Inhoud Inleiding: Het ouderschap na de scheiding
1
11
Samen de toekomst onder ogen zien Hoe kinderen de scheiding ervaren Communicatie als uiting van liefde Wat is het Zandkastelenprogramma? De langetermijneffecten van scheiden: de impact op kinderen De nieuwe koers van het gezin Hoe bouw je een co-ouderschapsrelatie op (zelfs wanneer dit onmogelijk lijkt)? De nieuwe situatie: reacties en vooroordelen De harde feiten over scheiden Tijd voor verandering Het meest waardevolle bezit van je kind ben jij De Zandkastelenbenadering door de ogen van het kind Hoe werkt dit boek? Wat kun je thuis doen? De activiteiten Tot slot
12 12 13 15 16 16 18 20 21 22 22 23 23 24 26
Hoe kinderen de scheiding ervaren
27
Wat we van onze kinderjaren leren Leren gehoorzamen Wat het gezin ons leert Kinderen, verandering en stress Boosheid: de onbegrepen emotie Technieken om met boosheid om te gaan Kinderen van gescheiden ouders voelen zich ‘anders’ Kinderen uiten hun emoties vaak door hun gedrag Leer je kind kennen In de bres springen voor je kind Help je kind zijn ouders te begrijpen De wereld volgens het kind 13 manieren om kinderen van elke leeftijd te helpen Het belang van school
27 29 32 32 33 37 38 38 40 41 42 44 46 48
6
2
3
4
5
6
7
EN DE KINDEREN SCHEIDEN MEE...
Een nieuw leven begint: leer je baby of peuter kennen Van pasgeborene tot drie jaar
51
Hoe baby’s de scheiding ervaren De speciale rol van de vader De eerste emotionele mijlpaal van een baby: vertrouwen krijgen Hoe ouders baby’s en peuters kunnen helpen Vaste dagindeling Peuters Even op adem komen De niet-verzorgende ouder Tot slot
52 53 53 54 55 56 60 60 61
De fase van verwondering: leer je kleuter kennen Van drie tot vijf jaar
63
Hoe kleuters de scheiding ervaren Zorg dat een kleuter begrijpt dat... Hoe leg je de scheiding uit aan een kleuter? Hoe ouders hun kleuter kunnen helpen
64 65 67 71
De zelfontdekking: leer je zes- tot achtjarige kennen
75
Hoe ervaren zes- tot achtjarigen de scheiding? Zorg dat een zes- tot achtjarige begrijpt dat... Hoe leg je de scheiding uit aan een zes- tot achtjarige? Verbergt je kind zijn verdriet? Hoe ouders hun zes- tot achtjarige kunnen helpen
75 76 78 79 81
De fase van verandering: leer je negen- tot twaalfjarige kennen
85
Zorg dat een negen- tot twaalfjarige begrijpt dat... Hoe ervaren negen- tot twaalfjarigen de scheiding? Hoe leg je de scheiding uit aan een negen- tot twaalfjarige? Hoe ouders hun negen- tot twaalfjarige kunnen helpen
86 88 90 94
Het verlangen naar onafhankelijkheid: leer je dertien- tot zeventienjarige kennen
99
Pubers hebben hun ouders nog hard nodig, al is het op een andere manier Hoe pubers de scheiding ervaren Zorg dat een puber begrijpt dat... Hoe leg je de scheiding uit aan een puber? Hoe ouders hun tiener kunnen helpen
100 101 101 105 108
Het proces van verandering: hoe gaan we ermee om?
113
Je hebt zelf een moeilijke jeugd gehad, of bent kind van gescheiden ouders
114
INHOUD
8
9
Stop ermee alsjeblieft! Als ouders ruziemaken
7
119
Waarom gaan er niet meer ouders ‘goed’ uit elkaar? Niet waar de kinderen bij zijn Hoe kinderen het conflict tussen hun ouders ervaren Wat kinderen leren van voortdurende (geweldloze) ruzie tussen hun ouders: lessen waar ze niets aan hebben Als je ex-partner jullie kind tegen je opzet Manipuleren Hoe signaleer en voorkom je ongezonde manipulatie? Regels voor ‘eerlijk’ ruziemaken Als ruzie onvermijdelijk is Hoe vermijd je ruzie? Hou je erbuiten Een antwoord op lastige vragen Hoe ouders kunnen helpen: houd je kind buiten het conflict Tot slot
123 125 126 127 128 132 133 135 135 136 139
De eerste dag van de scheiding Hoe vertel je het aan je kind?
141
Een gevoelige mededeling Wees voorbereid Breng de mededeling met liefde over Wat je kind moet weten Wat je kind niet hoeft te weten Breng de juiste boodschap over Hoe zeg je het? ‘We gaan uit elkaar’ ‘Er gaan een paar dingen veranderen in ons leven’ Als zusjes en broertjes ook uit elkaar gaan ‘Ouders – niet de kinderen – zijn verantwoordelijk voor de scheiding’ Wie moet het de kinderen vertellen? De beste manier De belangrijke rol van broertjes en zusjes Wanneer vertel je het de kinderen?
141 142 142 143 143 144 145 146 147 148 150 151 152 153 155
10 Het afscheid Als een ouder ergens anders gaat wonen Apart wonen ontwricht het ouderschap Ouders hebben het ook niet gemakkelijk Hoe kinderen het zien: geen onverdeeld genoegen Het in de steek gelaten kind De veiligheid en gezondheid van je kind Hoe de verzorgende ouder kan helpen Typische reacties op de scheiding van ouders
119 120 121
157 157 158 159 161 165 167 169
8
EN DE KINDEREN SCHEIDEN MEE...
11 Hallo, tot ziens Het gezag over de kinderen en de omgangsregeling De feiten over het gezag en de omgangsregeling Bezoek onder toezicht Het gezag over de kinderen Mogelijke reacties van een kind op de omgangsregeling Gezonde belangstelling of bemoeizucht? Andere praktische overwegingen bij de omgangsregeling Wees duidelijk en consequent De omgangsregeling gaat voor Als je kind niet naar de andere ouder wil Tradities, feestdagen en vakanties Een feestdag of vakantie betekent meer Houd verjaardagen gezellig Je kind op de hoogte stellen van geschillen over gezag en omgangsregeling Tot slot
12 Een hart, twee huizen Het ouderschap in een eenoudergezin Een nieuwe vorm van ouderschap De verzorgende, met het gezag belaste ouder Zorg voor jezelf, ook in het belang van je kind De niet-inwonende of niet-verzorgende ouder De niet-inwonende vader: bescherm de band met je kind Tien overdenkingen om het schuldgevoel van de alleenstaande ouder uit te bannen De nieuwe ‘superouder’ Omgaan met tijd De nieuwe ouder mag falen Respect voor de andere ouder Houd de andere ouder op de hoogte Tot slot
13 Ons nieuwe leven Omgaan met veranderingen na de scheiding De economische en sociale status van het kind Maak van het nieuwe huis een thuis De verhuizing Hoe maak je nieuwe vrienden? Een nieuwe school Als een ouder weer een baan buitenshuis moet zoeken Tot slot
171 172 173 173 175 176 177 178 178 181 184 185 186 189 191
193 193 194 195 196 197 198 200 201 203 204 205 208
209 210 215 216 218 220 222 223
INHOUD
14 Mag ik je aan een speciale persoon voorstellen? De nieuwe geliefde Het helen van de wonden Waarom nu (al) een nieuwe relatie? Hoe kinderen de nieuwe geliefde zien Verliefde ouders en hun verliefde pubers Als je je kind tot vertrouweling maakt Bereid je kind en jezelf voor Je kunt liefde niet dwingen Als je kind je nieuwe partner niet aardig vindt Andere factoren ter overweging Geen acht slaan op de rode vlaggen Als je huidige relatie uit ontrouw is ontstaan Tot slot
15 Meer dan een ‘nieuwe kans’ Het stiefgezin
9
225 226 227 228 231 231 232 234 235 237 237 238 238
239
De aankondiging dat je gaat hertrouwen of samenwonen De kennismaking met stiefbroertjes en -zusjes De positieve aspecten van het stiefgezin Verschillende opvoedingsideeën Maak je stiefkind duidelijk dat... Hoe kinderen over een stiefgezin denken Zorg dat je kind begrijpt dat... Verlies van identiteit en de speciale plek van je kind in de familie Gezinsbijeenkomsten Kinderen zijn bang dat ze deze relatie laten mislukken Hoe ouders hun kinderen kunnen helpen overschakelen Bescherm je nieuwe relatie Zoals het klokje thuis tikt... Tot slot
240 242 243 244 246 246 247 251 251 254 254 255 257 258
Epiloog: Het gezin in ontwikkeling
259
Over de auteurs
261
Over het Zandkastelenprogramma
263
