Inhoud Deel 1: Theorie 1
2
3
Journalistiek op het web: van 1995 tot nu
1
De eerste online initiatieven De beloften voor nieuwe journalistiek Actualiteit Interactiviteit Hypertekstualiteit Multimediaal De langzame revolutie
2 8 10 11 11 12 13
Hoe convergentie de journalistiek verandert
19
Journalistiek: van mediacentrisch naar doelcentrisch Crossmediaal denken: eerst het doel vaststellen, vervolgens het middel kiezen De aanjager van doelcentrisme: convergentie Convergentie van mediatechnologie Convergentie in mediaorganisaties Wat is crossmediale journalistiek?
20 21 22 23 24 29
Online nieuwsgebruikers
31
Trends in mediagebruik De online mediagebruiker De alleskunner versus de nichesite Het publiek wordt prosumer
32 35 38 40
/ xi
/ Inhoud /
4
5
6
/ xii
De komst van collaboratieve journalistiek
45
Van productie naar collaboratie Participatieve journalistiek versus participerende en burgerjournalistiek Manieren van collaboratie in de journalistiek Toegang en observatie Selectie Verwerking Distributie Commentaar
46 48 49 50 53 55 57 58
Journalistieke mores op het web
63
Ethiek op internet Journalistieke gedragscodes Een speciale code voor online journalistiek? Bent u als journalist verplicht om u aan deze codes te houden? Ethische dilemma’s op internet Snelheid en actualiteit Hyperlinks Privacy Archieven Correcties Reacties modereren
64 67 68 70 72 72 74 77 79 81 83
Mediarecht online
85
Auteursrecht Wat mag u wel overnemen volgens de Auteurswet? Auteursrechtinbreuk: teksten Auteursrechtinbreuk: foto’s Auteursrechtinbreuk: portretrecht Alternatieve auteursrechtlicenties: Creative Commons Hyperlinken: mag dat? Discriminatie, smaad en laster Aansprakelijkheid voor reacties op uw site
86 87 89 90 91 92 94 96 98
/ Handboek crossmediale journalistiek en redactie /
Deel 2: Redactie 7
8
9
Publicatiegereedschap
105
Internet als universeel distributiemedium De talen van het web HTML en HTML5 XML en XHTML Flash en Silverlight JavaScript en Ajax PHP en MySQL; SQL Server De vertalers van het web Opensource- versus closedsourcecontentmanagementsystemen
106 109 111 111 112 113 113 114 115
Naar een doelgroepgerichte website
119
Websitearchetypen: hoe vorm strijdt met functie Krantensite Headlinessite Database- of zoeksite Blog Foldersite Beslissen over uw eigen crossmediale platform 1. Wat moet de site of het platform gaan doen? 2. Voor wie is de site bedoeld? 3. Hoe gaat de site of het platform dat doen? Briefing van externe partijen Testen tijdens en na de bouw Usability Beveiliging Belasting
120 121 122 124 127 129 130 130 131 133 133 136 136 138 139
Scanbare taal: schrijfregels voor het web
141
Het verschil tussen lezen en scannen Algemeen scangedrag: de gouden driehoek en de zilveren F Scanbaarheid in de praktijk Koppen Tussenkoppen Alinealengte en witregels Hyperlinks Vetjes Lijstjes en bulletpoints Foto’s en alt-tags Lay-out
142 143 145 146 147 148 148 150 151 153 154
/ xiii
/ Inhoud /
10
11
/ xiv
Online coverbeleid: SEO, SEM en Google Ads
155
Waarom journalisten die niets van SEO weten met een blok beton aan hun voeten in de Maas dienen te worden geworpen SEO in de redactionele praktijk Het belang van keywords Keywords vaststellen Keywords in de organisatie bekendmaken Keywords toepassen SEO-KPI’s: wat u moet weten om te kijken of uw beleid werkt Pagerank Pageviews Visits Unique visitors Organic search SES Link popularity SEM Google AdWords
156 158 158 159 161 162 168 168 171 171 172 172 173 174 175 175
Interactie: reactiepanelen, moderatie, communicatie
179
Geen interactie: geen optie Reageerderfauna: van troll tot reaguurder Ideale reageerder Troll Thread jacker Fipo de Clown Dubbelposter Internet tough guy Moraalridder Betweter Lobbyist Robot Forumregels opstellen Moderatie: regels handhaven Omgaan met hardnekkige gevallen Leren van reageerders Leren van lezers die niet op uw eigen site reageren Collaborative journalism
180 181 181 181 182 182 182 182 183 183 184 184 185 187 188 189 190 191
/ Handboek crossmediale journalistiek en redactie /
12
13
14
Syndicatie en promotie
193
Syndicatie en promotie van uw website Feeds: handzame datapakketten (Her)gebruik op sociale websites Twitter Facebook Hyves Mobiele browsers, smartphones en mobiele applicaties Gadgets en widgets voor Windows Vista, Windows 7, Mac OS X en iGoogle
194 194 195 195 197 198 199 201
Succes in cijfers: site metrics
205
Het belang van websitestatistieken Webstatistieken: de software Eén pakket is geen pakket: de Paaseierenregel™ Beschikbare pakketten Welke statistieken zijn er en waarom zijn ze belangrijk? Pageviews Visits Unique visitors Pages per visit, ook wel: average pages per visit Time on site, ook wel: average time on site Time on page, ook wel: average time on page New visits Bounce rate Case: Google Analytics Case: AWStats Tips: verhoog het verkeer naar uw site A/B-testing op websites en in nieuwsbrieven Google Website Optimizer
206 206 207 208 209 209 209 210 210 210 211 211 212 212 216 219 219 220
Online businessmodellen
223
Waarom iedere journalist moet weten waar zijn salaris vandaan komt Manieren om online geld te verdienen Advertenties Sponsored content Lead generation Handel Paywall Crowd funding Subsidie
224 226 227 232 232 233 235 236 237
/ xv
/ Inhoud /
15
16
17
/ xvi
Werken met externen
241
Het vinden van goede externe partijen Het beoordelen van goede externe partijen Het maken van goede afspraken Het bijsturen van externe partijen
242 243 246 249
Politiek in de praktijk: crossmedialiteit in oudmediale bedrijfsculturen
251
Dit hoofdstuk is er op verzoek van u Theorie: redenen voor weerstand Praktijk: voorwaarden voor verandermanagement 1. Publieke steun van de leiding 2. Bevoegdheden 3. Geloofwaardigheid (status) 4. Communicatie 5. Geduld 6. Besluitvaardigheid 7. Het vermogen om te lachen Veelgehoorde drogredenen tegen crossmedialiteit ‘Ach, dat internet is net zoiets als de bankencrisis: een zeepbel die vroeg of laat barst’ ‘Als we op internet actief worden, kannibaliseren we op onze bestaande producten’ ‘Dat is geen goed idee, want concurrent X is het ook niet gelukt’ ‘Dat is niet hier, maar bij concurrent Y bedacht’ ‘Hier heeft partner Z ook voordeel bij’
252 253 256 257 257 260 260 261 261 262 263
Bijblijven: nieuwe ontwikkelingen vinden en volgen
269
Onmisbare sites die niet overmorgen zijn verdwenen Binnenland Buitenland Automatisch bijblijven op journalistiek gebied Nuttige RSS-feeds (met OPML-bestand) Google Alerts
270 270 274 277 277 280
263 264 264 265 265
/ Handboek crossmediale journalistiek en redactie /
Deel 3: Productie 18
19
Foto’s maken, bewerken en vinden
285
Wat u nodig hebt Essentiële fotografiebegrippen Diafragmagetal of F-getal Diafragma, sluitertijd en scherptediepte ISO Kleurtemperatuur en witbalans Autofocus versus manueel scherpstellen Fotocompositie De regel van derden Tegenlicht Diagonale lijnen Perspectieflijnen Symmetrie S-bocht Online fotobewerkingssoftware Aviary – www.aviary.com Picnik – www.picnik.com Offline fotobewerkingssoftware Adobe Photoshop – www.adobe.com/photoshop GIMP – www.gimp.com Online foto’s vinden Google Images – www.google.com/images Flickr.com Creative Commons – www.flickr.com/creativecommons Compfight – www.compfight.com SXC.hu en iStockphoto – www.sxc.hu morgueFile – www.morguefile.com Dreamstime – www.dreamstime.com
286 287 287 288 291 291 293 294 294 296 297 298 298 300 301 301 302 304 304 307 307 307 308 310 310 311 312
Video’s filmen, monteren en streamen
315
Wat u nodig heb: technische voorkennis Wat u nodig hebt: enkele camerasuggesties Video’s zelf maken: techniek Autofocus versus manuele focus Shutterspeed (sluiter) en iris ND-filter Geluid en het belang van XLR, een koptelefoon en spoorduplicatie Video’s zelf maken: storyboarding Video’s zelf maken: beeldtaal Long shot en extreme long shot
316 318 321 321 322 323 323 324 326 327
/ xvii
/ Inhoud /
20
/ xviii
Establishing shot Medium shot Close-up, extreme close-up en het voorkomen van jumpcuts Over the shoulder shot Interviewshots Voorbeelden van shots Video’s zelf maken: cameravoering Vermaningen voor beginnende filmers rondom de zoomknop Camerapositie Camerabewegingen: pan en tilt Adviezen en afraders bij het monteren van een filmpje Montagesoftware Windows Movie Maker Apple iMovie Adobe Premiere Pro Avid Media Composer Final Cut Pro Live streaming Qik – www.qik.com Ustream – www.ustream.tv/mobile
327 328 329 330 331 333 338 338 339 341 342 346 346 346 347 348 348 348 348 349
Audio opnemen, bewerken en ontsluiten
351
Benodigde apparatuur Geluidsproblemen en hoe ze te voorkomen Maak altijd een proefopname Maak altijd opnamen van kamergeluid, presence of room tone Maak ook buiten altijd opnamen van omgevingsgeluid Blijf bij voorkeur binnen Wat u niet moet vergeten als u toch buiten opnamen maakt Waar u bij het stellen van vragen aan moet denken Waarom u moet leren knikken Online audiobewerkingssoftware Myna – aviary.com/tools/myna Offline audiobewerkingssoftware Audacity – audacity.sourceforge.net/ Adobe Soundbooth – www.adobe.com/products/soundbooth/ GarageBand – www.apple.com/ilife/garageband/ Audio op de site plaatsen JW Player – www.longtailvideo.com/players/jw-flv-player Flowplayer –flowplayer.org/ WordPress Audio Player 1pixelout – wpaudioplayer.com/ Shoutcast – www.shoutcast.com/download
352 355 355 356 356 358 358 360 360 361 361 362 362 363 364 364 364 365 365 365
/ Handboek crossmediale journalistiek en redactie /
21
22
23
24
Soundslides en slideshows produceren
369
Over banddia, soundslides en slideshows Soundslidessoftware Slideshows
370 371 386
Infographics maken
389
Infographics: van simpel tot complex Adobe Illustrator: de moeizame top Online infographicsdiensten voor iedereen Swivel – www.swivel.com Wolfram|Alpha – www.wolframalpha.com Google Docs – docs.google.com Google Public Data Explorer – www.google.com/publicdata/home Verifiable – www.verifiable.com amCharts – www.amcharts.com Widgenie – www.widgenie.com
390 390 392 392 396 397 398 399 400 400
Embedded applications
403
Embedded applications: verrijking van uw website Embedden van video’s Embedden van audio Embedden van documenten Embedden van landkaarten Embedden van liveverslaggeving Embedden van agenda’s Embedden van discussies Lekker nerden met Yahoo! Pipes
404 404 406 407 409 410 411 413 414
JavaScript
415
JavaScript: maar wat is het? URL’s inkorten Spambescherming Automatisch aanvullen Fraaie lettertypen Rondleiding Downloadhulp Verticale lichtkrant Formulieren valideren Chatten op uw site
416 416 417 418 419 420 420 420 420 421
/ xix
/ Inhoud /
Sterretjes uitdelen Foto’s uitvergroten Datum en tijd bepalen De navigatie op uw site verbeteren
422 422 423 424
Dankwoord
425
Index
427
/ xx
DEEL 1
THEORIE
1
Journalistiek op het web: van 1995 tot nu Nadat Forbes Digital-journalist Adam Penenberg in 1998 een artikel van The New Republic-concurrent Stephen Glass volledig onderuit heeft gehaald: Adam Penenberg: But there is one thing in this story that checks out. Kambiz Foroohar: What’s that? Adam Penenberg: There does appear to be a state in the union named Nevada. Uit: de film Shattered Glass, 2003. De Glass-affaire was een van de vroege successen van online journalisten.
U leest in dit hoofdstuk: Hoe de internetjournalistiek in Nederland zich in de beginjaren ontwikkelde. Welke unieke mogelijkheden de internetjournalistiek werden toegeschreven. Waarom die mogelijkheden aanvankelijk maar mondjesmaat werden benut.
/ Hoofdstuk 1 / Journalistiek op het web: van 1995 tot nu
De eerste online initiatieven 1995 was het jaar van de internetjournalistiek. Of beter gezegd, het jaar dat de Nederlandse journalistiek zich begon te manifesteren op internet. Om te beginnen lanceerden in dat jaar de eerste dagbladen een website. Dat waren in eerste instantie het Eindhovens Dagblad en NRC Handelsblad, maar andere kranten volgden snel. In hetzelfde jaar kwamen ook de eerste journalistieke tijdschriften met een website, namelijk De Groene Amsterdammer en Intermediair. 1995 was ook het geboortejaar van enkele nieuwssites die niet voortkwamen uit een offline medium, maar wel een prominente rol zouden gaan spelen in de jaren erna. Zo ging Webwereld van start, een website die zich richtte op ontwikkelingen in de ICT. Al snel groeide de site uit tot dé plek op het web om op de hoogte te blijven van nieuws over internet en aanverwante zaken. In 1995 ziet ook Planet.nl het levenslicht. Verrassend, want de nieuwssite was een initiatief van telecombedrijf KPN en dus niet verbonden aan een bestaande nieuwsorganisatie. Desondanks wist Planet uit te groeien tot een vooraanstaande nieuwssite. Aanvankelijk hielden de Planet-redacteuren zich met name bezig met het verzamelen van allerlei wetenswaardigheden die ze aan-
h1_5
troffen op het web. Na verloop van tijd ging de redactie zich meer op het algemene nieuws richten. Niet louter als doorgeefluik van persbureaukopij; zelfbewust stortte men zich op het vervaardigen van eigen journalistieke producties. In samenwerking met actualiteitenrubriek Nova kwam bijvoorbeeld een bijzonder project tot stand over de terroristische Hofstadgroep, waaraan Arjan Dasselaar een bijdrage leverde.
/2
/ Handboek crossmediale journalistiek en redactie /
Afbeelding 1.1
Planet Internet op 31 maart 1998.
Met enige regelmaat wist de redactie primeurs te scoren die vervolgens werden overgenomen door andere media. Vaak zonder bronvermelding, constateert Rita Jager in het boek Internetjournalistiek uit 2001: “Deze situatie was tekenend voor de introductie van internet in journalistiek Nederland: het werd niet met open armen ontvangen en allerminst serieus genomen.” In 1999 verscheen NU.nl aan het firmament. Ook weer zo’n buitenbeentje, want net als Planet.nl zonder enige connectie met de bestaande nieuwsorganisaties. Dat had als voordeel dat zij zich niet – zoals bestaande nieuwsredacties – het hoofd hoefden te breken over de vraag of ze het nieuws meteen op internet zouden moeten publiceren, of dat ze beter voorrang zouden kunnen geven aan publicatie in hun krant of tijdschrift. Het credo van
/3
