Inhoudsopgave Inleiding ...................................................................................................................................................... 7
7 Deel 1 Van avondonderwijs tot Nobelprijs ‘Een onzalig plan, mijne heeren!’............................................................................................................... 11 Lang zal ie leven . ........................................................................................................................................ 15 De Jannen, de Pieten en de Huip van Rotterdam.................................................................................... 21 IJver en durf................................................................................................................................................25 Stevig onder de stormen............................................................................................................................29 Wijs moetende worden............................................................................................................................... 35 Oorlog en vrede . ........................................................................................................................................39 Aanpassingsproblemen..............................................................................................................................43 Woudesteyn versus Van Hoboken.............................................................................................................49 De mars op de curatoren............................................................................................................................55 De vrolijke jaren zeventig.......................................................................................................................... 61 Aan de zijlijn................................................................................................................................................63
67 Deel 2 Andere tijden Het Erasmus Trustfonds na 100 jaar - Bert Westendorp. ......................................................................68 De jeugdjaren..............................................................................................................................................70 Jan-Paul Bruins: ‘Heren, geef het stokje over’.........................................................................................70 Frederik van Beek: ‘De geesten behoren divers te zijn’...........................................................................72 Martijn van der Mandele: ‘KP was een buitenstaander die veel voor elkaar kreeg’..................................74 De pubertijd.................................................................................................................................................76 Wicher Slagter: ‘Goh, daar denk ik nog precies zo over’..........................................................................76 Roelf de Boer: ‘Inspraak was niet echt aan hem besteed’.......................................................................78 Bart Leijnse: ‘De medische faculteit was een grootheid op zich’..............................................................80 Henk van der Molen: ‘Het was bijna een eer als je lid mocht zijn’...........................................................82 De volwassenheid.......................................................................................................................................84 Saskia Stuiveling: ‘Hoe bak je managers’................................................................................................84 Alexander Rinnooy Kan: ‘Learn, earn and return’....................................................................................88 Pauline van der Meer Mohr: ‘Endowment van Amerikaanse stijl’.............................................................92 Jos van der Vegt: ‘Als je carrière wilt maken, ga je naar Rotterdam’.......................................................94 Ahmed Aboutaleb: ‘Je hoeft niet alles in huis te hebben’.........................................................................96
1
99 Deel 3 Het nut van een suikeroom
Doelstelling en werkwijze van het Erasmus Trustfonds. .................................................................... 102 Recente door het Erasmus Trustfonds gesteunde projecten.............................................................. 104 Gezondheidsethiek.............................................................................................................................. 105 Economie van de gezondheidszorg...................................................................................................... 106 Center for Public Innovation................................................................................................................ 106 Historische cultuur en educatie............................................................................................................ 108 Brug tussen economie en psychologie................................................................................................. 109 Developmental biology........................................................................................................................ 110 Moleculaire virologie............................................................................................................................ 110 Toegepaste econometrie...................................................................................................................... 112 Bestuursstrafrecht............................................................................................................................... 112 Chronobiologie en gezondheid............................................................................................................. 114 Complexe genetica van volksziekten.................................................................................................... 114 Evaluatie van vroegopsporing van ziekten........................................................................................... 116 Dementie en beroerte in beeld............................................................................................................. 116 Praktische filosofie.............................................................................................................................. 118 Het Erasmus Behavioural Lab.............................................................................................................. 119 Kinderen met hiv of aids...................................................................................................................... 120 Mathematische besliskunde................................................................................................................ 120 Medische en maatschappelijke determinanten van de volksgezondheid............................................... 122 Economische sociologie....................................................................................................................... 123 Micro-economie................................................................................................................................... 124 Sales en accountmanagement.............................................................................................................. 124 Curriculum Erasmusarts 2007.............................................................................................................. 126 Bijzondere leerstoelen en leerstoelhouders ‘vanwege het Erasmus Trustfonds’............................ 127 Jaarlijkse Onderwijs- en Onderzoeksprijzen van het Erasmus Trustfonds....................................... 138 Bert Hofman, Vincent Jaddoe en Cock van Duijn: ‘Een buffertje voor als het erop aankomt’................. 141 Philip Hans Franses: ‘Het moet gewoon blijven zoals het is’................................................................ 144 Xandra Kramer: ‘Het Erasmus Trustfonds, een bijzondere leerstoelenfabriek’...................................... 146 Ruut Veenhoven: ‘Ambtenaren belangrijk voor geluk’.......................................................................... 148
153 Deel 4 Het Erasmus Trustfonds in feiten en cijfers Reinoud Rijntjes: ‘Ik krijg zelden ontevreden klanten’....................................................................... 154 Het Erasmus Trustfonds, honderd jaar in vogelvlucht........................................................................ 156 De financiën van het Erasmus Trustfonds............................................................................................. 159 De vermogenspositie en de verstrekte steun. ..................................................................................... 160 De fondsen op naam................................................................................................................................ 162 Samenstelling van het bestuur van 1913 tot 2013.............................................................................. 164 Facsimile: Aan den Handel, de beginselverklaring van het fonds in 1913........................................ 166 Verantwoording . ..................................................................................................................................... 172 Index van namen..................................................................................................................................... 174
1 Van avondonderwijs tot Nobelprijs
Lang zal ie leven
D
e Erasmus Universiteit Rotterdam houdt 8 november 1913, de dag dat de Nederlandsche Handels-Hoogeschool officieel van start ging, aan als haar geboortedag. En ook daar is iets voor te zeggen. Want in 1913 werd de handelshogeschool op die dag, zes maanden na het uitkomen van de Memorie inzake de vestiging eener Nederlandsche Handels-Hoogeschool te Rotterdam, plechtig door de minister van Binnenlandse Zaken geopend. Tout Rotterdam was naar de Rotterdamse Doelen gekomen. Koningin Wilhelmina wenste via een telegram het vaderland en Rotterdam geluk met de Handels-Hoogeschool: 'Moge deze instelling de vruchten afwerpen die men er zich van voorstelt en tot bloei van den Nederlandschen handel strekken'.
Het eerste college van Gijsbert Weijer Jan Bruins in de Beurs temidden van de eerste studenten van de NHH.
De Rotterdamsch
e Beurs voor de o
orlog.
Jacob Adolf Ruijs (1877-1971 - oprichter en voorzitter 1913-1918) Jacob Adolf Ruys was slechts in de verte familie van het bekende Rotterdamse scheepvaartgeslacht Ruys. Hij doorliep het stedelijk gymnasium te Leiden en ging naar Rotterdam als handelsbediende. Met behulp van enige relaties richtte hij in 1904 de firma J.A. Ruys’ Handelsvereeniging op. Deze specialiseerde zich in Hammond schrijfmachines. Later knoopte hij nauwe banden aan met het Italiaanse concern Olivetti. Uit dit bescheiden begin zou een miljoenenzaak groeien.
Pieter de Hoochweg.
Vergeten waren op 8 november 1913 de eerdere lokale bedenkingen tegen dit initiatief. Sterker nog, succes kende ook hier vele vaders. Volgens de memoires van W.C. Mees, is dat natuurlijk allereerst W.C. Mees zelf. De toenmalige minister van Binnenlandse Zaken, Pieter Wilhelm Adrianus Cort van der Linden, hield het evenwel op C.A.P. van Stolk. Hij typeerde Van Stolk bij de opening van de Handels-Hoogeschool als de belangrijkste man achter dit particuliere initiatief. En hij benoemde hem tot Ridder in de Orde van de Nederlandsche Leeuw. In de publicaties over die periode wordt altijd het trio Van Stolk, Ruys en Mees neergezet als dé drie oprichters van de Nederlandsche HandelsHoogeschool. Van Stolk was de senior van dit trio en vond zelf dat hem te veel eer werd toegewuifd. Elders in dit hoofdstuk worden de mannen, die tot de aartsvaders van de NHH, de NEH en de EUR gerekend kunnen worden, kort in het zonnetje gezet.
Al vroeg werd Ruys betrokken bij activiteiten die buiten zijn eigenlijke handelsbedrijf lagen. Zo trad hij in 1905 toe tot de toen opgerichte Vereeniging voor Voortgezet Handelsonderwijs. Voorzitter was graanhandelaar C.A.P. van Stolk. Ruys werd secretaris. In dezelfde periode trachtte W.C. Mees een inrichting voor hoger handelsonderwijs te Rotterdam in het leven te roepen. Zowel burgemeester A.R. Zimmerman als de invloedrijke voorzitter van de Rotterdamse Kamer van Koophandel en Fabrieken A. Plate stonden
er echter afwijzend tegenover. Ook E.P. de Monchy, de opvolger van Plate, en Phs. van Ommeren jr., de ondervoorzitter van de Rotterdamse Kamer van Koophandel, wilden in beginsel niks van hoger handelsonderwijs weten. Secretaris Ruys wist voorzitter C.A.P. Stolk begin 1913 tot optimistische gedachten te brengen over de haalbaarheid van een handelshogeschool. Samen sloten zij zich met W.C. Mees aaneen tot een driemanschap dat de zaak al snel voor elkaar kreeg. Op 29 april 1913 werd de ‘Vereeniging tot Oprichting eener Nederlandsche Handels-Hoogeschool’ gesticht. Mees en Ruys werden beiden secretaris van het voorlopig bestuur. Op 2 augustus 1913 wees de raad van beheer een dagelijks bestuur aan, waarvan Ruys het eerste voorzitterschap tot 1918 zou bekleden. Daarna was hij tot 1940 lid van de raad van beheer. In het algemeen bestuur hield hij zitting tot 1948.
Ook 10 november 1913 kan gezien worden als geboortedatum. Op die dag gaf hoogleraar Gijsbert Weijer Jan Bruins het eerste college. Bruins heeft als leeropdracht: de economie, het munt-, krediet- en bankwezen, de handels- en verkeerspolitiek. De nieuwe handelshogeschool telde in 1913 55 dagstudenten, nauwelijks meer dan het aantal leden van de Vereeniging. De opleiding duurde twee jaar en had geen academische erkenning, ondanks de 14 hoogleraren en 3 lectoren. Van die 14 waren er 12 'buitengewoon'. Dat wil zeggen, dat ze haast niets kostten. De heren stonden al als gewoon hoogleraar op de loonlijst van de Technische Hogeschool Delft. De vereniging moest bij gebrek aan kapitaal altijd zuinig aan doen met haar middelen. Er werd tijdelijk onderdak gevonden in het Beursgebouw in de vergaderzaal van het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte, sinds 1769 één van de oudste wetenschappelijke genootschappen van ons land. Dit Genootschap is nog steeds gericht op technische innovatie in de geneeskunde en de techniek, maar dat dan niet met proefjes, maar in de vorm van lezingen. G.W.J. Bruins werd door de curatoren van de hogeschool meteen voor vijf jaar tot rector magnificus benoemd. Een functie die hij moest combineren met die van reserveofficier bij het Garderegiment Grenadiers en Jagers te 's-Gravenhage. Want al spoedig brak de Eerste Wereldoorlog uit. De Nederlandsche HandelsHoogeschool kwam ondanks die oorlog vlot van de grond. Maar voordat we verder ingaan op de hoogtepunten en dieptepunten in de afgelopen eeuw, eerst toch de hamvraag: waarom wilden jeugdige zakenlieden eigenlijk, in tegenstelling tot sommige van hun rijke vaders, een handelshogeschool in Rotterdam? Hoe paste dat in de cultuur van de Maasstad? Hoe wetenschappelijk kon en mocht de nieuwe Rotterdamse opleiding zijn? En wat was en is de rol van de vereniging, nu het Erasmus Trustfonds, bij de ontwikkeling van academisch Rotterdam?
15
Het Erasmus Trustfonds 100 jaar stevig onder de stormen
Karel Paul van der Mandele (1880-1975 - voorzitter) Karel Paul van der Mandele, KP in de wandeling, was één van de beroemdste Rotterdammers van de twintigste eeuw. Hij was bankier en voorzitter van de Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Rotterdam. Vooral in de laatste functie belichaamde hij de Rotterdamse liberale no-nonsense-aanpak. Van der Mandele kwam uit Delft uit een liberaal nest. Zijn ogen waren te slecht voor de marine en dus ging hij studeren. Het werd rechten in Leiden, hoewel zijn voorkeur naar geschiedenis uitging. In 1902 ging hij aan de slag bij het advocatenkantoor van De Brauw in Den Haag. In 1906 ging hij werken bij de Rotterdamsche Bankvereeniging. Daarvan was hij directeur van 1910 tot 1940. In 1938 werd KP voorzitter van de Kamer van Koophandel. En vooral in die functie gaf hij een geweldige steun aan de maatschappelijke, sociale en culturele ontwikkeling van Rotterdam.
30
KP was een vurig pleitbezorger voor de Nederlandsche HandelsHoogeschool. Hij was actief betrokken bij het Rotterdamsch Genootschap ‘Gijsbert Karel van Hogendorp’, dat zich inzet voor geestelijk en moreel Rotterdam. Maar ook voor het bedrijfsleven en de daarbij behorende Club Rotterdam. Rotterdam had zijn hart en ziel en zo stond hij ook aan de basis van de Stichting Volkskracht. Deze werd in 1923 opgericht door de Rotterdamse cargadoor Willem Simon Burger. Bij het overlijden van Burger erfde Volkskracht diens vermogen van circa drie miljoen gulden. Het doel van de stichting
Een groot man voor de hogeschool is K.P. van der Mandele, die in 1923 aantrad als voorzitter van de vereniging. KP was al vanaf het begin bij de hogeschool betrokken dankzij zijn baas, de grote bankier Westermeijer. Die had geëist dat zowel Westermeijer zelf als zijn secretaris Van der Mandele in het bestuur van de vereniging mochten toetreden. KP zou als voorzitter van de Kamer van Koophandel uitgroeien tot één van de machtigste mannen van Rotterdam. Hij was meer dan vijftig jaar in diverse functies betrokken bij het Trustfonds. Van der Mandele vergeleek de jonge instelling in 1923 bij het tienjarig bestaan met 'een kind, dat in zijn jeugd reeds alle zorgen moet kennen en geen vreugde'. De eerste vijf jaar van haar bestaan
is ‘de bevordering van den geestelijken en lichamelijken welstand der mingegoede bevolking van Rotterdam’. Een inzet die uitstekend aansloot bij het wereldbeeld van KP, die overigens ook betrokken was bij stichtingen en initiatieven voor het behoud van het stedenschoon van Dordrecht en Delft. Op zijn conto staan zichtbare monumenten zoals het Museum Boijmans, de Maastunnel, het Stadion Feyenoord, de Beurs van Koophandel en het Havenziekenhuis. Zulks in hechte samenwerking met havenbaronnen als Daniel George van Beuningen en Willem van der Vorm. Van der Mandele was geen politicus. Daar was hij waarschijnlijk te liberaal voor. Hij was wel actief betrokken bij de vorming van de Partij van de Vrijheid in 1946 en bij het ontstaan van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie in 1948. KP was geen vakman met kennis van details, maar als commissaris van vennootschappen, als voorzitter en als curator en initiator van zaken die de kwaliteit en leefbaarheid van Rotterdam ten goede kwamen, was hij onovertroffen. De Nederlandse Economische Hogeschool benoemde Van der Mandele, haar president-curator, in 1958 tot eredoctor. J. Tinbergen was de promotor.
'werden grootendeels doorgebracht onder den druk van den oorlog en toen het eerste lustrum gevierd zou worden, November 1918, waren er de revolutie-stormen die tot ernst maanden'. KP doelde daarmee op de socialist Troelstra die de arbeidersklasse in Nederland tot revolutie wilde brengen. Dat mislukte, doordat de SDAP van Troelstra meer op had met het poldermodel dan met een militaire coup die dreigde toen soldaten op Legerplaats De Harskamp in protest kwamen tegen de kwaliteit van de kantine-kuch. De SDAP had in Rotterdam veel aanhang. KP was, anders dan de Nieuwe Rotterdamsche Courant, de spreekbuis van liberaal Rotterdam. Hij was beducht voor de revolutie en uitte dat bij de diesrede in 1923. Op zich was dat
1 Van avondonderwijs tot Nobelprijs
bijzonder, voorzitters van de vereniging en het latere Trustfonds hadden niet de gewoonte om zich met duidelijke maatschappelijke standpunten te manifesteren. Integendeel, de vereniging en haar bestuur hielden zich altijd op de achtergrond. De vereniging zorgde in eerste instantie voor de middelen die nodig waren om de hogeschool aan de gang te krijgen en te houden. Ook wilde de vereniging graag de trait-d'union met het bedrijfsleven zijn. Ze zag vooral op afstand toe hoe de door haar aangestelde curatoren omgingen met de doelstelling van de vereniging. Curatoren bemoeiden zich aansluitend nauwelijks met de inhoud van onderwijs en onderzoek. Want dat behoorde tot het domein van de rector en de hoogleraren, de senaat. In principe had de vereniging alle beslissingsbevoegdheid, maar praktisch lag het accent bij de rector en de hooggeleerde staf. De vereniging wist zich daarbij vertegenwoordigd door de door haar benoemde curatoren. In de beginjaren volgde de vereniging overigens zo veel mogelijk de erkende universiteiten en hogescholen. Want daarmee was de kans op overheidssubsidie het grootst. Het effect van deze aanpak was dat er ook in Rotterdam meer een academische leefgemeenschap ontstond dan een bedrijfsmatig gerichte doelgemeenschap. Academia bepaalde de toon. Dat bleek ook bij de traditionele academische plechtigheden. We gaan weer even terug naar 8 november 1923, naar het tienjarig bestaan van de hogeschool en naar K.P. van der Mandele, die de senaat namens het bestuur van het in 1920 opgerichte Handels-Hoogeschool-Fonds verraste met een cadeautje: een logo en een lijfspreuk. Het logo was 'een knoestige eik, zoals die groeit in het Hollands duin, met verwaaide kruin en worstelend met de westerstormen, maar toch krachtig naar boven kronkelend.' En de lijfspreuk luidde: 'Stevig onder de stormen'. En dat sloeg, aldus KP, niet alleen op de hogeschool, maar ook op Rotterdam en het gehele land. Van der Mandele verwees in zijn toespraak naar het magnum opus van de Rotterdamse historicus Fruin, over de Tachtigjarige Oorlog en het ontzet van Leiden: 'Toen was het alsof het doorgestane lijden vrucht ging dragen. Het had neergebogen, maar niet gebroken, integendeel de veerkracht verhoogd; om niet te bezwijken waren alle vermogens ingespannen en geoefend.' De knoestige eik zou een halve eeuw het beeldmerk zijn van het Trustfonds en dus ook van de Handels-Hoogeschool en de
Hoewel het, zoals hierboven al naar voren gebracht, ongebruikelijk was dat een curator in het kader van de hogeschool krachtige publieke uitlatingen deed, had Van der Mandele natuurlijk wel enige reden om bezorgd te zijn over de situatie waarin Nederland en dus ook Rotterdam zich sinds de Eerste Wereldoorlog bevond. Duitsland, de belangrijkste handelspartner van Rotterdam, bevond zich in een crisis die een jaar of zestig zou gaan duren. De crisis begon na een conjuncturele opleving in de jaren 19001910, de periode waarin de grote Rotterdamse zakenlieden naar Wassenaar en Den Haag verhuisden. Na die opleving volgden een wereldoorlog, een beurskrach en nog een wereldoorlog. Pas met de wederopbouw, de babyboom en de gasbel, kwam de conjunctuur er in ons land weer definitief bovenop.
Twee stromingen
De Nederlandse Economische Hoogeschool nam in 1939 volgaarne het logo over van de Nederlandsche Handels-Hoogeschool, haar voorganger.
Nederlandse Economische Hogeschool totdat een gestileerd portret van Erasmus de oude eik in 1973 ging vervangen. Het kunstzinnige brein achter de oude eik was de Wassenaarse kunstschilder D.A. Nijland. Nijland was een leerling van de vermaarde kunstpedagoog Hendricus Petrus Bremmer, een adept van de Tachtigers en gevierd in Haagse en Wassenaarse kringen. En daar niet in de laatste plaats door de familie Kröller, een van de grote mecenassen van de Rotterdamse hogeschool. Genoemde Bremmer was leraar van Helene Kröller en een belangrijk adviseur achter de collectie van het Kröller-Müller Museum te Otterloo. Het logo werd bekostigd door het Handels-Hoogeschool-Fonds, een fonds van 100.000 gulden dat de bank Mees en Zoonen bij haar 200-jarig bestaan in 1920 had ingesteld en dat in het algemeen tot doel had om talentvolle en minder vermogende studenten aan een studiebeurs te helpen. Van der Mandeles keuze voor een knoestige eik had te maken met zijn liefde voor de natuur en dan vooral voor bomen. Daarover meer in deel twee.
De hogeschool had in de beginperiode waarschijnlijk minder te leiden onder de stormen die buiten haar gebouwen woedde en meer van het interne debat over de koers van het handelsonderwijs. In 1926 signaleerde Rudolph Mees, voorzitter van het bestuur van de curatoren, '...dat in de Handels-Hoogeschool totnutoe twee stromingen tegen elkaar in schijnen te gaan: de eene, die de wetenschap voorop stelt en van datgene wat naar de handelspraktijk heenwijst, afbreuk aan het wetenschappelijk karakter van de Handels-Hoogeschool vreest; de andere, die voorop stelt dat hem om de vorming van aanstaande kooplieden te doen is en die vreest, dat door te groot verlangen naar het wetenschappelijke aan de opleiding van een bruikbaar koopman zal worden tekort gedaan...' Mees was van mening dat deze twee stromingen goed te combineren waren. Een opvatting die niet door alle curatoren werd gedragen. Zo stelde Van Stolk dat '... de professoren hier te zeer bevreesd zijn om achter te blijven bij de professoren van andere hoogescholen...' De senaat was het daar natuurlijk niet mee eens en stelde een commissie in om nader te onderzoeken hoe het curriculum van de hogeschool een meer praktisch karakter zou kunnen krijgen. Dat leidde, met protest van een meerderheid van de senaat, in 1927 onder andere tot een theoretisch gerichte kandidaatsstudie van twee jaar, gevolgd door een jaar met praktische keuzevakken, zoals boekhouden en talen.
31
Het Erasmus Trustfonds 100 jaar stevig onder de stormen
Andries Querido (1912-2001 - oprichter van de medische faculteit Rotterdam) Andries Querido was als arts en onderzoeker in belangrijke mate gezichtsbepalend voor de Nederlandse geneeskunde in de tweede helft van de twintigste eeuw. Hij was hoogleraar interne geneeskunde aan de Universiteit Leiden en oprichter van de Medische Faculteit Rotterdam. Querido begon in 1929 met de medische studie aan de Universiteit van Amsterdam. Voor een onderzoek dat hij als student-assistent verrichtte, kreeg hij de gouden medaille van de Universiteit van Amsterdam. Het onderwerp was de behoefte aan vitamine D in relatie tot de calcium- en fosforsamenstelling van de voeding. Het gehonoreerde onderzoek leidde tot zijn proefschrift waarop hij twee weken na zijn semi-artsexamen promoveerde op 23-jarige leeftijd.
50
In de Tweede Wereldoorlog werd zijn opleiding in de inwendige geneeskunde bij prof. Kuenen in Leiden onderbroken door de Duitse bezetter. Querido overleefde de gevangenschap in het concentratiekamp Theresienstadt. Van 1949 tot het begin jaren 1960 kwam de klinische endocrinologie in Leiden onder leiding van Querido tot grote bloei. Zijn maatschappelijke bewogenheid dreef hem in 1962 voor onderzoek naar Nieuw-Guinea en in 1963 naar India. In 1965 werd hij benoemd tot bouwdecaan van de nieuwe medische faculteit die in Rotterdam moest komen. De grote toename in het aantal medische studenten na de Tweede Wereldoorlog maakte het nodig een zevende geneeskundefaculteit te stichten in
het kapitaal van het Trustfonds. Het fonds werd daarna ook weer gespekt met een paar miljoen gulden door de verkoop van het oude gebouw aan de Pieter de Hoochweg. De jaren zestig waren daarmee gunstig voor de vereniging en het Trustfonds. De financiën gaven geen problemen. Studenten stroomden in steeds groteren getale toe en er konden reserves worden opgebouwd. En ook de benoeming van bestuursleden en het personeelsbeleid ging als vanouds van een leien dakje. De hogeschool groeide, ondanks de onwil van de senaat om zich te schikken naar de plannen van Den Haag.
Nederland. In Rotterdam kreeg Querido de vrije hand. Niet alleen met betrekking tot het curriculum en de selectie van de staf, maar ook bij de ruimtelijke voorzieningen voor de faculteit. De prekliniek, alle onderwijsvoorzieningen inclusief de bibliotheek en de klinische en preklinische laboratoria werden op het oude terrein van de familie Van Hoboken gerealiseerd. De studieduur werd teruggebracht van zeven naar zes jaar. Het aantal hoorcolleges werd verminderd en de nadruk werd gelegd op de interactie tussen pathofysiologie en het klinisch denken. In de vrijgemaakte tijd werd ruimte gemaakt voor junior coschappen en een wetenschappelijk stage van een half jaar, afgesloten met een scriptie. Deze opzet van het onderwijs in Rotterdam is van veel betekenis geweest bij latere onderwijsvernieuwingen bij andere medische faculteiten. In 2002 zou de medische faculteit in Rotterdam fuseren met het Dijkzigt-ziekenhuis tot het Erasmus MC. In 1971 keerde Querido terug naar Leiden om daar zijn oude vak, het onderzoek naar de werking van de schildklier, weer op te pakken. Querido heeft de exponentiële groei van de westerse geneeskunde een halve eeuw lang op het hoogste niveau meegemaakt. Met zijn ondernemende geest, zijn brede medische ervaring, zijn vermogen tot analyseren en abstraheren en zijn maatschappelijke betrokkenheid groeide hij uit tot een van de belangrijkste hoogleraren die Nederland na de Tweede Wereldoorlog heeft gekend.
Het samengaan van de oude hogeschool en de piepjonge medische faculteit leverde aan het eind van de jaren zestig nogal wat frictie op. Het Trustfonds was 'old school' en runde zijn hogeschool aanzienlijk zuiniger dan het Rijk de nieuwe medische faculteit. De MFR was duidelijk 'new school'. Dit uitte zich ook in verschillen in salariëring en personeelsbeleid en een geheel andere sfeer in de collegezalen en tijdens practica in het futuristische medische complex in het centrum van de stad op het oude land van Van Hoboken. Een zuinige kwartjesmentaliteit versus
een alles-moet-kunnen-aanpak. De NEH vond dat de nieuwkomer zich moest aanpassen. De NEH keek met argusogen naar de nieuwe medische faculteit, die onvermijdelijk een rijksuniversiteit met zich meebracht en daarmee het einde betekende van de private hogeschool. En de nieuwkomer plaatste vraagtekens bij de bijzondere status van de NEH en diens binding en banden met het bedrijfsleven. Paste de NEH wel in een wetenschappelijk onafhankelijke universiteit? Naast de door het Trustfonds en de vereniging aangestelde curatoren speelde ook het temperament van de aartsvader van de Rotterdamse medische faculteit, de bevlogen Leidse hoogleraar Interne Geneeskunde Andries Querido, een belangrijke rol. Querido kreeg eerst informeel en later zelfs bij wet als decaan van de Medische Faculteit Rotterdam alle beslissingsbevoegdheid over de opzet en ontwikkeling van die faculteit. En die positie buitte hij zonder veel in- of tegenspraak nadrukkelijk uit. De positie van Querido was uniek in Nederland en werd door het departement toegestaan omdat het een experiment zou zijn. Querido was de onbetwiste leider van een door hem persoonlijk benoemd jong en krachtig hooglerarenkorps. Hij introduceerde in Rotterdam een nieuwe aanpak voor het medisch onderwijs: minder hoorcolleges, veel practica, meer stages aan het bed en een wetenschappelijke stage ter afronding van de studie met een scriptie. Een probleemgerichte en nadrukkelijk wetenschappelijke benadering, die je gezien het praktische karakter toch ook Rotterdams kan noemen. Maar dan wel gebaseerd op fundamenteel wetenschappelijk onderzoek. De MFR zette meteen een veel krachtiger faculteitsbureau op dan de NEH zich kon of wilde permitteren. De eerste aanzet werd gegeven door Karel Warmenhoven, Jan Groeneveld, Tjong Liem, Phil Hoetink en Oscar Thissen. Jan Moen en Aad de Roo maakten werk van onderwijsresearch. De NEH versterkte zijn secretariaat met juristen als Hans Schrijver, Koen Kooistra en Jan Kuypers. De praktisch gerichte medische faculteit paste prima in de Rotterdamse traditie en Querido zette ook de toon van onderwijsvernieuwing in andere medische faculteiten waaronder de later opgezette medische faculteit in Maastricht. In Rotterdam werd Querido met gemengde gevoelens verwelkomd door de aldaar gevestigde medische specialisten. Querido vond de meesten van
1 Van avondonderwijs tot Nobelprijs
hen te weinig wetenschappelijk en wierf zijn staf vooral uit veelbelovend Leids talent. Daarover meer in deel twee. De Stichting Klinisch Hoger Onderwijs, die door de komst van Querido geheel buitenspel werd gezet, keek net als de NEH met argusogen naar de nieuwkomer, die onvermijdelijk een universiteit met zich meebracht. Binneveld en Vleesenbeek: ...'Querido werd het veld ingestuurd met een team, waarvan de voorhoede en de achterhoede niet geheel op elkaar waren ingespeeld. Deze uitgangspositie heeft het Rotterdamse experiment gehinderd, ondanks het feit dat de aanvoerder van dit team haast dictatoriale bevoegdheden had meegekregen van de scheidsrechter in Den Haag'.
Maalstroom De aanstormende universiteit luidde het einde in van de eigen bijzondere hogeschool en dus ook van de positie van de eigenaren daarvan, de vereniging en het Trustfonds. Om toch een eigen status te behouden streefde de hogeschool naar een federatie waarbij het Trustfonds de maatschappijwetenschappen hoopte te kunnen blijven financieren met steun van het Rijk. De medische faculteit zou in die gedachte moeten worden gefinancierd door de gemeente Rotterdam met steun van het Rijk. Inmiddels werd de hogeschool voor honderd procent gefinancierd door het Rijk en brak ook bij de hogeschool het besef door dat je dan nauwelijks meer kon spreken van een privé-instelling. Er ontstond eind jaren 1960, aldus kronikeur Klein, een 'onontwarbare maalstroom van gebeurtenissen.' En om het nog ingewikkelder te maken, begonnen ook de studenten in Rotterdam zich aan het eind van de jaren zestig te roeren. Naast de dominante rechts-liberaal getinte Rotterdamse studentengezelligheidsverenigingen kwam een meer linkse studentenbeweging van de grond. Die eiste op luidruchtige wijze inspraak in het onderwijs, het onderzoek en het bestuur en beleid van de NEH. Dat speelde minder bij de medische faculteit in wording omdat het curriculum van de medische faculteit zeer intensief was. Medische studenten hadden hoe dan ook weinig tijd voor een actief studentenbestaan in linkse of rechtse bolwerken. Wij hebben het dan aan het eind van de jaren zestig over de SVB, de Studentenvakbeweging en de NSA, het Nederlands Studenten Akkoord. En in het midden van het spectrum een aantal progres-
Bronger Jurjen de Boer (1912-1978 - bestuurder) Bronger Jurjen de Boer was een Gronings remonstrant. Hij studeerde rechten en reisde af naar Nederlands-Indië om bij het binnenlands bestuur op Lombok aan de slag te gaan als bestuursambtenaar. Hij belandde in een Japans krijgsgevangenschap en kwam na de oorlog terecht bij Philips Verlichting in Best. Het weinige geld dat hij daar verdiende, besteedde hij - naar hij later berichtte bij zijn afscheid in 1974 - aan een kleine auto en een groot jacquet. Zo ging hij langs alle commissarissen der koningin om te solliciteren naar een burgemeestersplaats. Tevergeefs. In 1949 werd hij hoofdcommies bij de afdeling Sociale Zaken te Rotterdam. Tot zijn ambtelijk werk behoorde het lidmaatschap van de commissie tot voorbereiding van klinisch hoger onderwijs en een medisch centrum te Rotterdam. Bij de totstandkoming van de ‘Stichting Klinisch Hoger Onderwijs te Rotterdam’ werd hij in 1950 secretaris. Kort daarop
sieve groeperingen die wel in was voor de nieuwe tijden, maar die niet de barricade op wilde. De flanken bepaalden de toon en bestreden elkaar in de Algemene Rotterdamse Studenten Vereniging (ARSV) en de Rotterdamse Studentenraad. Het was vooral verbaal geweld tussen rechts en links, tussen corpsstudenten en werkstudenten, tussen' ballen' en 'pluizen', tussen Sociëteit Hermes en café Hoboken. Maar de Rotterdamse regenten van die tijd, het college van curatoren en het Trustfonds hadden geen moeite om met beide kampen zaken te doen. Zeker niet toen het circus van universitaire raden ontstond. Bekwaam werd de roep om inspraak gesmoord in ellenlange vergaderingen met dito vergaderstukken. In Rotterdam kwam de filosofie van Marx en Marcuse, dominant bij de internationale studentenbeweging, nauwelijks aan bod. Klein gaat daar in zijn officiële geschiedschrijving nauwelijks op in: ...'De geschiedschrijver van een enkele instelling als de hogeschool laat het bij gebrek aan
werd hij secretaris van curatoren van de Nederlandse Economische Hogeschool. Het betekende het einde van zijn gemeentelijke loopbaan, maar niet van zijn medische betrekkingen. Het secretariaat van de Stichting Klinisch Hoger Onderwijs zette hij voort tot de opheffing van de stichting in 1967 bij de komst van een medische faculteit. In 1965 trad hij toe tot de commissie van voorbereiding voor een medische faculteit Rotterdam en werd hij lid van het algemeen bestuur MFR en voorzitter van de bouwcommissie. Zo was hij bouwcurator voor twee complexen tegelijk. De Boer was van 1950-1961 en van 1972-1978 secretaris van het Trustfonds. Ook had hij nog tijd voor het uitbouwen van het secretariaat van het Rotterdamsch Radio Therapeutisch Instituut en de Dr. Daniël den Hoed-Stichting, waar hij slechts kort voor zijn overlijden afscheid nam.
deskundigheid en voldoende inzicht gaarne aan anderen over zich een oordeel te vormen over de algemene oorzaken, de diepere maatschappelijke achtergronden en het precieze karakter van deze onrust. Wat zijn bronnen dienaangaande betreft, is hij trouwens nog te zeer afhankelijk van overwegend sociologisch onderbouwde geschriften... De geschiedschrijver doet er daarom verstandig aan zich niet te wagen aan misschien fraai klinkende generalisaties'... Wel bagatelliseert Klein het studentenprotest in Rotterdam: ...'Op enkele incidenten na uitte de onrust zich in de vorm van discussies, waaraan overigens binnen de ene faculteit meer aandacht en tijd werd besteed dan in de andere... Naar de oorzaken van deze betrekkelijke rust kan men slechts gissen. Het oordeel erover kan ongetwijfeld verschillend uitvallen. De één zal er slechts apathie en doodsheid in willen zien. De ander een bewijs van betoonde nuchterheid, ordelijk bestuur, betrachte wijsheid en zelfdiscipline van de betrokken partijen.’
51
