INHOUD EERSTE HOOFDSTUK.
H O E STAAT D E TEGENWOOR
DIGE WETENSCHAP TEGENOVER D E MASSALE VERSTANDS VERBIJSTERING?
I. De psychiaters richten een waarschuwend vertoog tot de staatslieden De indruk van een „bezeten" wereld. - „Oorlogspsychose", „massaneurose", politieke „vervolgingswaanzin". - Crises van intelligentie en moraal. - Het betreft een gezamenlijk onredelijk zijn van op zichzelf geestelijk gezonde menschen. Wat zegt de wetenschap ervan? - N u volgt een internationaal debat waaraan alle faculteiten deelnemen.
II. De leer van het gezamenlijk onverstand van indivi dueel verstandige lieden De schaduwzijde der massapsychologie. - Fransche en Italiaansche opvattingen van voor den oorlog. - Zijn ver standige menschen in de massa dom? - Zichtbare en onzicht bare massa's. - Zenuwzieken en half waanzinnigen als aan voerders der massa. - Sekten van geesteszieken. - Geestelijk gezonden als aanhangers van waanzinnigen. - Zijn massa's hysterisch? - Een gevoel van wereldondergang bij de massa psychologen van voor den oorlog.
III. Verweer tegen het verlammende pessimisme .
.
.
Bevestiging en tegenspraak in de eerste jaren na den oorlog. Engelsch vertrouwen in het gezond verstand der menschen. Verwachtingen van de „georganiseerde massa". - Bevredi gende leiderskeus door meerderheidsbesluiten. - De sekte der ultra-radicalen. - De strijd tusschen de vaste leiders en de radicale voormannen in de georganiseerde massa.
IV. De politiek als het voornaamste gebied der massale oordeelsvertroebelingen Was de georganiseerde massa bestand tegen de opkomende Hitler-beweging? - Gewelddadige menigten tegen georga niseerd massaverband. - Men komt terug op het pessimisme
http://d-nb.info/577054422
der Romaansche massapsychologen. - Kastengeest, rassen haat. - T o t fanatisme opgevoerde volgzaamheid in de politiek.
V. Bruikbare maatstaven
35
Het Amerikaansche optimisme brengtook iets in het midden. Vertrouwenin de opvoeding der menschheid. - Het bedroeven de resultaat der pan-Europeesche gedachtenwisseling. - Hoe verkrijgt men bruikbare maatstaven voor onverstand en gevoelsverruwing? - Hoogbegaafden en minder begaafden bij massaal onverstand. - H e f is niet te wijten aan de over maat der onnoozelen. T W E E D E HOOFDSTUK.
D E VREES VOOR H E T A A N
BREKEN V A N E E N N I E U W TIJDPERK V A N BARBAARSCHHEID
I. Bekrompen koppen met en zonder geleerdheid .
.
.
40
Uit Hitiers massa-theorie: de onnoozelen en geestelijk be perkten vormen immers de meerderheid. - Hij geloofde niet, dat hij de ontwikkelde kringen voor zich winnen kon. - Hier vergiste de massaleider zich. - De „massamensch" („hordemensch") van Ortega y Gasset. - „Inval der barbaren van onder af". - Ligt het aan een gebrek aan geschiedkundige ontwikkeling? - Hier dwaalt de wijsgeer. - De schijnbare geestelijke beperktheid is het gevolg van een bewustzijnssplitsing. - De menschen zijn eigenlijk niet onwetend genoeg voor hun gemeenschappelijke geestesdwalingen.
II. Twijfel aan de waarde van het gezond verstand .
.
51
Gedenkwaardige uitspraken in Duitschland tijdens het op doemen van Hitiers schaduw. - De Duitsche humanist aan vaart berustend den ondergang der beschaafde wereld. De Nederlandsche humanist gaat op dit thema door. Huizihga zegt geen pessimist te zijn. - „Boosheid des oor deels ook bij de ontwikkelden". - Een Chinees oordeelt over de gevaren der halfwetenschappelijkeid. - Daartegen over een voorbeeld uit den tijd van het humanisme en de heksenvervolgingen. - De geleerden falen al evenzeer als de halfontwikkelden en de onontwikkelden.
III. Ziet met beide oogen open De verdere weg van het exact-wetenschappelijk onderzoek. De massa-psychologie heeft allereerst behoefte aan zelfcritiek. - De crisis in het zelfvertrouwen van den wetenschappelijken vorscher. - De duivel als wetenschappelijke hypo these. - Een opvatting uit de dierpsychologie. - „Behavior isme". - Het onderzoek naar de uiterlijk waarneembare kenmerken van het gedrag. - De voorstelling van een „massa-daemonie". - Het is een hypothese en zij wordt aan gevallen uit de practijk getoetst. VIII
63
D E R D E HOOFDSTUK.
W A A R N E M I N G E N BIJ MASSA
DADEN
I. De uitwerking van het wilde oproer
74
Geheimzinnig welslagen van oproerige volksmenigten. - Z e gelden verkeerdelijk als bewijzen van massa-daemonie. - Het uitblijven van helden en van de geweldige groote eensgezinde massa. - De bestorming der Bastille in Parijs in 1789, de bestorming van het tuighuis in Berlijn in 1848, de bestor ming van het raadhuis in Hamburg in 1919. - Weinigen handelen, velen dulden. - De onmacht der leiders van de Parijsche straatterreur op het beslissende moment. - Keizer Napoleon ging graag door voor den bevrijder uit de terreur van het gepeupel. - Een merkwaardige geschiedenisvervalsching. - De gevallen dictator angstig voor nietige „volks menigten".
II. Troepenmassa en volksmassa
93
Hoe Napoleon het Fransche leger wist terug te winnen. Het afvallig maken van strijdvaardige troepen in den burger oorlog. - Soldaten en generaals in de macht van het ver lammend denkbeeld. - Mussolini's opmarsch naar Rome en de onzijdigheid van de legerleiding. De beide kritieke momenten bij militaire opstanden. Gezichtsbedrog bij straatbetoogingen. - De schijnbare wankelmoedigheid der me nigte. - Het zegevieren over de geregelde troepen door volksoproeren in groote steden. - De straatgevechten van 1830 en 1848. - De wederwaardigheden van den heer Von Bismarck in het revolutiejaar 1848. Hoe zijn plan, bij wijze van militairen opstand, naar Berlijn op te marcheeren, faalde. - De verlammende idee in verband met de strijders op de barricaden. - Het blijkt vaak sterker te zijn dan de werkelijke machtsverhoudingen.
III. Massageestdrift onder dwang
110
De ophitsende idee van de revolutie. - Wat wilden eigen lijk de voorvechters der revolutie? - Wat wilde de ontevreden meerderheid van het volk? - Gewapende volksopstand tegen vreemde troepen. - De Spaansche guerilla's. - Afschrik wekkende methoden tegen weekhartige volksgenooten. — De fabelen over voor een geloof strijdende scharen. - Mili tair drillen in de revolutionnaire legers sedert Cromwell. Generaal Washington.. - Dwangmiddelen tegen onwillige dienstplichtigen in de Fransche revolutionnaire oorlogen. Gambetta's massamobilisatie en het ingedamde vredesverlangen van het volk. - Handelen en dulden bij massabe wegingen. IX
IV. De lijdelijk duldende meerderheid
125
Aktieve en passieve groepen in den burgeroorlog. - Geweld dadige minderheid en meegaande meerderheid volgens de bolsjewisten. - E n volgens de fascisten. - Heeft men voor een revolutie de groote massa noodig? - Wat denken de revolutionnairen ervan? - Terreur van links tegen de arbeiders organisaties. - „Trotzkisten" tegen „Kautskianen". - Wat de burgeroorlog in Duitschland in 1920 en 1921 leerde. - D e verlammende invloed van de overeenkomstige doelstelling. - Vérgaande weerloosheid der massa tegen onrechtmatig ge weld.
V. De gewelddadige minderheid
137
Uit de ongeordende massa „organiseert" zich een tegenstand. - Indrukken van communistische knokploegen. - Aanvallers, voornemens geweld te gebruiken, zijn in het voordeel. - Po gingen van de Italiaansche bevolking zich tegen de fascis tische knokploegen te verzetten. - Half-militaire partij-orga nisaties in Duitschland. - Het overleveren van de staatsmacht aan de gewelddadige minderheid. - Partij-aanhangers en kiezers in de duldende rol van zich schikkende meerderheid. De moderne dictaturen steunen bewust uitsluitend op ge welddadige minderheden. - Zij komen niet tot stand door een onweerstaanbaren aandrang van een overwegende meerderheid.
VI. Grenzen der politioneele macht
152
De massa moet beschermd worden tegen de terreur der minderheden. - Zij pleegt daarentegen lijdelijk verzet tegen politieterreur. - Ondervindingen met de socialisten-vervol gingen onder Bismarck. - De onuitvoerbaarheid van onbe perkte terreur in een rechtsstaat. - Politiewillekeur in het tsarenrijk. - Haar grenzen. - De Zwarte Honderd der Echte Russen. - Een eerste poging met een regeeringsgezinde terreur-organisatie. - Jodenpogroms. - Politiespionnen en veemmoordenaars. - Afschrikwekkende uitwerking van de vergissing van den Russischen politiestaat. VIERDE HOOFDSTUK.
E R V A R I N G E N OVER D E G E
VOELENS D E R MASSA
I. De inbreuk op de rechtsorde De menschen zijn niet laffer en onderworpener geworden. Hoe de onmacht der massa tot actief verweer te verklaren is. - Onder welke voorwaarden bovendien een onvermogen tot lijdelijk verzet optreedt. - De beteekenis van het in stand houden der rechtszekerheid voor de massapsychologische X
162
verschijnselen. - Intimidatie door terreur. - Het wezen v a n het „schrikbewind". - Het wordt altijd door slechts een minderheid uitgeoefend. - Het kernprobleem van de schaduw zijde der massapsychologie.
II. De toedracht bij „massamisdaden"
166
Zijn denkvermogen en gevoelsleven van den enkeling in de massa veranderd? - De zoogenaamde massamisdaad als gewaand bewijs van de keerzijde der massapsychologie. - I n werkelijkheid zijn normaal aangelegde menschen tot zulke wandaden niet in staat, ook niet in de opgewonden massa. - Waarnemingen aan door angst en woede opge zweepte volksmenigten. - Menschenjacht in tijden van politieken tegenspoed. - Een kenmerkend geval met goeden afloop te Amsterdam in 1830. - Een ander met ongunstig einde in Frankfurt a/Main in 1848. - Jacht op volksvergiftigers tijdens de Parijsche cholera-epidemie in 1832. Misdadigers, meeloopers en gapers. - De medeschuld der eigenlijke massa bestaat niet uithandelen maar uit dulden.
III. Schrikbewind der slechtsten
174
Massamisdaden worden niet onder bescherming, maar onder intimidatie van de massa door betrekkeijk weinig daders bedreven. - Een typische gijzelmoord (Munchen 1919). - D e rol der geremde boosaardigen. - Het sprookje van bloed dronkenschap bij breede lagen der bevolking. - Daders en toeschouwers bij de Septembermoorden in Parijs in 1792. Een schrikbewind zonder geheimen. - De waanzinnige wreedheden bij revoluties en tegenrevoluties. - Ze kunnen niet uit een algemeene matelooze verbittering tijdens den burgeroorlog verklaard worden. - Strijdende benden door hun ruwste strijdmakkers geïntimideerd. - Onderlinge bendenvorming der meedoogenloozen. - Partieel en totaal schrikbewind.
IV. Massamisdaden bedreven aan vogelvrij verklaarde bevolkingsgroepen 181 Gevoelens van vooringenomenheid en haat tusschen ver schillende groepen van menschen. - Vijandige buren over vallen elkaar niet. - Knokploegen worden van heinde en ver bijeengehaald. - Over den Zwarten Dood en de Joden vervolgingen in de 14de eeuw. - Grieksch-Armeensche bloed baden in het oude Turkije. - De bedreiging met verkettering als intimidatiewapen. - Zwarten en blanken als offers van lynchmoorden in Amerika. - Arme blanken, hun vreemdenhaat en hun „zuiver Angelsaksisch bloed". - De eer der blanke vrouw. - Haat-ophitsing uit lustmoord-motieven. Rassenschande tusschen duivelen en vrouwen in den „HeksenXI
kamer". - Wreedheid en geilheid onder kinderoogen. - Julius Streichers triomf over ouders en opvoeders. - I n een nacht kan een deel der bevolking t o t uitgestooten volksgroep worden. - „Vijandige buitenlanders".
V. D e stille paniek
197
Rechters en getuigen geïntimideerd door lynch-organisaties. - Zelfvernietigende parlementsbesluiten. - Hoe 2e tot stand komen. - Waarnemingsfouten van pessimistische massa theoretici. - Raadvergaderingen onder het schrikbewind van strevers en verklikkers. - „ D e stille paniek". - Ze ont staan als vluchtreflex van den enkeling in de bedreigde gemeenschap. - I n de rol van ontrouwen buur. - Psychische aanpassing aan dwang en verschrikking. - De beperkte invloedssfeer der ophitsingspropaganda. - Massale waanvoor stellingen als uitvlucht voor het bedreigde zelfrespect. Moeten doen en willen gelooven onder een schrikbewind.
VIJFDE HOOFDSTUK. I. Voorloopige conclusies
DELEER
204
Tallooze wenschgedachten. - Begrijpelijke dwalingen uit lichtgeloovigheid. - Normale menschelijke zwakheden en fouten. - De meerderheid der menschen is tamelijk goed en verstandig. - Menschen zonder rechtsbesef en humaniteitsgevoel treden slechts in zwakke minderheid op. - Zij hebben het vermogen, onder bepaalde omstandigheden een met hen in lotsgemeenschap verbonden meerderheid aan hun schrik bewind te onderwerpen. - Alleen daardoor ontstaat de in druk van het lagere geestespeil der menschen in een massa. Dit gevaar kan voorkomen worden. - Want er is geen toomeloos massageweld in het spel. - Zuiver geestelijke krachten kunnen de macht ten val brengen.
II. Vooruitzichten „De macht van de verlammende idee". - Schuldgevoelens die tot omwenteling voeren. - De Voorstelling van massadaemonie komt voort uit de verlammende idee. - Hoe na de ineenstorting van een totaal schrikbewind de stille paniek der onderdanen uitdooft. - De democratie wordt in vergelijking met de dictatuur vaak onjuist beoordeeld. Reeds Macchiavelli legde uit, waardoor dit komt. - Exacte massapsychologie als hulpmiddel der staatkunde. - Het overwinnen van den bijgeloovigen angst voor het duistere geweld van domheid en ruwheid. - Naar de wederontdek king van het groote verbond der behoorlijke menschen.
XII
210
