouwelijkheid van de gesprekken onvoldoende gewaarborgd. (2) Informatica Dankzij aankopen konden de meeste diensten worden voorzien van het nodige materieel en kan vanaf een groot aantal microcomputers de verbinding worden gemaakt naar het Politie Informaticaproject (PIP). (3) Wagenpark Ondanks bepaalde kritiek over de ouderdom van enkele voertuigen en het feit dat ze onder de diensten moeten worden verdeeld, staat er een aanzienlijk aantal voertuigen ter beschikking.

47.

CONCLUSIES Hoewel men zich kan verheugen over de werkelijke inspanningen die zijn geleverd op het vlak van infrastructuur, is het eveneens aangewezen de algemene organisatie van het politiekorps te verbeteren door functiebeschrijvingen op te stellen, dienstverantwoordelijken aan te duiden rekening houdend met hun bekwaamheid en – in de mate van het mogelijke – met hun wensen, het personeel regelmatig te evalueren, de communicatie binnen het politiekorps en de coördinatie tussen de verschillende diensten te verbeteren, het personeel te ontlasten van administratieve taken en het principe van delegaties in te voeren zodat de officieren over een grotere autonomie kunnen beschikken. Het Vast Comité P twijfelt er niet aan dat de huidige hoofdcommissaris, die de lei-

100 ding van het korps in bijzonder moeilijke omstandigheden op zich heeft genomen en bij wie een lid van het Comité de wil om het goed te doen heeft kunnen waarderen, alles in het werk zal stellen om de toekomstige zonechef efficiënt en trouw bij te staan en om van deze politie de stuwende kracht van zone 5 te maken.

AFDELING 6: POLITIEKORPS VAN MEERGEMEENTEZONE UIT ARRONDISSEMENT BRUSSEL-HOOFDSTAD70 48.

EEN HET

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK Naar aanleiding van klachten ingediend tegen leden van de gemeentepolitie heeft het Vast Comité P, tijdens zijn plenaire vergadering van 23 januari 1996, beslist een toezichtsonderzoek in te stellen naar de organisatie en werking van dit politiekorps en heeft het de elementen van dit dossier opnieuw onderzocht. Op basis van de vaststellingen die werden gedaan in het kader van de klachten, werd, tijdens de plenaire vergadering van 18 april 2001, beslist de aanvankelijke opdracht te beperken tot de werking van de dienst intern toezicht van dit politiekorps. Na een onderbreking, heeft het Vast Comité P dit onderzoek in 2000 en 2001 nieuw leven ingeblazen.

49.

VERLOOP Op 5 juni 2001 werden dertig dossiers die door de dienst intern toezicht werden beheerd, overhandigd aan een lid van het Vast Comité P, dat deze dossiers aandachtig heeft bestudeerd. Dankzij de studie van deze dossiers kon de aandacht van de korpschef worden gevestigd op punten die de werking van de dienst intern toezicht konden verbeteren.

50.

VOORGESTELDE MAATREGELEN In een schrijven van 10 augustus 2001 werd aan de hoofdcommissaris die het politiekorps leidde, voorgesteld volgende maatregelen te nemen: (1) in alle omstandigheden een ontvangstmelding sturen aan een particulier die klacht heeft ingediend; (2) erop toezien dat de beslissingen van de parketten in het kader van strafdossiers geopend ten laste van politieambtenaren gekend zijn; (3) de stukken in de dossiers nauwkeurig klasseren; (4) in alle omstandigheden (behalve in uitzonderlijke gevallen) de politieambtenaren die door de klagers verantwoordelijk worden gesteld om uitleg vragen; (5) beschikken over een inventaris waarin kort de stukken van het dossier zijn opgenomen en deze stukken nummeren; (6) in elke map beschikken over de persoonlijke gegevens van de betrokken politieambtenaar. In zijn schrijven van 3 oktober 2001 deelde de korpschef het Vast Comité P mee dat hij zijn dienst intern toezicht had verzocht de door het Comité voorgestelde maatregelen in te voeren.

51.

TUSSENTIJDSE CONCLUSIES Op basis van het onderzoek van deze dertig dossiers, dat tevens de eerste marginale controle op een dienst intern toezicht uitgevoerd door het Vast Comité P is, kon het Comité een document opstellen met betrekking tot de wijze waarop klachten dienen te worden behandeld. Verschillende belangrijke voorwaarden lijken te moeten zijn vervuld om een globale en goede klachtenbehandeling te verzekeren.

101

52.

KLACHTENBEHANDELING

52.1.

BASISVOORWAARDEN VOOR KLACHTENBEHANDELING De basisvoorwaarden voor klachtenbehandeling zijn velerlei: ! elke burger die meent dat de dienstverlening onbevredigend of ondoeltreffend is, het optreden, de handelingen of het gedrag van politieambtenaren incorrect zijn, heeft het recht zich hierover te beklagen en te hopen dat zijn klacht serieus wordt opgevat en zoals het hoort wordt onderzocht, behalve in gevallen waarin deze klaarblijkelijk ongegrond is. Geschreven richtlijnen moeten bepalen welke methodologie dient te worden gevolgd wanneer burgers klacht wensen neer te leggen; ! elke lokale politie moet in haar organisatie, los van de andere radertjes en onder de rechtstreekse supervisie en verantwoordelijkheid van de korpschef, een dienst voorzien die beschikt over de uitdrukkelijke en daadwerkelijke bevoegdheden, alsook over voldoende middelen om met de nodige deskundigheid en onpartijdigheid de klachten en aangiften te kunnen onderzoeken; ! de dienst intern toezicht (DIT) zoals voorzien in omzendbrief POL 48 van 6 juli 1994 van de minister van Binnenlandse Zaken71 was een eerste concrete verwezenlijking die belangstelling verdiende. Dat wordt overwogen deze richtlijn aan te passen, laat interessante initiatieven en ontwikkelingen vermoeden; ! er dient te worden opgemerkt dat de aard van een klacht niet steeds een systematische behandeling noch onderzoek door de DIT noodzaakt. Deze dienst dient evenwel in kennis te worden gesteld van alle klachten en van de wijze waarop ze werden behandeld; indien nodig kan de DIT het dossier opvragen; ! de behandeling van individuele klachten moet bijdragen tot de uitwerking van een globale analyse van de werking van het korps en leiden tot de formulering van voorstellen bestemd voor de korpsleiding teneinde de interne werking van het korps te verbeteren of andere overheden te sensibiliseren voor bepaalde problemen, voor zover de oplossing van het probleem van hun bevoegdheid afhangt.

52.2.

FORMELE KLACHTENBEHANDELING De formele klachtenbehandeling bestaat uit verschillende stappen: ! elke schriftelijke klacht moet worden ingeschreven en aanleiding geven tot het sturen van een ontvangstmelding; ! de klager moet de gelegenheid hebben om zijn versie van de feiten uitvoerig weer te geven en deze van commentaar te voorzien; ! de verhoren van de betrokken personeelsleden moeten meer zijn dan een eenvoudige verklaring teneinde de betrouwbaarheid van het onderzoek van de feiten te verzekeren. Indien nodig, moeten er bijkomende vragen worden gesteld. De verklaringen van de klagers moeten niet zonder meer worden aangenomen, maar moeten worden geverifieerd en, indien nodig, dienen alle betrokkenen te worden (her)verhoord; ! het onderzoek moet binnen redelijke termijnen tot een goed einde worden gebracht. Indien het onderzoek buitensporig lang duurt, moet de klager op de hoogte worden gebracht van het verdere verloop van de behandeling van zijn klacht; ! de conclusies van het onderzoek, steeds bondig en duidelijk gemotiveerd, moeten schriftelijk aan de klager worden toegezonden;

102 ! de klachtendossiers moeten genummerd zijn en gearchiveerd met een inventaris van de inbegrepen stukken. 52.3.

INHOUDELIJKE KLACHTENBEHANDELING De inhoudelijke klachtenbehandeling bestaat uit verscheidene stappen: ! onderzoek van de feiten; ! controle van de naleving van wettelijke, deontologische en reglementaire voorschriften alsook van de principes van behoorlijk bestuur. Het optreden van een politiedienst moet immers niet enkel conform zijn vanuit een vormelijk standpunt, het moet eveneens voldoen aan de principes van dienstverlening, proportionaliteit en gelijkheid; ! de conclusies moeten niet enkel betrekking hebben op het al dan niet bestaan van bewijzen van de feiten of gronden van de klachten, zij moeten daarnaast voorstellen voor de korpschef bevatten betreffende het gevolg dat aan de klacht moet worden gegeven, zowel intern als tegenover de klager; ! wat de werking van een betrokken personeelslid of dienst en de voldoening die aan de klager dient te worden gegeven betreft, moet men kunnen toegeven dat de interventie slecht was, moeten er eventueel verontschuldigingen worden aangeboden en een financiële vergoeding worden geboden, of nog bemiddeling worden voorgesteld; ! indien de klager de conclusies van het interne onderzoek betwist, moet hij op de hoogte worden gebracht van het bestaan van externe controle-instanties zoals het Vast Comité P en de Algemene inspectie van de federale en de lokale politie.

53.

OPVOLGING Aangezien hij zich bewust was van zijn belangrijke opdracht en hij deze zo doeltreffend mogelijk wilde uitvoeren, wenste de officier die onlangs door de zonechef werd aangesteld om de leiding te voeren over de dienst intern toezicht, een lid van het Vast Comité P te ontmoeten om met hem een onderhoud te hebben over het beheer van klachten en aangiften en over de toekomstige relatie tussen de dienst intern toezicht en het Vast Comité P. In de loop van dit gesprek werd gewag gemaakt van voorgaande briefwisseling. Overtuigd van de noodzaak om toe te zien op een adequate behandeling van de klachten en aangiften die aan de diensten intern toezicht worden gericht, zal het Vast Comité P contact houden met de lokale politiediensten van dezelfde zone en zal het dit soort toezicht uitbreiden tot andere zones.

AFDELING 7: POLITIEKORPS VAN EEN MEERGEMEENTEZONE IN DE PROVINCIE NAMEN72 54.

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK Rekening houdend met de verschillende elementen waarover het beschikte, had het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten al belangstelling getoond voor de werking van de politie in kwestie toen, op verzoek van de procureur-generaal, op 6 november 2000 een toezichtsonderzoek werd ingesteld. Het Comité beschikte immers over verschillende elementen die toelieten te geloven dat de situatie er moeilijk, zelfs kritiek was. In zijn brief merkte de procureur-generaal eveneens op dat “De heer procureur des Konings [...] heeft mij laten weten dat de landelijke politie [...]

103 sinds enkele maanden ernstige gebreken vertoont. Er is onvoldoende personeel. Er zijn ernstige conflicten geweest tussen de burgemeester [...] en de veldwachter [...]. De heer procureur des Konings [...] heeft moeten besluiten niet langer gerechtelijke onderzoeken te vragen aan deze dienst [...]”. Op 8 december 2000 werd een eerste verslag toegestuurd aan de procureur-generaal en stelde het Vast Comité P hem in kennis van het verdere verloop van de geplande procedure. Er werd hem, en de burgemeester, een tweede verslag gestuurd op 24 januari 2001. Tot slot werd op 30 juli 2001 een derde verslag toegezonden aan de procureurgeneraal. Daarna werden geen specifieke vragen, suggesties of opmerkingen meegedeeld. Op 28 december 2001 besliste het Vast Comité P dit onderzoek af te sluiten en de zone waarvan het onderzochte politiekorps deel uitmaakt, in te schijven op de lijst van zones waarvoor het Comité de inplaatsstelling van de politiehervorming zal opvolgen.

55.

METHODOLOGIE EN VERLOOP Een eerste quick scan had plaats op 19 oktober 2000 aan de hand van een checklist. Vanaf de eerste contacten met de korpschef en het personeel, werd beslist iedereen individueel te ontmoeten teneinde zich een beter beeld te kunnen vormen van de situatie. Er vonden tevens verscheidene ontmoetingen plaats met de burgemeester en de korpschef. “De burgemeester betreurt ten zeerste de werksfeer die binnen haar politie heerst; zij stelt haar korpschef hier in grote mate voor verantwoordelijk. Zij geeft toe dat ze aan haar politie bepaalde zogenaamde onverenigbare taken opdraagt”. Na inzameling van andere gegevens en bijkomende inlichtingen, werd een ontwerp van toezichtsverslag opgesteld dat aan de burgemeester en aan alle personeelsleden werd voorgelegd. Zo kregen de leden van de Dienst Enquêtes op 20 december 2000, na een hevig maar correct debat dat twee uur heeft geduurd, de gelegenheid om enkele denkpistes uit te stippelen en suggesties te formuleren. Er werd overeengekomen dat bijkomende kritiek, opmerkingen, vragen, enz. van de overheid, de hiërarchie en de personeelsleden nog tot 10 januari 2001 aan het Vast Comité P konden worden gericht. Een brief van de procureur-generaal waarin hij een brief van de procureur des Konings toezond en becommentarieerde, versterkte het Vast Comité P en zijn Dienst Enquêtes in hun analyse. Daarin staat namelijk te lezen: “de vaststellingen die ikzelf had geformuleerd, worden volledig bevestigd in dit verslag, dat de werkelijkheid van dit korps sinds enkele jaren weergeeft. [...] Ik heb wat mij betreft geen moeilijkheden vastgesteld met betrekking tot de wil die de politie betoont [...] om mee te werken aan de inplaatsstelling van de lokale politie [...]”. Het Comité heeft bovendien beslist de inplaatsstelling van de nieuwe zone en de bijzondere situatie van de politie in kwestie op te volgen. Gezien de integratie van dit kleine politiekorps en de territoriale brigade van de federale politie, werd tot op heden geen enkele specifieke methodologie toegepast. Er werden ontmoetingen en gesprekken gehouden met de burgemeester, de commandant van de territoriale brigade en alle personeelsleden van de voormalige gemeentepolitie. De klassieke methodologie van de quick scan zal, in principe, worden toegepast voor de opvolging van de implementatie van het nieuwe politielandschap.

104

56.

ONDERZOEKSRESULTATEN Uit de geanalyseerde documenten, de gesprekken en de vaststellingen blijkt dat de werksfeer in het politiekorps slecht was. De totaal verschillende opvatting die de politieambtenaren hebben over plichten en opdrachten, is daar een van de oorzaken van. Dat politieambtenaren, in opdracht van de overheid, taken vervullen die eigenlijk niet meer tot hun takenpakket behoren, zorgt eveneens voor wrijvingen. Andere redenen kunnen worden gevonden in het beheer van het korps zelf, in de infrastructuur en de middelen die ter beschikking worden gesteld van het personeel. De activiteiten van bestuurlijke en gerechtelijke politie, alsook de puur administratieve activiteiten van het politiekorps lijken normaal voor een dienst van die grootte. Het probleem leek, zoals de procureur des Konings al opmerkte, veeleer te schuilen in het beheer van het politiekorps zelf en in de chronische slechte verstandhouding tussen de korpschef en de burgemeester. Dit kon worden vertaald “in bevelen die rechtstreeks werden gegeven aan politieambtenaren, zonder langs de korpschef te gaan [...] en eveneens in verzoeken tot opdrachten die niet meer in het huidige wettelijke kader passen”. Sinds 27 maart 2001 heeft het gemeentelijk politiekorps zijn lokalen verlaten en zijn intrek genomen in de lokalen van de territoriale brigade. De voormalige ambtenaren van de gemeentepolitie en de rijkswachters werden geïntegreerd in één en dezelfde structuur. Hierbij dient te worden opgemerkt dat individuele problemen blijven bestaan, zo zou een van de politieambtenaren (die langdurig ziek was) weigeren zich in de nieuwe structuur te integreren en zou de voormalige korpschef er zich op alle mogelijke manieren van afzonderen. (Zo is deze laatste op 1 april 2001 naar de brigade gegaan en heeft er een enorme stapel niet-uitgevoerde kantschriften overhandigd, waarvan sommige dateerden uit 1997. Hij heeft gevraagd een kantoor te kunnen betrekken in een uithoek van de brigade met een afzonderlijke ingang op de gelijkvloerse verdieping, verscheidene gangen verwijderd van het kantoor van de brigadecommandant. Het kantoor dat hem ter beschikking werd gesteld, beschikt inderdaad over een deur die uitkomt op de achterzijde van de brigade). Er dient ook te worden opgemerkt dat de voormalige lokale politieambtenaren nog bepaalde opleidingen in interventietechnieken en -tactieken zouden moeten volgen, alsook in het beheersen en beheren van “crisissituaties” vooraleer iedereen, in overleg, kan werken in gemengde interventieploegen. De wijkagenten konden nog geen actief en doeltreffend “nabijheidsbeleid” voeren aangezien er een aanzienlijke administratieve achterstand moest worden weggewerkt.

57.

VOORSTELLEN EN SUGGESTIES

57.1.

AANVANKELIJKE VOORSTELLEN EN SUGGESTIES Alle personeelsleden waren gedemotiveerd. De werksfeer was dusdanig dat het, volgens hen, niet meer mogelijk was om de toekomst onbezorgd tegemoet te zien. Sommigen dachten er ernstig over om te postuleren voor een functie in een andere gemeente. Er kan echter een verandering in mentaliteit worden overwogen op voorwaarde dat er tegelijk drastische maatregelen worden getroffen en een beroep wordt gedaan op de goede wil van eenieder. Deze maatregelen werden uiteengezet in een voorontwerp van verslag dat aan de betrokkenen werd voorgelegd. De voorstellen, die vanaf 20 december 2000 ter kennis werden gebracht van de burgemeester, haar korpschef en de personeelsleden, leken voor iedereen haalbaar. Bovendien hebben deze voorstellen geen reactie uitgelokt van de betrokkenen, hoewel deze tegen uiterlijk 10 januari 2001 werden verwacht.

105 57.2.

ONTWIKKELINGEN Naar aanleiding van de politiehervorming ging het voltallige personeel van de lokale politie over in de brigade van de federale politie. Op basis van de laatste onderzoeken kan men de toekomst rooskleurig inzien. Want, hoewel rekening werd gehouden met bepaalde opmerkingen en voorstellen vervat in het voorontwerp van verslag van het Vast Comité P, is de verhuizing van de gemeentepolitie naar de brigade van de federale politie het doorslaggevende element in deze verbetering geweest. Individuele persoonlijkheden zijn weliswaar nog niet helemaal veranderd, maar de invloed van andere chefs en collega’s heeft zeker een positieve rol gespeeld in het bijleggen van conflicten en het verminderen van de spanning. Wij hebben het gevoel dat de striktere organisatie van de brigadedienst heilzaam is geweest. Politieambtenaren die gedurende jaren aan zichzelf waren overgeleverd, niet werden geleid noch gesteund en onder het bevel van de hoofdveldwachter stonden, hebben nu, binnen een gestructureerde organisatie, het evenwicht gevonden waar ze naar verlangden. Dankzij de laatst genomen maatregelen kan men de toekomst met vertrouwen tegemoet zien. Dit dossier vestigt echter opnieuw de aandacht op moeilijkheden die verband houden met de hervorming en de integratie van de politiediensten, zoals dit al het geval was voor de spoorweg- en de zeevaartpolitie. Communicatie, informatie en opleiding zijn belangrijk in dergelijke processen. Het is van fundamenteel belang dat de geïntegreerde personen tot zichzelf komen en als dusdanig te herkennen zijn, dat ze dezelfde taal spreken en zo snel mogelijk gezamenlijke technieken en tactieken kunnen gebruiken.

57.3.

DIVERSEN De inplaatsstelling van een nieuwe zonechef na de burgemeesterswissel, die al heeft plaatsgevonden, en de geleidelijke integratie, zoals aangevat, laten gunstige vooruitzichten vermoeden voor de implementatie van de hervorming van het lokale politielandschap. Zoals al is gebleken in andere dossiers, lag ook hier de persoonlijkheid van bepaalde politieambtenaren aan de basis van de disfuncties. In onderhavig geval, moet men hopen dat de plaatselijke overheid adequate maatregelen treft om de storende elementen te verwijderen indien deze weigeren zich te integreren en zich aan te passen aan de nieuwe voorschriften inherent aan de hervorming. Zoals dit dossier en andere lopende dossiers eens te meer aantonen, brengt de hervorming ook haar portie teleurgestelden en onreclasseerbaren mee, haar “opgeofferde generatie”. Het komt dan ook noodzakelijk voor aandacht te hebben voor dergelijke individuele gevallen, die uiteindelijk een zware financiële kost uitmaken, en hiervoor een oplossing te vinden.

AFDELING 8: POLITIEKORPS VAN EEN MEERGEMEENTEZONE IN DE PROVINCIE NAMEN73 58.

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK De afgelopen maanden heeft het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten verscheidene klachten en aangiften ontvangen met betrekking tot de werking van de politiediensten of het gedrag van politieambtenaren uit de streek in kwestie. Een van deze klachten betrof de werking van de gemeentepolitie en, in zekere mate, zijn korpschef. Onze Dienst Enquêtes voerde ook een gerechtelijk onderzoek ten laste van een andere politieambtenaar uit de streek die ook kandidaat-zonechef was. De

106 bijzondere sfeer die gepaard ging met de inplaatsstelling van de nieuwe structuren in deze regio heeft het Vast Comité P ertoe genoopt verschillende elementen van de lopende onderzoeken aan verscheidene administratieve overheden mee te delen, meer bepaald informatie met betrekking tot de uitoefening van het politieambt in de streek. Zo deelde het Vast Comité P bepaalde elementen van een van deze onderzoeken mee aan de burgemeester en aan de procureur des Konings. In het kader van de opvolging van dit dossier, had het Comité eveneens verscheidene opdrachten voorgeschreven aan zijn Dienst Enquêtes. Er werd nog een ander tussentijds verslag opgesteld met betrekking tot de werking van de politie en de inplaatsstelling van de nieuwe lokale politiezone. Ingevolge een analyse van alle beschikbare gegevens betreffende klachten en aangiften, ordemaatregelen en disciplinaire sancties, verscheidene anonieme brieven, alsook een verzoek van de procureur-generaal, heeft het Vast Comité P een onderzoek gevoerd naar de werking van verscheidene politiediensten uit de streek en meer in het bijzonder van de gemeentepolitie. Op 12 december 2000 werd een andere anonieme brief, van latere datum en soortgelijk aan degene die aan de basis van het eerste toezichtsonderzoek ligt, aan de procureur-generaal gericht; deze zaak maakt momenteel het voorwerp uit van een gerechtelijk dossier. Het parket heeft de Dienst Enquêtes gelast het onderzoek voort te zetten. Het gerechtelijk kantschrift stelt het zo “ik belast u met een onderzoek met betrekking tot de aangegeven feiten waarvan sommige strafrechtelijke inbreuken kunnen zijn en die, indien ze bewaarheid worden, duiden op een slechte werking binnen de betrokken brigades [...]”. Bepaalde elementen uit onze onderzoeken wezen bovendien op het bestaan van spanningen tussen de eenheden en diensten die de toekomstige politiezone dienen te vormen, alsook op spanningen omtrent de persoonlijkheid van de korpschef. Zich bewust van het belang van een snelle en vlotte inplaatsstelling van de geïntegreerde politie, gestructureerd op twee niveaus, heeft het Vast Comité P een zeker aantal punten laten natrekken die verband houden met deze zaak en heeft het de minister van Binnenlandse Zaken en andere overheden op de hoogte gehouden van het verdere verloop van de situatie.

59.

VERLOOP VAN HET ONDERZOEK Er werd geen bijzondere methodologie gebruikt in het kader van dit onderzoek dat werd gevoerd op basis van een checklist, vragenlijsten en interviews.

60.

ONDERZOEKSRESULTATEN De voornaamste vaststellingen zijn opgenomen als bijlage Ci.

61.

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

61.1.

CONCLUSIES UIT DE EERSTE FASE Volgens onze bronnen en eerste vaststellingen, trof de huidige commissaris in 1999 een wegkwijnend politiekorps aan dat op alle vlakken was verwaarloosd door zijn voorganger, die sinds drie jaar met pensioen is. De huidige commissaris en zijn adjunct zijn er niettemin in geslaagd de werksfeer te herstellen door de taken van elkeen te bepalen, de operationele en logistieke niveaus te reorganiseren en de communicatie tussen het personeel opnieuw op gang te brengen.

i


107 De relatie tussen de korpschef en een administratieve bediende is ambigu. Bovendien maakt deze laatste gebruik van bepaalde voertuigen en draagt hij de titel “politiebediende”, wat aanleiding geeft tot verwarring. 61.2.

ALGEMENE CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN De inplaatsstelling van een nieuwe korpschef na de burgermeesterswissel die al heeft plaatsgevonden en de geleidelijke integratie zoals aangevat, laten gunstige vooruitzichten vermoeden voor de inplaatsstelling van de hervorming van het politielandschap. Zoals dit dossier en andere lopende dossiers eens te meer aantonen, brengt de hervorming ook haar portie teleurgestelden en onreclasseerbaren mee, haar “opgeofferde generatie”. Het komt dan ook noodzakelijk voor aandacht te hebben voor dergelijke individuele gevallen, die uiteindelijk een zware financiële kost uitmaken, en hiervoor een oplossing te vinden.

AFDELING 9: POLITIEKORPS VAN EEN EENGEMEENTEZONE IN DE PROVINCIE WAALSBRABANT74 62.

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK In het verlengde van verschillende klachten of aangiften en de studie van de verschillende beschikbare gegevens met betrekking tot de werking van de politiediensten van deze gemeente, laat het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten overgaan tot een exploratief onderzoek, meer in het bijzonder, met het oog op een toezichtsonderzoek naar de werking van de lokale politie. Gezien de specifieke omstandigheden in dit concrete geval, is dit onderzoek in verschillende fasen verlopen. Na de eerste contacten, vond een quick scan plaats waarbij een beroep werd gedaan op een vragenlijst. Van bij de eerste contacten met de korpschef en het personeel, werd beslist over te gaan tot een zeker aantal gesprekken teneinde de situatie beter te kunnen inschatten. Er vonden eveneens verscheidene ontmoetingen plaats met de korpschefs. Na inzameling van andere gegevens en bijkomende informatie, werd een eerste ontwerp van toezichtsverslag opgesteld om, indien nodig, aan de overheid te worden voorgelegd. Wij hadden toen de gelegenheid om enkele denkpistes uit te stippelen en enkele suggesties te doen.

63.

METHODOLOGIE De belangrijkste elementen van de methodologie zijn beschreven als bijlage Ci. Het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten heeft bovendien beslist de opvolging te verzekeren van de inplaatsstelling van de nieuwe zone en van de specifieke situatie van de politie. Gezien de integratie van dit middelgroot politiekorps en de territoriale brigade van de federale politie, werd nog geen specifieke methodologie toegepast. Er werden ontmoetingen en gesprekken gehouden met de autoriteiten en officieren van de lokale politiediensten, alsook met bepaalde personeelsleden. De klassieke methodologie van de quick scan zal, in principe, worden gebruikt voor de opvolging van de implementatie van het nieuwe politielandschap.

i


108

64.

ONDERZOEKSRESULTATEN De voornaamste vaststellingen ter plaatse worden beschreven als bijlage Ci.

65.

CONCLUSIES Naarmate onze analyses en onze onderzoeken vorderden, konden we ons rekenschap geven van twee punten, die extra aandacht verdienen. Vooreerst zijn de verantwoordelijken zich steeds bewust geweest van de problemen die er waren, ook al hebben ze blijkbaar niet steeds gepoogd deze te verhelpen of er niet altijd de nodige aandacht aan besteed, bijvoorbeeld door ze te bespreken. Anderzijds hebben zij, in het verlengde van de inplaatsstelling van het nieuwe politielandschap en steunend op hun kennis van de problemen die eerder werden aangehaald, een hele reeks maatregelen genomen en overwegen zij er nog te nemen, wat maakt dat men het verdere verloop van de zaken positief tegemoet kan zien. Met het oog op een eventueel opvolgingsonderzoek, verdienen verscheidene punten extra aandacht, meer bepaald het aantal manschappen, het toezicht door de kaderleden en de informatica. Momenteel is er een ernstig tekort op het vlak van de interventiedienst, dat wordt verdoezeld door bijkomende prestaties en door de gerichte versterking door leden van andere diensten. Op termijn, zou dit de kwaliteit van de dienstverlening kunnen aantasten. Het lijkt ons belangrijk het verloop van het personeelsbestand binnen de zone op te volgen, gezien de beslissing van de administratieve overheid om over te gaan tot nieuwe aanwervingen. Het toezicht door de kaderleden werd gestimuleerd door de zonechef. Het zou interessant zijn er voor te zorgen dat deze nieuwe dynamiek niet verslapt. Volgens dezelfde redenering, wordt het intern toezicht momenteel uitgeoefend door de zonechef. Op termijn zou een officier moeten worden aangesteld om deze functie van hem over te nemen. Het zou eveneens interessant zijn de organisatie en werking van deze dienst te verzekeren en te onderzoeken. Informatica wordt door de zonechef, terecht, voorgesteld als het meest problematische punt. Een opvolging lijkt ons hier nog aanbevolen.

AFDELING 10: POLITIEKORPS EENGEMEENTEZONE IN DE 75 ANTWERPEN 66.

VAN EEN PROVINCIE

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK In het kader van het toezichtsonderzoek heeft het Vast Comité P beslist om sommige aspecten van de politiewerking meer specifiek te onderzoeken: (1) de werking van de 101-centrale; (2) het prostitutiebeleid in Antwerpen; (3) het bijzonder bijstandsteam en (4) de handhaving van de openbare orde. De werking van de 101-centrale en het prostitutiebeleid maken het voorwerp uit van een afzonderlijke analyse76 .

i

Idem.

109

67.

ONDERZOEKSRESULTATEN

67.1.

BIJZONDER BIJSTANDSTEAM (BBT)

67.1.1.

INFORMATIE VAN DE POLITIE ANTWERPEN

67.1.1.1. Oorsprong en doelstelling Het Bijzonder bijstandsteam werd opgericht in 1988 en is operationeel sedert 1993. Het is samengesteld uit veertien vaste leden, waaronder twee teamleaders en een reserveteamleader. De leiding van de politie Antwerpen stelt deze speciale eenheid tot doel “een verhoogde dienstverlening te waarborgen voor alle politiediensten, waarbij geopteerd wordt voor permanente beschikbaarheid en goede samenwerkingsverbanden met deze diensten. Het professionalisme, in extreme crisisomstandigheden, waarbij de bijstand van collega’s in moeilijke omstandigheden kan vooropgesteld worden, vanuit een belangrijk aspect binnen het teamwork van het BBT (sic)”. 67.1.1.2. Selectie De kandidaten voor het BBT zijn vrijwilligers en werden tot op heden gerecruteerd en geselecteerd onder de politieambtenaren van de gemeentepolitie Antwerpen die tenminste drie jaar vast in dienst zijn. De kandidaten worden eerst grondig gescreend (onberispelijke staat van dienst, enz.) vooraleer ze gedurende twee opeenvolgende dagen (nacht inbegrepen) een reeks tests dienen af te leggen. De selectie bestaat uit: (1) psychologische test onder leiding van de korpspsycholoog; (2) fysieke tests (zwemmen, lopen, hindernispistes, zelfverdediging); (3) durftests (hoogte, te water aan handen en voeten gebonden); (4) teamspirit (gezamenlijke fysieke en mentale training); (5) schietvaardigheid met diverse wapens; (6) panelgesprek. 67.1.1.3. Training en opleiding Training en opleiding gebeuren in eigen beheer. Het betreft zowel functionele als proceduretraining, fysieke en mentale vorming, schietoefeningen als het testen en evalueren van nieuwe ontwikkelingen en materialen. Het team beschikt over verschillende gekwalificeerde instructeurs en doet ook een beroep op externe instructeurs en diensten (bv. doorgedreven rijopleiding bij de voormalige rijkswacht, cursus AID-man bij de brigade Paracommando, cursussen arrestatietechnieken bij de Nederlandse politie, enz.). 67.1.1.4. Takenpakket Het BBT levert bijstand aan de politiediensten die nood hebben aan zijn bijzondere vaardigheden. De opdrachten betreffen vooral: (1) aanhouding van (vuurwapen) gevaarlijke personen; (2) beveiliging van personen en doelwitten waartegen een concrete bedreiging is geuit; (3) optreden als arrestatie-eenheid bij opdrachten van openbare ordehandhaving; (4) observatie en schaduwing met het oog op de arrestatie van gevaarlijke personen; (5) begeleiding van bijzondere waardetransporten; (6) reddingsoperaties en zoekingen; (7) binnendringingen. 67.1.1.5. Permanentie Het BBT is in principe 24 op 24 uur beschikbaar. Ten minste zeven teamleden zijn ook buiten de normale diensturen oproepbaar via semadigit en zijn binnen de 30 minuten op de standplaats en klaar om uit te rukken.

110 De procentuele verdeling van de gepresteerde uren voor 2000 ziet er als volgt uit.

o p d ra c hte n tr a ining 24%

36%

a d m inis tra tie o nd e r ho ud

1% 6%

8%

25%

b ijs ta nd s c hie ts ta nd a fb o uw o ve r ur e n

De grafiek wijst duidelijk op het structurele probleem van de overuren. Het BBT garandeert een 24-urenpermanentie, zeven dagen op zeven voor zes teamleden en een teamleider. Wanneer het BBT een oproep ontvangt, belt de radiokamer naar de gsm van de teamleider en brieft hem bondig. De teamleider “biept” op zijn beurt zijn teamleden per semadigit. Deze laatsten melden zich dan binnen de 30 minuten op de standplaats, van waaruit de eigenlijke actie start. Deze permanentie weegt natuurlijk zwaar op het sociale leven van de teamleden. Zolang zij van permanentie zijn, kunnen zij zich niet verder dan 30 minuten van de standplaats verwijderen. Gemiddeld is een teamlid drie weken ononderbroken van permanentie, om dan een week permanentie “af” te zijn. Zes tot zeven achtereenvolgende weken van permanentie komt zelfs vaak voor. Er zijn ook teamleden die al tien achtereenvolgende weken permanentiedienst hebben gepresteerd. In 1999 waren de teamleden gemiddeld 67 % van de tijd van permanentie. Als compensatie voor deze bijzondere inspanning besloot de korpsleiding om veertien niet-vergoede overuren per week permanentie per teamlid toe te kennen. Het resultaat van deze politiek blijkt nu bijzonder belastend voor de goede werking van het team, daar verschillende leden honderden overuren hebben staan. Op 26 september 2001 had het teamlid met de meeste overuren 883 overuren staan, voor het personeelslid met de minste overuren gaf de teller 0 aan. Deze laatste heeft nog wel 200 vakantieuren staan en is een relatieve nieuwkomer in het team. Gemiddeld heeft een BBT-teamlid nog 436,7 overuren (of 55 dagen op basis van een 8-urenwerkdag) en dit nadat hen in juni 2000 de mogelijkheid werd geboden om 100 overuren te laten uitbetalen. Anderzijds heeft de magische datum van 1 april 2000, de start van de geïntegreerde politie voor Antwerpen, ertoe geleid dat deze vergoeding via compensatie, door terug te nemen overuren, niet meer beschikbaar is. De nieuwe wet voorziet namelijk een terugoproepbaarheidsvergoeding en een vergoeding voor speciale eenheden. Van deze laatste vergoeding kan op dit moment nog geen sprake zijn omdat ze afhankelijk is van de erkenning van het BBT door de federale politie. Indien dit niet het geval zou zijn, kan de korpschef alsnog zelf de nodige schikkingen treffen. Niet verwonderlijk vormen training en opdrachten samen het belangrijkste deel (49 %) van de gepresteerde uren in 2000. Deze beide categorieën zijn dan ook intrinsiek aan de aard van het werk dat het BBT verricht. Onrustwekkender is de structurele last van overuren die in het verleden werd opgebouwd en eigenlijk een hypotheek legt op de trainingstijd.

111 67.1.1.6. BBT in de nieuwe politiestructuur Zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit van zijn werk, kan men zich terecht afvragen of een eenheid zoals het BBT wel thuishoort binnen de lokale politie. Er zijn nochtans al onderhandelingen aan de gang met de Directie van de Speciale Eenheden (DSU) – het Speciaal Interventie Escadron (SIE) van de voormalige rijkswacht – nopens de oprichting van provinciale stressteams en onderhandelingsteams waarbij het BBT een belangrijke rol kan vervullen. 67.1.2.

VASTSTELLINGEN EN BEDENKINGEN VAN HET VAST COMITÉ P Op basis van de informatie en de vaststellingen verwerkt door de Dienst Enquêtes van het Vast Comité P, stelt het Comité zich een aantal vragen: (1) zou het niet opportuun zijn een richtlijn uit te vaardigen waarin de opdrachten, inzetprocedures, opleidingen en verantwoordelijkheden duidelijk omschreven en bepaald zijn; (2) indien men uit de door de politie Antwerpen ter beschikking gestelde documentatie kan vaststellen dat er bijzondere inspanningen worden geleverd met betrekking tot de opleiding (25 % van de gepresteerde uren), stelt men tevens vast dat de opleiding niet dezelfde is als deze van de DSU (ex-SIE en de POSA’s). Het lijkt evident dat vanaf het ogenblik dat bijzondere eenheden zoals het BBT en de DSU samen dienen te opereren, men ook tot opleidingsstandaarden moet komen. Hetzelfde geldt op het gebied van de bepaling van de opdrachten en inzetprocedures van de verschillende bijzondere politie-eenheden. Men kan zich erover verheugen dat de directeurgeneraal van de federale politie, die verantwoordelijk is voor de operationele steun, het initiatief heeft genomen tot het oprichten van de werkgroep “integratie speciale eenheden”, die hopelijk oplossingen zal uitwerken voor de verwachte knelpunten; (3) wanneer men de verdeling van de geprestreerde uren en de organisatie van de permanenties in beschouwing neemt, rijst de vraag of de druk op de leden van het BBT niet te groot is en tot mogelijk gevaarlijke situaties zou kunnen leiden bij de inzet van het BBT.

67.2.

HANDHAVING VAN DE OPENBARE ORDE Wat ordehandhaving betreft, werd nagegaan hoe deze qua concept en organisatie geschiedt. Het uitgangspunt is steeds een verzoenend optreden, maar op zich biedt dit onvoldoende garanties dat een “hospitality-ingesteldheid” ook echt gedragen wordt door de individuele politieambtenaren. Een gelijkaardige bemerking werd gemaakt naar aanleiding van de Europese tops77. Qua voorbereiding dient vastgesteld dat een aantal klassieke normen en standaardprocedures ontbreken. Dit betekent niet dat de degelijke praktische uitvoering daardoor in het gedrang komt, er kan enkel gesteld worden dat dit een mogelijke risicofactor is. Een andere belangrijke vaststelling is dat de gehanteerde terminologie en de concrete inhoud ervan verschilt van deze die wordt gehanteerd door bijvoorbeeld de korpsen die betrokken waren bij de Eurotops. Het Vast Comité P wil geen uitspraak doen over welke bewoordingen nu het best worden gebruikt, maar is wel de overtuiging toegedaan dat het begrippenkader hetzelfde moet zijn, zeker nu de federale en lokale politie wat ordehandhaving betreft meer dan vroeger geroepen zijn tot samenwerking. En zelfs binnen de gehanteerde terminologie eigen aan een bepaald korps, is het duidelijk dat in ordehandhaving iedereen zeer precies moet weten welke inhoud bepaalde termen dekken.

112 67.3.

CONCLUSIES Het Vast Comité P zal de werkzaamheden van de werkgroep “integratie speciale eenheden” opvolgen en nagaan hoe de besluiten van deze werkgroep geïmplementeerd zullen worden bij de verschillende bijzondere eenheden van de federale en de lokale politie. Naast de verschillen in terminologie, normen en standaarden, is er ook een duidelijk verschil in materiaal en methoden tussen de lokale en de federale politie. Ook hier wenst het Vast Comité P geen keuze te maken, maar het is evident dat de bestaande verschillen elke vorm van samenwerking bemoeilijken. Het Vast Comité P zal de problematiek van de handhaving en het herstel van de openbare orde in deze optiek blijven opvolgen.

113

HOOFDSTUK IV: DOELTREFFENDHEID VAN DE ALGEMENE OF BIJZONDERE WERKING VAN EEN OF MEER DIENSTEN MET POLITIEBEVOEGDHEID AFDELING 1: SPOORWEGPOLITIE78 68.

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK De voorbije jaren bogen het Vast Comité P en zijn Dienst Enquêtes zich over verscheidene diensten of administraties met politiebevoegdheid79 en over diensten of administraties die over personen met politiebevoegdheid beschikken. Zij hadden meer bepaald aandacht voor de uitoefening van het politieambt door diensten of administraties die geen deel uitmaken van de klassieke politiediensten (tegenwoordig de geïntegreerde politie, gestructureerd op twee niveaus80) en tevens voor de uitoefening van deze functie door personen die behoren tot een administratie, een overheidsbedrijf, een gemengd bedrijf en zelfs tot de privé-sector. In dat kader hadden ze onder andere interesse voor de uitoefening van het ambt van politie over het vervoer, met name voor de Maatschappij voor het Intercommunaal Vervoer te Brussel (MIVB). Hun bijzondere belangstelling berust op vrij belangrijke of verontrustende onderzoeken van de gerechtelijke politie. Zij komen hiermee ook tegemoet aan de vraag van diverse politieoverheden of bouwen voort op eigen analyses. Zij hebben al meer dan één verslag aan deze kwestie gewijd. Deze materie vertoont enkele interessante aspecten voor de evaluatie van de werking binnen de politiediensten en voor de opvolging van de uitoefening van het politieambt. In deze sector hebben namelijk al enkele integraties of fusies van diensten plaatsgevonden. Daarbij rezen specifieke problemen in de coördinatie en de informatiedoorstroming tussen de openbare veiligheidssector en de privé-diensten in de veiligheidssector, tot zelfs problemen rond ordehandhaving en politie in de ruime zin. Een incident of een crisis kan er enorme gevolgen hebben voor de politie in de betrokken wijk. Bovendien hebben elke dag honderdduizenden mensen met deze zaak te maken. Sinds het tweede semester van 1999 volgen het Vast Comité P en zijn Dienst Enquêtes de ontwikkeling van bepaalde aspecten van deze problematiek op de voet. Dit verslag heeft geenszins tot doel om sommige gerechtelijke onderzoeken uit het verleden in vraag te stellen, maar wel om algemene denkpistes te bieden die de uitoefening van het politieambt in onze per definitie mobiele en voortdurend veranderende maatschappij moeten verbeteren. Het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten wil daarbij onderstrepen dat het al een aantal vaststellingen en bedenkingen heeft uitgewisseld met de betrokken partijen en bevoorrechte verantwoordelijken of overheden81. Met dit verslag wil het Vast Comité P er, los van de wil om verslag uit te brengen over zijn activiteiten, toe bijdragen dat de uitoefening van het politieambt in onze maatschappij door alle tussenkomende partijen beter wordt ingevuld en aanvaard.

69.

VOORNAAMSTE ONDERZOEKSRESULTATEN De voornaamste onderzoeksresultaten worden beschreven als bijlage D, IIi.

i


114

70.

METHODOLOGIE De belangrijkste aspecten van de onderzoeksmethodologie worden toegelicht in bijlage D, IIi.

71.

CONCLUSIES De richtlijnen vanuit de overheden over de uitoefening van het politieambt op het net, in de installaties of er rond zijn op het terrein nog niet geassimileerd of geïntegreerd. De integratie van de diensten en de hervorming van de politiediensten hebben bovendien nog hinderlijke gevolgen voor de goede uitoefening van het politieambt in dit domein. Er werd immers duidelijk vastgesteld dat de politieen veiligheidsprocedures bij een incident, crisis, ramp en vooral bomalarm nog niet optimaal werken. Er bestaan cultuurverschillen tussen de ex-leden van de spoorwegpolitie en de exrijkswachters. Er zijn ook spanningen tussen de nieuwe politieagenten en de nieuwe bewakers van de spoorwegpolitie. De samenhang tussen de tussenkomende partijen (privé en publiek) vergt meer verduidelijking. De politieen veiligheidsfuncties, meer bepaald de eerstelijnspolitie en de doeltreffende informatiedoorstroming lijken niet volledig ingevuld, niet op het net, noch in de installaties of er rond. Er dringen zich dus opleidingen op. Bij alle actoren heersen economische belangen (kost, meerkost, capaciteit, enz.). De inplanting van de posten en de interventietijden zouden verbeterd kunnen worden. Daarnaast mogen twee kwesties niet uit het oog verloren worden: de graffiti en de beschadigingen. Ten slotte vertonen de coördinatie en de informatiedoorstroming tussen de betrokken partijen nog te veel onvolkomenheden. Een derde tussentijds rapport over deze zaak werd aan diverse overheden en aan de hiërarchie van verscheidene politiediensten bezorgd. Tijdens de redactie van dit deel van het jaarverslag, op 1 maart 2001, heeft het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten slechts één beduidende reactie ontvangen op zijn vorige verslagen. Op die reactie gaan we hierna nog dieper in. Wij willen ook de omzendbrief vermelden die de minister van Binnenlandse Zaken in het Staatsblad liet verschijnen op 13 februari 2002 met de titel “De verantwoordelijkheid van de bestuurlijke overheden inzake de veiligheid in de stations”. In deze omzendbrief worden bepaalde aspecten van dezelfde problematiek geregeld en ook de algemeen directeur van de bestuurlijke politie verwijst ernaar. In een brief van 29 januari 2002 schrijft hij: “Als de vaststellingen in uw verslag nr. 25449/2001 correct zijn, dan lijkt het me noodzakelijk u de evolutie van enkele initiatieven mee te delen. Er werd een ronde tafel georganiseerd onder het toezicht van de minister van Binnenlandse Zaken om de veiligheid en de samenwerking te verbeteren tussen verscheidene actoren op het terrein inzake vervoerpolitie. Uit die ronde tafel zijn drie werkgroepen ontstaan. De eerste moet de informatiestroom organiseren, de statistieken van de politiediensten op elkaar afstemmen, de communicatie tussen de diensten verbeteren en de politie-interventietactieken uitwerken. Deze werkgroep wordt gestuurd door de federale politie. De tweede werkgroep, gestuurd door de ARP (Afdeling Privé-beveiliging), moet precies bepalen welke taken de bewakingsagenten van de NMBS mogen uitvoeren volgens de bepalingen in de wet. De laatste werkgroep moet nagaan welke concrete preventiemaatregelen de NMBS zou kunnen nemen. Deze werkgroep wordt gestuurd door het Vast Secretariaat voor het Preventiebeleid. U zult met mij vaststellen dat deze werkgroepen, wanneer ze hun conclusies hebben gemaakt, zeker zullen tegei

Idem.

115 moetkomen aan het merendeel van uw kritieken”. Hij vervolgt: “Tijdens deze ronde tafel heeft de minister een omzendbrief geciteerd waarin heel precies de verantwoordelijke overheden voor het NMBS-grondgebied worden aangeduid […]”. De algemeen directeur stelt vast dat: “Volgens de minister valt de basispolitie binnen en rond de stations, behoudens uitzonderingen, onder de bevoegdheid van de plaatselijke overheden. Zij mogen alle maatregelen treffen om de veiligheid op dat bevoegdheidsdomein te waarborgen”. Hij preciseert bovendien: “Wat de problematiek van de bomalarmen betreft, moeten de bevoegde overheden de noodzakelijke initiatieven nemen om adequate oplossingen te vinden. De federale politie stelt zich ter beschikking van deze overheden om een technische en operationele ondersteuning te bieden, zodat de vooropgestelde procedures goed uitgevoerd kunnen worden”. Over de opleiding schrijft hij: “Wat de opleiding betreft, zijn wij er ons van bewust dat de grootste uitdaging erin bestaat ervoor te zorgen dat er geen specifieke spoorwegkennis verloren gaat. De bevoegde directie binnen mijn diensten heeft maatregelen getroffen om de opleiding die momenteel aan de nieuwe leden van de spoorwegpolitie wordt gegeven, officieel te doen erkennen. De planning zorgt er ook voor dat alle leden van de spoorwegpolitie bijgeschoold worden”. Hij besluit: “Het protocolakkoord zal opnieuw bekeken worden in het licht van de omzendbrief van de minister van Binnenlandse Zaken. In dat kader zijn er al contacten gelegd met de NMBS. Ikzelf zal in de loop van februari 2002 de verantwoordelijke van de bewakingsdienst ontmoeten”.

72.

AANBEVELINGEN

72.1.

BIJZONDERE AANBEVELINGEN Het is duidelijk dat het oude protocolakkoord over de samenwerking tussen de NMBS en de federale politie geactualiseerd moet worden. Niet alleen omdat de vroegere rijkswacht opgenomen werd in de federale politie maar ook omdat er inhoudelijke onduidelijkheden bestaan. De opdrachten, en dus ook de bevoegdheden, zouden beter gedefinieerd en beschreven moeten worden. Daarnaast moeten er duidelijke samenwerkingsregels komen tussen de dienst Spoorwegpolitie van de federale politie en de IBD van de NMBS. Zo moet bijvoorbeeld bepaald worden hoe, aan wie en onder welke voorwaarden een vraag om bijstand kan worden gericht. Indien nodig, moet de lokale politie deze diensten bijstaan in de uitvoering van bepaalde opdrachten. Daarvoor moet bekeken worden hoe het best bijstand wordt verleend aan het publiek, met andere woorden aan de burger. Een diepgaande studie moet uitwijzen hoe de inplanting van de posten moet gebeuren en hoeveel mensen beschikbaar moeten zijn om de interventietijden aanzienlijk te verbeteren. Er moet ook een kader vastgelegd worden voor de informatieplicht van de IBD ten aanzien van de dienst Spoorwegpolitie en omgekeerd, opdat het probleem van geheime informatie in de dienst Spoorwegpolitie en de discretieplicht van de IBD zou opgelost worden, zodat beide partners de nodige informatie kunnen uitwisselen. Een veiligheidsplan moet de interventies van de IBD en de dienst Spoorwegpolitie beschrijven en de taakverdeling moet onder andere rekening houden met de eigenheid van de betrokken partijen. Het toenemende aantal overvallen in het openbaar vervoer en vooral de geweldplegingen waarvan hoofdzakelijk het personeel van het openbaar vervoer het slachtoffer is, vereisen maatregelen, zoals een reglementering en personeel dat bevoegd is om die reglementering te doen naleven. Daarom kunnen wij de idee onderschrijven om bepaalde politiebevoegdheden toe te kennen aan het personeel van de IBD, zonder van die dienst een nieuwe spoorwegpolitie te maken.

116 De leden van de vroegere spoorwegpolitie zouden hun politieopleiding moeten voltooien, waardoor bepaalde delicate situaties genormaliseerd kunnen worden. Er moet een overlegprocedure komen inzake bomalarm en andere voorvallen. De regiomanager van de NMBS moet bij die procedure betrokken worden. Die procedure moet de maatregelen voor elke specifieke situatie bepalen alsook de verantwoordelijke voor de uitvoering ervan. Ook de overlegprincipes tijdens de uitvoering moeten op papier worden gezet. Vervolgens hebben het personeel van de dienst Spoorwegpolitie-federale politie en de leden van de IBD en de treinbegeleiders nood aan trainingen in conversatietechnieken, verbale interventie, agressiebeheer, groepsdynamisme – of groepswerk/team building – want veel incidenten ontstaan uit gebrek aan kennis in die domeinen. Het leidinggevende kader moet een meer gespecialiseerde opleiding volgen, met aandacht voor de motivering en evaluatie van het personeel. De leden van de NMBS met een politiemandaat genieten een beperkte toezichts- en vaststellingsbevoegdheid maar vrijwel niemand van hen maakt gebruik van deze bevoegdheid. Er moet nagegaan worden welke de oorzaken hiervoor zijn; er moeten opleidingen en relevante praktijkgerichte trainingen komen. Bovendien blijkt de vraag tot eedaflegging van deze mensen nog steeds praktische problemen op te leveren. De juridische dienst van de NMBS heeft ook een belangrijke rol te spelen inzake ordehandhaving (in de ruime zin), meer bepaald de rechtsvorderingen die de dienst moet instellen. Daarvoor moet deze dienst bepaalde informatie ontvangen of kunnen raadplegen. Deze kwestie moet nader onderzocht worden en wanneer nodig vastgelegd worden in richtlijnen. Waar het nodig blijkt, moeten de interventieplannen in crisissituaties of ramptoestanden geactualiseerd en getest worden, voornamelijk in het licht van het nieuwe politielandschap en de nieuwe structuren. 72.2.

ALGEMENE AANBEVELINGEN In de huidige stand van het onderzoek en de bedenkingen meent het Vast Comité P dat: (1) het toevertrouwen van politionele bevoegdheden en verantwoordelijkheden aan vertegenwoordigingen of structuren uit de commerciële sector of de privé-sector in het algemeen risico’s inhoudt en van nature uit leidt tot werkingsstoornissen; (2) de beoogde taken enerzijds de “bewaking” betreffen − soms zelfs privé-opsporing − en anderzijds beperkte politiebevoegdheid vereisen; (3) wat het aspect “bewaking” betreft, er een gedachtewisseling moet komen met het departement Binnenlandse Zaken. Deze materie ressorteert inderdaad niet rechtstreeks onder de bevoegdheid van het Vast Comité P, zelfs als dit Comité en zijn Dienst Enquêtes belangstelling moeten kunnen tonen voor twee bijzondere aspecten in deze delicate zaak, namelijk enerzijds voor de interfacefunctie tussen de zogenaamde “privé”-beveiliging en -opsporing en de politiefunctie die waargenomen wordt door de politiediensten en anderzijds de meest uiteenlopende overschrijdingen door de privé-beveiliging en -opsporing op de verantwoordelijke uitoefening van deze functie; (4) de opdrachten en bevoegdheden terzake in de eerste plaats, om niet te zeggen hoofdzakelijk en vooral, waargenomen moeten worden door de politiediensten, die soms ook reguliere en algemene politiediensten zijn. Als dat niet mogelijk is, ontstaat snel het risico dat privé-vertegenwoordigingen sociale toezichtruimtes en -domeinen zullen innemen die traditioneel in onze romaans-germaanse continentale structuren met voornamelijk Franse geest voorbehouden zijn aan de staat. Per definitie en ongeacht het voorgaande meent het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten dat niets erop wijst

117 dat de hoedanigheid van officier van gerechtelijke politie moeten worden toegekend aan de betrokken personen. Een beperkt aantal “beëdigde” agenten, die beschikken over enkele politionele actie- of interventiemiddelen (identiteitscontrole, beperkte fouillering, opstellen van verslagen, zelfs processen-verbaal, enz.), zou moeten volstaan om naast de algemene veiligheidsbepalingen ook de “specifieke” of “bijzondere” politionele noden te dekken. Deze middelen om effectief deel te nemen aan de uitoefening van het politieambt alsook een of andere speciale bevoegdheid zouden ook nuttig kunnen zijn om de doeltreffendheid, doelmatigheid en effectiviteit van de maatregel te verwezenlijken; de politiebevoegdheid waarvan sprake is bijzonder en moet dat ook blijven – dus duidelijk beperkt – en niet algemeen op een beperkt grondgebied; deze bevoegdheid moet duidelijk beschreven zijn in of krachtens de wet; (5) vóór een kaderwet voor de voornaamste politie-interventies inzake bijzondere politie kan worden opgesteld, kan een proefproject opgestart worden voor de politie over het vervoer in de ruime zin, zonder evenwel te vervallen in nieuwe speciale hyperbijzondere of specifieke en onafhankelijke politiediensten, zoals sommige leden van de vroegere provinciale verkeerseenheden het zouden willen om louter statutaire redenen, zo schijnt het.

AFDELING 2: UITOEFENING VAN HET POLITIEAMBT OP HET MIVB-NET 73.

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK De afgelopen jaren heeft het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten bijgestaan door zijn Dienst Enquêtes, zich bezig gehouden met de doorlichting van verschillende diensten of administraties met politiebevoegdheid82 en van diensten of administraties waartoe personen met politiebevoegdheid behoren. Zij hebben daarbij aandacht besteed aan de uitoefening van de politietaken door diensten of administraties die niet behoren tot de klassieke politiediensten (op dit ogenblik de geïntegreerde politie, gestructureerd op twee niveaus83) of aan de uitoefening van die taken door personen die deel uitmaken van administraties, overheidsbedrijven, ondernemingen met gemengd karakter en zelfs zuivere privé-ondernemingen, enz. In dit opzicht hebben zij ook aandacht geschonken aan de politie over het vervoer, met name bij de Maatschappij voor Intercommunaal Vervoer van Brussel (MIVB). Die bijzondere belangstelling was deels het gevolg van min of meer belangrijke of onrustwekkende gerechtelijke onderzoeken en deels ook van de vraag van de meest verscheidene politieoverheden of van hun eigen analyses. Verschillende verslagen van het Vast Comité P werden overigens uitdrukkelijk aan deze problematiek gewijd. Sinds de tweede helft van 1999 volgt het Vast Comité P de evolutie van bepaalde aspecten van die problematiek met een heel bijzondere belangstelling. Dit verslag heeft geenszins tot doel terug te komen op bepaalde gerechtelijke onderzoeken, maar wil algemene denkpistes uitwerken om de uitoefening van de politietaken in onze maatschappij, die per definitie mobiel en voortdurend in verandering is, te verbeteren. Het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten wenst te onderstrepen dat een aantal van zijn vaststellingen en overwegingen reeds meermaals werden besproken met de betrokken partijen en met verschillende bevoorrechte verantwoordelijken of overheden84. Dit verslag is niet enkel de uitdrukking van de wil van het Vast Comité P om rekenschap af te leggen van zijn activiteiten, het wil eveneens een bijdrage leveren tot het verbeteren van de manier waarop de politietaken op een verantwoorde wijze worden uitgevoerd door de meest diverse partijen in onze samenleving.

118 Tot eind 2001 is er geen enkele publieke uiting van ontevredenheid meer geweest met betrekking tot de werking van de dienst veiligheid van de MIVB, zelfs niet de minste individuele klacht. Terwijl de eerste controles die werden uitgevoerd naar aanleiding van een incident dat uitvoerig werd becommentarieerd in de pers, wezen op lichte disfuncties, is er op dit ogenblik geen enkel concreet en verifieerbaar element van het dossier dat ons ertoe aanzet een diepgaander onderzoek naar die kwestie te voeren. Wij verwijzen in dat verband niettemin naar de betreffende passage in ons eerste verslag. Een van de verantwoordelijken omschrijft de leden van de opsporingsbrigade als “drijvers” ten dienste van de gemeentepolitie. Hij definieerde zijn opsporingsbrigade als volgt85: “Het is een brigade die werd opgericht om de onderofficieren en de agenten van de algemene bewakingsdienst te helpen met informatie over vandalenstreken in de voertuigen en de installaties van de MIVB, enz. Bovendien voert die brigade informatietaken uit voor de gerechtelijke brigades van de verschillende gemeentepolitiediensten en voor de BOB en de rijkswacht wat betreft bendes van jonge nietsnutten die in onze voertuigen en onze stations rondhangen […], de onderofficieren en de agenten van die brigade komen niet tussen voor kleine inbreuken op het politiereglement. Als zij dergelijke inbreuken vaststellen, doen zij een beroep op de patrouille, voor zover dat nodig is […]”. En in een tweede passage : “De patrouilleurs van Eenheid Net Anti-Vandalisme werken in burger. Een hoofdpatrouilleur en 14 gewone patrouilleurs hebben als belangrijkste taak inbreuken op te sporen en vast te stellen die gepaard gaan met vandalisme, zakkenrollen of andere klachten van de reizigers en lichten de bevoegde politieoverheden daarover in. Zij verplaatsen zich in twee anonieme interventiewagens, uitgerust met een zwaailicht en een sirene”.

74.

ONDERZOEKSRESULTATEN De belangrijkste vaststellingen van de voorbije twee, drie jaar zijn opgenomen als bijlage Di.

75.

METHODOLOGIE De gebruikte methodologie wordt beknopt beschreven als bijlage Dii.

76.

CONCLUSIES

76.1.

BIJZONDERE CONCLUSIES Niettegenstaande de verantwoordelijken van de dienst controle en bewaking (DCB) een nieuwe filosofie hebben uitgewerkt met de bedoeling hun acties en interventies beter af te stemmen op een aanpak die meer beantwoordt aan de opdracht van de MIVB, om op die manier af te raken van het politie-etiket dat de afdeling vroeger kreeg opgekleefd, hebben wij de indruk dat er nog een aantal dubbelzinnigheden bestaan, met name over het beeld dat uitgaat van sommige patrouilleurs van de dienst controle en bewaking (DCB)86 en van de Eenheid Net Anti-Vandalisme. Er dient in dat verband eveneens te worden opgemerkt dat de federale politie (FEDPOL) van de metro er zich van bewust is dat klanten deze patrouilleurs kunnen verwarren met echte politieambtenaren en op dit ogenblik bijzondere inspanningen levert om het uniform van het personeel zo snel mogelijk aan te passen aan de nieuwe normen die werden goedgekeurd op basis van de wet op de geïntegreerde politie87. Dat lijkt ons

i


ii

Idem.

119 een goed initiatief, dat op een nuttige manier zou kunnen worden ondersteund door de verschillende betrokken overheden. Binnen de DCB worden dan ook maatregelen genomen om elke agent een opleiding te geven en vooral te informeren over de instructies die moeten worden gevolgd. Ook al bestaat er een echte bereidheid bij de directie van die afdeling van de MIVB om het begrip "arbeidskwaliteit" in te voeren en om de cultuur en de mentaliteit van het betrokken personeel te veranderen, toch blijkt dat de huidige structuur sterk gelijkt of zelfs identiek is aan die van een interne bewakingsdienst, zonder dat de dienst officieel als dusdanig erkend werd. Hoewel de manier van werken van de DCB een commerciëler karakter heeft gekregen, vindt de directie van de FEDPOL van de metro toch dat zij enerzijds nog aan kwaliteit zou kunnen winnen indien zij georganiseerd was volgens een duidelijk omschreven wettelijke structuur. Anderzijds is het ontegensprekelijk zo dat de huidige organisatie van de DCB de FEDPOL ontlast van bepaalde specifieke taken, meer bepaald op het vlak van het bestrijden van "graffiti". Ondanks een aantal contacten tussen de verantwoordelijken worden de taken van de DCB en de FEDPOL van de metro nog steeds totaal onafhankelijk van elkaar gepland, behalve bij zeer specifieke evenementen88. Ook al beschikt de FEDPOL over haar patrouillerende leden in uniform, een hondenbrigade en politieagenten in uniform (die zakkenrollers opsporen en zich bezighouden met diefstal met geweld, inbreuken op de zeden), toch vindt men ook een gelijkaardige, naar onze mening "virtuele", basisstructuur binnen de DCB met een aantal beëdigde personeelsleden, waarvan de politiebevoegdheid op gerechtelijk vlak in wezen beperkt is. Er moet ook worden gewezen op een paar specifieke problemen. De titularissen van verschillende functies worden beëdigd en zijn houder van een mandaat van gerechtelijke politie, zonder dat daar een goede reden voor bestaat. De administratieve en commerciële directie kan op die manier met name tussenkomen in politiekwesties of in vragen die betrekking hebben op gerechtelijke informatie en bijgevolg kennis nemen van de inhoud van bepaalde bestanden. De coördinatie tussen de diensten van de federale politie, de lokale politie en personen met politiebevoegdheid of “veiligheidsagenten” (s.l.) lijkt in dit geval niet ideaal te verlopen. Deze kwestie lijkt nog problematischer in de zogenaamde "verkeersknooppunten" (spoorwegnet, bovengronds net, metro, enz.). De algemene politiediensten hebben in het verleden op die specifieke plaatsen hun politietaken niet steeds ten volle uitgevoerd en lijken dit nog steeds niet te doen. Bepaalde leemten riskeren dan ook steeds aanleiding te geven tot te omvangrijke interventies van diensten of personen met speciale bevoegdheden, die in wezen beperkt zijn, van personen zonder specifieke bevoegdheid of ook tot betwistbare vormen van samenwerking tussen de verschillende veiligheidsdiensten (s.l.), zoals blijkt uit een aantal van onze onderzoeken in bepaalde stations, met name in het Zuidstation. 76.2.

VOORLOPIGE CONCLUSIES In de huidige stand van het onderzoek en rekening houdend met die overwegingen komt het Vast Comité P tot de volgende conclusies: (1) politiebevoegdheden en verantwoordelijkheden toevertrouwen aan organisaties of structuren uit de commerciële of de privé-sector leidt meestal tot disfuncties; (2) de beoogde taken zijn enerzijds “bewakingstaken” of “privé-opsporingstaken” en anderzijds taken die beperkte politiebevoegdheden vereisen; (3) voor het aspect “bewaking” moet van gedachten gewisseld worden met het departement van Binnenlandse Zaken. Deze kwestie behoort immers niet rechtstreeks tot de bevoegdheid van het Vast Comité P; (4) het is niet noodzakelijk de hoedanigheid van officier van gerechtelijke politie toe te kennen aan de betrokken personen. Wij zijn immers van mening dat een beperkt aantal “be-

120 edigde” agenten, die beschikken over een aantal politionele actie- of interventiemiddelen (identiteitscontrole, beperkte mogelijkheid tot fouilleren, opstellen van verslagen, enz.) zou moeten volstaan om, naast de veiligheidsbehoeften, de “specifieke” of “bijzondere” politiebehoeften te dekken; (5) deze politionele middelen en een of andere speciale bevoegdheid zouden eveneens kunnen worden gebruikt om ervoor te zorgen dat de maatregelen efficiënt zijn; (6) de bedoelde politiebevoegdheid is en moet een bijzondere – en dus in wezen beperkte – bevoegdheid blijven en mag geen algemene bevoegdheid zijn op een beperkt grondgebied; (7) die bevoegdheid moet duidelijk zijn omschreven in of op grond van de wet; men moet zo goed mogelijk preciseren welke personen moeten worden beëdigd, en dat moet beperkt blijven tot diegenen die echt nood hebben aan politiebevoegdheden; (8) alvorens een kaderwet uit te werken voor de belangrijkste politie-interventies op het vlak van bijzondere politie, dient nagedacht te worden over de concrete invulling van de politie over het vervoer in de breedste zin van het woord (dat wil zeggen buiten de opdrachten en taken die worden gewaarborgd door de geïntegreerde politie).

77.

AANBEVELINGEN De wettelijke basis voor de “politieactiviteiten” van de dienst veiligheid van de MIVB is niet zeer duidelijk. Wij zijn van mening dat er in dat verband plaats is voor een kleine dienst met beperkte politiebevoegdheden die bestaat uit een strikt beperkt aantal beëdigde agenten. In een eerste fase zou een wettelijke basis moeten worden gecreëerd (verstevigd) door de opdrachten en bevoegdheden van die agenten te preciseren. Het grootste gedeelte van de activiteiten van de DCB binnen de MIVB omvat bewakingsactiviteiten in de zin van de wet van 10 april 1990. Het is nodig te verduidelijken in welke mate die wetgeving daarop van toepassing is. De eerder vermelde wettekst zou die dienst ook kunnen organiseren als een dienst sui generis, met name door uitdrukkelijk af te wijken van de wet van 10 april 1990. Een gedeelte van de activiteiten zou zelfs kunnen vallen onder de wet van 19 juli 1991, waarin het beroep van privé-detective wordt geregeld. Het is hoe dan ook belangrijk een dienst met professionele en goed opgeleide verantwoordelijken uit te bouwen, want, naast hun privé-statuut, nemen zij uiteindelijk deel aan de uitoefening van het politieambt (s.l.). De reguliere politiediensten moeten zich organiseren om hun algemene politiebevoegdheden uit te voeren over het gehele grondgebied, met name in de metro, de metrostations, de stations, enz. Zij moeten hun opdrachten te allen tijde kunnen uitvoeren en er zouden gewone en buitengewone procedures moeten bestaan (bomalarm, ongevallen, rampen, enz.). Wanneer de reguliere politiediensten te kort schieten, zijn anderen, in casu de veiligheidsdiensten, geneigd zich hun opdrachten en bevoegdheden toe te eigenen. Op dat vlak is de samenwerking tussen reguliere politiediensten, algemene politiediensten en bijzondere politiediensten en tussen reguliere politiediensten en bewakingsdiensten of bewakingsfirma’s een bepalende factor voor succes. Het is dan ook belangrijk dat er in dat verband duidelijke richtlijnen worden gegeven, met name met betrekking tot de samenwerking tussen personen met bijzondere politiebevoegdheid en de reguliere politiediensten en tussen de leden van het veiligheidspersoneel en de reguliere politiediensten.

121

AFDELING 3: MIVB BIS89 78.

INLEIDING Op 27 december 2001 werd een onderzoek gestart naar aanleiding van de berichtgeving in de pers van 26 december met betrekking tot een schaduwoperatie door de dienst controle en bewaking van de Maatschappij voor Intercommunaal Vervoer Brussel (MIVB). Deze dienst zou verdachten hebben geschaduwd in het raam van een onderzoek naar de vermoedelijke daders van de terroristische aanslag op de Afghaanse commandant van de Noordelijke Alliantie. Dit zou gebeurd zijn onder het voorwendsel van een onderzoek naar gauwdiefstallen. Meer bepaald verwees een geïnterviewde agent van de MIVB naar de uitvoering van observatieopdrachten op een pand gelegen in de Diderichstraat in de gemeente Sint-Gillis. Hij beweerde dat hij op televisie de daders van de moordaanslag herkend had als zijnde de bewoners van een huis waarop hij observaties had uitgevoerd. Verder werd in de artikelen gewag gemaakt van het schaduwen van gewapende personen tot in Mechelen.

79.

ONDERZOEKSVERRICHTINGEN Zodra ze kennis hadden genomen van deze informatie, zijnde op 27 december 2001, hebben het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten en zijn Dienst Enquêtes een onderzoek ingesteld dat hen zeer snel in staat heeft gesteld een zeker aantal elementen na te kijken en ook een aantal hypothesen te verwerpen, zodat werd beslist dit onderzoek voort te zetten doorheen de interne onderzoeken, die bij de MIVB en de politie van Brussel worden gevoerd, en in het verlengde van de verslagen die in dit verband werden opgesteld. De algemene onderzoeksverrichtingen worden als bijlage beschreven.

80.

ONDERZOCHTE ELEMENTEN Volgende elementen werden onderzocht: (1) de werking van de betrokken MIVBdiensten; (2) de samenwerking tussen de MIVB en de lokale politie van Brussel; (3) de legaliteit van het uitvoeren van schaduwoperaties door de MIVB, in het bijzonder buiten hun territoriaal bevoegdheidsgebied en (4) bijkomende specifieke vragen met betrekking tot onderzoek naar gauwdieven: enerzijds is er een verband met het onderzoek inzake terrorisme, in het bijzonder door de observatie van het pand aan de Diderichstraat 44 en anderzijds gebeurden de schaduwoperaties uitgevoerd buiten Brussel in opdracht van de hiërarchie of op initiatief van de betrokken agent?

81.

ONDERZOEKSVERRICHTINGEN Er zijn verschillende stappen ondernomen: ! 28 december 2001: onderhoud met de administrateur-directeur-generaal en de adjunct-directeur-generaal van de MIVB. ! 28 december 2001: telefonisch contact met de hoofdcommissaris van de lokale politie van Brussel, die in afwezigheid van de zonechef de leiding waarnam van de lokale politie van Brussel. ! 28 december 2001: onderhoud met het hoofd van de afdeling gauwdiefstallen, ook “trekkers” genoemd, van de gerechtelijke brigade van de lokale politie van Brussel. ! 11 januari 2002: telefonisch contact met de adjunct-directeur-generaal van de MIVB, met betrekking tot de vorderingen van het intern onderzoek door zijn diensten.

122 ! 11 januari 2002: telefonisch contact met een commissaris van de dienst intern toezicht van de politie zone Brussel, teneinde informatie in te winnen nopens de stand van zaken van het onderzoek door zijn dienst met betrekking tot de operatie “pickpockets”. ! Kennisname van het verslag van de onderzoekscommissie van de MIVB en van het verslag van het hoofd van het bureau gauwdiefstallen bij de lokale politie van Brussel. ! 31 januari 2002: telefonisch onderhoud met het hoofd van de Antiterroristische Gemengde Groep (AGG). ! 4 februari 2002: telefonisch contact met een politiecommissaris van de AGG.

82.

VOORNAAMSTE ONDERZOEKSRESULTATEN

82.1.

EENHEID NET ANTI-VANDALISME VAN DE MIVB De Eenheid Net Anti-Vandalisme (ENAV) maakt deel uit van de dienst controle en bewaking van de MIVB. De ENAV telt in totaal 14 agenten.

82.1.1.

WERKING De leden van de ENAV voeren bewakingen uit op het MIVB-net, gericht op de opsporing van vandalisme – in het bijzonder graffiti –, gauwdiefstal, diefstal, aanranding, vervalsing van vervoerbewijzen, e.a. Zij bewaken het MIVB-net en voeren interventies uit in geval van heterdaad. Op 24 april 2001 werd, tijdens een vergadering van de leden van de ENAV met de belangrijkste verantwoordelijken besloten de dienst op te splitsen en een groep te vormen die zich zou toespitsen op aanrandingen, vervalsing van vervoerbewijzen, diefstallen en gauwdiefstallen. Dit team werd samengesteld uit vier “patrouilleurs”90. Het betreft klaarblijkelijk een formele bevestiging van een specialisatie binnen de ENAV, die al een aantal maanden een feit was. Deze vier agenten, die door hun collega’s “de groep van vier” worden genoemd, hingen volgens het hoofd bewaking rechtstreeks af van de twee hoofdverantwoordelijken, naar hij vermoedt om bijzondere opdrachten uit te voeren. Tijdens een werkvergadering d.d. 24 april 2001 worden de agenten tevens aangespoord om, in de mate van het mogelijke, in ploegen van twee te werken en niet individueel op te treden. Er werd ook expliciet gewezen op de discretieplicht, gebonden aan de specifieke opdrachten die de dienst soms moet vervullen, zowel naar externe diensten toe als intern, naar de andere eenheden toe. Geen enkel document mag de eenheid verlaten zonder toestemming van de verantwoordelijke.

82.1.2.

LEIDING Op bovenvermelde vergadering werd medegedeeld dat de ENAV onder de bijna rechtstreekse controle werd geplaatst van het diensthoofd. De agenten dienen zelf hun opdrachten te organiseren met het oog op een maximale rendabiliteit van hun diensturen. Officieel heeft de “groep van vier” geen chef onder de leden, maar één van de onderzoekers profileerde zich wel als dusdanig.

82.1.3.

WERKSFEER Uit het verslag van 24 april 2001 blijkt dat er binnen de eenheid problemen bestonden van onderlinge jaloezie, roddel en meningsverschillen, evenals een gebrek aan motivatie. Voor dat laatste beriepen de agenten zich op het gevoel dat zij onvoldoende ondersteund werden door hun oversten. Er blijkt tevens dat de dienst door de

123 leiding als bijzonder beschouwd wordt, getuige volgende passage in het verslag van de werkvergadering d.d. 24 april 2001: “[...] qui devrait prédominer au sein d’une unité spéciale comme la nôtre”. De tien overige leden van de ENAV zouden jaloers zijn op de “groep van vier”, daar zij over beter materiaal zouden kunnen beschikken. Toen eind september 2001 een nieuw hoofd van de ENAV werd aangesteld, werd hem door de sectieverantwoordelijke gezegd dat er bij de tien een malaise bestond, terwijl het bij “de vier” goed draaide. 82.1.4.

VORMING Uit belangrijke verklaringen blijkt dat er geen specifieke vorming zou bestaan voor de leden van de ENAV. Evenmin is het duidelijk wat hun rechten en beperkingen zijn. Volgens de verantwoordelijke voor de vorming en evaluatie van het personeel, worden er regelmatig nieuwe opleidingen georganiseerd op basis van verschafte informatie. Vormingen en bijscholingen vinden plaats op aanvraag. Hij vindt de basisvorming voldoende om het geheel van de opdrachten te kunnen verzekeren in een wettelijk kader en binnen de grenzen van de bevoegdheden. Wat de ENAV betreft, hebben de leden oorspronkelijk de vorming van “patrouilleur” genoten. Er bestaat geen specifieke vorming voor de ENAV, de agenten leren al doende. Er is tevens een voortdurend bijgewerkte handleiding waarin de instructies voor de “patrouilleurs” zijn opgenomen. Uit het intern onderzoek blijkt dat de instructies voor alle functies binnen de dienst controle en bewaking opgesteld werden in samenwerking met de juridische dienst. Deze instructies maken ook deel uit van de vorming van de agenten. Een project met specifieke instructies voor de ENAV zou nog niet zijn gefinaliseerd.

82.1.5.

BEVOEGDHEDEN Het diensthoofd ontwikkelt het standpunt dat een interventie van de ENAV steeds dient te worden gebaseerd op het intern politiereglement en dient te worden geïnitieerd in het raam van de bevoegdheden op het net en in de installaties van de MIVB. Dit intern politiereglement zou geen ruimte voor twijfel laten bestaan inzake bevoegdheden. Verder dienen de agenten in te schatten op welke wijze zij een interventie uitvoeren91. Daarnaast wordt in dit verslag uitdrukkelijk voorzien dat voor bijzondere bewakingsopdrachten in het raam van de opdrachten van de eenheid, een voorafgaande toestemming van het hoofd van de eenheid vereist is. Indien de opdracht doorgaat in andere installaties van de MIVB dan de transportnetten, dient daarvoor de toestemming worden verkregen van de “chef de dépot”. Dit laatste is, volgens de bevindingen van de interne onderzoekscommissie van de MIVB, niet gebeurd in het raam van dossier 2001/1008. In de bundel, die ons werd overgemaakt als bijlage bij het intern onderzoeksverslag, zijn de opdrachten van de ENAV opgenomen. Zoals ook blijkt uit de annotaties, die door de interne onderzoekscommissie werden aangebracht, zijn deze opdrachten dikwijls te vaag geformuleerd – “faire face à”, “suivant procédure habituelle”, e.a. – en gaan zij geregeld de wettelijke bevoegdheden van de agenten te buiten. Er is ook herhaaldelijk sprake van opdrachten op de openbare weg, in de omgeving van het net of de gebouwen van de MIVB, in de buurt van concerten, e.a., waar de agenten geen bevoegdheid ratione loci hebben. Bovendien overschrijdt een aantal opdrachten de bevoegdheid ratione materiae: inbeslagname van voorwerpen, verhoor van daders, onderzoek bij slachtoffers en getuigen, enz. Wat aanrakingen op minderjarigen (zeden) betreft, wordt voorzien in het contacteren van de slachtoffers met het oog op het inwinnen van bijkomende informatie. Er wordt geregeld verwezen naar de samenwerking met de politie, na voorafgaande-

124 lijk akkoord van de hiërarchie. Wat gauwdiefstallen betreft, voorziet deze samenwerking in het overmaken van inlichtingen, observaties in samenwerking met de politie en gezamenlijke operaties. In het laatste geval wordt de rol van de agenten van de MIVB expliciet beperkt tot observatie, het verschaffen van inlichtingen, het gidsen van de politieambtenaren op het netwerk, erover waken dat de dienst en de passagiers niet worden verstoord, en de – opnieuw vage – taak om binnen het raam van hun bevoegdheden bijstand te verlenen aan de politie. 82.1.6.

RAPPORTERING In het onderzoek naar de gauwdieven werden de contacten met de politie verzekerd door een van de leden van de ENAV, die op zijn beurt frequente contacten onderhield met een van hun verantwoordelijken. De opdrachten worden steeds verdeeld door dezelfde twee personen. Er wordt steeds een activiteitenverslag opgesteld, dat melding maakt van de naam van de agent en het nummer van de opdracht. Vaststellingen geven aanleiding tot het opstellen van een toezichtsrapport, waarop slechts de codenaam van de agent wordt ingevuld. Van tussenkomsten wordt een interventieverslag opgesteld, met vermelding van de naam en het stamnummer van de agent. De toezichtsrapporten droegen tot in september 2001 een hoofding met een logo en vermelding van de dienst, en de code van de opstellers. Sinds september 2001 zijn zij anoniem en zonder hoofding. Volgens een van de leden van de ENAV gebeurde deze wijziging in de rapportering op instructie van een van de verantwoordelijken van de dienst. Een derde verantwoordelijke stelde dat dit zou gebeurd zijn op verzoek van de politie. Een kopie van de toezichtsrapporten inzake gauwdieven werd per drager overgemaakt aan de bevoegde dienst bij de politie van Brussel. Dit gebeurde uitsluitend door een bepaald team. De verslagen zouden zeer bondig zijn teneinde lekken te voorkomen. Zij dienen slechts voor het coderen van informatie met het oog op statistische verwerking, teneinde de werklast te beheren. Op de listing van de lopende dossiers wordt normaal het jaartal vermeld, gevolgd door het dossiernummer, gevormd uit drie cijfers. Voor de dossiers van de “groep van 4” wordt dit nummer voorafgegaan door het cijfer 1, vandaar het nummer 2001/1008 dat aan het dossier “pickpockets” werd toegewezen. Het diensthoofd zegt het dossier 2001/008 niet te hebben opgevolgd omdat het volgens hem niet bijzonder was. De toezichtsrapporten worden niet getekend voor kennisname door de hiërarchie. De opdrachten van de ENAV zijn geheim en ook het diensthoofd heeft geen kennis van de verslagen van de leden. Hij was niet op de hoogte van de contacten van de heer A. met de politie, noch van de operatie op 8, 9 en 10 oktober 2001. Hij heeft evenmin weet van de observaties van de heer L. te Zemst in juni en op de A12autosnelweg richting Antwerpen op 19 september 2001. De schaduwoperatie naar Mechelen vernam hij via de pers.

82.1.7.

SAMENSTELLING VAN DE TEAMS De samenstelling van deze dienst is zeer duidelijk op het Vast Comité P gekend.

82.1.8.

UITVOERING VAN OBSERVATIEOPDRACHTEN De agenten van de ENAV werken in principe in ploegen van twee personen, maar splitsen gebeurlijk. Zij communiceren per radio en, omdat deze dikwijls slecht werkt, per gsm. Een van de leden van dit team beschikt over een gsm van de dienst, de anderen gebruiken hun eigen gsm. Zij volgen gauwdieven in de metro’s, trams en bussen of volgen hen per auto. De ENAV beschikt ook over twee dienstvoertuigen, maar het gebeurt geregeld dat agenten hun persoonlijk voertuig gebruiken, hetzij uit

125 operationele noodzaak (cf. infra), hetzij om tijd te winnen en te vermijden de dienstvoertuigen in het depot van Haren te moeten gaan halen. Volgens agent L. zou de sectieverantwoordelijke schaduwoperaties buiten Brussel normaal vinden in het raam van het dossier 2001/1008. Elk team kan beschikken over een fototoestel. Uit het onderzoek van de MIVB blijkt dat er, in tegenstelling tot de digitale toestellen die gebruikelijk binnen de ENAV worden gebruikt, door de “groep van vier” gebruik gemaakt werd van een analoog fototoestel. De foto’s werden, volgens de heer L., ontwikkeld bij Larque, gevestigd op de Waterloosesteenweg. De filmrolletjes werden gebracht door de heer A., die ook de foto’s afhaalde. Naast de vraag of het tot de bevoegdheden van de ENAV behoort om foto’s te nemen op de openbare weg, stelt zich het probleem of het verantwoord is dergelijke observatiefoto’s in een winkel te laten ontwikkelen. 82.1.9.

SAMENWERKING MET DE POLITIEDIENSTEN Volgens de verklaring van een van de verantwoordelijken wordt er niet alleen samengewerkt met de lokale politie van Brussel, maar worden er tevens operaties georganiseerd in samenwerking met de federale politie (metrobrigade). Hij zou de problemen aangaande de onzekerheid met betrekking tot de bevoegdheden schriftelijk hebben meegedeeld aan de hiërarchie.

82.2.

VERLOOP VAN DE OPERATIE “PICKPOCKETS” 2001/1008 Het dossier waarvan sprake in de pers startte op 25 april 2001 met een memo van een lijnverantwoordelijke uit het depot Molenbeek, waarin deze problemen meldde met gauwdieven op de lijnen 19 en 82. Er zouden verschillende klachten zijn geweest, waaronder een klacht van een Japanse journaliste. In feite werd er onder de referte 2001/008 al een onderzoek naar gauwdieven gevoerd, na informatie die werd overgemaakt door een agent van de ENAV. Op 16 januari 2001 meldde een agent van de ENAV dat kennissen hem de aanwezigheid hadden gesignaleerd van gauwdieven aan boord van de bussen van lijn 47. Er werd contact opgenomen met de trambestuurders (afgekort OMT, wat staat voor ‘one man tram’) en hierover werd een informatieverslag opgesteld. De agenten van de ENAV hebben de OMT’s vergezeld, wat toegelaten heeft de gauwdieven te identificeren. Nadien, nadat er een samenscholing van gauwdieven werd vastgesteld in het café ‘O Golfino’, verwittigden de agenten van de ENAV de “trekkers” van de lokale politie van Brussel. Deze laatsten zouden hebben gevraagd om niet tussenbeide te komen maar enkel observaties te verrichten. Het hoofd van de ENAV heeft de eerste contacten gehad met de verantwoordelijke van de “trekkers” van de lokale politie van Brussel. Tijdens de periode maart-april 2001 zou deze laatste langdurig ziek geweest zijn zodat het dossier 008 begin 2001 slechts enkele verslagen bevatte. De observaties werden tevens onderbroken in juli en augustus 2001. De politie heeft verklaard het onderzoek te willen voortzetten tot in maart 2002. Wat de MIVB betreft, werd deze operatie beëindigd op 2 oktober 2001, tevens datum van het laatste inlichtingenverslag. Het is moeilijk om zicht te krijgen in het exacte verloop van deze operatie. Onder het dossiernummer 2001/1008 (oorspronkelijk 2001/008) worden niet alleen de lijnen 47 en 48 bewaakt, maar tevens tal van andere bus- en tramlijnen, waaronder 91, 92, 93, 94, e.a.

82.3.

SAMENWERKING MET DE LOKALE POLITIE VAN BRUSSEL Het hoofd van het bureau gauwdiefstallen van de politie van Brussel benadrukte dat de leden van de bewakingsdienst van de MIVB expliciet werd gewezen op het feit dat zij optraden als technisch adviseurs, in de mate dat zij vertrouwd zijn met de

126 netwerken van het openbaar vervoer per bus, tram en metro. Hun medewerking werd verder beperkt tot een waakzame opstelling tijdens het uitvoeren van hun routineopdrachten en het rapporteren van een aantal nuttige inlichtingen aan de politie. In een gesprek met de onderzoekscommissie van de MIVB werd bevestigd dat, in het raam van de samenwerking met de politie, de leden van de ENAV, op bevel van de politie, enkel mochten observeren en rapporteren, zelfs bij betrappingen op heterdaad. De samenwerking met de politie lijkt dus, rekening houdende met de formele voorschriften, een beperking van hun actiemogelijkheden tot gevolg te hebben, eerder dan een uitbreiding ervan. Ook zou het duidelijk de bedoeling geweest zijn dat de leden van de ENAV observaties uitvoerden teneinde na te gaan of er gauwdieven aan het werk waren, op welke tijdstippen en op welke lijnen zij actief waren. Uit de verslagen van de bewakingsdienst van de MIVB, in het raam van dit dossier blijkt dat de leden van deze dienst zich aan deze overeenkomst hebben gehouden. Enige uitzonderingen blijken o.a. uit de verslagen d.d. 18 en 19 september 2001, die melding maken van het volgen van voertuigen tot in Mechelen en op de afrit Willebroek op de A12-autosnelweg, evenals een schaduwing van verdachten in Zemst, in de loop van de maand juni 2001. Deze opmerking doet echter geen afbreuk aan de vaststelling dat uit de observatieverslagen blijkt dat er systematisch zowel mobiele als statische observaties werden uitgevoerd op de openbare weg, ergo buiten de territoriale bevoegdheid van de ENAV. Over het verloop van het onderzoek werd daarenboven regelmatig verslag uitgebracht aan de hiërarchische oversten. Alvorens initiatieven te ontwikkelen werd voorafgaandelijk de formele toestemming gevraagd. Op één van deze documenten, die als bijlage bij zijn verslag werden gevoegd, noteerde het hoofd van de gerechtelijke afdeling van de lokale politie van Brussel, de schriftelijke opmerking dat de “trekkers” hun territoriale bevoegdheid niet mochten overschrijden en dat de leden van de bewakingsdienst van de MIVB dienden te worden gewezen op de beperking van hun rol. In het raam van de gezamenlijke operatie met de politie van Brussel op 8, 9 en 10 oktober 2001 was de rol van de ENAV beperkt tot observatie, binnen de 19 gemeenten van de Brusselse agglomeratie. Elke dag van de operatie begon met een briefing bij de politie en eindigde met een debriefing. Bij de MIVB zou ook een briefing worden gegeven met betrekking tot de samenstelling van gemengde ploegen (politie en MIVB). Tevens werden er tijdens deze operatie twee dienstvoertuigen van de MIVB gebruikt, bestuurd door een agent van de MIVB met een goede kennis van de lijnen en trajecten. Tijdens de operatie dienden de agenten van de MIVB in het voertuig te blijven. Deze samenwerking was geen première. Sinds 1991 vonden er ten minste drie gezamenlijke operaties plaats met het bureau “gauwdiefstallen” van de politie van Brussel. Er werd telkens gewerkt met gemengde ploegen, bestaande uit twee politieagenten en een lid van de ENAV. In het raam van deze samenwerking werden in het verleden aanhoudingen verricht door de politie. 82.4.

OBSERVATIES BUITEN BRUSSEL Volgens de heer A. overschreed zijn collega, de heer L., zijn bevoegdheden door eind juni met zijn eigen voertuig een verdachte om 1.20 uur te schaduwen tot in Zemst. Er werd hem daarover een opmerking gemaakt. Dit was ook het geval voor een volging op 18 september 2001 om 9.38 uur, met een dienstvoertuig van de MIVB, Opel Astra 130. Deze informatie wordt bevestigd door de heer D., teamgenoot van de heer A., die eraan toevoegt dat de mondelinge vermaning vanwege A. aan L. gebeurde naar aanleiding van een vermaning door de sectieverantwoordelijke. Bijkomend en volgens agent L. zou de sectieverantwoordelijke gevraagd hebben om een persoonlijk voertuig te gebruiken, daar er soms drie adressen te bewaken waren. Bovendien waren de dienstvoertuigen (130 en 141) reeds opgemerkt door de gauw-

127 dieven. Volgens de heer L. werd hem tijdens de schaduwing op 18 september te Mechelen, na een contact per gsm met de heer A., gezegd het betrokken voertuig te volgen. De contacten met het Bureau voor coördinatie van de operaties (BOC) werden tot een minimum beperkt teneinde lekken te voorkomen. Nog volgens de heer L. zou hij, tijdens de observatie op 19 september 2001, waarbij hij een voertuig schaduwde op de A12-autosnelweg naar Antwerpen, per gsm in contact zijn gebleven met zijn collega’s W. en A., die zich op dat ogenblik bij de “trekkers” bevonden. Er zouden aan L. toen richtlijnen zijn gegeven met het oog op het bekomen van een adres van de gauwdieven in Antwerpen en vaststellingen te doen van het transport van een grote zak, die aanleiding zou geven tot een arrestatie bij hun terugkeer. Hierin schuilt blijkbaar een tegenstrijdigheid, daar de grote zak volgens zijn verslag werd binnengebracht in een woning in de Montenegrostraat en zich niet in het voertuig bevond dat hij schaduwde. Daarenboven wie heeft hem deze richtlijnen gegeven? Volgens de sectieverantwoordelijke heeft de heer L. zich op het voorplan willen stellen (‘se mettre en valeur’) door het schaduwen van voertuigen tot in Zemst en Mechelen. Er wordt tevens opgemerkt dat uit de registers van gebruik van voertuigen niet duidelijk valt op te maken of agent L. op 18 september al dan niet beschikte over een dienstvoertuig. Enerzijds bestaat er een niet-gedateerde gebruikersfiche op naam van L., met de vermelding van een kilometerstand bij begin van 135.350 km, wat overeenstemt met de eindstand van het laatste gebruik van dat dienstvoertuig op 17 september. Anderzijds blijkt uit een syntheseoverzicht van de kilometerstanden dat er slordig wordt omgesprongen met deze registratie. De kilometerstand blijft immers ongewijzigd tot op 22 september, om dan plotseling als eindstand voor die dag te verspringen naar 135.717 km. Tevens blijkt uit de activiteitenbladen duidelijk dat de agenten L. en W. op 18 september hun dienst begonnen om 7.00 uur en beëindigden om 15.00 uur. Die dag werd een voertuig van de verdachten gevolgd van de Diderichstraat tot het station van Mechelen, waar de verdachten een grote zak ophaalden. Daarenboven waren de agenten L., W. en D. op 19 september van dienst van 7.00 uur tot 15.00 uur. Opnieuw werd een voertuig, vanaf het adres Diderichstraat 44, gevolgd buiten Brussel, meer bepaald de afrit Willebroek op de A12autosnelweg. Geen van beide toezichtsrapporten – zonder hoofding – vermelden de naam, code of stamnummer van de opsteller. De overige teamleden hebben verklaard, in het raam van hun opdrachten, nooit het grondgebied van Brussel te hebben verlaten. 82.5.

BAND MET HET TERRORISME De heer L. stelt dat hij het verband met terrorisme gelegd heeft bij het zien van beelden van de Diderichstraat in het raam van het dossier Massoud. Volgens hem waren de gedragingen van de verdachten – tegenobservatie, verplaatsingen, transport van grote zakken – niet deze van gauwdieven. Aan de interne onderzoekscommissie verklaarden agenten A., D. en W. dat zij op geen enkel ogenblik iets gehoord hebben met betrekking tot een terroristisch netwerk. Ook volgens de hoofdinspecteur is er op geen enkel ogenblik sprake geweest van het schaduwen van verdachten inzake terrorisme. De personen die door de “trekkers” werden geobserveerd, in samenwerking met de dienst controle en bewaking van de MIVB, zijn allen gekend als zakkenrollers. Dit geldt ook voor de twee personen wier gedrag werd geobserveerd in het station van Mechelen. De heer L., die de bewaking uitvoerde, stond dus niet “oog in oog met een terrorist” zoals in de pers wordt beweerd. De verantwoordelijken voor de moord op Commandant Massoud komen helemaal niet voor in dit dossier. Daarenboven moet men de tijdslijn in aanmerking nemen en de feiten bekijken met ogen

128 van “vóór de kennis die wij vandaag de dag” hebben omtrent die gebeurtenis. De hoofdinspecteur merkte op dat, bij het minste vermoeden dat er een verband bestond met terrorisme, de bevoegde federale diensten zouden zijn in kennis gesteld. Volgens de heer W. was het adres Diderichstraat 44 al gekend sinds mei 2001, door zijn dienst zowel als door de “trekkers”. Volgens hem woonden – maar hoe kon hij dat toen weten? – de terroristen, betrokken bij de aanslag op Massoud, in dezelfde straat doch in een ander huis. Dit wordt naderhand bevestigd door de heer D., die stelt dat het adres Diderichstraat 44 gekend was als vertrekplaats van de gauwdieven, nadat een team tijdens een observatie had vastgesteld dat er gauwdieven woonden. Uit opzoekingen in de bestanden van de AGG blijkt dat het adres Diderichstraat 44 niet gekend is. Er bestond toen en er bestaat nu dus geen enkele band tussen het geobserveerde pand en enig dossier inzake terrorisme. 82.6.

GEWAPENDE VERDACHTE Volgens de heer L. zou zijn collega S. gezien hebben dat een verdachte, die door de ENAV werd geschaduwd, een wapen droeg. Hij zou dit medegedeeld hebben aan de sectieverantwoordelijke en het diensthoofd en gewag gemaakt hebben van een veiligheidsrisico voor de agenten. Dit zou de aanleiding geweest zijn voor zijn mutatie. Er valt ook op te merken dat tijdens één van de bewakingen voor café O-Golfino, waarbij S. op vraag van A. zijn eigen voertuig gebruikte, zijn collega W. hem, bij het naderen van een verdachte, zou gezegd hebben “cache ton appareil, ils sont armés”. Tijdens de daaropvolgende schaduwing via de Alsembergsesteenweg en de Fonsnylaan zou de heer S. vastgesteld hebben dat een persoon een holster onder zijn vest droeg, waarop hij zou hebben gezegd dat hij niet akkoord was om dergelijke opdrachten uit te voeren, wat zou gerapporteerd zijn aan de sectieverantwoordelijke. Dit zou volgens S. geleid hebben tot zijn verwijdering uit de eenheid. De heer S. heeft geen verslag opgesteld met betrekking tot het wapen dat hij zou hebben opgemerkt. De heer L. verklaarde aan de MIVB-onderzoekscommissie dat de “trekkers” zouden gezegd hebben dat de verdachten mogelijk gewapend waren, dat zij in de voertuigen dienden te blijven en dat de ENAV goed werk geleverd had. Het is onduidelijk in de verslaggeving van dit onderhoud in welke context deze bewering dient te worden geplaatst. De opmerking kan betrekking hebben op de briefing voor de operatie op 8, 9 en 10 oktober. Aan de interne onderzoekscommissie verklaarden agenten A., D. en W. dat zij op geen enkel ogenblik tijdens de bewakingsopdrachten een wapen hebben opgemerkt, noch daarover iets hebben gehoord.

82.7.

PERSLEKKEN De heer S. heeft in de loop van de week van 10 december 2001 contact genomen met het syndicaat, met betrekking tot zijn vermoeden dat hij uit de eenheid werd verwijderd wegens zijn opmerkingen over het schaduwen van gewapende verdachten. De syndicaal afgevaardigde verklaarde al op de hoogte te zijn gesteld door de heer L., wat overeenstemt met diens verklaring. De heer L. zou contact genomen hebben met de heer V. van het syndicaat, een drietal dagen na een vergadering met de sectieverantwoordelijke, die hem aankondigde dat zijn drie collega’s, samen met een lid van de hondenbrigade, zouden worden gemuteerd naar de nieuwe afdeling ‘bus’. De heer L. geeft toe dat hij het moeilijk heeft met deze beslissing. In de pers werd een afbeelding gepubliceerd van het verslag met betrekking tot de observatie in Mechelen. Het originele document heeft geen hoofding, deze werd dus door iemand toegevoegd met het oog op de publicatie.

129 Zowel informele inlichtingen bij de politie van Brussel als het intern onderzoek binnen de MIVB wijzen in de richting van de heer L. De heer W. verklaarde geen contacten te hebben gehad buiten de MIVB en geen informatie te hebben bekendgemaakt. Volgens hem zou het mogelijk zijn dat L. ageerde uit jaloezie, wetende dat hij niet, samen met zijn drie collega’s, kon muteren naar de afdeling “bus”. Ook de heer S. ontkent contacten met de pers te hebben gehad. Bovendien beweert de heer L. zelf geen contacten met de pers te hebben gehad. Hij geeft toe dat hij gecontacteerd werd door journalisten, maar zegt dat hij hun vragen niet heeft beantwoord. Hij zei een dubbel te hebben bekomen van de sleutel die toegang geeft tot het dossier “pickpockets”. Er wordt in het gesprek dat hij had met de interne onderzoekscommissie echter niet verder ingegaan op de vraag of hij daarvan gebruik gemaakt heeft om stukken uit het dossier te kopiëren. Aangezien zowel L. als S. hun verhaal gedaan hebben bij het syndicaat, kan niet met zekerheid gesteld worden dat de perslekken van één van hen afkomstig zijn. Deze perslekken zijn een specifiek probleem in de mate dat er gegevens uit het dossier worden vermeld – waaronder de plaatsen die werden geobserveerd – die het verdere verloop van het gerechtelijk onderzoek tegen de bende gauwdieven kunnen schaden. 82.8.

EERSTE ONDERZOEK VAN HET VAST COMITÉ VAN TOEZICHT OP DE POLITIEDIENSTEN EN ZIJN DIENST ENQUÊTES Op 28 december 2001 hadden de enquêteurs van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten een ontmoeting met de administrateur-generaal en de adjunctadministrateur-generaal van de MIVB, alsook met de waarnemend zonechef en een van de verantwoordelijken van de betrokken sector.

82.9.

INTERNE ONDERZOEKEN BIJ DE MIVB EN DE POLITIE VAN BRUSSEL

82.9.1.

MIVB Op 28 december 2001 belastte de directeur-generaal van de MIVB een onderzoekscommissie met de opdracht om de feiten te onderzoeken. Deze commissie, onder leiding van een extern aangeworven persoon teneinde het hoofd van de dienst controle en bewaking op te volgen, bestond verder uit de juridisch raadgever en een derde. De resultaten van dit onderzoek werden zoals afgesproken, al was het wat later, op 16 januari aan het Vast Comité P overgemaakt. Uit de bijlagen van dit onderzoeksverslag blijkt dat de commissie op het eerste gezicht nuttige documenten heeft ingezameld en alle betrokken personen binnen de MIVB heeft gehoord. Deze documenten en getuigenissen worden, naast onze eigen vaststellingen, verder in ons verslag verwerkt.

82.9.2.

LOKALE POLITIE VAN BRUSSEL De plaatsvervangende zonechef deelde ons op 28 december 2001 mee dat er een intern onderzoek werd opgestart door de dienst intern toezicht. Uit de eerste resultaten van dit onderzoek zouden geen anomalieën blijken en zou er geen sprake zijn van het schaduwen van zogenaamde terroristen. Ter plaatse hebben wij de eerste elementen van het onderzoek kunnen inzien. Als bijlage aan zijn schrijven d.d. 15 januari 2002, ontvangen op 24 januari, maakt de korpschef van de lokale politie van Brussel aan het Vast Comité P een verslag over d.d. 26 december 2001, afkomstig van de verantwoordelijke van de dienst “gauwdiefstallen”. Wij konden dit verslag en de bijlagen reeds inzien op 28 december 2001, naar aanleiding van ons onderhoud met betrokkene in de burelen van de lokale politie van Brussel. Er dient hier wel opgemerkt dat, behoudens deze stukken, geen enkel bijkomend document werd overge-

130 maakt waaruit enig verder onderzoek blijkt door de dienst Intern Toezicht van de Brusselse politie. 82.10.

VOORNAAMSTE ONDERZOEKSRESULTATEN De belangrijkste onderzoeksresultaten worden als bijlage Di besproken.

83.

CONCLUSIES

83.1.

CONCRETE ELEMENTEN De uitgevoerde opdrachten door de Eenheid Net Anti-Vandalisme, in het raam van het dossier 2001/1008, gaan in zekere mate de bevoegdheid van de agenten te buiten. Ook zonder de observaties buiten Brussel, werd gewerkt op de openbare weg, werden woningen van verdachten geobserveerd, evenals de drankgelegenheden waar zij elkaar ontmoetten. Waar het volgen van bus of tram met een dienstvoertuig van de MIVB nog als een randgeval kan worden beschouwd, rijzen er vragen over het feit of het schaduwen van voertuigen van verdachten tot de bevoegdheid van de agenten behoort. Uit de interne onderzoeken bij zowel de lokale politie van Brussel als bij de MIVB, en uit inlichtingen ingewonnen bij de Antiterroristische Gemengde Groep (AGG), blijkt dat er wel degelijk toezicht werd gehouden op een bende gauwdieven en niet op terroristen. De politie was op de hoogte van het feit dat deze bende geregeld tegenobservaties uitvoert, wat overigens de reden is waarom verdere operaties voorlopig werden uitgesteld. In principe beschikken enkel de personen die de hoedanigheid hebben van officier van gerechtelijke politie over een autonome vaststellingsbevoegdheid92. Artikel 41 van het K.B. van 15 september 1976 houdende het reglement op de politie voor het personenvervoer per tram, premetro, metro, autobus en autocar93 bepaalde duidelijk dat de personeelsleden van de uitbater te dien einde beëdigd bevoegd zijn om toezicht uit te oefenen op de naleving van het politiereglement. Zo zijn bepaalde leden van de controle- en toezichtsdienst van de MIVB belast met een opdracht van gerechtelijke politie. Wanneer ze evenwel geconfronteerd worden met feiten die geen inbreuken op het politiereglement uitmaken, dienen ze beschouwd te worden als gewone particulieren94. De exploitatieovereenkomst goedgekeurd door de Executieve van het Brusselse Gewest95 bepaalt ook uitdrukkelijk en duidelijk dat er samenwerkingsverbanden96 bestaan met de lokale politie97. Er blijven nochtans veel vragen onbeantwoord. Naast een individuele fout van de agent die observaties uitvoert buiten het territorium van de Brusselse agglomeratie, doet zich duidelijk een ruimer probleem voor van bevoegdheidsoverschrijding. Aan de zijde van de politie werden geen anomalieën gevonden in het beheer van dit dossier. Er werd op een normale wijze gerapporteerd met betrekking tot de vordering van het onderzoek en de samenwerking met de MIVB. Voor dit laatste werd voorafgaandelijk toestemming gevraagd aan de hiërarchie. Deze laatste bleek zich bewust te zijn van de mogelijke bevoegdheidsproblemen doch gaf haar toestemming op voorwaarde dat er duidelijke afspraken werden gemaakt met de agenten van de ENAV. Er valt tevens op te merken dat er al vóór 1999 werd samengewerkt inzake de opsporing van netwerken van zakkenrollers en dat deze samenwerking tot op heden vlekkeloos verliep. Zij leidde onder meer tot de aanhouding, in april 1999, van een aantal zakkenrollers. Deze aanhouding genoot een positieve weerklank. Er kan

i


131 derhalve gesteld worden dat deze samenwerking een algemene bekendheid en instemming genoot. Niettemin rijst de vraag naar de legaliteit en opportuniteit van de systematische samenwerking tussen politie en ENAV. 83.2.

WERKING VAN DE EENHEID NET ANTI-VANDALISME Er blijkt binnen deze veertienkoppige eenheid al geruime tijd een malaise te hebben bestaan, op het eerste gezicht veroorzaakt door onduidelijke bevoegdheidsafbakening en onderlinge concurrentie. Wij stellen tevens vast dat er problemen bestaan met de gezagsstructuur binnen de eenheid. De “groep van vier” werd onttrokken aan het gezag en de controle van de operationele leiding van de eenheid en ressorteerde blijkbaar rechtstreeks onder de sectieverantwoordelijke en het diensthoofd. Het probleem doet zich voor in de mate dat deze laatsten, naar eigen zeggen wegens tijdsgebrek en de nood aan discretie, zelf weinig betrokkenheid toonden en geen operationele leiding namen. Daarenboven werkte de “groep van vier” in de praktijk zeer autonoom, zonder veel rekenschap te moeten afleggen. Het diensthoofd was, naar eigen zeggen, niet op de hoogte van de concrete opdrachten, noch van de samenwerking met de politie van Brussel. De verslaggeving was zeer summier en ook de inschrijving van voertuigen gebeurde niet volgens de regels. De vage taakbeschrijving en bevoegdheidsafbakening hebben zeker bijgedragen tot de bevoegdheidsoverschrijding. De politionele bevoegdheid van de leden van de ENAV is principieel beperkt tot de controle van de vervoerstitels en de vaststelling van parkeerovertredingen op bus- en tramhaltes. Er zijn samenwerkingsverbanden voorzien. Indien de ENAV in de toekomst nog observatieopdrachten en onderzoeken op de openbare weg wenst uit te voeren, dient zij ons inziens te voldoen aan de bepalingen van de wet van 19 juli 1991 tot regeling van het beroep van privé-detective98. Tevens kan de vraag gesteld worden of de uitvoering van de opdrachten van de ENAV op het netwerk en de installaties van de MIVB niet onderworpen is aan de bepalingen van de wet van 10 april 1990 op de bewakingsondernemingen, de beveiligingsondernemingen en de interne dienst controle en bewakingen99. Daarenboven zal dan de vraag rijzen of het mogelijk is een dubbele hoedanigheid en bevoegdheid te bezitten. Uiteindelijk zal het dan misschien aangewezen zijn een sui generis statuut te ontwikkelen. Tot slot zou een specifieke overlegprocedure moeten worden ingesteld voor de uitoefening van het politieambt op het netwerk en de installaties van de MIVB, naar het voorbeeld van wat zou moeten gebeuren voor de spoorwegpolitie.

132

TITEL II: ANDERE VRAAGSTUKKEN AFDELING 1: VERSLAG OVER SUÏCIDE BINNEN DE BELGISCHE REGULIERE POLITIEDIENSTEN (19902000) 84.

ONTSTAAN VAN HET ONDERZOEK In een eerste door het Vast Comité P gevoerde exploratieve onderzoek naar suïcide binnen de Belgische politiediensten werd een bevraging gedaan over de periode 1990-1998i. Teneinde de toen behaalde resultaten op te volgen, werd in 2001 een hernieuwde bevraging georganiseerd, ditmaal over de periode 1998-2000.

85.

METHODOLOGIE Net als in het voorgaande onderzoek, werd de onderzoekspopulatie afgebakend en beperkt tot de toenmalige reguliere politiediensten: de gemeentepolitie, de rijkswacht en de gerechtelijke politie bij de parketten. Waar bij de eerste bevraging de aan de korpschefs overgemaakte vragenlijst bewust zeer ruim was opgevat om een eerste criminografisch beeld van suïcide binnen de politiediensten te kunnen schetsen, werd nu gekozen voor een meer beperkte bevraging. Bij deze enquête ging de aandacht in hoofdzaak naar de opvolging van de incidentie van suïcide en werd er slechts beperkt bevraagd naar beschrijvende en/of determinerende factoren. De resultaten geven eerst afzonderlijk de verzamelde gegevens voor de periode 1998-2000 weer en vergelijken deze deels met de resultaten uit de eerste bevraging. Voor de duidelijkheid wordt het geheel aangevuld met een langetermijnoverzicht, voor de periode 1990-2000.

86.

RESULTATEN VOOR DE PERIODE 1998-2000 De navolgende resultaten betreffen zuiver interne gegevens, verkregen binnen het kader van de diverse (reguliere) politiediensten en vooralsnog niet gerelateerd aan externe informatie, indien die al voorradig is of beschikbaar gesteld wordt. De interpretatie van de resultaten berust volledig op de cijfermatige gegevens die via het enquêteformulier bekomen werden. Persoonlijke dossiers, eventuele tuchtdossiers en medische dossiers – die ongetwijfeld een nauwkeuriger omschrijving en afweging van bepaalde gemeten factoren zouden toelichten en/of deze op zijn minst mogelijk zouden maken – werden nog niet geraadpleegd of in aanmerking genomen.

86.1.

CIJFERGEGEVENS OVER DE INCIDENTIE VAN SUÏCIDE BIJ DE POLITIEDIENSTEN De bevraging van de korpschefs van de diverse politiediensten gaf aan dat er voor deze periode in totaal rekening gehouden diende te worden met 54 suïcides. Voor de verdere uitwerking wordt hierna steeds uitgegaan van dit totaalcijfer, verdeeld over de gemeentepolitie (GP), de rijkswacht (RW) en de gerechtelijke politie bij de parketten (GPP). i

Zie Aanvullend activiteitenverslag 1999 van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, Parl. St., Kamer, 1999-2000, nr. 0827/001, p. 51-55.

133 Tabel 1

Incidentie van suïcide bij de politiediensten Korps

Totaal

GP

RW

GPP

Jaar waarin suïci- 1998 de werd gepleegd 1999

5

9

1

15

12

9

2

23

2000

7

9

0

16

Totaal per korps

24

27

3

54

Gemiddeld

8

9

1

18

Aantal suïcides per jaar en per korps 12 12

9

10

9

9 7

8 6

GP RW G PP

5

2

4 1

2

0

0 1998

1999

2000

Meest opvallend in deze grafiek is de hoge score voor de gemeentepolitie in 1999 en de opvallende constante – en daardoor ook eerder hoge – score voor de rijkswacht (negen suïcides voor ieder bevraagd jaar). Ter vergelijking en om de cijfers eenvoudig te kunnen duiden, geven we hierna het gemiddelde suïcidecijfer zoals verkregen bij voorgaande bevraging (1990-1997): ! Gemeentepolitie

:

8,1

! Rijkswacht

:

7,0

! Gerechtelijke politie

:

0,8

! Alle korpsen samen :

15,9

Een opmerkelijke vaststelling bij voorgaande enquête was dat suïcide binnen de politiediensten een typisch en nagenoeg uitsluitend mannelijke aangelegenheid scheen te zijn (weliswaar onder voorbehoud dat vrouwen voor de toen bevraagde periode slechts ongeveer 10 % van de totale personeelssterkte uitmaakten). Deze stelling dient herroepen te worden bij de weergave van de recent verkregen cijfers.

134 Tabel 2:

Onderverdeling suïcide per jaar, korps en geslacht Algemeen totaal

Korps GP Jaar 1998 waarin 1999 suïcide werd ge- 2000 pleegd Totaal per korps

RW

GPP

M 5 10

V 0 2

M 9 9

V 0 0

M 1 2

V 0 0

M 15 21

V 0 2

5

2

8

1

0

0

13

3

20

4

26

1

3

0

49

5

In de bevraagde periode hebben zich in totaal vijf vrouwelijke personeelsleden van het leven beroofd (in de jaartallen 1999 en 2000), waarvan er vier tot de gemeentepolitie behoorden en één tot de rijkswacht. De verhoudingsgewijze hogere score bij de gemeentepolitie hoeft geen verwondering te wekken, daar de verhouding vrouwelijke personeelsleden immers net in dit korps het hoogst ligt (op 31/12/1999 bedroeg dit 13,4 % of 2653 in absolute cijfers, tegenover 2,1 % of 262 bij het feitelijke kader van de rijkswacht en 5,4 % of 64 bij de gerechtelijke politie). De tabel geeft aan dat – specifiek voor het jaar 2000 en dus eenmalig – 33 % van de suïcides bij de gemeentepolitie gepleegd werd door een vrouwelijk personeelslid, wat enigszins uitzonderlijk genoemd mag worden. Om tot een adequate vergelijking van de kwantitatieve morfologische gegevens met betrekking tot suïcide te komen, worden deze cijfers meestal omgezet in een mortaliteitscijfer per 100 000. De gewogen omzetting voor de politiediensten geeft dan volgende cijfers. Tabel 3:

Suïcideratio bij politie

Jaar waarin suïcide werd gepleegd Gemiddeld

1998 1999 2000

Aantal suïcides 15 23 16 18

Effectieven

Suïcideratio

36419 36179 36933

41,1 63,5 43,2

36510

49,3

Er valt hier op te merken dat de voor de berekening gebruikte cijfergegevens voor de effectieve personeelssterkte afkomstig zijn van de Algemene Politiesteundienst (APSD) en steeds gebaseerd zijn op de getalsterkte op 31 december van het voorgaande jaar. In dit cijfer is voor de GPP het laboratoriumpersoneel niet inbegrepen. Bij voorgaande bevraging werd een gemiddelde suïcideratio bekomen van 46,7 (extractie gemaakt van het feit dat het toen louter om suïcides van mannelijke personeelsleden ging). Vooral voor 1999 ligt de mortaliteitsgraad nu dus zeer hoog (63,5) en ook het gemiddelde over deze drie jaren (49,3) ligt hoger dan het gemiddelde over de jaartallen 1990-1997. Het cijfer van 1999 werd evenwel nog overtroffen door de suïcideratio van 1995 (73,05) (cf. infra totaaloverzicht politiesuïcides 1990-2000). Een exacte vergelijking met het mortaliteitscijfer voor suïcide bij de Belgische bevolking is niet evident, gezien geglobaliseerde cijfermatige gegevens daaromtrent

135 van het Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS) dienen te komen en dit op huidige datum slechts over cijfers tot en met 1995 beschikt en heeft gepubliceerd. Bij de eerste bevraging naar suïcide binnen de politiediensten kwam men – zich baserend op de cijfers van 1990 tot en met 1995 – op een gemiddelde suïcideratio van 20,77 voor de gehele Belgische bevolking. Bij verfijning tot de Belgische mannelijke bevolking van 20 tot 65 jaar (die het meest in aanmerking kwam om als vergelijkingsmiddel tegenover de toenmalige ‘politiebevolking’ gesteld te worden), kwam men tot een ratio van 33,06 per 100.000. Aangezien nu ook een aantal vrouwelijke personeelsleden tot suïcide is overgegaan, dient deze vergelijking enigszins te worden aangepast. Zich baserend op de bevolkingscijfers van het NIS, blijkt namelijk dat de leeftijdsgroep van 20 tot 65-jarigen (mannen en vrouwen) tekent voor ongeveer 70 % van het totale aantal suïcides (eigen berekeningen, op basis van de recentste cijfergegevens van het NIS). De gemiddelde hypothetische suïcideratio die aldus in aanmerking kan genomen worden ter vergelijking met deze binnen de politiediensten, is dan niet 20,77 maar ongeveer 35 suïcides per 100.000 bij de Belgische populatie. Uitgaande van het feit dat deze cijfers voor de Belgische bevolking de laatste jaren niet aan sterke fluctuaties onderhevig waren (met uitzondering van een bijna constante lichte jaarlijkse stijging), betekent dit dat – welk van beide bovengenoemde cijfers men ook als vergelijkingspunt neemt – de suïcideratio bij de politie nog steeds gevoelig hoger ligt dan bij een vergelijkbare leeftijdsgroep binnen de Belgische populatie. 86.2.

GEOGRAFISCHE SPREIDING VAN DE SUÏCIDES Ingedeeld naar gewest, ziet het aantal politiesuïcides er als volgt uit. Tabel 4:

Aantal politiesuïcides per gewest (1998-2000)

Gewest

1998

1999

2000

Totaal per Gewest

Vlaamse Gewest Waalse Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest Totaal per jaar

3 7

11 9

4 7

18 23

% (19982000) 33,3% 42,6%

5

3

5

13

24,1%

15

23

16

136

11

12

9

10

5

6 4

7

7

8

5

4

3

Vlaamse Gewest W aalse Gewest

3

Brussel Hoofdst. Gewest

2 0 1998

1999

2000

Het Waalse Gewest kent binnen politiediensten gemiddeld genomen het hoogste aantal suïcides (42,6 %). Jaarlijks benemen zich over de bevraagde jaren 7,6 politiemensen het leven, tegenover 6 voor het Vlaamse Gewest en 4,3 voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Voor het geheel is de score vrij constant te noemen, met uitzondering van het Vlaamse Gewest, waar de score in 1999 verhoudingsgewijs zeer hoog was en de hoge gemiddelde score over de drie jaren in feite in hoofdzaak gebaseerd is op dat specifieke jaar, waarin 47,8 % van het totale aantal politiesuïcides geregistreerd werd. Een weergave per provincie geeft volgend resultaat. Tabel 5:

Aantal politiesuïcides per provincie (1998–2000)

Provincie

1998

1999

2000

Totaal per provincie

% (19982000)

OostVlaanderen WestVlaanderen Antwerpen Limburg VlaamsBrabant WaalsBrabant Henegouwen Namen Luik Luxemburg Best. Arr. BrusselHoofdstad Totaal per jaar

1

4

0

5

9,3%

1

2

3

6

11,1%

1

1 1

1

3 1

5,6% 1,8%

3

5,6%

3 2

1

3

5,6%

1 1 3 2

2

1

5

5

4 1 13 2

7,4% 1,9% 24,1% 3,7%

5

3

5

13

24,1%

15

23

16

137

Aantal suïcides 1998 - 2000 15

13

13

12 9

3

3

3

4

4

Namen

3

Henegouwen

6

WaalsBrabant

6

VlaamsBrabant

6

5

1 Brussel Hoofdst.

Luxemburg

Luik

Limburg

Antwerpen

WestVlaanderen

OostVlaanderen

0

Er dient opgemerkt dat bij de bevraging steeds uitgegaan werd van de plaats van tewerkstelling, dus niet van de woonplaats van betrokkene. Dit kan uiteraard een vertekend beeld geven. Dit geldt in het bijzonder voor Brussel waar, op federaal niveau voor de rijkswacht alleen al, op 31/12/1999 al 3 329 rijkswachters tewerkgesteld waren (morfologische gegevens APSD). Bovendien dient aldus bij de interpretatie van deze cijfers ook rekening gehouden te worden met het feit dat de politiebezetting niet strikt evenredig verdeeld is over de provincies. In eerste instantie valt vooral de bijzonder hoge score op voor de provincie Luik. Uit tabel 5 (cf. supra) blijkt bovendien dat het niet om een eenmalig hoog cijfer gaat, maar dat dit eerder een bijna constant gegeven is. De provincie Luik en het bestuurlijk arrondissement Brussel-Hoofdstad vormen samen al 50 % van het totale aantal politiesuïcides in België. Ter vergelijking: Brussel-Hoofdstad telde op 31/12/1999 ongeveer 24,5 % van de totale politie-effectieven (federaal niveau inbegrepen), voor de provincie Luik bedraagt dit daarentegen 10,1 %. In tabelvorm is dit gegeven overzichtelijker: als uitgangspunt wordt het feitelijk kader genomen in absolute cijfers en in percentvorm op datum van 31/12/1999, en geplaatst tegenover het gemiddeld aantal suïcides over de periode 1998-2000, zowel in absolute cijfers als percentsgewijs.

138 Tabel 6:

Provincie OostVlaanderen WestVlaanderen Antwerpen Limburg VlaamsBrabant WaalsBrabant Henegouwen Namen Luik Luxemburg Best.Arr. BrusselHoofdstad Totaal

Aantal politiesuïcides in verhouding tot het feitelijk personeelskader per provinciei Suïcides

Suïcides

Effectieven

Effectieven (%)

1998-2000

1998-2000 (%)

3894

10,5%

5

9,3%

3341

9%

6

11,1%

5252

14%

3

5,6%

1850

5%

1

1,8%

2480

6,7%

3

5,6%

841

2,3%

3

5,6%

4190

11,3%

4

7,4%

1480

4%

1

1,9%

3742

10%

13

24,1%

832

2,3%

2

3,7%

9031

24,5%

13

24,1%

36933

54

Een andere opmerkelijke vaststelling bij de verwerking van de resultaten, is dat de twee grootste korpsen van de gemeentepolitie (Antwerpen en Brussel-Hoofdstad) ons meldden voor genoemde periode geen enkele suïcide onder hun personeel gekend te hebben!

87.

TOTAALOVERZICHT POLITIESUÏCIDE 1990-2000 Op basis van de cijfergegevens uit beide bevragingen is het mogelijk een kwantitatief globaal en langetermijnoverzicht te geven van suïcide binnen de politiediensten, voor de jaren 1990 t.e.m. 2000. Deze volgen hierna in tabel- en grafiekvorm. Tabel 7:

Totaaloverzicht politiesuïcide 1990–2000 Korps

Jaar waarin suïcide werd gepleegd

i

1990 1991 1992 1993 1994

GP 6 4 5 12 6

RW 5 4 7 8 10

Totaal GPP 0 0 2 1 0

11 8 14 21 16

Het aantal rijkswachters op federaal niveau werd gevoegd bij de personeelssterkte voor BrusselHoofdstad.

139 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Totaal per korps

15 7 10 5 12 7

7 5 10 9 9 9

3 0 0 1 2 0

89

83

9

25 12 20 15 23 16 181

Gemiddeld

8,1

7,5

0,8

16,5

16 14 12 10 8 6 4 2 0

AFDELING 2: TRANSPORTEN100

ESCORTES

VAN

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

GP RW GPP

GELD-

Ingevolge de aanbevelingen die geformuleerd werden in zijn jaarverslag 2000 met betrekking tot de problematiek van de escortes van geldtransporteni, heeft het Vast Comité P kunnen vaststellen dat de federale politie bijzondere inspanningen heeft geleverd om het aantal incidenten met betrekking tot de escorte van geldtransporten zoveel mogelijk tot een minimum te herleiden. Zo werden er op intern vlak maatregelen getroffen bij de rekrutering en opleiding van de leden van de Algemene Reserve die deze escortes uitvoeren. Bovendien voert een officier dagelijks controles uit op de wijze waarop deze escortes plaatsvinden. In 2001 werden 420 dergelijke controles uitgevoerd. Daarnaast werd een “quality control” in het leven geroepen om de klachten op te volgen en richtlijnen uit te werken om te vermijden dat sommige fouten en/of disfuncties zich opnieuw voordoen. De federale politie heeft ook initiatieven genomen om het algemeen kader van deze escortes opnieuw te evalueren en een nieuw concept uit te werken. Tot slot werden initiatieven genomen om de bevolking beter in te lichten. Zo werd er een informatiebrochure uitgegeven en verspreid onder de bevolking onder meer via de banken. Daarnaast werden verschillende initiatieven genomen naar de private beveiligingsfirma’s en de gemeentelijke overheden toe, teneinde de hinder die deze escortes veroorzaken tot een minimum te herleiden. In een i

Zie Activiteitenverslag 2000 van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, Parl. St., Kamer, 2000-2001, nr. 1360/001, p. 74.

140 veranderend politielandschap waar het accent werd gelegd op o.a. “community policing”, doet deze overlast voor de politiediensten toch belangrijke vragen rijzen. Dat de genomen maatregelen vruchten hebben afgeworpen – en dit in het jaar van de invoering van de euro – kan onder meer worden afgeleid uit het aantal klachten dat de federale politie en het Vast Comité P diende te onderzoeken. De tendens is duidelijk, het aantal klachten is aanzienlijk gedaald. Het Vast Comité P stelde in zijn jaarverslag 2000 dat het opportuun zou zijn een wijziging van het K.B. van 1 december 1975 houdende algemeen reglement op de politie van het wegverkeer101 te overwegen, waarbij een regeling zou worden voorzien voor de begeleidingen in het algemeen en voor de escortes van prominenten, die in de komende jaren zullen toenemen. Tot op heden is die wetgeving echter nog niet aangepast. Het Vast Comité P is van oordeel dat de initiatieven van de federale politie bijzonder positief zijn en dat ze in 2002 op de ingeslagen weg dient verder te gaan. Dat deze escortes noodzakelijk zijn voor de beveiliging van de waardetransporten is immers nogmaals gebleken. In 2001, bovendien het jaar van de invoering van de euro, werd geen enkel geëscorteerd waardetransport overvallen. Niettegenstaande dit een opmerkelijk resultaat is, dat ons inziens onderstreept dient te worden, dringt een wetgevend initiatief zich op.

AFDELING 3: TAKELEN102 88.

ALGEMEEN KADER Niettegenstaande de problematiek van het takelen van voertuigen in zijn jaarverslagen van 1999 en 2000 al uitgebreid aan bod is gekomeni, meent het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, gelet op het groot aantal nieuwe klachten, hierover opnieuw verslag te moeten uitbrengen. Zelf ontving het Vast Comité P tot op heden 26 klachten in dit verband. In toepassing van art. 14bis, 1ste lid van de wet van 18 juli 1991 tot regeling van het toezicht op politieen inlichtingendiensten werd het in 2001 ingelicht over 18 gelijkaardige klachten, die rechtstreeks bij de politiediensten waren neergelegd. Ook bij Federauto Detabel vzw, een beroepsorganisatie van onder meer takeldiensten waarmee het Vast Comité P contact heeft opgenomen, bestaat er een klachtendienst met betrekking tot het takelen. Een groot deel van de klachten die deze vzw heeft ontvangen, handelt over de tarifering103, de afwezigheid van schriftelijke vorderingen van het parket, alsook de juridische verhouding tussen de takeldienst, de opdrachtgever en de chauffeur104. De meest voorkomende redenen van de klachten ingediend bij het Vast Comité P over de periode 1996-2001 zijn, in volgorde van belangrijkheid: (1) takelen wegens foutief parkeren waarbij het hinderen wordt betwist; (2) vermoeden van monopoliepositie van een takeldienst en prijsafspraken met de politie; (3) niet inlichten van de eigenaar dat zijn voertuig werd getakeld; (4) het moeten betalen van de verplaatsingskosten van de takeldienst hoewel er niet werd getakeld; (5) ten onrechte getakeld of vergissing van voertuig; (6) niet gekend of slecht aangeduid tijdelijk parkeerverbod en (7) het feitelijk retentierecht van de takelfirma.

i

Zie Aanvullend activiteitenverslag 1999 van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, Parl. St., Kamer, 1999-2000, nr. 0827/001, p. 88-89 en Activiteitenverslag 2000 van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, Parl. St., Kamer, 2000-2001, nr. 1360/001, p. 69-70.

141 De behandeling van de verschillende klachten, meer in het bijzonder in het kader van dossier nr. 28416/2000, resulteerde in het schrijven van 23 oktober 2001 aan de minister van Binnenlandse Zaken waarin hij werd verzocht de uitvaardiging van een algemeen geldende richtlijn te willen overwegen met betrekking tot het onmiddellijk (schriftelijk) inlichten van de eigenaar wiens voertuig getakeld werd, zonder dat dit in overtreding was. Tot op heden heeft het Vast Comité P echter nog geen antwoord ontvangen. Intussen werd op 27 december 2001 wel een wetsvoorstel ter aanvulling van artikel 4.4. van het K.B. van 1 december 1975 houdende algemeen reglement op de politie van het wegverkeer ingediend door mevrouw F. Brepoels en de heer G. Bourgeois, dat al een aantal punten ter verbetering bevat.

89.

ANALYSE VAN DE TOESTAND Het wettelijke kader met betrekking tot het takelen van voertuigen is sinds de vorige jaarverslagen niet veranderd105. Overeenkomstig deze wetten gebeurt het takelen in bijna alle gevallen via tussenkomst van de politie, die haar bevoegdheid put uit onder meer art. 135 § 1 van de Nieuwe gemeentewet en artikel 16 van de wet op het politieambt. Het Vast Comité P heeft meer in het bijzonder aandacht besteed aan het takelen wegens het begaan van verkeersinbreuken. Takelen ten gevolge van een administratieve of gerechtelijke opdracht, zoals om de weg vrij te maken in geval van brand en andere calamiteiten, manifestaties, het aantreffen van een niet-verzekerd voertuig, de verwijdering van wrakken en geaccidenteerde voertuigen, voertuigen gevonden op privé-eigendom en de inbeslagname van voertuigen gebruikt voor het plegen van een misdrijf, werd niet onderzocht. De meest voorkomende redenen van takelen zijn overtredingen van de wegcode, met name wanneer het voertuig hinder en gevaar veroorzaakt en het verkeer op de openbare weg belemmert. Deze overtredingen behelzen meestal: (1) parkeren voor de inrit van een eigendom – behalve als de nummerplaat van het geparkeerde voertuig leesbaar op de inrit is aangebracht – als de gebruiker ervan zijn voertuig niet kan buitenrijden en aangifte doet of een klacht formuleert (art. 25.1.3° AVR); (2) parkeren wanneer vrije doorgang van tramvoertuigen wordt gehinderd (art. 25.1.6° AVR); (3) parkeren aan een bushalte waardoor de busbestuurder de halte niet op normale wijze kan aandoen (art. 25.1.2° AVR); (4) parkeren op oversteekplaatsen voor voetgangers (art. 24.4° AVR); (5) parkeren op fietspaden en oversteekplaatsen voor fietsers (art. 24.2° AVR); (6) parkeren op de trottoirs binnen de bebouwde kommen (art. 24.1° AVR); (7) parkeren op plaatsen waar dit voorbehouden is voor mindervaliden zonder de speciale kaart “mindervalide” in het voertuig te hebben aangebracht (art. 27bis AVR); (8) parkeren op duidelijk verboden plaatsen tijdens markten en manifestaties. Het Vast Comité P heeft aangaande de klachten over een mogelijke monopoliepositie van de takelfirma of het geven van steekpenningen geen misbruik vastgesteld. In sommige gemeenten wordt voor tussenkomsten op vraag van de politie een prijsafspraak gemaakt met de takelfirma. Voor andere door de takelfirma uitgevoerde acties geldt het vrije tarief, meestal op basis van de in de sector geldende nationale tarieven. De toepassing ervan is echter niet uniform en er zijn aanzienlijke verschillen per stad en gemeente.

90.

AANBEVELINGEN De bovenstaande inbreuken worden door politieambtenaren niet steeds op uniforme wijze geïnterpreteerd en de verdere opvolging van het takelen evenmin. Het Vast Comité P wenst in dit verband volgende aanbevelingen te formuleren: (1) de gegevens van het getakelde voertuig worden onmiddellijk gesignaleerd aan de centrale

142 dispatching van de politie en in een centraal register genoteerd; (2) op plaatsen waar (automatisch) getakeld wordt, kan bij het verbodsteken een onderbord worden aangebracht dat waarschuwt voor het risico op takelen en een infonummer vermeldt waarop info kan worden verkregen over de plaats waar het voertuig zich bevindt, de kostprijs en betalingswijze voor het takelen; (3) in het proces-verbaal dient duidelijk vermeld waarom het voertuig hinderde, de reden voor het takelen en/of op welke wijze er navraag werd gedaan wie de gebruiker van het voertuig was en waar deze zich bevond; (4) indien de eigenaar van het getakelde voertuig binnen de 24 uren niets van zich laat horen, wordt hij schriftelijk ingelicht; (5) indien de gebruiker van het voertuig geen gebruik kan maken van het openbaar vervoer, wordt hij naar de plaats gebracht waar zijn voertuig zich bevindt; (6) daarenboven kan de noodzakelijke eenvormigheid en zekerheid voor de bestuurders in een korte tijdspanne bewerkstelligd worden doordat alle gemeenten voor hun politiezones duidelijke en eenvormige tariefafspraken maken met de takeldiensten, desnoods kan een nationaal tarief worden overeengekomen wat het takelen wegens foutparkeren betreft. Dit zal het wantrouwen dat bij de burger leeft over een mogelijke financiële band tussen politiekorpsen en takeldiensten wegnemen en tegelijkertijd wordt de burger over het hele grondgebied van België gelijk behandeld. Er dient wel een speciaal tarief te worden voorzien voor de situatie waarbij de takeldienst onverrichter zake terugkeert; (7) er dient ook duidelijkheid te worden geschapen in de rechtsverhouding tussen de takeldienst en de gebruiker van het getakelde voertuig, meer in het bijzonder aangaande het nu soms ten onrechte feitelijk uitgeoefende retentierecht.

AFDELING 4: BESCHOUWINGEN OMTRENT DE KNELPUNTEN VAN DE POLITIEHERVORMINGi 91.

WETGEVING EN REGLEMENTERING Op basis van de krachtlijnen van de politiehervorming, ingevoerd door de wetgever – het is zeker niet de bedoeling een exhaustieve lijst te geven van de regelgeving die in deze context tot stand is gekomen – wordt hier een schets gemaakt van de zaken en/of vragen die bij deze hervorming als “problematisch” worden ervaren. Deze analyse wordt gemaakt zonder afbreuk te doen aan alle positieve elementen inherent aan de hervorming van het politielandschap, waarop wij zullen terugkomen voor zover ze pertinent of bruikbaar zijn voor deze analyse. De hernieuwde politie is van start gegaan op 1 januari 2001. De wettelijke basis van deze hervorming ligt in de wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus106. Deze wet zette de nieuwe politiestructuur in, met in haar kielzog de wet van 27 december 2000 houdende diverse bepalingen met betrekking tot de rechtspositie van het personeel van de politiediensten, de wet van 13 mei 1999 houdende het tuchtstatuut van de personeelsleden van de politiediensten107 en haar opeenvolgende wijzigingen, enz. De hervormingen van het zogeheten Octopusakkoord beoogden een zeer ingrijpende reorganisatie van het politiebestel en tegelijkertijd, laat ons dit niet vergeten, van het justitiële bestel. Politiemensen afkomstig uit totaal verschillende korpsen werkten van toen af samen in één en dezelfde structuur, op twee niveaus: de federale politie en de lokale politie. Vooraleer de juridische start van de lokale politie in te luiden, werd in april 2000 met een aantal proefzones voor politie-integratie van wal gestoken. Het ging in i


143 totaal om 22 pilootpolitiezones. In concreto kwam de geïntegreerde werking van deze pilootpolitiezones neer op de integratie van het personeel van de gemeentepolitie en de territoriale rijkswachtbrigades in één korps. Deze proefpolitiezones108 beschikten in principe over een goed uitgewerkt kader109. Vanaf 1 januari 2001 zag het vertrouwde politielandschap er totaal anders uit, althans wat de federale politie betreft. In extremis werd op 30 maart 2001 een grondwetswijziging doorgevoerd ter herziening van artikel 184 van de Grondwet, dat voortaan als volgt luidt: “De organisatie en de bevoegdheid van de geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus, worden bij de wet geregeld. De essentiële elementen van het statuut van de personeelsleden van de geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus, worden bij de wet geregeld”. De wet van 13 mei 1999 houdende het tuchtstatuut van de personeelsleden van de politiediensten en haar opeenvolgende wijzigingen trad, overeenkomstig haar artikel 74, in werking op 1 april 2001110. Opdat deze wet uitvoerbaar zou zijn, diende nog een zeker aantal uitvoeringsbesluiten te worden goedgekeurd. Men diende te wachten tot 28 november 2001, dag waarop het koninklijk besluit van 26 november 2001 tot uitvoering van de wet van 13 mei 1999 houdende het tuchtstatuut van de personeelsleden van de politiediensten werd gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Dit eerste uitvoeringsbesluit geeft uitvoering aan een aantal bepalingen van de tuchtwet. Het is onbetwistbaar dat de toepassing van het tuchtstatuut in verschillende opzichten nog steeds een aantal problemen met zich brengt. In het Belgisch Staatsblad van 6 januari 2001 wordt de wet van 27 december 2000 houdende diverse bepalingen met betrekking tot de rechtspositie van het personeel van de politiediensten, gekend als de “mozaïekwet”, gepubliceerd. Deze wet, die het eenvormig statuut invoert voor de geïntegreerde politie, beschrijft o.a. wat de keuze voor het oude statuut precies inhoudt: het geldelijk statuut, de mogelijkheden inzake vlakke loopbaan, de pensioenregeling, de regeling inzake kosteloze medische bescherming, enz. De onderhandelingen met de vakorganisaties aangaande het ontwerp van “mammoetbesluit” werden afgesloten met de ondertekening van een protocol in de loop van januari 2001. In het Belgisch Staatsblad van 15 januari 2002 verscheen het ministerieel besluit van 28 december 2001 tot uitvoering van sommige bepalingen van het koninklijk besluit van 30 maart 2001 tot regeling van de rechtspositie van het personeel van de politiediensten111. Een van de vele statutaire aspecten vervat in het koninklijk besluit van 30 maart 2001 tot regeling van de rechtspositie van het personeel van de politiediensten112 heeft betrekking op de diensttijd: arbeidstijden, dienstrooster, nachtprestaties. De omzendbrief ZPZ 15113 van 21 maart 2001 geeft een aantal verduidelijkingen bij deze bepalingen. Het nieuwe personeelsstatuut biedt de nodige waarborgen voor de continuïteit van de prestaties van de politiediensten en verzekert een gelijkwaardige minimale dienstverlening over het ganse grondgebied. Hiertoe werden in het bijzonder een aantal bepalingen opgenomen met betrekking tot het administratief en logistiek kader (CALOG) dat zoveel mogelijk administratieve taken van politie zal moeten invullen, teneinde het operationeel kader voor te behouden voor zuiver operationele taken. Zowel binnen de federale als de lokale politie moet dit Calog-kader de operationaliteit kunnen waarborgen. Ook de mobiliteit wordt gewaarborgd, tussen de lokale korpsen onderling enerzijds en tussen de lokale en federale korpsen anderzijds. Wat de lokale politie betreft, voorziet de wet op de geïntegreerde politie dat deze de basispolitiezorg op het lokale niveau verzorgt. In de loop van het jaar 2001 werd het wettelijke kader rond de inplaatsstelling van de lokale politie volop uitgewerkt. Deze wetgeving moest toelaten de inplaatsstelling ten laatste op 1 januari 2002 te verwezenlijken. Het koninklijk besluit van 5 september 2001 houdende het minimaal effectief van het operationeel en van het administratief en logistiek personeel van de

144 lokale politie bepaalt in de bijlagen voor elke politiezone het minimaal effectief. De minimumnormen zullen voor iedere zone geëvalueerd en eventueel herberekend worden vóór 31 december 2002. In uitvoering van artikel 142 van de wet op de geïntegreerde politie wordt het koninklijk besluit van 17 september 2001 tot vaststelling van de organisatie- en werkingsnormen van de lokale politie teneinde een gelijkwaardige minimale dienstverlening aan de bevolking te verzekeren, gepubliceerd. Dit koninklijk besluit werd gevolgd door de ministeriële omzendbrief PLP 10 van 9 oktober 2001 die deze minimale dienstverlening nader preciseert. Bij koninklijk besluit van 16 november 2001114 tot uitvoering van artikel 235, 1ste lid van de wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus, wordt de mobiliteit naar het operationeel kader van de lokale politie geregeld. Van de 196 politiezones, die per 1 januari 2002 in plaats moesten zijn gesteld, zijn de eerste ingesteld in het begin van het jaar 2002115. Binnen deze wettelijke context, geschetst in een notendop, speelt het politiehervormingsproces zich af.

92.

KNELPUNTEN

92.1.

VOORAFGAANDELIJKE OPMERKING Op gevaar af van in herhaling te vallen, houden wij eraan te benadrukken dat de opstarting van de hervorming vele positieve aspecten bevat die wij in het daglicht zullen stellen in het kader van onze onderzoeken en waarnemingen vanaf het ogenblik dat dit zich zal opdringen. Deze analyse, het uitgangspunt van een deel van onze toekomstige analyses, waarnemingen en onderzoeken – die zullen worden aangevat in 2002 en 2003 – is dus meer in het bijzonder gericht op een aantal problemen die zouden kunnen rijzen en, indien de interpretatie geen rekening houdt met alle elementen van de zaak, zouden leiden tot een vertekend beeld en analyse.

92.2.

STATUUT Het wettelijke kader van deze diepgaande politiehervorming beoogde, naast andere fundamentele doelstellingen, een grondige wijziging van het statuut van de politiediensten. Ter begeleiding van het personeel werden in de loop van februari en maart 2001 in elke provincie informatiesessies georganiseerd door de algemene directie van het personeel van de federale politie. De tekst van het, op dat ogenblik nog, ontwerp van koninklijk besluit was zeer gemakkelijk door alle politiepersoneelsleden te verkrijgen. In tegenstelling tot de berichtgeving in verscheidene kranten eind maart, wordt de inwerkingtreding van het nieuwe statuut niet uitgesteld. Het aspect van de hervorming dat zich bij de politiemensen zelf het meest aan den lijve laat voelen, zijn de statutaire bepalingen aangaande de inschaling, de toelagen, het pensioen, het vrijwillig verlof voorafgaand aan de pensionering, enz. Deze onderwerpen genieten de volle aandacht in de interne informatie die wordt verspreid binnen de politiediensten. Deze diepgaande wijzigingen worden regelmatig uitvoerig in de pers besproken. Hoewel het statuut eenvormigheid invoert inzake verloning, zouden er toch verschillen bestaan qua uitbetaling van het loon afhankelijk van het feit of het personeelslid behoort tot het federale of het lokale niveau, tot de administratieve of gerechtelijke politie. Feit is dat het compromissensysteem zeer ingewikkeld is. Een ander statutair aspect dat wordt aangekaart, is de organisatie van de diensttijd. Het “mammoetbesluit” van 30 maart 2001 tot regeling van de rechtspositie van de politiediensten bepaalt onder meer de arbeidsduur en de rusttijden116. De invoering

145 van de nieuwe arbeidsregeling zou problemen veroorzaken inzake de praktische afwerking van een interventie. Het nieuwe statuut laat geen overuren buiten de normen meer toe, zodat een interventie niet altijd meer zou kunnen worden afgewerkt door één en dezelfde ploeg, hoewel de arbeidsregeling geen invloed zou mogen hebben op de wijze waarop een interventie wordt afgehandeld. Op bepaalde plaatsen is er van de opstelling van een dienstrooster zelfs helemaal geen sprake. Een ander knelpunt bij de inwerkingtreding van het nieuwe statuut waarover frequent wordt bericht, zou het fenomeen van de “baaldag” zijn. Het verlofregime dat voortvloeit uit het nieuwe statuut voorziet namelijk dat personeelsleden een ziektedag kunnen genieten zonder dat zij die aan de hand van een medisch attest moeten rechtvaardigen. De misplaatste toepassing ervan zou ernstige operationele problemen veroorzaken. Dat de leden van zowel de lokale als de federale politie veelvuldig gebruik maken van deze baaldag blijkt onder meer uit interne enquêtes bij de politie117, waar kon worden vastgesteld dat ongeveer 30 % van het personeel zich voor een dag ziek meldt om te ontsnappen aan “minder leuke” jobs, en dit wegens misnoegdheid over de geïntegreerde politie. De klachten hebben betrekking op het personeelstekort, de gebrekkige infrastructuur en een gebrek aan materiaal. Wanneer politieambtenaren gebruik maken van deze baaldag, ontstaat er een tekort aan politiemensen en worden soms hulpagenten betwistbaar en zelfs onwettelijk ingezet. Dat het fenomeen van de baaldag een gevreesde vijand zou kunnen zijn voor de operationaliteit van de politie, blijkt met name uit de (tijdelijke) maatregel die naar aanleiding van de Top van Laken werd opgelegd: politiemensen werden verplicht hun afwezigheid te rechtvaardigen door een medisch attest. Kortom, in het algemeen wordt gesteld dat dit facet van het personeelsstatuut de operationaliteit van het korps zou belemmeren en dat er aan dienstverlening zou worden ingeboet. De goede werking van de politie zou aldus in het gedrang komen. Het nieuwe politiestatuut voorziet in de toekenning van verschillende premies. De interne informatie besteedt uitgebreid aandacht aan deze financiële aspecten. Ook de pers laat het onderwerp niet ongemoeid en geeft zeer regelmatig een opsomming van de waaier van premies. Niet enkel de premies, maar vooral de manier waarop het systeem in de praktijk zou worden toegepast of misbruikt door sommigen of op sommige plaatsen, zou problemen veroorzaken. Daarenboven zou een premie die alleen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt toegekend aanwervingsproblemen scheppen in de omliggende gemeenten die deze premie niet toekennen. Nochtans is er binnen datzelfde gewest, ondanks de gevoerde imagocampagne, een tekort aan politiemanschappen. Het aantal vacante betrekkingen schommelt er tussen 10 % en 25 %. Terzijde dient over datzelfde statuut echter gezegd dat het momenteel opnieuw in vraag wordt gesteld. De federale regering en de representatieve vakorganisaties hebben op 25 januari 2002 een akkoord bereikt over de bijsturing van het politiestatuut. Deze “heronderhandelingen” hadden een dubbel doel voor ogen: enerzijds een betere werking van de politiediensten mogelijk maken en anderzijds de geldelijke weerslag van de hervorming beperken. In afwachting van de goedkeuring van een “heruitgave” blijven de gevolgen niet uit en wordt de zware kost van de politiebegroting extra in de verf gezet. De toekenning van deze financiële extra’s zou in het bijzonder een weerslag hebben op de begrotingen van de gemeenten. De reacties van de gemeentelijke autoriteiten op deze financiële weerslag op hun begroting blijven dan ook niet uit. Sommige burgemeesters weigeren de politiezones te installeren zolang er geen zekerheid bestaat over de financiering ervan. Het begrotingstekort geeft de aanzet tot het uitwerken van alternatieve financieringsprojecten. Zo wordt onder meer gedacht aan de invoering van een aanvullende politiebelasting en sponsoring van de politie. Het hoeft

146 geen betoog dat de financiering van de lokale politie met “bijzondere” problemen te kampen heeft. Ondanks de alarmerende berichten omtrent de soms als “onbetaalbaar” bestempelde lokale politie bleef de datum van de inplaatsstelling van de lokale politie echter ongewijzigd. In extremis werd de hand gelegd aan enkele omzendbrieven aangaande de financiële omkadering van de inwerkingtreding van de lokale politie, namelijk de federale en de sociale dotatie118. 92.3.

TUCHTWET In het kader van het tuchtstatuut dat in werking is getreden op 1 april 2001, zou er een juridisch vacuüm bestaan in de periode tussen de inwerkingtreding van het nieuwe tuchtstatuut en de instelling van de tuchtraad. Er zou te vaak een beroep worden gedaan op trucjes om problemen op te lossen. Er zouden echter nog minstens twee even belangrijke besluiten genomen moeten worden in verband met, ten eerste, de niet wettelijk bepaalde ordemaatregelen en, ten tweede, de uitwerking van een deontologische code. Er is zonder twijfel nood aan een duidelijk ethisch concept van rechten en plichten dat het gedrag van de personeelsleden regelt en de bevolking beschermt tegen ongeoorloofde handelingen of onthoudingen vanwege politieambtenaren, -diensten en -overheden119.

92.4.

CAPACITEIT De capaciteitsverdeling tussen de federale en de lokale politie wordt eveneens vaak op de korrel genomen. Volgens de wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus verzekert de federale politie over het gehele grondgebied de gespecialiseerde en supralokale opdrachten van bestuurlijke en gerechtelijke politie. Door een spel van verdelingen of sociale aanstellingen zou de federale politie op sommige plaatsen echter te veel mankracht voor haar rekening genomen hebben. Ten opzichte van het quota dat mocht worden aangesteld, zouden er 500 à 600 ex-rijkswachters of ex-leden van de gerechtelijke politie bij de parketten meer dan aanvankelijk voorzien op het federale niveau tewerkgesteld worden. Door dit spel van aanstellingen heeft het lokale niveau op sommige plaatsen te kampen met een tekort aan personeel en, logischerwijze, met de niet-uitvoering van haar opdrachten. De invulling van deze functies betekent een bijkomende financiële belasting voor het lokale niveau. Niettegenstaande de relatief grotere capaciteit van de federale politie zou het toezicht door de politie van de verbindingswegen120 stiefmoederlijk behandeld worden. Het verkeerstoezicht op de snelwegen zou drastisch worden afgebouwd, terwijl het toezicht op de secundaire wegen zou worden doorgeschoven naar de lokale politie, die daar niet steeds toe uitgerust is. De Provinciale Verkeerseenheden (PVE) die normaliter instaan voor het verkeerstoezicht op de snelwegen, klagen geregeld over “het ontbreken van een verkeersbeleid” bij de federale politie. De leden van deze eenheden zouden te veel worden ingezet voor de begeleiding van geldtransporten121, het meerijden met overvalwagens naar voetbalwedstrijden of betogingen en te weinig voor hun hoofdopdracht, zijnde verkeerscontroles. Daarenboven zouden deze eenheden, via alle mogelijke wegen, een performantere uitrusting vragen om aan hun opdrachten te kunnen voldoen. Tijdens het voorbije jaar waren mensenhandel en mensensmokkel122 eveneens vaak aangekaarte onderwerpen. Zo zou de federale politie, tot wiens opdrachten de bestrijding van de mensensmokkel behoort, vaak geconfronteerd geweest zijn met een gebrek aan manschappen. Bij tussenkomsten in de haven van Oostende naar aanleiding van de ontdekking van clandestiene passagiers zouden de opgeroepen ploegen

147 vaak vrij laat ter plekke zijn aangekomen. Deze interventieploegen verklaren te weinig talrijk te zijn om op te treden in de havenzone. Niet alleen de mensensmokkel, maar ook de overgang naar de nieuwe munteenheid en de topontmoetingen naar aanleiding van het Europees voorzitterschap hebben een extra werklast teweeggebracht bij de politiediensten. De algemene reserve van de federale politie, die o.a. instaat voor de bescherming en bewaking van geldtransporten, vervoer van gevangenen naar de justitiepaleizen, alsook de ordehandhaving tijdens manifestaties en voetbalwedstrijden, zou klachten hebben geformuleerd over de niet-naleving van het mammoetbesluit met betrekking tot het personeelsstatuut. Vooral de te hoge werkdruk en de geringe naleving van de arbeids- en rusttijden werden aan de kaak gesteld. Men kan niet ontkennen dat de samenloop van de hervorming van de politiediensten, gekoppeld aan belangrijke topontmoetingen in het kader van het Belgische voorzitterschap van de Europese Unie, de overschakeling naar de euro123, verscheidene gevallen van mensensmokkel en de mond- en klauwzeercrisis de professionele activiteiten binnen het politiewezen extra hebben belast. De oprichting van “stressantennes” binnen de politiekorpsen is hieraan beslist niet vreemd. Zo zouden er ook zelfmoorden124 van politiemenseni zijn geweest, waarin de moeilijke werksituatie als gevolg van de politiehervorming een rol zou hebben gespeeld. Men zou zich eveneens de vraag kunnen stellen of de lokale politie nog steeds bij machte is haar taak op te nemen zoals voorzien door de wet, met name inzake gerechtelijke politie, waar ongetwijfeld nog inspanningen moeten worden gedaan. De basispolitiezorg die door de politiehervorming als nieuw concept naar voor geschoven wordt, dit wil zeggen een nabijheidspolitie en ten slotte, meer blauw op straat, schijnt momenteel niet steeds optimaal ingevuld. Verscheidene korpschefs vrezen dat, gelet op het korte tijdsbestek waarin de politie hervormd dient te worden, een zeer zware taak op hun schouders zal rusten. Nieuwe organen, zoals de zonale veiligheidsraad die een systematisch overleg tussen de politieoverheden moet bewerkstelligen, hebben immers het levenslicht gezien. In meergemeentezones krijgen het politiecollege en de politieraad respectievelijk de bevoegdheden die in eengemeentezones worden uitgeoefend door de burgemeester en het college van burgemeester en schepenen enerzijds en de gemeenteraad anderzijds. De lokale politie zal, als onderdeel van de geïntegreerde politie, een zonaal veiligheidsplan moeten uitwerken. De politiehervorming kadert immers in een gewijzigd politiebeleid dat een “geïntegreerd veiligheidsbeleid” nastreeft. Wanneer dergelijke diepgaande hervormingen worden ingevoerd, mag worden verwacht dat de nodige aandacht wordt besteed aan change management. Op het hoogste niveau hebben de in plaats gestelde personen niet deelgenomen aan de definiëring van het algemeen kader noch aan de vastlegging van de prioriteiten of aan de keuze van hun nauwste en belangrijkste medewerkers, wat hun taak zeer moeilijk of bijna onmogelijk maakt. Men mag veronderstellen dat er zich problemen voordoen inzake onderbemanning en operationaliteit van de lokale politie ten gevolge van de te beperkte capaciteit van het korps. Wat is de zin van de algemene samenwerkingsakkoorden in de zones die pas geïnstalleerd werden? Er gaan al veel stemmen op over de leefbaarheid van de andere zones, de meeste uitgestrekte maar ook de kleinste die onvermijdelijk enkel kunnen “samenwerken” met hun buren. Het minimaal effectief dat bij koninklijk besluit van 5 september 2001 werd vastgesteld, schijnt in verscheidene zones niet te worden bereikt, zowel in de hoofdstad als op het i

Zie tussentijds verslag over de zelfmoorden bij de politiediensten, Bijzonder activiteitenverslag 1999 van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, Parl. Doc., Kamer, 1999-2000, nr. 827/001, p. 47-51.

148 platteland. De steden hebben daarenboven een takenpakket dat anders samengesteld is dan dat van de kleinste gemeenten. Het is belangrijk tegemoet te komen aan alle aspecten van deze problemen en de gegronde bezorgdheid van elkeen. Als gevolg van de oprichting van meergemeentezones moet een volledig nieuwe organisatie binnen het korps worden opgezet: opstelling van een organigram, organisatie van openingstijden van de kantoren, invoering van de functionaliteiten, enz. Dit verloopt niet overal even vlot. De lokale politie zal voortaan, uitgaand van de principes van subsidiariteit en specialiteit, meer moeten instaan voor de gerechtelijke opdrachten die vroeger, voor een deel althans, ten laste werden genomen door de voormalige territoriale brigades van de federale politie. Deze zullen, indien er geen tussenkomst van een gespecialiseerde politiedienst noodzakelijk is, toevertrouwd worden aan de lokale politie. Gezien de beperkte recherchecapaciteit zou er discussie kunnen ontstaan over het aantal speurders dat bij de lokale politie zou kunnen worden ingezet voor plaatselijk onderzoek. De uitvoering van gerechtelijke taken door de lokale politie blijft vaak een open vraag omdat de administratieve overheden hun politiemensen nog te vaak allerlei administratieve opdrachten laten vervullen. Een concreet geval waar het opsporingsbeleid zorgen zou kunnen baren, is in zones zoals Leuven. Misdrijven als car- en homejackings zouden in dit ambtsgebied een te lage ophelderingsgraad kennen. De reden hiervoor zou zijn dat de overheveling van federale mankracht naar de politiezones te lang op zich zou hebben laten wachten. De onderbezetting zou ertoe leiden dat sommige politiekantoren vaak gesloten blijven. Wanneer de lokale politie te veel gerechtelijke opdrachten uitvoert, kan ze onmogelijk haar taak van “community policing” vervullen. Bovendien is er ook soms de last van allerhande kantschriften. Naar aanleiding van grote voetbalevenementen zou de lokale politie niet bij machte zijn haar opdracht naar behoren te vervullen bij gebrek aan voldoende politiemensen. De ordehandhaving door de lokale politie op zondag zou in het gedrang komen door het mammoetbesluit, dat bepaalt dat politiemensen slechts twee weekeinden op vier mogen presteren; de situatie is overigens niet makkelijker voor de federale politie. Een en ander zou kunnen opgelost worden door de wedstrijden te verplaatsen naar vrijdagavond of door andere maatregelen te nemen. De criminaliteit speelt eveneens in op het capaciteitsprobleem bij de lokale politiekorpsen. De inbraakgolven die vroeger eerder de stad dan het platteland teisterden, verplaatsen zich nu naar het platteland. Misschien werden bepaalde federale capaciteiten niet op de juiste plaats toegewezen, ongetwijfeld om de beste redenen. De interventiesnelheid, die als objectieve maatstaf zou kunnen dienen bij het bepalen van de operationaliteit van een korps, zou ook vaak te wensen overlaten. Een concreet geval: de 101 wordt verwittigd van een verontrustend probleem om 6.05 uur. Volgens de chef ontving de politie de oproep om 6.34 uur en kwam een patrouille ter plaatse om 7.16 uur. Tien tot vijftien minuten zou een “redelijke” interventietijd kunnen zijn125. Al deze vaststellingen brengen het Vast Comité P ertoe zich vragen te stellen over de pertinentie van de verdeling van de effectieven, ten minste op bepaalde plaatsen. Werd er daadwerkelijk rekening gehouden met alle factoren waarmee rekening diende gehouden te worden ? 92.5.

INFORMATICA EN TECHNISCHE ONDERSTEUNING Uit open of openbare bronnen blijkt ook dat er meermaals wordt gealludeerd op flagrante gevallen van onaangepaste of niet ter beschikking zijnde technische uitrusting, zoals computerapparatuur, detectiemateriaal en gemotoriseerde uitrusting. Er

149 zou een ernstig probleem zijn inzake incompatibiliteit van informatica-apparatuur. De hervorming veroorzaakt in sommige zones vertraging in de afhandeling van de noodoproepen. In gebieden waar de 101-centrale gehuisvest is in de gebouwen van de vroegere rijkswacht konden noodoproepen niet doorverbonden worden naar de 100-centrale. De aanpassingen aan de netwerken zouden volop bezig zijni, terwijl een veralgemeende performante informatiedoorstroming een conditio sine qua non is voor een goede werking van de geïntegreerde politie gestructureerd op twee niveaus. Zo zou de Federal Computer Crime Unitii (FCCU), die tot stand kwam door de fusie van twee bestaande diensten, nl. de National Computer Crime Unit (NCCU) en het Team voor Bijstand en opsporingen in Geautomatiseerde Omgevingen (BOGO), onderbemand zijn en kampen met een gebrek aan moderne computerapparatuur. In de loop van het jaar 2001 – dat onder meer de geschiedenis zal ingaan wegens de voorbereidingen van de overgang naar de nieuwe munteenheid, de Europese top, de volksgezondheid, enz. – meldt de pers dat de federale politieagenten die de geldtransporten begeleiden, gebruik maken van kogelwerende vesten van het Belgisch leger bij gebrek aan eigen vesten126. In het kader van de bestrijding van mensensmokkel zou door de politie röntgenapparatuur (DKL Lifeguard) worden gebruikt die niet doeltreffend werkt127. Een deel van de uitrusting van de ex-scheepvaartpolitie zou bestaan uit tweedehandsboten afkomstig van de Nederlandse politie. De leaseboten die door het Vlaamse Gewest ter beschikking werden gesteld, zouden niet geschikt zijn voor de controle van bepaalde vormen van criminaliteit op het wateriii. 92.6.

LEGITIMATIE EN HERKENNING De invoering van de geïntegreerde politie beoogt “community policing” en vertaalt zich onder meer in meer blauw op straat. Voor de geïntegreerde politie werd een nieuwe visuele identiteit ontworpen. Dit nieuw imago en deze nieuwe identiteit uiten zich op verscheidene vlakken: het nieuwe uniform, de legitimatiekaart, de striping van de voertuigen, het briefpapier en de visitekaartjes. De uitrustingsstukken van het nieuwe politie-uniform zullen echter slechts geleidelijk in gebruik genomen worden. De huidige uniformen mogen tot 31 december 2004 gedragen worden. Elk personeelslid, ongeacht zijn korps, behoudt zelfs in geval van mobiliteit de kledij van zijn korps van oorsprong. Door het uitblijven van het nieuwe uniform van de politie en de nieuwe verwijzingen naar “politie” ontbreekt elke vorm van herkenning door de bevolking, evenals de identiteit en ten slotte de legitimatie.

92.7.

ONAFHANKELIJK OPTREDEN Dat er mistevredenheid bestaat bij de politiediensten over de politiehervorming blijkt o.a. uit de zeer talrijke persberichten terzake. Stakingen en het gebruik maken van de baaldag, zowel bij de lokale als de federale politie, vormen een uitlaatklep voor deze mistevredenheid. Het ongenoegen heeft vooral betrekking op statutaire aspecten, zoals de arbeids- en rusttijden, het personeelstekort, het gebrek aan moderne computerapparatuur, de gebrekkige infrastructuur. Afdelingen van de federale politie, nl. de Provinciale Verkeerseenheden en de Federal Computer Crime Unit wijzen zelfs op disfuncties binnen hun afdeling. Ook de samensmelting van twee wezenlijk van el-

i

Zie Activiteitenverslag 2000 van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, Parl. St., Kamer, 2000-2001, nr. 1360/001, p. 94-101.

ii


iii

Zie Activiteitenverslag 2000 van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, Parl. St., Kamer, 2000-2001, nr. 1360/001, p. 111-112.

150 kaar verschillende korpsen met een verschillende cultuur zorgt voor commotie bij de geïntegreerde politie: integratieproblemen, vervroegd pensioen, de manier waarop ex-rijkswachters zouden worden bevoordeeld ten opzichte van ex-gemeentepolitie of omgekeerd inzake dienstregelingen, enz.

93.

PERSPECTIEVEN Onderhavige analyse dient als leidraad voor de verschillende vaststellingen, onderzoeken en analyses die het Vast Comité P in 2002-2003 zal voeren. Zij zal het voorwerp uitmaken van een actualisering en een permanente opvolging in de loop van de inplaatsstelling, de evolutie en de ontwikkelingen van de belangrijke hervorming die aan de gang is.

AFDELING 5: POLITIECAPACITEIT INFORMATICACRIMINALITEIT128

INZAKE

In het jaarverslag 2000 werd al een eerste studie gepubliceerd betreffende de draagwijdte van de toepassing van de wet van 28 november 2000 inzake informaticacriminaliteit, die in werking trad op 13 februari 2001129. Ingevolge de oorspronkelijke vraag van de minister van Justitie werd deze studie verder uitgediept.

94.

ALGEMEEN KADER Wereldwijd zijn er de afgelopen jaren nogal wat initiatieven genomen om de aan informatie- en communicatietechnologie (ICT) gerelateerde criminaliteit op te sporen en te bestrijden. Zo werkt de High Tech Crime Group van de G8-landen aan een samenwerking op het vlak van de bestrijding van cybercrime. In de USA wordt de informaticacriminaliteit bestreden door het National Infrastructure Protection Center en, in samenwerking met de FBI, het International Fraud Complaint Center. Ook in Europa zijn er initiatieven genomen om vorm te geven aan een internationale samenwerking. Zo gaan er stemmen op om Europol een mandaat te verlenen op het vlak van cybercrime en werkt de Raad van Europa in de projectgroep “Crime in Cyberspace”, onder voorzitterschap van Nederland, aan een internationaal verdrag waarbij ook landen als de Verenigde Staten, Canada, Japan en Australië betrokken zijn. Vergeten we ook niet Interpol, die een internationaal netwerk onderhoud met 24 National Central Reference Points om snel te kunnen optreden tegen cybercrimeincidenten. Dichter bij ons werden verschillende landelijke initiatieven genomen, zoals in Nederland waar een nationaal actieprogramma werd opgestart na het verschijnen van de nota “Op weg naar digitaal rechercheren”, nu herdoopt tot “Digitaal blauw”. De bedoeling is een basiskennis over digitaal rechercheren te laten doordringen en aan te sluiten bij de primaire operationele processen binnen de regiokorpsen. Volgens projectleider Vriesde moet iedere diender er iets van weten. Politiemensen moeten er volgens hem van doordrongen worden dat digitaal rechercheren veel meer behelst dan het uitlezen van een computer, een gsm of het surfen op internet. Het gaat ook om zowel technische als opsporingstactische kennis en om de innovatie van de bestaande opsporings- en recherchetechnieken. In Frankrijk heeft men de zogenaamde “pompiers électroniques” die werken in Computer Emergency Response Teams (CERT) die begin 2000 zijn ontstaan. Deze groep is gestructureerd op 3 niveaus: het CERT-Renater voor inlichtingenbronnen en het opsporen ervan, het CERT-A voor de administratie, afhankelijk van het secretariaat-

151 generaal van het Ministerie van Landsverdediging, en het CERT-IST voor industrieen, diensten en derden. De coördinatie gebeurt door het secretariaat-generaal van het Ministerie van Landsverdediging ( SGDN), dat afhangt van de Eerste Minister. De twaalf leden van de CERT werken onder het toezicht van de “Direction centrale de la sécurité des systèmes d’information”. Daarenboven bestaat er ook een “Brigade centrale de répression de la criminalité informatique” (BCRCI), opgericht in oktober 1994. Dit bureau is ook de verbinding met de regionale gerechtelijke politie die is samengesteld of zou zijn samengesteld uit twee tot vier enquêteurs die zijn gespecialiseerd in informaticacriminaliteit. Ten slotte werd de “Service central de sécurité des systèmes d’informations” in maart 2000 omgevormd tot “Direction centrale de la sécurité des systèmes d’information”. Naast de initiatieven van de overheid, ontstaan er in Frankrijk ook privé-initiatieven met betrekking tot cybercriminaliteit, bijvoorbeeld de oprichting van een “Institut International des Hautes Etudes de la Cybercriminalité”130.

95.

TOESTAND IN BELGIË In België beschikte men, zoals verder zal uiteengezet worden, over eenheden bij de ex-rijkswacht “Team Bijstand en Opsporingen in Geautomatiseerde Omgeving – BOGO-team” genaamd en bij de voormalige gerechtelijke politie over “Nationale en Regionale Computer Crime Units - NCCU-CCU”. Deze eenheden werden samengebracht binnen de Directie van de bestrijding van de economische en financiële criminaliteit en heten nu “Federal Computer Crime Unit – FCCU”. Deze dienst heeft nu een onderzoekscapaciteit van 47 personen, zijnde de zeven leden van het BOGO-team, de zeven leden van de NCCU’s en 33 leden van de CCU’s. Dit zijn niet alleen informatici maar ook administratieve bedienden. Verschillende leden zijn autodidacten en hebben nooit een opleiding informatica of ICT-onderzoek gevolgd. Slechts enkelen van hen hebben een vorming op Interpolniveau gehad. Op 1 januari 2001 bedroeg de achterstand, zijnde nog niet-gehonoreerde aanvragen, 69 dossiers met een totaal van 85 PC’s en 820 gegevensdragers. Begin juli 2001 is dit aantal opgelopen tot 90 dossiers. In 2000 was er een forse stijging van vragen tot forensisch onderzoek en een lichte stijging tot het geven van vorming, zodat de evolutie van het aantal aanvragen en de verhouding tot het aantal rechercheleden zodanig was dat er een aanvraagstop werd ingesteld. In december 1996 werd met goedkeuring van de minister van Justitie een meldpunt kinderpornografie opgericht. Met de ondertekening van het samenwerkingsprotocol tussen IPSA België en de ministers van Telecommunicatie en van Justitie werd het meldpunt omgevormd tot het Centrale Gerechtelijk meldpunt, dat 2016 meldingen in het jaar 2000 ontving, waaruit 19 onderzoeken werden opgestart met een capaciteit van vier personen full time. Bij de Nationaal Magistraat werd in het kader van EURO 2000 een werkgroep opgericht “Cyber Crime Task Force”. Door de bestaande politiediensten werd een document opgesteld waarin de problematiek van het onderzoek in een ICT-omgeving wordt geanalyseerd en waarin een aantal oplossingen naar voren werd geschoven.

96.

NA DE INWERKINGTREDING VAN DE NIEUWE WET

96.1.

REORGANISATIE VAN DE BESTAANDE DIENSTEN Het Bogo-team en de NCCU’s werden ondertussen samengebracht in de Federal Computer Crime Unit (FCCU) die is ondergebracht in de Algemene Directie Gerech-

152 telijke Politie - Directie van de bestrijding van de economische en financiële criminaliteit. Na een selectieprocedure werd het ex-hoofd BOGO als diensthoofd aangeduid. De regionale Computer Crime Units (CCU) zijn blijven bestaan. De FCCU werkt thans een businessplan uit met als doel: (1) het BOGO-team en de NCCU’s in één team te integreren; (2) de continuïteit van de dienstverlening te verzekeren; (3) de bevoegdheden en verantwoordelijkheden van de FCCU vs de CCU’s af te bakenen; (4) de behoeftes aan ICT-onderzoek en ICT-criminaliteitsbestrijding vast te leggen; (5) gestandaardiseerde werkmethodes en middelen te bepalen; (6) het kostenplaatje van de reorganisatie te bepalen. Qua werking op het terrein wordt in 2001 niet zozeer gezocht naar nieuwe initiatieven maar wordt de klemtoon gelegd op de vorming en de uitrusting van de computer crime units. 96.2.

VASTGESTELDE KNELPUNTEN Niettegenstaande de overheden de werking van de betrokken diensten zeer op prijs stellen, kan niet voorbij gegaan worden aan een aantal knelpunten die maken dat de verleende bijstand of de bestrijding van informaticacriminaliteit te beperkt is. Deze knelpunten zijn: (1) een gebrek aan kennis bij de politiediensten: op het niveau van de eerstelijnspolitie ontbreekt vaak praktische kennis in verband met het behandelen en veilig stellen van computermateriaal in het kader van een gerechtelijke dossier; (2) een gebrek aan kennis bij magistraten: via de vorming van magistraten wordt hieraan gewerkt; (3) een te lage personeelsbezetting bij de FCCU; (4) de verspreiding en de gecombineerde functies van de leden van de CCU’s, die te “arrondissementeel” werken; (5) het ontbreken van een gespecialiseerde afdeling ICT in het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie, waardoor de gerechtelijke overheden een beroep dienen te doen op buitenlandse laboratoria; (6) problemen bij de aanwerving van bekwame personen, een competitieve verloning helpt al een eindje op weg ; (7) een gebrek aan feedback vanuit de gesteunde diensten; (8) een gebrek aan ervaring van gerechtelijke deskundigen, wier vergoedingen zeer laag zijn in vergelijking met de privé-sector; (9) de ontoereikende wetgeving bij het verplicht bewaren door de ISP’s van de logbestanden en de mogelijke Europese beperkingen voor de toegang tot de whois servers; (10) een ontoereikende samenwerking met hard- en softwareproducenten, de snelle evolutie van de besturingssystemen en van de gebruikerstoepassingen maken het voor de politiediensten moeilijk om steeds de beveiligingen ervan te omzeilen, er zou een (gedwongen) samenwerking voor justitiële doeleinden kunnen worden uitgewerkt; (11) het onderscheppen van telecommunicatie vergt ad hoc methodes; (12) het ontbreken van een door de gerechtelijke overheden aanvaarde werkmethode, bij gebrek aan regeling bestaat de kans dat de bevindingen in twijfel worden getrokken. De behoefte aan een gespecialiseerde politiebijstand op het gebied van ICT en informaticacriminaliteit is duidelijk aanwezig. Alternatieven voor bijstand in het onderzoek zijn niet steeds beschikbaar, zijn duur of van onvoldoende kwaliteit. De (gerechtelijke) experts zijn te weinig in aantal, beschikken niet steeds over dezelfde mogelijkheden en kennis als de gespecialiseerde politiediensten, bieden niet steeds kwaliteit en komen vrij laat met hun resultaten met een zeer hoge kostprijs voor het onderzoek. Enkel stellen dat uit het grote werkaanbod (zie statistiek BOGO) er een behoefte is aan meer personeel en materiële middelen, is de zaken te eenvoudig voorstellen. De politiehervorming brengt de bestaande capaciteit weliswaar samen maar daarmee zijn de problemen niet opgelost .

153 Het uitvoeren van opsporingen op computersystemen binnen het kader van huiszoekingen, het forensisch onderzoek van in beslag genomen computermateriaal stijgt samen met het verhoor van getuigen of verdachten in informaticagebonden materies of misdrijven, het opsporen van verdachten of hun sporen op publieke netwerken zoals internet vergen elk jaar meer uren werk. Al deze activiteiten vertonen in België, ondanks het bestaan van gespecialiseerde diensten, lacunes zowel naar efficiëntie als naar effectiviteit toe en leiden tot een deficit in de rechtsbedeling en wetshandhaving, wat ook de burger raakt.

97.

AANBEVELINGEN Het Comité herhaalt de aanbevelingen die het in zijn jaarverslag 2000 had geformuleerd en voegt eraan toe: Vooreerst dient er een oplossing uitgewerkt te worden om de actuele achterstand te overbruggen. De gespecialiseerde personeelsleden, zeker binnen de CCU’s, uitsluitend binnen hun werkdomein inzetten, lijkt daartoe een eerste stap. Gelijktijdig dient een structurele oplossing te worden uitgewerkt waarbij rekening dient te worden gehouden met de volgende elementen: (1) de mogelijkheden bij andere diensten. Zo ontbreekt in België enige steundienst vergelijkbaar met het Departement Digitale Technologie van het Nederlands Forensisch Instituut; (2) de bepaling van de interventies waarvoor bij voorrang een gespecialiseerd team van politiemensen dient te worden ingezet en omgekeerd voor welke interventies het meer aangewezen is een beroep te doen op burger-experts. De keuze tussen beide is voornamelijk gebaseerd op de toegevoegde waarde die een dergelijke politiedienst kan bieden, zoals flexibiliteit, snelheid van tussenkomst, enz.; (3)het feit dat het, ongeacht een eventuele versterking, altijd wel nodig zal zijn om prioriteiten te stellen tussen dossiers. Daartoe moeten met de gerechtelijke overheden criteria, misdrijfsystemen en onderzoeksgebonden beoordelingselementen worden ontwikkeld; (4) het feit dat er voldoende onderscheid moet gemaakt worden met aanverwante domeinen: interceptie van internettelecommunicatie: deze interceptie moet toelaten het internetdataverkeer van en naar de verdachte te onderscheppen en de diverse internetdiensten (www, ftp, irc, e-mail, news, enz.) opnieuw te reconstrueren. De onderschepping van dit soort communicatie komt waarschijnlijk eerder toe aan de bijzondere eenheden (SIE) die ook instaan voor de interceptie van andere dragers; encryptie: er wordt vastgesteld dat de voortschrijdende introductie van encryptie in diverse kantoor- en internettoepassingen een belemmering begint te vormen voor het politiewerk. Op dit vlak moet een bijkomende inspanning worden geleverd; undercoveroperaties op het internet: deze zijn mogelijk maar moeten worden uitgevoerd door een gevormde undercoveragent die voldoende thuis is in informatica en niet door een informaticaspecialist zonder undercoverkennis; (5) op basis van bij beide diensten ingezamelde informatie en onder voorbehoud van de behoeftestudie en in de veronderstelling dat de taken van systeembeheer overgedragen worden naar andere diensten, lijkt het erop dat indien alle leden BOGO, NCCU en CCU in de FCCU opgenomen blijven, de actuele behoeften kunnen worden gedekt met de bestaande capaciteit van 44 leden. Randvoorwaarden tot succes zijn de teamwerking, een goed aanvragenbeheer, een gestandaardiseerde werkwijze, een goede basisvorming en dito uitrusting. Bij uitbreiding van de activiteitsdomeinen, bijvoorbeeld internetpolicing zullen er bijkomende behoeften ontstaan voor uitbreiding; (6) binnen het kader van de FCCU zal moeten worden bepaald of deze unit eveneens operationele opdrachten uitvoert of niet. De ervaring van de huidige NCCU die geen echte operationele onderzoeken meer doet en daardoor een stuk contact met het terrein verliest, pleit ervoor om toch, volgens bepaalde criteria, federale onderzoekscapaciteit in deze materie te voorzien; (7) de lokale CCU’s worden best gehergroepeerd in teams van vier personen zodat

154 maximaal kan geprofiteerd worden van de teamwerking; (8) de bepaling van deelactiviteiten die, mits bijkomende vorming en aanvankelijke bijstand, kunnen worden uitgevoerd door leden van de gedeconcentreerde diensten; (9) het is nog niet duidelijk wat de impact is van de nieuwe wet informaticacriminaliteit op de aangifte van ICT-criminaliteit. Wel zal er een weerslag zijn op de werking van de FCCU, daar er een verplichting bestaat om de ‘gepaste middelen’ te gebruiken bij het uitvoeren van databeslag of datakopiei; (10) binnen het kader van hoger vermelde wet zal er zeker een handboek of good practice moeten worden uitgewerkt. Deze good practices zullen misschien aanpassingen van het gebruikte materiaal met zich meebrengen, bijvoorbeeld de verplichting tot het maken van back-ups zal sowieso een verhoging van instrumenten met zich brengen; (11) niettegenstaande het gevoelsmatig zeer moeilijk is om in een domein als kinderporno een kosten-batenanalyse te maken, moet de vraag gesteld worden of deze analyse efficiënt is. Mogelijks zijn internationale afspraken in dit domein van aard om dubbelgebruik te vermijden en het geheel bijgevolg efficiënter te maken. Ook een geplande aanschaf van specifieke software zou moeten bijdragen tot een betere werking.

AFDELING 6: INVOERING VAN DE EURO131 In het kader van de proactieve werking van het Vast Comité P werd beslist de invoering van de euro en meer in het bijzonder de aspecten “veiligheid en politie” op te volgen. Na contactname met de Nationale Bank van België en met de federale politie werden er drie aspecten van de invoering van de euro uitgelicht.

98.

VEILIGHEID VAN DE GELDTRANSPORTEN Het transport van de euro naar de banken is voor de politiediensten zeer goed verlopen. Er vond slechts een enkele poging tot overval plaats, die kon worden verijdeld. In vergelijking met andere EU-lidstaten, gaven de escortes in ons land geen aanleiding tot noemenswaardige incidenten of problemenii. Er werd wel vastgesteld dat de federale politie niet over voldoende kogelvrije vesten beschikte om deze opdrachten uit te voeren en een aantal van deze uitrustingsstukken diende te lenen van de krijgsmacht. Dit probleem is intussen opgelost, er werden 580 nieuwe kogelvrije vesten in gebruik genomen.

99.

WITWASSEN EN DE INVOERING VAN DE EURO Aangezien de bestrijding van het witwassen van gelden één van de prioriteiten van het nationaal veiligheidsplan is, besloot de Centrale Dienst ter Bestrijding van de Georganiseerde Economische en Financiële Delinquentie (CDGEFID) medio 2001 studiewerk te verrichten aangaande de analyse, de projectmatige aanpak van criminele organisaties en de toepassing van de HARM-procedure. Dit laatste staat voor "Hit And Run Money-launderers" en heeft tot doel met een gereduceerde capaciteit binnen de justitiële sector criminele gelden kort na de omwisseling of injectie aan het geldcircuit te ontnemen. Daarbij worden vooral de koeriers aangepakt. De politie grijpt daarbij in onmiddellijk na de omzetting van de valuta, buiten het wisselkantoor. Deze actie neemt niet veel tijd in beslag en is evenmin arbeidsintensief, maar is desalniettemin efficiënt en effectief. Deze tactiek beoogt het ontmoedigen/ontraden i

Zie ook Col 1/2002. Wet inzake de informaticacriminaliteit § 24. Vernieuwingen inzake opsporings- en onderzoekshandelingen in geïnformatiseerde context. 3.A Databeslag en verwijzend naar art. 39bis van het Wetboek van Strafvordering.

ii

Cf. opvolging van dossier nr. 15211/2000 inzake de escortes van geldtransporten.

155 van het witwassen van geld door een verhoogde pakkans. Als politietechniek werd deze HARM-procedure al eerder toegepast in verschillende gerechtelijke arrondissementen. De CDGEFID heeft besloten de bestaande HARM-procedure te evalueren, te verfijnen en te coördineren. De doelstellingen en toepassingen zijn omschreven in een document “Programma witwassen – Project/HARM – Hit And Run Money-Launderers – GOOD PRACTICE”, waarvan ons een kopie ter hand werd gesteld. In de voorbije maanden werd ervoor geopteerd om de procedure bij voorrang aan te wenden in de gerechtelijke arrondissementen Brussel, Antwerpen en Turnhout. Met het oog op de invoering van de euro werd vanuit de CDGEFID voorgesteld om de acties te concentreren op de wisseltransacties. De HARM-procedure werd nagenoeg integraal overgenomen in het nationaal politieplan, weliswaar zonder beperking tot welbepaalde gerechtelijke arrondissementen. Er wordt ook gerekend op de inbreng van de lokale politiediensten inzake “witwassen”, zij moeten via de arrondissementele informatiekruispunten (AIK) hun informatie terzake kanaliseren. In uitvoering van het operationeel plan werd in Nederland een verbindingsambtenaar aangesteld bij het Bureau voor politiële ondersteuning van de Landelijk Officier van Justitie. Deze is verantwoordelijk binnen de wet “Melding van Ongebruikelijke Transacties” (MOT). Dit resulteert in een grensoverschrijdende politionele wisselwerking (Politie-Europroject) ter bestrijding van het witwassen. Het bilateraal overleg kent eveneens gezamenlijke dispositieven. Inmiddels werd een “Intentieverklaring tot samenwerking tussen Nederland en België op het gebied van witwassen in relatie tot de euroconversie”, ondertekend. Justitiële verbindingsfunctionarissen staan, in het kader van dit akkoord en met het oog op de euroconversie, in voor de gebeurlijke gemeenschappelijke operationele coördinatie en de kanalisatie van de politionele informatie-uitwisseling. Dit alles binnen het raam van de beperkte rechtshulp in strafzaken. Gelet op het voorgaande, kan dus gesteld worden dat de HARM-procedure inmiddels werd geïmplementeerd. Ze wordt centraal aangestuurd vanuit de CDGEFID, maar operationeel uitgevoerd en afgehandeld in de onderscheiden gerechtelijke arrondissementen. De gerealiseerde return zal driemaandelijks worden geëvalueerd en vrij snel het voorwerp zijn van een aanvullende studie omtrent de financieeleconomische veiligheidsproblematiek aangaande de euroconversie. Aanvullend werd er vanuit de CDGEFID overleg gepleegd met de Cel voor Financiële Informatieverwerking (CFI), die financiële instellingen die een hoge meldingsgraad vertonen inzake verdachte transacties heeft gescreend. De geselecteerde bankinstellingen waren het voorwerp van werkbezoeken, de Gerechtelijke Diensten Arrondissement (GDA) bezochten de lokale kantoren-netwerken. Uit wat voorafgaat, blijkt dat in het kader van de euroconversie inzake “witwassen” geïntegreerd en gecoördineerd studiewerk werd verricht, dat inmiddels grensoverschrijdend werd geïmplementeerd.

100.

VERVALSING VAN DE EURO De Dienst Enquêtes van het Vast Comité P heeft contact opgenomen met het hoofd van de dienst CORV (centrale officier voor de repressie van valsmunterij) van de federale politie betreffende de genomen maatregelen bij de invoering van de euro. Deze laatste nodigde ons uit om deel te nemen aan een studiedag die in het kader van de financieel-economische veiligheidsproblematiek rond de euroconversie werd georganiseerd voor de bankwereld, de magistraten en de politiediensten. Dit seminarie, “The Final Countdown” genaamd, vond plaats op de zetel van de Nationale Bank op 19 oktober 2001 en handelde over volgende onderwerpen: (1) scenario voor de overgang naar de euro, bevoorrading van de leveranciers en veiligheidsmaatregelen; (2)

156 valsmunterij; (3) problematiek van het witwassen van geld bij de overgang naar de euro; (4) strafrechtelijke aspecten; (5) internationale politiesamenwerking in en buiten de Europese Unie; (6) beleid van de belastingadministratie. Ingevolge het internationale karakter van de euro, is het risico op vervalsing aanzienlijk gestegen, zowel binnen de Europese Unie als in de rest van de wereld. Bovendien vormt de overgang naar de euro een bijzondere risicoperiode waaruit de valsmunters kunnen proberen munt te slaan: valse bankbiljetten of stukken zouden, ondanks hun slechte kwaliteit, met succes in omloop kunnen worden gebracht terwijl de handelaars en particulieren nog niet vertrouwd zijn met de nieuwe eurobiljetten en munten. De eurobiljetten en -munten bezitten heel wat technische kenmerken om het valsmunters zo moeilijk mogelijk te maken. Er worden bovendien andere beveiligingstekens aangebracht, die niet openbaar worden gemaakt. Een reeks van dergelijke beschermingsmaatregelen wordt meegedeeld aan de banken en zal worden opgenomen in de software van de geldautomaten. De meest vertrouwelijke tekens zijn voorbehouden aan de Nationale Bank en worden opgenomen in de software van de sorteermachines. Het Europees Systeem van de Centrale Banken (ESCB) stelt de “Europese inventaris van de valsmunters van de euro” op, samengesteld uit een laboratorium voor het onderzoeken van biljetten, een geïnformatiseerde gegevensbank en een gespecialiseerd e-mailsysteem. De politiediensten van de lidstaten van de Europese Unie zullen dit instrument kunnen gebruiken. Europol centraliseert de informatie en coördineert de strijd tegen de valsmunterij. Europol zal ook het contactpunt zijn voor de gevallen van valsmunterij van de euro buiten de Europese Unie en beheert een databank met politionele gegevens inzake valsmunterij, bij de inventaris van de vervalsingen van de Europese Centrale Bank. De wet van 4 april 2001 wijzigt het Strafwetboek en het Wetboek van Strafvordering teneinde de beveiliging tegen valsmunterij van de euro te vergroten. Meer in het bijzonder: (1) de straffen zijn verzwaard; (2) de vervalsing van de euro is strafbaar voor 1 januari 2002; (3) de poging om valse euro’s die men te goeder trouw heeft ontvangen in omloop te brengen, is voortaan strafbaar; (4) de Belgische frank blijft ook na zijn verdwijning beschermd. De studiedag “The Final Countdown” werd georganiseerd voor Dir Co en Dir Jud. De volgende informatiesessies vonden plaats: (1) voor de GDA: op 7 en 22 november 2001, in de drukkerij van de NBB; (2) voor de lokale politie (opleiders): op 5 december 2001, in het opleidingscentrum voor gemeentepolitieambtenaren. Bij de inbeslagname van vals geld tijdens een operatie of naar aanleiding van een klacht van een particulier, worden de betwiste biljetten of stukken onverwijld, samen met een kopie van het proces-verbaal, gestuurd aan de CORV bij de Nationale Bank. Een speciaal formulier vervangt het formulier van neerlegging ter griffie. Het College van Procureurs-generaal heeft immers voorgesteld dat de Nationale Bank de centrale griffie is voor het bijhouden van het in beslag genomen vals geld. Zodra ze daar zijn aangekomen, worden de stukken en biljetten geanalyseerd. De gegevens worden ingegeven in het BELCMS (Belgian Counterfeit Monitoring System, een technische gegevensbank over vals geld) en de politionele gegevensbank wordt geüpdatet. De bank krijgt een ontvangstmelding en het beknopte resultaat van het onderzoek. Op politioneel vlak wordt een proces-verbaal van onderzoek aan het lokale parket gestuurd met een kopie voor de betrokken politiedienst. Zo is de informatie op alle niveaus beschikbaar, maakt de centrale codering hergroeperingen mogelijk en beschikt de benadeelde bank over de nodige informatie om haar rechten als slachtoffer te doen gelden, meer bepaald in het kader van de wet Franchimont. De verschillende tussenkomende partijen wordt aanbevolen bijzondere aandacht te

157 besteden aan de identificatiemogelijkheden door de technische en wetenschappelijke politie, meer bepaald wat de manipulatie van biljetten betreft (vingerafdrukken, DNA-sporen, enz.).

101.

PERSPECTIEVEN Ingevolge de initiatieven die op federaal niveau werden genomen, heeft het Vast Comité P tussen 20 en 31 december 2001 een reeks controles laten uitvoeren door zijn Dienst Enquêtes teneinde bij zeventien lokale politiekorpsen na te gaan of en in welke mate deze diensten waren voorbereid indien zij na 1 januari 2002 een klacht zouden ontvangen van een burger met betrekking tot de vervalsing van de euro. Hoewel men zich erover kan verheugen dat in sommige korpsen alles perfect (Ninove, Waver, Dendermonde) of voldoende (Paliseul, Profondville, Borgworm, Arsimont, Manage) was voorbereid, diende men ook vast te stellen dat in verschillende andere korpsen er nog weinig of niets bestond inzake eurovervalsing, en dit zowel op het niveau van de interne organisatie als naar de burger toe (Heist-Op-Den-Berg, Ukkel, Sint-Gillis, Amay, Aalst, Liedekerke, Gembloux, Verviers, Ottignies). Het Vast Comité P neemt zich dan ook voor om in de loop van het jaar 2002 na te gaan of er effectieve en efficiënte mechanismen in het leven werden geroepen om tegemoet te komen aan de vraagstelling die in de onderzoeken werden opgeroepen.

158 NOTEN 1

Dossier nr. 3415/2002.

2

Wet van 18 juli 1991 tot regeling van het toezicht op politieen inlichtingendiensten (B.S. van 26 juli 1991).

3

Artikel 31 van de wet van 5 augustus 1992 op het politieambt (B.S. van 22 december 1992) gewijzigd bij wet van 7 december 1998, artikel 187 (B.S. van 5 januari 1999). Zie ook BOURDOUX, Gil. L. en DE VALKENEER, Chr., La loi sur la fonction de police, Brussel, Larcier, 1993, p. 245 e.v.; BOURDOUX, Gil. L., e.a., De wet op het politieambt, Het handboek van de politiefunctie, Brussel, Politeia, 2002, 5de editie, p. 228 e.v.; DE VALKENEER, Chr. en BOURDOUX, Gil. L., in: DEJEMEPPE, B. en MERCKX, D., De voorlopige Hechtenis, Brussel, Antwerpen, Kluwer, 2000, p. 49 e.v.

4

Wet van 20 juli 1990 (B.S. van 14 augustus 1990). Zie ook DEJEMEPPE, B. en MERCKX, D., o.c.

5

Wet op het politieambt van 5 augustus 1992 (B.S. van 22 december 1992 – gew. door de wet van 7 december 1998, art. 187, B.S. van 5 januari 1999), artikel 35: “De politieambtenaren mogen aanbehouden, gevangen of opgehouden personen, buiten noodzaak, niet aan publieke nieuwsgierigheid blootstellen”. Zie ook BOURDOUX, Gil. L., o.c. p. 268 e.v.

6

Artikel 35 van de wet op het politieambt, o.c.: “De politieambtenaren mogen aangehouden, gevangen of opgehouden personen, buiten noodzaak, niet aan publieke nieuwsgierigheid blootstellen.”. Zie ook BOURDOUX, Gil. L. en DE VALKENEER, Chr. De wet op het politieambt, Het handboek voor de politiefunctie, Brussel, Larcier, 1993 en BOURDOUX Gil. L., e.a., p. 299 e.v.

7

BOULANGER, A., Les services auprès du palais de Justice – la garde et la conduite des détenus, Brussel, juli 2000, p. 14.

8

Artikel 28 van de wet op het politieambt.

9

Wet van 5 augustus 1992 op het politieambt (B.S. van 22 december 1992) – gew. bij wet van 7 december 1998 (B.S. van 1 januari 2001). Artikel 28. § 1. De politieambtenaren kunnen bij het vervullen van hun opdrachten van bestuurlijke politie en om er zich van te vergewissen dat een persoon geen wapen draagt of enig voorwerp dat gevaarlijk is voor de openbare orde, een veiligheidsfouillering doen in de volgende gevallen: 1° Indien de politieambtenaar, op grond van de gedragingen van deze persoon, van materiële aanwijzingen of van de omstandigheden, redelijke gronden heeft om te denken dat de persoon die aan een identiteitscontrole wordt onderworpen in de gevallen en de voorwaarden bepaald in artikel 34, een wapen zou kunnen dragen of enig voorwerp dat gevaarlijk is voor de openbare orde; 2° Wanneer een persoon het voorwerp uitmaakt van een bestuurlijke of gerechtelijke aanhouding; 3° Wanneer personen deelnemen aan openbare bijeenkomsten die een reële bedreiging vormen voor de openbare orde; 4° Wanneer personen toegang hebben tot plaatsen waar de openbare orde wordt bedreigd. De veiligheidsfouillering gebeurt door het betasten van het lichaam en de kleding van de gefouilleerde persoon evenals door de controle van de bagage. Zij mag niet langer duren dan de daartoe noodzakelijke tijd en de persoon mag te dien einde niet langer dan één uur worden opgehouden. In de in 3° en 4° bedoelde gevallen wordt de fouillering uitgevoerd op bevel en onder verantwoordelijkheid van een officier van bestuurlijke politie; zij wordt uitgevoerd door een politieambtenaar van hetzelfde geslacht als de gefouilleerde. § 2. Bij het vervullen van hun gerechtelijke opdrachten, kunnen de politieambtenaren een gerechtelijke fouillering verrichten van de personen die het voorwerp uitmaken van een gerechtelijke aanhouding, alsook van de personen ten aanzien van wie aanwijzingen bestaan dat zij overtuigingsstukken of bewijsmateriaal in verband met een misdaad of wanbedrijf bij zich dragen. De gerechtelijke fouillering mag niet langer duren dan de daartoe noodzakelijke tijd en de persoon mag te dien einde niet langer dan zes uur worden opgehouden.

159

De gerechtelijke fouillering wordt uitgevoerd overeenkomstig de richtlijnen en onder verantwoordelijkheid van een officier van gerechtelijke politie. § 3. De politieambtenaren kunnen personen die in een cel worden opgesloten vooraf op het lichaam fouilleren. Deze fouillering heeft tot doel zich ervan te vergewissen dat de persoon niet in het bezit is van voorwerpen of stoffen die gevaarlijk zijn voor hemzelf of voor anderen of die van die aard zijn een ontvluchting te vergemakkelijken en mag niet langer duren dan de daartoe noodzakelijke tijd. Zij wordt uitgevoerd door een politieambtenaar of een andere persoon van hetzelfde geslacht als de gefouilleerde en naargelang van het geval, overeenkomstig de richtlijnen en onder verantwoordelijkheid van een officier van bestuurlijke of gerechtelijke politie. § 4. Om de veiligheid van het internationaal vervoer te verzekeren, kan de overheid van bestuurlijke politie, binnen de perken van haar bevoegdheden, veiligheidsfouilleringen voorschrijven, uit te voeren in de omstandigheden en volgens de nadere regels die zij bepaalt. 10

Tussentijds verslag van de Belgische regering in antwoord op het verslag van het Europees Comité inzake de voorkoming van folteringen en onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen naar aanleiding van diens bezoek aan België van 31 augustus tot 12 september 1997, p. 4 en 5, ondertitel: “folteringen en andere vormen van slechte behandelingen, a. aanbevelingen”.

11

De laatste gekende versie dateert van 24 januari 2001.

12

Verslag aan de Belgische regering met betrekking tot het bezoek aan België van 14 tot 23 november 1993 door het Europees Comité inzake de voorkoming van folteringen en onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen, Straatsburg, 14 oktober 1994, CPT.inf. (94) 15 – Raad van Europa. Gelijkaardige voorstellen werden herhaald in verslag CPT (97) met betrekking tot zijn bezoek aan België van 31 augustus tot 12 september 1997.

13

Besluitwet van 14 november 1939 (B.S. van 18 november 1939).

14

“De vrijheidsbeneming mag nooit langer duren dan de tijd vereist door de omstandigheden die haar rechtvaardigen en mag in geen geval twaalf uur te boven gaan.” (wet op het politieambt – artikel 31). Zie ook noot 4.

15

Wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus (B.S. van 5 januari 1999).

16

Wet van 12 maart 1998 betreffende de wet tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek (B.S. van 2 april 1998).

17

Verslag aan de Belgische regering met betrekking tot het bezoek aan België door het Europees Comité inzake de voorkoming van folteringen en onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen, van 31 augustus tot 12 september 1997, p. 10 e.v.

18

BOULANGER, A., Les services auprès du palais de Justice – la garde et la conduite des détenus, p. 12 en 13.

19

Ibidem, p. 15.

20

De voorziene bedragen zijn (volgens de index 160,98) als volgt: (1°) door een bestuurlijke maatregel opgesloten personen: maaltijd met 0,5 liter koffie en 150 gr. brood met boter: 58 BEF; (2°) door een gerechtelijke beslissing opgesloten personen: ontbijt: 58 BEF; middagmaal: 114 BEF; avondmaal: 72 BEF, zijnde maximum 244 BEF per dag. (nota van het Ministerie van Binnenlandse Zaken – ARP van 5 mei 1995 onder referte VIII/D/M063/O/95/76849 – maaltijden aan in hechtenis geplaatste personen).

21

“Deaths in Police Custody: reducing the risks” en “Custody Officer Training: investing in Safety”, Police Complaints Authority, Londen, tijdschriften 1999.

22

Brief van 16 maart 2000.

23

CARLIER, R, “ASTRID maakt werking van lokale hulp- en veiligheidsdiensten efficiënter”, in De Gemeente, 1999-5, p. 62-64.

24

B.S. van 13 juni 1998.

25

X., “De ASTRID-systemen. Een inhaalbeweging voor de communicatie van de hulp- en veiligheidsdienst”, in Handboek Politiedienst, 54, oktober 2000.

160

26

Uittreksel uit verslag nr. 29914/2001. Het doel van het onderzoek bestond erin een inzicht te verwerven in (1) de wijze waarop de Antwerpse politie haar controles in het prostitutiemilieu uitvoert en (2) de perceptie door de prostituees van deze controles in het bijzonder en van de politie in het algemeen. Het onderzoek werd gevoerd door middel van: (1) een deur-aandeurenquête in het prostitutiemilieu; (2) een onderhoud met een hoofdcommissaris, hoofd van de Zone West; (3) een onderhoud met een commissaris, hoofd van de Cel Schipperskwartier/Cel Falcon; (4) een werkbezoek aan de zedenafdeling van de opsporingsdienst van de lokale politie; (5) een onderhoud met de verantwoordelijke voor het prostitutiebeleid van de stad Antwerpen; (6) een analyse van de aldus ingezamelde gegevens, enz.

27

De doelstelling van het toezichtsonderzoek bestaat erin na te gaan: (1) op welke manier de politie van Oostende haar controles in het prostitutiemilieu uitvoert; (2) hoe de prostituees deze controles ervaren en wat hun perceptie is van het algemene politieoptreden.

28

Uittreksel uit verslag nr. 16705/2001. De bedoeling was een inzicht te verwerven in: (1) de wijze waarop de Gentse politie haar controles uitvoert in het prostitutiemilieu en (2) de perceptie van deze controles in het bijzonder en de politie in het algemeen door de prostituees door middel van een deur-aan-deur-enquête in dit milieu; een onderhoud met de korpschef van de politie Gent; een werkbezoek aan de bevoegde afdeling van de lokale politie, de unit “MEPROSCH” en een analyse van de aldus ingezamelde gegevens.

29

Cf. verslag nr. 5500/95 van toezichtsonderzoek nr. 2472/95 met betrekking tot de aanbevelingen van de commissie mensenhandel, waar in detail op dit probleem wordt ingegaan. Deze bundel bevat tevens een kopie van de vragenlijst die door de unit MEPROSCH wordt gebruikt bij het gesprek met de diensters.

30

Wet van 11 december 1998 tot omzetting van de richtlijn 95/46/EG van 24 oktober 1995 van het Europees Parlement en de Raad betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrij verkeer van die gegevens. (B.S. van 3 februari 1999)

31

Uittreksel uit verslag nr. 20633/2001.

32

Zie verslag nr. 15440/01 Sint-Joost-ten-Node.

33


34


35

Wat de valse Italiaanse identiteitskaarten betreft, het waren in feite gestolen authentieke basisdocumenten. Op deze kaarten worden valse gegevens aangebracht. Deze zaak wordt samen met de federale politie onderzocht.

36

De politiecontroles en de politieaanwezigheid in de buurt verlopen normaal. Afhankelijk van de beschikbare middelen, voeren de politieambtenaren er lang na 23 uur inspectiebezoeken uit. Er bestaat geen enkel dienstorder, noch een bijzondere richtlijn, er is slechts een niet erg dwingend gemeentereglement waarin bepaalde maatregelen tegenover prostituees zijn opgenomen (lokalisatie, gedichte vensters, verbod om klanten te roepen, enz.). Het zou ongeschikt zijn richtlijnen terzake voor te schrijven.

37

De lokale politie heeft ons meegedeeld dat de bars uit de rue Varin geen prostitutiepanden zijn maar plaatsen waar meisjes aanzetten tot consumptie. Hoewel er bepaalde vrijpostigheden of “verwennerijen” plaatsvinden, is het erg moeilijk om een gerechtelijke beslissing te verkrijgen op basis van de uitbating van een “huis van ontucht”. De laatste keer dat een dergelijk verzoek werd ingediend, door de ex-GPP, was in 1997 en deze zaak is nog steeds niet afgerond. Over een periode van ongeveer vijftien jaar zijn er slechts zes of zeven veroordelingen geweest.

38


39

Telkens bij ex-rijkswacht en ex-gerechtelijke politie.

40

Volgens sommigen is het op informatie jagen zelfs de core business van de onderzoeker “De speurder op terrein moet dringend geherwaardeerd worden. Wie nog op informatie jaagt, wordt als een cowboy weggelachen, terwijl dit dan toch de kernactiviteit, de core business van ons werk is”, Speurders gaan samen barbecueën, Knack, 27 juni 2001, p. 31. Dat het inzamelen van informatie belangrijk is zal niemand in twijfel trekken. Of het de core business moet zijn van iedere onderzoeker is een andere vraag (vandaar juist het belang terzake een visie, een strategie te hebben). Daarnaast lijkt het toch niet meer van deze tijd om op informatie te “jagen”. Ook

161

het inzamelen van informatie kan niet “tous azimuts” gebeuren (daarvoor zijn de middelen te schaars) en evenmin kan het dat iedere onderzoeker daarin ‘zijn’ beleid zou bepalen. Overigens, ook in “jacht” gelden er regels. 41

Dat dit standpunt nog leeft bij sommige speurders blijkt uit de volgende passage “Zo mag een speurder op zijn eentje geen pint meer drinken met een informant. We moeten met tweeën zijn. Van elke ontmoeting moeten we een verslag maken. Dat is niet werkbaar”, Speurders gaan samen barbecueën, Knack, 27 juni 2001, p. 29.

42

§ 3.2.2.1.

43

§ 3.2.2.7.

44

§ 3.2.2.2.

45

§ 3.2.2.4.

46

§ 3.2.2.3.

47

“We moeten met zijn tweeën zijn. […] Dat is niet werkbaar. Als een informant belt en dringend iets wil laten zien of vertellen, moet elk van ons eerst zijn collega runner erbij halen. Is die niet vrij en ga je alleen naar de afspraak, dan doe je in feite iets wat niet mag. Deze manier van werken is contraproductief”, Speurders gaan samen barbecueën, Knack, 27 juni 2001, p. 29.

48

Dossier nr. 14616/2000.

49

a. de personencontrole behelst, naast de controle op de aanwezigheid en de geldigheid van grensoverschrijdingsdocumenten en de toetsing of aan de andere voorwaarden voor binnenkomst, verblijf, het verrichten van arbeid en uitreis is voldaan, tevens onderzoek naar en het voorkomen van gevaar voor de openbare orde en de nationale veiligheid van de Overeenkomstsluitende Partijen; deze controles hebben ook betrekking op de voertuigen en de in het bezit van grenspassanten zijnde voorwerpen; zij worden door iedere Overeenkomstsluitende Partij verricht overeenkomstig de nationale wetgeving, in het bijzonder wat betreft de wijze van onderzoek b. alle personen dienen ten minste een zodanige controle te ondergaan, dat aan de hand van de overgelegde of getoonde reisdocumenten hun identiteit kan worden vastgesteld; c. bij binnenkomst dienen vreemdelingen een grondige controle als bedoeld onder a) te ondergaan; d. bij uitreis vinden de controles plaats die in het belang van alle Overeenkomstsluitende Partijen ingevolge het vreemdelingenrecht en ten behoeve van het onderzoek naar en het voorkomen van gevaar voor de openbare orde en de nationale veiligheid van de Overeenkomstsluitende Partijen noodzakelijk zijn; deze controle wordt ten aanzien van vreemdelingen in ieder geval verricht; e. wanneer wegens bijzondere omstandigheden dergelijke controles niet kunnen worden uitgeoefend, dienen prioriteiten te worden gesteld; in dat geval dient in beginsel voorrang gegeven aan de controle op het binnen komend verkeer boven de controle op het uitgaand verkeer.

50

Rijkswacht in de oorspronkelijke tekst.

51

Zeevaartpolitie in de oorspronkelijke tekst.

52

B.S. van 31 december 1980.

53

D.I. 597.40 – D.O.C. 212.984 van 21 juni 2000 inzake clandestiene immigratie.

54

D.G. 1362 van 8 september 1992 met betrekking tot de voltooiing van de Europese interne markt en versterking van de douane-unie tegen 1 januari 1993.

55

Doorlichting door de Interne Auditdienst van de CGC, uitgevoerd met het oog op de integratie van de havenbrigade Zeebrugge en de SPN. De resultaten van deze audit werden op 24 augustus 2001 in Zeebrugge voorgesteld.

56

“Inleiding tot de vreemdelingenwetgeving en de werking van de Dienst Vreemdelingenzaken”, cursus overgemaakt aan de Dienst Enquêtes P naar aanleiding van een werkbezoek aan de DVZ in het raam van dit toezichtsonderzoek, p. 30.

57

SPNZ/2747/01.

58

SPNZ/4288.

59


162

60


61

Niettegenstaande de vooropgestelde methodologie werd nageleefd, kan de actuele onzekerheid van een veranderende politiestructuur mogelijk de oorzaak zijn van partiële beïnvloeding van de resultaten. De impact en de omvang van dit gegeven kunnen echter door de onderzoekers niet worden geduid maar enkel op intuïtieve wijze worden aangevoeld. Bij de verdere bespreking en lezing van de resultaten en conclusies dient hier onder beperkende voorwaarde dan ook rekening mee te worden gehouden. Er dient bij lezing van dit verslag herhaald te worden dat de onderzoeksresultaten enkel gebaseerd zijn op gegevens verstrekt door de respondenten die allen deel uitmaken van het korps. Slechts bij interpretatie van deze gegevens werden door de onderzoekers elementen toegevoegd die de bekomen gegevens relateren aan andere bestaande informatiebronnen. De hoge betrouwbaarheid van de antwoorden van de respondenten als primaire informatiebron staat dan ook garant voor de objectiviteit van de verkregen resultaten.

62

Dossier nr. 26448/2000 en 14607/2001.

63

Verslag nr. 28660/2000.

64


65


66

BOUCKAERT, G., Kwaliteitsmeting bij de gemeentelijke politiekorpsen d.m.v. een zelfbevragingslijst, 1999.

67


68

De werkingsmoeilijkheden waarmee het Vast Comité P tijdens het jaar 1999 werd geconfronteerd, hadden de goedkeuring van een eindverslag immers belet.

69

Waarvan de leden op 18 november 1999 door de Kamer van Volksvertegenwoordigers werden benoemd.

70


71

B.S. van 7 juli 1994, erratum van 16 december 1994.

72

Dossier nr. 23972/2000.

73

Dossier nr. 10734/2000.

74

Dossiers nr. 3255/2001 en 5367/2001.

75


76

Dossiers nr. 8506/2000 en 16740/2000.

77

Dossier nr. 20181/2001.

78


79

Spoorwegpolitie, zeevaartpolitie, douane, dienst veiligheid van de MIVB.

80

Wet van 7 december 1998.

81

Verslagen nr. 1692/94 en 7856/2000 met toelichting in het laatste jaarverslag.

82

Spoorwegpolitie, zeevaartpolitie, douane, dienst veiligheid van de MIVB. Wet van 7 december 1998. Verslagen nr. 1692/94 en 17856/2000 die werden becommentarieerd in het vorige jaarverslag. Zie ons verslag nr. 9472/98 van 2 oktober 1998. Duidelijke kleur van de gebruikte voertuigen, zwaailichten, blauwe hemden en jassen zoals bij de politie. Nieuwe politielogo's, duidelijke indicaties, enz. Er is niet echt sprake van samenwerking: politiepatrouilles kunnen worden gestuurd naar plaatsen waar de DCB omvangrijkere controles wil uitvoeren om op die manier, indien nodig, standby te zijn. Uittreksels uit verslag nr. 3843/2001.

83 84 85 86 87 88

89

163

90

De MIVB gebruikt deze term zowel in het Frans als in het Nederlands. De namen van deze personen zijn door onze dienst gekend.

91

"En ce qui concerne le problème récurrent de nos compétences, il est admis que le jugement de chaque agent doit entrer en ligne de compte quant à la façon de mener une intervention quelconque. Chaque agent doit être conscient des limites à ne pas dépasser et doit être conscient des risques qu’il peut encourir en cas de dépassement exagéré de celles-ci.” (verslag van de werkvergadering d.d. 24 april 2001).

92

Cass., 24 januari 1996, Pas., 1996, I, 663; Cass., 12 mei 1987, A.C., 1986-87, 1295.

93

B.S. van 18 september 1976.

94

Artikel 41 van het K.B. van 15 september 1976 werd vervangen door het artikel 5 van het K.B. van 21 februari 1991.

95

Besluit van 18 juli 1996 (B.S. van 24 september 1996).

96

Artikel 10 voorziet ook dat: “[…] (2) In de mate dat de politie niet op elk ogenblik aanwezig is, is de MIVB gehouden voldoende toezicht te houden op het metronet. […] (4) De MIVB zal aan de politieoverheden alle nodige hulp verlenen teneinde preventieve acties uit te voeren en veiligheidsmaatregelen te nemen en (5) De MIVB neemt preventieve maatregelen van verschillende aard dan de hierboven voorziene, die geschikt zijn om de aanrandingen en het vandalisme tegen haar uitrustingen, haar personeelsleden en haar klanten het hoofd te kunnen bieden.”

97

Dus was een dergelijke samenwerking met de ‘trekkers’ ergens mogelijk en voorzien.

98

B.S. van 2 oktober 1991, err. B.S. van 11 december 1993.

99

B.S. van 29 mei 1990.

100

Dossier nr. 15211/2000.

101

B.S. van 9 december 1975, erratum B.S. van 13 december 1975.

102


103

Wegens de wet op het concurrentiebeding gelden er geen opgelegde tarieven meer en is iedereen vrij zelf zijn tarieven te bepalen. De vzw heeft contact gelegd met het Ministerie van Economische Zaken en het Ministerie van Binnenlandse Zaken ter voorbereiding van een K.B. overeenkomstig artikel 31 en 38 van de wet op de handelspraktijken.

104

De takeldienst heeft geen rechtszekerheid dat de door hem geleverde diensten worden vergoed. Een concrete oplossing voor dit probleem is dat de opdrachtgever (gemeente, stad of parket) de takeldienst rechtstreeks betaalt en de kosten terugvordert van de in gebreke zijnde bestuurder. Een dergelijk akkoord werd reeds afgesloten met de gemeente Vorst en de daar opererende takeldiensten.

105

Volgende wetten zijn van toepassing:

a.

wet van 30 december 1975 (B.S. van 17 januari 1976) betreffende de goederen buiten particuliere eigendommen gevonden of op de openbare weg geplaatst ter uitvoering van een vonnis tot uitzetting – in het bijzonder art. 2 betreffende onbeheerde of achtergelaten voertuigen, verwijdering van in beslag genomen voertuigen met de plicht tot identificatie;

b.

wet van 21 februari 1983 (B.S. van 2 april 1983, erratum 12 oktober 1983) betreffende de verkoop van sommige achtergelaten voorwerpen, in het bijzonder art. 2 en 3 betreffende de inbewaringneming van motorvoertuigen;

c.

algemeen reglement op de politie van wegverkeer (K.B. van 1 december 1975), in het bijzonder de art. 4.4., 21.4.4° en 59.6 betreffende het takelen van voertuigen;

d.

wet van 21 november 1989 betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen (W.A.M.B.S. van 8 december 1989), in het bijzonder art. 20 en 21 betreffende de inbeslagname van een niet-verzekerd voertuig.

106

Gewijzigd door de programmawet van 30 december 2001 (B.S. van 31 december 2001).

107

B.S. van 16 juni 1999.

108

De betrokken proefzones zijn: Gent, Lokeren, Antwerpen, Lier, Leuven, Affligem / Roosdaal / Ternat / Liedekerke, Oostende, Blankenberge / Zuienkerke, Tongeren / Herstappe, Hasselt / Die-

164

penbeek / Zonhoven, Silly / Brugelettes / Lens / Chièvres / Jurbise / Enghien, Charleroi, Namen, Ciney / Hamois / Havelange / Somme-Leuze, Durbuy / Hotton / Erezée / Rendeux / Marche-enFamenne / Nassogne / Tenneville / Manhay / La Roche / Houffalize / Gouvy / Vielsalm, Libramont / Neufchâteau / Bastogne / Saint-Ode / Vaux-sur-Sûre / Fauvillers / L’Eglise, Ottignies, Louvain-la-Neuve, Jodoigne / Ramillies / Hélécine / Orp-Jauche / Perwez, Soumagne / Fléron / Beyne-Heusay, Seraing / Neupré, Etterbeek / Sint-Pieters-Woluwe / Sint-Lambrechts-Woluwe. 109

Een eenvormig computersysteem, een methodologie en een vademecum voor de uitwerking van zonale veiligheidsplannen, alsook een provinciale en federale ondersteuning.

110


111


112

B.S. van 31 maart 2001.

113

Gepubliceerd op 4 april 2001.

114

B.S. van 21 december 2001.

115

Aalst, Antwerpen, Beerse / Lille / Vosselaar / Baarle-Hertog / Kasterlee / Oud-Turnhout, Beringen / Ham / Tessenderlo, Boom / Rumst / Niel / Schelle / Hemiksem, Bornem / Puurs / SintAmands, Deerlijk / Harelbeke, Hasselt / Zonhoven / Diepenbeek, Heist-op-den-Berg, Machelen / Vilvoorde, Mechelen, Menen / Ledegem / Wevelgem, Waregem / Anzegem / Spiere-Helkijn, Zwevegem / Avelgem, Aat, Namen.

116

Dit wordt nog nader geëxpliciteerd door de omzendbrief ZPZ 15 van 21 maart 2001. Deze bevat o.a. bepalingen omtrent de dienstroosters, de normale arbeidsduur per week, de rustperiode waarop het personeelslid per etmaal recht heeft, de nachtprestaties, enz.

117

Gent, Hasselt en Genk.

118

Omzendbrief PLP 17 van 6 december 2001 (B.S. van 24 januari 2002).

119

Handboek Politiediensten – Nieuwsbrief nr. 349 – 8 januari 2002, p. 20.

120

Dossiers nr. 1692/94 en 17856/2000.

121

Dossier nr. 15211/2000.

122

Dossier nr. 14616/2000.

123

Dossier nr. 17426/2001.

124


125


126

Dossier nr. 15211/2000.

127

Dossier nr. 14616/2000.

128

Dossier nr. 20162/2000.

129

Gepubliceerd in het B.S. van 3 februari 2001. Een eerste commentaar werd reeds gepubliceerd door DUMORTIER, J., VAN OUDENHOVE, B. en VAN EECKE, P., “De nieuwe Belgische wetgeving inzake informaticacriminaliteit”, Vigiles, tijdschrift voor politierecht, 2001, nr. 2, p. 44 en recentelijk door KEUSTERMANS, J. en MOLS, F., “De wet van 28 november 2000 inzake informaticacriminaliteit: een eerste overzicht”, Rechtskundig Weekblad, 2001-2002, nr. 21, 19 januari 2002, p. 721.

130

Opgericht in de vorm van een vzw op 22 juli 2000 in Parijs, zie www.cybercrimeinstitut.org.

131

Dossier nr. 17426/2001.

INHOUDSOPGAVE DERDE DEEL: VOORNAAMSTE VERSLAGEN 2001 VAN HET VAST COMITÉ VAN TOEZICHT OP DE POLITIEDIENSTEN 1 TITEL I: TOEZICHTSONDERZOEKEN 3

Recommend Documents