INHOUD. Het allerlaatste 2. Het beste uit twee jaar De Lusthof 5. Kan bio de wereld voeden? 13. Opvang van regenwater: maak een keienbeek 16

INHOUD

REDACTIONEEL

Het allerlaatste

VOEDING

2

MOESTUIN

Het beste uit twee jaar ‘De Lusthof ’

5

Link tussen vleesconsumptie en opwarming van de aarde steeds duidelijker Kerststal op vegetarische wijze Het jaar rond gezond van boer tot bord

20 39 43

LANDBOUW SIERTUIN

Opvang van regenwater: maak een keienbeek 16

Kan bio de wereld voeden?

13

CONSUMENTENNIEUWTJES UIT DE PRAKTIJK

Het asbestverhaal van Louise Marie

23

UITGELEZEN

Wilde venkel & rabarber De eeuwige biotuinder Dageraad over de akkers

Magnetische wasbollen Consumentennieuwtjes

27 29

BLIK OP MILIEU

44 45 46

Kan kunst het klimaat redden?

33

EN VERDER

Nieuwe ledenvoordelen Zoekertjes Lezers schrijven

3 49 51

MIDDENIN UITNEEMBAAR

Provinciale katernen + waarheen

Seizoenen december 2007/ 1

HET ALLERLAATSTE

NIEUWE LEDENVOORDELEN

Wachten tot het allerlaatste moment. Shoppers om eindejaarcadeaus te kopen, regeringen om iets te doen aan de CO2-uitstoot, redacteurs om een redactioneel te schrijven. Er is geen sense of urgence zegt men dan. Tot voor kort werd dit begrip in de politiek enkel gebruikt om te doelen op de traagheid waarmee regeringen klimaatactie ondernemen. Vandaag duikt sense of urgence te pas en te onpas op. Elke politicus die iets snel wil doordrukken, neemt deze woorden in de mond. Sense of urgence, na ‘duurzaam’, ‘natuurlijk’ en ‘milieuvriendelijk’ het zoveelste begrip dat devalueert, bij elk gebruik een beetje meer verzwakt. Weer moeten we op zoek naar nieuwe woorden willen we de dringendheid, de ernst en de noodzaak van ingrijpende (klimaat)maatregelen duidelijk maken. We zijn voortdurend bezig met nieuwigheden. Daarom vinden relatief nieuwe feestdagen als Halloween in slechts enkele jaren ingang en raken andere in verdrukking. “In godsnaam geen kerstgedoe voor 15 december” brachten Peeters en Pichal in hun consumentenprogramma op Radio 1. Meteen grote verontwaardiging vanuit de commerciële sector. Waar bemoeiden deze vermaledijde radiomakers zich mee? Mij doet het deugd te zien dat ook mensen buiten de ‘ecologische beweging’ het consumentisme in vraag stellen. Weekend Knack had het bij het rechte eind, toen het begin dit jaar een lijstje met trends voor 2007 publiceerde. ‘De behoefte van de consument aan een verhaal dat klopt, puur en echt is, neemt alleen maar toe’, schreef het blad en ook ‘Hoe groter onze leefwereld wordt, hoe meer informatie en onbekende invloeden er op een mens afkomen. We zijn nieuwsgierig, maar soms overvalt ons de nood aan bescherming’. Het is die nood aan een eerlijk verhaal en aan bescherming die acties als die van Peeters en Pichal zo succesvol maakt.

In deze rubriek vind je alle info over de verkooppunten waar je als Velt-lid korting krijgt. Zeg steeds dat je Velt-lid bent en toon je lidkaart. • DE WIELTJESHOEVE

Biologisch tuinbouwbedrijf met directe verkoop van groenten en fruit en een ruime keuze aan biologische voedingsmiddelen, dranken, cosmetica, zuivel, fair trade, enz. Jouw korting: 5 procent op het hele gamma, niet cumuleerbaar met andere kortingen. Adres: Steenweg op Merksplas 65, 2300 Turnhout 014 72 31 32 www.wieltjeshoeve.be

Adres: Tongersesteenweg 23-25, 3840 Borgloon 012 74 11 84 www.loonderhof.be

• BOERGONDIE WESTOUTER

Een biologisch fruitbedrijf, gespecialiseerd in de verkoop van appelen en peren. Jouw korting: 10 procent bij de aankoop van appels en/of peren. Op sappen wordt geen korting toegekend.

Ook wij vernieuwen. Daarom is dit de allerlaatste Seizoenen in haar huidige vorm en valt over een dikke maand een fris tijdschrift bij je in de bus. De urgence wordt tastbaar op de Velt-redactie. Als uitsmijter biedt de cover van deze Seizoenen een collage van beelden die doorheen de jaren de voorkant van dit tijdschrift sierden.

Adres: Bosstraat 18, 3545 Halen 0494 05 64 54

2/ Seizoenen december 2007

Gastenkamers, op ecologische wijze uitgebaat, waar je samen met andere gasten aan tafel geniet van biologische producten uit de streek of uit de eigen Velt-tuin. Jouw korting: 10 procent op de kamerprijs tijdens het schooljaar (maandag t.e.m. donderdag). Niet in deze prijs inbegrepen zijn: avondmaal en drank of overnachtingen tijdens het weekend en vakanties (ook niet cumuleerbaar met andere kortingen).

• BELGAARD

In Nederland hecht vier van de zeven huishoudens waarde aan duurzame producten, blijkt uit de GfK Goodies monitor. Helaas toont een onderzoek van the Economist Intelligence Unit aan dat het economische belang van duurzaam ondernemen nog steeds zwaar wordt onderschat. Bijna de helft van de bedrijven gelooft dat duurzaamheidsprogramma’s de merkwaarde van het bedrijf ondersteunen. Slechts 20 % beseft dat ze ook de winstgevendheid verbeteren. Het is die overige 80 % die straks als allerlaatste over de streep komt.

Bart Coenen

• HET LOONDERHOF

De boerderijwinkel verkoopt zowel verse als verwerkte producten, afkomstig van de eigen hoeve of van de bioboeren in de streek. Er is ook een ruim aanbod van fairtradeproducten. Jouw korting: 5 procent op onze eigen hoeveproducten, d.w.z. ijs, melk, chocolademelk, platte kaas, kaas, boter en de klaargemaakte schotels van het huis (dit varieert van week tot week). Adres: Bellestraat 21, 8954 Westouter (Heuvelland) 057 44 41 72 www.boergondie.be Seizoenen december 2007/ 3

• PURFRUIT

OVERIGE VERKOOPPUNTEN

Purfruit is een 12 ha groot biologisch kleinfruitbedrijf. Het volledige aanbod is in zelfpluk. Mogeljikheid tot picnic op prachtig terras de twee Leies. Jouw korting: 10 procent op al het zelfgeplukte fruit mits meebrengen van eigen/herbruikbare verpakking. Op verwerkte producten en drank wordt geen korting aangeboden.

• Ecoflora (Halle) • Wijngaardhof biogroenten (Westmalle) • Midgaard bvba (Lichtaart) • Ecomicroob (Putte) • La Vigne (Berlaar) • PUC-shop (Antwerpen-Berchem) • Lazuli (Mechelen) • Dobbelhoeve (Schilde) • Biotiek-Biodyvino (Zoersel) • Doekjes en broekjes (Leuven) • Bodemkundige Dienst van België (Heverlee). • Biogroei (Loonbeek) • Natuurboerderij Het Bolhuis (Molenstede) • Hageling-Bio Wijnbouw (Tienen) • Cecotec (Eghezee) • AC De Wroeter (Kortessem) • De Zaaier (Ruddervoorde) • Het Roodhof (Oostkamp) • Bezegaard Biofruit (Wakken) • Biovita (Brugge Sint-Andries en Brugge Sint-Kruis) • De Hogen Akker (Oedelem) • Lekker Gec (Gent) • Stainless Building Consultancy (Gent) • Boerderij De Loods (Aalst) • Pro Vino Vero (Wortegem-Petegem) • Ecostream (Eeklo)

Adres: Neerhoek 7, 8720 Oeselgem 09 388 37 74 www.purfruit.com

Foto: Ludo Zanders


Dit overzicht vind je ook op www.velt.be/voordelen met vermelding van de volledige adresgegevens en de producten waarop de korting van toepassing is.

HET BESTE UIT TWEE JAAR ‘DE LUSTHOF’ LIEVEN DAVID

Twee jaar lang bood Lieven David de lezers van Seizoenen een inkijk in zijn moestuin. Dat tuinieren voor Lieven David een passie is, bleek keer op keer uit zijn boeiende verhalen over al wat er groeit en bloeit in De Lusthof. Op de volgende pagina’s vind je een terugblik. We combineerden interessante tuintekstjes van Lieven David met enkele mooie foto’s die verschenen in de voorbije twaalf nummers van Seizoenen. En we laten Lieven David voor een laatste keer zelf aan het woord. Wie niet genoeg kan krijgen van De Lusthof kan steeds terecht op www.lusthof.org. EPILOOG VAN LIEVEN

Met de grond en met eetbare biodiversiteit werken: dat is voor mij geen last, maar een lust. Hierover heb ik twaalf keer graag op deze bladzijden geschreven, en met boeiende gevolgen. Ik kreeg veel reacties – vragen, verzoeken, ruilvoorstellen, kritische opmerkingen, … – en vooral: ik heb heel wat bevlogen medetuiniers leren kennen. Die voortdurende kruisbestuiving ligt me nauw aan het hart: alleen zo kan De Lusthof immers blijven groeien… Lieven David

Foto: Veera David. Seizoenen december 2007/ 5

Foto’s: Lieven David, tenzij anders vermeld. Rechts: bovenaanzicht van de pluktuin Onder: Turkish sweet delight.

PERMANENT WERK

MULCHEN

Tja, permacultuur, daar heb ik dus het hele jaar permanent werk mee. De voordelen mogen er ook zijn: een goeie fysieke conditie, een bodem die elk jaar vruchtbaarder wordt, en vooral een continue productie van een heel gamma aan lekkers.

Spitten doe ik nooit, maar mulchen des te meer. Die bovenste laag dient namelijk regelmatig aangevuld te worden. Afdekmateriaal aanvoeren en aanbrengen is ook vaak een flink fysiek karweitje, dat ik zo ergonomisch en efficiënt mogelijk uitvoer. Één van mijn trucs daarbij is: ambidexter werken. In gewone tuintaal betekent dit: afwisselend links- en rechtshandig je gereedschap hanteren. Vooral bij schepen tilwerk scheelt dat in de belasting van mijn rug, gewrichten en spieren. Het is natuurlijk even wennen en vooral veel oefenen om bijvoorbeeld een riek linkshandig te gebruiken - dat is helemaal ‘tegen de hand’, zoals we dat bij ons zeggen - maar de afwisseling werkt voor mij heel prettig. Als het toch weer eens snel of precies moet gaan, schakel ik nog wel over op mijn oorspronkelijke rechtshandigheid. uit Seizoenen februari-maart 2007

uit: Seizoenen oktobernovember 2006 BIODIVERSITEIT IN DE MOESTUIN

NUTTIGE INSTRUMENTEN

Als alles goed gaat, levert de Lusthof jaarlijks meer dan voldoende op om het hele jaar rond verse groenten op de tafel te zetten. Overschotten zijn er gelukkig ook, en die dienen vooral om weg te geven, te ruilen en ook wat te verkopen. Verder win ik heel veel zaad en plantgoed, creëer ik weleens een nieuw ras, en probeer ik vooral veel soorten en rassen uit. Ik selecteer elk jaar enkel die rassen en soorten die lekker zijn én veel opbrengen. Die hele verzameling is vooral door ruilen tot stand gekomen.

• Etiketten zijn onmisbaar om alle soorten en rassen uit elkaar te houden. Gratis en milieuvriendelijk zijn mesheften of Amerikaanse zwaardscheden: stevige lange schelpen, die je overvloedig langs onze kust vindt. Ik schrijf er met een onuitwisbare stift de namen op. • De tuinvork. Leo Caliber toonde mij dit nuttige verspeen- en wiedinstrument: je haalt gewoon de middelste tanden uit een keukenvork! uit: Seizoenen februari-maart 2006

uit: Seizoenen, december 2005- januari 2006



PAK DE BEESTJES!

Diverse vogels – vooral mezen – zijn de hardste werkers in de tuin. Hun leven hangt ervan af, het mijne niet. Dus zijn ze van zonsopgang tot -ondergang in de weer om beestjes te vangen. ’s Winters vogels voeren, een paar nestkastjes aanbieden, zonnebloemen zaaien voor de gevleugelde helpers: deze maatregelen helpen wel degelijk. uit: Seizoenen april-mei 2006 WOELMUIZEN: HOE HOUD IK ZE WEG?

Tayberry is een kruising tussen framboos en braam MARIA’S HOFKE

Intussen breidt De Lusthof maar uit! Behalve de pluktuin (1,5 are) en de serre (bijna 0,5 are) achter ons huis, de voortuin (8 op 5) en het voorraadveld (9 are groot, en 7 km ver) heb ik er sinds april 2005 nog Maria’s Hofke bij. Als ik vanuit onze pluktuin naar het oosten kijk, over de tuin van de buren heen, zie ik Maria’s perceel liggen. Toen wij hier 13 jaar geleden kwamen wonen, stonden bramen en berken daar metershoog. Pas in 2000, toen de eigenaar met pensioen ging, ontgon hij deze woeste grond met bijl en spade, zodat hij een paar maanden later groentjes kon kweken. Deze noeste tuinier stierf echter twee jaar later, en zijn zus Maria kwam sindsdien − onregelmatig, maar enthousiast − tuinieren. Haar beperkte


tuinervaring, en vooral haar leeftijd (ze is nu 73) zorgden ervoor dat het ooit ontgonnen perceel steeds meer brandnetel, braam en haagwinde voortbracht. Begin april 2005 zag ze − zelf spittend − mij alweer oogst na oogst uit onze permacultuurtuin halen, en nodigde ze me uit om een deel van haar tuin, namelijk een strook van 4,5 op 40 m, te bewerken. Kwestie van haar grond proper te helpen houden. Ik vroeg haar even bedenktijd − meer tuin betekent uiteraard extra werk − maar de volgende dag al kreeg zij mijn jawoord, en ik een sleuteltje van haar tuinhek. uit: Seizoenen december 2006-januari 2007

Muizen probeer ik zoveel mogelijk op afstand te houden. Dat doe ik op twee manieren: • Wekelijks, net voor ik de tuin verlaat, giet ik knoflookgier rond de rijen biet en wortel. • Het wortelbed verdedig ik extra met 3 tot 4 m lange ijzeren staven die ik 1 m in de grond klop. Ik versier ze met wat rammelend metaal en plastic. Niet esthetisch, maar het helpt. Natuurlijk zijn er muizen die zich niet laten afschrikken. Het hele jaar door vang ik muizen in ingegraven emmertjes onder golfplaten. Ik leg er wat maïs in als lokaas. Gevangen woelmuizen krijgen de vrijheid in het natuurreservaat aan de andere kant van de straat. uit: Seizoenen, december 2005- januari 2006 Foto rechtsboven: een mees met een rups. Foto boven: bloem Tropaeolum tuberosum met snorzweefvlieg.


WINTERS TUINWERK

ZAAD

• Als het lichtjes vriest, schoffel ik het tuinpad. Het onkruid – meestal straatgras – kan ik zo immers nét op de harde grond afsnijden, een ingreep die het niet overleeft! • Veldsla, winterkers, winterpostelein, peterselie, kervel, bladkool en enkele vorstbestendige mosterdrassen zorgen in de donkerste maanden voor vers groen blad op tafel. Prei en spruitjes oogst ik tijdens mijn wekelijkse veldbezoek.

Zelf zaad winnen vind ik een van de leukste activiteiten van het moestuinieren, en wel om de volgende redenen: het is gewoon leuk, spiritueel en leerrijk om die hele cyclus, van zaad tot plant tot zaad, te beleven, de bloeiende groenten trekken wat extra nuttige insecten aan en door mijn selectie gaat het gewas zich gaandeweg aan onze grond, onze teelttechnieken en onze smaak aanpassen. De opbrengst aan zaad is, op amateurniveau, natuurlijk niet in kilo’s te meten,

uit: Seizoenen, december 2005- januari 2006

maar die enkele planten brengen meer dan voldoende op om heel wat overschotten uit te delen en te ruilen. Enkele belangrijke regels, bijvoorbeeld in verband met kruisbestuiving, moet je wel in acht nemen wanneer je groentezaad wil kweken. Heel veel algemene informatie vind je in het Handboek Ecologisch Tuinieren van Velt. Bij elke soort vind je er instructies voor de zaadteelt. uit Seizoenen april-mei 2007

Elk jaar zaait Lieven zo’n 80-tal tomatenrassen. Hier: Gilbertie’s.

RUILFORUM

Ik ben er zeker van dat in onze Lage Landen nog vele andere tuiniers, met liefde en aandacht, hun persoonlijke groente- (en zelfs fruit-)rassen hebben geschapen. Én: een ruilforum of iets dergelijks zou, naar mijn bescheiden mening, deze waardevolle amateurrassen voor een breder publiek beschikbaar kunnen maken. uit: Seizoenen augustus-september 2007 Boven: winterpostelein, Links: Lacinato Rainbow, een winterharde koolsoort 10/ Seizoenen december 2007


KAN BIO DE WERELD VOEDEN? GEERT GOMMERS

Lagenaria siceraria “Cucuzzi”. Deze kalebas kun je niet bewaren, maar hij is heerlijk als hij vers geplukt is.

CUCUZZI

Dochterlief en ik zijn het er al jaren over eens dat Cucuzzi de heerlijkste kalebasvariëteit is: sommige andere rassen smaken ronduit bitter; die zijn uitsluitend voor decoratie geschikt. Overigens probeer ik elk jaar zo één Cucuzzivrucht te laten afrijpen en nadrogen. Een zware knots van vele kilo’s en 120 cm lang doet er in onze kelder minstens een half jaar over om in te drogen tot een okerkleurig lichtgewicht met rammelende pitten binnenin. uit: Seizoenen juni-juli 2006


TAKKENTHEE, EEN WINTERS IDEE!

Ik snoei regelmatig een takje van onze zwarte bessenstruiken, en dat knip ik nog even fijn voor het de theekan in gaat. Smaakt heerlijk, en is ook goed voor ons gestel. Ook berk, wilg en dennentoppen hebben we als winterse takkenthee al gesavoureerd. Wellicht lenen nog andere houtige gewassen zich hiervoor, maar dat zoeken we de komende winters wel uit. uit: Seizoenen december 2006-januari 2007

Naarmate de biologische landbouw zich verder ontwikkelt, duikt steeds meer de vraag op of bio voldoende kan produceren. Het is bekend dat de opbrengsten bij bioboeren in België lager zijn dan bij hun gangbare collega’s, én het wereldbevolkingsaantal neemt nog toe… Bovenstaande vraag kreeg op het duurzaamheidscongres van BioForum, Vredeseilanden en de Belgisch Technische Coöperatie op 11 oktober in Leuven een duidelijk antwoord. De FAO, Food and Agriculture Organisation van de Verenigde Naties, liet er geen twijfel over bestaan: ja, bio kan de wereld voeden. Dit artikel is geen verslag van het duurzaamheidscongres. Een samenvatting met bijbehorende teksten en ppt-presentaties vind je op http://bioforum.be/ biotheekbe_www/artikel.aspx?artikelID =758. Heel wat geïnteresseerden vroegen meer info over deze kwestie bij Velt. Daarom zetten we in dit artikel de verschillende facetten van de vraag ‘Kan bio de wereld voeden?’ op een rij.

HET RIJKE NOORDEN

Het klopt dat in Europa bioboeren gemiddeld minder produceren dan gangbare boeren. Die zetten immers kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen in en voeren hun dieren intensief met krachtvoer en groeibevorderaars. De opbrengsten in de biolandbouw zijn gemiddeld een derde lager dan die in de gangbare landbouw. Deze berekening vergelijkt echter louter de opbrengsten, en op een relatief korte termijn. Om een totaalbeeld te krijgen, is het essentieel dat alle productiefactoren over een langere periode mee in rekening worden gebracht. En daarbij speelt de bodem, de leverancier van voedingsstoffen, een cruciale rol. Verschillende onderzoeken tonen aan dat gangbare landbouwmethoden aan de basis liggen van de afnemende bodemvruchtbaarheid en de toenemende erosie. In de Verenigde Staten concludeerden onderzoekers uit een reeks experimenten waarbij bodemeigenschappen op gangbare en biologische bedrijven werden vergeleken, dat de bovenste vruchtbare laag van de bodem op gangbare bedrijven over 50 tot 100 jaar verloren zal zijn als de gangbare teeltmethoden niet worden aangepast . Seizoenen december 2007/ 13

DE DERDE WERELD

Verschillende projecten in landen uit de derde wereld tonen ondertussen aan dat duurzame landbouwmethodes, zonder het gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen, hogere opbrengsten opleveren. In Ethiopië behalen 12500 familieboerderijen 60 procent meer opbrengst en 70 procent hogere gehaltes aan voedingsstoffen door zulke duurzame methodes. Sommige families verkopen hun producten op de lokale markt. Deze regio was ooit afhankelijk van voedselhulp maar kan nu zichzelf voeden. Met de val van de Sovjetunie in 1989 viel de voedselhulp aan Cuba stil en leed de Cubaanse bevolking honger. De bevolking startte op dat ogenblik massaal met het zelf telen van voedingsgewassen. Zo waren er in 1998 meer dan 8000 gemeenschappelijke boerderijen en volkstuintjes die werden uitgebaat door meer dan 30000 mensen. De teeltmethoden verliepen bijna volledig biologisch, en door de grote verscheidenheid aan geteelde gewassen namen ziekten en plagen af.

schaal om 8 miljard mensen te voeden, terwijl het huidige bevolkingsaantal 6 miljard mensen bedraagt. Minder vlees zou dus de lagere opbrengsten van de biolandbouw compenseren en tegelijk de gespannen wereldvoedselvoorziening verbeteren. Te veel vlees eten is overigens nergens goed voor. Denken we maar aan de negatieve invloed voor hart en bloedvaten van het hoge gehalte verzadigd vet en cholesterol in vlees. EEN HOGERE VOEDSELPRODUCTIE IS NIET NODIG

De belangrijkste oorzaak van hongersnood is armoede. In de jaren 1980 was Ethiopië een netto-uitvoerder van graan, ondanks de hongersnood onder de eigen bevolking. Bijna 80 procent van de ondervoede kinderen in het zuidelijk halfrond leeft in landen met voedseloverschotten. Hongersnood is dus geen kwestie van te weinig voedsel, maar heeft te maken met het feit dat de mensen er niet aan geraken, hetzij door een gebrek aan geld om het te kopen, hetzij door een gebrek aan land om het te telen.

MINDER VLEES ETEN

BIO PRESTEERT BETER

Als de rijke landen hun bovenmatige vleesconsumptie terugschroeven, besparen ze op grote hoeveelheden veevoer. Wereldwijd belandt zo’n 40 procent van de graanoogst in de voederbakken van dieren. Om het vlees voor een hamburger te produceren, moet een boer ongeveer evenveel graan voeren als een bakker nodig heeft voor drie broden. Uit onderzoek blijkt dat er in 2000 voldoende graan geteeld werd op wereld-

Bij een vergelijking over een periode van 24 jaar van biologische en gangbare (of geïntegreerde) landbouwsystemen in Zwitserland werd een duidelijk verband aangetoond tussen de actieve werking van het bodemleven in de grond en de hogere opbrengsten van gewassen boven de grond. Deze biologische activiteit maakt dat een lagere input van niet-hernieuwbare bronnen zoals kunstmeststoffen nodig is voor een


gelijkaardige opbrengst. En ondertussen blijven de bodemvruchtbaarheid en -structuur beter op peil. Dit onderzoek, gepubliceerd in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Science, toont aan dat de teelt van biologische gewassen (o. a. aardappelen en tarwe) verbazingwekkend efficiënt is. Terwijl het gebruik van meststoffen en energie 50 procent, en het gebruik van pesticiden 97 procent lager was in bio, was de opbrengst over een periode van 21 jaar gemiddeld slechts 20 procent lager. De resultaten van een langlopend onderzoek in de Verenigde Staten bevestigen dit. Het Rodale Institute uit Pennsylvania vergelijkt sinds 1981 biologische en gangbare landbouwmethoden. Na een opstartfase van vier jaar brachten de verschillende systemen in de ‘gewone’ jaren evenveel op. In jaren van droogte leverde de biologische methode echter significant meer op: in 1998 bijv. 33 procent tot 41 procent meer maïsoogst op de biologische velden. De belangrijkste reden: de kwaliteit van de bodem. Biologische bodems kunnen beter water vasthouden, hebben een betere structuur en een hoger gehalte aan organisch materiaal. Toen na de droge periodes in 1999 regenval volgde, namen de biologische bodems twee keer zoveel water op als de gangbare bodem. ‘Onze proeven laten zien dat het verbeteren van de bodemkwaliteit via de biologische methode het verschil kan betekenen tussen oogst of misoogst’, aldus Jeff Moyer, de Farm Manager van het instituut. Dit onderzoek is van groot belang met het oog op klimaatveranderingen. Door de opwarming van de aarde zullen we in de toekomst vaker te maken krijgen met extreme weersomstandigheden als droogtes, slagregens en overstromingen.

CONCLUSIE: HET KAN MET BIO!

Er is voldoende voedsel op onze wereldbol. Met biologische landbouw kunnen de geïndustrialiseerde landen hoogstwaarschijnlijk in hun eigen behoefte voorzien, als we minder vlees verorberen weliswaar. Daarnaast wijzen onderzoeken duidelijk uit dat in ontwikkelingslanden biologische landbouw hogere opbrengsten kan opleveren. Deze bevindingen worden expliciet onderschreven door de FAO, de Food and Agriculture Organisation van de Verenigde Naties: ‘De prestaties van de biologische landbouw kunnen niet worden beoordeeld op basis van de vergelijking van één enkele oogst of één jaar. Biologische landbouw toont vaak betere resultaten wanneer men de totale productie van bruikbare oogsten per gebied bechouwt.’ We hoeven dus niet bang te zijn voor hongersnood bij een resolute keuze voor bio.


OPVANG VAN REGENWATER: MAAK EEN KEIENBEEK FRANS DE SMEDT VAN VIJVER TOT…

Een vijver in de tuin In de lente van 1990 begonnen we een vijver te graven in onze tuin. We wilden een vijvertje met vissen, amfibieën, een brugje en heel wat waterplanten, waaronder een waterlelie. Het werd een onregelmatige L-vorm aan de hoek van het terras met een wateroppervlakte van ongeveer 20 m². Daarnaast kwam als overloop en voor de bezinking een klein moeras. Onder de EPDM-folie met een dikte van 0,1 mm legden we een dikke laag natte kranten om de folie te beschermen tegen steentjes in de grond. De folie werd deskundig ondergestopt met rolkeien en rotsblokken van een grotje uit de tuin van vrienden. Op 1 april, de verjaardag van onze jongste zoon, was de klus geklaard. De zussen zorgden voor een verrassing: goudgele aprilvissen paradeerden in de waterplas. Ook de karpers van vrienden vonden er even later asiel. Een verkeerde keuze, zo bleek: het water werd door de bezetters opgewoeld en kleine waterdiertjes vielen ten prooi aan deze ondankbare roofdieren.


De groene kikker deed zijn intrede. Soms waren er meer dan twintig exemplaren. Niet zo verwonderlijk als je weet dat de enorme vijver van onze overbuur overbevolkt was door kikkers. Andere buren hadden echter last van het nachtelijke gekwaak. De overbuur kocht enkele Barbarijse − of barbaarse − eenden en die zorgden ervoor dat het gekwaak ophield. Zo verdwenen ook onze kikkers. Evenwicht Door de grote hoeveelheid waterplanten bleef het water van de vijver helder. De goudvissen floreerden en kregen nakomelingen met de karpers. Gelukkig hield een blauwe reiger het vissenbestand op peil. Zo’n grote vogel die klapwiekend naast je eetkamerraam neerstrijkt, is een heel spektakel. Ook salamanders, allerlei waterkevers, libellen en glazenmakers kwamen op onze plas af en vierden er feest… Het waterpeil behouden was niet zo eenvoudig. Regenwater dat vanuit een dakgoot in de vijver dook, zorgde voor de toevoer. Bij extreme droogte legden we de tuinslang aan met water dat via een elektrische pomp uit onze geboorde put werd gehaald.

Veel werk Ieder jaar opnieuw voerden we kruiwagens vol waterplanten af: één derde van de waterpartij werd jaarlijks vrijgemaakt. Niet alleen het fonteinkruid en het vederkruid, maar ook de waterpest groeiden flink. Driekantige zegge kroop over de randen. De meest ondiepe stukken begonnen te verlanden. Met een ladder over de vijver werden halsbrekende toeren uitgehaald om met een sikkel grote stukken van de waterlelie te snijden, want die groeide bovenmatig. Tijdens de herfststormen kwamen er ook heel wat bladeren in de vijver terecht. Het vraagt veel werk om een vijver als vijver te kunnen behouden. In 2006 nam het grote onderhoud acht uur in beslag. Daarnaast schepten we met een net regelmatig de draadalgen en de ingewaaide bladeren eruit. Heel wat vissen verhuisden we naar een nabijgelegen beek met zuiver water. Zonder een fonteintje of chemische rommel te gebruiken konden we op deze manier ongeveer vijftien jaar lang van een natuurlijk ogende vijver genieten. De vijver verwatert… De kinderen werden groot. En sneller dan verwacht − maar zeker niet te snel − waren er kleinkinderen. De vijver werd een dreigend gevaar, zo dicht bij het terras! We besloten om er een kastanjehouten hek van een halve meter rond te plaatsen. Maar het water bleef onze kleinzonen aantrekken. We bleven voortdurend in de buurt. Zo konden ze het plezier van het ‘vissen’ ontdekken: waterplanten en een enkele keer een salamander of een poelslak of een libellenlarve. Eerst met het net, later ook met stokken en vervolgens zelfs met hun spa en hun hark. Ik kon hen als grootvader

dat pleziertje toch niet ontzeggen? Wij konden als kind nog naar hartenlust in de beken ploeteren en we gingen ook al eens kopje-onder. Terwijl ik mijn kleinkinderen bezig zag, kwamen er een hoop herinneringen naar boven. Maar helaas: voor de folie van de vijver werd het allemaal wat te veel. Het waterpeil zakte tot de steellengte van de attributen van de kinderen. Hier en daar werd een gaatje gevonden en dichtgemaakt met lijm en plakband voor fietsbanden.

Foto’s: Frans De Smedt

… KEIENBEEK

April 2007: een nieuwe tijd De warmste aprilmaand ooit! De maand van de klimaatverandering? Onze vijver wist ervan. Het waterpeil zakte zienderogen door de gaatjes en door verdamping. Wat er overbleef was een stinkende poel. Wat moesten we doen? De vijver tweemaal per week bijvullen met putwater of hem helemaal leegmaken voor een grondige schoonmaakbeurt? We deden her en der inspiratie op en Seizoenen december 2007/ 17

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

kwamen tot een andere oplossing: we maakten van de vijver een beek die naar een klein moeras voert waarin het water mag bezinken. De drab schepten we uit de vijver en goten we tussen de pas aangeaarde aardappelen. Die tierden welig: in een droge maand kregen ze water en extra voeding! De folie en alle rolkeien haalden we weg. De beek krijgt vorm De beek kreeg een strakkere vorm: een zuivere L van 2 m breed rond het terras. We legden de folie er weer in. Op de bodem metselden we een aflopend wegje van oude betonnen terrastegels. De schuine kanten bedekten we met zware en kleinere gerecupereerde rolkeien. De aflopende bodem zorgt ervoor dat het regenwater van het dak afstroomt naar het aanpalende moeras dat werd vergroot tot 3,50 m x 3 m en uitgediept tot 0,80 m. Bij zware regenval of in de winter zal het waterniveau in de gemetselde beek stijgen. Naast de instroom is er ook een overloop voorzien. Zo kregen we dus een stenen beek met een wisselende waterstand. Minder werk, meer plezier Of we deze beek nu een ‘wadi’ gaan noemen? Dat zal afhangen van de volgende klimaatveranderingen: je weet maar nooit of we ooit een woestijnklimaat krijgen. Nu hebben we in ieder geval een beek waarin de kleinkinderen met of zonder laarzen en met of zonder water naar hartenlust kunnen stoeien. Ze maken er een brug over en ze springen van trapje naar trapje. Er moet zelfs een stoeltjeslift overheen gaan zoals in de bergen en er moeten bootjes varen en ze zullen eendjes vangen, … die kleine mannen blijven


maar plannen maken! De droge beek kan in de zomer dienst doen als zonneput. Nu ja, volgend jaar misschien, want dit jaar kwam een luchtmatras eerder van pas… De beek is ook een gezellige babbelput als ze droog staat: we hebben haar ter plekke ingewijd met een zelfgemaakt wijntje van mispels. Er werden immers trapjes en platte stenen ingemetseld waarop we kunnen zitten of een glas kwijt kunnen. Bij regenweer zien we vanuit de living het water een weg zoeken of gutsen vanuit de afvoerbuis van het afdak. Het moeras vangt ook het water op dat aan het buitenkraantje wordt gebruikt om groenten of handen te wassen. In de winter is de grondwaterstand van onze tuin zeer hoog. In een ander moerasje in de tuin staat het water dikwijls tot op 10 cm van het maaiveld. Onze nieuwe beek zal tijdens de volgende winters dus zeker nog een vijvertje zijn, maar dan eentje met veel minder werk en meer plezier.

Afbeeldingen Linkerpagina: Boven: een plan van de keienbeek Midden: de doorsnede van de keienbeek Seizoenen december 2007/ 19

LINK TUSSEN VLEESCONSUMPTIE EN OPWARMING VAN DE AARDE STEEDS DUIDELIJKER De consumptie van vlees is wereldwijd verantwoordelijk voor ongeveer één vijfde van de totale broeikasuitstoot. Het aandeel van de vleesconsumptie staat daarmee op dezelfde hoogte als dat van de transportsector. De biefstuk op je bord zorgt op z’n eentje voor evenveel broeikasgassen als een ritje van 70 kilometer met een doorsnee auto. Tegelijkertijd werd er in België nog nooit zo veel vlees gegeten als vandaag. Het beperken van de vleesconsumptie zou dan ook een efficiënt middel kunnen zijn in de strijd tegen de opwarming van de aarde: vegetarische voeding als recept tegen de klimaatverandering!

Foto’s: beelden uit de film Our Daily Bread van Nikolaus Geyrhalter, tenzij anders vermeld

BROEIKASGASSEN EN VLEESCONSUMPTIE

Uit een enquête van de federale overheid blijkt dat de Belgen broeikasgassen voornamelijk in verband brengen met


energieproductie (zuinig omgaan met toestellen, groene stroom, isolatie, verwarming), consumptie (vermindering van afval en verspilling, industrie) en verkeer en transport (openbaar vervoer, hybride wagens, beperking aantal kilometers). De overheid focust in haar beleid eveneens op deze drie grote usual suspects. Sensibiliserende campagnes als Energievreters (www.energievreters.be) moeten ons bewust maken van de uitstoot door onze huishoudtoestellen. De in een vorige legislatuur voorgestelde verpakkingstaks had volgens de premier tot doel de aan afval gerelateerde CO2uitstoot te verminderen en bij aankoop van een hybridewagen of van een treinabonnement neemt de overheid een deel van de kosten op zich. De aandacht voor deze drie sectoren is niet helemaal onterecht: samen zijn ze inderdaad goed voor een flink deel van de broeikasgasuitstoot. Toch ontbreekt in deze lijst één belangrijk element. Eén heel specifiek onderdeel van ons voedingspatroon vertegenwoordigt volgens recente wetenschappelijke inzichten immers een buiten verhouding groot deel van onze totale broeikasuitstoot. Volgens een rapport uit 2006 van de FAO, de landbouw- en voedselorganisatie van de Verenigde Naties, komen er bij de productie van dit ene type voedsel méér broeikasgassen vrij (18%) dan de totale uitstoot van het wereldwijde autoen vrachtverkeer samen! Het product

dat zo’n buitengewone impact heeft op ons klimaat, wordt vooral in het Westen in overdreven hoeveelheden geconsumeerd: vlees. Dit sterke verband tussen vlees en klimaat heeft in België vooralsnog nog niet de aandacht gekregen die het verdient. Media noch overheid lijken bijzonder enthousiast om dit bewustzijn te vergroten. Nochtans is de Belgische vleesconsumptie niet van de poes, integendeel: de Belg staat wat zijn vleesconsumptie betreft in de top vijf van de wereld. Volgens cijfers van Eurostat bedroeg de consumptie (uitgedrukt in karkasgewicht) in 2002 maar liefst 107 kg per persoon. Dit komt neer op ongeveer 280 g per dag, een triest historisch record. Dat de overheid via allerlei marketingcampagnes, soms zelfs verpakt als ‘boodschappen van algemeen nut’, de al dramatisch hoge vleesconsumptie stimuleert, vormt in dat opzicht een absoluut dieptepunt. VLEES ALS ‘INEFFICIËNTE OMWEG’

De belangrijkste verklaring voor de grote impact van vlees op het klimaat ligt in het inherent inefficiënte karaker van de vleesproductie. Voor vleesproductie moet immers eerst veevoeder geproduceerd worden. Dit is een omweg ten opzichte van de ‘rechtstreekse’ productie van gewassen voor menselijke consumptie. Als gevolg van deze omweg is er voor een bepaalde voedingswaarde aan vlees vele malen meer energie, land en water nodig dan voor eenzelfde voedingswaarde aan plantaardige producten. Deze verspilling geeft uiteraard al aanleiding tot een hoge CO2-uitstoot. Daarnaast zijn er nog twee elementen

die onlosmakelijk verbonden zijn met het houden van dieren op grote schaal, zoals dat vandaag nodig is voor de vleesvoorziening. Ten eerste is er het mestprobleem: doordat er veel meer mest wordt geproduceerd dan nodig voor de bemesting van gewassen, ontstaat er in de bodem een teveel aan stoffen als stikstof en fosfor. Dit heeft een sterk negatieve impact op ecosystemen. Door het teveel aan voedingsstoffen groeien bepaalde types van planten zeer snel, waarbij andere soorten overwoekerd worden (eutrofiëring). Ook het grondwater kan door de insijpeling van meststoffen verontreinigd worden. De verstoring van de stikstofcyclus door de overproductie van mest leidt echter ook tot de uitstoot van lachgas, een zeer krachtig broeikasgas! Ten tweede worden er in het verteringsproces van herkauwers grote hoeveelheden methaan geproduceerd, eveneens een belangrijk broeikasgas. VEGETARISME, HET RECEPT TEGEN DE KLIMAATVERANDERING?

Om onze persoonlijke CO2-uitstoot te doen dalen veranderen we (hopelijk) ons gedrag: we rijden minder met de auto en proberen om spaarzaam te zijn met enerSeizoenen december 2007/ 21

Foto boven: Pikaluk.

heeft een CO2-uitstoot die 20 keer lager ligt: vegetarisch eten is een paardenmiddel tegen de klimaatverandering! Eva (Ethisch Vegetarisch Alternatief ) www.vegetarisme.be

gie. Het bovenstaande toont aan dat ook de beperking van je vleesconsumptie een zinvol middel is om je persoonlijke CO2-uitstoot te beperken. Volgens het wetenschappelijke tijdschrift The New Scientist hangt er met het eten van een biefstuk van 270 g dan ook een broeikasgasuitstoot van maar liefst 10 kilogram CO2-equivalent samen. Om een idee te geven: voor eenzelfde hoeveelheid CO2 moet je 70 kilometer met een doorsnee wagen rijden of 300 uur onnodig het licht laten branden! Een vegetarische maaltijd met eenzelfde voedingswaarde

Donderdag veggiedag Zo luidt de nieuwe campagne van EVA waarmee ze de Vlaming willen aansporen om één keer per week vegetarisch te eten. De ideale kans om vegetarische producten en ingrediënten te leren kennen. Meer info vind je op www.donderd agveggiedag.be. Vegetarisch vrijen Eva-magazine bericht dat veganisten het onaangenaam vinden om te vrijen met mensen die vlees eten. Dat bleek uit onderzoek van de Universiteit van Canterbury in Nieuw-Zeeland. O.a. het idee om speeksel uit te wisselen met vleeseters schrikt veganisten af. Misschien is de keuze tussen een kus of een kotelet snel gemaakt?

HET ASBESTVERHAAL VAN LOUISE MARIE ANNE-MARIE MAENHOUT

Om je verbeelding aan het werk te zetten, volstaat het om eventjes een blik te werpen op de foto’s. Je ziet het groen, je ruikt de zuivere lucht, je voelt de ademruimte, … Voor wie het in kaart wil brengen: Louise Marie maakt deel uit van Ronse en ligt pal aan het Muziekbos. Bij heel wat jongeren is het Muziekbos erg bekend; slechts enkelingen zijn er nog niet op kamp geweest of hebben nog niet gelogeerd in De fiertel. Wandelaars, natuurliefhebbers, mountainbikers, … allemaal vonden ze de weg naar deze mooie groene omgeving. Zij die er wonen konden tot voor kort zorgeloos hun deuren en ramen openzetten. Dit zorgeloze bestaan blijkt nu opeens in het gedrang te komen. De Bestendige Deputatie van Oost-Vlaanderen gaf namelijk groen licht voor een asbeststort… Een voormalige zavelgroeve veranderde van eigenaar en de nieuwe exploitant ziet brood in het gevaarlijke afval!

De ene noodkreet volgde de andere op en zo kregen we (naar analogie met het Groene Gordel Front) een soort steunende gordel, een groen front tegen het asbestafval aan het Muziekbos. De Blauwe(bos)kousjes Verdedigers werden in het leven geroepen en heel wat verenigingen met een ecologisch tikkend hart sloten zich aan.

Anne-Marie Maenhout is bestuurslid van Velt Sint-Truiden. Ze was ook lesgeefster bij Velt en stond mee aan de wieg van het project ‘De Waterkuil’ in Zepperen. Foto’s: Tilly Jacobs

Het spreekt voor zich dat er onmiddellijk massaal protest tegen deze plannen ontstond. Omwonenden van de locatie verzamelden zich en er werd een vzw opgericht. De buurt trok aan de alarmbel. Niet zonder succes, want het aantal proteststemmen groeide (en groeit nog) zodat zonder al te veel inspanningen de kaap van 5000 handtekeningen op de petitie tegen dit asbeststort werd gehaald. 22/ Seizoenen december 2007


ASBEST, LEVENSGEVAARLIJK

Asbest is een commerciële verzamelnaam voor bepaalde natuurlijke mineralen met een vezelachtige structuur. Er bestaan verschillende soorten asbest, zoals crocidoliet of chrysotiel. Asbest heeft een aantal goede eigenschappen: het is onbrandbaar, hittebestendig, slijtvast en goedkoop, vooral in vergelijking met keramische vezels met dezelfde eigenschappen. Daarom werd asbest in het verleden in talrijke toepassingen gebruikt. In losse vorm in thermische isolatie, asbestkoorden en -textiel, asbestpapier en -karton; in gebonden toestand onder andere voor de productie van asbestcement. Asbestcement is bij velen bekend onder de merknaam Eternit.

De FOD Werkgelegenheid heeft een brochure gepubliceerd met als titel Asbestinventaris en beheersprogramma. Deze brochure is vooral bestemd voor werkgevers en werknemers. Je kunt de brochure downloaden op www.meta.fgov. be of je kunt ze bestellen via [email protected]. be of fax 02 233 42 36.

Er is ook een gitzwarte keerzijde aan het asbestverhaal: asbest doodt… Asbestose – een vorm van stoflong – is slechts een van de ziekten die door asbest kan worden veroorzaakt. Daarnaast kan blootstelling aan asbest leiden tot niet-kwaadaardige letsels van het longvlies, kwaadaardige kankers aan het long- en buikvlies en longkanker. Honderden mensen zijn al gestorven aan ziekten ten gevolge van blootstelling aan asbest. Verwacht wordt dat het dodental nog zal blijven stijgen tot het jaar 2015 à 2020. Dit komt door de lange periode tussen blootstelling aan asbest en het optreden van de ziekteverschijnselen. Tekst kaderstukjes: Johan Vaneerom, BBL.

De plaatselijke winkeliers vonden het evident om op hun toonbanken de gedrukte versie van de petitie aan hun klanten voor te leggen en ook in de regionale pers kreeg dit probleem de aandacht die het verdiende. Zelfs enkele dichters waagden zich aan het uiten van hun protest in dichtvorm. Hun gevoe-

lige woorden werden gebundeld in de Oost-West-As-Best gedichten, een poging om dit mooie groen niet kapot te laten gaan en om onze kinderen de groene long van de Vlaamse Ardennen niet af te nemen. Kortom, heel veel mensen zetten alles op alles om deze plannen nietig te doen verklaren. Dankzij heel wat bezwaarschriften en vooral ook doordat de stad Ronse eveneens bezwaar had ingediend tegen de komst van het stort, stond het kabinet van de Vlaamse minister van Leefmilieu een (tijdelijke) opschorting van het asbeststort toe. Dit betekent dat het Muziekbos en de omgeving een asbestvrije zomer achter de rug hebben. We blijven ervoor ijveren dat dit voor altijd zo mag blijven! Alle specifieke info vind je op http:// stopasbestinlouise.blogspot.com/


EN WAT TUSSEN 1960 EN 1998?

Al sinds 1960 weet men dat asbest zeer schadelijk is. Toch heeft het nog maar liefst tot 1997-1998 geduurd vooraleer in België, als laatste van de ons omringende landen, het gebruik van asbest werd verboden. Door het jarenlange gebruik van asbesthoudende producten en materialen, vooral in de bouwsector, komt nu jaarlijks zo’n 50.000 à 60.000 ton asbesthoudend afval vrij in Vlaanderen. Asbest is ook her en der verspreid in het milieu door het gebruik van asbestcementdraailingen voor de ophoging van particuliere terreinen, in funderingen van wegen of als wegverharding en door het storten van asbesthoudend afval. Vooral rond de fabrieken die asbest produceerden, is de kans groot dat in de leefomgeving asbesthoudende producten werden gebruikt. De Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij heeft sinds maart van dit jaar een saneringsprogramma opgestart voor zo’n 480 percelen. Het programma beperkt zich echter enkel tot de productiesites voor asbest en de in kaart gebrachte gemeenten Kapelle-opden-Bos, Willebroek, Puurs, Meise, Mechelen, Londerzeel, Grimbergen en Sint-Amands.


ASBEST, WAARHEEN?

Asbesthoudend bouwen sloopafval moet steeds apart worden ingezameld. Ongebonden asbest laat je verwijderen door een erkende firma; het is te gevaarlijk om hier zelf aan te beginnen. Het ongebonden asbest wordt na inzameling verwerkt in cementblokken voor ze gestort worden. In Frankrijk bestaat er een techniek om ongebonden asbest te verglazen. Gebonden asbest kun je eventueel zelf verwijderen en naar het containerpark brengen (vanaf 1 januari 2008 in elke gemeente), maar let er dan op dat je voldoende beschermingsmaatregelen neemt en dat men het asbesthoudend afval op het containerpark in een aparte, afgesloten container deponeert. De handige brochure Asbest in en om het huis, kun je gratis bestellen bij de Vlaamse Infolijn (1700, elke werkdag van 9 tot 19 u) of via http://www.vlaanderen.be/lucht. Afvalstoffen met gebonden asbest worden na inzameling gestort, omdat er hiervoor nog geen alternatieve verwerkingstechnieken bestaan in onze regio. Het asbesthoudend afval moet afgedekt worden afgevoerd naar een stortplaats die daarvoor een vergunning heeft en moet worden nat gesproeid om stofvorming tegen te gaan. De afvoer van asbesthoudend afval laat vaak nog te wensen over. Als men de Nederlandse cijfers extrapoleert naar Vlaanderen zou zo’n 90.000 ton asbesthoudend afval moeten vrijkomen i.p.v. de huidige 50.000 à 60.000 ton. Dit toont aan dat er in Vlaanderen nog veel werk aan de winkel is en dat asbesthoudend afval misschien via niet geschikte wegen wordt verwijderd. Door het ontbreken van voorzorgsmaatregelen in die situaties kunnen ernstige gezondheidsrisico’s optreden. Om hiervoor een oplossing te bieden, werd een Vlaams actieprogramma rond asbest opgestart. Dat er nog een hele weg af te leggen is naar een degelijke invulling ervan in de praktijk, blijkt uit het verhaal van het Oost-Vlaamse Louise Marie. Bij het schrijven van dit artikel is het nog niet duidelijk hoe het verdict, dat uitgesproken moet zijn voor 11 november, zal luiden. In Louise Marie is het dus bang afwachten. Als het stort er komt, zal het asbestafval in big bags worden vervoerd voor de veiligheid, maar wat zal er op de stortplaats zelf gebeuren? Wie zal voldoende controles uitvoeren? Metingen? Onwetende wandelaars lopen immers de kans om, als het even fout gaat, al genietend van het groen tegelijkertijd nietsvermoedend dodelijke asbestgeneugten op te doen.

Illustratie: An Candaele

Kan de overheid er niet voor zorgen dat de verwijdering van asbesthoudend materiaal veiliger en met meer garanties gebeurt in Vlaanderen (er zijn voorbeelden genoeg in het buitenland)? Dat ze de touwen zelf in handen neemt en dergelijk gevaarlijk afval niet door in


het verleden onbetrouwbaar gebleken privébedrijven laat afvoeren? Dat ze voldoende controle uitoefent op de stortplaatsen waar men de voorschriften niet steeds al te nauw neemt? En bovenal dat ze asbeststorten in godsnaam niet aanlegt op een plaats waar jongeren op bosklassen gaan en fietsers en wandelaars hun hart ophalen!

MAGNETISCHE WASBOLLEN Misschien heb je er hier en daar ook al wat over gehoord: magnetische wasbollen die een levenlang meegaan en elk pak wasmiddel overbodig maken… Klinkt te mooi om waar te zijn? Toch lopen er naast een hoop sceptici ook heel wat mensen rond die meer dan tevreden zijn met dit “waswonder”. Moniek Van de Voorde is een van hen en geeft graag een woordje uitleg. GEEN WASPOEDER MEER

Tijdens een informatieve avond over milieuvriendelijke was- en onderhoudsproducten, georganiseerd door onze plaatselijke Velt-afdeling, vertelde een van de aanwezigen dat hij al een jaar lang met succes waspoeder verving door wasbollen. We stonden versteld. Nieuwsgierig en gemotiveerd als we zijn – zeker als het om milieuvriendelijke stappen gaat – gingen we informatie opzoeken. We schaften de bollen aan en experimenteerden zelf. Daarenboven vonden we hier en daar wel wat gelijkgezinden. We kochten de wasbollen o.a. ook als nieuwjaarsgeschenk voor de kinderen. Wij wassen nu al geruime tijd met magnetische wasbollen in de plaats van met chemische was- en spoelmiddelen en delen onze ervaringen met andere gebruikers. Laat me zeggen dat deze informatie niet commercieel gericht is. Ik wil ze enkel verspreiden vanuit mijn gedrevenheid voor duurzaamheid en milieuzorg, vanuit mijn bekommernis om onze gezondheid en die van ons nageslacht.

WAT PERSOONLIJKE UITLEG VOOR WIE ER MEER OVER WIL WETEN

• Twee magnetische bolletjes laat ik elk apart tegen de trommelwand van de wasmachine liggen. Door de magnetische kracht blijven ze daar. Bij het wassen verlagen de bollen de oppervlaktespanning van het waswater. Hierdoor is het water beter in staat om vuil en geurtjes los te werken. Chemische wasmiddelen zijn daardoor overbodig. De magnetische kracht neemt de wastaak over. • Ik gebruik een kort wasprogramma, omdat chemische producten wegspoelen nu niet meer hoeft: wassen is spoelen en omgekeerd. De werkwijze bespaart dus in uitgaven, water en elektriciteit. • Ik heb nog geen schade ondervonden aan het wasgoed, oud noch nieuw. De was is gewoon proper. Hardnekkige vlekken laat ik niet indrogen; af en toe moet ik eens een vetvlek extra inwrijven met galzeep of gewone vaste bruine zeep, maar dat deed ik vroeger ook al. Voor witte was voeg ik er een milieuvriendelijk bleekmiddel op basis van zuurstof aan toe, een half potje ecover waspoeder of zuurstofpoeder. Dat volstaat om de was wit te houden. Kan ik de was in de zon drogen, dan hoeft dit zelfs niet. • Je mag geen wasverzachter gebruiken om twee redenen: het legt een film op het linnen waardoor het een negatieve invloed heeft op de waskracht, en daarenboven kan het product schadelijk zijn voor huid en milieu. Persoonlijk vind ik Seizoenen december 2007/ 27

mijn linnen zelfs zachter dan vroeger, maar ik gebruikte eerder ook nooit wasverzachter. • De geur van de was is neutraal, wat logisch is. Ik verkies trouwens natuurlijke geuren boven geparfumeerde toestanden. Wat betekent ‘fris ruiken’? • Ik laat de bollen altijd in de trommel, dan gaan de kinderen er niet mee spelen, zijn ze nooit zoek… Ze kosten amper  50,00 en zijn, naar men beweert, onverslijtbaar. Je kunt ze bestellen en je verder informeren via www.waswonder.be. Foto onder: Sanja Gjenero

ENKELE VOORDELEN OP EEN RIJTJE

• geen agressieve chemicaliën • geen luchtvervuiling • niet giftig • niet irriterend • kleurveilig • geen aparte spoelbeurt • geen weefselbeschadiging • gemakkelijk, economisch, milieuvriendelijk • zacht wasgoed … Nog niet overtuigd? Misschien wel nieuwsgierig? Het begin van wijsheid…? Moniek Van de Voorde 28/ Seizoenen december 2007

CONSUMENTENNIEUWTJES REACTIE VAN DE REDACTIE

VELT VERLICHT

CONSUMPTIECIJFERS

Het verhaal van de wasbollen lijkt haast te mooi om waar te zijn. Daarom verrichte de Seizoenen-redactie enig opzoekwerk. Wat blijkt: in 2006 verscheen in het Nieuwsblad al een artikel over deze magnetische wasbollen. Daarin liet men een specialist van het Centrum voor Oppervlaktechemie en Katalyse van de KU Leuven aan het woord. Die bevestigde dat de twee magneten in principe net hetzelfde doen als waspoeder, nl. de oppervlaktespanning van het water verlagen. In welke mate ze dat doen, bleef echter onbeantwoord. Op allerlei discussiefora op internet lopen de meningen in ieder geval uiteen: een aantal sceptici lachen met de bollen en zweren bij traditionele wasmiddelen; veruit de meeste mensen die de bollen in huis haalden blijken echter bijzonder tevreden te zijn. En dat kunnen we, onder het motto ‘baat het niet, dan schaadt het niet’, enkel toejuichen, toch? Het milieu vaart er immers alleen maar wel bij wanneer tientallen mensen het waspoeder aan de kant laten staan. En een kledingstuk hoeft toch niet per se witter dan wit te zijn? Wat denk jij van de magnetische wasbollen? Mail je reactie naar [email protected] of stuur een brief ter attentie van de redactie.

De nieuwe website www.verlicht.be is een vormingsdatabank rond milieubewust verbruiken. Hij werd gemaakt door het Netwerk Bewust Verbruiken vzw (NBV) en zes milieuorganisaties waaronder Velt. De vormingsdatabank biedt consumenten en sociaalculturele organisaties een volledig overzicht van cursussen, lezingen of workshops die mensen helpen om hun ecologische voetafdruk te verlichten. Meer informatie: www.verlicht.be

In opdracht van VLAM voerde het marktonderzoekbureau InSites een onderzoek naar de voedingsconsumptie van de Belgen in 2007. Daaruit blijkt dat op een gemiddelde dag in de eerste drie maanden van 2007 zo’n 29 procent van de Belgen tussen 3 en 100 jaar een buitenhuismaaltijd namen of buitenshuis dronken. 13 procent nam een afhaalmaaltijd en zowat iedereen deed aan thuisverbruik. Thuis blijft nog steeds veruit de belangrijkste plaats om te eten en te drinken, gevolgd door op werk of op school, bij familie of vrienden, op restaurant en onderweg. Een groeiend fenomeen in de huidige hectische samenleving is de consumptie on-the-go. Uit het onderzoek blijkt dat 8 procent de dag voordien iets onderweg gegeten of gedronken heeft. Het gaat hierbij vooral om 12- tot 44-jarigen en eerder om mannen dan om vrouwen. Bron: StoreCheck, september 2007 NUTRICOSMETICA: DE NIEUWSTE MARKETINGTRUC

Met Functional Food duidt men voedingsmiddelen aan die een extra gezondheidseffect beloven. Denk aan melk met extra kalk, margarine met cholesterolverSeizoenen december 2007/ 29

Samenstelling consumentennieuwtjes: Bart Coenen Redactie: Reine De Pelseneer

lagende werking of drankjes als Yakult. Nu is er ook nutricosmetica: via supplementen worden voedende bestanddelen met een cosmetisch effect toegediend. Met een oplospoedertje met aardbeiensmaak bestrijd je bijv. je cellulitisprobleem van binnenuit. Er zou ook een product op de markt zijn dat in één klap het silhouet, het haar, de huid en de nagels van vrouwen boven de dertig aanpakt. De meeste van deze producten bevatten antioxidanten die vrije radicalen, bijproducten van de stofwisseling, opruimen. Vrije radicalen zorgen voor huidveroudering en die zou dus worden verminderd. Volgens professor Jo Lambert, huidarts aan de UGent, is er echter geen enkel wetenschappelijk onderzoek dat bewijst dat nutricosmetica huidveroudering tegengaan. Vrije radicalen spelen bovendien een rol in het afweersysteem en het is dus niet goed voor de gezondheid om ze volledig op te ruimen. Je kunt een teveel aan antioxidanten binnenkrijgen: antioxidanten zijn vitamines die je vindt in groenten en fruit; extra antioxidanten innemen kan zorgen voor een overdosis. Het is aanlokelijk om gemiste groenten en fruit met allerlei supplementen te compenseren. Maar als je gezond en gevarieerd eet, heb je al die extra drankjes absoluut niet nodig. Een appel eten is nog altijd gezonder dan de vitamines die in die appel zitten door middel van een pilletje innemen. Bovendien zorgen al die supplementen vaak voor veel verpakOp www.demaakbaremens.org kingsafval en er is een hoop kun je in het kader van de cam- energie nodig om deze propagne ‘Koelkast of medicijn- ducten te produceren. kast’ een gratis informatieboekje downloaden over functionele Bron: Bodytalk, november voedingsmiddelen. 2007. 30/ Seizoenen december 2007

ALLE DAGEN VIS?

Omega-3-vetzuren zijn gezond. En ze zitten in vette vis. Dat klopt. Helaas is deze vis vaak vervuild door zware metalen zoals kwik en zijn de zeeën zo erg overbevist dat van sommige vissoorten tot 90 % al in de netten is verdwenen. Weinigen weten dat je dit overgehypte vetzuur omega-3 ook uit plantaardige producten kunt halen. Plantaardige oliën rijk aan omega-3 zijn koolzaad-, lijnzaad- en walnotenolie. Gezond, en je helpt de zee niet naar de haaien. Bron: Faculteit geneeskunde UGent. 4DE GENERATIE KERNCENTRALES: GEEN OPLOSSING

De stijgende kosten van uranium zullen de prijs van nucleaire energie de komende jaren de hoogte injagen. De kerncentrales van de vierde generatie zullen daarvoor geen oplossing bieden. Ze mogen dan wel hun eigen kernafval als energiebron verbruiken en daardoor met minder uranium evenveel energie opwekken, het feit dat deze nieuwe centrales nog gebouwd en ontwikkeld moeten worden, zal de nucleaire energie eveneens duur maken. Wanneer in 2020 de wereldwijde uraniumproductie zal tekortschieten, heeft België de keuze: zeer dure kernenergie produceren of alsnog sluiten. De investeringen (enkele miljarden) zijn dan een maat voor niets geweest. Toch maar meteen kiezen voor duurzame energie? Bron: Knack, 15 augustus 2007.

HET BESTE UIT EEN REEKS TESTEN Indeafgelopenmaandenverschenenin hetDuitsetijdschriftÖko-Test(OT)heel watboeienderesultatenvanvergelijkende onderzoeken van levensmiddelen. Een overzicht: BIOPRODUCTEN BIJ DE DISCOUNTER

Het gamma bioproducten dat wordt aangeboden via prijsbrekers zoals Aldi en Lidl groeit snel, en al zeker in Duitsland. OT vroeg zich dan ook af of de kwaliteit hier niet onder lijdt. Er werden 9 productgroepen onderzocht, van camembert over diepvriesgroenten tot deegwaren. Twee derden van de geteste producten kregen de score ‘zeer goed’, daaronder alle koffies en melen. Bij melk en de zachte kazen werden de meeste mankementen opgetekend, vooral over uitzicht, geur en smaak. Een andere merkwaardige vaststelling betrof het gehalte aan Omega-3 vetzuren die bij 5 van de 6 zachte kazen een derde minder bedroeg dan bij melkproducten van koeien die overwegend gras hebben mogen eten. Daar is niet onmiddellijk een sluitende verklaring voor te vinden, vooral omdat de overige zuivelproducten zoals boter, yoghurt en de meeste melkstalen wel de verwachte hogere waarden te zien gaven.

wat te hoog is voor biowaren. Bij de gangbaar geteelde peterselie werden op 1 verkooppunt na overal stalen aangetroffen met tot 6 verschillende pesticidenresidu’s waaronder een aantal verboden bestrijdingsmiddelen of waarvoor geen toestemming was aangevraagd. POTJES BABYVOEDING MET GEVOGELTE

Nadat de fabrikanten van potjesvoeding al enkele malen hadden beloofd dat hun deksels in de toekomst geen ongewenste stoffen zoals ftalaten zouden bevatten, lijkt die belofte nu wel ingelost te zijn. Er wordt nu gebruik gemaakt van ESBO, een chemisch veranderde soja-olie. Deze stof lijkt tot op heden onverdacht maar er is nog maar weinig

Foto: Richard Sweet.

PETERSELIE

OT kocht drie bussels peterselie in een twaalftal verkooppunten. Bij 3 van de 21 biostalen werden toch pesticidenresidu’s gemeten van meer dan 0,1 mg/kg, Seizoenen december 2007/ 31

onderzoek naar gedaan. In een aantal biopotjes is het ijzergehalte wat te laag. OT vindt dat men beter zelf de babyvoeding kan maken met ijzerrijk vlees zoals runds- of kalsvlees. ONTBIJTGRANEN

Foto: Renata Prado.

Zeventien chocomengelingen heeft OT laten onderzoeken. Eén ding hebben ze alle gemeen: ze zijn te zoet met suikergehaltes van 26 tot 45%. De twee biologische versies zijn voor het overige vrij degelijk: ze bevatten geen residu’s van pesticiden, schimmelsporen, aroma’s of toegevoegde vitaminen.

weekmakers bevatten. Maar aangezien bij deze conserven de vruchten geen vet bevatten en dus amper weekmakers zullen opnemen, geeft OT er in dit geval geen slechte punten voor. Verder worden aan gangbare augurken steeds aroma’s toegevoegd en in de helft van de producten nog eens extra zoetstoffen. De twee geteste bioversies zijn evenwel onberispelijk. Luk Naets

KAN KUNST HET KLIMAAT REDDEN? SMELTEND IJS: EEN HEET HANGIJZER BART COENEN

Brussel, 5 oktober. Nog tot 6 januari 2008 kun je in het Paleis voor Schone Kunsten (Bozar) in Brussel de tentoonstelling Melting Ice/A Hot Topic (Smeltend Ijs/Een Heet Hangijzer) bezoeken. Deze reizende tentoonstelling, gelanceerd in Oslo op Wereldmilieudag (5 juni), brengt 40 kunstenaars uit 25 landen samen rond het thema van de klimaatverandering via smeltend ijs (melting ice), sneeuw en permafrost. Na 6 januari reist Melting Ice verder naar Monaco en Chicago.

toestand, een massa die niet wakker wordt.’ Matthiessen noemt dit het monster of indifference (monster van onverschilligheid) en vraagt zich af hoe we deze massa kunnen wakker krijgen. Carl Bass van sponsor Autodesk, een designsoftwarebedrijf, wil minstens ook de huidige inspanningen tegen klimaatverandering opdrijven: ‘De huidige definitie van duurzaamheid (voldoen aan de behoeften van de huidige generatie zonder die van de toekomstige te compromitteren, nvdr.) volstaat niet langer.

In Brussel opende het boeiende symposium Creative Approches to Climate Change, waarvan hier verslag, de tentoonstelling. In het panel zaten o.a. een milieuactivist, een ondernemer, een kunstenaar en een vertegenwoordiger van de UNEP, het milieuprogramma van de Verenigde Naties. Een debat over politiek, economie, kunst en techniek.

‘Dromen van welvaart raken vermengd met desillusies wanneer het klimaat gecompromitteerd wordt’, Kunstenares Margaret Cogswell, VS.

WE DOEN NIET GENOEG OPGELEGDE AUGURKEN

Zo’n bokaal in azijn of melkzuur zwemmende vruchten, wat kan daar nu mis mee zijn? Er zijn natuurlijk de deksels met PVC-sluitingen die ongewenste 32/ Seizoenen december 2007

De Amerikaanse schrijver en milieuactivist Peter Matthiessen opent het debat met een weinig opbeurende vaststelling: ‘Er is een enorme massa die nog niet voldoende op de hoogte is van de

We moeten de kansen van de toekomstige generaties verbeteren, want we creëerden een tekort.’ Ook Tamas Marghescu van de World Conservation Union (IUCN) is zich bewust van dit tekort: ‘De dringendheid (emergency) zou duidelijk moeten zijn voor iedereen. Al Gore heeft veel bereikt, maar hij heeft nagelaten een begrijpelijk beeld te geven van wat we moeten doen. Dat is een tekortkoming. Wat is het antwoord op wat Gore ons heeft voorgeschoteld?’ Seizoenen december 2007/ 33

DE TAAL VAN HET GELD

Daarop presenteert Marghescu zijn kritiek op het schema (met drie peilers: een sociale, een economische en een milieupeiler) waarop tot hiertoe het concept van ‘duurzame economie’ rustte. Hijzelf wijst op de noodzaak om van dit model af te stappen (het milieu moet de basis zijn van alle andere peilers) en pleit ervoor de natuur in geld uit te drukken: ‘Intussen noemen zowat alle bedrijven zichzelf duurzaam, maar het blijft erger worden. Een fundamentele verandering is nodig.’

‘We knagen al winkelend aan de peilers. Het is alsof we met ons karretje vol naar de kassa lopen en er is geen kassière’, Tamas Marghescu, IUCN. Marghescu maakt dit duidelijk met een metafoor: ‘We knagen al winkelend aan de peilers. Het is alsof we met ons karretje vol naar de kassa lopen en er is geen kassière. Zo kan het niet verder. De natuur moet een prijs hebben. Het is de enige manier waarop we haar kunnen bewaren. Daarom moeten we de taal van de economie kunnen spreken, we moeten de natuur economiseren. Kijk bijvoorbeeld naar het zogenaamde ecotoerisme. Het gebruikt de natuur gratis. Waarom? Verbeteren we zo de toestand? Neen, integendeel: ecotoeristen hebben een verschrikkelijk slechte ecologische voetafdruk.’ Marghescu legt de lat duidelijk hoger. Volgens hem moeten we het ecosysteem opnieuw gezond maken. Een ecologische voetafdruk van nul of 34/ Seizoenen december 2007

zelfs beter is dan het doel: ‘Wanneer je een stuk uit het fundament neemt, moet je dat stuk vervangen’.

Duurzaamheid

milieu

economie

samenleving

Het conventioneel duurzaamheidsmodel met 3 pijlers is niet houdbaar wanneer de milieupijler voortdurend verder erodeert.

DE POLITIEK NIET?

Tamas Marghescu gelooft dat een verbond tussen kunstenaars, wetenschappers en mensen uit de praktijk kan bijdragen aan een oplossing voor de klimaatveranderingen. Opvallend: de politiek komt niet voor in zijn rijtje. Tamas: ‘We hebben geen politici met een visie. Nochtans heeft ieder individu voor zichzelf en de maatschappij als geheel de keuze: wachten op de catastrofe of inzien dat we moeten veranderen.’ (‘Politicians will not bring about the change; they are reacting on it. It has to come from all of you.’) Schrijver Peter Mathiessen doet er nog een schepje bovenop: ‘De politici zijn waardeloos. Ze zouden zich moeten schamen, net als bedrijven en aandeelhouders.’ Eric Falt van het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) is het daar niet mee eens. Volgens hem is het zoeken van een dergelijke confrontatie achterhaald. Hij roept op tot samen-

KUNST MAAKT NIEUWSGIERIG

Kunstenaar Subhankar Banerjee: ‘Kunstenaars werken niet meer geïsoleerd, maar zoeken samenwerking, bijvoorbeeld met wetenschappers. Ik wil de link leggen tussen kunst en urgency (dringendheid). We zijn verzadigd met beelden en informatie. We willen geen slecht nieuws meer horen. Volwassenen zijn cynisch, ze hebben de nieuwsgierigheid die ze als kind hadden, verloren. Kunst kan ons opnieuw nieuwsgierig maken. Die nieuwsgierigheid kan leiden tot discussie, engagement en actie. Of om het met de woorden, van Arthur Miller te zeggen: ‘Kunst is de wraak van de menselijke geest tegen de kortzichtigheid.’ Een kunstwerk kan ook uitgroeien tot een symbool, zoals Guernica, het schilderij van Picasso dat uitgroeide tot het antioorlogsicoon van de 20ste eeuw’. werking: ‘Werk met de bedrijven, ga partnerschappen aan en laat hen niet achter. We moeten de kans grijpen om iedereen aan boord te hijsen. Oplossingen moeten collectieve oplossingen zijn, met de burgermaatschappij (civil society) én de politiek. Een hele reeks VN-organen (zoals de UNEP, nvdr.) werkt eraan. De UNEP alleen kan geen antwoorden geven. Een grote verantwoordelijkheid rust op de regeringen. Zonder hen is geen oplossing mogelijk. En we moeten zeer vlug oplossingen vinden.’ Mathiessen geeft daarop toe dat zijn houding gedeeltelijk is ingegeven door een ouderwetse radicaliteit, maar verdedigt zich tegelijkertijd: ‘Ik ken heel wat mensen die voor grote oliemaatschappijen werken en geen snars geven om het milieu. Deze houding, zoals je die bijvoorbeeld ziet bij Exxon mobile, moeten we bekampen. Want zij staan buiten de wet. Ze betalen miljoenen aan wetenschappers om te zeggen dat er geen bewijs is van de opwarming van de aarde. Bovendien hebben ze onze regering in hun broekzak. Wil je iets veranderen aan het regeringsbeleid, dan moet je eerst Exxon veranderen.’ Carl Bass, Autodesk: ‘De regeringen re-

guleren en hebben dus hun rol te spelen. Maar op lange termijn weegt de voorkeur van consumenten harder door. Als de mensen niet willen dat er iets verandert, verandert er ook niets.’ WAT MET TECHNOLOGIE?

Eric Falt (UNEP): ‘Het debat (of er nu al dan niet een klimaatverandering aan de gang is nvdr.) is voorbij en het gaat nu heel snel. We moeten immers de shift maken naar een lage-koolstofeconomie. We staan op de drempel van een derde industriële revolutie. Het milieubewustzijn is aan het boomen. Een ongewoon snelle verandering zie ik bijvoorbeeld bij architecten in China. Hier in het Westen denkt iedereen dat alles wat zich daar afspeelt slecht is, maar eigenlijk begrijpen wij niet goed wat er daar gebeurt.’ Wat is de rol van nieuwe technologieën? Veroorzaken ze problemen of lossen ze die eerder op? Carl Bass, CEO Autodesk: ‘Veel hangt af van de motivatie van de mensen. De private sector wordt gemotiveerd en gedreven door winst. De verschuiving naar meer duurzame productie zoals bijvoorbeeld de Seizoenen december 2007/ 35

productie van hybride wagens of energiezuinige computerchips is geen altruïsme. Deze dingen komen er enkel wanneer voldoende consumenten ernaar vragen. Maar ik denk dat technologie de richting uitgaat waarin het meer probleemoplossend werkt dan dat het problemen veroorzaakt.

‘De huidige economie berekent niet de volledige levenscyclus van wat we consumeren’, Carl Bass, Autodesk. De vraag is: hoe komen we tot optimale oplossingen/ hoe optimaliseren we onze beslissingen? We nemen bij het ontwerp van producten te vroeg niet goed geïnformeerde beslissingen. Wat we bij Autodesk willen doen is software ontwikkelen die het voor ontwerpers mogelijk maakt de impact van hun beslissingen vroeger in het proces te begrijpen.’ Bass illustreert dit met een eenvoudig voorbeeld: ‘Het is beter om een gebouw energie-efficiënt te ontwerpen dan er achteraf zonnecellen op te zetten. We moeten voorzien, niet repareren.’ Autodesk is een softwarebedrijf en vervuilt op zich niet erg veel. Het gaat dit bedrijf vooral om de klanten, de ontwerpers die de software gebruiken en beslissingen nemen over de aard van hetgeen ze ontwerpen. Aan hen wil Autodesk instrumenten geven waarmee ze bijvoorbeeld kunnen voorspellen hoe hun producten zullen werken of hoe hun ontwerp een neutrale of zelfs positieve impact op het milieu kan hebben. KUNST DAN?

De persconferentie na het symposium focust op de bijdrage die kunst kan leveren aan de bewustmaking van het brede publiek. Johan Vansteenkiste (Bozar): ‘Wij willen 36/ Seizoenen december 2007

betrokken zijn bij de actuele wereldproblematiek. Artiesten zijn altijd kritische observatoren geweest van de wereld. We hangen van hen af voor de stimulering van onze ideeën en visie.’ Eric Falt (UNEP) noemt kunstenaars een natuurlijke bondgenoot: ‘We betreden een nieuw tijdperk en kunstenaars spelen daarin een geprivilegieerde rol. Zij inspireren het publiek op een manier waarop wij dat niet kunnen met wetenschappelijke rapporten en in politieke debatten.’1 Mia Hanak, directeur van het Natural World Museum situeert de kracht van kunst vooral in emotionele hoek: ‘Kunstenaars steken bij mensen het vuur van de passie aan. Elk brengen ze op hun eigen manier verandering in beeld. Samen creëren ze verandering. Mensen verenigen in actie en gemeenschappen versterken, dat is ons uiteindelijke doel. Want er moet een verschuiving komen in visie, houding en handeling. Deze tentoonstelling is een fusie tussen kunst, milieutechnologie en positieve sociale verandering die een duurzame toekomst in beeld brengt. We willen ook meer kanalen creëren. Hiermee bedoel ik dat bewustmaking vaak gebaseerd is op angst, bijv. beelden van rampen, overstromingen, … Denk maar aan hoe de orkaan Katrina werd gebruikt. Wij willen ook door kunst geïnspireerde emotie die uitmondt in verandering. En het heeft werkelijk effect. Ik ben al mensen tegengekomen die zeiden: wel, ik ben een groene jongen, maar door deze tentoonstelling wil ik nog een stapje verder gaan.’ 1: Het GEO-4-rapport van de UNEP wijst erop dat klimaatverandering een mondiale prioriteit is die politieke wil en leiderschap vereist.

Debali/Denial – Chris Jordan, VS Deze afbeelding geeft 24.000 GMC Denali SUV (Sports Utility Vehicle) logo’s weer, een hoeveelheid die overeenkomt met zes weken werelwijde verkoop van dit automodel. De logo’s zijn in mozaïek gerangschikt en het werk weerspiegelt het beeld van de Mount Mc Kinley in het Denali National park, Alaska. De helft van de Denali logo’s zijn veranderd in Denial (ontkenning) en vragen om de werkelijke kosten voor het milieu van de productie en het rijden met dit soort auto’s in beschouwing te nemen. COMPENSATIE

Door compensatie brengt de tentoonstelling de idee dat we beter moeten doen dan CO2-neutraliteit in de praktijk. Want ook deze rondreizende tentoonstelling veroorzaakt veel uitstoot: ‘Ons enige excuus om hier te zijn, is van elkaar te leren’, zei Peter Matthiessen tijdens het symposium. Tijdens de persconferentie verduidelijkt Mia Hanak (Natural World Museum): ‘De tentoonstelling is CO2-neutraal. We berekenen steeds de (uitstoot van) verplaatsingen van de tenstoonstelling, maar ook die van de artiesten en sprekers. Deze compenseren we twee tot zelfs drie keer. Het materiaal voor de kunstwerken en brochures is recycleerbaar of gerecycleerd. Ons boek Art in Action bestaat uit gerecycleerd papier. Voor elke gebruikte boom hebben wij er twee geplant.’ Seizoenen december 2007/ 37

It’s about people, it’s about us – Gilles Mingasson, Frankrijk Voor de 600 inwoners van Shishmareff, een klein dorpje in Alaska dichtbij de poolcirkel, is klimaatverandering een realiteit. Elk jaar knaagt de zee aan het eiland waarbij ze huizen en kustlijnen verwoest. Gedoemd om de eerste klimaatvluchtelingen in de 21ste eeuw te worden, vechten de Shishmareff om hun traditionele levenswijze te behouden.

KERSTSTAL OP VEGETARISCHE WIJZE GEERT GROFFEN

In zijn laatste bijdrage voor Seizoenen gaat Geert Groffen in de aanval tegen loodzware eindejaarsmenu’s. Hij geeft tips voor een licht verteerbaar feest en presenteert enkele kleine hapjes. De eindejaarsfeesten zijn haast synoniem voor ruim tot overdadig eten. Meer dan eender welk ander feest is Kerstmis verbonden met uitgebreid tafelen. En in vele gevallen worden zowat alle regels en aanbevelingen qua gezonde of verantwoorde voeding overboord gegooid. Heel wat mensen zien op tegen al dat getafel en denken op voorhand met tegenzin aan het zware gevoel later op de avond of de dag erop. Maar wie durft het in zijn hoofd te halen een licht slatje met soep en brood te serveren? Een lichte maaltijd lijkt niet te kunnen. Paleis voor Schone Kunsten Ravensteinstraat 23, 1000 Brussel (vlakbij centraal station) Open van dinsdag tot zondag, 10-18 u (behalve tijdens concerten). Toegang gratis. Bekijk de video van het volledige symposium (Engelstalig) op www.artintoaction.org/symposium07.


Ik heb niet zozeer een probleem met de vele gangen, het uren aan tafel zitten of de soms wel erg traditionele gerechten (zoals varkenshaasje in peperroomsaus, vergezeld door kroketten, een halve peer en veenbessensaus). Vanuit voedings-

technisch standpunt is vooral de veel te grote hoeveelheid eiwitten problematisch. Kreeft, paté, wild, gebraad, gourmet, fondue, … allemaal te veel van hetzelfde. Het verteren van vlees en vis vergt immers veel energie en dat veroorzaakt een dip na het eten. Eten heeft tot doel voedingsstoffen in het bloed te brengen. Als je dingen eet die bij de vertering nog extra voedingsstoffen verbruiken, gaat het suikergehalte in je bloed in het rood. Doe er nog wat alcohol bij en je voelt je slap en loom. Het mooiste compliment dat ik ooit kreeg was van een vriendin die na een zeer ruime, maar vegetarische maaltijd zei: ‘Ik ben absoluut geen vegetariër, maar met zoveel gerechtjes met zoveel verschillende smaken heb ik eigenlijk geen behoefte aan vlees of vis.’ Weg dus met de zware eiwitrijke maaltijden. Ik maak me niet de illusie dat iedereen de feestdagen nu vegetarisch zal doorbrengen. Probeer gewoon de vetten, de eiwitten en de koolhydraten wat te verminderen, in het voordeel van groenten en fruit die vezelrijk en vlot verteerbaar zijn. Seizoenen december 2007/ 39

3. Serveer minstens drie verschillende soorten groenten bij het hoofdgerecht. Hoe meer groenten er in je maag zitten, hoe minder vlees er bij kan. Als dat geen simpel trucje is! Hoe meer soorten groenten, hoe kleiner de kans dat er iemand ‘de groenten niet lust’. Gebruik bij voorkeur seizoensgroenten zoals witlof, kool of aardpeer. 4. Zorg voor variatie. Zo zullen mensen hun ‘stuk vlees’ niet missen. The Christmas Eve van Carl Larsson (1904)

De volgende tips helpen je om de hoeveelheid eiwitten te verminderen en om de verteerbaarheid van de maaltijd sterk te verhogen. 1. Vervang vette vis- en vleessoorten door een magere soort. Vergeet voor een keer de vetzuren van een stuk vette vis en kies voor een mager varkenshaasje of IJslandse kabeljauw in de plaats van Noorse zalm. 2. Bereid geen maaltijd die vooral draait rond vlees, zoals gourmet of fondue. Vele slagers denken aan hun eigen omzet wanneer je hen vraagt een gourmet- of fondueschotel klaar te maken. Luister daarom niet naar de slager die een portie van 300 g per persoon aanraadt. 200 g is ruim voldoende. Bovendien kunnen ook heel wat groenten mee in de pan.


ruimschoots. 7. Vermijd zware desserts als chocolademousse en tiramisu Wist je dat mascarpone eigenlijk verse kaas is, gemaakt op basis van room? 80 procent vet zit erin, dubbel zoveel als in slagroom en ongeveer evenveel als in mayonaise! Chocolade bestaat voornamelijk uit (cacao)vet, suiker en eiwitten (in totaal ongeveer 90%) en in chocolademousse komen er nog eieren, suiker en soms ook room bij. 8. Laat een ijsstronk als dessert liever achterwege

Bedenk enkele kleine hapjes met een beetje vis of vlees en serveer ze bij het gerecht in de plaats van een massief stuk. Je gebruikt minder vlees of vis, je hebt meer smaken op je bord en je bereikt een zelfde ‘voldaan’ gevoel.

Ijs is koud en koelt in je maag alle vetten af. Je maag moet die vetten weer opwarmen. Intussen ligt de vertering stil of verloopt ze een stuk trager. Een ijsstronk als dessert verlengt dus de verteringstijd.

5. Vermijd vette sauzen en soepen.

VIJF FEESTELIJKE HAPJES

Sauzen met veel room, kaassaus, mayonaise, gebonden sauzen met roux, ... ze maken je maaltijd er niet lichter op. Maak een dressing op basis van yoghurt, bind je saus niet, maar laat ze inkoken en kies voor een ‘light’ room met 15 procent vet in de plaats van 40 procent.

Spruitschelpjes met gegrilde pompoen Snij een kleine oranje pompoen in blokjes en meng die met olie en een beetje geperste look. Gril de blokjes pompoen in de oven tot ze bruin beginnen te worden (ongeveer 15-20 min. op 180°C). Laat de blokjes afkoelen en meng ze met een beetje yoghurt, gesnipperde peterselie, peper en zout.

6. Gebruik niet meer vlees of vis dan in een doordeweekse maaltijd. Een steak in een restaurant weegt meestal ongeveer 180 g. Daarmee heb je meer dan genoeg vlees. Wanneer je ook al hapjes en een voorgerecht met vlees, vis, kaas of ei op het menu hebt staan, volstaat een stukje vlees of vis van 100 g

Haal van enkele dikke spruiten de buitenste blaadjes af en vul ze met de pompoen. Rösti Rasp enkele rauwe aardappelen en snij een kleine ui (desnoods met een schaaf )

in zo dun mogelijke plakjes. Meng de aardappel en de ui en voeg een klein beetje peper en zout toe. Laat een pan warm worden en bak dunne pannekoekjes in een beetje olie. Laat traag gaar worden (het vuur niet te hoog zetten want dan krijg je verbrande rauwe aardappel). Laat uitlekken op keukenpapier. Als je ze groot genoeg maakt, dan kun je deze pannenkoekjes vullen (met een gestoofde wortel bijvoorbeeld) en oprollen. Leg ze dan in een ovenschotel en zet ze 10 minuten voor het opdienen nog even in de oven.

Vegetarisch koninginnenhapje Snij een dikke wortel, een pastinaak en een stuk knolselder in blokjes en stoof ze in een beetje boter of olie gaar. Laat uitlekken. Kruimel wat feta en leg hem op een bord onder de gril. Gril ook enkele cashewnoten in de oven. Breng een blikje kokosmelk aan de kook en voeg er een beetje currypasta aan toe. Laat de kokosmelk inkoken en doe de groentjes erbij. Neem een leeg bladerdeegkuipje (je hebt ze in het groot maar evengoed in kleinere aperitiefformaten), vul Seizoenen december 2007/ 41

gesnipperde ui in wat boter. Snij wat overschotjes van de groentefrietjes fijn (je hebt altijd wel van die kleine overschotjes die toch maar zouden verbranden) en stoof ze mee. Laat rustig op een laag vuurtje gaar worden. Voeg op het einde nog een beetje look en eventueel wat ketchup toe. Pureer in een passe-vite of met een staafmixer. Laat de saus goed afkoelen.

Foto: Silvia McCabe

het met de groenten en leg de gegrilde feta en de cashewnoten er bovenop (het dekseltje gebruik je dan niet). Aardappelpuree met boterraapjes Schil en kook een aardappel (liefst désirée) in een beetje zout water. Schil de boterraapjes en snij ze in kleine stukjes. Stoof de raapjes in een klein beetje boter gaar. Giet de aardappelen af en laat het water verdampen. Doe de aardappelen samen met een eidooier bij de raapjes, meng alles en draai door een passe-vitte. Groentenfrietjes of chips Zetmeelrijke groenten zijn ideaal om frietjes of chips van te bakken. Knolselder, pastinaak, pompoen, koolrabi, allemaal kunnen ze met wat olie in de pan of de oven en zelfs in de friteuse. Snij de groenten met de hand in gelijke dikke frieten (of voor chips in dunne plakken). Besprenkel ruim met olijfolie en leg ze op bakpapier in de oven (geeft een beter resultaat dan bakken in de pan) Bak de groenten afzonderlijk per soort (elke groente heeft een andere gaartijd). Doe er eventueel wat gemalen zeezout of peper bij. Nog een gezonde saus nodig? Fruit een


Noot: chips hebben voor hetzelfde volume een veel groter contactoppervlak en nemen dus heel wat meer vet op dan frietjes. Nog op zoek naar een leuk kerstcadeau? Leg Seizoenen op Smaak, een bundeling van de lekkerste recepten van Geert Groffen, onder de kerstboom! Ledenprijs België en Nederland:  8,50 (+  2,50 verzendkosten). HOE BESTELLEN?

Voor België: Stort het bedrag, verzendingskosten inbegrepen, op de rekening van je afdeling of op rek. 001-099055062 van Velt-nationaal, Berchem. Je krijgt de publicatie per post thuis bezorgd of je kunt ze afhalen bij je afdeling. Dan bespaar je de verzendingskosten. Neem hiervoor contact op met je plaatselijk bestuur. Voor Nederland: Stort het bedrag, verzendingskosten inbegrepen, op giro 362280, Velt-Nederland. Je krijgt de publicatie per post thuis bezorgd of je kunt ze afhalen bij je afdeling. Dan bespaar je de verzendingskosten. Neem hiervoor contact op met je plaatselijk bestuur.

HET JAAR ROND GEZOND VAN BOER TOT BORD Bakkerij-Slagerij-Hotelschool Grootkeuken en Voedingstechniek Ter Groene Poorte in Brugge kiest voor gezonde en ecologische voeding op school met advies van Velt, Probila en Vredeseilanden Vorig schooljaar koos de school tijdens één week resoluut voor bio. Tijdens de Bioweek in juni 2007, serveerde Ter Groene Poorte een hele week 100 procent biologische menu’s in de restaurants. Dit schooljaar kiest de school het hele jaar door voor ecologische voeding. Verschillende aspecten van het voedingsaanbod op school zijn met elkaar in evenwicht: gezondheid, milieu, economische en praktische haalbaarheid en smaak. De klanten van de didactische restaurants proeven dit schooljaar vaker de oogst van het seizoen, want ook in het aankoopbeleid wordt de link tussen boer en bord gelegd. LEERLINGEN GAAN DE BOER OP!

De klassen van de eerste graad brachten in september een bezoekje aan de bioboeren van het Brugse Ommeland. Ze werken samen met hun leerkrachten aan biomopjes, een bio uno-spel, een memoriespel en de bioversie van trivial pursuit. Daarmee dingen ze naar de hoofdprijs van de wedstrijd Bio met klasse, logisch toch?! in West-Vlaanderen: een hele dag les krijgen van Herr Seele. Tekst: Karen Remans Logo: Veerle Lahousse Foto: Ter Groene Poorte

OOK IN JUNI 2008 WEER EEN BIOWEEK OP SCHOOL

De leerlingen van het 7de jaar grootkeuken zullen voor hun GIP-opdracht dit schooljaar elk zeven menu’s uitwerken waarvan er één menu ecologisch is. Dit menu moet tijdens de Bioweek 2008 gerealiseerd kunnen worden in de didactische restaurants. De jury voor het eindwerk stelt strenge eisen. De voorgestelde menu’s moeten voldoen aan de criteria voor gezonde voeding. Zo zal er gewerkt worden met streekeigen en seizoensgebonden producten, als het kan van de bioboeren uit het Brugse Ommeland. Koken gebeurt afvalarm. De school moet dit allemaal realiseren met het vooropgestelde budget. Dat kan door slimme keuzes te maken: wanneer een leerling bijvoorbeeld kiest voor een vegetarisch menu, kan hij/zij meer geld uitgeven aan biogroenten. De Koning Boudewijnstichting koos Ter Groene Poorte als pilootschool voor dit project en bundelt de expertise uit de bestaande projecten Bio Met Klasse (Velt), Bio Buitenshuis (Probila) en Bio Brugs Ommeland (Vredeseilanden). Ter Groene www.biometklasse.be Poorte biedt ervaring en engagement: www.biobuitenshuis.be er worden dagelijks 2000 maaltijden www.biobrugsommeland.be geserveerd in de verschillende restau- www.tergroenepoorte.be rants op school. Seizoenen december 2007/ 43

UITGELEZEN WILDE VENKEL EN RABARBER

en andere culinaire genoegens uit de volkstuin Door Caroline Zeevat en Ans Withagen Uitgeverij het Spectrum, 2007, 192 p. ISBN 978 90 274 4438 7  24,95 Wilde venkel en rabarber: de titel van dit kookboek klinkt alvast verleidelijk. De Nederlandse schrijfsters Caroline Zeevat en Ans Withagen zijn dan ook twee vriendinnen die zich graag laten verleiden door al wat groeit in de tuin en kan worden verwerkt in de keuken. Caroline heeft een volkstuin en bij haar komt het tuinieren op de eerste plaats. Bij Ans, die weliswaar een flinke stadstuin heeft, is de passie voor het koken dan weer net iets groter. Samen lijken de dames wel een ideaal Velt-duo! Omdat de recepten in dit boek op de voet volgen wat er in de tuin gebeurt, hebben Caroline en Ans alles netjes gerangschikt per maand. De culinaire tocht begint in januari met gerechten als knoflooksoep en risotto met roodlof en rode wijn en eindigt in november met stoofperentaart. En wat in december? Dan is het feest! Daarover schrijven Zeevat en Withagen: ‘In december komen 44/ Seizoenen december 2007

en doen we niet veel in de tuin. Deze maand vieren we feest. Sinterklaas, kerst, diverse verjaardagen en als klapper, oud en nieuw. Wel zijn we veel in de keuken en koken uit de rijke oogstvoorraad van afgelopen seizoenen.’ In de lente toveren de vrouwen gerechten met voorjaarskruiden, asperges en rabarber op de tafel en in de zomer is het tijd voor bessen, tomaten en courgettes. Ook minder bekende groenten en gewassen als pastinaak, raapsteeltjes, zeekool en zuring krijgen ruimschoots aandacht.

De recepten in dit boek zijn niet ontzettend spectaculair; risotto’s, pesto’s, groentetaarten... iedereen maakt die weleens. Maar kraakverse groenten uit de tuin hebben dan ook niet veel nodig om verrukkelijk te smaken. Bovendien komen Ans en Caroline vaak met originele combinaties op de proppen. Je vindt bijvoorbeeld een hoop ideeën voor jam. Wat dacht je van aardbeien met rozenblaadjes, abrikozen met rozemarijn, druiven met cognac en walnoten of peren met mierikswortel? Ook al lees je hier en daar recepten waarin vlees of vis wordt verwerkt, de aandacht gaat vooral uit naar al wat je kunt oogsten uit de tuin en vegetariërs zullen dus zeker heel wat naar hun gading vinden. Tussen al het culinaire advies door geven Zeevat en Withagen ook een hoop tuintips. Ze geven een inkijk in hun moestuinplan, ze schrijven een woordje uitleg over het telen van lof, over snoeien en over compost, … Allemaal zeer beknopt weliswaar en vooral voer voor de nog niet zo ervaren tuinier. Helemaal achterin het boek staat een lijst met nuttige adressen, van plekken waar je terecht kunt voor zaden, kruiden, bloemen en bomen en voor tuinartikelen, maar ook van biologische of boerenmarkten, van tuincursussen etc. Helaas zijn deze adressen haast enkel voor Nederlandse lezers nuttig. Wilde venkel en rabarber is een fijn boek voor mensen die hun hart verloren hebben aan keuken en tuin en die graag leven volgens de seizoenen. Ook mensen zonder tuin kunnen van dit boek genieten; voor een heel aantal ingrediënten kun je immers net zo goed in een natuurvoedingswinkel of bij een bioboer terecht. Reine De Pelseneer

DE EEUWIGE BIOTUINDER

Door Rik Dedapper, Uitgeverij Rekad, Herentals, 104 p. ISBN 9789075948066, geïllustreerd,  20,00

��

Dit boek, dat had moeten verschijnen de dag dat Rik Dedapper 94 werd op 4 september, heeft door het overlijden van deze pionier van het �� biologisch tuinieren (zie de �� vorige Seizoenen) het aureool van memoires gekregen. Rik zelf had het tijdens de voorbereiding van dit ultieme boek al over ‘mijn testament’. Het boek bestaat dan ook uit twee delen: een autobiografische schets van een bewogen leven en een bloemlezing van tuintips. Zo lezen we hoe Rik opgroeide in de armoedige periode tussen twee wereldoorlogen, over zijn eerste lessen over het telen van groenten en fruit aan stadsmensen tijdens zijn krijgsgevangenschap, de ode aan zijn vrouw Jeanneke, en over zijn carrière als populaire spreker in Vlaanderen en Nederland. Ook het deel met de tuintips leest als een verhalenbundel rond dé boodschap die Rik ons steevast inpepert: géén pesticiden in de biotuin! Wie echter op zoek is naar concrete gegevens om met ecologisch tuinieren te beginnen, zal weinig echt bruikbaars terugvinden in de teksten die een wat rommelige mengeling zijn van eigen ervaringen en enkele summiere wetenschappelijke gegevens. ��

Luk Naets Seizoenen december 2007/ 45

DAGERAAD OVER DE AKKERS

Soja anders Door Luc Vankrunkelsven Dabar-luten (Heeswijk) /Wervel (Brussel), 2007, 304 p  15,00

Het is begin november 2007. De actualiteit biedt me minstens twee aanknopingspunten om Luc Vankrunkelsvens nieuwste boek te bespreken. Er is het recente bericht dat Brazilië in 2014 gastland is voor de wereldbeker voetbal. De nieuwslezer vermeldt dat Brazilië aandringt op goedkope toegangskaarten, want ‘van de 180 miljoen Brazilianen zijn er 150 miljoen te arm om een kaartje voor het voetbal te kopen.’ Het tweede aanknopingspunt is de uitspraak ‘Partners steunen in het Zuiden is niet de basistaak van een ngo’, gezegd door Thierry Debels, auteur van het boek Hoe goed is het goede doel? Dageraad over de akkers gaat precies over armen in Brazilië én over organisaties die onze steun en onze bewondering verdienen omdat ze wel degelijk een verschil maken en omdat we zoveel van hen kunnen leren. 46/ Seizoenen december 2007

Het boek is een aaneenschakeling van ‘sojaflitsen’, een soort cursiefjes die Vankrunkelsven schreef in de periode oktober 2005 – april 2007. Hij werkt voor Wervel in Brussel en de voorbije jaren ook voor een vormingsprogramma van Fetraf-Sul/Cut, een boerenorganisatie die opkomt voor de kleine familiale boerengemeenschappen in het zuiden van Brazilië. Ze lezen vlot, die flitsen. Zelf noemt de auteur het ‘mijmeringen’. Overpeinzingen zijn het inderdaad, pogingen om een stukje van de Braziliaanse (en af en toe Belgische) realiteit te vatten. Uit een bezoek, manifestatie of observatie spint hij een verhaal. De lezer gaat als het ware mee op ontdekking in dat immense, fascinerende land en krijgt een blik op de inzichten en analyses van de auteur en vooral op zijn gevoelens: verbijstering over de tegenstrijdigheden, verontwaardiging over de grote kloof tussen arm en rijk. ‘Als je de armoede niet wil zien, dan zal je ook nooit geraakt kunnen worden door het geloof en de kracht van de mensen die samen tot verandering willen komen’, is zijn reactie op de uitroep ‘I don’t want to see it!’ van een Duitse toeriste geconfronteerd met een Braziliaanse favela. De zwart-witfoto’s in het boek spreken hun eigen verhaal. Mooie Braziliaanse termen gebruikt Vankrunkelsven om een diepere inhoud duidelijk te maken. Wat dacht je bijvoorbeeld van recampesinizaçao: landbouw terug in handen geven van de campesino’s, de kleine boeren van de agricultura familiar, waarbij de macht van de agronegócio best wat teruggedrongen wordt. Een foto toont de Havaiana, de goedkope plastic teensandaal waar de gewone mensen op

lopen. Daarbij hoort het verhaal dat de Blairo Maggi, gouverneur en eigenaar van 150.000 ha sojamonocultuur een frente van de bottin in het leven riep. De leren laars als symbool van veroveringsdrang. Overigens is de teensandaal een authentiek Braziliaans concept. Net als de barbecue. Dat brengt me bij een van de belangrijkste thema’s van het boek: vleesconsumptie. Wie geld heeft, eet vlees − veel vlees − én rijdt met een auto, bij voorkeur een terreinwagen. Dat geldt overal ter wereld, en dus ook in Brazilië. Vankrunkelsven stelt het hard: ‘Brazilië is een smeltvat van culturen, maar één cultuur domineert, namelijk de Amerikaans-Europese warencultuur. Je wordt wat je eet en drinkt. Je bent de kleren die je draagt. Je auto is een verlengstuk van je identiteit.’ In een land met veel armen springt dat nog meer en pijnlijker in het oog dan in ons gemiddeld rijke Vlaanderen. Hoe zit dat nu eigenlijk, met die armoede in Brazilië? Twee op de tien Brazilianen leeft onder de armoedegrens ( 50,00 per maand). Het gaat in totaal om 37 miljoen mensen. De regering Lula slaagt er wel in om armoede terug te dringen, via loonsverhogingen en het programma fome zero: nultolerantie tegenover honger. In het boek klinkt een enthousiast verhaal van een pilootproject waarbij de voedingswaren voor de voedselpakketten aangekocht worden bij boerengroepen van de familiale landbouw. Tweehonderd vijftig boeren en driehonderd hulpbehoevende families worden er beter van. Dat boeren er beter van worden, is van belang, want ook in Brazilië heeft armoede een plattelandstrekje: in de ste-

den is 38 procent van de bevolking arm, op het platteland maar liefst 66 procent. De oorzaak ligt bij het patronale landbouwmodel. Dat is door de band (hoog)technologisch, arbeidsuitstotend, op export gericht en kapitaalintensief. Kapitaal dat soms ‘van bij ons’ komt. Rabobank bijvoorbeeld financiert de areaaluitbreiding van ‘sojakoning’ Maggi. Dat gaat ten koste van het regenwoud en van leefgebied en tewerkstelling voor de bevolking. Soja stond tot nu toe voor veevoer, massaal gebruikt in de Nederlandse en Vlaamse vleesindustrie. Soja staat nu meer en meer voor plantaardige olie, in de toekomst allicht massaal geproduceerd door Cargill in de Gentse haven. In Brazilië worden ook suikerriet, eucalyptus en den aangeplant, met het oog op energieproductie. Van Krunkelsven maakt zich boos over de valse euforie rond bio-energie. Vrachtauto’s vervoeren de soja (3000 km) die daarna in schepen over zee gaat. Suikerriet wordt in brand gestoken om het oogsten te vergemakkelijken. De ‘groene long’ van onze aarde wordt gekapt om ‘groene woestijnen’ aan te planten van waterslokkende eucalyptus. In de monoculturen van soja en suikerriet wordt ongeveer een halve ton kunstmest en pesticiden per ha gebruikt. Al die processen stoten CO2 uit. We riskeren méér uitstoot dan besparing. Belangrijker nog is de sociale en ethische dimensie. De boomplantages leveren 1 arbeidsplaats per 185 ha; de Agricultura Familiar creeert 1 job per 8 hectare. Vankrunkelsven stelt een vraag die Velt en haar leden niet onberoerd kan laten: ‘De twee topsymbolen van ons consumptiepatroon zijn de privéauto en de overdreven vleesconsumptie. Juist deze twee topsymbolen eisen het meeste Seizoenen december 2007/ 47

grond en water op, en nemen een groot deel van de luchtvervuiling voor hun rekening. Kunnen we dit consumptiemodel in vraag stellen en veranderen? Kunnen, willen we vleesminderen en autodelen?’ Velt flitste ook door mijn hoofd bij de talrijke positieve voorbeelden en bespiegelingen. ‘En toch is er hoop’, schrijft Vankrunkelsven meermaals. Hij citeert bijvoorbeeld Leonardo Boff, bevrijdingstheoloog, over biodiversiteit: ‘We zijn met alle wezens een gemeenschap van het leven. Om die gemeenschap vorm te geven moeten we ons laten leiden door affectiviteit en gevoel eerder dan rede, door zorg want wat we verzorgen duurt langer, door samen te werken eerder dan concurrentie, door verantwoordelijkheid van leiders eerder dan machtsvertoon.’ Mooi, die spirituele dimensie die doorheen de mijmeringen aan bod komt. Luc toont ook heel concrete hoop, resultaten van het werk van lokale organisaties. Syndicalisme bijvoorbeeld, als de Fetrafs uit verschillende deelstaten zich organiseren tot een nationale vakbond. Of nog: het kenniscentrum ‘associatie voor de agro-ecologie’ en Ecovida, een netwerk van 300 groepen, 3000 families. Ze produceren ecologisch, verwerken en certificeren hun producten, brengen ze aan de man en leven ervan. Dit zijn voorbeelden van structurele ontwikkeling die een duurzaam en waardig antwoord op armoede biedt, dankzij lokale zelforganisatie en het ‘middenveld’ in Brazilië. En mét partnersteun vanuit het middenveld in het Noorden. Dat mag blijven duren, met vallen en opstaan. Jan Vannoppen 48/ Seizoenen december 2007

Bestel het boek Dageraad over de akkers bij Wervel, Vooruitgangstraat 333/ 9a, 1030 Brussel [email protected] www.wervel.be Prijs:  15,00 (+  2,60 verzendkosten)

• Te koop: serreglas 160 x 73 cm.  1,00 per stuk. 015 55 19 38.

lebaut Johan, 09 360 79 81 of [email protected]

• Gezocht: het recept van echte Luikse siroop gemaakt van kweeperen. Koen van Herreweghen 014 51 31 69. Koenraadvanherr [email protected]

0476 383 051 of 055 31 37 85 of paulsymons@oorspronkelijkel evenskunst.be

• Te huur: nog enkele tuintjes, voor geen geld, in Hombeek. Zeer rustig, in volle natuur gelegen en toch gemakkelijk bereikbaar, op 5 km van het centrum van Mechelen. Water, elektriciteit, toilet en schuilhok zijn aanwezig. Meer info of afspraak: 015 41 66 06 of [email protected]

• Gezocht: jonge Bresse-haan (ruilen of kopen, heb zelf een haan mei 2007 raszuiver). De Raedt Basiel, 052 44 71 37.

• Te koop: triporteur in originele staat,  500,00. Info: 015 41 66 06 of theoslachmuylders@hotma il.com

• Te koop: een ecologische boot, Hubert genaamd. Hij vaart op elektriciteit en ligt in Leuven. Omwille van gezondheidsredenen zien we ons genoodzaakt Hubert te verkopen. Wij zoeken een koper die de ecologische meerwaarde van Hubert kan waarderen en wil behouden. Wij hebben een website gemaakt over Hubert: http://web.mac.com/ godelief.ginneberge. [email protected]

• Wie heeft ervaring met woelmuizen /ratten en wil die kennis met mij delen? Reeds enkele jaren heb ik die beestjes in mijn groentetuin en ik ben ze liever kwijt dan rijk. Ik heb ze nog nooit gezien maar stel wel vast dat er meer gangen bij komen. Het zou dus wel kunnen evolueren naar een zeer droevige toestand wanneer ze mijn biologische groenten zouden verkiezen als voeding boven hetgeen ze in de grond vinden. 03 651 62 03 of [email protected]

• Te koop: witte melkgeit, anderhalf jaar:  40,00; 2 jonge vrouwelijke geitjes, 5 maand:  30,00/stuk. Bij Dewilde Antoinette, Hoekstr.16, 3090 Overijse. 02 687 30 85.

WINNAARS SEIZOENEN OKTOBER

• De tuinscheurkalender gaat naar F. Rogge uit St. Eloois-Vijve. • De vrijkaarten voor de middeleeuwse activiteit van de Week van de Smaak in Mechelen zijn gegaan naar Jan Van Sanden en Valère Claeys.

• Gratis glazen serre, houten geraamte, 3,80m x 3,80m, met dakraam , schuifdeur en een hellende zijde tot op de grond waarin drie schuiframen zitten om gemakkelijk te werken. Ideaal voor een ‘doe-het-zelver’. Bij het demonteren krijg je hulp van de eigenaar; eventueel kan alleen het glas worden meegenomen. Info: N. Janssens, 0474 39 98 60 of 03 887 54 77, [email protected]. Adres: Jan Davidlaan 38, 2630 Aartselaar.

WIN!

Het belang van vrije software of open source software neemt almaar toe. Ook Velt schakelde begin dit jaar zoveel mogelijk over naar vrije kantoorsoftware. E-coop, specialist in sociale technologie voor de sociale economie heeft een nieuwe cd-rom uit met daarop 45 open source programma’s voor Windows. Velt geeft hiervan vijf exemplaren weg. Mail naar [email protected] of stuur een kaartje ter attentie van de redactie.

• Te koop: prachtige houtlandrammetjes + betjes geboren in 2007. Sterke kudde, geen blauwtongsterfte. Houtlanders zijn vroegrijp ivm dekken van ooien; ze kunnen deze herfst al zorgen voor hun nageslacht. Ze hebben weinig verzorging nodig en hebben ziektebestendige hoeven. Biologische bijvoeding. Info: Paul Symons: 0496 14 50 96 of 055 49 54 46. Katelijn Vanhoutte:

ZOEKERTJES

• Gezocht: een kleine fruitpers (capaciteit 5-7 kg) voor het persen van onze appel-, peren-, pruimen- en bessenoogst. T en F: 011 69 67 12. • Gezocht: zuivere houtasse van onbehandeld hout (houtblokken e.d.). Mag grote hoeveelheid zijn; ik kan ze nu of eventueel later na deze winterperiode komen afhalen. Voor meer info: Cal-

• Te koop: walnoten uit eigen tuin, uitstekende kwaliteit.  1,75/kg en kleine gewikkelde pakken voordrooggras-hooi, 03 772 71 60 (Sinaai) of [email protected] • Te koop: oud 2-delig ijzeren hek. Hoogte: 1,60 m, breedte: 1,70 m. Platformroosters 1,10 Seizoenen december 2007/ 49

m x 1,45 m en ursusdraad 25 m lang en 1 m hoog. Info: 0472 23 48 93 (na 18 u). • Te huur: mooie chalet, 28 m2 (alleen butaangas), met inbouwkeuken + meubilair, alukas, 14 m2, berging, boomgaard met halfstam fruitbomen, kleine sier- en moestuin in fraaie omgeving. Totale oppervlakte 600 m2. Alleen bereikbaar met schouw. Overname schouw gewenst ( 100,00). Ligging in de Krimpenerwaard omgeving Schoonhoven. In Ammerstol ZH Nederland. Prijs  400,00 per jaar. Geen overige kosten. Niet bestemd voor permanente bewoning! 0182-353597 of [email protected] • Te verkrijgen, tegen vrije gifte: 14 katoenen luiers, 6 beschermende broekjes en 1/2 rol inlegpapier. Een paar luiers slechts enkele keren gebruikt. 052 47 93 55. • Te koop: 1 zeis als nieuw en 2 kasten van 2,10 m hoog, 1 m breed, 0,50 m diep. Prijs o.t.k. Transport mogelijk. Hugo Graf, Dilsen-Stokkem. 0474 36 57 37. • Wij, Koen en Jet, hebben al lang een mooie droom: vrolijk oud worden, samen met een aantal zielsgenoten en dit ver weg van een bejaardentehuis. Wij zijn een koppel van 47 en 51 jaar, hebben 3 dochters van 11, 15 en 27 jaar. De oudste 50/ Seizoenen december 2007

staat op eigen benen. We leven in een kleine boerderij, temidden van de velden. We hebben een gezellige, natuurlijke tuin van 1600 m2 en een grote weide in bruikleen. Koen is informaticus en duizendpoot, Jet is natuurgids en studerende. We hebben huisdieren: boerenpaard, pony, hond, poezen, kippen, geiten. We houden van de natuur en gezelligheid, zijn begaan met de aarde en mensen, trachten zo bewust mogelijk te leven. Vaak ontbreekt het ons echter aan tijd en energie om alles naar wens waar te maken. We zijn ervan overtuigd dat het veel voordelen kan hebben om de dagelijkse lasten met anderen te dragen en zo meer tijd over te houden om van het leven te genieten. Wie wil met ons nadenken over wat er mogelijk is om op ons plekje samen een kleine leefgemeenschap uit te bouwen? We denken aan leeftijdsgenoten die zowel de handen uit de mouwen willen steken als weten wat genieten is. Liefst mensen die uit de (piep)kleine kinderen zijn. De Laet Jet en Sellekaerts Koen Venushoek 48, 2590 Berlaar. 015 24 29 93. [email protected] • Gratis af te halen: satelietantenne met versterker en coaxkabel. Ruiten 12 stuks gewapend glas (210x60 cm), 6 stuks 6 mm (verschillende maten), 2 ruiten dubbel glas 115x100 cm - 80x81 cm. 089 71 55 80

• Gezocht: een natuurlijke bouwgrond, vrij van milieuonvriendelijke stoffen. Liefst aan einde van veldweg of natuurgebied. Nutsvoorz. aanwezig (afvoer v. water en elek.). Mogelijkheid om een put te boren met drinkbaar water. 0494 83 71 08. • Gezocht: schapen houden ecologisch bekeken, een uitgave van Velt die niet meer te verkrijgen is. Wie heeft nog een exemplaar? 0486 26 42 03. • Te koop: (Meulebeke) biokerstbomen 1-4 m ( 5,00-10,00) en diverse kruiden en nutsplanten ten voordele van de aanplant van 6000 bomen van NOAH (www.biolog.be) ( landbouwresearch en educatief project) in Malawi, naast Thuma Forest Reserve (www.wag-malawi.org/ tuma.htm). Ik ben bereikbaar op 051 48 77 54 of op 0472 31 36 98 of [email protected].

LEZERS SCHRIJVEN ARGAN IN MAROKKO

Ik was in 2005 in Essouira Maroc en bezocht de coöperatieve van Tamounte. Ik en mijn echtgenote − in rolstoel − zijn ontvangen als echte gasten door mensen die niets hadden maar alles toch deelden. We hebben met de vrouwen thee gedronken en ‘s middags geit gegeten. Rijst heb ik daar leren eten met de linkerhand. Eerst een balletje vormen. Voor iedereen die ooit naar die provincie in Marokko reist, is dit bezoek zeker een must! Slowfood steunt een arganproject, maar ik denk dat dit beperkt is tot de erkenning van hun product. En als je onderwijs wil organiseren voor de meisjes heb je echte centen nodig! Leuk dat ik Velt heb leren kennen!!! Etienne Dezutter sommelier lid PVS, medewerker Slowfood Vlaanderen, lesgever KAV Praktische School, huissommelier VTB afdeling Damme.

Zoekertjes zijn voorbehouden aan leden. Publiciteit voor vakantieverblijven, immobiliënberichten zonder ecologische meerwaarde en commerciële activiteiten worden niet aanvaard. Schrijf naar Velt of e-mail [email protected].

ber streef ik ernaar om zo goed mogelijk deel te nemen aan onze maatschappij en toch zo verantwoord mogelijk om te gaan met de dieren- en plantenwereld. Na vele uren achter de pc en het bezien van sites van milieu- en natuurverenigingen en ook ons eigen Velt valt mij op dat er bijna niet of zeer terughoudend wordt gesproken over de invloed van de grote aantallen mensen op de natuur. Beschermingsmaatregelen en/of voorstellen daartoe spreken bijna niet over de overbevolking in deze wereld. Een duurzame samenleving is alleen mogelijk als er een evenwicht is tussen vraag en aanbod. Meer mensen vraagt om meer van alles. De aarde wordt niet groter en de aantallen mensen blijven groeien; dit moet fout gaan. Eigenlijk gaat het al fout. Beter dan ik het hier kan verwoorden is het een en ander beschreven met achtergrond en verwijzingen naar betrouwbare bronnen op twee sites. Het kost een uurtje leeswerk, maar het vergroot wel het inzicht in de problematiek. Ik wil verwijzen naar de sites www.overbevolking.nl en www.partijtegenoverbevolking.nl waar ethisch verantwoorde voorstellen ten aanzien van deze problematiek worden gegeven. Sjef Wester

OVERBEVOLKING

Als lid van Velt Nederland werd ik in het augustus-septembernummer geïnspireerd door De aarde warmt op… van Leo Paepen. Als oprecht natuurliefheb-

Foto: Etienne Dezutter. Seizoenen december 2007/ 51

SLAKKEN VANGEN

Enkele slakkentips: Geef ze waar ze recht op hebben en ze zullen je niet plagen. • De slak is een opruimer van zacht, rottend groenafval. • Indien een slak niet over rottend afval beschikt, ‘steelt’ ze wat voor ons lekker voedsel is. • Ook de mens steelt wanneer hij honger heeft! • De slak mijdt het daglicht. De biologische bestrijding heb ik als volgt toegepast tussen de Hosta’s in de siertuin: 1. onder een aarden teil – ongeveer 30 cm Ø – leg ik malse slabladeren. Bijv. onfrisse bladeren van pluksla. 2. de volgende ochtend draai ik de teilen om en vang de niets vermoedende, lekker smullende slakken. 3. Dan dood ik de snoodaards – helaas – met de kortst mogelijke pijn. Dit is een veel efficiëntere en goedkopere manier dan de truc met de bierkommetjes. Liesbeth Gielen

animals in cosmetics and toiletries than any other certifying body.’ Anderzijds staat ook op de website: ‘100% cruelty free.’ Wat moeten we daarvan denken? Ik moet wel zeggen dat de producten heel lekker ruiken en zuinig in het gebruik zijn! Met vriendelijke groet, Elisabeth Bittremieux Antwoord van de redactie Beste Elisabeth, Allicht wil Lavera met het bovenstaande Engelse zinnetje zeggen dat ze wat betreft het gebruik van dieren veel strengere normen hanteren dan andere bedrijven en dus helemaal geen dierproeven uitvoeren. Op de Nederlandstalige website van Lavera (www.lavera.nl) lees je immers: ‘alle grondstoffen en producten zijn dierproefvrij’ en ‘Alleen producten van levende dieren mogen gebruikt worden. Dieren die biologisch gehouden worden.’ Lavera volgt de richtlijnen voor natuurlijke cosmetica van de Duitse vereniging van producenten van natuurcosmetica (BDIH). De controle op de naleving van de normen wordt uitgevoerd door Ecocert.

DIERPROEVEN

ZIJDEHOENDERS

Geachte mevrouw, geachte heer,

Tot mijn grote spijt, zowel voor de beestjes als voor de eitjes, denkt mijn echtgenoot erover om witte zijdehoenders aan te schaffen… om het slakkenprobleem in onze tuin te temperen. We wonen naast een vochtige weide (ook van ons) en we worden overspoeld door slakken die daar een uitgelezen biotoop vinden. Als goede Velter willen we aan

In Seizoenen van augustus 2007 lees ik een artikel over natuurcosmetica. Ik wil er u op attent maken dat Lavera op haar website vermeldt dat haar dierproeven uitgevoerd worden volgens strengere normen dan bij andere firma’s: ‘It sets stricter standards regarding the use of 52/ Seizoenen december 2007

dit nat gebied niets veranderen. We lazen in Seizoenen een artikel over zijdehoenders, die in de moestuin mochten rondlopen. Enkel de sla en de kool werd permanent afgeschermd. Het ging wel om gecontroleerd vrijlaten. Met het Brabants hoen is dit onmogelijk: deze kunnen goed vliegen en scharrelen dat het een lieve lust is. Dit waren eigenschappen die ons aantrokken maar nu… Ik zal ze in elk geval missen. Ik denk niet dat het mogelijk is om de twee soorten samen te houden. Of wel? Zo sociaal is het Brabants hoen toch niet, hé? Is er nog een andere oplossing? Heel erg bedankt. Een trieste kippenvriend, Liesbeth Dothée. PS: Mijn man vindt het ook heel jammer, want hij had speciaal voor deze kippen gekozen om hun levendigheid en omdat het een typisch Brabants ras is… Antwoord van Velt Dag Liesbeth, Ik denk niet dat je het slakkenprobleem rechtstreeks kunt oplossen door zijdehoenders in te schakelen als slakkeneters. Ze zijn wel nuttig om de plaag te voorkomen door het eten van de eieren die slakken massaal deponeren aan de voet van planten. De grote slakken zelf worden niet door kippen gegeten. Als je de zijdehoeders vrij laat rondlopen in de moestuin zullen ze ook heel wat schade aanrichten. Wel kun je deze kippen beperkt (1 à 2 uur per dag) in de sier- of moestuin loslaten, maar dan niet op pas gezaaide perken, want dan scharrelen ze alles los. Als je toch echte landhoeders (zoals Brabantse) wilt houden dan zou je die

apart in de weide kunnen huisvesten. Daar kunnen ze dan zorgen voor minder slakken. Hanen zijn soms wel agressief t.o.v. elkaar maar dit valt wel mee. Ik fok soms met twee hanen (twee volle broers) in één toom . Ook samen met zijdehoeders zal wel lukken als je ze tegelijkertijd kan samenbrengen. Door de lichte stress die ontstaat door de kennismaking met de nieuwe thuis zijn ze aan elkaar gewend tegen de tijd dat de pikorde terug is hersteld. Frans Smets

Foto: Guy Augustijns.

RECHTZETTING LIDGELD

Verschillende lezers meldden ons dat in het oktobernummer van Seizoenen op enkele plaatsen de prijs voor het Veltlidmaatschap verkeerd staat vermeld. In de colofon en op de wikkel stonden nog de oude bedragen. De juiste prijs bedraagt inderdaad  25,00 voor België en Nederland, en  30,00 voor andere landen. Onze excuses voor deze onoplettendheid. De redactie


INHOUD. Het allerlaatste 2. Het beste uit twee jaar De Lusthof 5. Kan bio de wereld voeden? 13. Opvang van regenwater: maak een keienbeek 16

Recommend Documents