Inhoud. Inleiding 15. Hoe onderwijs ik mijn leerlingen? 1 Hoe leren leerlingen? 29

Inhoud Inleiding 15 Hoe word je een goede leraar? 15 In de praktijk? 15 Op de lerarenopleiding? 16 Door scholing en praktijkervaring? 16 Doelstellingen 17 Een brede blik 17 Reflecteren over keuzes 17 Stimuleren van situationeel onderwijs 18 Opbouw van het boek 19 Deel A Hoe onderwijs ik mijn leerlingen? 20 Deel B Hoe kan ik effectief met groepen werken? 21 Deel C Hoe ziet mijn school eruit? 21 Deel D Hoe ontwikkel ik mezelf als leraar? 23

Deel A Hoe onderwijs ik mijn leerlingen? 1

Hoe leren leerlingen? 29 1.1 1.2

1.3

1.4

1.5

1.6

Wat is leren? 30 De werking van het geheugen 31 1.2.1 Het zintuiglijk geheugen: de poortwachterfunctie 31 1.2.2 Het kortetermijngeheugen: het werkgeheugen 32 1.2.3 Van kort naar lang: herhaling, herhaling, herhaling 33 1.2.4 Langetermijngeheugen 34 De leerling en het leerproces 35 1.3.1 Leeractiviteit van de leerling in vier categorieën 36 1.3.2 Verwerking op vier niveaus 37 Wat zegt de leertheorie? 38 1.4.1 Pavlov, Thorndike en Skinner als exponenten van het behaviorisme 39 1.4.2 Cognitieve theorieën en de rol van metacognitie bij het leren 42 1.4.3 Mentale handelingen en de handelingspsychologie 45 1.4.4 De constructivistische leertheorie 48 Een krachtige leeromgeving 51 1.5.1 Hoe herken je een krachtige leeromgeving? 51 1.5.2 Indicatoren voor een krachtige leeromgeving 52 1.5.3 Competentie: de taak aankunnen 52 1.5.4 Relatie: erbij horen 55 1.5.5 Autonomie: deels eigen keuzes kunnen maken 57 Reflectie 61

W.M. Geerts, R. van Kralingen - Handboek voor leraren - © Uitgeverij Coutinho

Geerts opmaak.indd 7

5/10/11 4:27 PM

2

Hoe bereid ik mijn lessen voor? 63 2.1

2.2

2.3

2.4

2.5

2.6

3

Lesvoorbereidingsformats 64 2.1.1 Het VUT-model 64 2.1.2 Klassiek lesvoorbereidingsformulier 67 2.1.3 Scenariogestuurde lessen 68 2.1.4 Het didactisch analysemodel 71 Adolescenten in je klas 73 2.2.1 Beeldvorming over jongeren 73 2.2.2 Adolescentiefase: drie periodes 74 2.2.3 Disbalans in het puberbrein 78 2.2.4 Invloed van het gezin 80 2.2.5 Conclusies 81 De beginsituatie 82 2.3.1 Beginsituatie op verschillende schooltypen 82 2.3.2 Aspecten van de beginsituatie 84 2.3.3 Bepalen van de beginsituatie 87 2.3.4 Vereiste beginsituaties 90 Tekorten 90 2.4.1 Oorzaken 90 2.4.2 Maatregelen om tekorten op te heffen 91 Leerdoelen 92 2.5.1 Het nut van leerdoelen 92 2.5.2 Leerdoelen bij zelfstudie 92 Reflectie 93

Hoe zet ik leerlingen aan het werk? 95 3.1

3.2 3.3

3.4 3.5

Wat maakt werkvormen effectief? 97 3.1.1 Leerstof wordt op het juiste niveau aangeboden 97 3.1.2 De leerling kan het nut van de leerstof ervaren 97 3.1.3 De leerling wordt individueel aanspreekbaar gemaakt 98 3.1.4 De docent doorgrondt de structuur en de denkstappen van de leerstof 98 3.1.5 Het leren en denken van de leerling is zichtbaar 98 3.1.6 Verkeerde voorkennis kan tijdig ontdekt worden 99 Instructie geven 99 Vragen stellen 101 3.3.1 Een effectief instrument 101 3.3.2 Toepassingsmogelijkheden 102 3.3.3 Hoe stel je een goede vraag? 103 3.3.4 Soorten vragen 106 3.3.5 Het onderwijsleergesprek 107 3.3.6 Het kringgesprek 111 Een verhaal vertellen 112 Samenwerkingsvormen 113 3.5.1 Check in duo’s 114



5/10/11 4:27 PM

3.6

3.7 3.8 3.9

4

3.5.2 Genummerde hoofden 115 3.5.3 Denken-delen-uitwisselen 115 3.5.4 Driestappeninterview 116 3.5.5 Experts 116 Begeleiden bij grotere projecten 117 3.6.1 Vragend helpen 117 3.6.2 Tussentijds presenteren om te richten 121 Hoe kies ik een werkvorm? 121 Werkvormen-abc 123 Reflectie 125

Orde houden door communicatie en klassenmanagement 127 4.1

4.2

4.3

4.4

4.5

4.6

De communicatie op orde: de Roos van Leary 128 4.1.1 Belang 128 4.1.2 Relatiewensen 129 4.1.3 De verschillende gedragingen 130 4.1.4 Hoe breng je het in praktijk? 131 Conflicthantering (Thomas & Kilmann) 134 4.2.1 Belang 134 4.2.2 Soorten conflicten 135 4.2.3 Conflicthanteringsstijlen 135 4.2.4 Welke conflicthanteringsstijl is de beste? 136 4.2.5 Thomas Kilmanntest voor leraren 137 4.2.6 Conflicthanteringsstijlen in de praktijk 138 Continu signaal (Kounin) 139 4.3.1 Belang 139 4.3.2 Goede voorbereiding 140 4.3.3 Uitvoering 140 4.3.4 Wisselmomenten 141 4.3.5 Wisselen van activiteit 141 4.3.6 Wisselen van aandacht 142 Alertheid 143 4.4.1 Namen 143 4.4.2 Teken van leiderschap 144 4.4.3 In woord en gebaar 145 Overlappen 145 4.5.1 Belang 145 4.5.2 De escalatieladder 146 4.5.3 Consequenties bij aanhoudend ongewenst gedrag 148 De klas erbij houden 149 4.6.1 Belang 149 4.6.2 Goochelen 150



5/10/11 4:27 PM

4.7

4.8

5

Leerlingverantwoordelijkheid 151 4.7.1 Belang 151 4.7.2 Delegeren 151 4.7.3 Responsief reageren 152 4.7.4 Strategisch consequent zijn 153 Reflectie 154

Toetsen en beoordelen 155 5.1

5.2

5.3

5.4

5.5 5.6

5.7

5.8

Toewerken naar de examens 156 5.1.1 De positie van een toets in het curriculum 156 5.1.2 Kerndoelen in de onderbouw 157 5.1.3 Leerplan en PTA 157 5.1.4 De rol van de onderwijsinspectie 158 5.1.5 De verhouding tussen het schoolexamen en het centraal examen 158 5.1.6 Legitimerende functie 159 5.1.7 Verantwoordelijkheid van leraren 159 Leerdoelen vertalen naar toetsen 160 5.2.1 Leerdoelen operationeel maken 161 5.2.2 Concrete leerdoelen 162 5.2.3 Toetsing in het middelbaar beroepsonderwijs 164 Toetsuitslagen 166 5.3.1 Cijferanalyse 167 5.3.2 Strategisch leren tegengaan 169 Soorten toetsen en hun functies 170 5.4.1 Werkvormtoetsen 170 5.4.2 Formatieve toetsen 171 5.4.3 Summatieve toetsen 172 Toetsen in lijn met je lessen 173 Toetsvormen op de niveaus van Miller 175 5.6.1 Toetsen op knowsniveau 176 5.6.2 Toetsen op knows-howniveau 178 5.6.3 Toetsen op shows-howniveau 181 5.6.4 Toetsen op doesniveau 188 Cijfers geven 193 5.7.1 Verantwoord cijfers geven 194 5.7.2 De waarde van cijfers 195 5.7.3 Productcijfers of procescijfers 197 5.7.4 Relatief en absoluut beoordelen 198 5.7.5 Bepaling van de zak-slaaggrens (cesuur) 199 5.7.6 Ongewenste cijferculturen 201 Reflectie 201



5/10/11 4:27 PM

Deel B Hoe kan ik effectief met groepen werken? 6

Groepsprocessen 205 6.1

6.2

6.3

6.4

6.5

6.6

7

Een prettige groep 206 6.1.1 Groepsnormen 206 6.1.2 Groepscohesie 207 6.1.3 Kwadranten door combinatie van mate van cohesie en groepsnormen 208 Individuele behoeften van een leerling binnen de groep 210 6.2.1 Veiligheid door erbij te horen 210 6.2.2 Invloed hebben 210 6.2.3 Persoonlijk contact 211 Het groepsproces sturen 212 6.3.1 Forming 212 6.3.2 Storming 213 6.3.3 Norming 213 6.3.4 Performing 214 6.3.5 Adjourning 214 In kaart brengen van de onderlinge verhoudingen 215 6.4.1 Het leren observeren van de individuele leerling 215 6.4.2 Een sociogram maken 218 Pesten 220 6.5.1 Wat is pesten? 220 6.5.2 De betrokken partijen 221 6.5.3 Wat te doen bij pesten? 223 6.5.4 Digitaal pesten 228 Reflectie 229

Omgaan met zorgleerlingen 231 7.1

7.2

Wat zijn zorgleerlingen? 232 7.1.1 Begripsbepalingen 232 7.1.2 Gediagnosticeerde zorgleerlingen 233 7.1.3 Toenemend aantal zorgleerlingen 235 Leerlingen met specifieke pedagogische en didactische behoeften 236 7.2.1 ADHD-leerlingen 236 7.2.2 Autistische leerlingen 239 7.2.3 Leerlingen met PDD-NOS 241 7.2.4 Leerlingen met het syndroom van Asperger 243 7.2.5 Dyslectische leerlingen 244 7.2.6 Hoogbegaafde leerlingen 246 7.2.7 Faalangstige leerlingen 248



5/10/11 4:27 PM

7.3

7.4

7.5

7.6

7.7

8

De zorgstructuur op school 251 7.3.1 Het drielijnenmodel 252 7.3.2 Zorgadviesteams 254 7.3.3 Aandachtsgebieden 254 7.3.4 Informele zorgstructuur 255 7.3.5 Scholen zonder geformaliseerde zorgstructuur 256 Handelingsplannen 257 7.4.1 Handelingsplannen in soorten en maten 257 7.4.2 Waarborg voor gerichte en verantwoorde aanpak 258 7.4.3 Formats 259 Differentiatie: omgaan met verschillen 261 7.5.1 Begripsbepaling 261 7.5.2 Fase-afhankelijke differentiatie 262 7.5.3 Grenzen aan differentiatie 264 Het leerlingdossier 265 7.6.1 Inzagebeleid 266 7.6.2 Relatie tussen inhoud en doel van de dossiers 267 Reflectie 269

Gesprekken op school 271 8.1

8.2

8.3

8.4

8.5

8.6

De vier niveaus van een gesprek 272 8.1.1 Functies 273 8.1.2 Schakelen tussen gespreksniveaus 274 Gespreksinterventies 275 8.2.1 Het mentorgesprek 275 8.2.2 Toepassing 276 Verschillende gesprekspartners 279 8.3.1 Gesprekken met leerlingen 279 8.3.2 Gesprekken met collega’s 281 8.3.3 Gesprekken met ouders 282 Moeilijke gespreksvormen 284 8.4.1 Slechtnieuwsgesprek 284 8.4.2 Conflictoplossingsgesprek 286 8.4.3 Coachingsgesprek 288 Leerlingen met verlieservaringen 290 8.5.1 De persoon van de mentor of leraar 291 8.5.2 Rouwen 291 8.5.3 ‘Verkeerde’ signalen 293 8.5.4 Wat de school kan doen 294 8.5.5 Als de leerling weer op school komt 295 8.5.6 Leerlingen die geconfronteerd worden met echtscheiding 297 Reflectie 300



5/10/11 4:27 PM

Deel C Hoe ziet mijn school eruit? 9

Het voortgezet onderwijs en het mbo in beeld 303 9.1

9.2

9.3

9.4

9.5

9.6

9.7 9.8 9.9

10

Scholen voor voortgezet onderwijs en mbo 304 9.1.1 Onderbouw en bovenbouw 304 9.1.2 Inrichting van het vmbo 305 9.1.3 Inrichting van het havo- en vwo-onderwijs 307 9.1.4 Inrichting van het mbo 308 De schoolorganisatie 310 9.2.1 Organisatievormen 310 9.2.2 Relatie met onderwijsvisie 311 Invulling geven aan keuzes van de school 312 9.3.1 Persoonlijke ontplooiing van kwaliteiten 312 9.3.2 Maatschappelijke voorbereiding 313 9.3.3 Voorbereiden op de beroepsuitoefening 313 9.3.4 Werken vanuit een visie 313 Verschillende onderwijsconcepten 315 9.4.1 Natuurlijk Lerenscholen 316 9.4.2 Competentiegerichte scholen 316 9.4.3 Daltonscholen 316 9.4.4 Montessorischolen 317 Profielscholen 318 9.5.1 Voorbeelden 318 9.5.2 Docent zijn aan een profielschool 319 Schoolculturen 320 9.6.1 De schoolleiding 321 9.6.2 Samenwerkingsgraden 322 9.6.3 Schoolcultuur en onderwijsconcept 323 Zorgstructuur 324 Koppeling onderwijsvisie, organisatieconcept en begeleidingsstructuur 325 Reflectie 326

Interculturele klassen, ouders en buurten 327 10.1 Hoe doen allochtone leerlingen het tegenwoordig? 328 10.2 De interculturele klas 329 10.2.1 Stereotypen 329 10.2.2 Onjuiste labels 330 10.2.3 Interactie 331 10.2.4 Leren in een interculturele klas 333 10.2.5 Orde houden in een interculturele klas 335 10.3 Gezinnen uit andere culturen 337 10.3.1 Afwijkende levensovertuigingen 337 W.M. Geerts, R. van Kralingen - Handboek voor leraren - © Uitgeverij Coutinho


5/10/11 4:27 PM

10.4 10.5

10.6

10.7

10.3.2 Opvoedingsstijlen in het gezin 338 10.3.3 Taalontwikkeling 339 10.3.4 Vooropleiding van ouders 340 10.3.5 Digitaal toezicht 341 De relatie tussen leerling, ouders en leraar 341 De buurt 343 10.5.1 Verschillen tussen scholen in achterstandsbuurten en welvarende wijken 343 10.5.2 Veilig buiten spelen 344 10.5.3 De buurt leren kennen 344 10.5.4 Integrale aanpak 345 10.5.5 Hoe kan de school zich aanpassen aan de doelgroep? 346 10.5.6 De buurtschool als intermediair 347 Schooluitval 348 10.6.1 Opstappers, niet-kunners en overbelasten 349 10.6.2 Overbelasten binnenboord houden 349 Reflectie 350

Deel D Hoe ontwikkel ik mezelf als leraar? 11

Een goede leraar worden 353 11.1 De competenties van de SBL 354 11.1.1 Beroepscontexten en beroepsrollen 354 11.1.2 Competentieontwikkeling op de lerarenopleiding 356 11.2 Gereedschap 359 11.2.1 Wees assertief en proactief 359 11.2.2 Toon empathie 361 11.2.3 Reflecteer om te leren 363 11.2.4 Timemanagement 366 11.3 Leren en groeien 371 11.3.1 Ga je concerns te lijf 371 11.3.2 Maak gebruik van intervisie 374 11.3.3 Ontwikkel je kernkwaliteiten 375 11.4 Onderzoek je eigen functioneren 380 11.4.1 Belang 380 11.4.2 De onderzoekscyclus 381 11.5 Reflectie 383

Literatuurlijst 384 Register 389 Over de auteurs 400 W.M. Geerts, R. van Kralingen - Handboek voor leraren - © Uitgeverij Coutinho


5/10/11 4:27 PM

Inhoud. Inleiding 15. Hoe onderwijs ik mijn leerlingen? 1 Hoe leren leerlingen? 29

Recommend Documents