Inhoud 05 Oost-Nederland toploper in energie! 08 Maakt & ontwikkelt 09 verbindt & versnelt 18 Oost-Nederland biedt de BV Nederland in 2020: 20 Springplank naar 2020
Oost-Nederland toploper in energie! Gelderland en Overijssel hebben sinds lange tijd een bloeiende en boeiende energiesector. Een groeiend aantal innovatieve bedrijven vindt in OostNederland de ideale uitgangspositie. Vanuit een sterk ontwikkelde kennisinfrastructuur, daadkrachtige ondernemers, een bewezen valorisatiesysteem en samenwerkingscultuur wordt de toekomstige duurzame energievoorziening niet alleen ontwikkeld, maar ook toegepast en te gelde gemaakt in binnen- en buitenland. ‘GOLDMINE’ – Gelderland and Overijssel Leading DevelopMents In New Energies – vormt de basis waarmee de energiesector en aanverwante clusters vanuit Oost-Nederland zullen versnellen en een gezamenlijke bijdrage leveren aan de Topsector Energie voor de BV Nederland.
30 Een ondersteunende (rijks)overheid is nodig
4
5
Energie DNA oost-nederland
De energiesector in Oost-Nederland: een sterke basis voor groei
• 60.000 personen werkzaam in de sector. • 800 bedrijven, waaronder wereldspelers, veel MKB en technostarters. • 3 universiteiten, 7 hogescholen en 9 ROC’s met voor de sector
relevante en toonaangevende specialisaties en USP’s in downstream technologie-ontwikkeling: biobased economy, smart grids, smart solar & smart gas applications, schone aandrijftechnologie, waterbehandeling en duurzame bouw. • Gelderland en Overijssel nummers 2 en 5 als het gaat om provincies met hoge toegevoegde waarde aan duurzame energiesector van Nederland en zelfs nummers 3 en 2 als het gaat om bijdrage duurzame energiesector aan eigen provinciale economie (bron: CBS, juni 2011). • Groot productie- en exportpotentieel (van Duitsland tot China). • Ecosysteem en organiserend vermogen 4 O’s (Ondernemers, Onderwijs, Onderzoek en Overheid) en bewezen valorisatie infrastructuur met bedrijvenparticipatie (Stichting kiEMT). • Circa 200 bedrijven en kennisinstellingen actief en meefinancierend participant in kennis- en innovatienetwerk kiEMT. • Stichting kiEMT heeft >200 bedrijfsideeën gescout, 25 seedleningen verstrekt sinds 2009 en 80 nieuwe bedrijven ondersteund, waarvan 65 nieuw gestart sinds 2007.
01 Almelo Uranium en gascentrifuges 02 Apeldoorn Nieuw Gas 03 Arnhem Smart E-city 04 B ergerden Duurzame tuinbouw en energieproducerende kas 05 Deventer Engineering 06 Enschede High Tech materials en systemen (Nano) 07 Hengelo Duurzame energieopwekking 08 Nijmegen Solar City 09 Regio Achterhoek Duurzame decentrale opwekking 10 Regio Vallei/Wageningen Agro, food en biobased materials 11 Zwolle en omgeving Energieopwekking Biobased materials
ondernemers onderzoek overheid onderwijs
11 1
2 10
5 6
3
8
7
9
4 Bron kiEMT
6
7
Maakt & Ontwikkelt De groene en innovatieve energiesector in Oost-Nederland heeft aanzienlijke economische potentie op nationaal en Europees niveau. Vele mondiale spelers, een sterk vertegenwoordigd MKB, technostarters, maakindustrie en toplopers bieden een stevige basis, met onderscheidende kwaliteiten in elk onderdeel van de energieketen: van de biobased economy en duurzame opwekking (zon, biomassa) via slimme energienetten tot zuinige en schone systemen in mobiliteit en gebouwde omgeving. Enkele boegbeelden uit Oost-Nederland zijn KEMA, Royal Haskoning, Grontmij, BTG-BTL (biomass to liquid), Arcadis, TenneT, Remeha, NUON Helianthos, Stork, Urenco, Tauw, Twence Afval en Energie en Kennispark. Toonaangevende kennis- en onderwijsinstellingen die een voortrekkersrol hebben in kennisgeneratie en ontwikkeling zijn Wageningen UR, Radboud Universiteit Nijmegen en Universiteit Twente – waartussen al intensieve samenwerking plaatsvindt – en HAN, Windesheim en Saxion. Aangevuld met bedrijven zoals Alliander, Kiwa Gas Technology, NedStack, Ubbink, Vitens, BASF, AkzoNobel, IF Technology, Nedap, Bredenoord, HoST (bio-energie), Norske Skog Parenco (bioraffinagepark), Thomassen Compression Systems, Exendis, Teijin Aramid, Vestas, enz. kunnen we stellen: de sector ontwikkelt én maakt het in Oost-Nederland!
8
Verbindt & Versnelt Sinds 2005 organiseren inmiddels circa 200 van dit type bedrijven en kennisinstellingen zich bottom up in Stichting kiEMT, hét netwerk in Oost-Nederland voor kennis en innovatie in de Energie- en MilieuTechnologie. Mede dankzij kiEMT beschikt Oost-Nederland over een onderscheidende kennisvalorisatie infrastructuur voor groene innovaties. Het netwerk is verbonden met verschillende technologieclusters zoals het bio-energiecluster BEON, Pioneering, Smart Energy Technology Systems (SETS), etc. De 4 O’s zijn op alle bestuurslagen in het netwerk aanwezig en werken samen aan de opschaling van het cluster. kiEMT is een ecosysteem dat vanuit een integrale aanpak ervoor zorgt dat prille ideeën worden omgezet in waardevolle groene bedrijven (kennis > kunde > kassa). Essentieel voor een versnelde technologische ontwikkeling is de aanwezigheid van de gehele keten; van kenniscreatie, via ontwikkeling en proeftuinen tot toepassing en inbedding in de maatschappij en ondersteunende economische en maatschappelijke systemen. Kennis en ontwikkeling moeten inspelen op de steeds korter wordende ‘development’- en ‘life cycles’ van nieuwe technologie door het versnellen van de volledige technologie ontwikkelingsketen. Vanuit deze basis maakt het cluster nu al cross-overs naar de andere topsectoren – vooral Agro Food en HTSM, maar ook Water en Chemie – en completeert activiteiten in andere regio’s in binnen- en buitenland, zoals Noord-Nederland (Energy Valley), Brabant en Limburg (automotive, solar), Duitsland (NRW) en China. Tevens is sprake van samenwerking en afstemming met KIC Climate (Wageningen) en KIC Energy (Eindhoven).
9
Energie Ecosysteem Oost-Nederland: van kenniscreatie naar kassa middels regionale samenwerking 4 O’s onderwijs
overheid
Vo o r waar d e n s ch e p p e n d
ex
lau
po
hi
rt
nc ng cu
kin
g
sto
g
er
m
op
de
en
er
vin
in
nw
lge
ftu
n
to
bo
ite
gs
om
ite
me
ge
sa
re
oe
cil
ed
in
me
at e
r
v al o r i s a t i e
o p s c h alin g
ve r mark t in g
v o e din g s b o d e m
s c o u t in g s c r e e nin g b u sin e s s p lan
s t ar t- up mas s a
kas s a
lis
s
na
en
io
/k in
te
rn
at
rs ste clu
s er r tn pa
ris
ico
ka
pi
et
ta
an fin iet ed kr
n ma hu
al
cie
l ta pi ca
rs to ba cu in
is nn ke
onderzoek
er
rin
in
g
g
ke nni s c r e a t i e
O n d e r s te un e n d
10
ondernemers
Pr o c e sb e vo r d e r e n d
pr
fa
fre
ed
Door het onderscheidende profiel van bedrijven, in combinatie met de strategische ligging van Oost-Nederland, een hoog opgeleide beroepsbevolking en het aantrekkelijke woon- en leefklimaat, draagt investering in de groene en innovatieve energiesector in deze regio nu al in hoge mate bij aan de concurrentiekracht van Nederland.
onderzoek
vo
De kracht én potentie van de groene energiesector in Oost-Nederland draagt bij aan een toekomstbestendige energievoorziening, een toonaangevende energiesector in Nederland en een schoner milieu. Lokale, regionale en provinciale overheden onderschrijven dit en vervullen in het netwerk een actieve, stimulerende en faciliterende rol door met eigen plannen de noodzakelijke energietransitie de komende jaren vorm te geven en aan te jagen door klimaat- en economisch beleid. De recent gesloten coalitieakkoorden van beide provincies in deze regio vormen hiervoor de basis, waarbij het besluit om revolverende (energie)fondsen te creëren als bouwsteen voor de toekomst geldt. Het bedrijfsleven heeft vertrouwen in het samenwerkend vermogen van overheden in de regio, zoals zij reeds aangetoond hebben in kiEMT. Hierbij gaat het o.a. om wet- en regelgevende ondersteuning en co-financiering.
Bron kiEMT
Fa cilite r e n d
onderwijs
overheid
ondernemers
11
Technologiefocus De energieketen kan aan de hand van onderstaande figuur gekenschetst worden. Oost-Nederland excelleert in downstream.
De energieketen
omgevingswarmte warmte terugwinning
decentrale conversieverliezen
Grafiek output bij gebruiker
distributie
transport
productie
olie en gas- winning
fossiel input
locale
warmte
conversie centrale conversie
elektriciteit brandstof uit biomassa
centrale conversieverliezen zon, wind
UP S T RE A M
MID S T RE A M
D OW N S T RE A M Bron sa xion
12
13
Waarin excelleert Oost-Nederland?
Op een aantal gebieden onderscheidt de regio Oost-Nederland zich met vooraanstaande ondernemingen en kennisinstellingen. Dit betreft de biobased economy (onder andere groengas productie, pyrolyse olie en de inzet van hout voor lokale energievoorziening), smart grids & energy, duurzame en decentrale opwekking van energie en warmte (o.a. zon en biomassa) en schone aandrijftechnologie. Dit komt tot uitdrukking in de volgende figuur waarin ook vooroplopende bedrijven en regio’s zijn benoemd. De grootte van een ‘blok’ duidt op de importantie van een technologieveld.
Engineering Arcadis MWH Royal Haskoning DGMR Oranjewoud Tauw MottMcDonald TNO Grontmij DHV Witteveen+Bos Valstar Simonis Van Beek ingenieurs
OVERIJSSEL Waterschappen
• • • • • • •
BEON
Biobased Economy
Bio elektriciteit Ingrepro Biogas/groengas Hoogwaardige biobrandstoffen: pyrolyse olie Opwaardering reststromen ROVA Cascadering van biomassa SITA Aquatische biomassa KIWA Duurzame warmte Topell
Dyalic
Smart Grids • • • •
WAGENINGEN ARNHEM
Procede
nijmegen
Van Gansewinkel
HoST
Kennispark
Zonne-energie
ISPT BE Basic Energy Valley
• Volgende generatie hoogrendement • Hybride oplossingen
Decentrale energieopwekking & -opslag Verbindende schakel voor elektriciteit en gas Slimme apparaten Slimme energie Exendis
• Waterstof/brandstofcel • Elektrisch rijden/batterijen Hygear
Solar Total TSC GiraSolar NUON Helianthos Tempress
KEMA
TenneT
TWENTE
AkzoNobel
SETS
Duurzame mobiliteit/ schone aandrijftechnologie
BTG-BTL
Twence
Teijn
Topsector agro/food chemie & water
TWENTE
Cirmac
Norse Skog
14
Bron kiEMT
Alliander
Ubbink
Enexis
Gebouwde omgeving
Remeha
• Geïntegreerde duurzame energieopwekking HyEt
E-traction
Nedstack
IF Technology Nefit
Pioneering
apeldoorn deventer
Topsector high-tech materials
15
Keuze voor twee focusthema’s Biobased Economy - BBE
Smart Grids (Energy )
Centrale pijlers
Centrale pijlers
• Wageningen UR; centrum voor BBE
• Lange
kennisontwikkeling in Nederland en daarbuiten. • Universiteit Twente; Overijssels Centrum voor Research en Innovatie in Bio Energie (o.a. pyrolyse). • Vele technostarters en groeiers als spin-offs uit UT en WUR. • Gelders Transitie Centrum cluster BBE als aanjager van kennisontwikkeling. • Sterke hout- en papier-gerelateerde industrie. > Bioraffinage, cascadering van biomassa, optimale verwaarding van reststromen en hoogwaardige biobrandstoffen zijn centrale thema’s.
16
historie inzake elektrisch vervoer, slimme elektrische netwerken en waterstof als energiedrager rondom Arnhem (oa TenneT, Alliander, KEMA). Initiatief voor Topinstituut Duurzame • Energie inclusief opleiding en aangesloten bedrijvigheid rondom duurzame slimme elektriciteit; ‘het duurzame/ slimme energie centrum’. • Netwerken SETS (UT) en Smart Energy Collective (KEMA) als aanjagers van samenwerking in innovatie rond smart grids. • Solar cluster Nijmegen (Radboud Universiteit). > Omvat thema’s als smart grids, slimme apparaten, ICT, gebouwde omgeving, decentrale opwekking, geothermie en waterstof als energiedrager.
17
Oost-Nederland biedt de BV Nederland in 2020:
De springplank van Oost-Nederland programma li jnen
• Gelderland
en Overijssel als de nr.1 regio in Nederland en Europa voor kenniscreatie, technologieontwikkeling, -toepassing, export en arbeidsplaatsen binnen de sector van duurzame energie, met name op de focusterreinen Smart Energy en Biobased Economy.
• Maatschappelijke inbedding, creatie van draagvlak en acceptatie van duurzame energie.
• Volgroeid
valorisatiesysteem ‘van kennis tot kassa’ door uitbreiding van het aantal bedrijven. Toonaangevend in Nederland en Europa.
• Multiplier van initiële rijksbijdrage door revolverende fondsen en lokale en regionale investeringen door bedrijven, kennisinstellingen en overheden (gouden driehoek). • Aantrekkelijke
vestigingsplaats voor en actieve acquisitiekracht om energiegerelateerde bedrijvigheid uit binnen- en buitenland (hoofdkantoren en R&D-faciliteiten) aan te trekken.
• Complementair onderwijsaanbod op mbo, hbo en universitair niveau
gericht op energietechnologie waarbij samenwerking tussen de huidige opleidingsinstituten binnen de gekozen speerpuntsectoren, met directe aansluiting op bedrijvigheid en productie, centraal staat.
• Technostarters •
• •
• •
•
en mkb Regio Arnhem geworteld in energie (KEMA, Alliander, TenneT) Wageningen UR wereldleider in biobased economy Verbinding tussen Noord NL (Energy Valley), Zuid NL (Solar), NordRheinWestfalen en Rotterdam O ost-Nederland en NRW koploper in biogasproductie Engineering en maakindustrie als exportparadepaardje Nano- en biotechnologie in UT S olarenergie bij Radboud Nijmegen
•
2011
18
technologie focus 1. Technologiefocus en samenwerking 2. A ansluiting verwante clusters en gebieden bio-energie, biogas, smart grids, smart energy, energie opwekking in de bouw & waterstof brandstofcel
3. Versterken valorisatie-systeem 4. Realiseren doorbraak-projecten 5. Financiering
Bron kiEMT
faciliterende overheid
Beschikbaar stellen risicokapitaal via revolverend innovatiefonds
• Volgroeid
valorisatiesysteem toonaangevend in Nederland en Europa. Goei in exportomzet, aantal arbeidsplaatsen en bedrijvigheid. O pleidingen op mbo, hbo en universitair niveau gericht op energietechnologie.
• kiEMT ecosysteem als verbindende en versnellende motor
•
>
Overheid: nieuwe wet- en regelgeving t.b.v. schone energie
egio Oost als hét R voorbeeldgebied waar kennis rond duurzame energie ontwikkeld, toegepast en geëxporteerd wordt.
2020
19
Springplank naar 2020 Gelderland en Overijssel hebben een sterke basisstructuur als springplank naar een duurzame toekomst. Samenwerking in kennisontwikkeling, valorisatiesystemen en ondernemerschap zijn hierbij de reeds goed ontwikkelde motoren die in Oost-Nederland verweven zijn met eerder genoemde technologievelden.
Vijf Programmalijnen Om de sprong naar 2020 te realiseren wordt een vijftal programmalijnen in gang gezet rondom technologische innovatie en voorwaardenscheppende economische en maatschappelijke systemen (integrale aanpak):
1 S amenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijven binnen geselecteerde technologieclusters:
a B iobased Economy: met name biogas, hoogwaardige biobrandstoffen en bioraffinage. b Smart grids inclusief decentrale energieopwekking en slimme apparaten. c Waterstof als energiedrager. d Kleinschalige energieopwekking in de gebouwde omgeving (zon, micro-wkk, geothermie).
20
T e ondernemen acties
• Kennisinstellingen
(WO-HBO-ROC) stemmen hun onderwijsaanbod op elkaar af, aansluitend bij huidige sterktes met daarbij geregisseerde aanpak over invulling lacunes in onderwijsaanbod. Hierbij ook meer aandacht voor bedrijfsopleidingen. • Kennisinstellingen hebben een gezamenlijk onderzoeksprogramma Duurzame Energie, waarbij onderzoekers van verschillende instellingen samen optrekken in onderzoek (wetenschappers en studenten), prioriteiten worden gesteld in onderzoeksvelden en best practices worden uitgewisseld. Hierbij staat men in nauwe verbinding met het bedrijfsleven. • Kennisinstellingen sluiten met hun onderwijsaanbod aan bij de veranderende behoefte op de arbeidsmarkt. Bedrijven (zowel groot als klein) staan in directe verbinding met bedrijvenloketten van kennisinstellingen. • Kennisinstellingen en bedrijven zijn in staat om ‘wereldtalent’ aan te trekken en te behouden. • Gezamenlijke profilering van kennisinstellingen als topinstituten in Europa en daarbuiten. • Technologieclusters versterken door aanwas uit bedrijfsleven, opkomst nieuwe ondernemingen en gezamenlijke innovatietrajecten. • Betrokkenheid van het bedrijfsleven vergroten bij nieuwe wetenschappelijke inzichten als basis voor ontwikkeling van ‘state-of-theart’ technologie, waardoor Oost-Nederland ook in de nabije toekomst toplopers voortbrengt.
21
samenwerking tussen regio en clusters nd
En
N
chemie
y
energie oost
agro food
water
zo ui
ex
tZ
po
ui
rt
n d N L
2 Aansluiting op en samenwerking met verwante clusters binnen Nederland en de ons omringende landen
le
RW
-D
l Va
ui
gy
ts
la
er
Binnen deze clusters zullen 1 of 2 centrale locaties vormgegeven worden waarin onderwijs, kennisontwikkeling, technologietoepassing en bedrijvigheid samenkomen. Logische pijlers zijn de Wageningen UR (Biobased Economy), UTwente (Bio Energie), het Topinstituut Duurzame Energie initiatief in Arnhem (Smart Energy) en de Biorefinery Campus Renkum (papierinnovaties en biorefinery).
Bron kiEMT
Op het snijvlak van sectoren vinden de meest baanbrekende innovaties plaats. Vandaar dat vanuit Oost-Nederland actief de samenwerking met clusters als agro & food, chemie en water versterkt zal worden. T e ondernemen acties hierbi j zi jn
• Innovatielabs
organiseren waarbij cross-sectoraal samengewerkt en geïnnoveerd wordt. De labs vormen de basis voor gezamenlijke innovatietrajecten. • Platform ontwikkelen waarbij verschillende sectoren elkaar ontmoeten rond gezamenlijke thema’s en waarmee gezamenlijk innovatiepotentieel en kennismatch versterkt kan worden.
22
Daarnaast grenst Oost-Nederland aan Noordrijn-Westfalen, ‘Energieregio nr.1’ van Duitsland en Europa. Samenwerking met deze regio vindt plaats en zal de komende jaren met een actieprogramma, geïnitieerd door kiEMT en EnergieAgentur NRW, uitgebreid worden:
• Complementariteit en realisatie van demoprojecten zijn hierbij sleutel-
woorden. • Brugfunctie van en naar Nederland zal versterkt worden door creatie randvoorwaarden. • Partnersearch tijdens ontwikkelingstrajecten en prominentere marktintroductie. • Kennisinstellingen voeren gezamenlijke onderzoekprogramma’s uit. • Topconferenties waarin gezamenlijke uitdagingen verkend wordt en profilering internationaal versterkt wordt.
23
Ook zal de samenwerking gezocht worden met andere Energieclusters om best practices uit te wisselen en internationaal een gezamenlijke vuist te maken, alsmede zal vermarkting plaatsvinden in exportgebieden als China, India, Noord Amerika en het Midden-Oosten. Dit wordt gestimuleerd door:
• Soft landing-programma’s voor Nederlandse ondernemingen die een
buitenlandse vestiging overwegen en vice versa. • Ontvangen buitenlandse delegaties. • Organiseren van reizen naar deze regio’s. • Vestigingsklimaat buitenlandse bedrijven en expats verbeteren en actieve acquisitie i.s.m. NFIA.
3 Versterken en verbinden van de Energievalorisatie-infrastructuur Het model van kiEMT geeft ondernemingen een actieve rol in scouting, screening en ondersteuning van energie-innovaties op nationale schaal. Dit model is uniek voor Nederland en versterkt de valorisatieambities van universiteiten en hogescholen. De Wageningen UR heeft kiEMT gevraagd aan te sluiten bij haar valorisatieaanvraag op thema Agro & Food, datzelfde geldt voor Radboud Universiteit en HAN op thema duurzame energie en UT & Saxion om ambities op HighTech Materials & Systems te realiseren.
24
25
De unieke aanpak zoals deze door kiEMT wordt voorgestaan leidt tot:
Om bovenstaande drempels te slechten is deze programmalijn gericht op:
• Verhoging
• Vertaling van Green Deal van nationale naar Oost-Nederland schaal,
van maatschappelijk en economisch rendement van wetenschappelijk onderzoek. • Marktwerking in DNA van valorisatienetwerken: kloof tussen wetenschappelijk en praktische toepassing wordt kleiner. • Versnelling traject van idee naar BV door expertise ondernemingen in te zetten op vraagstukken als technische, commerciële en financiële haalbaarheid. • Plan van aanpak maatwerk voor individuele valorisatiekans: routekaart naar bedrijfsstart! • Organisatie innovatiemiddagen met daarbij partners, launching customers en financiers. Wens van betrokken partijen is om op bestuurlijk niveau en op uitvoeringsniveau te komen tot structurele samenwerking en continue verbetering van het valorisatieproces op Oost-Nederland schaal.
waarbij er een Green Deal voor Oost-Nederland wordt gesloten en waarbij er één loket is waarbij nieuwe initiatieven zich kunnen melden. Dit zal in dezelfde lijn van het kabinet ook worden ondersteund door een internetportaal. • Consortiavorming en gezamenlijke ontwikkeling rondom de speerpunten van Oost-Nederland waarbij kenniscreatie, -bundeling, -deling, -toepassing, -overdracht de centrale filosofie vormt bij de realisatie van doorbraakprojecten. Deze wijze van werken is reeds verankerd in het Gelderse Transitie Centrum (GTC), dat in 2011 van start gegaan is. • Proeftuinen voor nieuwe technologiedemonstratie en verkenning aanpassing van wet- en regelgeving daarbinnen als stimulerende factor. • Overheid fungeert als launching customer voor doorbraaktechnologie. • Vergroten financieringsmogelijkheden in de vorm van projectfinanciering en financiering onrendabele top (zie ook programmalijn 5).
4 Realiseren van doorbraakprojecten
5 Financieringsstructuur uitbreiden
Hierbij staan opwekking en gebruik van duurzame energie centraal. Veelal hebben met name grootschalige innovatieve projecten last van financieringsdrempels, wet- en regelgeving en risico’s die bij vernieuwende projecten horen. Hierdoor wordt nieuwe technologie vertraagd ontwikkeld en onvoldoende benut. Aansluitend bij de Green Deal gedachte zouden zowel rijks- als provinciale overheid juist deze projecten moeten ondersteunen en faciliteren.
Om innovaties sneller naar de markt te krijgen, is het noodzakelijk de financieringsstructuur uit te breiden. Oost-Nederland beschikt al over een revolverende pre-seed en seed-faciliteit om energie-innovaties te financieren. Deze faciliteiten dragen ertoe bij dat valorisatie van ideeën en de start van bedrijven worden versneld. Deze faciliteiten hebben zich de afgelopen jaren als ondersteuning van innovatieversnelling bewezen.
26
27
Gezien de potentie, de aanvragen en de ambities van Oost Nederland is het belangrijk dat de financieringsstructuur wordt versterkt door:
• Een uitbreiding van de beschikbare pre-seed en seedfaciliteiten. Hiermee blijft het vliegwiel van innovatieversnelling draaien en wordt voorkomen dat de middelen allemaal uitgezet zijn door de enorme vraag en behoefte hieraan. • Realisatie van een ‘proof of concept’ fund om demoprojecten (programmalijn 4) te ondersteunen. • Een fonds te vormen voor de groei van ondernemingen (snelle groeiers). Snelle groeiers worden geremd door beperkte beschikbaarheid van middelen en daarmee blijft export- en innovatiepotentieel onbenut. • Vergroten beschikbaarheid risicokapitaal middels informal investors. Informals spelen een belangrijke rol als financieringsinstrument in de equity gap (financieringsdrempel) die technostarters en snelle groeiers ervaren. Awareness creëren, voorlichting bieden aan informals en hen een platform bieden voor matchmaking zijn hierin belangrijke vervolgstappen. De overheid wordt uitgedaagd om samen met ondernemingen en kapitaalverstrekkers mee te ‘investeren’. Hiervan hebben de Provincie Gelderland en Overijssel in hun coalitieakkoorden reeds melding gemaakt. Dit zou op korte termijn kunnen leiden tot de realisatie van één of meerdere thematische Energie-innovatiefondsen voor Oost-Nederland, waarin overheden, bedrijven en andere kapitaalverstrekkers gezamenlijk investeren. Hiermee wordt een enorme impuls gegeven aan de financieringsketen voor duurzame energie.
28
D raagvlak creatie en profilering
Om maatschappelijk draagvlak te creëren en een maatschappelijke inbedding van duurzame energie te waarborgen is een goede profilering essentieel. Een centraal punt om publicitaire acties te stimuleren en coördineren zal om die reden opgezet worden als ondersteunend orgaan.
Concreet Oost-Nederland 1 Initieert en ondersteunt het opzetten van fysieke centra rondom ontwikkeling van de gekozen technologie speerpunten en coördineert afstemming. 2 Zet samenwerking met nationale en internationale clusters in gang. 3 Bouwt valorisatiesysteem opgezet door kiEMT verder uit. 4 Creëert optimale randvoorwaarden voor het realiseren van doorbraakprojecten (o.a. Green Deal Oost). 5 Breidt financieringssysteem uit ter bevordering van technologie ontwikkeling, versnelde marktintroductie en groei van ondernemingen en arbeidsplaatsen binnen de duurzame energie sector.
29
Een ondersteunende (rijks)overheid is nodig! Wij bieden de BV Nederland een excellent middel op de weg naar een duurzame energievoorziening. Om dit alles te kunnen realiseren vragen wij van de (rijks)overheid het volgende:
• Investeer mee, in samenwerking met lagere overheden en bedrijfsle-
ven, om thematisch revolverende Energie-innovatiefondsen in OostNederland op te zetten, waarmee innovaties de ‘equity gap’ eenvoudiger kunnen overbruggen. Succesvolle innovaties betalen terug en deze middelen komen weer beschikbaar voor nieuwe innovaties. De overheid laat daarbij de beoordeling aan de expertise van de markt over. Lokale overheden en bedrijven zorgen voor co-financiering. • Faciliteer en geef bekendheid aan het topinstituut Duurzame Energie in Oost-Nederland. • Ondersteun samenwerking en afstemming bij het creëren van onderwijsmodules en -systemen om te zorgen voor voldoende gekwalificeerd ‘human capital’. • Treed op als launching customer en open hiermee een thuismarkt, stimuleer decentrale overheden om hierin te volgen door ook in aanbestedingen meer ruimte te bieden voor MKB, technostarters en duurzame energieoplossingen en bied een ‘level playing field’. • Sluit met Oost-Nederland een ‘Green TOP deal’, waarbij belangrijk agendapunt is het realiseren van doorbraakprojecten op de speerpunten van Oost-Nederland, alsmede de generieke voorwaarden als verminderen regeldruk, consistent lange termijnbeleid en eenvoudigere procedures aandachtspunten.
30
AA_fullcolourU.eps ABN AMRO full-colour for uncoated paper Width shield: 20 mm Overlap: 0,05 mm
ISN
34
