Inhoud תוכן עניינים. 57 פרק - 4 עבודת התנדבות ועבודה קהילתית 08 Oprichting Elah. 17 אלה נשארת אלה 18 Toekomst Elah 21 הוועד 99 'האינפוקוס'

2



Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬



3

Inhoud

‫תוכן עניינים‬

04

Voorwoord

06

Statuten: doelstellingen en werkwijze van de Stichting

08

Hoofdstuk 1 - Organisatie

56

Hoofdstuk 4 - Vrijwilligerswerk en Opbouwwerk



08

Oprichting Elah



56

Vrijwilligerswerk/Maatjesdag



16

Elah blijft Elah



60



18

Toekomst Elah





20

Bestuur



24

Infocus

26

Hoofdstuk 2 - Behandeling



26



‫ עבודת התנדבות ועבודה קהילתית‬- 4 ‫פרק‬

57

‫הקדמה‬

05

‫ מטרותיה ודרכי פעולתה של העמותה‬:‫תקנון העמותה‬

07

‫ הארגון‬- 1 ‫פרק‬

09

‫ יום המתנדב‬/ ‫עבודת מתנדבים‬

5 7



‫כיצד הוקמה אלה‬

0 9



Sociaal-culturele groepen

‫עבודה קהילתית‬

6 1



‫אלה נשארת אלה‬

17



62

Mobiele bieb

‫הספרייה הניידת‬

63



‫אלה בהעתיד‬

19





64

Kunst op kantoor

‫אומנות בחדרי המשרד‬

65



‫הוועד‬

2 1





66

Samenwerking

‫שיתוף פעולה‬

67



'‫'האינפוקוס‬

2 5





70

Cursus Nederlands

‫קורס הולנדית‬

71



Individuele therapie

72

Hoofdstuk 5 - Eenmalige/Bijzondere projecten

30

Relatietherapie



72

Jom Hasjoa

‫יום השואה‬



32

Gezinstherapie



76

Conferenties



34

Kindertherapie



78



36

Childsurvivors/Leah Nir





40

Vluchtelingen



42

Psychiatrie

44

‫ מיוחדים‬/ ‫ פרויקטים חד פעמיים‬- 5 ‫פרק‬

‫ טיפול‬- 2 ‫פרק‬

27

73

‫טיפול פרטני‬

27



73



‫טיפול זוגי‬

3 1



‫כנסים‬

7 7



‫טיפול משפחתי‬

3 3



Schrijfdag

‫יום כתיבה‬

7 9



‫טיפול בילדים‬

3 5



80

Polenreis

‫מסע לפולין‬

81



‫ לאה ניר‬/ ‫ילדי שואה‬

3 7





84

Hulp in Crisistijd

‫עזרה בזמן משבר‬

85



‫פליטים‬

4 1



88

Hoofdstuk 6 - In de Israëlische samenleving

‫פסיכיאטריה‬

4 3



Hoofdstuk 3 - Groepsbehandeling



88

Beth Moreshet



44

Groepswerk



90



46

Schrijfgroep





50

Filmgroep





52

Tweede Generatie

‫ בחברה הישראלית‬- 6 ‫פרק‬

89

‫בית מורשת‬

89



Wehadarta pne zakeen

‫והדרת פני זקן‬

91



‫עבודה קבוצתית‬

4 5



92

Beschoetam/La’ad

‫ לעד‬/ ‫בזכותם‬

93



‫קבוצת הכתיבה‬

4 7



94

Intergenerationele schrijfgroep

‫קבוצות כתיבה בין דוריות‬

95



‫מועדון הסרטים‬

5 1



‫דור שני‬

53



96

Samenvatting Engels

99

Colofon

‫תקציר באנגלית‬

96

‫קרדיטים‬

99

‫ קבוצות‬- 3 ‫פרק‬

45

4



Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

Voorwoord Filmgroep



5

‫הקדמה‬ 2007-2009 - ’‫‘והדרת פני זקן‬

Elah bestaat 30 jaar. In 1979 kwam een groep Nederlanders in Israël tot de conclusie dat er dringend behoefte bestond aan een organisatie die immateriële hulp zou bieden aan oorlogsoverlevenden in de gemeenschap. Veel overlevenden en hun familieleden gingen gebukt onder de gevolgen van de oorlog en hadden voor korte of langere tijd professionele maatschappelijke of psychologische begeleiding nodig. Na grondige voorbereiding kwam de beoogde organisatie van de grond: Elah, stichting voor wederzijdse hulp, de eerste instelling in Israël die professionele hulpverlening bood aan oorlogsoverlevenden. Onder leiding van diverse directeuren en gesteund door een groot aantal voorzitters en bestuursleden hebben we in de loop der jaren het werkterrein verbreed en verdiept, en is Elah uitgegroeid tot de stichting van sociale solidariteit die de oprichters voor ogen stond. Het maatschappelijke en therapeutische werk werd aangevuld met vrijwilligerswerk, waar later de sociaal-culturele activiteiten binnen de Nederlandse gemeenschap bij kwamen. Enkele jaren geleden is besloten dat het tijd werd voor Elah om ook haar diensten te verlenen en kennis over te dragen aan mensen buiten de Nederlandse gemeenschap. Deze beslissing heeft erin geresulteerd dat we waardevolle projecten binnen de Israëlische samenleving konden ontwikkelen en uitvoeren. In deze jubileumbundel willen we laten zien wat Elah is en doet, en wat Elah betekent voor de mensen voor wie we werken. We hebben geprobeerd te verwoorden waarom we de activiteiten doen zoals we ze doen, wat de achterliggende uitgangspunten zijn en welke invloed de activiteiten hebben. Uit de 31 hoofdstukken komt duidelijk naar voren hoe divers de werkzaamheden zijn. Net als de andere organisaties in Israël die zorgen voor de Nederlandse gemeenschap, mag Elah trots zijn op wat we als kleine stichting over de jaren hebben gepresteerd. Het illustratiemateriaal in de bundel is afkomstig van onze doelgroep. Aan het begin van dit jubileumjaar hebben we aan al de mensen die

.‫חומרית לניצולי שואה‬-‫ הגיעה קבוצת הולנדים בישראל למסקנה שקיים צורך מיידי לארגון אשר יכול לתת עזרה לא‬1979-‫ ב‬.‫שלושים שנים להיווסדה של אלה‬ .‫הרבה ניצולים ומשפחותיהם כרעו תחת נטל השלכות המלחמה והיו זקוקים לעזרה סוציאלית או טיפולית מקצועית לזמן קצר או ארוך‬ .‫ מקצועית לניצולי שואה‬- ‫ הארגון הראשון בישראל שהציע עזרה נפשית‬,‫ אגודה לסיוע הדדי‬,‫ אל"ה‬:‫לאחר הכנה יסודית הוקם הארגון המיועד‬ ‫ הצלחנו במהלך השנים להעמיק ולהרחיב את תחומי עבודתנו ואלה גדלה להיות הארגון‬,‫תחת ניהולם של מנהלים שונים ובתמיכת יושבי הראש וחברי הוועד הרבים‬ ‫ אליה הצטרפו מאוחר יותר הפעילויות‬,‫ את העבודה הסוציאלית והטיפולית השלימה עבודה התנדבותית‬.‫לעזרה סוציאלית הדדית שמקימיה ראו לנגד עיניהם‬ .‫ לפני שנים אחדות החלטנו שהגיע הזמן שאלה תיתן משירותיה ומהידע שצברה גם לאנשים מחוץ לקהילה ההולנדית‬.‫ תרבותיות בקהילה ההולנדית‬- ‫החברתיות‬ .‫החלטה זו הביאה לכך שיכולנו לפתח ולבצע פרויקטים חשובים בחברה הישראלית‬ ‫ ניסינו לתאר במילים מדוע אנו פועלים כפי‬.‫ ומה משמעותה של אלה לאותם אנשים שלמענם אנו עובדים‬,‫בחוברת זו אנו רוצים להראות את העשייה של אלה‬ ‫ ראשי הפרקים מסתבר בבהירות כמה מגוונות‬31 ‫ מתוך‬.‫ או יכולות להיות על בחירת הפעילויות‬,‫ מהם הרעיונות מאחורי הביצוע ואלו השפעות ישנן‬,‫שאנו פועלים‬ .‫ להתגאות על הישגיה במשך השנים‬,‫ כעמותה קטנה‬,‫ יכולה גם אלה‬,‫ כמו יתר הארגונים הדואגים לקהילת יוצאי הולנד‬.‫הן הפעילויות‬ ‫ רגשות או‬,‫ ריקה וביקשנו למלא אותה עם אסוציאציות‬,‫ בתחילת שנה זו שלחנו לכל קהל היעד שלנו גלויה לבנה‬.‫התמונות בחוברת זו מגיעות מקהל היעד שלנו‬ .‫ הצגנו בצורה אקראית‬,‫ מרגשות‬,‫ את התגובות הרבות ולעיתים קרובות‬.‫מחשבות שאלה מעוררת בהם‬ ‫ לאלו שבמהלך השנים ישבו בוועד המנהל של‬,‫ רשמיים‬- ‫ המייסדים הרשמיים והלא‬,‫אנו רוצים להקדיש חוברת זו לכל אלו שהיו מעורבים בהקמתה של אלה‬ ‫ התלהבותם ומסירותם‬,‫ מעורבותם‬:‫ לידידי העמותה ולצוות שלנו‬,‫ לתורמים‬,‫ למתנדבים‬,‫ כל העובדים לשעבר‬,‫ כל יושבי הראש והמנהלים שהארגון הכיר‬,‫אלה‬ .‫הופכים את אלה לארגון מוביל‬

van onze diensten gebruikmaken een blanco briefkaart gestuurd en gevraagd die in te vullen met associaties, gevoelens of gedachten die Elah bij hen oproept. De vele, vaak ontroerende reacties hebben we in willekeurige volgorde opgenomen. Graag willen we deze bundel opdragen aan al degenen die betrokken waren bij de oprichting van Elah, de formele maar ook de niet-formele stichters, aan degenen die in de loop der jaren zitting hebben genomen in het bestuur van Elah, aan alle voorzitters en directeuren die de organisatie heeft gekend, aan de donateurs en sympathisanten, aan alle oud-medewerkers, aan de maatjes (vrijwilligers) en aan onze staf: hun inzet, enthousiasme en toewijding maken Elah tot wat zij is. Namens staf en bestuur wensen wij u veel leesplezier, Gideon Peiper (voorzitter), Yaela Cohen & Bennie Leezer (directie)

,‫ אנו מאחלים לכם קריאה מהנה‬,‫בשם הצוות והוועד המנהל‬ )‫ יעלה כהן ובני לייזר (הנהלה‬,)‫גדעון פיפר (יו"ר‬

6



Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬



Statuten Elah

7

‫מתוך תקנון אלה‬

Hoofdstuk II - Doelstellingen en werkwijze van de Stichting 1.. De doelstellingen van de Stichting zijn: ..... a. Psycho-sociale hulp verlenen aan ingezetenen van Israël afkomstig uit Nederland en landen die vroeger onder Nederlands bestuur stonden, hun gezinsleden en afstammelingen (hierna te noemen uit Nederland afkomstigen) die in Israël wonen. ..... b. De stichting is gespecialiseerd in de hulpverlening aan Sjoa-overlevenden en erkennen en behandelen ook de problemen waarmee hun partners en volgende generaties te maken hebben. ..... c. De hulpverlening die in het kader van de stichting wordt gegeven concentreert zich op de persoonlijke ontwikkeling en ondersteunt bij de sociale integratie in de Israëlische maatschappij. ..... d. Als deel van de Israëlische maatschappij stelt de stichting zich onder andere ook ten doel om haar expertise en ervaring beschikbaar te stellen aan andere groepen en individuen die niet tot onze doelgroep behoren.

‫ מטרות העמותה ודרכי פעולתה‬- '‫פרק ב‬ :‫ מטרות העמותה הן‬.1 ‫ הנמצאים בישראל לרבות לצאצאיהם ולקרוביהם הנמצאים‬,‫חברתי ליוצאי הולנד‬-‫הגשת סיוע נפשי‬..‫����� א‬ .‫בישראל‬ .‫ ובכלל זה גם לבני זוגם וצאצאיהם‬,‫ העמותה תתמחה בטיפול באנשים ששרדו את השואה‬.‫����� ב‬ ‫הגשת הסיוע תינתן במסגרת העמותה והיא תתמקד בהתפתחות האישית ובהשתלבות בחברה‬..‫����� ג‬ .‫הישראלית‬ ‫ למטרה לסייע בשטח התמחותה‬,‫ בין היתר‬,‫העמותה כחלק בלתי נפרד מהחברה הישראלית שמה לה‬..‫����� ד‬ .‫ונסיונה המיוחד לגורמים מחוץ לקבוצת היעד‬ ‫ התמיכה‬,‫ באמצעות בעלי הכשרה בתחומי הפסיכותרפיה‬,‫ בין היתר‬,‫העמותה תפעל להגשת הסיוע‬..‫����� ה‬ .‫סוציאלית ובעלי הכשרה בתחום העבודה הקהילתית‬-‫הפסיכו‬ ‫ תוך ליווי‬,‫ באמצעות מתנדבים שיטלו חלק מהותי בפעילות העמותה‬,‫ בין השאר‬,‫העמותה תפעל‬..‫����� ו‬ .‫ לפי העניין‬,‫בעלי מקצוע‬

..... e. De stichting zal hulp verlenen door middel van hulpverleners die zijn gekwalificeerd op het terrein van psychotherapie, psycho-sociale ondersteuning en opbouwwerk.

‫ הלאומית‬,‫העמותה תפעל למען הפצת הידע ומומחיותה בקרב גופים וארגונים ברמה האזורית‬..‫����� ז‬ .‫ תוך שיתוף פעול והדדיות עם גופים אלה‬- ‫והבינלאומית‬

..... f. De stichting zal onder meer te werk gaan met behulp van vrijwilligers die, waar nodig onder begeleiding van professionele hulpverleners, een belangrijk deel van het ondersteunend werk van de stichting doen.

;‫ מכוונות לפונים; שמירת זהות תרבותית‬:‫העמותה תפעל תוך שמירה על העקרונות שביסודם‬..‫����� ח‬ ;‫גמישות ע"י התאמה לזמנים המשתנים ולנסיבות; אמינות עם דגש על שמירת פרטיות הפונים‬ .‫ומקצועיות במתן השירותים‬

..... g. De stichting streeft ernaar om haar specialistische kennis te delen met andere gelijkgerichte organisaties en op regionaal, nationaal en internationaal niveau samen te werken. ..... h. De stichting zal te werk gaan volgens haar elementaire waarden die als volgt zijn: klantgerichtheid, belang hechtend aan de culturele achtergrond, geschiedenis en de taal van haar cliënten, flexibiliteit om in te spelen op veranderde tijden en omstandigheden, betrouwbaarheid door middel van het garanderen van de privacy van cliënten, en professionaliteit in het geven van haar diensten.

8

Organisatie

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫הארגון‬

Oprichting Elah

‫כיצד הוקמה אלה‬

Aandacht en zorg voor immaterieel leed ,,Het echte begin van Elah, dat is voor mij het moment waarop de statuten zijn afgerond’’, zegt Henk Nijk. ,,Eind jaren zeventig begon de overheid nadruk te leggen op de wettelijke vormgeving van organisaties. Voordien werd in Israël van alles opgericht, maar niet altijd volgens de regels. De oprichting van Elah ging zoals het moest. Met de handtekeningen van een negental vrouwen en

9

mannen ben ik in de zomer van 1979 naar een advocaat in Jeruzalem gereden. Die heeft formeel onze statuten uitgeschreven en bekrachtigd.’’ Samen met Tobias van Blankenstein, Nini Chopp, Ada Cohen, Nathan Dasberg, Sal Israeli, Hans Noach, Rini Shalish en Awraham Uriel behoort Henk Nijk tot de stichters van Elah. Zij zijn degenen die hun handtekening zetten onder de ontwerp-statuten waarmee Henk Nijk naar Jeruzalem vertrok en die in september van datzelfde jaar afgerond naar de Rasham Ha'amoetot werden gestuurd om de oprichting te formaliseren. Door waterschade zijn veel van de originele documenten verloren gegaan, maar drie van de stichters kunnen nog vertellen waarom en op welke manier Elah is ontstaan en hoe zij er zelf bij betrokken werden: Sal Israeli, Hans Noach en Henk Nijk. Henk Nijk was eind jaren zeventig voorzitter van de Irgoen Olei Holland (IOH, de Nederlandse immigrantenvereniging) en werd op het kantoortje in Tel Aviv met de nawerking van de oorlog geconfronteerd. ,,De WUV was een regeling die zich concentreerde op de materiële vervolging en materiële vergoeding van oorlogsoverlevenden. Dat was prachtig, maar wij wisten dat het immateriële leed daarmee niet werd goedgemaakt. Op het kantoor van de IOH kegen we telefoontjes van mensen die vroegen of we hen konden helpen, die vertelden dat ze slapeloze nachten hadden, door nachtmerries werden geplaagd, dat ze zich geen raad wisten

met de opvoeding van hun kinderen. Het was ons duidelijk dat dat leed ook moest worden aangepakt. We hadden toen nog geen benul van trauma of van posttraumatisch stresssyndroom. De mensen die achter Elah aan gingen, hadden gewoon een zeer bewuste morele drijfveer.’’ Sal Israeli werkte voor de Bank Igud (Union Bank). Op weg naar een herdenkingsbijeenkomst voor een gemeenschappelijke vriend vroeg Henk Nijk hem penningmeester te worden van de stichting inde-maak. ,,Ze zochten iemand die met geldzaken kon omgaan’’, zegt Sal. ,,Van de psychologische kant van de zaak had ik geen verstand, maar over financiën wist ik wel het een en ander, dus ik heb toegestemd. Tijdens die autorit hebben we ook de grondslagen van de stichting besproken. We wilden ons richten op sociaal-maatschappelijke hulp. We moesten fondsen gaan zoeken en als we die hadden gevonden, zouden we beroepskrachten in dienst nemen. De gedachte was wel dat het iets tijdelijks zou zijn.’’ Hans Noach stond begin 1979 met een spandoek de Nederlandse minister van buitenlandse zaken op het vliegveld te Lod op te wachten. ,,Mensen die een WUV-uitkering aanvroegen kregen aanvankelijk de mogelijkheid met een maatschappelijk werkster te praten. Maar eind 1978 besloot de Nederlandse overheid die gesprekken niet meer te vergoeden. Dat vonden wij niet terecht en meer dan dat, we voelden ons opnieuw in de steek gelaten. De

‫חומרי‬-‫דאגה וטיפול במישור הלא‬ ‫ "הם חיפשו‬.‫בהקמה‬-‫את תפקיד הגזבר של העמותה‬ ‫ "על ההֶיּבֵט‬.‫" מספר סל‬,‫אדם המתמצא בענייני כספים‬ ‫ אבל בפיננסים‬,‫הפסיכולוגי של הנושא לא היה לי מושג‬ ‫ במהלך אותה נסיעה במכונית‬.‫ ולכן הסכמתי‬,‫דווקא כן‬ ‫ כוונתנו הייתה‬.‫דברנו גם על עקרונות היסוד של העמותה‬ ‫ אך לפני הכול‬.‫סוציאלי‬-‫להתמסר לעזרה בתחום החברתי‬ ‫היינו צריכים למצוא קרנות אשר מוכנות לתרום כספים‬ ‫ נצטרך למצוא ולהעסיק אנשי‬,‫ וכאשר אלה ימצאו לנו‬,‫למפעל‬ ".‫ בשלב זה עוד חשבנו שהכול יהיה עניין זמני‬.‫מקצוע‬ ,‫ בנמל התעופה בן גוריון‬1979 ‫הנס נוח עמד בתחילת‬ .‫והמתין עם כרוז מונף בידו לבואו של שר החוץ ההולנדי‬ ‫"אנשים שהגישו בקשה לקבלת פיצויים הורשו מלכתחילה‬ ‫ החליט הממשל‬1978 ‫ אבל בסוף‬.‫לפגוש עובד סוציאלי‬ ‫ היינו סבורים שזה‬.‫ההולנדי כי יותר לא יממנו שיחות אלה‬ ‫ כריס ואן דר‬,‫ השר‬.‫לא הוגן והרגשנו ששוב נוטשים אותנו‬

,)IOH( ‫ראש של ארגון עולי הולנד‬-‫שנות השבעים כיושב‬ ‫ נפל בחלקו‬,‫ בתל אביב‬,‫ומהמשרד הזעיר של הארגון‬ ‫ "באותה עת נחקק‬.‫להתמודד עם שיירי מלחמת העולם‬ ‫ אשר‬,)WUV ( ‫בהולנד חוק הגמלאות לנרדפי הנאצים‬ ,‫ זה היה מצוין‬.‫טיפל בנזקים ובפיצויים במישור החומרי‬ ‫ לא די בכך כדי לפצות על נזקים וצער‬,‫אבל היטב ידענו‬ ‫ לא מעט טלפונים התקבלו במשרד‬.‫חומרי‬-‫במישור הלא‬ ,‫ רדופי סיוטים‬,‫שינה‬-‫ מאנשים שסיפרו על לילות ללא‬IOH-‫ה‬ ‫ היה ברור לנו שגם‬.‫שייחלו לעצה בקשר לחינוך ילדיהם‬ PTSD ‫ באותה עת היה הידע על‬.‫הסבל הזה קורא לטיפול‬ ‫ האנשים אשר‬.‫טראומטי) עדיין מועט‬-‫(תסמונת דחק פוסט‬ ,‫לחצו להקמת אלה פשוט היו מודעים מאוד לאותו סבל‬ ."‫ובעלי מוטיבציה מוסרית חזקה‬ .)Union Bank( ‫סל ישראלי עבד באותה עת בבנק איגוד‬ ‫בדרך לאזכרה לידיד משותף ביקש ממנו הנק נייק לקבל‬

‫ זהו עבורי הרגע שבו נסתיים‬,‫"תחילתה האמתית של אלה‬ ‫ מו ָתיקי הקבוצה‬,‫ כך אומר הֶנק נייק‬,"‫ניסוח התקנון שלה‬ ‫ "בסוף שנות השבעים החל הממשל בישראל‬.‫המייסדת‬ ‫ עד‬.‫לתת את לבו לעיצוב החוקתי של ארגונים ועמותות‬ ‫ אך ללא חוק‬,‫לאותה עת הוקמו ארגונים מכל הבא ליד‬ .‫ התנהלה על פי כל הכללים‬,‫ לעומת זאת‬,‫ הקמת אלה‬.‫וסדר‬ ‫ ובכיסי מסמך‬,‫ נסעתי אל עורך דין בירושלים‬1979 ‫בקיץ‬ ‫ אותו משפטן ניסח על‬.‫חתום על ידי תשעה גברים ונשים‬ ".‫ והביאו לאישור‬,‫פי מסמך זה את התקנון‬ ,‫ טוביאס פן בלנקנסטיין‬:‫ואלה היו שמונת החותמים האחרים‬ ,‫ הנס (נתן)נוח‬,‫ סַל ישראלי‬,‫ נתן דסברג‬,‫ עדה כהן‬,‫ניני צ'ופ‬ ‫ עוד באותה שנה אישר רשם‬,‫ ואכן‬.‫ריני שליש ואברהם אוריאל‬ .‫העמותות את הקמת אלה כעמותה חוקית לכל דבר‬ ‫שלושה מן המייסדים יכולים לספר היום על חלקם בהקמת‬ ‫ הנק כיהן בסוף‬.‫ הנס נוח והנק נייק‬,‫ סַל ישראלי‬:‫אלה‬

10

Organisatie

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫הארגון‬

Oprichting Elah

minister, Chris van der Klaauw, heeft ons een dag na de demonstratie ontvangen in een prachtige suite in het King David hotel in Jeruzalem. Hij heeft geluisterd, niets toegezegd, behalve dat hij de kwestie onder de aandacht zou brengen.’’ De aanleiding van alle onrust en onvrede was de relatief nieuwe wetgeving met betrekking

11

‫כיצד הוקמה אלה‬

tot oorlogsoverlevenden. Tientallen jaren na de bevrijding was in Nederland het besef doorgedrongen dat oorlogsoverlevenden ook nog lange tijd na de oorlog last konden hebben van lichamelijke of psychische klachten die verband hielden met hun oorlogservaringen. Op 1 januari 1973 ging daarom de Wet Uitkeringen Vervolgingsslachtoffers (WUV) van kracht, die overlevenden van kampen en onderduik erkende als een bijzondere groep slachtoffers, voor wie een bijzondere solidariteitsplicht bestond. Wie kon aantonen dat hij of zij blijvende schade had opgelopen door oorlogservaringen zou, afhankelijk van zijn of haar inkomen, een uitkering kunnen krijgen. Het eerste jaar kwamen bij de betreffende instanties ruim zevenduizend aanvragen binnen, in 1974 waren dat er ruim veertienduizend en in 1978 kwamen er nog ruim vijfduizend bij. In Israël waren in 1978 ongeveer 1500 uitkeringsgerechtigden, van wie naar schatting tussen de twee- en driehonderd regelmatig vakkundige begeleiding nodig zouden hebben, zo blijkt uit een brief van Tobias van Blankenstein aan het hoofdbestuur van de IOH. De IOH had het op zich genomen Nederlanders voor te lichten over de praktische kanten van de WUV-aanvraag, te bekijken of overlevenden voor een uitkering in aanmerking kwamen en als dat het geval was, de formulieren door te nemen en in te vullen. Maatschappelijk werkster Elly Maoz was degene die de begeleiding voor haar rekening nam. Ze ging bij mensen op huisbezoek maar ontving

nog vaker mensen op het kantoortje tegenover het Mann Auditorium in Tel Aviv, waar de IOH op dat moment was gehuisvest. Daar werden ze overstelpt met reacties. Henk Nijk: ,,Ik heb het vaak meegemaakt dat mensen binnenkwamen om te praten, maar dat niet konden omdat er nog twee of drie mensen aanwezig waren. Dat was een onmogelijke situatie.’’ Hans Noach: ,,De WUV doorbrak een mechanisme dat ongeveer 35 jaar had standgehouden. Over het verleden sprak je niet. Dat was omdat je bezig was je leven op te bouwen en geen obstakels wilde hebben, omdat er toch niet geluisterd werd, of omdat je je kinderen niet wilde belasten. Maar door de rapportage aan de WUV moest je opeens openleggen wat zo lang was weggestopt. ‘Hoe lang was je in het kamp’, ‘heb je dwangarbeid verricht’, ‘werd je daarvoor betaald’, dat was het type vragen. Dat was heel moeilijk. De rapportage veroorzaakte bij sommige mensen een crisis.’’ Het was duidelijk dat de IOH zelf niet was uitgerust om mensen op te vangen. Ze beschikten niet over de financiën noch over de ervaring om psychosociale hulp te geven. In december kaartte Henk Nijk het probleem aan op een bestuursvergadering en twee maanden later werd een commissie ingesteld die zich ging oriënteren op de oprichting van een vereniging voor de behartiging van de geestelijke belangen en financiële bijstand van vervolgingsslachtoffers. Maandenlang was deze commissie alleen maar bezig was met het

".‫בלתי נסבל‬ ‫ שבר מנגנון הגנה שהחזיק מעמד‬WUV-‫ "ה‬:‫מספר הנס נוח‬ ‫ זאת משום שרצית‬.‫ על העבר אין מדברים‬:‫ שנה‬35 ‫כמעט‬ ‫ משום‬,‫לבנות את החיים שלך ולא רצית מכשולים בדרך‬ ‫ או משום שלא רצית להכביד‬,‫שממילא אף אחד לא הקשיב‬ ‫ אבל בגלל חשיפת העובדות לצורכי קבלת‬.‫על הילדים‬ ‫ היית צריך לפתוח פתאום את מה שהיה טמון‬,WUV ‫קצבת‬ ‫ האם עבדת בעבודות‬,‫ כמה זמן היית במחנה‬.‫כל הזמן‬ ‫ זה היה‬.‫ סוג כזה של שאלות‬.‫ האם שולם לך שכר‬,‫כפיה‬ ".‫מעט אנשים‬-‫ דיווח זה גרם למשבר אצל לא‬.‫קשה מאוד‬ ‫ברור היה כי ארגון עולי הולנד לכשעצמו אינו בנוי להעניק‬ ‫ לא היו אז ברשותם‬.‫חברתית בנושאים אלה‬-‫תמיכה נפשית‬ ‫ העלה‬1978 ‫ בדצמבר‬.‫את המשאבים ולא את הניסיון‬ ‫הנק נייק את הבעיה בישיבת הנהלה של הארגון וכעבור‬ ‫חודשיים מונתה ועדה שתפקידה היה לבדוק את הקמתו‬

‫ נוספו עוד כחמשת אלפים‬1978-‫ וב‬,‫ אלף‬14-‫המספר ל‬ ‫ ממכתב‬.‫ זכאי קצבה‬1500-‫ כ‬1978-‫ בישראל היו ב‬.‫פניות‬ ‫של טוביאס ואן בלנקנסטיין אל הנהלת ארגון עולי הולנד‬ ‫) מתברר כי מאתיים עד שלוש מאות איש מן הזכאים‬IOH( .‫ נזקקים דרך קבע ללווי מקצועי‬,‫האלה‬ ‫ארגון עולי הולנד לקח על עצמו לעזור להולנדים בארץ‬ ‫ לבדוק מי עונה על הקריטריונים‬,‫בבדיקת זכאותם לקצבה‬ ‫ העובדת‬.‫ לעזור לו במילוי הטפסים‬,‫לקבלת קצבה‬ ‫הסוציאלית אלי מעוז הייתה זו שקבלה על עצמה את‬ ‫ ואף יותר‬,‫ היא הרבתה לצאת לביקורי בית‬.‫תפקיד זה‬ ‫מזה היא טיפלה בזרם גובר של אנשים אשר הגיעו למשרד‬ .‫הקטן של ארגון עולי הולנד בתל אביב‬ ‫ "נזדמן לי כמה פעמים לראות אנשים‬:‫מספר הנק נייק‬ ‫ אבל לא יכלו לקיימה מפני שהיו‬,‫שבאו לצורך שיחה‬ ‫ זה היה מצב‬.‫במקום עוד שניים או שלושה אנשים אחרים‬

‫ קיבל אותנו למחרת ההפגנה בסוויטה מפוארת במלון‬,‫קלאו‬ ‫ מלבד‬,‫ הוא הקשיב אך לא הבטיח דבר‬.‫המלך דוד בירושלים‬ ."‫שיביא את הנושא לתשומת לב נאותה‬ ‫שקט היה חקיקה חדשה יחסית אשר‬-‫הרקע לכל אותו אי‬ ‫ עשרות שנים אחרי‬.‫נוגעת לבעיות של ניצולי המלחמה‬ ‫ חדרה ההבנה להכרה בהולנד שאנשים רבים אשר‬,‫המלחמה‬ ‫שרדו את המלחמה עדיין עלולים לסבול סבל גופני או נפשי‬ ‫ עקב זאת נכנס לתוקפו‬.‫הקשור בחוויות שעברו בתקופה זו‬ ‫ בחוק זה‬.)WUV( '‫ 'החוק לתגמול נרדפים‬1973 ‫ בינואר‬1-‫ב‬ ‫הוענקה הכרה לאלה שניצלו ממחנות הריכוז ומהמחבוא‬ ‫ אשר מגיעה לה התחשבות‬,‫כקבוצת קורבנות מיוחדת‬ ‫ כל מי שהוכיח שנגרם לו נזק בלתי‬.‫סולידארית מיוחדת‬ ‫ כפוף‬,‫ יהיה זכאי לקבל קצבה‬,‫הפיך בשל חוויות המלחמה‬ ‫ בשנה הראשונה נתקבלו אצל הגורמים‬.‫לרמת הכנסותיו‬ ‫ עלה‬1974-‫ ב‬.‫המטפלים בהולנד יותר משבעת אלפי פניות‬

12

Organisatie

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫הארגון‬

Oprichting Elah

verzamelen van informatie. De leden moesten uitvinden hoe een dergelijke organisatie zou moeten werken, welke financieringsbronnen er zouden zijn en hoe de fondsenwerving moest worden aangepakt. Nederlandse psychologen, psychiaters en medici in Israël, vertegenwoordigers van de WUV en Nederlandse hoogwaardigheidsbekleders werden geraadpleegd, en er was veel contact met

13

‫כיצד הוקמה אלה‬

Joods Maatschappelijk Werk in Nederland. Toen de commissie een paar maanden later een concreet werkplan op tafel legde, werd ook de Nederlandse ambassade benaderd. Henk Nijk: ,,De toenmalige ambassadeur, Christiaan Ariens, heeft aan een van onze vergaderingen deelgenomen. Hij maakte ons attent op de fondsen in Nederland die hulp aan oorlogsslachtoffers gaven, het Prins Bernard Fonds, het Juliana Fonds en het Wilhelimina Fonds, en beloofde dat hij ervoor zou zorgen dat we hieruit een jaarlijkse bijdrage zouden krijgen. Dat was de toezegging die we nodig hadden. Toen konden we beginnen.’’ Nog voordat de overheidsfondsen kwamen, was er al geld op de rekening binnengekomen van een aantal protestantse kerken in Nederland. Deze kerken waren later ook bereid borg te staan, zegt Sal Israeli. ,,Dat hield in dat als we geen andere donateurs of subsidiegevers zouden vinden, we op de kerken konden terugvallen. Maar zover is het nooit gekomen.’’ Er kwam een eigen kantoortje in een tweekamerwoning in rechov Berdisevsky, Moshe Ben Baruch, maatschappelijk werker in Asjdod, werd de eerste directeur en Rachel Vega de eerste secretaresse van Elah. Nederlanders allemaal. ,,De hulp aan Nederlanders moest in het Nederlands worden gegeven’’, zegt Hans Noach. ,,Wat je in het Nederlands hebt doorstaan, wil je ook in het Nederlands navertellen. Verder is de Nederlandse mentaliteit anders. Nederlandse Joden hebben de

oorlog anders beleefd dan Poolse of Hongaarse Joden. Ze waren totaal onvoorbereid. Eeuwenlang hebben ze zonder vervolging geleefd. Ze zijn Nederlands geworden en gebleven. Dat is de rechtvaardiging voor de oprichting van Elah.’’ Tegenstand was er ook. Op de jaarvergadering van de IOH werd herhaald wat al zo vaak was beweerd, dat psychosociale hulp aan Nederlanders volkomen overbodig was. Nederlanders hadden geen problemen. Andere tegenstanders waren juist kritisch over de ambities van Elah. Het leed is zo groot en blijvend, dat kan je niet verlichten, aldus de sceptici. Ook vond men dat Nederlanders in Israël zich niet apart moesten organiseren. Verder werd verondersteld dat Elah niet de kennis noch de middelen in huis zou hebben om te werken. Ze kregen ongelijk. Kort na de oprichting nam Manfred Klafter het voorzitterschap van het bestuur over van Nathan Dasberg. Klafter was, daar zijn Sal Israeli, Hans Noach en Henk Nijk het over eens, de grote man achter Elah, de man die Elah groot heeft gemaakt. ,,We hadden iemand nodig die tijd en energie had om in Nederland fondsen te werven. Die vonden we in Manfred Klafter. Hij was een zakenman, heel praktisch en doortastend’’, aldus Hans Noach. ,,Echt aan het werk konden we toen Freddie Klafter aantrad als voorzitter’’, aldus Henk Nijk. ,,Hij was niet bij de stichters maar in de loop van 1979 konden we hem overhalen om als fondsenwerver in Nederland op te treden. Dat heeft hij geweldig gedaan.’’

,‫ המנטאליות ההולנדית היא טיפוסית‬,‫ חוץ מזה‬.‫בהולנדית‬ ‫ יהודים הולנדים חוו את המלחמה‬.‫ושונה משל אחרים‬ ‫ גם בחלומותיהם הכי‬.‫אחרת מיהודים פולנים או הונגרים‬ .‫רעים לא ציפו יהודי הולנד שדבר כזה יקרה להם שם‬ ‫ ועם הזמן הפכו‬,‫מאות בשנים הם לא ידעו גזרות ורדיפות‬ ‫ מכאן גם ההצדקה‬.‫להיות שייכים בכל לאומה ההולנדית‬ ".‫להקמת אלה‬ ‫ באספה הכללית של ארגון עולי הולנד‬.‫הייתה גם התנגדות‬ ‫סוציאלית להולנדים‬-‫חזרה והושמעה הטענה שעזרה פסיכו‬ ‫ מתנגדים‬.‫ להולנדים אין בעיות‬.‫היא דבר מיותר לגמרי‬ ‫אחרים דווקא היו ביקורתיים כלפי השאיפות של אלה; כה‬ ‫אפשר‬-‫ שאי‬,‫ כך טענו הספקנים‬,‫רב וכה עצום הוא היגון‬ ‫ ועוד היו מי שסברו שההולנדים‬.‫בשום דרך להקל על הסבל‬ ‫בישראל לא צריכים להפריד עצמם מן החברה הישראלית‬

‫ עכשיו יכולנו‬.‫זאת הייתה ההבטחה שהייתה נחוצה לנו‬ ".‫להתחיל‬ ‫ כבר הוכנס‬,‫עוד בטרם הגיעו כספי הקרנות המובטחים‬ ‫ מתנת כמה כנסיות פרוטסטנטיות בהולנד‬,‫כסף לחשבון‬ ,‫ יותר מאוחר‬,‫ "כנסיות אלה גם הסכימו‬:‫מספר סל ישראלי‬ ‫ משמעות הדבר הייתה‬.‫לערוב לנו בעסקות פיננסיות‬ ‫ נוכל לסמוך‬,‫שאם לא נצליח למצוא תורמים או ממנים‬ ‫ קבלנו‬.‫ אבל דברים מעולם לא הגיעו לידי כך‬.‫על הכנסיות‬ ".‫גם כספים מהממשלה‬ .‫פתחנו משרד קטן בדירת שני חדרים ברחוב ברדיצ'בסקי‬ ‫ נבחר למנהל‬,‫ עובד סוציאלי מאשדוד‬,‫משה בן ברוך‬ .‫ כולם הולנדים‬.‫ ורחל וֵחָא למזכירה הראשונה‬,‫הראשון‬ .‫"עזרה להולנדים צריכה להינתן בהולנדית" אומר הנס נוח‬ ‫ צריך שתוכל לספר עליו גם‬,‫"מה שעבר עליך בהולנדית‬

‫ הועדה‬.‫של ארגון תמיכה מעשית באותם נפגעי מלחמה‬ ,‫ עיון ברעיונות תפעול‬,‫עסקה במשך חודשים באיסוף מידע‬ ‫ הועדה קיבלה‬.‫חיפוש מקורות מימון וגיוס עזרתן של קרנות‬ ,‫ פסיכיאטרים ורופאים בישראל‬,‫עיצות מפסיכולוגים הולנדים‬ ‫ היה גם קשר הדוק‬.‫ וקונסולים של הולנד‬WUV ‫נציגים של‬ Joods( ‫עם הארגון היהודי לעבודה סוציאלית בהולנד‬ .)Maatschappelijk Werk ‫בתום כמה חודשים הגיעה הועדה לנוסחה של תוכנית‬ .‫ ואז הוחלט להכניס גם את שגרירות הולנד לתמונה‬,‫מעשית‬ ‫ השתתף‬,‫ כריסטיאן אריינס‬,‫ "השגריר דאז‬:‫מספר הנק נייק‬ ‫ הוא יידע אותנו בדבר קרנות בהולנד‬.‫באחת הישיבות שלנו‬ ‫ ביניהן קרן הנסיך‬.‫אשר מעניקות סיוע לקורבנות מלחמה‬ ‫ השגריר נתן את‬.‫ קרן יוליאנה וקרן וילהלמינה‬,‫ברנהרד‬ .‫הבטחתו כי ידאג שנקבל קצבה שנתית מקרנות אלה‬

‫‪ 15‬‬

‫אלה ‪ 30‬שנה ‬

‫הארגון ‬

‫‪2010‬‬

‫‪2010‬‬

‫ ‪Organisatie‬‬

‫ ‪Elah 30 jaar‬‬

‫‪Oprichting Elah‬‬

‫כיצד הוקמה אלה‬

‫על ידי יצירת ארגונים משלהם‪ .‬חשבו גם כי לאלה אין לא‬ ‫את האמצעים ולא את הידע הדרוש על מנת למלא את‬ ‫התפקידים שנטלה על עצמה‪.‬‬ ‫לא אלה ולא אלה צדקו‪ .‬זמן קצר אחרי הקמת אלה נפל‬ ‫על מנפרד קלפטר תפקיד היושב‪-‬ראש במקומו של נתן‬ ‫דסברג‪ .‬חברי ההנהלה תמימי דעים כיום שמנפרד קלפטר‬ ‫היה הרוח החיה‪ ,‬איש הפעלים שהביא לאלה את השגשוג‪.‬‬ ‫אומר הנס נוח‪" :‬דרוש היה לנו אדם שיש לו את הזמן והמרץ‬ ‫כדי להגיע אל אותן קרנות בהולנד‪ .‬במנפרד קלפטר מצאנו‬ ‫את האדם המתאים‪ .‬הוא היה איש עסקים‪ ,‬מעשי ותכליתי‬ ‫מאוד‪ ".‬אומר סל ישראלי‪" :‬מנפרד התמסר לתפקיד בכל‬ ‫מאודו‪ .‬הייתה בו אהבת ישראל עצומה‪ .‬היינו מקיימים‬ ‫ישיבה בערך אחת לחודש‪ ,‬ולכל ישיבה הוא הביא איזו‬ ‫תרומה של תרבות‪ ".‬ומוסיף הנק נייק‪" :‬בעבודה של ממש‬

‫ ‪14‬‬

‫יכולנו להתחיל אחרי שפרדי קלפטר נכנס לתפקיד‪ .‬הוא‬ ‫אמנם לא היה בין המייסדים‪ ,‬אבל במהלך ‪ 1979‬הצלחנו‬ ‫לשכנעו כי יפעל כרוכש קרנות בהולנד‪ .‬במשימה הזאת‬ ‫הוא הפליא לעשות"‪.‬‬ ‫אחרי כמה שנים התפטר קלפטר מתפקיד היושב‪-‬ראש‪.‬‬ ‫קלפטר רצה להרחיב את קהל היעד של אלה‪ ,‬אך לא הצליח‬ ‫לשכנע את שאר חברי הוועד‪ .‬קלפטר סבר כי עזרה מגיעה‬ ‫לכל דורש‪ ,‬ויחד עם שותפים הוא הקים ב‪ 1987-‬את עמותת‬ ‫'עמך'‪( .‬ראה עמוד ‪)17‬‬ ‫משרדי אלה החליפו מקום כמה פעמים‪ ,‬מתל אביב אל‬ ‫משכן מרווח יותר ברחוב הראשונים ברמת גן‪ ,‬ומשם שוב‬ ‫חזרה למרכז תל אביב‪ .‬בשנת ‪ 1982‬הפכה אלה מאגודה‬ ‫לעמותה‪ .‬מספר הלקוחות גדל‪ ,‬ואתו מספר עובדי הצוות‪.‬‬ ‫הפעילויות נתרחבו‪ .‬מקבלי גמלת ‪ WUV‬עדיין נחשבים‬

‫לזכאי טיפול‪ ,‬אבל לא הם בלבד‪ .‬כפי שמציין טוביאס פן‬ ‫בלנקנסטיין במכתבו‪ :‬קיימים גם אחרים שתמיכת אלה‬ ‫דרושה להם‪ .‬הנק נייק סבור‪" :‬אלה הייתה נוצרת גם בלי‬ ‫‪ ."WUV‬ומסיק הנס נוח‪" :‬אלה הייתה פורצת‪-‬דרך כארגון‬ ‫המעניק עזרה לניצולים‪ .‬חשפנו לאור יום את בעיותיו של‬ ‫מגזר זה‪ ,‬שורדי רדיפות הנאצים‪ .‬חקיקת ‪ WUV‬העמידה‬ ‫אנשים רבים על הרגליים מבחינה כלכלית והעניקה להם‬ ‫בטחון קיומי‪ .‬אלה העמידה אותם על הרגליים מבחינה‬ ‫נפשית‪ .‬בכמה מדובר? בכל בני הדור שלי‪ .‬אנשים המחזיקים‬ ‫במשרות מצוינות שהצליחו בעבודתם במשך היום‪ ,‬ובערבו‬ ‫של יום היו מתמוטטים‪ .‬העובדה שנוצר מקום שעליו יכלו‬ ‫להישען בעת צורך‪ ,‬הייתה חשובה לאין‪-‬שעור‪".‬‬

‫‪dat zij een punt hadden waar ze naartoe konden‬‬ ‫’‘ ‪gaan.‬‬

‫‪al veronderstelde, hadden ook anderen de steun‬‬ ‫‪van Elah nodig. ,,Ook zonder de WUV was Elah‬‬ ‫‪er geweest’’, aldus Henk Nijk.‬‬ ‫‪,,Elah is baanbreker geweest op het gebied van‬‬ ‫‪hulpverlening aan overgeblevenen’’, concludeert‬‬ ‫‪Hans Noach. ,,We hebben de problemen van‬‬ ‫‪overgeblevenen aan het licht gebracht. De WUV‬‬ ‫‪heeft een heleboel mensen financieel op de poten‬‬ ‫‪gezet en zekerheid voor het leven gegeven. Elah‬‬ ‫‪heeft ze geestelijk op de poten gezet. Hoeveel‬‬ ‫‪mensen? Mijn hele generatie. Mensen met‬‬ ‫‪uitstekende banen die overdag mooi werkten‬‬ ‫‪maar ‘s avonds in elkaar stortten. Het was belangrijk‬‬

‫‪Een paar jaar later is Klafter als voorzitter afgetreden.‬‬ ‫‪Hij wilde de doelgroep van Elah uitbreiden maar‬‬ ‫‪wist de meeste andere bestuursleden niet te‬‬ ‫‪overtuigen. In ander gezelschap heeft hij in 1987‬‬ ‫‪Amcha opgericht (zie pag. 16) Elah verhuisde‬‬ ‫‪van Tel Aviv naar rechov Harishonim in Ramat‬‬ ‫‪Gan en vandaar naar het huidige kantoor in Tel‬‬ ‫‪Aviv. In 1982 werd de vereniging een stichting.‬‬ ‫‪Een achttal mannen en vrouwen fungeerden als‬‬ ‫‪directeur en drukten hun stempel op de organisatie.‬‬ ‫‪Het aantal cliënten groeide, de staf groeide en de‬‬ ‫‪werkzaamheden werden uitgebreid. Nog steeds‬‬ ‫‪worden WUV-gerechtigden behandeld, maar niet‬‬ ‫‪alleen. Zoals Tobias van Blankenstein in zijn brief‬‬

16

Organisatie

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫הארגון‬

Elah blijft Elah

‫אלה נשארת אלה‬

Strijd voor eigen identiteit Waarom is Elah niet samengegaan met Amcha? ,,Dat was en is een kwestie van cultuur’’, antwoordt voormalig voorzitter Chaim Even-Zohar. ,,Elah is voortgekomen uit de Irgoen Olei Holland. De achterban is Nederlands. Nederlanders zijn anders dan Polen, Duitsers of Belgen. Ze hebben een duidelijke voorkeur voor hulpverlening in het Nederlands. Niet omdat ze geen Hebreeuws kennen, maar omdat er termen en begrippen zijn die anderen niets zeggen. Als een cliënt praat over de ‘Schouwburg’, dan weet een Nederlandse therapeut precies waarover het gaat. We wilden Nederlanders Nederlandstalige ‘cure’ en ‘care’ garanderen. Maar niet alleen dat. Onze organisatorische structuur, de salariering van onze medewerkers en ons bestuursbeleid waren geheel anders. Onze professionele staf kende een enorme onafhankelijkheid en werd uitstekend begeleid. Wij waren Amcha ver vooruit.’’ Even-Zohar, zoon van Tobias van Blankenstein, heeft met Elah twee romances gehad. In de jaren tachtig zat hij in het bestuur en van 1994 tot 1996 was hij voorzitter. Dat was voor een bestuurder de meest spannende, emotionele en problematische periode van de organisatie, denkt hij. Het voortbestaan van Elah stond op het spel. De organisatie had dringend fondsen nodig, die in die tijd uitsluitend in Nederland werden gevonden. Amcha, opgericht door een Nederlander, zat achter dezelfde geldbronnen aan. Het gevolg was dat de meeste potentiële geldschieters, inclusief de

17

Nederlandse overheid, aandrongen op een fusie van Elah met Amcha. Zoveel jaar later kan Even-Zohar het zich veroorloven om openlijk over het hoofdstuk te praten. ,,In mijn hart was ik tegen de fusie’’, zegt hij. ,,Elah had een doelstelling en als voorzittter moest ik daarvoor opkomen. Een fusie zou het einde van onze zelfstandigheid betekenen. Ook besefte ik dat de professionele staf tegen was en dat het nodige vertrouwen tussen de organisaties ontbrak. Tegelijkertijd stond ik aan het hoofd van een failliete organisatie. Het was mijn voornaamste taak de fondsenwerving in Nederland te intensiveren. Daar bleken we de benodigde subsidies en donaties alleen te kunnen krijgen als we pogingen zouden doen om samen te gaan met Amcha.’’ Op aandrang van de subsidiegevers en donateurs keurde het bestuur van Elah een samenwerkingsovereenkomst met Amcha goed. Met die afspraken in zijn zak toog Even-Zohar naar de toenmalige minister van volksgezondheid, Els Borst. Hij beloofde haar dat hij zijn best zou doen om de fusie tot stand te brengen. Meer dan dat kon hij als voorzitter van een democratische organisatie niet doen. Op grond van de intenties van het bestuur zegde de minister voor de allerlaatste keer, zoals ze zelf benadrukte, een fors bedrag toe. Dat hele bedrag kreeg Elah nog voordat het fusieplan aan de Algemene Ledenvergadering was voorgelegd. En daar liep het spaak. De leden begrepen dat

?’‫מיזוג אלה ו‘עמך‬ Elah op de lange duur toch de eigen identiteit zou moeten opgeven en stemden met een kleine meerderheid (van één stem) tegen het plan. De fusie was van de baan, de voorzitter en de meeste bestuursleden werden de laan uitgestuurd. Chaim Even-Zohar heeft Elah gered, zeggen ingewijden. Hij heeft achter de schermen de tegenstanders van de fusie gesteund en ze de gelegenheid gegeven zijn eigen voorstel te torpederen. Even-Zohar bevestigt dat. ,,Mijn vertrek was allesbehalve elegant’’, bekent hij, ,,maar ik was tevreden. Achteraf hebben we enorm geluk gehad. Ons leven was voor een aantal jaren verzekerd en niet lang daarna kwamen onverwacht de Marorgelden. Die en andere bronnen hebben Elah helemaal tot een andere organisatie gemaakt.’’

In 1987 is de stichting Amcha opgericht, een hulpverleningsorganisatie voor oorlogsoverlevenden en hun familieleden in Israël. Zich bewust van het wantrouwen van overlevenden jegens de klinische psychiatrie, besloot de nieuwe organisatie zich vooral te richten op niet-materiële, psychosociale en preventieve hulpverlening. Het doel van Amcha is een kader te creëren waarbinnen wederzijdse hulp bij het omgaan met verdriet wordt gestimuleerd. Ook wil Amcha een plek bieden waar overlevenden en hun families zich thuis voelen en begrepen worden.

‫ "ההסתלקות‬.‫הוא‬-‫להם את ההזדמנות לטרפד את הצעתו‬ ‫ "אבל הייתי‬,‫אלגנטית" הוא מודה‬-‫שלי הייתה ממש "לא‬ ‫ קיומנו הובטח‬.‫ היה לנו מזל עצום‬,‫ במבט לאחור‬.‫מרוצה‬ ‫צפוי‬-‫רב אחרי כן הגיעו באורח לא‬-‫ וזמן לא‬,‫לכמה שנים‬ ,‫ וגם סכומים ממקורות אחרים‬,‫ סכומים אלה‬.'2‫כספי 'מרור‬ ".‫הפכו את אלה לארגון שונה בתכלית‬

‫ ארגון הנותן טיפול‬,’‫ הוקמה עמותת ‘עמך‬1987-‫ב‬ ‫ מודע לאי האמון‬.‫לניצולי שואה ומשפחותיהם בישראל‬ ‫ החליט הארגון‬,‫שרוחשים ניצולי השואה לפסיכיאטריה‬ ‫ הפסיכו‬,‫ חומרי‬- ‫החדש להתרכז בעיקר בטיפול הלא‬ ‫ מטרתה של ‘עמך’ היא ליצור מסגרת‬.‫סוציאלי והמונע‬ ‫בה ניתנת מוטיבציה לעזרה הדדית בהתמודדות‬ ‫ כמו כן רוצה ‘עמך’ להציע מקום לניצולים‬.‫עם עצב‬ .‫ולמשפחותיהם בו יחושו מובנים וירגישו בבית‬

‫ קרן "מרור" נוסדה בעקבות הסכם בין המועצה היהודית‬2 ‫ישראל’ (המורכבת‬-‫( ‘פלטפורם‬CJO), ‫המרכזית של הולנד‬ ‫ ממשלת הולנד והמגזר‬,)‫מארגונים יהודים הולנדים בישראל‬ )‫הפיננסי ההולנדי (בעיקר בנקים וחברות ביטוח‬

‫זהר לעצמו לדבר גלויות על‬-‫ מתיר אבן‬,‫ אחרי שנים‬,‫עכשיו‬ .‫ "בלבי פנימה התנגדתי למזוג" הוא אומר‬.‫אותה פרשה‬ ‫ וכיו"ר היה זה מתפקידי‬,‫"לאלה היו מטרות מוגדרות‬ ‫ כמו‬.‫ מיזוג היה מביא את הקץ על עצמאותנו‬.‫לייצג אותן‬ ,‫כן היה לי ברור שהסגל המקצועי של אלה מתנגד למיזוג‬ ‫ מצד‬.‫וכי לא קיים האמון ההדדי הדרוש בין שני הארגונים‬ ‫שני עמדתי בראש ארגון שעמד לפשוט את הרגל וחובתי‬ ‫הראשונה הייתה להחמיר את הדרישה למימון מן הקרנות‬ ‫ יכולנו לקבל את הסובסידיות‬,‫ כך הסתבר‬,‫ מאלה‬.‫שבהולנד‬ ‫והמענקים רק בתנאי שנעשה כל מאמץ ללכת בדרך אחת‬ ".’‫עם ‘עמך‬ ‫בלחץ קוצבי הסובסידיות והמענקים אכן נתנה הנהלת אלה‬ ‫ מתוך הנחה‬,’‫את אישורה להסכם שיתוף פעולה עם ‘עמך‬ ‫שאלה תוכל לשמור את עצמאותה במסגרת ההתארגנות‬ ‫זהר עם‬-‫ עם סיכומים אלה באמתחתו נפגש אבן‬.‫החדשה‬ .‫ הגב' א ֶלס ּבֹורסט‬,‫שרת הבריאות דאז בממשלת הולנד‬ ‫הוא הבטיח לה שיעשה כמיטב יכולתו להגשים את המיזוג‬ ‫ כיו"ר ארגון דמוקרטי לא היה יכול להבטיח יותר‬.‫המוצע‬ .‫מכך‬ ‫ הקציבה‬,‫בתוקף הצהרת כוונות זו מטעם הנהלת אלה‬ ‫ כפי שהקפידה‬,‫ וזאת בפעם האחרונה‬- ‫השרה לארגון אלה‬ ‫ הסכום הועבר לחשבונה של אלה‬.‫ סכום נכבד‬- ‫להדגיש‬ ‫עוד לפני שהתקיים הדיון בתוכנית המיזוג באספת החברים‬ .‫ עלתה התוכנית על שרטון‬,‫ משהתקיים‬,‫ בדיון זה‬.‫הכללית‬ ‫החברים הבינו שעם הזמן תאבד אלה בכל זאת את‬ ‫ נושא‬.‫ וההצעה נפלה ברוב קטן של קול אחד‬,‫עצמאותה‬ ‫ יושב הראש ורוב חברי ההנהלה‬.‫המיזוג ירד מן הפרק‬ .‫שולחו אחר כבוד‬ .‫ אומרים יודעי דבר‬,‫זהר הוא שהציל את אלה‬-‫חיים אבן‬ ‫ ונתן‬,‫מאחורי הקלעים הוא הביע תמיכה במתנגדי המיזוג‬

‫מדוע לא התמזגה אלה עם ‘עַמְָך’? עונה על כך יושב הראש‬ ‫ אלה‬.‫ "זה היה ונותר עניין של תרבות‬:‫זהר‬-‫לשעבר חיים אבן‬ ,‫ הרקע שלה הוא הולנדי‬.‫צמחה מתוך ארגון עולי הולנד‬ ‫ הם‬.‫ גרמנים או בלגים‬,‫והולנדים הם אנשים שונים מפולנים‬ ‫מעדיפים באורח מובהק כי תמיכה או טיפול יינתנו בשפה‬ ‫ אלא משום‬,‫ לא משום שאינם בקיאים בעברית‬.‫ההולנדית‬ ‫קיומם של מושגים ומונחים בהולנדית שאינם אומרים דבר‬ ‫ כאשר לקוח מדבר על 'התיאטרון‬.‫לאלה שאינם דוברי השפה‬ ‫ יודע המטפל ההולנדי בדיוק במה‬,]Schouwburg[ '1‫העירוני‬ ‫ רצוננו היה להבטיח למטופל ההולנדי את הטיפול‬.‫מדובר‬ .‫ שפת אמו‬,‫והתמיכה בשפתו הראשונה‬ ‫ שיטת השכר של‬,‫ המבנה הארגוני שלנו‬,‫אך לא זו בלבד‬ ‫ היו שונים בתכלית מאלה‬,‫עובדינו ומדיניות הניהול שלנו‬ ‫ הסגל המקצועי שלנו היה מאוד עצמאי ועבד‬.’‫של ‘עמך‬ ."’‫ הקדמנו במרחק רב את ‘עמך‬.‫עם ליווי מעולה‬ ‫ היו שתי פרשיות‬,‫ בנו של טוביאס בלקנסטיין‬,‫זהר‬-‫לחיים אבן‬ ‫ בשנות השמונים הוא היה חבר בוועד‬.‫אהבה עם אלה‬ ‫ לדעתו הייתה‬.‫ כיהן כיו"ר‬1996 ‫ עד‬1994-‫ ומ‬,‫ההנהלה‬ ‫ הנרגשת ביותר והבעייתית‬,‫זאת התקופה המתוחה ביותר‬ .‫ביותר שיכולה לפול בחלקו של האוחז בהגה הארגון‬ ‫ לארגון היו דרושים‬.‫המשך קיומה של אלה עמד בספק‬ ‫ אשר באותה עת ניתן לקבלם אך‬,‫בדחיפות כספי קרנות‬ ,‫ שנוסדה על ידי אזרח הולנדי גם כן‬,’‫ ‘עמך‬.‫ורק בהולנד‬ ‫ התוצאה הייתה שרוב‬.‫חתרה אחרי אותם מקורות מימון‬ ‫ לחצו למיזוג‬,‫ כולל ממשלת הולנד‬,‫הנדבנים הפוטנציאליים‬ .’‫של אלה עם ‘עמך‬ ‫ בשנות הכיבוש הגרמני היה התיאטרון העירוני של‬1 ‫אמסטרדם דאז המקום הראשון שבו רוכזו יהודים בטרם‬ ‫הובלתם למחנה וסטרבורק בצפון מזרח המדינה (הערת‬ .)‫המתרגם‬

18

Organisatie

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫הארגון‬

Elah in de toekomst

‫אלה בעתיד‬

Tot en met de allerlaatste Nederlander in Israël De voornaamste vraag die een stichting zich steeds weer moet stellen, is of zij nog wel bestaansrecht heeft, zegt Bennie Leezer, financieel-organisatorisch directeur van Elah. ,,In het verleden kwam die vraag ook bij Elah regelmatig op, maar op een bepaald moment hebben we een duidelijk en voorlopig afdoende antwoord gekregen: Elah moet er zijn, ook voor de allerlaatste Nederlander in Israël.’’ Dat welbewuste uitgangspunt heeft Bennie Leezer op een duidelijke koers gezet. Hij moet er samen met professioneel directeur Yaela Cohen voor zorgen dat Elah blijft bestaan en dat de kwaliteit van de dienstverlening bewaard blijft. Voor het financiële hoofd van een stichting is dat een uitdaging. Een stichting wordt niet opgericht om winst te maken maar om een ideëel of sociaal doel te bevorderen. Tegelijkertijd wil je als stichting niet volledig afhankelijk van donateurs en breekbaar zijn, maar moet je ook eigen verdiensten hebben. Het resultaat is een eindeloos balanceren tussen commercieel en ideëel, tussen gelden en activiteiten, tussen sparen en uitbreiden. Toen Bennie Leezer in 1992 bij Elah aantrad, stond de organisatie nog in de kinderschoenen. Er waren iets minder dan tien stafleden die tot dan toe rond de vijfhonderd cliënten hadden behandeld, de werkzaamheden waren beperkt tot psychotherapie en de computer had bij de adminstratie nog niet zijn intrede gedaan. Acht jaar later werd een eerste grote stap gezet. geïnspireerd door een

19

behoeftenonderzoek onder de Nederlanders in Israël diende Elah een tweetal projecten in bij de commissie Dolman. Die commissie beschikte over miljoenen guldens om uit te keren aan Joodse organisaties, als vergoeding van door de nazi’s geroofd goud. Het geld dat Elah in 2000 van Dolman kreeg toegekend, werd in drie gebieden geïnvesteerd: therapie, opbouwwerk en onderzoek. Als gevolg ervan verdubbelde het aantal cliënten in therapie en tevens het aantal uren therapie, begonnen stafleden met wetenschappelijk onderzoek en ging het opbouwwerk van start. Een paar jaar later werd het Marorfonds opgericht (voor de verdeling van Joodse oorlogstegoeden afkomstig van de Nederlandse banken, verzekeraars en effectenbeurs) en kon Elah opnieuw aanvragen indienen ter financiering van projecten waarnaar binnen de doelgroep vraag bestond en die op het werkterrein van Elah lagen. Dankzij deze bron werd het opbouwwerk en het therapeutische werk nog meer uitgebreid, kon de Infocus vaker uitkomen en ging Elah met een website de lucht in. Al die activiteiten brengen een grote verantwoordelijkheid met zich mee. Eenmaal begonnen moet je volhouden. De hulpbehoevenden rekenen terecht op jouw continue aanwezigheid. Bovendien wil je als organisatie dat de investeringen hun rendement hebben. Omdat het duidelijk was dat de Marorgelden eindig waren en Elah alternatieve financieringsbronnen zou moeten vinden, werden in 2003 de zeilen bijgezet. Dat

jaar keurde de Algemene Ledenvergadering de nieuwe visie goed, die Elah de vrijheid gaf in te gaan op de vraag naar dienstverlening van buiten de Nederlandse gemeenschap. Door mee te doen aan overheidsprojecten en werkzaam te zijn binnen andere sectoren van de Israëlische samenleving hoopte Elah inkomsten te krijgen waarmee ze de gesubsideerde werkzaamheden voor de Nederlanders zou kunnen voortzetten. Tegelijkertijd werden ingrijpende organisatorische veranderingen doorgevoerd, zodat de stichting op een efficiënte manier met de nieuwe omvang van de activiteiten zou kunnen omgaan. De aanpassing is geslaagd. Bennie Leezer: ,,Tot nu toe is het ons gelukt nieuwe klanten te vinden en de inkomsten uit de nieuwe activiteiten ten goede te laten komen aan de doelgroep. Dat is een traject dat Elah goed past. Wij zijn niet het soort organisatie dat galadiners afloopt om donateurs te vinden. Wij proberen inkomsten te winnen door onszelf te profileren en projecten te ontwikkelen die we bij lokale en nationale overheden kunnen indienen.’’ In de toekomst wil Elah op deze weg verder gaan. ,,We willen nieuwe doelgroepen aanspreken op het gebied van therapie en vrijwilligerswerk, en onze dienstverlening nog meer uitbreiden’’, aldus Bennie Leezer. ,,Tegelijkertijd willen we onze oorspronkelijke doelgroep de beste dienstverlening bieden die bestaat. Niet alleen individuen, ook organisaties moeten hun wortels koesteren. Het is belangrijk te weten waar je vandaan komt, anders word je een bedrijf als alle andere.’’

‫עד ההולנדי האחרון בישראל‬ .‫והטיפולית אף יותר ובכך לענות על צרכי קהל היעד הקיימים‬ ‫ הייתה כעת אפשרות להוציא לאור את ביטאון‬,‫בנוסף לכך‬ .‫ה'אינפוקוס' לעיתים קרובות יותר והעלנו אתר אינטרנט‬ .‫כל הפעילויות הללו מביאות איתן מידה רבה של אחריות‬ ‫ אותם אנשים הנעזרים בנו‬.‫ יש להתמיד בו‬- ‫דבר שהוחל בו‬ ,‫ בתור ארגון‬,‫ כמו כן הנך מעוניין‬.‫מצפים להמשכיות ובצדק‬ ‫ היה ברור לכל כי כספי‬.‫שהשקעות שהשקעת תשאנה פרי‬ ‫ וכי על אלה לחפש לה מקורות‬,‫‘קרן מרור’ הם מקור מתכלה‬ ‫ נתנה האספה הכללית‬,2003 ‫ בשנת‬,‫ לפיכך‬.‫מימון חלופיים‬ ‫של חברי אלה חופש פעולה להנהלה לחפש שטחי עבודה‬ ‫ הכוונה הייתה לשתף פעולה עם‬.‫מחוץ לקהילה ההולנדית‬ ‫פרויקטים ממשלתיים בישראל ועם גופים ציבוריים אחרים‬ ‫המעניקים שירותים חברתיים ולהשתמש בהכנסות ממתן‬ ‫שירותים אלה כדי לתגבר את הפעילות המסובסדת עבור‬ ‫ בעת ועונה אחת הונהגו‬.‫לקוחותיה ההולנדים של אלה‬ ‫ בכדי שהארגון יוכל להתמודד‬,‫שנויים ארגוניים מפליגים‬ .‫בצורה יעילה עם היקף הפעילויות החדש‬ ‫ "לפי שעה הצלחנו‬:‫ אומר בני לייזר‬,‫ההסבה הצליחה‬ ‫ ובעזרת ההכנסות האלה להיטיב‬,‫למצוא לקוחות חדשים‬ ‫ אנו‬.‫ מסלול זה הולם את אלה‬.‫עם קהל היעד של אלה‬ ‫ ועל ידי‬,‫משתדלים לזכות בהכנסות על ידי גיוון פעילויותינו‬ ‫פיתוח פרויקטים שאנו יכולים להגיש למוסדות מקומיים‬ ‫ ומוסיף בני‬.‫ בעתיד רוצה אלה להמשיך בדרך זו‬."‫וממלכתיים‬ ‫ "ברצוננו להגיע אל קהלי יעד חדשים באמצעות שרותי‬:‫לייזר‬ ‫ ולהרחיב את מעגל השירותים‬,‫טיפול ועבודת מתנדבים‬ ‫ יחד עם זאת אנו נמשיך לתת לקהל היעד‬.‫שאנו מעניקים‬ ,‫ ארגונים‬.‫המקורי שלנו את מיטב השירות שנתנו עד כה‬ ‫ חשוב‬.‫ חייבים לשמור על שורשיהם‬,‫כמו אנשים פרטיים‬ ".‫לדעת מאין באת על מנת לדעת לאן אתה הולך‬

‫הינה לדאוג להמשכיות הארגון ולשמר את איכות השירות‬ .‫הגבוהה‬ ‫ ארגון מסוגו של‬.‫בתור אחראי פיננסי של ארגון זהו אתגר‬ ‫ אלא על מנת לקדם‬,‫אלה איננו מוקם לצורך עשיית רווחים‬ ‫ אינך מעוניין שהארגון‬,‫ עם זאת‬.‫חזון או מטרה חברתית‬ ‫ חשוב‬.‫יהיה כולו תלוי בתורמים וקיומו תלוי לו על בלימה‬ ‫ לכן‬.‫ביותר שתהינה גם הכנסות משירותים שהוא מספק‬ ,‫אין מנוס מחיפוש תמידי של האיזון בין העסקי והאידיאולוגי‬ .‫ בין חסכון להרחבה‬,‫בין תקציבים לפעילויות‬ ‫ עדיין‬,‫ בארגון אלה‬1992-‫כאשר בני לייזר התחיל לעבוד ב‬ ‫ הצוות מנה קצת פחות מעשרה‬.‫הייתה זו עמותה קטנה‬ .‫ מטופלים‬500-‫ שמיום הקמת העמותה טיפלו בכ‬,‫עובדים‬ ‫הצוות עסק בעיקר במתן טיפול נפשי ואפילו מחשב לענייני‬ ‫ שמונה שנים אחר כך צעדה‬.‫האדמיניסטרציה טרם נרכש‬ ‫ עקב סקר צרכים בקרב הקהילה‬:‫אלה צעד גדול קדימה‬ ‫ הגישה אלה שתי הצעות לפרויקטים‬,‫ההולנדית בישראל‬ ‫ ועדה‬.‫ גוף ממלכתי מטעם ממשלת הולנד‬,‫לועדת דֹו­­למַן‬ ‫ הייתה אמורה‬,‫ שהייתה מופקדת על מיליוני גילדנים‬,‫זו‬ ‫ פיצוי עבור נכסים שנשדדו‬,‫לתת מענקים לארגונים יהודיים‬ ‫ הכספים שאלה קבלה מן‬.‫על ידי הנאצים בשנות הכיבוש‬ ,‫ טיפול‬:‫ הושקעו בשלושה תחומים‬2000 ‫הועדה בשנת‬ ‫ כתוצאה מכך הוכפל מספר‬.‫עבודה קהילתית ומחקר‬ ‫ בעת ועונה אחת‬.‫המטופלים וכן גם מספר שעות הטיפול‬ ‫ ופרויקט הקבוצות‬,‫החלו עובדי הצוות לערוך מחקרים‬ .‫הקהילתיות יצא לדרך‬ ‫ קרן שנטלה תחת‬- '‫כעבור כמה שנים הוקמה 'קרן מרור‬ ,‫חסותה את חלוקת כספי נספים מחשבונות בנק בהולנד‬ ‫ כמו כל הארגונים ההולנדים‬.‫מפוליסות ביטוח ומניירות ערך‬ ‫בישראל יכלה אלה להפנות בקשות אל קרן זו לצורך מימון‬ ‫ כאלה שהיו דרושים לקהל היעד שלה והנופלים‬,‫פרויקטים‬ .‫בשטח עבודתה‬ ‫תודות למקור זה יכלה אלה להרחיב את עבודתה הקהילתית‬

‫השאלה החשובה ביותר אשר כל ארגון חייב להציב לעצמו‬ ‫ האם עדיין יש לו זכות קיום? כך אומר‬,‫פעם בפעם הינה‬ ‫ "היו ימים‬.‫ ארגוני של אלה‬- ‫ מנהלה הפיננסי‬,‫בני לייזר‬ ‫ אבל ברגע מסוים קבלנו‬.‫ששאלה זו עלתה גם באלה‬ ,‫ לפי שעה חייבת אלה להמשיך ולהתקיים‬:‫החלטה ברורה‬ ".‫ולו גם עבור ההולנדי האחרון בישראל‬ ‫נקודת מוצא זו הוליכה את בני בכיוונו של מסלול ברור‬ ‫ חובתם‬,‫ יעלה כהן‬,‫ יחד עם המנהלת המקצועית‬.‫ועקבי‬

20

Organisatie

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫הארגון‬

Bestuur

‫הוועד המנהל‬

Geven is ontvangen Vrijwilligerswerk is niet iets vanzelfsprekends. Lang niet iedereen besluit zijn vrije tijd te besteden aan vrijwilligerswerk. Wie wel, dat is volgens Gideon Peiper, de huidige voorzitter van Elah, een kwestie van karakter en van opvoeding. Elf jaar geleden werd Gidi benaderd om zitting te nemen in het bestuur en kort daarna is hij als voorzitter gekozen. Elah was in die tijd nog een kleine stichting met

21

tien stafleden, die zich voornamelijk bezighielden met hulpverlening aan eerste en tweede generatie oorlogsoverlevenden. Binnen de organisatie bestond al wel de wens ook andere groepen te betrekken. Met andere woorden, de nieuwe voorzitter stond met de stichting aan het begin van een lange weg, die gekenmerkt zou worden door nieuwe initiatieven en nieuwe richtingen. Het contact met Elah kwam tot stand dankzij Nederlanders die Gidi kenden als architect maar vooral ook als iemand zich actief opstelt in het vrijwilligersleven. Hij was Gouvernor van Rotary Israël en bekleedt functies in Rotary International, hij is vice-voorzitter van Platform Israël en een van de oprichters en secretaris van het Nederlands Joods Humanitair Fonds, dat projecten ondersteunt binnen opnieuw opgebouwde Joodse gemeenschappen in Oost-Europa die dubbel slachtoffer waren, eerst van het nazi-regime en daarna van het communisme. Gidi zelf heeft ook behoefte om de Nederlandse gemeenschap iets terug te geven. Na zijn diensttijd in Israël studeerde hij in Nederland architectuur en hij werkte er vijf jaar bij een bekend architectenbureau in Amsterdam. Toen hij in 1973 terugging met vrouw en dochter die op alija kwamen, verliet hij Nederland met een diepe waardering voor het land en de bewoners, voor familie en vrienden. Naast Gidi staat een actief en energiek bestuur van vrouwen en mannen met verschillende achtergronden en diverse professionele ervaring, die zich onbaatzuchtig voor Elah inzetten en veel

‫נתינה זו קבלה‬ tijd en energie aan het welzijn van de organisatie geven: Henk Nijk (vice-voorzitter), Mary Ben-Sinai (secretaris), Arje Cohen (penningmeester), Amos van Raalte, Sarid Sandominsky, Margaliet Shacham en dr. Uzi Shai. Daarnaast is er een controlecommissie, waarin Itzik Lahav en Leo Slijper zitting hebben. Sommige van de bestuursleden hebben uitgebreide professionele kennis op het gebied van therapeutische hulpverlening. Het is de taak van het bestuur om, in overeenstemming met de visie van de organisatie, het beleid te bepalen. Daarnaast ziet het bestuur erop toe dat directie en staf de geformuleerde doelstellingen uitvoeren binnen de grenzen van het jaarlijkse budget. Onder de verantwoordelijkheid van het huidige bestuur hebben zowel binnen de organisatiestructuur als in de werkzaamheden veel veranderingen en ontwikkelingen plaatsgevonden. Het eerste voorbeeld dat de voorzitter noemt, is het besluit om verantwoordelijkheden te delen en zowel een professioneel directeur als een financieel-organisatorisch directeur aan te stellen, een constructie die voor een stichting heel bijzonder is. De professioneel directeur is verantwoordelijk voor de instandhouding van de professionaliteit van de staf en de kwaliteit van de dienstverlening. De financieel-organisatorisch directeur is verantwoordelijk voor een efficiënte en zorgvuldige bedrijfsvoering. Wat de veranderingen in de werkzaamheden betreft springt meteen de beslissing in het oog om de activiteiten uit te breiden en nieuwe doelgroepen

‫ למשפחה‬,‫משהו חומרי אלא רגשות הערכה עמוקים למדינה‬ .‫ולחברים ששם ולקהילה היהודית ההולנדית בישראל‬ ‫ נשים וגברים‬,‫לצידו של גידי עומד וועד מנהל פעיל ונמרץ‬ ‫מרקעים שונים ובעלי ניסיון מקצועי נרחב אשר תורמים‬ .‫לאלה מזמנם ומרצם ובכך מקדמים את רווחת הארגון‬ ,‫ אריה כהן‬,‫ מזכיר‬,‫ מירי בן סיני‬,‫ ממלא מקום יו"ר‬,‫חנן נייק‬ ‫ עמוס ון ראלטה‬,‫ שרית סנדורמינסקי‬,‫ ד"ר עוזי שי‬,‫גזבר‬ ‫ לאו‬- ‫ וועדת הביקורת מורכבת מ‬.‫ חברים‬,‫ומרגלית שחם‬ .‫סלייפר ואיציק להב‬ ‫מתפקידו של הוועד להתוות את המדיניות על פי חזון‬ ‫העמותה יחד עם זאת מאפשר הוועד המנהל להנהלה‬ ‫ולצוות המקצועי להשיג את היעדים והמטרות במסגרת‬ .‫התקציב השנתי‬ ‫דוגמא לאחת מהחלטות הוועד הינה ההחלטה להפעיל את‬ ‫ הנהלה מקצועית והנהלה‬.‫אלה באחריותם של שני מנהלים‬

'‫ גידי כיהן גם כנגיד 'רוטרי‬.‫מקום ההתנדבות היחיד שלו‬ ‫ כמו כן מכהן‬.‫ישראל ולו תפקידים רבים ב'רוטרי' בינלאומי‬ ‫הוא כממלא מקום יו"ר "פלטפורם ישראל" ארגון הגג‬ ‫ והיה ממקימי הקרן‬,‫של תאגידים ליוצאי הולנד בישראל‬ ‫) שעיקר מטרתה‬Joods Humanitair Fonds( JHF ‫ההולנדית‬ ‫סיוע לפרויקטים לקהילות היהודיות המתחדשות במזרח‬ ‫ אלו שסבלו בתחילה מן‬- ‫ הקורבנות הכפולים‬- ‫אירופה‬ ‫ בשלב מסוים‬.‫הנאצים ולאחר מכן מן השלטון הקומוניסטי‬ ‫ראה צורך אישי לתרום לקהילה ההולנדית ולתת במקצת‬ .‫ממה שקיבל ממדינה זו בעבר‬ ,‫לאחר השירות הצבאי נסע גידי להולנד ושם למד אדריכלות‬ ‫ שנים כשהצטרף למשרד‬5 ‫בסיום הלימודים נשאר שם עוד‬ ‫ לאחר חזרתו לארץ בשנת‬.‫אדריכלות ידוע באמסטרדם‬ ‫ הרגיש צורך‬,"‫ יחד עם אישתו וביתו אשר "עשו עליה‬,73 ‫ לא היה זה‬.‫ל"החזיר" להולנד ולהולנדים מה שקיבל שם‬

‫ תמיד‬.‫עבודה התנדבותית היא איננה עניין מובן מאליו‬ ‫חסרים אנשים אשר מקדישים מזמנם הפנוי למען עבודת‬ ‫ זה עניין‬,‫ גדעון פיפר‬,‫ אצל יו"ר אלה הנוכחי‬.‫התנדבות‬ .‫של חינוך ואופי‬ ‫ הוא התבקש להצטרף‬.‫ שנים כיו"ר אלה‬11 ‫גידי מכהן כבר‬ ‫לוועד המנהל של אלה ותקופה קצרה ביותר לאחר מכן‬ ‫ הוא מספר שאלה באותן השנים‬.‫נבחר ליו"ר העמותה‬ ‫ כעשרה עובדים התמקדו בטיפול‬.‫הייתה עמותה קטנה‬ ‫ עם זאת היה‬.‫בבני הדור הראשון והשני לניצולי השואה‬ ‫ הייתה לפניו‬.‫קיים הרצון להגיע גם לקבוצות יעד אחרות‬ ‫ולפני העמותה דרך ארוכה לעשות בכדי לפתח יוזמות‬ .‫ולהתפתח בכיוונים חדשים‬ ‫גידי הגיע לאלה בעקבות קשרים שהיו לו עם אנשים יוצאי‬ ‫ אשר הכירו אותו מחייו המקצועיים כאדריכל וכן‬,‫הולנד‬ ‫ כאן הרגע לעצור ולומר שאלה אינה‬.‫מחייו ההתנדבותיים‬

‫‪ 23‬‬

‫אלה ‪ 30‬שנה ‬

‫הארגון ‬

‫‪2010‬‬

‫‪2010‬‬

‫ ‪Organisatie‬‬

‫ ‪Elah 30 jaar‬‬

‫‪Bestuur‬‬

‫הוועד המנהל‬

‫פיננסית ארגונית‪ ,‬האחת דואגת לאיכות השירות ושמירה‬ ‫מקצועיות הטיפול בלקוחות העמותה והשני אחראי על‬ ‫התנהלות כלכלית יעילה ובטוחה‪ .‬שילוב זה לא היה עניין‬ ‫של מה בכך ואף לא היה מקובל בעמותות‪ .‬מניסיון של‬ ‫השנים האחרונות הוכח שבהחלט היו למהלך זה השלכות‬ ‫מרחיקות לכת בכל הקשור לניהול עמותת אלה‪.‬‬ ‫כמו כן‪ ,‬אישר הוועד המנהל הנוכחי את הרעיון להרחיב‬ ‫את פעילותה של העמותה ולהוסיף קהלי יעד חדשים אשר‬ ‫יוכלו להיעזר בידע המקצועי הקיים באלה ו"לנצלו" לטובת‬ ‫פרויקטים חדשים‪ .‬החלטה זו‪ ,‬מעוגנת כמובן‪ ,‬בתקנון‬ ‫אלה‪ :‬פרק ב'‪ ,‬סעיף ד' ‪ -‬מטרות העמותה ודרכי פעולתה‪:‬‬ ‫"העמותה כחלק בלתי נפרד מהחברה הישראלית שמה‬ ‫לה‪ ,‬בין היתר‪ ,‬למטרה לסייע בשטח התמחותה וניסיונה‬ ‫המיוחד לגורמים מחוץ לקבוצת היעד‪".‬‬ ‫דוגמאות לפרויקטים כאלו הינן פרויקט 'והדרת פני זקן'‪,‬‬

‫ ‪22‬‬

‫(ראה עמוד ‪ 91‬והלאה) בני שירות לאומי הנותנים סיוע‬ ‫חברתי לקשישים‪ ,‬שנעשה בשיתוף עם משרד הגמלאים‪.‬‬ ‫פרויקטים 'בזכותם' ו'לעד' בשיתוף עם המועצה הלאומית‬ ‫להתנדבות‪ ,‬הסוכנות היהודית והמשרד לענייני גמלאים‪,‬‬ ‫העוסקים במיצוי זכויותיהם של קשישים ניצולי שואה בארץ‪.‬‬ ‫פרויקט נוסף הינו פרויקט קבוצות הכתיבה הבין דוריות‬ ‫שהוא מודל הפותח באלה ובו כותבים תלמידי תיכון יחד‬ ‫עם ניצולי שואה על נושאים משותפים ועוסקים גם בתיעוד‬ ‫סיפורי החיים של הניצולים‪.‬‬ ‫כיום נמצאת אלה בצומת דרכים חשובה ומשמעותית‪.‬‬ ‫אותה החלטה שנתקבלה על ידי הוועד המנהל להרחיב‬ ‫את מגוון פעולות הטיפול והסיוע למגזרים נוספים בחברה‬ ‫הישראלית‪ ,‬דורשת היערכות ושיתוף פעולה מלא עם‬ ‫ההנהלה המקצועית‪ .‬היערכות לפעילות שכזו דורשת‬ ‫תוספת בכוח אדם או ניוד כוח אדם ועובדים במסגרת‬

‫משימות חדשות שהעמותה נותנת או נכונה לתת בעתיד‪.‬‬ ‫פעילויות אלה הינן פועל יוצא של הביקוש והצרכים‬ ‫המשתנים בחברה הישראלית‪ ,‬והינן המשכיות לפעילות‬ ‫השוטפת של אלה למענה על צרכיהם של יוצאי הולנד‬ ‫ומשפחותיהם ובמיוחד לרווחתם של ניצולי השואה‪.‬‬ ‫ישנה תקווה וציפייה שאלה תוכל לפתח את עצמאותה‬ ‫הכלכלית ע"י שיתוף פעולה עם ארגונים נוספים כולל ארגונים‬ ‫ממשלתיים‪ ,‬ולהסתמך בעתיד פחות על תרומות‪.‬‬ ‫דור המייסדים השכיל וראה לעיניו את חשיבות יצירת מערכת‬ ‫סוציאלית התומכת בדור הראשון של ניצולי השואה אנשים‬ ‫אלו הביאו עמם מסורת של עבודה סוציאלית ארוכת שנים‬ ‫מארץ מוצאם‪ .‬עד היום נחשבת הולנד כמדינה מובילה‬ ‫בתחום הסוציאלי על כל ענפיו וברור מאליו שהשפעת‬ ‫החינוך ודרך החשיבה הנחו גם את דור המייסדים וממשיכים‬ ‫להנחות אותנו עד עצם היום הזה‪.‬‬

‫‪aan nieuwe gemeenschappen, in samenwerking‬‬ ‫‪met andere organisaties en overheidsinstanties, in‬‬ ‫‪de toekomst zelf zal kunnen onderhouden.‬‬ ‫‪De generatie van de stichters van Elah zag het‬‬ ‫‪belang in van een sociaal ondersteunend systeem‬‬ ‫‪voor de eerste generatie oorlogsoverlevenden.‬‬ ‫‪Zij kwamen uit een land en gemeenschap met‬‬ ‫‪een lange traditie van maatschappelijk werk. Tot‬‬ ‫‪vandaag staat Nederland bekend als een land dat‬‬ ‫‪vooruitloopt op sociaal gebied. Het is duidelijk dat‬‬ ‫‪die opvoeding en manier van denken de oprichters‬‬ ‫‪heeft beïnvloed en tot in lengte van dagen heeft‬‬ ‫‪begeleid. Het bestuur hoopt hun erfenis nog lang‬‬ ‫‪te kunnen voortzetten.‬‬

‫‪andere delen van de Israëlische maatschappij is‬‬ ‫‪genomen, zijn de directie en staf van Elah druk‬‬ ‫‪in de weer projecten te ontwikkelen, al dan niet in‬‬ ‫‪samenwerking met derden. De voorstellen die het‬‬ ‫‪bestuur goedkeurt, moeten daarna ook worden‬‬ ‫‪uitgevoerd. Dat eist behalve inzet en tijd, ook‬‬ ‫‪uitbreiding of soms verplaatsing van menskracht‬‬ ‫‪in de organisatie.‬‬ ‫‪De nieuwe activiteiten spelen in op de veranderde‬‬ ‫‪behoeftes in de Israëlische maatschappij. Tevens‬‬ ‫‪vormen ze een natuurlijke aansluiting op het‬‬ ‫‪werk van Elah ten behoeve van de uit Nederland‬‬ ‫‪afkomstigen en hun families, en in het bijzonder op‬‬ ‫‪het werk voor de oorlogsoverlevenden. De hoop en‬‬ ‫‪verwachting is dat Elah zich door de dienstverlening‬‬

‫‪toe te voegen. Dat was in overeenstemming met‬‬ ‫‪de statuten van Elah, waarin uitdrukkelijk wordt‬‬ ‫‪gemeld dat de stichting als integraal onderdeel‬‬ ‫‪van de Israëlische maatschappij ook als doel heeft‬‬ ‫‪om binnen haar specialisatie andere doelgroepen‬‬ ‫‪te helpen. Voorbeelden van die uitbreiding zijn de‬‬ ‫‪projecten Wehadarta pne zakeen, Beschoetam en‬‬ ‫‪La’ad, en ook de intergenerationele schrijfgroep,‬‬ ‫‪een door Elah ontwikkelde schrijfgroep voor‬‬ ‫‪middelbare scholieren en bejaarden. (zie pag.‬‬ ‫)‪90 e.v.‬‬ ‫‪Vandaag de dag, aldus het bestuur, bevindt Elah‬‬ ‫‪zich op een belangrijk kruispunt van wegen.‬‬ ‫‪Sinds het besluit om de therapeutische en‬‬ ‫‪ondersteunende activiteiten uit te breiden naar‬‬

24

Organisatie

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫הארגון‬

Infocus

‫אִינפֹוקּוס‬

Dialoog tussen lezer en schrijver In het voorjaar van 1995 rolde de eerste Elah Infocus van de pers, een dun blaadje van acht pagina’s in A3 formaat, dat die eerste keer in het teken stond van vijftig jaar bevrijding. ,,Het heeft lang geduurd tot we begrepen dat we op de een of andere manier aandacht moesten besteden aan de nachtmerries, irreële angsten en sociale problemen..,’’ schreef de toenmalige voorzitter van Elah, Simcha van Frank, op de voorpagina. ,,..Ik hoop dat dit informatieblad zal bijdragen tot meer bekendheid en erkenning voor ons werk.’’ Zoals wel vaker gebeurde met nieuwe projecten bij Elah was de start van de Infocus het resultaat van een onderzoek binnen de doelgroep. Daaruit bleek dat de ondervraagden bijna unanmiem van mening waren dat Elah moest bestaan. Maar een groot aantal mensen, onder wie donateurs, gaf tevens te kennen onvoldoende op de hoogte te zijn van de werkzaamheden van de stichting en meer te willen weten. Het enige juiste antwoord op het vastgestelde tekort was een tijdschrift dat met regelmaat zou verschijnen, de lezers op de hoogte zou houden van activiteiten, inzicht zou geven in de diversiteit van het werk, stafleden zou introduceren en een dialoog tussen staf en publiek op gang zou brengen. Omdat driekwart van de ondervraagden liever Nederlands las en de begroting geen vertaalwerk toestond, zou het blad grotendeels in het Nederlands verschijnen, schreef de redactie, die uit stafleden en afgevaardigden uit de doelgroep bestond.

25

Sindsdien heeft de Infocus diverse gedaanteverwisselingen ondergaan. Het blad werd dikker, de vormgeving veranderde meer dan eens, we voegden kleur toe, we haalden voor het schrijf- en redigeerwerk beroepskrachten in huis, en dankzij de inspanning van vrijwilligers kon het blad na verloop van tijd geheel tweetalig worden. Van drie uitgaven per jaar gingen we naar vier uitgaven, om het tenslotte helemaal anders te doen. Vandaag de dag verzenden we de Infocus maandelijks als nieuwsbrief via de e-mail. De nieuwsbrief wordt in verkorte vorm gedrukt en per post naar belangstellenden verstuurd. Wat niet veranderde, is de doelstelling van de Infocus. Lange tijd was het blad het enige middel waarmee wij de doelgroep konden bereiken. Wie wilde weten welke bijeenkomsten er zouden zijn en wanneer, hoe activiteiten waren verlopen of welke nieuwe gespreksgroepen werden aangeboden, vond de informatie in de Infocus. De computer is inmiddels in veel gezinnen een meubelstuk geworden en ook bij Elah maken we gebruik van nieuwe communicatiemiddelen, maar een groot deel van onze doelgroep baseert zich nog steeds voornamelijk op het blad. In de tweede plaats hoopten we via de Infocus de drempelvrees te verminderen. Het stigma van de psychotherapie is afgenomen, maar toch schromen veel oorlogsoverlevenden en hun nakomelingen om wat voor reden dan ook zich actief met het verleden bezig te houden of, indien nodig, nog

‫במה וכלי ביטוי לקהל היעד‬ een stap verder te zetten en professionele hulp te zoeken. De Infocus laat zien dat we bij Elah een gevarieerd dienstenpakket hebben, dat er meer vormen van hulpverlening bestaan dan therapie alleen, en dat iedereen kan meedoen op een manier en in een mate die hem of haar past. We proberen een positieve kijk te geven op de psychosociale hulpverlening en een misverstand uit de weg te ruimen. ‘Ik moet het alleen doen’, zeggen veel mensen als argument tegen professionele hulpverlening. In de Infocus proberen we te laten zien dat ook mensen die in behandeling zijn zelf aan het roer staan, het ritme en de toon aangeven. Psycho-educatie is een andere doelstelling van de Infocus. Iedere uitgave bevat een of meer artikelen over onderwerpen uit de psychologie. Door daar op een voor leken begrijpelijke manier over te schrijven, proberen we de lezers bewust en de problematiek bespreekbaar te maken. Tot slot is de Infocus de spreekbuis en het podium van de doelgroep. Wie niet of juist heel tevreden is over activiteiten van de organisatie kan in de Infocus zijn gram of bewondering kwijt, wie vragen heeft over de koers van de stichting kan die in de Infocus aan de orde stellen. Schrijvers binnen de doelgroep en deelnemers aan de schrijfgroepen krijgen door publicaties in het blad de mogelijkheid hun gevoelens met anderen te delen. De openheid van de schrijver en de dialoog met de lezer dragen enorm bij aan het gevoel van onderlinge verbondenheid en saamhorigheid binnen de doelgroep.

‫ וגם באלה עושים בו שימוש אינטנסיבי על‬,‫לרהיט ביתי‬ ‫ חלק‬,‫עם זאת‬.‫מנת ליידע את הקהל הרחב בפעילויותיה‬ .‫גדול של קהל היעד עדיין מסתמך על הדף המודפס‬ ‫ קיווינו שבאמצעות ה‘אינפוקוס’ יתגברו אנשים‬,‫שנית‬ ‫ וישתחררו מהדימוי הסטיגמטי על‬,"‫על "חרדת הסף‬ .‫פסיכותרפיה‬ ‫למרות שהסטיגמה ירדה עדיין רבים מניצולי השואה‬ ‫וצאצאיהם חוששים ואף מתביישים להתעסק בפועל עם‬ .‫ קל וחומר לבקש עזרה פסיכולוגית מקצועית‬,‫עברם‬ ‫מתוך העיון ב'אינפוקוס' מתברר לרבים כי אלה מספקת סל‬ ‫ וכי‬,‫ כי קיימות צורות שונות של טיפול נפשי‬,‫שירותים מגוון‬ ‫ אנו מנסים לעודד‬.‫כל אחד יכול לבחור בפעילות הנראית לו‬ ‫אצל קהל ה'אינפוקוס' גישה חיובית לכל הנושא הפסיכו‬ ‫ רבים מן החוששים מטיפול נפשי מקצועי נאחזים‬.‫סוציאלי‬ ‫ מעל דפי 'אינפוקוס' אנו‬."‫בנימוק "עַל ַי להתמודד בעצמי‬ ‫מנסים להראות שגם אלה העוברים טיפול קובעים את‬ .‫ וידם אוחזת בהגה‬,‫הכיוון ואת הקצב‬ ‫מטרה נוספת של ה'אינפוקוס' היא חינוך פסיכולוגי בכל‬ ‫גיליון מופיע מאמר אחד או יותר הדן בבעיה מתחום‬ ‫ על ידי כתיבה המובנת לכל אנו מנסים לעורר‬.‫הפסיכולוגיה‬ .‫ ולהקנות אופי דיוני לנושאים בעייתיים‬,‫מּודעּות‬ ‫ ה'אינפוקוס' הוא במה וכלי ביטוי של קהל‬,‫ובסופו של דבר‬ ,‫ מי שמרוצה מאוד או דווקא לא מפעולותיה של אלה‬.‫היעד‬ ‫ כל אלה שיש‬.'‫יכול להביע את דעתו מעל דפי 'אינפוקוס‬ ‫להם שאלה לארגון או שרוצים לשתף בעניין אישי יכולים‬ ‫ משתתפי החוגים‬.'‫לשלוח את מכתביהם ל'אינפוקוס‬ ‫ אשר למדו לנצל את הכתיבה כאמצעי לליבון‬,‫לכתיבה‬ '‫ יכולים באמצעות פרסום ב'אינפוקוס‬,‫חוויות פרטיות‬ ‫ פתיחותו של הכותב‬.‫לחלוק את רגשותיהם עם אחרים‬ ‫שיח עם הקורא תורמים תרומה גדולה‬-‫והתפתחות הדו‬ ‫ ולתחושת השייכות בתוך קהל קוראי‬,‫לחוויות היחד‬ .‫'אינפוקוס' ומטופלי אלה‬

‫ התיקון הסביר למגרעת זו היה ייסודו‬.‫וברצונם לדעת יותר‬ ‫ לצורך זה‬.‫של עלון מידע המתפרסם במועדים קבועים‬ ‫הורכבה מערכת שבין חבריה היו חברי צוות אלה ונציגי‬ ‫ ועל‬,‫ העלון דיווח לקוראים על פעולות הארגון‬.‫קהל היעד‬ ‫ נוסף לכך הוצג בו מי הם‬.‫ההיבטים והגוונים של עבודתו‬ .‫שיח בין חברי הסגל והציבור‬-‫ ונוסדה במה לדו‬,‫חברי הסגל‬ ‫היות וכשלושה רבעים מהנשאלים העדיפו לקרוא בשפה‬ ‫ הוחלט‬,‫ והתקציב לא אפשר תשלום עבור תרגום‬,‫ההולנדית‬ ‫ מכתבים או מאמרים‬.‫שרוב העלון יהיה כתוב הולנדית‬ .‫שיוגשו בעברית אמנם יודפסו כלשונם‬ ‫ והוא לבש ופשט צורה‬,‫'אינפוקוס' עבר תמורות עם הזמן‬ ,‫ נתווסף צבע‬,‫ עובי העלון גדל‬,‫ נשתנה העיצוב‬.‫כמה פעמים‬ ‫ והודות לתמיכה מצד מתנדבים‬,‫צרפנו אנשי כתיבה ועריכה‬ ‫ התפוצה גדלה משלושה‬.‫לשוני‬-‫אפשר היה להגיע לעלון דו‬ ,‫ וכיום יוצא העלון בתכיפות חודשית‬,‫גיליונות לשנה לארבעה‬ ‫המופץ כדף חדשות בדואר‬ ‫ תקציר מודפס של‬.‫האלקטרוני‬ ‫דף החדשות נשלח בדואר רגיל‬ .‫אל המעוניינים‬ ‫מה שלא נשתנה הן מטרותיו‬ ‫ תפקידו של‬.'‫של ה'אינפוקוס‬ ‫העלון הוא בראש ובראשונה‬ ‫מתן פרסום לפעי לויות‬ '‫ זמן רב היה 'אינפוקוס‬.‫אלה‬ ‫האמצעי היחיד שדרכו ניתן‬ ‫ מי שרצה‬.‫להגיע אל קהל היעד‬ ‫ל דעת איזה כנסים יתקיימו‬ ‫ כיצד התנהלו המפגשים‬,‫ומתי‬ ‫והאם יאורגנו קבוצות טיפוליות‬ ‫ מצא את המידע‬,‫חדשות‬ ‫ כיום הפך‬.'‫הזה ב'אינפוקוס‬ ‫המחשב אצל משפחות רבות‬

,)'‫ ('במוקד‬Infocus ‫ יצא הגיליון הראשון של‬1995 ‫באביב‬ ‫ קונטרס של‬.‫ מתחת מכבש הדפוס‬,‫עלון הקשר של אלה‬ ‫ שנה לשחרור‬50 ‫ שעמד בסימן‬,A3 ‫ עמודים בפורמט‬8 ‫ שמחה פן‬,‫ וכך כתבה היו"ר דאז‬.‫הולנד מן הכיבוש הנאצי‬ ‫ "זמן רב עבר עד שהתחלנו להבין‬:‫ בעמוד הראשון‬,‫פרנק‬ ‫ פחדים‬,‫כי עלינו להקדיש תשומת לב לכל אותם ביעותים‬ ‫ אשר מעיבים על חיי רבים‬,‫ בעיות חברתיות‬,‫מציאותיים‬-‫לא‬ ‫ אני מקווה שעלון זה יעזור ליידע את הציבור בדבר‬.‫מאתנו‬ ".‫ ולהכרה בחשיבותה‬,‫תחום עבודתנו‬ ‫ הייתה‬,‫פעם עם פרויקטים חדשים של אלה‬-‫כפי שקרה לא‬ ‫גם התחלתו של 'אינפוקוס' תוצאה של מחקר בקרב קהל‬ .‫היעד ההולנדי בארץ‬ ‫ממחקר זה עלה כי כמעט כל הנשאלים סברו שיש מקום‬ ,‫ ובהם גם תורמים‬,‫ אולם רבים מהם‬.‫לקיומה של אלה‬ ,‫טענו שאינם מיודעים מספיק לגבי פעולותיה של אלה‬

26

Behandeling

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫טיפול נפשי‬

Individuele therapie

‫טיפול פרטני‬

Groei, herkenning en overwinning Psychotherapie is een behandelmethode die mensen een plek biedt waar ze zichzelf kunnen zijn, waar ze kunnen spreken over wat hen bezighoudt en wat ze voelen, zonder dat ze beoordeeld of bekritiseerd worden. In psychotherapie worden mensen zich bewust van hun eigen wensen en van de motieven die hun gevoel, gedachten en handelingen activeren. Psychotherapie kan veranderingen teweegbrengen. Leefpatronen en gewoontes worden in therapie onder de loep genomen en als ze geen positieve functie hebben, kunnen alternatieve denk- en gedragswijzen worden ontwikkeld. Het doel van therapie is verandering en groei, herkenning en ook overwinning van

27

‫ צמיחה והתמודדות‬,‫מודעות‬

emotionele obstakels die mensen verhinderen om bevrediging en plezier te voelen.

mensen met een algeheel gevoel van onvrede door het leven.

De problemen waarmee mensen zich voor behandeling bij Elah aanmelden zijn heel divers. Soms gaat het om moeilijkheden in het gezin of in de familie, soms om relatieproblemen of steeds terugkerende problemen in de werk- of sociale sfeer. Ook komen mensen naar therapie omdat ze zich gedeprimeerd of angstig voelen, of omdat ze moeilijke tijden doormaken, bijvoorbeeld na een echtscheiding of het overlijden van een dierbaar persoon. Soms is de aanleiding om naar therapie te komen niet zo precies omschreven maar gaan

Veel mensen die bij Elah in therapie gaan, zijn oorlogsoverlevenden. Dat is ook de groep voor en door wie we zijn opgericht. De meeste oorlogsoverlevenden leven een rijk leven en zijn in staat met hun oorlogservaringen om te gaan. Maar niet iedereen vindt vanzelf de juiste weg. Voor de meeste oorlogsoverlevenden in behandeling is het in de therapie de eerste keer dat ze spreken over hun oorlogservaringen en over de invloed van de oorlog op hun latere leven. De therapie helpt hen bewust te worden van traumatische ervaringen en

.‫ וכל מה שיש באמצע‬.‫צעירים עד אנשים בגיל המופלג‬ ‫עדיין רבים מהמגיעים לטיפול באלה כיום הינם ניצולי‬ ‫ זהו גם קהל היעד שבשבילו העמותה‬.‫וניצולות שואה‬ ‫ רבים מניצולי השואה חיים חיים ממצים ומלאים‬.‫הוקמה‬ ‫ אך לא‬.‫ומסוגלים כיום להתמודד עם חוויות המלחמה‬ ‫ ניצולי שואה רבים‬. ‫כולם מוצאים בעצמם את דרך המלך‬ ‫מדברים בפעם הראשונה בטיפול על מה שעבר עליהם‬ ‫במלחמה והשפעותיהן של חוויות אלו על חייהם מאוחר‬ ‫ הטיפול עוזר להם לדבר על החוויות הטראומטיות‬.‫יותר‬ ‫ הטיפול גם עוזר להם לפקוח עיניים ולראות‬.‫ולעבד אותן‬ .‫את הקשיים שעברו וניצחו בדרך‬ ‫ישנם מטופלים שאינם זוכרים כלל את שעברו במהלך‬ ‫ הם מגיעים לטיפול סביב‬.‫המלחמה עד שפתאום זה צף ועולה‬ ‫ אובדן‬:‫ הטריגר למשבר יכול להיות‬.‫מצוקה רגשית או משבר‬

‫ או דווקא בחיי‬,‫או מכיוון שיש להם בעיות במסגרת העבודה‬ ‫ אנשים מגיעים לטיפול גם עקב תחושות של דיכאון‬.‫החברה‬ ‫או חרדה או כי הם נמצאים בתקופת משבר בחייהם כמו‬, ‫ לא תמיד הסיבה‬.‫לאחר גירושים או פטירה של קרוב יקר‬ ‫ אלא לעיתים ישנה תחושה כללית‬,‫לפנייה לעזרה מוגדרת‬ ‫ במקרה הזה האדם פונה‬.‫של חוסר שביעות רצון מהחיים‬ ‫לטיפול בכדי לחקור את עצמו ולשאול את עצמו שאלות‬ ‫ חוסר יכולת להגיד‬,‫ נושאים כגון דימוי עצמי נמוך‬.‫קיומיות‬ ‫לא או בכלל להגיד מה אני רוצה מעצמי או מהאחר יכולים‬ .‫לעלות במהלך הטיפול‬ ‫ השנים האחרונים טיפלו מטפלי אלה באלפי אנשים‬30-‫ב‬ ‫ אוזן קשבת ועיבוד של חוויות‬,‫ הכוונה‬,‫ ליווי‬,‫שהיו זקוקים לייעוץ‬ ‫ מילדים‬,‫ אלה מטפלת באנשים מכל הגילאים‬.‫טראומטיות‬

‫הטיפול הינו מקום בטוח בו יכול המטופל להביא את‬ ‫עצמו על כל מה שמטריד אותו מבלי להרגיש ששופטים‬ .‫או מבקרים אותו על הרגשות אותם הוא מבטא‬ ‫בעזרת טיפול אנו יכולים להתחבר לצרכים ולרצונות האמיתיים‬ ‫ להפוך ליותר מודעים לעצמנו ולמוטיבים בחיינו‬,‫שלנו‬ ‫ לשים בצד הרגלים ודפוסים‬.‫ ולהשתנות‬,‫המניעים אותנו‬ ‫ ולאמץ לעצמנו דרך חשיבה‬,‫ישנים שאינם משמשים אותנו עוד‬ .‫חדשה המקדמת אותנו ועמה גם התנהגות חדשה‬ ‫ צמיחה והתמודדות עם מחסומים‬,‫מטרת הטיפול היא שינוי‬ ‫ ושאינם מאפשרים לנו להרגיש‬,‫רגשיים שתוקעים אותנו‬ .‫סיפוק והנאה‬ .‫הסיבות שמביאות אנשים לטיפול באלה הינן מגוונות‬ ,‫ בין בני זוג‬,‫לעיתים הם מגיעים בעקבות בעיות במשפחה‬

28

Behandeling

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫טיפול נפשי‬

Individuele therapie

die te verwerken. De therapie opent ook hun ogen voor moeilijkheden die ze onderweg al overwonnen hebben. De ervaring bij Elah is dat oorlogsoverlevenden die in therapie zijn het vaak moeilijk vinden de ander te zien en te begrijpen. Tegelijkertijd hebben ze moeite hun eigen wensen te uiten. Zij zijn meestal bijzonder gevoelig maar hebben tegelijkertijd zichzelf aangewend nooit iets te vragen, niets te willen, niet te huilen en zich in te houden. Het is alsof ze nog niet helemaal zijn ‘bevrijd’. Hun onderdrukte wensen komen op een ongepaste manier en op ongewenste momenten naar buiten, bijvoorbeeld in de vorm van driftaanvallen of huilbuien.

29

‫טיפול פרטני‬

Oorlogsoverlevenden zijn volwassenen die vaak van binnen nog het kind met zich meedragen. Meestal hebben ze niet de gelegenheid gehad echt kind te zijn. Ze verkeerden op jonge leeftijd in een onzekere en steeds wisselende omgeving en werden geconfronteerd met omstandigheden en verschijnselen die zonder begeleiding voor kinderen niet of nauwelijks zijn te hanteren: honger, ziekte, dood, onveiligheid, loslaten en weer opnieuw beginnen.Van veel oorlogsoverlevenden zijn de funderingen wankel. Ze hebben grote moeite anderen te vertrouwen. Het valt hen ook zwaar vertrouwen te hebben in de therapeut en te geloven dat de therapeut er voor hen is en

blijft, dat hij oprecht de bedoeling heeft te helpen. Tijdens de therapie krijgen oorlogsoverlevenden de kans nieuw gedrag aan te leren en te zeggen wat ze op hun hart hebben. Bij Elah zijn we overtuigd dat de mens elke dag en op iedere leeftijd kan veranderen. Het is nooit te laat om stil te staan en zichzelf of de therapeut de vraag te stellen wat er aan de hand is, wat we voelen of willen. Het therapeutisch proces kan pijnlijk, leuk, verdrietig en verlichtend zijn, het leidt altijd tot begrip en inzicht, en tot mensen die zichzelf en hun gedrag beter kennen.

‫לעצור ולשאול את עצמך או את המטפל את השאלה מה‬ .‫ מה אני מרגיש או רוצה‬,‫קורה איתי‬ ‫ עצוב ומקל‬,‫ מהנה‬,‫התהליך הטיפולי עלול להיות כואב‬ ‫ את רגשותיו ואת דרכי‬,‫שבסיומו האדם מכיר את עצמו‬ .‫התנהגותו קצת יותר טוב‬

‫ורצונותיהם המדוכאים יוצאים לעיתים ברגעים ובדרכים‬ ‫ בצורת התקפי זעם או‬,‫ למשל‬,‫שאינם מתאימים החוצה‬ ‫ ניצול שואה הינו מבוגר שיש בתוכו עדיין את אותו נער‬.‫בכי‬ ‫ בגיל צעיר‬.‫שלא זכה אף פעם להיות ולהתנהג כמו ילד‬ ‫ נאלץ להתמודד עם נושאים שילדים‬,‫למדי הוא חי בפחד‬ ,‫ חיים במסתור‬,‫אינם אמורים להתמודד איתם כמו מוות‬ ‫ אצל הרבה‬.‫ אובדנים רבים ולהתחיל הכול מחדש‬,‫רעב‬ ‫ויש קושי לתת אמון במישהו‬,‫ניצולים היסודות מעורערים‬ ,‫ להאמין שהמטפל איתם‬,‫ גם במטפל קשה לבטוח‬.‫אחר‬ .‫יישאר איתם ושיש לו כוונה אמיתית לעזור‬ ‫במהלך הטיפול מקבלים ניצולי השואה את ההזדמנות‬ ‫ באלה אנו משוכנעים כי האדם בכל‬.‫לספר מה שעל ליבם‬ ‫ לעולם לא מאוחר מידי‬.‫עת ובכל גיל מסוגל ליצור שינוי‬

‫ גם ההתנהלות‬.‫ מחלה או קונפליקט‬,‫ בדידות‬,‫בן או בת הזוג‬ ‫מול גורמים פיננסיים שונים יכולה להיות מאוד מלחיצה‬ ‫ גם זיכרונות מהתקופה שלאחר סיום‬.‫ולהוות טריגר למשבר‬ ‫ עקב מאורעות‬.‫המלחמה יכולה להיות סיבה לבוא לטיפול‬ ‫המלחמה אנשים פספסו הרבה הזדמנויות שהשפיעו לאחר‬ .‫ בחירת בן או בת הזוג או בחירת קריירה‬,‫מכן על למשל‬ ‫התלבטויות סביב נושאים אלה יכולות להיות כואבות מאוד‬ .‫ויכולים להיות הסיבה לפנות לעזרה מקצועית‬ ‫הניסיון באלה מלמד כי לעיתים קרובות לניצולי שואה אשר‬ ‫ בנוסף לכך‬.‫מגיעים לטיפול קשה לראות או להבין את האחר‬ ‫ הם הרגילו את‬.‫קשה להם לבטא את רצונותיהם האישיים‬ ‫ להתאפק‬,‫ לא לבכות‬,‫ לא לרצות דבר‬,‫עצמם לא לבקש דבר‬ ‫ צרכיהם‬.‫ כאילו הם עדיין לא משוחררים לגמרי‬.‫ולדכא‬

30

Behandeling

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫טיפול נפשי‬

Relatietherapie

‫טיפול זוגי‬

Verwachting tegenover werkelijkheid Kenmerkend voor relatietherapie is dat partners (echtgenoot en echtgenote, vriend en vriendin, vriend en vriend, vriendin en vriendin) samen in therapie zijn en dat de focus van de behandeling op de dynamiek tussen de twee partners ligt. Net als in individuele therapie brengen de partners hun eigen wereld, verleden, gewoontes en cultuur mee naar therapie. Voor die individuele bagage bestaat wel aandacht in relatietherapie, maar de nadruk ligt op de relatie, op het gedrag van de partners, op hun gevoelens voor elkaar en op de wisselwerking tussen hen. Een partnerrelatie wordt gedefinieerd als een verbinding tussen twee individuen die hun eigen identiteit binnen de relatie behouden en de eigenheid van de ander accepteren. In relatietherapie gaat de therapeut ervanuit dat beide partners wensen en verwachtingen hebben over de invulling van een relatie, over de verhouding met familie, over wat je zou moeten geven en wat je ontvangt in een relatie. Tijdens de gesprekken wordt meestal al snel duidelijk of de verwachtingen van de partners in de buurt van de werkelijkheid liggen en te verwezenlijken zijn, of er gemeenschappelijke wensen en verlangens bestaan, of dat de verwachtingen juist heel erg verschillen. Een van de voornaamste taken van de relatietherapeut is het helder maken van de kloof tussen verwachting en werkelijkheid. Het is belangrijk dat de therapeut zelf geen standpunt

31

inneemt. De therapie is geen gerechtshof dat uitspraak moet doen wie gelijk heeft. De therapeut sluit nooit een verbond met één van de partners, maar met beide partners. Het is juist de opgave van de therapeut om een omgeving te creëren waarin dilemma's, boosheid, verlatingsangst, geweld, jaloezie, controle, machtsstrijd en conflicten openlijk, zonder schroom en zonder angst voor veroordeling aan de orde kunnen komen. Het is ook de taak van de therapeut om bij de partners patronen te herkennen en die boven tafel te brengen. De therapeut zal de partners erop wijzen dat ze verantwoordelijkheid moeten nemen voor hun gedrag en de gevolgen van gedrag moeten inzien. In relatietherapie wordt net als in individuele therapie gebruikgemaakt van verschillende therapeutische technieken en methoden. De therapeut kiest de methode die bij zijn of haar wereldbeeld en therapeutische opvattingen past en die tevens aansluit bij de behoeften van het koppel. Vaak ook combineren therapeuten diverse methodes. Relatietherapie kan nuttig zijn als een van de partners fysieke of emotionele problemen heeft en van de ander ondersteuning verwacht. Een echtpaar kan in zo’n geval leren hoe de relatie ondersteunend en vruchtbaar kan zijn voor beide partners. Het komt ook voor dat een therapeut bij iemand in individuele therapie problemen in de relatie signaleert en de cliënt naar een relatietherapeut verwijst.

‫יחד בסירה אחת‬

Echtparen met kinderen komen vaak naar relatietherapie vanwege conflicten over de opvoeding van de kinderen en de verdeling van taken. Ook de relatie met de (schoon)familie is een thema. Als een vrouw bijvoorbeeld niet goed met haar schoonmoeder overweg kan, zal de partner zich misschien tussen twee vuren geplaatst en verscheurd voelen, terwijl de vrouw meer solidariteit verwacht. Of stel dat een vrouw erg gebonden is aan haar ouders en geen energie kan steken in haar nieuwe relatie. In deze en andere situaties is het zinvol een beroep te doen op de relatietherapeut. Ook koppels zonder kinderen komen naar therapie, koppels die op het punt staan te trouwen maar twijfels hebben, of koppels van wie een of beide partners eerder getrouwd of in een langdurige relatie is/zijn geweest. Tegenwoordig bestaat een groeiend bewustzijn van het belang van therapie in het algemeen en van relatietherapie in het bijzonder. Zoals individuele therapie het leven van het individu kan verbeteren, zo kan relatietherapie het leven van de partners verbeteren.

Voorbeelden van relatiepatronen: Gescheiden

Dynamisch 1

Dynamisch 2 Symbiotisch

‫הרבה זוגות מגיעים לטיפול זוגי דווקא בעקבות בעיות‬ ‫ גם היחסים‬.‫סביב חינוך הילדים וחלוקת המטלות בבית‬ ‫עם המשפחה המורחבת יכולים להוות נושא העולה בטיפול‬ ‫ קונפליקט עם המשפחה המורחבת יכול להתרחש‬.‫הזוגי‬ ‫למשל במקרה בו האישה לא מסתדרת עם חמותה והבעל‬ ‫ דוגמא אחרת היא אישה שמאוד קשורה להוריה‬.‫נקרע בניהן‬ .‫ואינה מסוגלת להשקיע אנרגיה וזמן בזוגיות החדשה‬ .‫במקרים כאלו מן ההיגיון לפנות לייעוץ אצל מטפל זוגי‬ ,‫ זוגות לפני נישואין‬,‫גם זוגות ללא ילדים מגיעים לטיפול‬ ‫זוגות המתלבטים לגבי מיסוד הקשר וגם זוגות שזהו הקשר‬ ‫ ישנה כיום מודעות‬.‫השני או השלישי שלהם לאחר גירושין‬ ‫ כמו שטיפול‬.‫גדלה לטיפול נפשי בכלל ולטיפול זוגי בפרט‬ ‫ יכול טיפול זוגי‬,‫נפשי פרטני יכול לשפר את חיי הפרט‬ .‫לשפר חיי זוגיות‬

,‫זוגיות הינה החיבור של שני אנשים אינדיבידואלים‬ ‫כאשר כול אחד מהם שומר על זהותו וייחודו האישי‬ .‫ ומקבל את הייחודיות של האחר‬,‫בתוך הזוגיות‬ :‫תאור מספר מצבים בזוגיות‬ ‫ סימביוזה‬2 ‫ מצב דינאמי‬1 ‫נתק מצב דינאמי‬

‫ האם‬.‫יש צורך לבאר את הפער בין ציפיות אלו למציאות‬ ‫ האם ישנם חלומות‬,‫הציפיות קרובות או דומות למציאות‬ ‫ חשוב ביותר שהמטפל עצמו לא לוקח‬.‫משותפים או שונים‬ ,‫ זה אינו בית דין שצריך להכריע מי צודק‬.‫עמדה שיפוטית‬ ‫ אלא ברית עם הדינאמיקה‬,‫ואין ברית עם אחד מבני הזוג‬ ‫ תפקידו של המטפל הוא יצירת‬.‫הזוגית עם שני בני הזוג‬ ‫ חרדות‬,‫ הכעסים‬,‫מקום בטוח בו מותר להביא את הדילמות‬ ‫ מריבות עם‬,‫ מאבקי כוח ושליטה‬,‫ קנאה‬,‫ אלימות‬,‫הנטישה‬ ‫ תפקיד נוסף של המטפל‬.‫משפחת הגרעין וקונפליקטים‬ .‫הוא לזהות דפוסים אצל בני הזוג ולהעביר אותם למודעות‬ ‫לעזור לזוג לראות את ההשלכות ולקחת את האחריות על‬ .‫התנהגויות שונות‬ ‫בטיפול הזוגי כמו גם בטיפול הפרטני ישנו שימוש במגוון‬ ‫ לפי תפיסת עולמו ובהתאם‬,‫ המטפל‬.‫שיטות טיפוליות‬ ,‫לצרכי הטיפול והזוג המטופל‬ ‫בוחר את השיטה המתאימה‬ ‫ביותר ולעיתים קרובות אף‬ .‫משלב כמה שיטות יחד‬ ‫טיפול יכול להיות חשוב‬ ‫במקרים בהם יש בעיות לאחד‬ ‫ כגון מחלה פיזית או‬,‫מבני הזוג‬ ‫בעיות נפשיות ובן הזוג צריך‬ ‫ במקרה כזה‬.‫ללמוד לתמוך בו‬ ‫יכול הזוג ללמוד כיצד המערכת‬ ‫הזוגית תוכל להיות תומכת‬ .‫ופורייה לשני בני הזוג‬ ‫לעיתים גם קורה שבמהלך‬ ‫טיפול פרטני מזהה המטפל‬ ‫בעיה בזוגיות וממליץ על‬ .‫טיפול זוגי‬

‫ חבר‬,‫ הינו טיפול בשני בני זוג כגון בעל ואישה‬,‫טיפול זוגי‬ ‫ כשהמוקד הוא הדינאמיקה הזוגית‬,‫וחברה או זוג חד מיני‬ ‫ כמו בטיפול פרטני מביאים בני הזוג לטיפול את‬.‫בין בני הזוג‬ .‫ מנהגיהם ותרבותם‬,‫ את עברם‬,‫עולמם האישי והמשותף‬ ‫ אך בשונה מן הטיפול‬,‫ישנו מקום למטען האישי בטיפול הזוגי‬ ‫ מתמקדים בטיפול הזוגי במערכת היחסים בין‬,‫הפרטני‬ ‫ ברגשות ובהתנהגויות הבאות לידי ביטוי בתוך‬,‫בני הזוג‬ .‫מערכת היחסים אחד כלפי השני‬ ‫מערכת יחסים זוגית מוגדרת כקשר בין שני אנשים השומרים‬ ‫על זהותם העצמית בתוך מערכת היחסים ומכבדים את‬ .‫זהותו וייחודו של האחר‬ ‫בטיפול הזוגי יוצא המטפל מנקודת ההנחה שלשני בני הזוג‬ ‫ מה‬,‫ לגבי היחסים עם המשפחה‬,‫ציפיות לגבי תוכן הזוגיות‬ ‫ הרבה פעמים‬.‫הם רוצים לקבל ומה הם מוכנים לתת בזוגיות‬

32

Behandeling

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫טיפול נפשי‬

Gezinstherapie

‫טיפול משפחתי‬

Antropologie in de huiskamer Ieder gezin maakt wel eens moeilijke tijden door, die meestal ook weer voorbijgaan. Maar als problemen in een gezin voortduren en als ze bij gezinsleden angst, depressie of problematisch gedrag veroorzaken, of als de communicatie tussen gezinsleden is opgehouden, dan kan gezinstherapie een passende behandelmethode zijn. Een gewone psychotherapeut is gericht op één cliënt en neemt wat tijd en ruimte betreft bepaalde grenzen in acht. Vanuit zijn behandelkamer bekijkt hij de wereld door de ogen van de cliënt. Een gezinstherapeut daarentegen beschouwt een cliënt in het verband van zijn familie of van het netwerk waar de cliënt deel van uitmaakt. Hij wordt meestal te hulp geroepen als de psychische of sociale problemen van een cliënt te maken hebben met de (gezins)situatie waarin die leeft. De gezinstherapeut gaat dan als het ware als een antropoloog aan het werk. Hij onderzoekt de recente familiegeschiedenis, proeft de atmosfeer en observeert de dynamiek binnen het gezin. Grootouders, ouders, kinderen, inwonende tantes, iedereen die van invloed is op het systeem waarin iemand leeft, kan bij gezinstherapie worden betrokken. Meestal houdt de therapeut eerst een oriënterend gesprek, waarbij alle mensen die een belangrijke rol spelen, aanwezig zijn. Op grond daarvan wordt een behandelplan opgesteld. Daarin worden duidelijke afspraken gemaakt over onder meer het aantal bijeenkomsten, de thema’s die aan

33

de orde zullen komen en wie bij de gesprekken aanwezig zullen zijn. Tijdens de gesprekken die volgen, komen alle betrokkenen aan het woord en krijgen ze de gelegenheid uitdrukking te geven aan hun gevoelens, standpunten en ervaringen. Op die manier wordt iedereen zich meer bewust van zijn eigen houding en gedrag, en van de invloed die hij op de anderen heeft. Soms geeft de therapeut huiswerk op, dat erop gericht is om bepaalde gedragspatronen te doorbreken en dingen anders te doen dan voorheen. De ervaringen met het huiswerk worden in bijeenkomsten erna besproken. Zo wordt steeds verder gewerkt in de richting van de in het behandelplan geformuleerde doelstellingen. Gezinstherapie is heel probleemgericht en daarom meestal niet zo langdurig. Als problemen niet snel kunnen worden opgelost, zal de gezinstherapeut in ieder geval proberen ze inzichtelijk en bespreekbaar te maken, en de gezinsleden aanwijzingen geven hoe ermee om te gaan. Doorzichtigheid, duidelijkheid en mondigheid, dat zijn leefomstandigheden die de gezinstherapeut nastreeft. In Israël, een immigratieland waarin veel immigranten ook oorlogservaringen hebben, zijn afgebroken familierelaties een terugkerend thema. Mensen die op alija zijn gekomen, missen vaak een hele generatie van gezelschap, advies en steun. Die ruggesteun van de uitgebreide familie is van belang, zeker voor het vandaag de dag groeiend

‫ תרבויות רבות‬- ‫משפחה אחת‬ aantal alleenstaande/gescheiden ouders. Kinderen kun je heel moeilijk op een eilandje grootbrengen. Ouders hebben daarvoor meer contacten nodig. Natuurlijk kunnen ze zoeken naar vervangende netwerken van buren, vrienden of sociaal-religieuze instellingen. Ook de groepen van Elah hebben soms die functie. Ook de confrontatie tussen verschillende culturen in een gezin is in Israël geregeld de oorzaak van misverstanden en moeilijkheden. Als mensen trouwen met iemand uit een andere cultuur, met een ander leefpatroon en andere verwachtingen, missen ze soms het begrip voor en de kennis van de symboliek van elkaars gedrag. Ze begrijpen elkaars normen en waarden niet. Ook in dat geval zal de gezinstherapeut proberen woorden te geven aan wat gaande is en duidelijk te maken wat de functie is van bepaalde handelingen. Hoe dan ook streeft de gezinstherapeut ernaar het gezin zoveel mogelijk als gezin te laten functioneren. Dat betekent niet alleen dat alle gezinsleden materieel worden verzorgd, maar ook dat iedereen in het gezin wordt gehoord en de mogelijkheid krijgt zich emotioneel en sociaal te ontplooien.

‫ אנשים‬,‫העולים חסרים המשענת והייעוץ של בני משפחה‬ ‫ יש חשיבות רבה לתמיכה המוענקת על ידי משפחה‬.‫כמותם‬ ‫ ועל אחת כמה וכמה אם מדובר בהורים גרושים‬,‫מורחבת‬ ‫ קשה מאוד לגדל ילדים‬.‫ כפי שרבו לאחרונה‬,‫או יחידים‬ ‫ ואת אלה הם‬,‫ הורים נזקקים למגעים ולקשר‬.‫על אי בודד‬ ‫ במסגרות חילופיות של שכנים‬,‫ כדרך הטבע‬,‫מחפשים‬ ‫ גם הקבוצות של אלה‬.‫וידידים או של מוסדות חברה ודת‬ .‫ממלאות לפעמים את התפקיד הזה‬ ‫הבנות ושאר בעיות במשפחה היא‬-‫סיבה נפוצה לאי‬ ‫ בני‬.‫ההתנגשות של תרבויות שונות בקרב משפחה אחת‬ ‫זוג הבאים כל אחד מהווי עממי ותרבותי אחר חסרים‬ ‫לפעמים את הידע וההבנה לסימבוליקה של התנהגות‬ /‫ הם אינם מבינים את הערכים והנורמות של בן‬.‫הזולת‬ ‫ גם במקרה זה ישתדל המטפל המשפחתי לתת‬.‫בת הזוג‬ ‫ ולהסביר מהי משמעותן של פעולות‬,‫ביטוי מילולי להבדלים‬ .‫מסוימות‬ ‫בכל מקרה ישאף המטפל המשפחתי לכך שהמשפחה‬ ‫ פירוש הדבר לא רק‬.‫תתפקד עד כמה שאפשר כמשפחה‬ ,‫כי כל אחד מבני המשפחה יזכה במגיע לו מבחינה חומרית‬ ‫ אלא גם שכל אחד במשפחה‬,‫ חסות וטיפוח‬,‫כגון מזון‬ ‫ והזדמנות תינתן לו לפתח את עצמו מבחינה‬,‫קולו ישמע‬ .‫רגשית וחברתית‬

‫ המטפל נגש אז לעבודה‬.‫המטופל נוגעות למצבו במשפחה‬ ‫ הוא מתחקה על מה שקורה במשפחה‬.‫כמעין אנתרופולוג‬ ‫ ומתבונן בדינאמיקה‬,‫ טועם כביכול את האווירה‬,‫לאחרונה‬ .‫השוררת בתוך המשפחה‬ ‫ ילדים‬,‫ הורים‬,‫ סבים‬,‫כל אחד השייך למערכת המשפחתית‬ ‫ יכול להיות מעורב בטיפול‬,‫ הגרים עם המשפחה‬,‫או דודים‬ ‫ על פי רוב פותח המטפל את הטיפול על ידי‬.‫המשפחתי‬ ‫ על‬.‫ בהשתתפות כל הנפשות הפועלות‬,‫שיחת התמצאות‬ ‫ זו כוללת סיכומים‬.‫סמך שיחה זו נערכת תוכנית טיפול‬ ‫ ומי‬,‫ מה יובא לדיון‬,‫ברורים בנושאים כגון מספר הפגישות‬ .‫ישתתפו בשיחות‬ ‫ תינתן זכות דיבור לכל‬,‫במהלך השיחות שנערכות בהמשך‬ ‫ והזדמנות תינתן להם לבטא את‬,‫בני המשפחה המעורבים‬ ‫ בכך מושג שכל‬.‫ עמדותיהם והתנסויותיהם‬,‫רגשותיהם‬ ‫ והשפעתם של אלה‬,‫אחד יהיה מּוַדע לגישתו ולהתנהגותו‬ ‫ המכוונים‬,‫ לפעמים נותן המטפל שעורי בית‬.‫על הזולת‬ ‫לשבור דפוסי התנהגות מסוימים ולעשות את דברים אחרת‬ ‫ הלקחים של אותם שעורי הבית נידונים במפגשים‬.‫מקודם‬ ‫ בדרך זו הולכים ומתקדמים לעבר המטרות שהוצבו‬.‫שאחרי‬ .‫מלכתחילה בתוכנית הטיפול‬ ‫ בדרך‬,‫טיפול משפחתי הינו טיפול המתמקד בבעיות ולכן‬ ‫אפשר לפתור את הבעיות תוך‬-‫ אם אי‬.‫ קצר מועד‬,‫כלל‬ ‫ ינסה המטפל בכל מקרה להביאן לממדים נוחים‬,‫זמן קצר‬ ‫ ולתת לבני המשפחה הוראות כיצד להמשיך‬,‫להבנה ולדיון‬ ‫ המטפל ישאף להקטין את ממדי הבעיה כך‬.‫ולהתמודד‬ .‫ וניתן לראותה בשקיפות ובהירות‬,‫שתהיה נוחה לניסוח‬ ‫ של עולים חדשים הנושאים‬,‫ישראל היא ארץ של מהגרים‬ ‫אתם נוסף לתלאות ההגירה בהרבה מקרים גם חוויות מן‬ ‫ לרבים מן‬.‫ העדר בני משפחה הוא נושא חוזר‬.‫המלחמה‬

,‫על כל משפחה עלולות לעבור מדי פעם תקופות קשות‬ ‫ אבל קורה והבעיות‬.‫ואלה בדרך כלל חולפות תוך זמן קצר‬ ‫ לדיכאון או להתנהגות‬,‫ והן גורמות לפחדים‬,‫מתמשכות‬ ‫ אם לכך‬.‫ ואף למחדלי תקשורת בין בני המשפחה‬,‫בעייתית‬ .‫ יש מקום לטיפול משפחתי הולם‬,‫הגיעו פני הדברים‬ ‫ במסגרת זמן ומקום‬,‫מטפל פרטני עובד עם מטופל יחיד‬ ‫ מתוך חדר עבודתו רואה המטפל את העולם‬.‫מוגדרים‬ ‫ מתבונן‬,‫ לעומת זאת‬,‫ מטפל משפחתי‬.‫דרך עיניי המטופל‬ ‫ בדרך כלל‬.‫במטופל כחלק מן המרקם המשפחתי שסביבו‬ ‫נזקקים לעזרתו כאשר הבעיות החברתיות והנפשיות של‬

34

Behandeling

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫טיפול נפשי‬

Kindertherapie

‫טיפול בילדים ובנוער‬

Voelen over gedachten, denken over gevoelens Opname in het ziekenhuis, de geboorte van een broertje of zusje, gepest worden op school, te veel of te weinig grenzen thuis, allerlei situaties en de fantasieën daarover kunnen ervoor zorgen dat een kind niet lekker in zijn vel zit en dat zijn ontwikkeling hapert. Als ouders zich niet goed raad weten en er niet in slagen hun kind te helpen, kunnen ze terecht bij een van de kindertherapeuten van Elah. Het doel van de therapie is samen met de kinderen oplossingen te vinden voor problemen. Het doel is ook de kinderen zelfvertrouwen en een goed gevoel van eigenwaarde te geven. Buikpijn, hoofdpijn, bedplassen en slaapproblemen, dergelijke terugkerende lichamelijke klachten kunnen voor kleine kinderen de manier zijn om te laten merken dat iets niet in orde is. Bij kinderen die wat ouder zijn en naar school gaan, uiten angst, verdriet of boosheid zich vaak in sociale en/of leerproblemen. De klachten van jonge kinderen proberen we met behulp van speltherapie te begrijpen. In het spel toont een kind zijn gevoel, zijn dromen en wensen, kortom, zijn innerlijke wereld. Welk spel een kind kiest en hoe het speelt, of het tegen zijn verlies kan of de competitie aangaat, dat zijn allemaal factoren die inzicht geven in de problematiek van het kind. Even belangrijk voor de behandeling is de relatie die ontstaat tussen kind en therapeut, de ervaring van het samenzijn. Het is duidelijk dat ouders een heel belangrijke rol spelen in het leven van het kind. Ze hebben, zonder

35

dat ze zich dat altijd bewust zijn, veel invloed op zijn of haar gedrag. Daarom is het belangrijk dat ouders en/of opvoeders worden betrokken bij de hulp aan hun kind. Soms ook krijgen alléén de ouders begeleiding. Dit gebeurt bijvoorbeeld als de ouders zich aanmelden met expliciete vragen over opvoeding, of als het kind heel jong is. De ouderbegeleiding dient allereerst om de ouders uit te leggen hoe een behandeling werkt, maar zonder dat de therapeut concrete informatie over de betreffende behandeling geeft. Het is belangrijk dat het kind zich in het spel en in zijn gedachten helemaal vrij voelt. De ouders op hun beurt kunnen tijdens de ouderbegeleiding de therapeut op de hoogte houden van gebeurtenissen in het gezin. Als de therapeut de context kent, is het gedrag van het kind in de behandelingen beter te begrijpen. Verder kan de therapeut in de ouderbegeleiding aanwijzigingen geven, bijvoorbeeld hoe ouders het kind kunnen helpen meer zelfvertrouwen te krijgen, of hoe ze kunnen omgaan met onderlinge verschillen in opvoeding. Speltherapie is voor kinderen tot ongeveer twaalf jaar. Bij oudere kinderen (adolescenten) gaat de behandeling vooral via gesprekken. Nogal wat jongeren ervaren de adolescentie als een verwarrende periode. Hun lichaam groeit en verandert, net als hun relatie met zichzelf, leeftijdsgenoten, ouders, broers en zussen, en autoriteiten. Er is een duidelijk doel: onafhankelijk worden en een eigen identiteit vinden.

De overgang van jongen/meisje naar man/ vrouw verloopt soms niet zo soepel. Veel voorkomende problemen in deze leeftijdsgroep zijn eetstoornissen, agressie of grote verlegenheid, en suïcidale neigingen. Bij jongens uiten de problemen zich meestal in gedrag, bij meisjes broeit het meer van binnen. Op die leeftijd hebben jongeren hoe dan ook heel heftige gevoelens. Het is daarom niet zo eenvoudig te onderscheiden of een gevoel bij de leeftijdsfase hoort of dat het op moeilijkheden in de ontwikkeling wijst. De gesprekken tussen adolescenten en therapeuten verlopen vaak anders dan gesprekken tussen therapeuten en volwassenen. Adolescenten staan de therapeuten niet toe zich te verschuilen achter de afstand die een therapeut meestal in acht neemt. Ze dagen de therapeut veel meer uit en vragen om reactie. Net als bij kleinere kinderen is het opbouwen van een therapeutische relatie in deze fase heel belangrijk. De therapeut probeert de ruimte te scheppen om ervaringen te verwerken en biedt ondersteuning voor het nadenken over zichzelf. In het algemeen kan je zeggen dat psychotherapie het vermogen bevordert om te voelen over gedachten en te denken over gevoelens. Dat vermogen kan op jonge leeftijd en ook in het latere leven helpen.

‫מגרש המשחקים של הרגשות‬ ‫ חשוב מאוד שהילד ירגיש חופשי‬.‫אופן עבודת המטפל‬ ַ‫ לחלופין יכולים ההורים ליֵָדע‬.‫לגמרי במשחקו ובחשיבתו‬ ‫ המטפל‬.‫ כיום ובעבר‬,‫את המטפל בדבר הנעשה במשפחה‬ ‫ייטיב להבין את התנהגות הילד אם נהירים לו ההקשרים‬ ‫ איך למשל‬,‫ בהמשך יכול המטפל לתת הוראות שונות‬.‫האלה‬ ‫ או‬,‫יסייעו ההורים לילד ברכישת בטחון עצמי גדול יותר‬ .‫כיצד יְיָשְבּו חילוקי דעות שביניהם בענייניי חינוך‬ ‫עשרה‬-‫טיפול באמצעות משחק נועד לילדים עד גיל שתים‬ .‫ אצל מתבגרים נמשך הטיפול באמצעות שיחות‬.‫בערך‬ ‫צעירים לא מעטים חווים את ההתבגרות כתהליך מבלבל‬ ,‫ וכן גם התייחסותם אל עצמם‬,‫ גופם צומח ומשתנה‬,‫למדי‬ ‫ ואל מחזיקי‬,‫ האחים והאחיות‬,‫ אל ההורים‬,‫אל בני גילם‬ ‫ הם ייהפכו לעצמאים וימצאו‬:‫ אבל המגמה ברורה‬.‫סמכות‬ .‫זהות עצמית‬ .‫אישה אינו תמיד קל וגמיש‬/‫נערה לגבר‬/‫המעבר של נער‬ ,‫בין הבעיות הנפוצות בשכבת גיל זו הן הפרעות באכילה‬ ‫ אצל נערים‬.‫תוקפנות או ביישנות ונטיות אובדניות‬ ‫ אצל נערות‬,‫מתבטאות הבעיות בדרך כלל בהתנהגות‬ ‫ בכל מקרה פוקדים את‬.‫הדברים בוערים יותר מבפנים‬ ‫ ולכן לא תמיד קל לאבחן‬,‫הצעירים בגיל זה רגשות עזים‬ ‫אם הרגש קשור במצב הגיל או שהוא נובע מקשיים‬ .‫בהתפתחות‬ ‫פעם מאלה‬-‫השיחות בין המתבגר למטפל שונות לא‬ ‫ מתבגרים אינם מתירים למטפל את‬.‫שבין מטפל למבוגר‬ ‫ הם‬.‫ בדרך כלל מקפיד עליו‬,‫ המטפל‬,‫המרחק אשר הוא‬ ,‫ כמו אצל ילדים‬.‫נוהגים להתגרות במטפל ודורשים תגובה‬ ‫חשוב שתיבנה בשלב זה מערכת יחסים טיפולית בריאה‬ ‫ המטפל מנסה ליצור מרחב לעיכול‬.‫המבוססת על אמון‬ .‫ ומציע תמיכה בהליך של הרהור עצמי‬,‫חוויות‬ ‫ ניתן לומר שהטיפול הפסיכו תרפי מעניק יכולת‬,‫כללית‬ ‫ יכולת זו עשויה להיות‬.‫לחשוב על רגש ולהרגיש מחשבות‬ .‫לעזר בגיל צעיר וגם בהמשך החיים‬

‫ במשחק חושף הילד את‬.‫קטנים היא באמצעות משחק‬ ‫ את עולמו‬,‫ בקיצור‬- ‫ את חלומותיו ואת משאלותיו‬,‫רגשותיו‬ ‫ אופן‬,‫ הדברים מתגלים דרך בחירת המשחק‬.‫הפנימי‬ ‫ אם הוא יודע להפסיד או אם הוא נענה‬,‫משחקו של הילד‬ ‫ כל אלה הם פתח תובנה ללמוד מהי בעיתו של‬- ‫לתחרּות‬ ‫ לא פחות חשוב גם אופי היחסים הנרקמים בין הילד‬.‫הילד‬ .‫ חווית היחד‬,‫למטפל‬ ‫ והם‬,‫אין ספק כי להורים יש תפקיד נכבד בחיי הילד‬ ‫ לפיכך‬.‫משפיעים על התנהגותו אף אם אינם מודעים לכך‬ .‫חשוב כי ההורים או המחנכים יהיו מעורבים בעזרה לילדם‬ ‫ וזאת למשל כאשר‬,‫לפעמים ניתנת הדרכה להורים בלבד‬ ‫ או‬,‫ההורים באים עם שאלות ספציפיות בנושאי חינוך‬ .‫כשמדובר בילד קטן מאוד‬ ‫הדרכת ההורים נועדה בראש ובראשונה להסביר להורים‬ ‫ וזאת מבלי להיכנס לפרוט מעשי של‬,‫כיצד הטיפול עובד‬

‫רבים ושונים הם המאורעות העלולים לגרום לילד למועקה‬ :‫ בין אלה אפשר למנות‬.‫ואי שקט ולהפריע להתפתחותו‬ ,‫ הצקה מצד חברים בבית הספר‬,‫לידה של אח או אחות‬ ‫ וכל מיני מצבים‬,‫משטר מחמיר או דווקא מתירני בבית‬ ‫ כאשר ההורים אובדי עצות ואינם‬.‫ופנטזיות על מצבים אלה‬ ‫אחת‬/‫ הם יכולים לפנות אל אחד‬,‫מצליחים לעזור לילדם‬ ‫ מטרת‬.‫מעובדי אלה המומחים בטיפול לגילאי הילדּות‬ ‫ וכמו‬,‫ פתרונות לבעיותיו‬,‫ יחד עם הילד‬,‫הטיפול היא לחפש‬ .‫ להעניק לילד בטחון עצמי ויתר הערכה עצמית‬,‫כן‬ ‫שונות הן הדרכים שבהן ילדים מאותתים כי משהו אינו‬ ‫ מכאובים‬,‫ הרטבה לילית‬,‫ כאב ראש‬,‫ כאבי בטן‬:‫כשורה‬ ‫ רגשות‬,‫ בגיל בית הספר‬,‫ אצל ילדים גדולים יותר‬.‫למיניהם‬ ‫ של עצבות וכעס באים לביטוי בליקויי למידה‬,‫של פחד‬ .‫והפרעות בחיי החברה‬ ‫אחת הדרכים בהן אפשר להיוודע מהו שמציק לילדים‬

36

Behandeling

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫טיפול נפשי‬

Childsurvivors

‫ילדי שואה‬

Jong genoeg om te voelen Jarenlang hebben mannen en vrouwen die als baby of peuter de oorlog doormaakten, te horen gekregen dat ze te jong waren om daardoor te zijn geschaad. De samenleving veronderstelde dat baby’s in een vacuüm leven en niet ontvankelijk zijn voor prikkels uit hun omgeving. Maar recent onderzoek heeft aangetoond dat baby’s wel degelijk trauma ervaren. De omstandigheden waaronder ze opgroeien,

37

hebben veel invloed op hun neurobiologische en psychische ontwikkeling. Psychotherapeute Elisheva van der Hal heeft in 2008 een (mede door Elah gefinancierd) onderzoek afgerond naar het welzijn van childsurvivors. Deze mannen en vrouwen hebben de eerste levensjaren vaak niet de veiligheid en geborgenheid gekend die zo belangrijk zijn voor een gezonde ontwikkeling.

‫הילדים משם‬ Ze werden geboren in een samenleving die was ontwricht en in gezinnen die uiteenvielen of uiteen waren gevallen. De jongste childsurvivors, geboren tussen 1941 en 1944, kregen op latere leeftijd soms problemen die leken samen te hangen met hun vroegste ervaringen. Ze bouwden een gezin en carrière op en functioneerden goed. Maar als het ritme werd verstoord, verloren ze sneller en langer hun geduld, raakten ze eerder in paniek en werden ze angstig. Hun incasseringsvermogen leek minder groot. Een van de conclusies van het onderzoek van Van der Hal is dat er, als je als klein kind wordt getraumatiseerd, een verandering kan optreden in de cortisolhuishouding, de plek waar stresshormonen worden geproduceerd en gereguleerd. Als je de eerste levensjaren chronisch onder druk hebt gestaan, kan het zijn dat het stresshormoon ook erna, als er geen aanleiding meer is, voortdurend is verhoogd. Als je nooit echt hebt kunnen herstellen van trauma, kost het je later in het leven kennelijk meer moeite om te kalmeren als er iets onverwachts of naars gebeurt. Voor alle duidelijkheid, de meeste mensen herstellen zonder psychologische hulp van trauma en lang niet alle childsurvivors hebben op latere leeftijd problemen. Wie wel en wie niet, dat heeft te maken met diverse factoren, met de leefomstandigheden in en na de oorlog, met persoonlijkheid, erfelijkheid en met leerprocessen.

,‫ כאשר חלה הפרעה בקצב חייהם‬,‫ אולם‬.‫ותפקדו כראוי‬ ‫דומה היה כי הם מאבדים סבלנות בתכיפות מוגדלת ולאורך‬ ‫ נתקבל רושם‬.‫ הם נטו לפאניקה ולפחדים‬.‫זמן ממושך יותר‬ .‫כאילו כוח הספיגה והקיבולת שלהם קטן יותר‬ ‫אחת ממסקנות המחקר הייתה כי טראומה בתקופת הילדות‬ ‫ אותה‬,‫הרכה עלולה לגרום לשינוי במשק הקורטיזול של הגוף‬ ‫ אם בשנות‬.‫מערכת המייצרת ומווסתת הורמונים של מתח‬ ‫ קיימת האפשרות שגם‬,‫ילדותך היית נתון למתח תמידי‬ ‫ רמת הקורטיזול‬,‫ בהעדר גורם המתח‬,‫לאחר תקופה זו‬ ‫ אם לא הצלחת מעולם להירפא‬.‫תישאר גבוהה דרך קבע‬ ‫ יקשה עליך בחייך הבוגרים‬,‫כליל מהשפעתה של טראומה‬ .‫להגיע לרגיעה אחרי אירוע קשה כלשהו‬ ‫ רוב האנשים מתאוששים מטראומה ללא‬:‫למען הבהירות‬ ‫שורד מפתח בעיות בגיל‬-‫ ובהחלט לא כל ילד‬,‫טיפול נפשי‬ ,‫ הדבר קשור בגורמים שונים‬- ‫ מי שנפגע ומי לא‬.‫מבוגר‬ ,‫ טיב האישיות‬,‫וביניהם תנאי המחיה בזמן המלחמה ואחריה‬ .‫גורמי תורשה והליכי למידה‬

‫(שנתמך חלקית מכספי אלה) שמטרתו לבדוק את בריאותם‬ .(child survivors) ‫ ששרדו מלחמה‬-‫הנפשית של ילדים‬ ‫גברים ונשים אלה לא ידעו בשנות חייהם הראשונות את‬ .‫הביטחון והחיסיון החשובים כל כך להתפתחות בריאה‬ ‫ במשפחות מתפרדות או‬,‫הם נולדו בחברה מתפרקת‬ ‫ אשר נולדו בשנים‬,‫ הצעירים שבין אלה‬.‫שנתפרדו זה כבר‬ ‫ לא פעם נתקלו בגיל מבוגר בבעיות הקשורות‬,1944-1941 ‫ בנו קריירה‬,‫ הם הקימו משפחות‬.‫בחוויות מראשית חייהם‬

‫שנים על שנים השמיעו באוזני גברים ונשים שעברו את‬ ‫ את הסברה כי היו‬,‫המלחמה בעודם תינוקות או פעוטות‬ ‫ בחברה ָרוְחָה הדעה שתינוקות‬.‫אז צעירים מכדי להינזק‬ ‫ אולם‬.‫ ואינם קולטים גירויים מסביבתם‬,‫חיים בתוך וואקום‬ ‫מחקרים חדשניים הראו שתינוקות בהחלט מסוגלים לחוות‬ ‫ התנאים שבהם הם גדלים משפיעים מאוד על‬.‫טראומות‬ .‫התפתחותם העצבית והנפשית‬ ‫ מחקר‬2008-‫המטפלת אלישבע פַן ֶדר הַל השלימה ב‬

38

Behandeling

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫טיפול נפשי‬

Childsurvivors / Leah Nir

‫ לאה ניר‬/ ‫ילדי שואה‬

Niemand om aan vast te klampen Leah (Ilenka) Nir-Goldfeder was de dochter van Daniel en Ruchele Goldfeder, Poolse communisten die in de jaren dertig naar Nederland vluchtten. In 1942 werd ze als vierjarig meisje door haar ouders afgestaan om onder te duiken. Ze kwam terecht bij het molenaarsgezin Van Honk in Twente en bleef daar tot het eind van de oorlog. Toen bekend werd dat haar ouders in Sobibor waren vermoord, wilden de onderduikouders Ilenka adopteren. Maar tezelfdertijd verscheen een soldaat van de Joodse Brigade op het toneel, met de mededeling dat een oom in Palestina Ilenka wilde opvoeden. Zoals gebruikelijk in geval van onenigheid werd de kwestie voorgelegd aan de Commissie voor

39

Oorlogspleegkinderen. Ondanks de overtuiging van experts dat het niet in het belang van Ilenka zou zijn om opnieuw van haar omgeving te worden gescheiden, besliste de commissie dat Ilenka bij de oom moest worden grootgebracht. Ze nam afscheid van haar onderduikouders en verhuisde naar een Joods gezin in Amsterdam, met wie ze eind april 1946 naar Palestina reisde. Voorspoedig verliep het niet in Palestina. De oom bleek niet in staat voor Ilenka te zorgen en voor de derde keer wisselde ze van thuis. Ze werd geadopteerd door het kinderloze echtpaar Nir, ging voortaan als Leah door het leven, paste zich aan haar nieuwe omgeving aan en vergat haar verleden.

‫סיפורה של יתומת מלחמה‬ Op haar vijftiende stierf haar adoptiemoeder Batja, met wie ze een sterke band had ontwikkeld. De adoptievader hertrouwde en verbrak de relatie met zijn geadopteerde dochter. Dat was het laatste zorgadres. Vanaf toen was Leah alleen op de wereld. ,,Er is geen enkel aanverwante persoon, geen man, geen vrouw, geen familie aan wie ik me kan vastklampen’’, zei ze jaren later. Het gevoel van verlatenheid werd nog versterkt toen de WUV van kracht ging en Leah niet als vervolgingsslachtoffer werd erkend. Ze deelde het lot van andere statenloze weeskinderen die in Nederland de oorlog overleefden, voor wie Nederland in die tijd geen verantwoordelijkheid wilde nemen. Leah was een van de allereerste cliënten van Elah. Ons contact duurde tot het einde van haar leven en bleef ook na haar dood in 1996 bestaan. Met de wens dat wij de kennis over, het begrip voor en de hulp aan childsurvivors zouden helpen vergroten, liet Leah haar bezit aan Elah na. Die opdracht proberen we zo goed mogelijk uit te voeren. Ter nagedachtenis aan Leah Nir-Goldfeder publiceren we de boekenserie ‘Kindertijd’, die gewijd is aan de ervaringen van oorlogskinderen toen en nu.

‫נתעצמה עוד יותר כאשר ממשלת הולנד יסדה את חוק‬ ‫ ולאה לא הוכרה‬,[WUV] ‫הקצבאות לקורבנות רדיפה‬ ‫ גורלה היה כגורל יתומי מלחמה אחרים‬.‫כקורבן רדיפה‬ ‫ ועבורם לא אבתה הולנד‬,‫בהולנד ששרדו את המלחמה‬ .‫באותה עת לטול אחריות‬ ‫ המגעים‬.‫לאה הייתה אחת הראשונות שזכו בשרותי אלה‬ .1996-‫ ולא חדלו גם אחרי מותה ב‬,‫נמשכו עד סוף ימיה‬ ‫לאה הורישה את רכושה לאלה עם המשאלה כי אלה תעזור‬ .‫שורדים באשר הם‬-‫ ההבנה והעזרה לילדים‬,‫ותגדיל את הידע‬ .‫את הצוואה הזאת אנו משתדלים להגשים כמיטב יכולתנו‬ ‫גולדפדר אנו מפרסמים את הסדרה‬-‫לזכרה של לאה ניר‬ ‫ אשר מוקדשת לקורותיהם‬,’]Kindertijd] ‫‘עתֹות ילדּות‬ .‫ אז ועכשיו‬,‫של יתומי מלחמה‬

‫ עברה לגור עם‬,‫נפרדה מן ההורים שהחביאוה ואמצוה‬ ‫ ואתם עלתה בסוף אפריל‬,‫משפחה יהודית באמסטרדם‬ .‫ לפלסטינה‬1946 ,‫בפלסטינה התברר כי הדוד אינו מסוגל לדאוג לאילנקה‬ ,‫ היא אומצה על ידי הזוג ניר‬.‫והיא החליפה בית בשלישית‬ ‫ ומכאן ואילך נתמשכו חייה תחת השם‬,‫שהיה חשוך ילדים‬ ‫ ועברה‬,‫ היא התאימה עצמה לסביבתה החדשה‬.‫לאה‬ .‫נשתכח ממנה‬ ‫ שאתה‬,‫ בתיה‬,‫ מתה עליה אמה המאמצת‬15 ‫בהיותה בת‬ ‫ וניתק‬,‫ אביה המאמץ התחתן שוב‬.‫פיתחה לאה קשר אמיץ‬ ‫ זו הייתה כתובת טיפוחיה‬.‫את הקשר עם בתו המאומצת‬ ‫ “אין לי‬.‫ מכאן ואילך הייתה לאה בודדה בעולם‬- ‫האחרונה‬ ‫ שאליו‬,‫ לא בן משפחה‬,‫ לא גבר‬,‫ לא אישה‬,‫קרוב כל שהוא‬ ‫ תחושת הנטישה‬.‫אוכל להיצמד” אמרה כעבור שנים‬

‫גולדפדר היא בתם של דניאל ורוחלה‬-‫לאה (א ִיל ֶנָקה) ניר‬ ‫ קומוניסטים פולניים אשר נמלטו בשנות השלושים‬,‫גולדפדר‬ ‫ נאלצו הוריה להינתק‬,4 ‫ והיא בת‬,1942 ‫ בשנת‬.‫להולנד‬ ‫ היא נקלטה אצל משפחת‬.‫ממנה ולמוסרה למקום מחבוא‬ ,(Twente) ‫ טוחנים בעיירה טו ֶנטְה‬,(Van Honk) ‫פן הונק‬ ‫ משנודע כי הוריה נרצחו‬.‫ונשארה שם עד תום המלחמה‬ .‫בסוביבור ביקש הזוג לאמץ את אילנקה באופן רשמי‬ ‫אולם באותה עת הופיע חייל מן הבריגאדה היהודית‬ ‫ובפיו הבשורה שדֹוד המתגורר בפלסטינה רוצה לקבל‬ ‫ כנהוג באותם הימים לגבי מקרים‬.‫את אילנקה ולגדלה‬ ‫ הונחה הסוגיה לפני הועדה לילדים‬,‫שיש בהם מחלוקת‬ ‫מחדש‬-‫ דעת מומחים הייתה כי ניתוק‬.‫מאומצי מלחמה‬ ‫ אך למרות זאת‬,‫של אילנקה מסביבתה לא יהיה לטובתה‬ ‫ היא‬.‫החליטה הועדה כי אילנקה חייבת לגדול בבית דודה‬

40

Behandeling

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫טיפול נפשי‬

Vluchtelingen

‫פליטים‬

Steun in een leven van chaos Duizenden migranten (in 2009 rond de 17.000) melden zich jaarlijks in Israël als asielzoeker, van wie sommige na een langdurige procedure de status van vluchteling krijgen. Wanneer asielzoekers als vluchteling worden erkend, betekent het dat ze een gerechtvaardigde angst hebben om terug te keren naar hun land van herkomst en dat ze in Israël mogen blijven. Sinds 2004 werkt de Israëlische branche van de UNHCR (de afdeling van de Verenigde Naties die zich inzet voor vluchtelingen) samen met Elah. De UNHCR verwijst asielzoekers die psychische hulp nodig hebben onder meer naar onze stichting en vergoedt de behandeling. Helaas bestaat die noodzaak vaak. De meeste asielzoekers zijn in

41

hun land van herkomst vervolgd vanwege hun nationaliteit, hun geloofs- of politieke overtuiging, of vanwege hun afkomst. Sommigen zijn gemarteld, anderen zijn ontsnapt uit dorpen die werden platgebrand en weer anderen zagen hoe familieleden werden vermoord. Ook nadat zij hun land zijn ontvlucht, hebben ze vaak nog zware beproevingen moeten doorstaan. In de loop der jaren heeft Elah tientallen asielzoekers behandeld. Dat is altijd een kortdurende behandeling van maximaal 12 bijeenkomsten, die in het Engels, Frans, en soms in het Hebreeuws wordt uitgevoerd. Het beperkte aantal sessies en ook de onzekere status van de asielzoekers maken het onmogelijk om trauma’s echt aan te

‫קול של תקווה‬ pakken of aan de toekomst te werken. Zolang ze asielzoeker zijn, zijn deze cliënten hun leven niet zeker en weten ze niet of en hoe lang zij in Israël kunnen blijven. Ze zijn vaak doodsbang op een vliegtuig naar huis te worden gezet, waar dood of gevangenisstraf hen wacht. De therapeuten die met asielzoekers werken, worden in hoge mate geconfronteerd met hun eigen machteloosheid en die van de asielzoekers. Dat betekent niet dat de therapeutische bijeenkomsten nutteloos zijn. Integendeel. Voor veel asielzoekers is het de eerste keer dat zij de gelegenheid krijgen om over de traumatische ervaringen te praten. Tijdens de behandeling vinden ze een luisterend oor, tijdelijke steun in een leven van chaos, iemand op wie ze kunnen vertrouwen, die bereid is hun angsten te delen en die misschien kan helpen een innerlijke stem van hoop te ontdekken.

‫ הפעם הראשונה בה הם מקבלים את‬,‫הרבה מהפליטים‬ ‫ההזדמנות לספר על חוויותיהם הטראומטיות בצורה‬ ,‫ בזמן הטיפול הם מוצאים אוזן קשבת‬.‫מבוקרת ומכוונת‬ ‫ מישהו עליו הם יכולים‬,‫תמיכה זמנית בחיים של תוהו ובוהו‬ ‫ המוכן להכיל את פחדיהם ויכול לעזור להם למצוא‬,‫לסמוך‬ .‫קול קטן פנימי של תקווה‬

‫מכפרים שהוצתו באש ויש כאלו אשר בני משפחותיהם‬ ‫ גם לאחר שהצליחו לברוח מאדמת‬.‫נרצחו לנגד עיניהם‬ ‫ הם עברו לעיתים קרובות עוד תלאות רבות‬,‫מולדתם‬ .‫וקשות‬ ‫ מדובר‬.‫במהלך השנים טיפלה אלה בעשרות פליטים‬ ‫ מפגשים הנערכים‬12-‫תמיד על טיפול קצר מועד של עד כ‬ ‫ מספר הפגישות‬.‫ צרפתית ולעיתים גם בעברית‬,‫באנגלית‬ ‫המצומצם והמצב הלא וודאי של מבקשי המקלט מקשים‬ ‫ הם לא יודעים אם יוכלו להישאר‬.‫מאוד על התהליך הטיפולי‬ ,‫ הם חוששים להישלח הביתה‬.‫ לכמה זמן‬,‫בישראל ואם כן‬ .‫היכן שעונש מוות או כלא מחכה להם‬ ‫ מתמודדים‬,‫אותם מטפלים אשר עובדים עם הפליטים‬ .‫לא פעם עם אוזלת ידיהם שלהם וזו של מבקשי המקלט‬ ‫ בשביל‬,‫למרות הקשיים הרבים המפגשים הטיפוליים הם‬

‫) מגיעים לישראל מידי‬17,000-‫ כ‬2009-‫אלפי מהגרים (ב‬ ‫ מעטים מהם יכולים לאחר‬.‫שנה ומבקשים מקלט מדיני‬ ‫ כאשר מבקשי‬.‫תהליך ארוך לקבל סטאטוס של פליטים‬ ‫ אומר מצב זה שיש להם‬,‫מקלט מדיני מוכרים כפליטים‬ ‫את הזכות לחשוש לחזור למדינת מוצאם ויש להם הזכות‬ .‫להישאר בישראל‬ ‫ (אגף האו"ם‬UNHCR-‫ עובד הענף הישראלי של ה‬2004 ‫מאז‬ UNHCR-‫ ה‬.‫הדואג לפליטים) בשיתוף פעולה עם אלה‬ ‫ בין היתר‬,‫שולח מבקשי מקלט הזקוקים לעזרה נפשית‬ ‫ למרבה הצער הצורך קיים‬.‫לארגון שלנו לקבלת טיפול‬ .‫לעיתים קרובות‬ ‫מרבית הפליטים מבוקשים בארץ מוצאם בגלל הלאום‬ ‫ או פשוט בגלל‬,‫ בגלל דעותיהם הדתיות והפוליטיות‬,‫שלהם‬ ‫ אחרים הצליחו להימלט‬,‫ חלקם עוברים עינויים‬.‫מוצאם‬

42

Behandeling

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫טיפול נפשי‬

Psychiatrie

‫פסיכיאטריה‬

Medicatie ondersteunt psychotherapie Om mensen met psychische problemen zo volledig mogelijk te kunnen helpen, heeft Elah sinds januari 2003 een psychiater in dienst. De psychiater adviseert de therapeuten uit de staf en ontvangt cliënten die worden doorverwezen als ze met therapie alleen hun problemen niet kunnen oplossen. Binnen de psychiatrie is de laatste jaren veel veranderd. Allereerst zijn de opvattingen over en is de behandeling van ziekten gewijzigd. De psychiatrie en de psychotherapie zijn naar elkaar toe gegroeid. Veel psychiaters zijn overtuigd dat de meeste psychiatrische stoornissen het gevolg zijn van biologische, sociale en psychische factoren. In de behandeling wordt daarom zowel van

43

medicijnen als van gesprekken gebruikgemaakt. Ook op het gebied van de psychofarmaca (geneesmiddelen voor psychische aandoeningen) is veel veranderd. In het verleden hadden deze geneesmiddelen zware bijwerkingen. Ze werden meestal alleen voorgeschreven als de voordelen van het medicijn de nadelen overtroffen. Medicatie werd om die reden lange tijd geassocieerd met ernstige aandoeningen, met dwang en met verlies van controle. Maar de laatste jaren zijn allerlei medicijnen op de markt gekomen die verlichting bieden bij zogenaamde lichte aandoeningen en helpen tegen paniekaanvallen, depressieve gevoelens, fobieën en stress. De eventuele bijwerkingen van deze producten zijn verdraagbaar.

Ook de psychiater van Elah is een voorstander van gecombineerde behandelingen, waarbij medicatie de psychotherapie ondersteunt. Zoals medicijnen tegen hoge bloeddruk wel de symptomen verlichten maar niet de ziekte genezen, zo is het ook met de psychofarmaca. De nieuwe middelen kunnen helpen om gevoelens van angst, paniek of depressie weg te nemen. Ze kunnen helpen het concentratievermogen te vergroten en het basisvertrouwen te creëren dat nodig is om een therapie te beginnen en naar binnen te kijken. Psychofarmaca kunnen iemand de rust verschaffen om emoties te uiten en te reguleren. Maar de ziekte genezen, dat doen de medicijnen niet. Psychotherapie kan in principe wel blijvende veranderingen teweegbrengen. Onderzoek heeft aangetoond dat de hersenen tot op latere leeftijd rek- en vormbaar zijn en dat gesprekken invloed hebben op de hersenchemie. De duur van de behandeling met medicatie verschilt per persoon en hangt voor een groot deel af van de geschiedenis van de klachten. Naarmate mensen langer met depressie of angsten rondlopen, wordt het moeilijker de klachten te behandelen. Maar het is zeker niet zo dat als iemand eenmaal met medicatie is begonnen, hij er voor de rest van zijn leven aan vastzit. Als mensen geneesmiddelen combineren met psychotherapie, lukt het ze vaak blijvende veranderingen aan te brengen in hun gedragspatronen en kan de medicatie worden gestopt.

‫שילוב מנצח של תרופות ושיחות‬ .‫ולעורר את האמון הבסיסי הנחוץ לתחילתו של הטיפול‬ ‫תרופות אלה מסוגלות להעניק את השלוה הדרושה לצורך‬ ‫ אין בכוחן של תרופות‬,‫ עם זאת‬.‫הבעתם וויסותם של רגשות‬ ‫ לעומת‬,‫ טיפול נפשי‬.‫אלה להביא להחלמה מלאה מן המחלה‬ ‫ ממחקרים‬.‫ יכול בעִָקרֹון לחולל תמורות של קיימא‬,‫זאת‬ ‫ וכי‬,‫עולה שהמוח נתון לעיצוב ולהכוונה אף בגיל מתקדם‬ .‫שיחות יש בהן כדי להשפיע על הכימיה של המוח‬ ‫ ובמידה רבה גם‬,‫משך הטיפול תלוי באישיות החולה‬ ‫ ככל שאדם ממשיך וסוחב אתו‬.‫בהיסטוריה של המחלה‬ ‫ אבל אין כל‬.‫ יותר ויותר קשה לטפל בהם‬,‫דיכאונות ופחדים‬ ‫ כאשר‬.‫יסוד לחשש שהמתחיל בטיפול רתוק אליו כל חייו‬ ‫ מצליח‬,‫נטילת התרופה משולבת בהליך של טיפול נפשי‬ ,‫המטופל ברוב המקרים להכניס שנויים באורח התנהגותו‬ .‫עד כדי כך שניתן לרדת כליל מן התרופות‬

‫ בימים שמכבר נודעו לתרופות אלה תופעות‬.‫רבים השינויים‬ ‫ הן נרשמו למטופל רק כאשר היה ברור שיתרונות‬.‫לווי קשות‬ ‫ את הטיפול התרופתי ראו זמן‬.‫התרופה עולות על נזקיה‬ ‫ אך‬.‫ כפיה ואבדן שליטה‬,‫רב כדבר הקשור בנפגעות קשה‬ ‫בשנים האחרונות נתרבו בשוק תרופות שונות הבאות‬ ‫ תרופות העוזרות נגד‬,‫להקל על מצבים קלים יחסית‬ ‫ תופעות הלווי‬.‫ פחדים ומועקה‬,‫ דיכאון‬,‫התקפי פאניקה‬ .‫של תרופות אלה נסבלות‬ ,‫הפסיכיאטר של אלה אף הוא מצדד בטיפולים משולבים‬ ‫ בדומה לתרופות‬.‫שבהם התרופה באה לתמוך בטיפול הנפשי‬ ‫ התרופות הפסיכותרפיות‬,‫נגד לחץ דם גבוה או סכרת‬ ‫מביאות הקלה בתסמינים אך אינן מרפאות את מקור‬ ,‫ התרופות החדישות עשויות להפחית רגשי פחד‬.‫המחלה‬ ,‫ הן עוזרות להגדיל את יכולת הריכוז‬.‫פאניקה או דיכאון‬

,‫על מנת להושיט עזרה מיטבית לסובלים מבעיות נפשיות‬ ‫ מעניק‬2003 ‫ מאז ינואר‬.‫מעסיקה אלה פסיכיאטר מקצועי‬ ‫המומחה יעוץ למטפלים שבצוות ואף מקבל בעצמו לקוחות‬ ‫ באותם המקרים שבהם הטיפול אין בו כדי‬.‫לטיפול נפשי‬ ‫ הוא דואג להעביר את החולה להמשך‬,‫לפתור את הבעיות‬ .‫טיפול מתאים‬ .‫הפסיכיאטריה עברה לא מעט שינויים בשנים האחרונות‬ ‫בראש ובראשונה חלה תמורה בתפיסת מהותן של תופעות‬ ‫ חלה התקרבות בין מדע‬.‫ ונשתנו דרכי הטיפול‬,‫החולי‬ ‫ כיום פסיכיאטרים‬.‫הפסיכיאטריה לבין שיטות הטיפול הנפשי‬ ‫רבים סבורים כי מרבית ההפרעות הנפשיות הן תוצאת‬ ‫ לפיכך הטיפול עושה שימוש‬.‫גורמים ביולוגיים וחברתיים‬ .‫הן בתרופות והן בשיחות‬ )‫פרמקולוגי (תרופות לתחלואי נפש‬-‫גם בתחום הפסיכו‬

44

Groepsbehandeling

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫קבוצות‬

Groepswerk

‫קבוצות טיפוליות‬

Samenleving in het klein Sinds het prille begin biedt Elah therapeutische groepsgesprekken aan. Filmgroepen, schrijfgroepen, tweede generatiegroepen, allemaal brengen ze mensen samen die in het gezelschap van anderen op onderzoek naar zichzelf willen. Maar waarom zou iemand deelnemen aan een therapeutische groep als hij met een therapeut onder vier ogen en met alle aandacht voor hem

45

alleen dezelfde problematiek kan bespreken? Kan de groep net als de therapeut steun geven, en als dat zo is, hoe werkt dat dan? Laten we eerst iets over de omstandigheden vertellen. In de therapeutische groepen komen mensen bij elkaar die iets gemeen hebben. Dat ‘iets’ kan een specifiek probleem zijn zoals het leven met een partner uit een andere cultuur, de ervaring van de onderduik, of de wens om te schrijven. Hoe vaak en hoe lang ze bijeenkomen en hoeveel mensen deelnemen, dat verschilt per groep. De groepsleider is verantwoordelijk voor de sfeer binnen de groep. Belangrijk is dat iedereen voelt dat hij of zij geaccepteerd wordt en erbij hoort. De groepsleider zorgt er ook voor dat alle groepsleden de tijd en gelegenheid krijgen om te zeggen wat ze willen, of dat ze zich juist niet gedwongen voelen te praten als ze liever alleen luisteren. De groep is een soort samenleving in het klein. Net als in het gewone leven zeggen en doen groepsleden dingen die bij de anderen reacties oproepen. Het wordt vrij snel zichtbaar hoe iedereen met zijn eigen problemen en met de problemen van de ander omgaat. De groepsleden houden elkaar als het ware een spiegel voor. Dat is een actief, confronterend en leerzaam proces. De groep vormt een veilige plek om te praten over verwachtingen en teleurstellingen, over ouders en kinderen, over wat groepsleden uit het heden of uit het verleden bezighoudt. Iemand kan in de

‫העוצמה שבאנחנו‬ groep vertellen hoe hij zich voelt met betrekking tot een onderwerp en ervaren dat anderen dat net zo beleven. Of hij komt tot de ontdekking dat anderen het heel anders beoordelen. Door intensief van gedachten te wisselen, kunnen de groepsleden nieuwe ideeën en inzichten opdoen en nieuwe gezichtspunten ontwikkelen. Veel mensen vinden de wederkerigheid in een groep prettig. Dat wil zeggen dat ze niet alleen gesteund worden, maar ook anderen tot voorbeeld kunnen zijn en kunnen helpen. Doordat ze weten dat ze niet uniek zijn met hun ervaringen, kunnen mensen geïnspireerd en bemoedigd worden. Tegelijkertijd kunnen hun problemen worden teruggebracht tot andere, hanteerbare, proporties: klein genoeg om te accepteren dat ze er misschien blijvend last van zullen hebben, maar ook klein genoeg om vast te stellen dat ze ermee kunnen leven.

‫ ולהיווכח כי זו גם הרגשתם‬,‫היא הרגשתו בנושא כזה או אחר‬ ‫ או שמתגלה לו כי אחרים חווים ומעריכים עניין זה‬,‫של אחרים‬ ‫ באמצעות החלפת ֵדעות אינטנסיבית‬.‫בצורה אחרת לגמרי‬ ‫עשויים חברי הקבוצה לרכוש להם מושגים חדשים ותובנות‬ .‫ ולפתח נקודות ראות אחרות‬,‫חדשות‬ ‫ וזאת לא רק‬.‫רבים מוצאים נחת בהדדיות של הקבוצה‬ ‫ אלא מפני שביכולתם גם‬,‫משום שהם זוכים בתמיכה‬ ‫ הידיעה שאינם יחידים‬.‫לשמש דוגמא לאחרים ולהיות לעזר‬ ‫ובודדים בחוויות שחָוּו עשויה להקנות למשתתפים תמיכה‬ ‫ יחד עם זאת הם מצליחים לצמצם את בעיותיהם‬.‫ועידוד‬ ‫ ממדים קטנים דיים‬,‫לממדים שמִקלים על ההתמודדות‬ ‫ אבל מעתה‬,‫כדי לקבוע כי אולי יש דברים שימשיכו להציק‬ .‫אפשר לחיות אתם‬

.‫ שונה מקבוצה לקבוצה‬,‫ומספר המשתתפים בהם‬ ‫ חשוב שכל‬.‫מנחה הקבוצה אחראי על האווירה שבתוכה‬ ‫ מנחה הקבוצה גם‬.‫אחד ואחת ירגיש שהוא שייך ומקובל‬ ‫דואג לכך שהכול יקבלו הזדמנות וזמן לומר את אשר ברצונם‬ ‫ לדאוג שלא ירגישו עצמם מחויבים לדבר‬,‫ או לחלופין‬,‫לומר‬ .‫אם כל רצונם רק להקשיב‬ ‫ כמו בחיי היומיום‬.‫הקבוצה היא מעין חיי חברה בקטן‬ ‫אומרים ועושים חברי הקבוצה דברים המעוררים תגובה‬ ‫ עד מהרה מתברר כיצד נוהג כל‬.‫והתנהגויות אצל הזולת‬ ‫ חברי הקבוצה מגישים‬.‫אחד בבעיותיו שלו ובבעיות האחר‬ .‫ מעמת ומלמד‬,‫ זהו תהליך פעיל‬.‫למעשה ראי זה לזה‬ ‫הקבוצה היא מקום בטוח שבו אפשר לדבר על צִּפִיות ועל‬ ‫ על מה שמעסיק את חברי‬,‫ על הורים ועל ילדים‬,‫אכזבות‬ ‫ יכול אדם לספר בקבוצה מה‬.‫ או העסיקם בעבר‬,‫הקבוצה‬

.‫מאז יומה הראשון נוהגת אלה להציע קבוצות טיפוליות‬ ‫ קבוצות‬,‫ קבוצות סרטים‬:‫כמו כן יסד הארגון קבוצות שונות‬ ‫ כולם מקבצים יחד‬- ‫ קבוצות דיון לבני הדור השני‬,‫כתיבה‬ .‫ לבחון ולבדוק נושאים בחברותא‬,‫בני אדם הרוצים לדבר‬ ,‫ מדוע יצטרף אדם אל קבוצה טיפולית‬:‫אך נשאלת השאלה‬ ‫אם מצויה לו גם האפשרות לשוחח בארבע עיניים על אותן‬ ‫הבעיות עצמן עם מטפל מקצועי? האם מסוגלת הקבוצה‬ ‫להציע את העזרה שמציע איש או אשת המקצוע? ואם אכן‬ ?‫ כיצד זה עובד‬,‫כך‬ ‫ במפגשי הקבוצה‬.‫נפתח ונספר משהו על הנסיבות‬ ‫ אותו‬.‫מתקבצים אנשים שיש להם משהו משותף‬ ‫ כגון החיים‬,‫‘משהו’ אפשר שהוא בעיה ספציפית‬ ‫ או חוויה מתקופת‬,‫עם בן זוג הבא מתרבות אחרת‬ ,‫ אורכם‬,‫ תכיפות המפגשים‬.‫ או הרצון לכתוב‬,‫המחבוא‬

46

Groepsbehandeling

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫קבוצות‬

Schrijfgroep

‫קבוצת הכתיבה‬

Grip op het verhaal De Elah schrijfgroepen zijn niet opgericht om schrijvers op te leiden, maar om de persoonlijke ontwikkeling van de deelnemers te ondersteunen. Hoe werkt dat precies? Stel je voor, we geven de groepsleden de opdracht te schrijven over een onaangename ervaring in het leven die nog steeds op hen drukt. Ze gaan er thuis eens goed voor zitten. Omdat ze weten dat anderen misschien het verhaal zullen lezen, proberen ze de ervaring zo helder mogelijk weer te geven en duidelijk te maken wat onaangenaam was. Zo ontstaat hun verhaal. Datzelfde verhaal kunnen ze daarna in de schrijfgroep met verschillende technieken te lijf gaan. Ze kunnen bijvoorbeeld de gebeurtenissen vanuit een ander gezichtspunt opschrijven, of ze

47

beschrijven hoe het incident anders had kunnen verlopen. Op die manier kunnen ze aspecten ontdekken die ze nog niet hadden gezien en het gedrag van zichzelf of van andere betrokkenen beter begrijpen. Daarnaast kunnen ze allerlei stijltechnieken toepassen. Ze kunnen de zintuigen bij het schrijven betrekken en proberen geuren, smaken en kleuren toe te voegen. Soms verrijkt dat niet alleen de vorm van het verhaal, maar komt het ook de inhoud ten goede. In de loop van de bijeenkomsten worden de verhalen rijper en rijker. Het schrijven geeft de deelnemers de mogelijkheid om hun eigen verhaal nader te beschouwen en een plek in hun leven te geven. Ze bekijken wie ze door het incident

‫לכתוב את השינוי‬ zijn geworden en welke rol de gebeurtenis in hun leven heeft gekregen. Hoe intensiever ze met de tekst bezig zijn, des te meer grip ze krijgen op de beschreven ervaring. Als ze het verhaal goed op papier krijgen, kunnen ze er meestal ook over praten en omgekeerd: naarmate ze hun verhaal vrijer kunnen vertellen, lukt het hen ook beter het op papier te krijgen. Naast de schrijfoefeningen krijgt iedereen de gelegenheid zijn of haar verhaal voor te lezen. Als de schrijvers dat willen, kunnen de andere groepsleden erop reageren. In het begin vinden veel deelnemers dat eng, maar uiteindelijk ondervinden ze dat reacties juist ondersteunend, bemoedigend en inspirerend zijn.

‫ ניתנת לכל משתתף ההזדמנות‬,‫מלבד האימון בכתיבה‬ ‫ בהסכמת הכותב רשאים‬.‫סיפורה‬/‫להקריא את סיפורו‬ ‫ אצל רבים זה מעורר חשש‬.‫האחרים להשמיע דברי תגובה‬ ‫ אבל בסופו של דבר הם נוכחים לדעת שתגובות‬,‫בהתחלה‬ ‫ וכך כותב אחד‬.‫אלה דווקא מעודדות ומחזקות אותם‬ ‫ “למדתי לבטא את עצמי באופן ברור יותר‬:‫המשתתפים‬ ‫ להקריא את סיפורך במסגרת‬.‫ולספר סיפור תפור היטב‬ ‫ יש בזה המון‬- ‫ ולמצוא אוזן קשבת ולב אוהד‬,‫הקבוצה‬ ‫ אתה גם לומד המון מן ההקשבה לסיפוריהם של‬.‫תמיכה‬ ”.‫אנשים אחרים‬

‫ יחד‬.‫התנהגותם שלהם וגם של אחרים השייכים לפרשה‬ ,‫עם זאת יש באפשרותם לנקוט שיטות כתיבה שונות‬ ‫ תוספת‬.‫ טעמים וצבעים‬,‫לתאר רגשות פיסיים כגון ריחות‬ ‫ אלא גם להיטיב‬,‫זו יש בה לא רק כדי להעשיר את הכתוב‬ .‫עם התוכן‬ ‫ במהלך‬,‫ הולכים ומתעשרים‬,‫הסיפורים הולכים ומבשילים‬ ‫ הכתיבה מאפשרת למשתתפים לראות‬.‫מפגשי הקבוצה‬ ‫ הם‬.‫את סיפורם יותר מקרוב ולהקצות לו מקום בחייהם‬ ‫ ואיזה‬,‫מתבוננים ורואים לְמָה האירוע המתואר עשה אותם‬ ,‫ ככל שהם מתעסקים יותר בכתוב‬.‫תפקיד הוא קיבל בחייהם‬ ‫ אם‬.‫הם מפתחים אחיזה יותר טובה בחוויה שאותה תארו‬ ‫הסיפור יצא היטב על הנייר יֵָקל עליהם בדרך כלל לדבר‬ ,‫ ככל שיותר קל להם להשיח בנושא סיפורם‬:‫ ולהיפך‬,‫עליו‬ .‫כתיבתו תהיה יותר מוצלחת‬

‫קבוצות הכתיבה של אלה לא הוקמו על מנת להכשיר‬ ‫ אלא כדי להעניק תמיכה להתפתחותם האישית‬,‫סופרים‬ ?‫ כיצד בדיוק זה עובד‬.‫של המשתתפים‬ ‫ּטל ָה‬ ָ ‫מ‬ ַ ‫ אנו נותנים לחברי הקבוצה‬:‫הדבר נעשה כלהלן‬ ‫ אירוע שעדיין ממשיך‬,‫נעים בחייהם‬-‫לכתוב על אירוע לא‬ ‫ הם מתיישבים בבית ומתחילים להקדיש‬.‫ומעיק עליהם‬ ‫נכון אחרים יקראו‬-‫ כיון שהם יודעים כי אל‬.‫מחשבה לנושא‬ ‫ הם מנסים לתאר את החוויה בצורה‬,‫את מה שהם כותבים‬ .‫נעימות‬-‫ ולהבהיר במה הייתה אותה אי‬,‫הברורה ביותר‬ .‫כך נוצר סיפור‬ ‫ במסגרת‬,‫את הסיפור הזה הם יכולים להציג אחר כך‬ ‫ הם יכולים למשל לכתוב‬.‫ בדרכים שונות‬,‫המפגש הקבוצתי‬ ‫ או לתאר‬,‫את סיפור המעשה מתוך נקודת השקפה שונה‬ ‫ בדרך זו הם עשויים‬.‫כיצד יכלו הדברים להתרחש אחרת‬ ‫ ולהיטיב להבין את‬,‫לגלות הֶיּבֵטִים אשר לא ראו מקודם‬

48

Groepsbehandeling

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫קבוצות‬

Schrijfgroep

‫קבוצת הכתיבה‬

Verwerken door schrijven Schrijven is meestal een eenzaam avontuur. Je zit voor de computer en probeert je vingers net zo snel te laten bewegen als je gedachten gaan, of je staart juist naar een leeg scherm en wacht op inspiratie. Andere keren lig je met pen of potlood in bed en je probeert de vluchtige gedachten op papier te krijgen die in je ronddwarrelden voordat je helemaal wakker werd. Je schrijft voor een denkbeeldig publiek en je weet pas veel later of datgene wat je schreef de moeite waard is of niet. Zit je in een schrijfgroep, dan is alles anders. Je hebt een publiek en je krijgt onmiddellijk reacties, die meestal bemoedigend en positief zijn (dat is eigenlijk ook een nadeel: kritiek en commentaar helpen je je schrijven te verbeteren). Een ander

49

voordeel is dat de schrijfgroep je een enorme prikkel geeft. Je krijgt opdrachten die je aan het denken zetten en die je in een bepaalde richting duwen, als je niet zelf al iets bijzonders had bedacht waarover je wilde schrijven. Als je net zoveel geluk hebt als ik, leer je in de schrijfgroep fantastische mensen kennen die allemaal een fascinerend verhaal te vertellen hebben. Ieder van hen kijkt op zijn eigen speciale manier naar het leven. Verrijkt en geroerd door wat ik in de groep heb gehoord, verlaat ik iedere ontmoeting. Maar het belangrijkste van de schrijfgroep is, denk ik, dat het een echte veilige plek is. Die veiligheid

‫מרשמיה של משתתפת‬ helpt je durven de dingen op te schrijven en je verhaal voor te lezen, zelfs als intussen de tranen over je wangen biggelen en je stem breekt. Door ervaringen op te schrijven, neem je afstand van de gebeurtenissen en kan je ze ook vanuit een ander gezichtspunt bekijken. Daar word je wijzer van, het geeft je meer inzicht en begrip. De schrijfgroep geeft je de vrijheid je emoties de vrije loop te laten, waarbij je weet dat je kunt rekenen op de steun van je groepsgenoten. Dat is misschien het werkelijke doel van de schrijfgroep: niet zozeer het schrijven zelf, als wel het verwerken door het schrijven. Judy Foner (Uit het Engels vertaald door Leontine Veerman)

‫ אלא עיכול‬,‫ לאו דווקא הכתיבה שלעצמה‬:‫הכתיבה‬ .‫הדברים באמצעות הכתיבה‬

‫ג’ודי פונר‬ ‫ איתמר פרת‬:‫תרגום‬

‫ תלמדו להכיר בקבוצת הכתיבה‬,‫אם יאיר לכם מזלכם כמו לי‬ ‫חבורה פנטסטית של אנשים שלכל אחד מהם יש סיפור‬ ‫ כל אחד ואחד מהם מתבונן על החיים על‬.‫מקסים לספר‬ ‫ ומכל מפגש אני חוזרת מועשרת ונרגשת‬,‫פי דרכו המיוחדת‬ .‫ממה ששמעתי בקבוצה‬ ‫ שזה‬,‫אבל הדבר החשוב ביותר בקבוצת הכתיבה הוא‬ .‫באמת מקום בטוח‬ ‫אותו בטחון נותן בך את התעוזה לרשום את מה שבא‬ ‫ אפילו אם הדמעות זולגות‬,‫ ולהקריא את הדברים‬,‫לך‬ ‫ על ידי כתיבת הדברים את לוקחת מרחק‬.‫וקולך נשבר‬ ‫ ואת יכולה לראותם גם מנקודת ראות‬,‫מן האירועים‬ .‫ אפילו חוכמה‬,‫ זה מעניק לך הבנה ותובנה‬.‫אחרת‬ ,‫קבוצת הכתיבה מאפשרת לך לקרוא דרור לרגשותיך‬ ‫בעוד שאת יודעת שתוכלי לסמוך על תמיכתם של‬ ‫ וזו אולי המטרה האמתית של קבוצת‬.‫שותפיך לקבוצה‬

‫ את יושבת מול‬.‫כתיבה היא בדרך כלל הרפתקה בבדידות‬ ‫ ומנסה להניע את אצבעותייך במהירות של הלך‬,‫המחשב‬ ‫ את יושבת מול מסך ריק ומחכה‬,‫ או להיפך‬,‫מחשבותיך‬ ‫ פעמים אחרות קורה ואת שוכבת‬.‫להשראה כי תבוא‬ ‫ ומנסה לרשום את ההרהורים‬,‫במיטה ובידך עפרון או עט‬ ‫ את‬.‫החמקניים החולפים בראשך טרם שהתעוררת לגמרי‬ ‫ ורק כעבור זמן ייוודע לך אם כתיבתך‬,‫כותבת לקהל מדומה‬ .‫הייתה כדאית או לא‬ ,‫ יש לך קהל‬.‫ הכול אחרת‬,‫אם את שייכת לקבוצת כתיבה‬ ‫ ואלה על פי רוב חיוביות‬,‫ואת מקבלת את תגובותיו מיד‬ ‫ הערות ובקורת עוזרים‬:‫ומעודדות (ובעצם יש בכך חסרון‬ ‫ שקבוצת הכתיבה‬,‫ יתרון אחר הוא‬.)‫לך לשפר את כתיבתך‬ ‫ שמים עליך מטלות שגורמות‬.‫מעניקה לך דחף אדיר לכתוב‬ ‫ גם אם כבר הגית‬,‫לך לחשוב והדוחפות אותך לכיוון מסוים‬ .‫בעצמך רעיון שרצית לכתוב עליו‬

50

Groepsbehandeling

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫קבוצות‬

Filmgroep

‫מועדון הסרטים‬

Het plaatje compleet Films en documentaires worden vandaag de dag steeds vaker als therapeutisch medium gebruikt. Dat is vanwege de werking, maar ook omdat films niet meer weg te denken zijn uit ons dagelijks leven. In onze cultuur is ‘kijken’ een vertrouwde manier van beleven geworden. Net als iedere andere vorm van kunst, werkt film op de mensenziel. Wat een film teweegbrengt,

51

hangt van de inhoud en de kwaliteit af, maar ook van de persoonlijkheid en de stemming van de kijker. Als de kijker zich kan identificeren, als hij meeleeft met het verhaal en zich laat meevoeren door de gebeurtenissen op het witte doek, kan een film emoties naar de oppervlakte brengen, herinneringen oproepen en inzicht geven. Bij Elah zijn we jaren geleden begonnen met het houden van filmgroepen. Dat waren uitgesproken therapeutische groepen waar mensen met gelijksoortige moeilijkheden naartoe kwamen om in de groep hun problematiek te bespreken. Op de bijeenkomsten werden alleen korte fragmenten uit films vertoond. De nadruk lag op het gesprek dat daarna volgde en waarin de groepsbegeleider als therapeut aanwezig was. Daarna was het even stil met de filmgroepen, tot de conferentie van Elah in 2004 (zie pag. 76). Op die conferentie hebben we het thema ‘Een moment voor jezelf in turbulente tijden’ ook door middel van films behandeld. Het enthousiasme over de werkwijze was zo groot, dat we besloten in deze richting door te gaan en het ‘Filmhuis’ in het leven te roepen. Anno 2009 hebben we bij Elah een vijftal Filmhuizen. Het karakter verschilt van plaats tot plaats. Sommige Filmhuizen hebben een duidelijke therapeutische inslag terwijl in andere het therapeutische aspect niet of nauwelijks aanwezig is. Eigen aan alle Filmhuizen is dat vooral documentaires worden vertoond, met de bedoeling de kennis van het publiek te vergroten. Ook zijn de onderwerpen

‫עבודה אישית דרך קולנוע‬ bewust gekozen en afgebakend. We laten documentaires zien die betrekking hebben op de Nederlandse en de Joodse geschiedenis, en op de Sjoa. Vaak blijkt dat mensen over historische gebeurtenissen die hun eigen leven raken allerlei fantasieën hebben. Met behulp van het historisch materiaal proberen we in het Filmhuis de werkelijkheid te ontrafelen en valse veronderstellingen recht te zetten. Ook proberen we onze kijkers een context te geven - plaatselijk, regionaal, landelijk of nog wijder- waarin ze zichzelf kunnen plaatsen. Mensen willen het plaatje graag compleet hebben. Het geeft houvast te weten wie je bent en waar je vandaan komt. Kennis is een doelstelling van het Filmhuis, zelfkennis is een tweede. Na afloop van de documentaires bieden we gelegenheid om over het thema na te praten. We vragen bijvoorbeeld hoe de documentaire de kijkers raakte en welke associaties ze erbij hadden. Sommige deelnemers vinden het prettig hun reacties te delen, anderen kiezen ervoor hun gedachten en gevoelens mee naar huis te nemen. Maar hoe dan ook heeft het kijken een directe werking en een nog veel langere nawerking. De ervaring van het samen kijken en praten, versterkt de band tussen de groepsgenoten. Wat dat betreft heeft het Filmhuis ook de functie van opbouwgroep. We merken dat in de Filmhuizen hechte groepen ontstaan, waarin de deelnemers echt met elkaar in gesprek gaan en in contact komen.

‫ אותו כנס עמד בסימן ‘רגע לעצמך‬.)77 ‫ (ראה עמוד‬2004 ‫ שיטת‬.‫ בכנס הקרינו מספר סרטים‬.’‫בזמנים סוערים‬ ‫ ועל כן הוחלט להמשיך‬,‫עבודה זו עוררה התלהבות רבה‬ .‫ ולהקים את ‘מועדון הסרטים של אלה‬,‫בה‬ .‫ מקיימת אלה חמישה מועדוני סרטים‬,2010 ‫ שנת‬,‫כיום‬ ‫ אחדים מהם מתנהלים במגמה‬.‫בכל מקום טיבם מעט שונה‬ ‫ בעוד שבאחרים ההיבט הטיפולי אינו ניכר‬,‫טיפולית ברורה‬ ‫ כל מועדוני הסרטים מציגים כמעט רק‬.‫או אף חסר לגמרי‬ ‫ גם‬.‫ במגמה להקנות מידע לצופים‬,‫סרטים דוקומנטאריים‬ ‫ רובם ככולם עוסקים‬:‫בחירת הסרטים מכוונת ומוגדרת‬ .‫ ובשואת ימי המלחמה‬,‫בהיסטוריה של הולנד ויהודיה‬ ‫פעם מתברר שאנשים מחזיקים בפנטזיות שונות‬-‫לא‬ ‫ בעזרת‬.‫בקשר למאורעות היסטוריים הנוגעים לחייהם‬ ,‫חומר קולנועי היסטורי אנו מנסים להגיע לחקר האמת‬ ‫ כמו כן אנו משתדלים לתת לצופים‬.‫ולתקן תפיסות שגויות‬ ‫ שבה‬- ‫ ואף רחבה יותר‬,‫ ארצית‬,‫ אזורית‬,‫ מקומית‬- ‫מסגרת‬ ‫ אנשים מעוניינים לקבל את‬.‫הם יכולים למקם את עצמם‬ .‫ לדעת בדיוק מי הם ומאין באו‬,‫התמונה השלמה‬ ,‫מטרה ראשונה של מועדון הסרטים היא להקנות ידע כללי‬ ‫ בסיומו של כל סרט דוקומנטארי‬.‫מטרה שנייה היא ידע עצמי‬ ‫ המנחה שואל את הצופים‬.‫מוקדש זמן לשיחה על הנושא‬ .‫ אילו אסוציאציות הוא העלה בהם‬,‫כיצד הסרט נגע בהם‬ ,‫חלק מן הצופים שמח לחלוק את תגובותיו עם אחרים‬ ‫חלק מעדיף לשמור את הרהוריו ורגשותיו לעצמו ולקחתם‬ ,‫ בכל מקרה יש לצפייה בסרט השפעה ישירה‬.‫עמו הביתה‬ .‫ואף השפעה מתמשכת לאורך זמן‬ ‫ מחזקת‬,‫חווית הצפייה המשותפת ושיחת הֵרעים בעקבותיה‬ ‫ מבחינה זו יש למועדון הסרטים גם‬.‫את הקשר בין באי הבית‬ ‫ הקהל הנפגש במועדון הסרטים‬.‫תפקיד של קבוצה קהילתית‬ ‫הולך ונעשה לאגודה אחת שחבריה יוצרים מגעים ומנהלים‬ ‫ אחרי ההתנסות הראשונה מצפים המשתתפים‬.‫שיח אמיתי‬-‫דו‬ .‫ כי עם הצפייה בא התיאבון‬,‫בכיליון עיניים לסרט הבא‬

‫ יש בכוחו של הסרט להעלות רגשות אל‬,‫הנעשה על המסך‬ .‫ לחשוף זיכרונות ולהעניק תובנה‬,‫פני השטח‬ ‫ בהן‬,‫עוד לפני שנים החלה אלה לארגן קבוצות סרטים‬ ‫ על מנת ל דון בהן‬,‫נפגשים אנשים עם בעיות דומות‬ ‫ במפגשים אלו הוקרנו רק קטעים קצרים מתוך‬.‫בחברותא‬ ‫ ומנחה‬,‫ הדגש הושם על השיחה שבעקבות הצפייה‬.‫סרטים‬ ‫ במפגשים קולנועיים אלה‬.‫הקבוצה היה נוכח בה כמטפל‬ ‫ עד לכנס של אלה בשנת‬,‫חלה הפסקה של כמה שנים‬

‫ משמשים‬,‫ כולל סרטים דוקומנטאריים‬,‫סרטי קולנוע ווִיֵדאֹו‬ ‫ זאת לא רק בשל‬.‫כיום יותר ויותר כאמצעי עזר בריפוי נפשי‬ ‫אפשר‬-‫ אלא גם משום שכיום כבר אי‬,‫השפעתם על הצופה‬ .‫להתעלם מן המקום שהם תופסים בחיינו היומיומיים‬ .‫ משפיע קולנוע על נפש האדם‬,‫בדומה לכל אמנות אחרת‬ ‫ אלא‬,‫סגולתו זו של סרט נובעת לא רק מתוכנו ואיכותו‬ ‫ כאשר הוא חש‬.‫תלויה גם באישיותו ומצב רוחו של הצופה‬ ‫ כאשר הוא חי את הסיפור ונותן לעצמו לזרום עם‬,‫הזדהות‬

52

Groepsbehandeling

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫קבוצות‬

Tweede Generatie

‫דור שני‬

Leven in een dubbele realiteit Met de ‘tweede generatie’ bedoelen we mannen en vrouwen die na 1945 zijn geboren en van wie een ouder is of beide ouders als Jood zijn vervolgd. Opgroeien bij getraumatiseerde ouders hoeft niet een stempel te drukken op de ontwikkeling van kinderen; kinderen van oorlogsgetroffenen zijn niet per definitie ongelukkiger en functioneren niet altijd minder goed dan de gemiddelde bevolking. Wat de groep toch tot een aparte categorie

53

maakt, is dat de klachten en problemen van de tweede generatie in verband staan met de oorlog. Onbewust motiveert de oorlogservaring van de ouders de kinderen. Ze voelen zich verantwoordelijk en schuldig omdat de ouders de oorlog hebben meegemaakt, willen goedmaken wat de oorlog heeft verwoest, of willen presteren omdat hun leven niet vanzelfspekend is. Kinderen van de tweede generatie leven soms in een dubbele realiteit: de

‫מחשבות ותובנות על זהות‬ oorlog is verleden en heden, toen maar ook nu. Bepaalde klachten en symptomen worden vaak bij de tweede generatie waargenomen: identiteitsen relatieproblemen, angsten, depressies en psychosomatische verschijnselen. Kinderen hebben zich niet voldoende kunnen losmaken van de ouders, ze hebben hun eigen (agressieve) gevoelens niet voldoende kunnen beleven en ze hebben vaak minderwaardigheidsgevoelens. Elah behandelt per jaar een paar honderd cliënten van de tweede generatie, individueel of in groepsverband. De behandeling hangt af van de persoonlijkheid, leeftijd en de voorkeur van de cliënt, en tevens van de aard van de klachten. Soms proberen we in de therapie de cliënt vooral inzicht te geven, soms is de therapie praktischer gericht. In dat laatste geval formuleren we duidelijke, afgebakende doelen en bespreken we de manier waarop die doelen kunnen worden bereikt.

‫ לדחפים תוקפניים שהיו להם לא יכלו לתת‬,‫מהוריהם‬ .‫ ולא פעם סובלים הם מרגשי נחיתות‬,‫פורקן כראוי‬ ,‫אלה מטפלת כל שנה בכמה מאות מבני הדור השני‬ ‫ אורח הטיפול‬.‫אם בטיפול אישי ואם במסגרת קבוצתית‬ ‫ וכן בטיב‬,‫ בגילו ובהעדפותיו‬,‫תלוי באישיותו של המטופל‬ ,‫ לפעמים אנו מכוונים את הריפוי להשגת תובנות‬.‫התלונות‬ ‫ ובמקרים אלה‬,‫אך לפעמים שיטת הטיפול מעשית יותר‬ ‫אנו מנסחים ומגדירים היטב מה הן המטרות שברצוננו‬ .‫ ובאיזה אופן נפעל להשיג אותן‬,‫להשיג‬

‫ אלה חשים‬.‫ את רגשי ילדיהם‬,‫ שלא במודע‬,‫ההורים מניעה‬ ‫את עצמם אחראים ואפילו אשמים לגבי מה שהוריהם חוו‬ ‫ או‬,‫ הם רוצים לתקן את מה שהמלחמה הרסה‬.‫במלחמה‬ .‫ משום שחייהם אינם דבר המובן מאליו‬,‫להגיע להישגים‬ ,‫ המלחמה היא עבר ואף הווה‬:‫מדובר במציאות כפולה‬ .‫היא אז ועתה‬ ‫פעם תסמינים ותלונות מסוג‬-‫בדור השני מופיעים לא‬ ‫ דיכאונות ותופעות‬,‫ פחדים‬,‫ בעיות זהות והתייחסות‬:‫מסוים‬ ‫ יל דים לא התנתקו במידה מספקת‬.‫פסיכוסומאטיות‬

‫ כוונתנו לאותם גברים‬,‫כשאנו באים לדבר על הדור השני‬ ‫ ואחד מהוריהם או שניהם סבלו‬1945 ‫ונשים שנולדו אחרי‬ ‫ לגדול בביתם של הורים שעברו‬.‫רדיפה בשל יהדותם‬ .‫טראומה אינו מטביע בהכרח חותם על התפתחות הילדים‬ ‫אין רא ָי ָה שילדיהם של הורים נפגעי מלחמה הנם פחות‬ ‫מאושרים או מתפקדים פחות טוב מילדי האוכלוסייה‬ ‫ מה שעושה קבוצה זו של בני דור שני‬,‫ עם זאת‬.‫הממוצעת‬ ‫ היא העובדה שבעיותיהם ותלונותיהם‬,‫לקטגוריה מיוחדת‬ ‫ חווית המלחמה של‬.‫מיוחסות למה שקרה במלחמה‬

54

Groepsbehandeling

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫קבוצות‬

Tweede Generatiegroep

‫קבוצת הדור השני‬

Sjoa op de achtergrond Sinds september 2006 komt maandelijks een gespreksgroep voor de tweede generatie bijeen. Het initiatief voor de groep kwam van groepsleden zelf, die na de Elah-reis naar Polen (zie pag. 80) zin en behoefte hadden om elkaar regelmatig en in georganiseerd verband te ontmoeten. De reis had allerlei vragen en emoties opgeroepen: wat zouden

55

mijn ouders ervan vinden of gevonden hebben dat ik naar Polen ging, wat betekent de confrontatie met het verleden, is de reis wel goed voor mij? In de groep spreken de groepsleden over hun identiteit, over studie, hobbies en loopbaan, over relaties en familie, kortom, over alle facetten van het leven, maar altijd met bijzondere aandacht voor het feit dat ze tot de tweede generatie behoren. De Sjoa is op de achtergrond van ieder gesprek. Een van de deelnemers meldde zich aan omdat hij een sterke behoefte had antwoord te krijgen op vragen die hem al lang bezighielden. Hij wilde weten wat en hoe andere mannen en vrouwen van de tweede generatie over zichzelf denken en hoe zij met hun achtergrond omgaan. De gespreksgroep beschouwt hij als familie. Hij vindt er een luisterend oor en kan zonder schroom vertellen over wat hem beweegt. Voor kritiek of veroordeling hoeft hij niet bang te zijn, integendeel, de onderlinge solidariteit is enorm. Een andere deelneemster noemt de groep ook haar ‘thuis’. Ze werd zich bewust deel uit te maken van de tweede generatie toen ze een jaar of veertig was. Als dochter van een oorlogsoverlevende en van een nieuwe immigrant trouwde ze een man die het tegenovergestelde vertegenwoordigde, een sabra, het zout der aarde, iemand met diepe wortels in het land. Binnen de partnerrelatie maar ook daarbuiten, in het contact met vriendinnnen, merkte ze geleidelijk dat ze heel andere gewoontes had dan anderen. Dat was de aanleiding om vragen

‫מקום שכל מילה מובנת בו‬ te stellen over haar afkomst, haar leefwijze en over de keuzes die ze maakte. In de groep hoeft ze niet veel uit te leggen. Alle groepsleden zijn kinderen van ouders met traumatische ervaringen, en behalve bij de ouders herkennen de groepsleden bij elkaar gedrags- en denkpatronen. Een voorbeeld is de gewoonte om de ouders te beschermen, een neiging die diep verankerd is bij kinderen van de tweede generatie. In het huis van oorlogsoverlevenden zijn de rollen vaak omgedraaid. Het kind beschermt de ouder en voedt de ouder op, het kind cijfert zichzelf weg ten bate van de ouder en het kind voelt zich schuldig. Een andere gemeenschappelijke ervaring is hun functie als gedenkteken. Kinderen van de tweede generatie voelen zich verantwoordelijk voor de nagedachtenis aan familieleden die zijn omgekomen en naar wie ze soms zijn vernoemd. Ze voelen dat ze idealen moeten verwezenlijken die niet door de ouders of gestorven familieleden konden worden verwezenlijkt. De identificatie tussen de groepsleden stamt niet alleen van het feit dat ze tot de tweede generatie behoren, maar is ook het gevolg van een andere gemeenschappelijke deler: hun Nederlandse afkomst. De groep vertegenwoordigt de band met Nederland en het contact met de wortels. Dat geldt nog sterker voor degenen van wie de ouders zijn overleden, een groep die onvermijdelijk steeds groter wordt.

,‫ להיות ילד שמגדל את הוריו‬,‫עם הצורך לגונן על ההורים‬ ‫ התמודדויות אלו מייחדות את ילדי הדור‬.‫ורגשות אשם‬ .‫ טבועות בחייהם ונוכחותם תמידית‬,‫השני‬ ‫המודעות לכך שהיא "דור שני" עלתה לה בסביבות גיל‬ ,‫ לפתע הוצפה בשאלות קיומיות על הרקע שלה‬.40-‫ה‬ ‫ התנהגויות ובחירות שעשתה במהלך‬,‫על המהות שלה‬ ‫ היא‬.‫חייה וקשורות לעובדה שהיא ביתם של ניצולי שואה‬ ‫ דוגמה לאותן בחירות‬.‫החלה לברר ולהעמיק בשאלות אלו‬ ‫ כבת להורים‬.‫הייתה למשל בחירתה בבן זוג לחיים דאז‬ ‫ מהגרים ועולים בחרה אותה משתתפת בבן זוג‬,‫ניצולים‬ ‫ איש‬,"‫ "מלח הארץ‬,‫ צבר‬.‫שהוא ההיפך הגמור מהוריה‬ ‫ בצעירותה הייתה‬.‫שורשי שהיווה בשבילה את הקשר לארץ‬ .‫בחירה זו בשבילה הגשמת אידיאל‬ ‫היא החלה לשים לב גם להתנהגויות מסוימות שהיו מיוחדות‬ ‫לה ולא ראתה אצל חברותיה שלא היו דור שני להורים‬ ‫ החשוב כל כך בבתים‬,‫ נושא האוכל‬,‫ למשל‬.‫ניצולי שואה‬ ‫ משפטים כמו "אסור לזרוק אוכל" קיבלו‬.‫של ניצולי שואה‬ ‫ כל‬.‫ אצלה האוכל תמיד היה טרי‬.‫אצלה היפוך לקצה השני‬ .‫ נזרק‬,‫יום היא בישלה לאותו היום ומה שלא נאכל‬ ‫מנחת הקבוצה מספרת שחברי הקבוצה מזדהים זה עם‬ .‫זה בכך שהם מוצאים דמיון בדפוסי התנהגות ומחשבה‬ ‫ חלקם‬.‫לרובם הצורך לגונן על ההורים ולשמור עליהם‬ ‫הגדול מדבר על התחושה שהם וויתרו על הצרכים האישיים‬ .‫לטובת צרכי ההורים‬ ‫מכנה משותף נוסף הוא שכמעט בכל משפחה יש את‬ ‫ ילדי‬.‫ אותו ילד שהוא נר זיכרון להוריו‬."‫ה"חותם" או ה"נר‬ ‫הדור השני נושאים על גבם אחריות כבדה מאוד לשמר את‬ ‫ לעיתים קרואים אף חלק מהם על‬.‫הקשר לקרובים שנספו‬ .‫שם אותו בן משפחה שנספה בשואה‬ ‫לכל המשתתפים הקבוצה היא מקום לגדול ולהתפתח בו‬ .‫וללמוד אחד מהשני‬

‫התכנים העולים במפגשים אלו הם אישיים למדי ונוגעים‬ ?‫ האם דיברו בבית על זיכרונות השואה‬:‫בסוגיות רבות כגון‬ ‫ השפעת הבית‬,‫התמודדות עם תחושות כעס ורגשות אשם‬ .‫ להיות שונה ועוד‬,‫על קשרים מחוצה לו‬ ‫משתתפים מספרים כי מצאו בקבוצה אוזן קשבת‬ ‫להתלבטויותיהם הקשורות בניהול היומיומי של חייהם‬ .‫כדור שני להורים ניצולי שואה‬ ‫ שכאשר שמע שמתארגנת קבוצת‬,‫משתתף בקבוצה נזכר‬ ‫ מבחינתו הקבוצה‬.‫ נרשם מייד ללא היסוס‬,‫דור שני‬ ,‫ כילד גדל בארגנטינה‬.‫התאימה בדיוק לצורך שהיה לו‬ ‫ בבית לא דיברו כלל על נושא‬.‫רחוק מהמשפחה המורחבת‬ ‫ היה‬.‫השואה ולכן עד גיל מבוגר לא ידע בעצם מה קרה‬ ‫לו צורך גדול מאוד לקבל תשובות על שאלות שהתעוררו‬ ‫כגון מה זה בדיוק אומר להיות בנם של ניצולי שואה? מה‬ ‫חושבים אחרים על היותם "דור שני"? כיצד הם מתמודדים‬ ?‫עם כל הכרוך בזה‬ ‫ הוא מספר כי עבורו הקבוצה‬.‫בקבוצה עסקו בנושאים אלו‬ ‫ שם הוא יכול לספר הכול בלי להרגיש‬.‫היא כמו משפחה‬ ‫ השואה תמיד‬.‫ בקבוצה מדברים על הכול‬.‫ששופטים אותו‬ ‫ אך‬,‫ קיימת הזדהות ואחדות בין חברי הקבוצה‬.‫ברקע‬ ‫ שומר כל אחד מחברי‬,‫עם כל האמפטיה והדמיון ברקע‬ ‫הקבוצה על זהותו וסיפורו האישי ונותן מקום לכל אחד‬ .‫מהסיפורים הללו‬ ,‫חברה נוספת בקבוצה מכנה את קבוצת הדור השני‬ ‫ היא מתארת את הקבוצה‬.‫ הבית‬,‫קבוצת ההזדהות שלה‬ ‫ מקום שכל‬,‫כמקום בו אין לה צורך להסביר את עצמה‬ ‫ שהוא עבורה‬,‫ לזה מתחבר הקשר ההולנדי‬.‫מילה מובנת בו‬ ,‫ שהיו הקשר האחרון שלה להולנד‬,‫ הוריה‬.‫המשמעותי ביותר‬ ‫ בקבוצה היא משמרת את הקשר‬.‫אינם נמצאים כבר בחיים‬ .‫ לבית ולשורשים‬,‫להולנד‬ ‫ הם התכנים בהם‬,‫מה שמייחד את הקבוצה מבחינתה‬ ‫ אותם תכנים מדברים על התמודדות‬.‫עוסקת הקבוצה‬

‫קבוצת הדור השני לניצולי שואה נפגשת מאז ספטמבר‬ ‫ היוזמה לפתיחת קבוצה שכזו באה‬.‫ פעם בחודש‬2006 ‫ שלאחר מסע בן שבוע בפולין (ראה‬,‫מחברי הקבוצה עצמם‬ ‫) הביעו רצון וצורך להמשיך ולהיפגש במתכונת‬81 ‫עמוד‬ ‫ מאז‬.‫קבועה ולהביע את עצמם בפורום המיוחד הזה‬ .‫הצטרפו אנשים חדשים רבים‬ ,‫ בזהות שלהם‬,‫בקבוצה דנים בחיי היומיום של המשתתפים‬ ‫ בחברה ועוד‬,‫ זוגיות ומשפחה‬,‫ בקריירה‬,‫בבחירות שהם עושים‬ .‫נושאים שונים עם התייחסות מיוחדת להיותם דור שני‬

56

Opbouwwerk

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫עבודה קהילתית‬

Vrijwilligerswerk

‫המתנדבים‬

Bevordering van sociale solidariteit Het vrijwilligersproject, ook wel het maatjesproject genoemd, is totstandgekomen dankzij een onderzoek dat Elah begin jaren negentig heeft gehouden. Daarin vroegen we onder meer waar onze cliënten sociaal-cultureel gezien behoefte aan hadden. Veel respondenten, eerste generatie oorlogsoverlevenden en vooral ook childsurvivors die tegen de pensioengerechtigde leeftijd aan zaten (zie pag. 36) antwoordden dat ze graag een bijdrage wilden leveren aan de gemeenschap. Ze hoopten daarmee o.a. een gevoel van leegte op te vullen. Met de resultaten in gedachten besloten we dat het activeren van de doelgroep ten dienste van zichzelf inderdaad belangrijke functies zou kunnen hebben. Allereerst zouden we door de inzet van vrijwilligers veel meer mensen kunnen bereiken dan met de stafleden alleen. Verder zouden we op een veel breder gebied hulp kunnen bieden. Vrijwilligers kunnen klusjes in huis doen, vervoer verzorgen, ouderen naar de arts begeleiden en andere taken uitvoeren die niet tot het pakket van de gemiddelde therapeut behoren maar wel veel verlichting brengen. Dat waren de voordelen voor de hulpzoekenden. Wat de hulpgevers betreft, het is fijn en prettig om er voor een ander te kunnen zijn. Als mensen het vrijwilligerswerk induiken, zeker na hun pensionering, houden ze het gevoel nuttig en zinvol bezig te zijn en een bijdrage te leveren aan de samenleving. Maatjes zouden door het vrijwilligerswerk ook nieuwe contacten kunnen

57

opdoen en een gevoel van isolement kunnen vermijden. Hoe moesten we verder? Om te beginnen hebben we binnen de staf hard gewerkt om het vrijwilligerswerk te in te lijven. We moesten voor de nieuwe tak een model ontwikkelen, onze kennis verbreden en nieuwe werkwijzen aanleren. We hebben deskundigen van Joods Maatschappelijk Werk uitgenodigd om ons te scholen en een aantal stafleden heeft bij JMW zelf een kijkje achter de schermen genomen.De tweede fase was de introductie van het project in de gemeenschap. De reacties waren enthousiast. In het centrum, het zuiden en in Haifa stonden meteen veel vrouwen en mannen paraat, terwijl in het noorden van het land en in Jeruzalem de aanmelding iets later op gang kwam. Voor de kersverse maatjes hebben wij verschillende introductiecursussen gehouden. Daarop werden de formele kanten van het werk besproken, welke rechten en plichten Elah ten opzichte van de maatjes had en omgekeerd. Maar belangrijker was de kennismaking met de beginselen van vrijwilligerswerk. We bespraken de associaties van de aspirant-maatjes met betrekking tot hulp geven en ontvangen, we oefenden met communicatietechnieken en we besteedden veel aandacht aan het leren stellen van grenzen. Vrijwilligers hebben vaak de neiging zichzelf weg te cijferen. Maar teveel opofferingsgezindheid is niet gezond en kan leiden tot verschijnselen van

burn out. Wil je het vrijwilligerswerk succesvol doen, dan is het belangrijk evenveel respect voor jezelf te hebben als voor de ander. Als vervolg op de introductiecursus hielden we (en houden we nog steeds) eens in de zes weken regionale bijeenkomsten, waarop de maatjes onder leiding van een maatschappelijk werker van Elah samenkomen. Op de bijeenkomsten bespreken ze dilemma’s in het werk en behandelen ze psychosociale thema’s. Maatjes die met uitzonderlijke situaties geconfronteerd worden, krijgen individuele begeleiding van de maatschappelijk werker. Het is ook de taak van de maatschappelijk werkers om hulpaanvragen te verwerken en voor elk lidmaatje een geschikt maatje te vinden. Het is fijn om te kunnen constateren dat het maatjesproject in de beoogde doelen voorziet. Ruim vijftien jaar vrijwilligerswerk hebben ons geleerd dat onze doelgroep zich beter en sterker voelt als zij een actieve rol kan spelen ten bate van de gemeenschap. Dit geldt overigens niet alleen voor het Elah-publiek, maar in het algemeen. Hoe intensiever mensen zich betrokken en medeverantwoordelijk voelen voor hun welzijn, des te lager is bij hen de drempel om, als het nodig is, zelf raad of steun te vragen. Als mensen een goed evenwicht hebben gevonden tussen geven en ontvangen, kunnen ze beide handelingen gemakkelijker.

‫קידום מעורבות חברתית‬ ‫ תגובות‬.‫השלב הבא עסק בהצגת הפרויקט בקהילה‬ ,‫ הגיעו ממחוז המרכז ומחיפה‬,‫ של נשים וגברים‬,‫נלהבות‬ ‫ עבור‬.‫ ומירושלים‬,‫ הדרום‬,‫ועם הזמן גם ממחוזות הצפון‬ .‫אותם מתנדבים טריים ערכה אלה כמה קורסים מכינים‬ ‫ כגון‬,‫אלה עסקו בהיבטים הרשמיים של עבודת ההתנדבות‬ ‫ אבל‬.‫ החובות והזכויות בין אלה למתנדבים‬,‫אופי היחסים‬ ‫חשיבות רבה יותר ניתנה להכרת העקרונות של עבודת‬ ‫המתחיל לנתינה וקבלה‬-‫ כגון יחסו של המתנדב‬,‫המתנדב‬ ‫ עם תשומת‬,‫ תרגלנו צורות שונות של תקשורת‬.‫של עזרה‬ ‫ מתנדבים רבים נוטים לבטל‬.‫לב מיוחדת להצבת גבולות‬ ‫יתר של יצר ההקרבה אינה דבר‬-‫ אולם הפעלת‬,‫את עצמם‬ ‫ המתנדב הרוצה להצליח‬.‫בריא ועלולה להביא לשחיקה‬ ‫פחות מאשר‬-‫ חייב להתחשב בצרכי עצמו לא‬,‫במשימתו‬ .‫בצרכי הזולת‬ ‫בהמשך לקורסים המכינים נהגנו (ועדיין נוהגים) לכנס מדי‬ ‫ בהדרכתו‬,‫ששה שבועות מפגשים אזוריים של המתנדבים‬ ‫ במפגשים אלו יכולים‬.‫של עובד סוציאלי מצוות אלה‬ ‫ ומתקיים דיון‬,‫המתנדבים להציג בעיות שנתקלו בהן‬ ‫ מתנדבים שנתקלו במצבים‬.‫סוציאליים‬-‫בנושאים פסיכו‬ ‫ תפקידו הנוסף של‬.‫מיוחדים מקבלים גם הדרכה פרטנית‬ ‫איש המקצוע הוא למצוא התאמה טובה בין מנודב הזקוק‬ .‫לעזרה לבין מתנדב המעוניין לתרום מזמנו וכישוריו‬ .‫ניתן לסכם בסיפוק כי פרויקט המתנדבים עונה על הציפיות‬ ‫ אנשים‬,‫ שנות קיומו של הפרויקט למדנו כי‬15 ‫במשך‬ ‫מרגישים טוב יותר כאשר הם פעילים ותורמים לקהילה‬ ‫ יותר קל‬,‫ מי שמעורב במתן עזרה לזולת‬.‫אליה הם שייכים‬ ‫ ולמצוא‬,‫לו גם להיעזר באחרים כאשר עזרה זו דרושה לו‬ .‫שווי משקל נכון בין השניים‬

.‫ לגבור על תחושה מסוימת של ריקנות‬,‫ בין השאר‬,‫יצליחו‬ ‫לאור תוצאה זו הסקנו כי אותם האנשים יוכלו למלא‬ ‫ בפרויקט המתאים‬,‫הם‬-‫ לטובתם‬,‫תפקידים חשובים‬ ‫ גוף של מתנדבים יוכל לעזור במלאכות‬.‫לצרכיהם וליכולתם‬ ‫ ליווי קשישים בביקורי‬,‫ הסעות‬,‫ כגון תיקונים בבית‬,‫שונות‬ ‫ ושאר עזרות שאינן שייכות לסל השירותים של‬,‫רופאים‬ .‫ אבל יש בהן כדי להקל על החיים‬,‫מטפל מקצועי‬ ‫ ואשר לתועלת‬.‫תועלת יש אפוא בשביל הנצרכים לעזרה‬ .‫ הרי מה טוב ומה נעים להיות אח לזולת‬,‫למושיטי העזרה‬ ‫ מרגיש‬- ‫מי שמתמסר למלאכה זו אחרי צאתו לגמלאות‬ .‫שהוא תורם תרומה לחברה במעשה מועיל ומשמעותי‬ ‫ היכולים‬,‫במהלך עבודתו יוצר המתנדב קשרים חדשים‬ ‫ אותם מתנדבים מהווים גם חלק‬.‫להפיג תחושות בדידות‬ ‫מרשת חברתית אשר הארגון מטפח לאורך כל תקופת‬ .‫התנדבותו ולאחר מכן‬ ‫ בתחום המקומי‬,‫עם זאת דרושה הייתה יד מארגנת‬ .‫ וזו נמצאה במסגרת הארגונית של אלה‬,‫והארצי גם יחד‬ ‫לצורך העניין התגייסו עובדי הסגל הקבועים להכנת‬ ‫ פיתחנו‬.‫תוכנית עבודה משולבת עם עבודת המתנדבים‬ ‫ עם יישום‬,‫ מבוסס על מידע מורחב‬,‫מודל עבודה חדש‬ ‫ לצורך זה הזמינה הנהלת‬.‫של שיטות עבודה חדשות‬ '‫אלה אנשי מקצוע של 'ארגון העבודה הסוציאלית היהודי‬ ‫ ואחדים מסגל אלה‬,)Joods Maatschappelijk Werk( ‫ עד‬.‫הלכו לקבל הכשרה מאחורי הקלעים של ארגון זה‬ ,‫אז התעסקנו במסגרת אלה בעיקר בתמיכה נפשית‬ ‫ טיפוח‬,‫ הַי ְנּו‬,‫וכלל לא הגענו להגשמת היעד החברתי‬ ‫ על‬.‫מעורבות ודאגה הדדית בקרב הקהילה ההולנדית‬ ‫ צמחה אלה למעוז‬,‫ידי הנהגת פרויקט המתנדבים‬ ‫של סולידאריות חברתית על פי חזיונם המקורי של‬ .‫מייסדיה‬

"‫ הידוע גם כפרויקט "מאטייס‬,‫פרויקט המתנדבים‬ ‫ קם ונוצר עקב סקר צרכים שנערך על ידי אלה‬,)‫חבְֶרה‬ ֶ ‫(ה‬ ‫ על מנת לשמוע‬,‫בראשית שנות התשעים בין לקוחותיה‬ ‫ בין‬.‫תרבותיים‬-‫כיצד הם רואים את צרכיהם החברתיים‬ ‫המשיבים נמצאו רבים מדור שורדי המלחמה ובמיוחד בני‬ )37 ‫] (ראה עמוד‬child survivors[ ‫השורדים‬-‫דור הילדים‬ ‫ רבים מהם הביעו את רצונם‬.‫הקרבים כבר אל גיל הגמלאות‬ ‫ זאת בתקווה כי בדרך זו‬,‫לתרום תרומה כלשהי לחברה‬

58

Opbouwwerk

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫עבודה קהילתית‬

Vrijwilligerswerk / Maatjesdag

‫יום המתנדבים‬

‘We delen de vreugde van het werk’ Als dank voor hun waardevolle werk worden de maatjes van Elah af en toe in het zonnetje gezet. Om het jaar organiseren we voor alle vrijwilligers een landelijke ontmoetingsdag waarop ze ervaringen kunnen uitwisselen, soms een lezing bijwonen, soms aan een workshop kunnen meedoen, andere keren een cultureel programma krijgen voorgeschoteld en altijd genieten van lekker eten en drinken. De doelstelling van de maatjesdag is, behalve het feestelijk onthaal van de maatjes, het versterken van de band tussen de vrijwilligers en Elah, en tussen de maatjes onderling. Vrijwilligerswerk kan een eenzame aangelegenheid zijn. Vrijwilligers die op huisbezoek gaan, worden wel eens met moeilijke situaties geconfronteerd. Na afloop keren ze niet terug naar een kantoor en collega’s met wie ze kunnen overleggen, maar naar huis. Natuurlijk zijn de regionale ontmoetingen ervoor om steun en raad te geven, maar de landelijke dag geeft vrijwilligers nog sterker het gevoel deel uit te maken van een netwerk.

59

Van een maatje: ,,De maatjesdag laat ik onder geen enkel beding aan me voorbijgaan. Zo’n dag betekent voor mij enorm genieten, terwijl ik toch echt niet zo’n saai leven leid. Meestal ga ik met andere vrijwilligers uit de regio in een door Elah geregeld busje op weg naar onze bestemming. Die rit vind ik al een belevenis. Als opgewonden kinderen kletsen over van alles en nog wat. Het feit dat we nooit precies weten wat ons te wachten staat, draagt aan de opwinding bij. Gaan we deze keer een wandeling maken, leren ze ons dansen of gaan we lachen in een lachworkshop? De aankomst is ook altijd een hartverwarmende ervaring, het enthousiasme over het weerzien van bekenden, dat andere mensen en ik zo sterk voelen. We hebben iets samen, de vrijwilligers van Elah. We delen niet alleen de overtuiging dat het goed en juist is om je voor een ander in te zetten, we delen ook de vreugde van het werk. We weten allemaal hoe bevredigend het is om door een klein gebaar een ander gelukkig te maken, door een bezoekje inhoud te geven aan de anders lege morgen van een lidmaatje of door een korte ritje met de auto iemand letterlijk en figuurlijk op weg te helpen . Na de begroeting begint het echte programma,

dat altijd boeiend en onderhoudend is. Een dagdeel komt iets ernstigs aan de orde (een aspect van het vrijwilligerswerk) en het tweede dagdeel worden we altijd getrakteerd op muziek, film of een andere vorm van cultuur. Daar geniet ik intens van, omdat het me zomaar wordt aangeboden maar ook omdat ik met iets nieuws in aanraking kom zonder dat ik er zelf moeite voor heb hoeven doen. Ik denk dat de meeste vrijwilligers het vanzelfsprekend vinden om je in te zetten voor de ander. Maar op de maatjesdag worden we er door de stafleden van Elah aan herinnerd dat het niet vanzelfsprekend is, dat vrijwilligerswerk een schaars goed is in onze individualistische en materialistische samenleving. Volwassen mensen hebben bijna altijd hun handen vol aan de zorg voor hun eigen familie, en vrouwen (nog steeds de grote meerderheid van de vrijwilligers) blijven steeds langer meedraaien in het professionele circuit. Van degenen die praktisch gezien in staat zijn vrijwilligerswerk te doen, daar de tijd voor hebben en gezond van lijf en leden zijn, kiezen relatief maar weinig mensen ervoor hun tijd hieraan te besteden. Ze weten niet wat ze missen.’’

‫חולקים את הסיפוק שבעבודת ההתנדבות‬ ‫ מתקיימים‬,‫ אמנם‬.‫ ואותה הוא נושא עמו הביתה‬,‫איתו‬ ,‫מפגשים אזוריים אשר נועדו להעניק למתנדב עצה ותמיכה‬ ‫אולם ביום המתנדב הארצי זוכים המתנדבים להרגיש שהם‬ .‫חלק פעיל ברשת חברתית גדולה‬

.‫ לעודד את רוחו במהלך טיול קצר במכונית‬,‫בודד‬ ‫“אחרי כל ההתכנסות והפטפוטים הראשונים מתחילה‬ ‫ חלק מן‬.‫ והיא תמיד מרתקת ורבת עניין‬,‫התוכנית‬ ‫ ה ֵּבט זה או אחר של‬,‫היום מוקדש תמיד לנושא רציני‬ ,‫ מוסיקה‬:‫ אחרי כן מגיע תור ההנאות‬.‫עבודת המתנדב‬ ‫ אלה עושים לי את‬.‫ או אירוע תרבותי אחר‬,‫או סרט‬ ‫פעם מחבר אותי‬-‫ ולא‬,‫שיא הנחת כי זה מוגש כמתנה‬ .‫עם דבר חדש מבלי שטרחתי‬ ‫“חושבתני שבעיני רוב המתנדבים המאמץ לעשות‬ ‫ אבל ביום הכנס‬.‫למען הזולת הוא דבר מובן מאליו‬ ‫ עובדי הסגל של אלה שדבר זה כלל‬,‫מזכירים לנו‬ ‫ בחברה האינדיבידואליסטית‬.‫וכלל אינו מובן מאליו‬ ‫ ההתנדבות‬,‫ של אנשים טרודים‬,‫והחומרנית שלנו‬ ‫ הרוב עסוקים מעל הראש בדאגה‬.‫נדירה יותר ויותר‬ ‫ שהן עדיין רוב המתנדבות‬- ‫ וגם הנשים‬,‫למשפחה‬ ‫ משולבות יותר ויותר במעגל המקצועני והן פחות‬‫ גם בין אלה אשר לכאורה כשירים‬.‫פנויות מפעם‬ ,‫ זמנם בידם ובריאותם תקינה‬,‫לעבוד כמתנדבים‬ .‫מעטים הבוחרים להקדיש פנאי לכך‬ ”.‫וההפסד כולו שלהם‬

‫ מלבד בילוי עליז‬,‫מטרתו העיקרית של יום המתנדב‬ ‫ ובתוך‬,‫ היא חיזוק הקשר בין אלה ומתנדביה‬,‫בחברותא‬ ‫ מלאכתו של המתנדב היא בדרך כלל‬.‫המתנדבים עצמם‬ ‫ אחרי ביקור בית שבו שומע ורואה המתנדב‬.‫עבודת יחיד‬ ‫היא‬/‫ אינו חוזר אל משרד אשר בו הוא‬,‫פעם דברים קשים‬-‫לא‬ ‫ החוויה נשארת‬.‫יכול להחליף רשמים עם קולגות לעבודה‬

:‫כותבת אחת המתנדבות‬

‫“לא יעלה על הדעת שלא אבוא להשתתף ב’יום‬ ‫ אפילו שחיי‬,‫ עבורי זה יום שכולו הנאה‬.’‫מתנדבי אלה‬ ‫ על פי רוב אני מגיעה‬.‫יום שלי לא חסרים עניין‬-‫היום‬ ,‫למקום המפגש במיניבוס שאלה מארגנת בשבילנו‬ ‫ כמו ילדים‬.‫ הנסיעה עצמה כבר חוויה‬.‫פעילי האזור‬ ,‫קטנים אנחנו יושבים ומפטפטים על כל דבר בעולם‬ ‫ מה‬.‫ומתרגשים לקראת ההפתעות שהוכנו עבורנו‬ ‫יהיה הפעם? טיול? ילמדו אותנו לרקוד? או יצחיקו‬ ?‫אותנו בסדנת צחוק‬ .‫ הלב מתחמם‬,‫“כשמגיעים למקום ופוגשים את כולם‬ ,‫ הזכורים והמּוּכ ָרים‬,‫איזה תענוג להיפגש עם כל אלה‬ ‫ אנו‬,‫ששִים כמוך לפגישה! יש בנו משהו משותף‬ ַ ‫ש‬ ֶ ‫ לא רק האמונה‬:‫המתנדבים והמתנדבות של אלה‬ ‫ אלא גם שמחת‬,‫שאדם חייב לתת מעצמו לחברו‬ ‫ כולנו מודעים לתחושת הסיפוק‬.‫המעשה עצמו‬ ‫ כולנו יודעים‬,‫ממחווה קטן העושה נחת ל זולת‬ ‫מה טוב ומה נעים להאיר את יומו הדל של אדם‬

‫ ועל מנת‬,‫אלה נעזרת בעבודתם הברוכה של מתנדבים רבים‬ ‫להביע אליהם תודתה מארגנת להם העמותה מדי פעם יום‬ ‫ זהו מפגש ארצי המתקיים כל שנתיים בו המתנדבים‬.‫כיף‬ ‫ שומעים‬,‫וצוות המדריכים מתאספים ומחליפים חוויות‬ .‫ משתתפים בסדנא או צופים בתוכנית אמנותית‬,‫הרצאה‬ .‫בכל פעם התוכנית היא שונה ומגוונת עם כיבוד והפתעות‬

60

Opbouwwerk

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫עבודה קהילתית‬

Sociaal-culturele groepen

‫מפגשים קהילתיים‬

Praten in een vertrouwde taal Eind jaren negentig lieten maatjes van Elah weten dat er voor Nederlanders op sociaal-cultureel gebied te weinig te doen was. Ze hadden behoefte aan gezellige bijeenkomsten, gezamenlijk iets ondernemen en praten in een vertrouwde taal. Iemand uit je eigen cultuur en traditie heeft maar een half woord nodig. Hij heeft allerlei stukjes gereedschap in handen om jou te begrijpen en aan te voelen. Je voelt daardoor een bepaalde intimiteit, aldus de maatjes. Daarop inspelend heeft Elah in samenwerking met de Irgoen Olei Holland (IOH) in 1998 de eerste opbouwgroep opgezet, Contact Tsafon in Amiad. De groep fungeerde als model en inspireerde andere Nederlanders in de regio en daarbuiten om zichzelf te organiseren en in vast verband bij elkaar te komen. In de loop van de jaren zijn er, verspreid over het hele land, nog tien sociaalculturele groepen bÿgekomen, iedere groep voor een bepaalde leeftijdscategorie en iedere groep met een eigen karakter. Wat is het doel van opbouwwerk? Uit de professionele literatuur weten we dat mensen met een stevig sociaal netwerk, die een beroep kunnen doen op familie, vrienden of kennissen, minder snel professionele hulp nodig hebben. Dat wordt bevestigd binnen de opbouwgroepen. Het heeft even geduurd, maar binnen de meeste groepen zijn hechte kernen ontstaan van mensen die ook buiten de bijeenkomsten om contact met elkaar hebben, elkaar steunen in moeilijke tijden

61

en elkaar uitnodigen om samen feest te vieren. Het is mooi om te zien dat deze vriendengroepen de leuke en ook de minder leuke gebeurtenissen met elkaar delen. Verder is duidelijk geworden dat iemand die voeling houdt met zijn afkomst en wortels, er meestal beter in slaagt zijn weg te vinden in een nieuwe omgeving. Dat is dus het tegenovergestelde van wat vroeger werd gedacht, dat je voor een succesvolle integratie het beste je verleden achter je kon laten. Door middel van de opbouwgroepen kunnen Nederlanders meer of minder intensief contact houden met hun achtergrond, terwijl ze in Israël leven en wonen en volledig geïntegreerde burgers zijn. Hoe werkt het opbouwwerk? Elke opbouwgroep heeft een vrijwilligersteam. Dit team stelt het programma op voor de bijeenkomsten gedurende het jaar, verstuurt uitnodigingen, leidt de bijeenkomsten, is verantwoordelijk voor het vervoer, voor hapjes en drankjes, en voor het contact met alle groepsleden. De meeste groepen komen op een vaste plek bijeen, maar de frequentie van de bijeenkomsten varieert, van iedere week tot eens per drie maanden. In sommige groepen staan films, spelletjes en creatieve activiteiten op het programma, terwijl andere groepen voor een meer serieuze inhoud kiezen, lezingen organiseren of excursies maken. Als een groep in samenwerking met de IOH wordt georganiseerd, zit een afgevaardigde

‫ שפה וחברות‬,‫שורשים‬ van de IOH in het vrijwilligersteam. Elah levert aan het team een professionele opbouwwerker. De opbouwwerker begeleidt en ondersteunt de vrijwilligers, zorgt ervoor dat de vrijwilligers hun taken met plezier vervullen, helpt problemen op te lossen en houdt de regels van Elah en de IOH (bijvoorbeeld m.b.t. kasjroet en entreegeld) in de gaten. De opbouwwerker zorgt ook voor de continuïteit van de groep. Als een vrijwilliger wil ophouden met zijn taak, zoekt de opbouwwerker een nieuw teamlid. Al met al wordt de inspanning van vrijwilligers en opbouwwerkers beloond. In 2009 hebben twee sociaal-culturele groepen hun tienjarig bestaan gevierd en de komende jaren zullen nog meer groepen met trots hun tweede lustrum kunnen aankondigen.

‫ כי לצורך אינטגרציה מוצלחת בסביבה‬,‫למה שחשבו פעם‬ .‫חדשה מוטב לך להתרחק מעברך ולהשאירו מאחוריך‬ ,‫בקבוצה קהילתית יכול אדם לשמר קשר רגשי עם עברו‬ .‫ובאותה עת לחיות ולהרגיש כאזרח ישראלי לכל דבר‬ ‫כיצד פועלת העבודה הקהילתית? בכל אחת מהקבוצות‬ ‫קיים צוות מתנדבים אשר מכין תוכנית שנתית של מפגשים‬ ‫ מארגן‬,‫ מטפל בנושאי הכיבוד‬,‫ שולח הזמנות‬,‫ודואג לניהולם‬ ‫ לרוב הקבוצות‬.‫ ודואג לקיום קשר עם כל החברים‬,‫תחבורה‬ ‫ אך תכיפות המפגשים שונה אצל‬,‫יש מקום מפגש קבוע‬ .‫ מפגישות שבועיות עד פעם בשלושה חודשים‬,‫כל קבוצה‬ ‫ משחקים‬,‫אחדות מן הקבוצות כוללות בתוכניותיהן סרטים‬ ‫ ואלו אחרות מעדיפות עיסוקים רציניים‬,‫ופעילויות יצירה‬ .‫ כגון הרצאות או טיולים‬,‫יותר‬ ,)IOH( ‫באותן הקבוצות המשותפות עם ארגון עולי הולנד‬ ‫ אלה תורמת‬.‫מצורף נציג של הארגון לצוות המתנדבים‬ ‫ אותו עובד קהילתי אמון על‬.‫לצוות עובד קהילתי מקצועי‬ ‫ מעניק תמיכה למתנדבים ודואג שיראו‬,‫ניהול הקבוצה‬ ‫ ובאותה עת משגיח על‬,‫ זמין לפתרון בעיות‬,‫נחת בעמלם‬ .)‫ דמי כניסה‬,‫מילוי אחר כללים (כגון הקפדה על כשרות‬ ‫ אם אחד מצוות‬.‫אותו עובד גם דואג להמשכיות הקבוצה‬ .‫ ידאג המארגן למחליף‬,‫המתנדבים פורש מפעילות‬ ‫ רואים הן צוות המתנדבים והן חברי הקבוצה‬,‫בסופו של דבר‬ ‫ בשנים‬.‫ חגגו שתים מהן יובל עשור‬2009-‫ ב‬.‫ברכה בעמלם‬ ‫ ובבוא היום‬,‫הבאות יכריזו גם האחרות על יום הולדת עגול‬ .‫יחגגו גם עשור שני‬

.‫חברתיים‬-‫קבוצות קהילתיות המקיימות מפגשים תרבותיים‬ .‫לכל קבוצה אופי משלה ומגזר גילאים משלה‬ ‫מה מטרתה של העבודה הקהילתית הזו? מן הספרות‬ ,‫המקצועית ידוע שאדם שמוצאו בתוך רשת חברתית חזקה‬ ‫ ידידים ומכרים שהוא יכול להישען‬,‫אשר יש לו משפחה‬ ‫ לכך‬.‫ נזקק פחות לעזרה מקצועית‬,‫עליהם בשעת הצורך‬ ‫ תוך זמן קצר‬.‫נמצאו סימוכין בתוך הקבוצות הקהילתיות‬ ‫צמחו ברוב הקבוצות גלעיני ידידים המקיימים קשרים‬ ‫ החוגגים יחד אירועים‬,‫גם מחוץ למסגרת המאורגנת‬ ‫ טוב‬.‫משפחתיים ומוצאים משען זה אצל זה בזמנים קשים‬ .‫לראות את החבורות חולקות בטוב וברע‬ ,‫כמו כן התברר שמי ששומר על קשר עם מקורו ושורשיו‬ ‫ זאת בניגוד‬.‫מצליח יותר למצוא את דרכו בסביבה חדשה‬

‫בשלהי שנות התשעים החלו מתנדבי אלה להשמיע קולם‬ ‫תרבותית מאורגנת‬-‫ולטעון כי למעשה חסרה פעילות חברתית‬ ‫שבֶת‬ ֶ ‫ רבים השתוקקו להיפגש ב‬.‫ וחבל‬,‫עבור ההולנדים בארץ‬ ‫ שיחה קולחת בשפה שהיא‬,‫ בפעילויות משותפות‬,‫ֵרעים‬ ‫ שהרי אנשים מאותה תרבות ואותה מסורת די להם‬.‫שפתך‬ ‫ כך‬,‫ אנשים הבאים מאותו רקע‬.‫ מלה אחת ותו לא‬,‫ברמיזה‬ ‫ יש בידם כלים שונים להבין ולחוש את‬,‫אומרים המתנדבים‬ .‫ והאינטימיות באה באופן טבעי‬,‫נפש זולתם‬ ‫ בשיתוף עם ארגון עולי הולנד‬,1998-‫באווירה זו ניגשה אלה ב‬ ‫ הקבוצה הקהילתית‬,‫לארגן את 'קונטקט צפון' בעמיעד‬ ‫ באזור‬,‫ הקבוצה שימשה מודל ליוצאי הולנד‬.‫הראשונה‬ ‫ ללכת בעקבותיה ולארגן מפגשים שתוכנם‬,‫ומחוצה לו‬ ‫ במהלך השנים צמחו ברחבי הארץ עוד כעשר‬.‫חברתי‬

62

Opbouwwerk

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫עבודה קהילתית‬

Mobiele bieb

‫הספרייה הניידת‬

Dankzij boeken altijd gespreksstof Eind 2000 is door een paar enthousiaste vrijwilligers in het noorden van het land de mobiele bieb opgezet. Renate Shen: ,,Als je in het noorden vertier wilt hebben, moet je zelf initiatief nemen. Dat is nou eenmaal zo in de periferie, je bent moeilijk te bereiken en je zit overal ver vandaan. Ruim tien jaar geleden ben ik met Ingrid Kedem een kijkje gaan nemen bij Contact Tsafon, een groep voor gepensioneerde Nederlanders in Amiad. We vonden dat zo leuk dat we besloten voor onze eigen leeftijdsgroep iets soortgelijks te organiseren. Dat werd, met hulp van stafleden van Elah en een afgevaardigde van de IOH, Jong Belegen Noorden. Ik had nòg een idee. Als we nou toch bijeenkomsten houden, dacht ik, waarom zetten we dan ook niet meteen een bibliotheek op. Het leek me fantastisch als we in het noorden Nederlandse boeken tot onze beschikking zouden hebben. Veel lezen, dat doen we bij Jong Belegen Noorden allemaal. Natuurlijk heb ik ook boeken in het Hebreeuws gelezen, maar dan voel ik toch alsof ik met huiswerk naar bed ga.’’ Ingrid Kedem: ,,Voordat ik naar Israël kwam, zat ik altijd te lezen. Als kind al ging ik wekelijks naar de bibliotheek om nieuwe boeken te halen. Toen ik hier kwam, ben ik op Engelstalige boeken overgestapt omdat die makkelijk te krijgen waren. Maar Nederlands blijft je moedertaal en Nederlandse boeken waren altijd een gemis. Na een paar jaar kwam Renate in de buurt wonen. Lezen bleek een van onze gemeenschappelijke hobbies te zijn. We kwamen geregeld bij elkaar boeken lenen.

63

Kort na de oprichting van Jong Belegen Noorden hebben we in de groep het idee gelanceerd om een bibliotheek op te richten. Daar kwamen meteen enthousiaste reacties op.’’ De groepsleden stonden dozen met boeken af. De kartonnen dozen werden plastic bakken van Ikea en nu, bijna tien jaar later, beschikken de vrijwilligsters over een verzameling van meer dan duizend boeken, schat Ingrid Kedem. Een catalogus hebben ze niet aangelegd, daarvoor was de aanvoer ineens te groot. Maar de boeken zijn wel gerubriceerd, ieder boek heeft een stempel van Jong Belegen en is geringd met gekleurd tape, waaraan je de rubriek kunt herkennen. Als het weer zover is maken Renate en Ingrid een op de behoefte van het publiek afgestemde keuze uit de verzameling (veel moderne boeken) en rijden ze met een bak of acht naar de bijeenkomsten van Jong Belegen Noorden en van Noorderligt. Dan begint het feest. De deelnemers komen meestal meteen op de boekentafel af, krijgen informatie en advies over de uitgestalde literatuur, wisselen leeservaringen uit, doen een greep in de grabbelton (met gespecialiseerde boeken en cassettes) en bekijken het vel met wisseweetjes dat Renate voor iedere bijeenkomst produceert. Daarop zet ze berichten van de ambassade, beveelt ze winkels aan en geeft ze recepten, websites en andere actuele informatie door. De boeken zijn een trekpleister, aldus Renate. Dankzij de boeken is er altijd gespreksstof. Boeken nodigen uit om te praten.

Geïnspireerd door Jong Belegen Noorden hebben ook vrijwilligers van Gulden Middenweg en van Jong Belegen Centrum een bibliotheek opgezet die op de bijeenkomsten klaarstaat. In het zuiden van het land is in 2001 de Bieb in de Jeep opgericht, waaruit Nederlanders in Beersjeva, Ganei Omer, Arad, Asjkelon en Asjdod boeken konden lenen. Peter Bugel: ,,Om te weten hoe het werkte, zijn we in het noorden op bezoek gegaan. We waren onder meer te gast bij Renate Shen en vierden samen met de noordelingen Sinterklaas. Van vrienden in Amsterdam ontvingen we een gift waarmee we een grote boekenkast en bakken voor de rondrijdende boeken konden betalen. Na oproepen in de Infocus zijn we in het hele land, van Harduf tot Eilat, mensen gaan opzoeken die boeken wilden geven.‘’ ,,Tot 2003 kregen we 1940 boeken. In dat jaar hebben mijn vrouw Elisheva en ik alle boeken door onze handen laten gaan, ze ingedeeld, gecodeerd en alle gegevens in de computer opgeslagen. Later hielden we ook precies bij welke boeken waar werden uitgestald, wie wat leende en wanneer het terugkwam. Vandaag de dag hebben we wel drieduizend boeken, maar de belangstelling is tanende. Omdat op sommige plaatsen de lezers verdwijnen en omdat onze opslagplaatsen worden gesloten, moet de zuidelijke bieb helaas worden opgeheven. De boeken brengen we naar een antiquariaat in Tel Aviv, waar cliënten van Elah zolang de (voucher)voorraad strekt gratis boeken mogen uitzoeken.’’

‫הספרים באים‬ ‫ בוחרים להם ספרים‬,‫ מקבלים תסקירים ועצות‬,‫התצוגה‬ ‫ ואם אין להם משאלה מיוחדת נוטלים מן‬,‫ספציפיים‬ ‫ בהזדמנות זו מקבלים גם את‬.'‫המוצע ב'תיבת המציאות‬ ‫ מידעון זה מגיש‬.‫דף המידעון שרנטה מכינה לכל מפגש‬ ,‫ המלצות על חנויות‬,‫בין השאר הודעות של שגרירות הולנד‬ .‫ אתרי רשת אקטואליים ושאר זוטות שכדאי לדעת‬,‫מרשמים‬ ‫ קריאה‬.‫ יש חומר לשיחה‬.‫ אומרת רנטה‬,‫הספרים הם פיתיון‬ .‫מובילה לדיבור‬ ‫ הקימו המתנדבים של‬,‫בעקבות ההצלחה של סניף צפון‬ ,‫'שביל הזהב' ובסניפי 'צעירים אבל פחות' במרכז ובדרום‬ ‫ עד לאחרונה נהנו הקוראים‬.‫ספריה צמודה למפגשים‬ ‫ אשקלון ואשדוד‬,‫ ערד‬,‫ גני עומר‬,‫ההולנדים בבאר שבע‬ ‫משרותיה של הספרייה הנודדת 'ספרייה על ג'יפ' שנוסדה‬ ‫ "כדי ללמוד איך עושים ספריה‬:‫ מספר פטר בוגל‬.2001-‫ב‬ ‫ ויחד עם‬,‫ התארחנו אצל רנטה שן‬,‫ניידת נסענו קודם לצפון‬ ‫ קבלנו גם מתנה נדיבה‬.‫'הצפונים' חגגנו את סינטרקלאס‬ ‫ ובכספים אלה קנינו ארון ספרים‬,‫מידידים באמסטרדם‬ Infocus ‫ פרסמנו מודעה באתר‬.‫ וארגזים להובלות‬,‫גדול‬ ,‫ואחר כך עברנו ואספנו ספרים מבתי תורמים בכל הארץ‬ ".‫מהרדוף עד אילת‬ ‫ אלישבע‬,‫ אותה שנה עברנו‬.‫ ספרים‬1940 ‫ קבלנו‬2003 ‫"עד‬ ‫ קטלגנו וקודדנו אותם והכנסנו את‬,‫ על כל הספרים‬,‫ואני‬ ,‫ היה לנו מעקב היכן מוצג כל ספר‬.‫כל הנתונים למחשב‬ ‫ אבל‬,‫ ספרים‬3000 ‫ כיום יש בידינו‬.‫מי שאל ומי החזיר‬ ,‫ בישובים אחדים כבר אין קוראים‬.‫חלה ירידה בהתעניינות‬ ‫ לצערנו אנחנו עומדים בפני‬.‫ולכן בוטלו הספריות שם‬ ‫ הספרים יובאו לבית מסחר‬.‫חיסול הספרייה של הדרום‬ ‫ בעלי שוברים מטעם אלה יוכלו‬.‫למשומשים בתל אביב‬ ".‫ חינם‬,‫לקבל אותם שם‬

‫ אבל קריאה בעברית לפני השינה עושה‬,‫ספרים בעברית‬ ."‫לי הרגשה של שעורי בית‬ ‫ "לפני שבאתי לישראל הייתי מבלה המון זמן‬:‫אינגריד קדם‬ ‫ עוד בתור ילדה הייתי הולכת כל שבוע לספריה‬.‫בקריאה‬ .‫ אותי לא תראו בלי ספר על ידי‬.‫להביא ספרים חדשים‬ ‫ כי אלה‬,‫אחרי שעליתי לישראל עברתי לקריאה באנגלית‬ ‫ והעדר‬,‫ אבל הולנדית היא שפת אם‬.‫ספרים שקל להשיג‬ ‫ אחרי כמה שנים‬.‫ זה חסרון מורגש‬- ‫ספרים בהולנדית‬ ‫ התברר שקריאת ספרים זה‬.‫באה רנטה לגור באזור שלנו‬ ‫ היינו מחליפות ספרים באופן קבוע‬.‫תחביב משותף לשתינו‬ ‫ זמן קצר אחרי שהוקם סניף צפון של 'צעירים‬.‫זו אצל זו‬ ,‫אבל פחות' העלינו בקבוצה את הרעיון להקים ספרייה‬ ."‫וזה נתקבל מיד בהתלהבות‬ ‫ עשר‬,‫ ועכשיו‬.‫חברי הקבוצה תרמו קרטונים מלאי ספרים‬ ‫ מנהלות‬,‫שנים מאוחר יותר‬ ‫המתנדבות רנטה ואינגריד‬ ‫אוצר של יותר מאלף ספרים‬ ‫והקרטונים הוחלפו בארגזי‬ ‫ לעת עתה‬.‫פלסטיק של א ִיֵקא ָה‬ ‫ כי התרומות‬,‫לא נערך קטלוג‬ ‫היו מגיעות במנות גדולות‬ ‫ אבל הספרים‬.‫ופתאומיות‬ ‫ עם‬,‫מסודרים על פי סוגים‬ ‫ וכולם‬,‫סרט צבעוני מזהה‬ ‫נושאים את התווית 'צעירים‬ ".'‫ צפון‬,‫אבל פחות‬ ‫לכל מפגש של הסניף מביאות‬ ‫ ארגזים עם‬8-‫רנטה ואינגריד כ‬ ,‫ ישן וחדש‬,‫ספרים וקלטות‬ ‫חלק מהם על פי משאלות‬ .‫ זאת תמיד חגיגה‬.‫הקוראים‬ ‫המשתתפים עטים על שולחן‬

‫ הקימה קבוצת מתנדבים נלהבים בצפון‬2000 ‫בסוף שנת‬ .‫ספריה על גלגלים‬ ‫ עליהם לקחת‬,‫ "אם תושבי הצפון רוצים בידור‬:‫ֵרנָטְה שֵן‬ ,‫ קשה להגיע אליך‬- ‫ ככה זה בפריפריה‬.‫יוזמה בעצמם‬ ‫ לפני בערך עשר שנים הלכתי עם‬.‫ואתה מרוחק מהכול‬ ‫ קבוצה‬,'‫אינגריד קדם לראות מה קורה ב'קונטקט צפון‬ ‫ זה כל כך מצא חן בעינינו‬.‫של גמלאים הולנדים בעמיעד‬ .‫שהחלטנו לארגן משהו דומה בשביל קבוצת הגילאים שלנו‬ ‫ את הסניף הצפוני של‬,‫ בעזרה מאנשי סגל אלה‬,‫כך בנינו‬ .‫ היה לי עוד רעיון‬.)Jong Belegen( '‫'צעירים אבל פחות‬ ‫ למה שלא נקים‬,‫ כך חשבתי‬,‫אם כבר עורכים מפגשים‬ ‫ שיהיה לנו‬,‫ספרייה בהזדמנות זו? זה נראה לי פנטסטי‬ ‫ חברי 'צעירים אבל‬,‫ כולנו‬.‫בצפון מאגר של ספרים בהולנדית‬ ‫ כמובן שאני גם קוראת‬.‫ קוראים המון‬,‫פחות' סניף צפון‬

64

Opbouwwerk

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫עבודה קהילתית‬

Kunst op kantoor

‫אמנות בחדרי המשרד‬

Impuls om iets nieuws te beginnen Toen Elah in het begin van 1999 zijn intrek nam in het Centrum in Tel Aviv, voelden de nieuwe bewoners zich uitgenodigd om van de ruimte iets bijzonders te maken. ,,We vroegen ons af wat we konden doen om het kantoor optimaal en in overeenstemming met de doelstellingen van Elah te gebruiken en kwamen op het idee om tentoonstellingen te houden,’’ vertelt Chen Peiper, edelsmid, glaskunstenares en tevens de echtgenote van Gidi Peiper, die in datzelfde jaar als voorzitter aantrad. Samen met keramiste Annelien Kisch vormde Chen een kunstcommissie en maakte in Elah-kring bekend dat de kantoorruimte voor exposities beschikbaar zou worden gesteld. Kunstenaars die verbonden waren met de Nederlandse gemeenschap werden aangemoedigd om zich aan te melden. Veel andere voorwaarden stelde de commissie niet. Of de kunstenaar professioneel of amateur was, maakte ze niet uit, zolang de kunstwerken maar esthetisch verantwoord waren. Dat is nog steeds zo. Je hoeft helemaal niet academisch geschoold te zijn, zegt Chen, als je werk maar een bepaald niveau bereikt. Op de inloopdag in februari 1999 sierden schilderijen van Itamar Cohen en foto’s van Louis Weijl de wanden, daarna volgde het werk van een lange reeks kunstzinnige mannen en vrouwen. Hoe gaat de samenstelling van de tentoonstelling in zijn werk? Chen en partner (emaille-kunstenares Marga Michaeli verving in 2007 Annelien Kisch) gaan in het atelier op bezoek of bekijken op de computer het

65

aangeboden werk. Vervolgens maken ze in overleg met de kunstenaar een keuze. Chen: ,,We bekijken of het thema van het werk past bij de geest van Elah en we proberen in te schatten welke werken wat kleurstelling betreft bij het interieur kloppen. Op kantoor moet alles samengaan. De mensen die naar de kunstwerken kijken moeten vriendschap willen sluiten met de kunstenaar en kunnen werken met de kunstwerken om hen heen.’’ Een groot deel van de aangeboden kunst kan helaas niet worden gebruikt omdat het technisch onmogelijk is, omdat het werk bijvoorbeeld te groot is of breekbaar. In het algemeen valt bijna alles op het gebied van beeldhouwen, glas en keramiek af. Wat betekent het voor kunstenaars om te exposeren? ,,Het is iets wat je gedaan moet hebben om te voelen wat je volgende stap is. Een tentoonstelling is de afsluiting van een periode. Op een tentoonstelling zie je je werk van een afstand en op een andere plaats. Dat geeft je vaak zin en energie om iets nieuws te beginnen. Soms sla je als kunstenaar een weg in waarvan je niet weet waar die naartoe gaat. Maar als je je werk tentoongesteld ziet, weet je hoe je verder moet. Het is belangrijk dat we bij Elah mensen dat podium geven ofwel de mogelijkheid om de volgende stap te zetten en zich te ontwikkelen.’’ Elah heeft geen creatieve therapiegroepen, maar volgens Chen Peiper zou daar zeker plaats voor zijn. Iedereen is erbij gebaat om met kunst bezig te zijn. Het is een alternatieve manier om jezelf

beter te leren kennen en een veranderingsproces op gang te brengen. Om te beginnen leer je kijken, naar buiten en naar binnen. Beelden zeggen vaak meer dan woorden. In een schilderij of foto zie je in een oogopslag wat duizend woorden nog niet kunnen beschrijven. Beelden zijn vaak directer, confronterender en begrijpelijker dan woorden alleen. Dat wat moeilijk onder woorden te brengen of nog onbekend is, wordt zichtbaar, voelbaar en tastbaar.

‫מקירות לבנים לתערוכות מתחלפות‬ ,‫חשוב שהצופים ביצירות האמנות ירחשו ידידות אל האמן‬ ."‫ויוכלו לעבוד באותו החלל לצד עבודות האומנות‬ ‫אפשר לקבל חלק גדול מן היצירות‬-‫למרבה הצער אי‬ ‫ היצירה גדולה‬- ‫ בדרך כלל מטעמים טכניים‬,‫המוצעות‬ ‫ מגבלה זו חלה על רוב הפסלים‬.‫ או שברירית יותר מדי‬,‫מדי‬ .‫ומוצרי הזכוכית והקרמיקה‬ .‫להשתתפות בתערוכה יש משמעות מיוחדת עבור האמן‬ .‫ ברור לו יותר כיצד ימשיך‬,‫אחרי שהציג בה מיצירתו‬ ‫ כאשר עבודתך‬.‫התערוכה היא בבחינת סגירה של תקופה‬ ‫ אתה כבר צופה בה ממרחק ומנקודה‬,‫הגיעה לתצוגה‬ .‫ זה מעורר בך את הרצון להתחיל משהו שונה וחדש‬.‫אחרת‬ ‫פעם פונה האמן אל דרך אשר לא ברור לו לאן היא‬-‫לא‬ ,‫ אלה רואה חשיבות בהצעת במה ליוצרים אלה‬.‫מובילה‬ ‫ להמשיך‬,‫ולפתוח להם אפשרות לצעוד את הצעד הבא‬ .‫ולהתפתח‬ ‫ אבל לדעת‬,‫אלה אינה מקיימת חוגים לתראפיה באומנות‬ ‫ העיסוק באמנות‬.‫חן פייפר יש ויש מקום לחוגים כאלה‬ ‫ זוהי דרך אלטרנטיבית להכרה עצמית‬.‫מיטיב עם כולם‬ ‫ בראשיתו של דבר אתה לומד‬.‫ולאתחול תהליך של השתנות‬ ‫ תמונות עשויות לומר יותר‬.‫ גם פנימה גם החוצה‬,‫להתבונן‬ ‫ תצלום או ציור מגישים לך בהרף עין מה שאלף‬.‫ממילים‬ ,‫ לא פעם יש בהם יתר ישירּות‬.‫מילים אינן מסוגלות לתאר‬ ‫ אותם דברים‬.‫יתר אתגר ויתר בהירות ממה שיש למילים‬ ,‫שעדיין אינם מוכרים או שקשה למצוא להם ביטוי מילולי‬ .‫ ניתנים למגע ולתחושה‬,‫לובשים צורה וצבע‬

‫ כל עוד היצירה מגיעה לרמה‬,‫ אומרת חן‬,‫אין לה חשיבות‬ .‫נאותה‬ ‫ קשטו ציוריו של איתמר‬1999 ‫ביום הפתיחה בפברואר‬ ,‫כהן ותצלומיו של לואי וייל את מרחבי קירות המשרד‬ ,‫ובעקבותיהם הוצגה סדרה ארוכה של יצירות מעולות‬ ‫ כיצד‬.‫פרי עבודתו של קהל גדול של מחוננים ומחוננות‬ ‫מתארגנת תערוכה כזאת? אוצרת התערוכות חן פייפר‬ ‫ שבאה להחליף את‬,‫יחד עם אמנית האמייל מרגה מיכאלי‬ ‫ או‬,‫ מבקרות בסטודיו של האמן הנבחר‬,2007 - ‫אנלין קיש ב‬ ‫ ובעצה אחת עם‬,‫מתבוננות במצגת ממוחשבת של יצירותיו‬ ‫ "אנו מסתכלות‬:‫ אומרת חן‬.‫האמן בוחרות מוצג לתערוכה‬ ‫ ויחד עם זאת‬,‫אם נושא העבודה תואם את רוחה של אלה‬ ‫ עד כמה הם‬,‫משתדלות גם להעריך את התאמת הצבעים‬ .‫ במשרדי אלה נדרשת הרמוניה‬.‫הולמים את סגנון המשרד‬

‫ למשרדיה החדשים בתל‬1999 ‫כאשר אלה נכנסה בשנת‬ ‫ חשו הדיירים החדשים צורך להפוך את החלל החדש‬,‫אביב‬ ‫ לבנים‬,‫ מטבחון ושירותים וקירות לבנים‬.‫למשהו מיוחד‬ ‫ ורעייתו‬,‫ אומנית זכוכית‬,‫ צורפת‬,‫מדי לטעמה של חן פייפר‬ ‫ראש של‬-‫של גידי פייפר אשר נתמנה באותה שנה ליושב‬ ‫ "שאלנו את עצמנו כיצד לעשות שימוש‬:‫ מספרת חן‬.‫אלה‬ ‫ בצורה שתהיה תואמת למטרותיה‬,‫אופטימאלי במרחב הזה‬ ‫ יחד‬.‫" עלה הרעיון לקיים במקום תערוכות אמנות‬.‫של אלה‬ ,‫עם הקדרית אנלין קיש הקימה חן פייפר ועדת אמנות‬ ‫ הן‬.‫והפיצה בחוגי אלה שחדרי המשרד יוכלו לארח תערוכות‬ ‫פנו אל אמנים בעלי זיקה לקהילה ההולנדית בארץ ועודדו‬ ‫ הועדה לא הציבה תנאים; לא‬.‫אותם להביא מיצירותיהם‬ ‫ כל עוד היצירות עונות‬,‫חשוב אם האמן מקצוען או חובב‬ ‫ השכלה אקדמית‬.‫ כך גם היום‬.‫על אמות מדה אסתטיות‬

66

Opbouwwerk

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫עבודה קהילתית‬

Samenwerking

67

‫שיתוף פעולה‬

Beth Joles

Beth Juliana

Zolang Elah bestaat is er altijd een prettige samenwerking geweest tussen onze organisaties. Wat doet Elah in Beth Joles, het Nederlandse bejaardenhuis in Haifa? Er is eens een schrijfgroep actief geweest en sinds een aantal jaar herdenken we in Beth Joles gezamenlijk Jom Hasjoa, maar de bijdrage bestaat vooral uit de individuele gesprekken die therapeuten van Elah wekelijks voeren met sommige van de bewoners. Natuurlijk bestaat ook binnen het huis zelf de nodige assistentie, maar juist de inbreng van een professionele buitenstaander kan het nodige vertrouwen scheppen. Het feit dat de gesprekken in het Nederlands worden gevoerd, is ook van enorm belang. Hoe ouder men wordt, des te meer men terugvalt op de moedertaal. Het werk van Elah gebeurt achter gesloten deuren en de inhoud van de gesprekken wordt nooit gedeeld met personeelsleden van Beth Joles. Dit neemt niet weg dat de therapeuten van Elah goed weten hoe de stemming onder onze bevolking is. Ze kunnen ons soms tips geven waar wij ons voordeel mee kunnen doen en waardoor we het leven van onze bewoners beter kunnen inschatten.

Jarenlang bestond de relatie van Beth Juliana met Elah vooral uit het contact dat individuele bewoners met maatschappelijk werkers van Elah hadden. Beth Juliana heeft zelf ook twee maatschappelijk werkers in dienst, van wie één Nederlands spreekt. Maar mensen die via Elah worden behandeld voordat ze in Beth Juliana komen wonen, kiezen er soms voor bij hun eigen therapeut te blijven. Het is voor (aspirant-)bewoners een heel geruststellende gedachte dat ze de therapeut niet hoeven op te geven en dat Beth Juliana en Elah overleg plegen, zodat ze niet tussen de wal en het schip vallen. Een paar jaar geleden, toen Elah met groepswerk begon, is het contact intensiever geworden. Iedere twee weken komt de schrijfgroep bijeen. De vaste kern van deelnemers vindt de ontmoetingen erg prettig en heeft er veel baat bij. Dit jaar is daar de intergenerationele schrijfgroep bij gekomen, waar bewoners samen met leerlingen van de aangrenzende school aan deelnemen (zie pag. 94). Ook over dit groepswerk is iedereen enthousiast. Net als in de gewone schrijfgroepen delen de deelnemers emoties die je gewoonlijk niet makkelijk bespreekt. De ouderen kunnen hun eigen ervaringen kwijt en ze zijn benieuwd naar de ervaringen van de jongeren. Ik wil jullie bedanken voor de prettige samenwerking en wens Elah en Beth Juliana nog vele jaren van dezelfde fijne samenwerking toe, zodat onze bewoners optimaal van ons kunnen profiteren.

Arje Cohen

Shoshannah Nasch

‫בית יוליאנה‬

‫בית יולס‬

‫במשך שנים עמדו היחסים בין בית יוליאנה ואלה בעיקר‬ .‫על מגעים פרטניים של דיירי הבית עם המטפלים באלה‬ ‫בית יוליאנה עצמו מעסיק שתי עובדות סוציאליות כשאחת‬ ‫ ישנם אנשים הנעזרים באלה לפני‬.‫מהן דוברת הולנדית‬ ‫ ובוחרים להישאר איתנו גם לאחר‬,‫כניסתם לבית יוליאנה‬ .‫המעבר‬ ‫זוהי מחשבה מרגיעה לדיירים פוטנציאליים לדעת שהם אינם‬ ‫מחויבים לעזוב את המטפל הנוכחי שלהם ושישנו דיאלוג בין‬ .‫ כך שאינם נופלים בין הכיסאות‬,‫בית יוליאנה לאלה‬ ‫ כאשר אלה החלה עם עבודתה‬,‫לפני שנים אחדות‬ ‫ פעם בשבועיים נפגשת‬.‫ נהיה הקשר קרוב יותר‬,‫הקבוצתית‬ ‫ גרעין המשתתפים הקבועים נהנה מאוד‬.‫קבוצת הכתיבה‬ ‫ השנה התווספה גם‬.‫מן המפגשים ומפיק מהם רבות‬ ‫) בה משתתפים‬95 ‫קבוצת הכתיבה הבין דורית (ראה עמוד‬ .‫הדיירים יחד עם תלמידי התיכון השכן לבית האבות‬ ‫ כמו‬.‫ישנה התלהבות רבה גם בקשר לעבודה קבוצתית זו‬ ‫בקבוצות הכתיבה הרגילות משתפים המשתתפים זה את‬ ‫ הקשישים‬.‫זה ברגשות אשר לא תמיד קל לחלוק אותם‬ ‫יכולים לספר על חייהם וחוויותיהם והם סקרנים לשמוע‬ .‫את החוויות של הצעירים‬ ‫אני רוצה להודות לכם על שיתוף הפעולה ומאחלת לאלה‬ ‫ובית יוליאנה עוד שנים רבות של שיתוף פעולה פורה בכדי‬ !‫שדיירינו (גם העתידיים) יוכלו להפיק מכך את המרב‬

‫כל זמן קיומה של אלה תמיד היה שיתוף פעולה נעים‬ ‫ בית האבות‬,‫ מה עושה אלה בבית יולס‬.‫בין הארגונים‬ ‫ ומזה מספר שנים‬,‫בחיפה? התקיימה קבוצת כתיבה בבית‬ ‫ אך התרומה‬,‫אנו עורכים יחד טקס אזכרה ליום השואה‬ ‫העיקרית הינה השיחות הפרטניות אותן עורכים מטפלי‬ ‫ ישנה בנמצא גם‬,‫ כמובן‬.‫אלה עם מספר רב מדיירי הבית‬ ‫ אך דווקא הבאת נקודת‬,‫עזרה מקצועית בתוך בית האבות‬ .‫מבט מקצועית של צופה מן הצד נוסכת ביטחון ואמון‬ ‫העובדה שהשיחות נעשות בהולנדית גם היא חשובה עד‬ .‫ ככל שאדם מזקן כך הוא חוזר לשפת אימו‬.‫מאוד‬ ‫עבודתה של אלה נעשית מאחורי דלתיים סגורות ותוכן‬ ‫ אולם מכיוון‬.‫השיחות אינו מועבר לעולם לצוות בית יולס‬ ‫שמטפלי אלה יודעים היטב מה מצב הרוח של הדיירים הם‬ ‫יכולים לעיתים לייעץ לצוות בית האבות כיצד להתנהל על‬ .‫מנת לשפר ולאמוד יותר טוב את חיי דיירינו‬

‫ מנהלת‬,‫שושנה נאש‬

‫ מנהל לשעבר‬,‫אריה כהן‬

68

Opbouwwerk

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫עבודה קהילתית‬

Samenwerking

‫שיתוף פעולה‬

Irgoen Olei Holland

Beth Bart

Elah werd in 1979, mede door de Irgoen Olei Holland, opgericht voor de psychotherapeutische behandeling van vervolgingsslachtoffers van Nederlandse afkomst in Israël. De behandeling in de moedertaal, de taal van hun jeugd, was belangrijk voor het verwoorden van de verschrikkelijke ervaringen van vervolging, onderduik en deportatie. Met het verstrijken van de jaren en het kleiner worden van de oorspronkelijke doelgroep, heeft Elah haar taakveld uitgebreid naar de gehele Israëlische bevolking. Van oorsprong een organisatie van en voor de Nederlandse gemeenschap, wordt Elah langzaam maar zeker een Israëlische organisatie met een Nederlandse achtergrond. De Israëlische samenleving kan profiteren van het zoeken naar nieuwe uitdagingen binnen de Israëlische maatschappij voor de, in de afgelopen 30 jaar binnen de kleine Nederlandse gemeenschap opgebouwde expertise. Namens de Irgoen Olei Holland wens ik Elah ook in de komende jaren erg veel succes.

Beth Bart is een modern orthodox bejaardenhuis in het centrum van Jeruzalem. Onder de tachtig bewoners bevindt zich een aantal Nederlanders voor wie Elah al jarenlang activiteiten organiseert. Aanvankelijk ging het om maandelijkse bijeenkomsten, maar in de loop der tijd is de frequentie en het programma enorm uitgebreid. Anno 2010 ontmoeten de bewoners elkaar wekelijks voor een koffieochtend met inhoud of voor een zangochtend, voor de leesclub, voor de viering van Joodse feesten en van belangrijke momenten in het leven van de ruim twintig deelnemers. Ook ouderen van buiten Beth Bart zijn er welkom. Iedereen die slecht ter been is en niet over eigen vervoer beschikt, wordt door maatjes naar Beth Bart gebracht. De samenwerking tussen Beth Bart en Elah is uitstekend. Elah wordt altijd op hartelijke wijze ontvangen. De directie stelt met veel plezier de ruimte in het huis beschikbaar, het personeel is aardig en behulpzaam en tevens trots dat zoiets moois als de activiteiten van Elah in hun huis plaatsvinden.

Henoch A. Wajsberg, voorzitter Irgoen Olei Holland

69

Motti Shteinmatz

.‫שיתוף הפעולה בין בית בארט לבין אלה הינו יוצא מן הכלל‬ ,‫ההנהלה משאילה בשמחה את החדרים הפנויים לפעילויות‬ ‫הצוות בבית בארט תמיד מוכן לעזרה וחש גאווה על כך‬ ‫כך‬-‫שהדיירים ההולנדים והאורחים נהנים מהעשייה הכל‬ .‫יפה של אלה‬ ‫ מנהל‬,‫מוטי שטיינמץ‬

‫בית בארט‬

‫ארגון עולי הולנד‬

‫ בין‬.‫בית בארט הינו בית אבות דתי השוכן במרכז ירושלים‬ ‫ להם מארגנת‬,‫ דייריו נמצאת קבוצה של יוצאי הולנד‬80 ‫ נערכו המפגשים‬,‫ בתחילה‬.‫אלה פעילויות מזה שנים‬ ‫ תגברה אלה‬,‫ אך עם הזמן ולאור ההצלחה‬,‫אחת לחודש‬ ‫ פעם‬.‫ אחת לשבוע‬2010 ‫את הפעילויות הנתנות בשנת‬ ‫ או‬,‫זה ל'קפה על הבוקר' המלווה בנושא מעניין כלשהו‬ ‫ חגים יהודים או רגעים חשובים‬,‫ קבוצת קריאה‬,'‫'בוקר שירה‬ ‫ גם קשישים מחוץ‬.‫בחייהם של כעשרים המשתתפים‬ )'‫ מתנדבי אלה ('מאטייס‬.‫לבית בארט מתקבלים בברכה‬ ‫מסיעים אל בית בארט את כל אלו שקשה להם ללכת ואין‬ .‫להם רכב פרטי‬

‫ חלקית בעקבות ארגון עולי‬,1979 ‫אלה נוסדה בשנת‬ ‫ בכדי לתת טיפול נפשי לניצולי שואה ממוצא הולנדי‬,‫הולנד‬ ‫ הייתה‬,‫ השפה של ילדותם‬,‫ לטיפול בשפת האם‬.‫בישראל‬ ,‫חשיבות גדולה בביטוי המילולי לחוויות האיומות של הרדיפה‬ .‫המחבוא והשליחה למחנות‬ ‫במרוץ הזמן ועם התמעטות קהל היעד המקורי הרחיבה‬ .‫אלה את שירותיה לכלל האוכלוסייה הישראלית‬ ‫ הופכת אלה לאט אבל‬,‫מארגון של ולמען הקהילה ההולנדית‬ ‫ החברה הישראלית‬.‫בטוח לארגון ישראלי עם רקע הולנדי‬ ‫יכולה להפיק תועלת מהחיפוש אחר אתגרים חדשים‬ ‫ שנות טיפול בקהילה‬30-‫וליהנות מהניסיון שאלה צברה ב‬ ‫ההולנדית‬ ‫בשם ארגון עולי הולנד אני מאחל לאלה גם בשנים הבאות‬ .‫הרבה הצלחה‬ ‫ יו"ר ארגון עולי הולנד‬,‫ וייסברג‬.‫חנוך א‬

70

Opbouwwerk

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫עבודה קהילתית‬

Cursus Nederlands

‫לימודי הולנדית‬

Band met Nederlandse cultuur wordt heel Het afgelopen decennium klopten bij Elah steeds vaker mensen aan die Nederlands wilden leren. Dat waren geen zakenlieden die naar Nederland werden uitgezonden of aanstaande bruidegommen die een inburgeringsexamens te wachten stond. De aanvragen kwamen van Israëli’s die een emotionele band hebben met Nederland: partners van Nederlandse immigranten, kinderen met een

71

Nederlandse ouder of grootouder, neven en nichten met familie in Nederland. Een cursus aan de universiteit leek ze te hoog gegrepen, terwijl ze voor de Nederlandse scholen in Modiin en Tel Aviv vaak iets te oud waren. Om de belangstellenden niet teleur te stellen, hebben we, totdat andere instellingen de dienstverlening overnemen, onze faciliteiten beschikbaar gesteld. Tot nu toe hebben we tien cursussen voor beginners en een paar cursussen voor gevorderden gehouden. Iedere beginnersgroep bestaat uit tien tot vijftien deelnemers, die in de loop van tien weken het verschil moeten gaan leren tussen u, oe en eu, tussen vuur en voer, leuren en loeren. Grammaticaboeken hoeven ze niet aan te schaffen. In het taalonderwijs via Elah ligt de nadruk op communicatie. Het is niet erg om fouten te maken, je hoeft de regels niet precies te weten, als je je mond maar opendoet en een gesprek begint. Wel moet je voor de cursus werken. De deelnemers krijgen opdrachten mee en sturen elkaar als huiswerk geregeld korte emails. Grofweg kun je de leerlingen in twee leeftijdsgroepen verdelen: twintigers en ouderen. Dat ouderen zich aanmelden, is makkelijk te begrijpen. Als gepensioneerde heb je eindelijk tijd om de dingen te doen waar je nooit aan toekwam. Maar de belangstelling van de jongeren roept vragen op. Waar is de plotselinge opleving aan te danken? Volgens de docenten zijn er twee verklaringen. Sinds de aanval op de Twin Towers in New York

in 2001 zijn we ons in de westerse wereld meer bewust geworden van onze eigen identiteit en cultuur. Geschiedenis en traditie, daar krijgen veel nakomelingen of partners van Nederlanders vaak vanzelf iets van mee. Dankzij hun Nederlandse wederhelft weten zij het een en ander over Nederland en zijn ze er ook meer dan eens geweest. De taal daarentegen speken ze niet. In veel gezinnen met een Nederlandse achtergrond is het Nederlands verwaarloosd. Tegelijkertijd is in Israël de mentaliteit veranderd. De doctrine van de smeltkroes is losgelaten. Jarenlang werden immigranten aangemoedigd het verleden achter zich te laten en zich aan te passen. Als je de tweede generatie van immigrantenfamilies naar hun achtergrond vroeg, antwoordden ze dat ze Israëli’s waren. Nu wordt juist ieders eigenheid benadrukt. Ouderen en jongeren duiken de familiegeschiedenis in en gaan op zoek naar waar ze vandaan komen. De groepen die via Elah Nederlands leren zijn geen opbouw- of gespreksgroepen, maar er heerst wel een bijzondere, intieme sfeer. Iedereen heeft ervaringen met Nederland en de wederzijdse herkenning is groot. Het leren van de taal heeft voor de deelnemers praktisch nut, zeker als familieden en contacten in Holland geen Hebreeuws en slecht Engels spreken. Maar het belangrijkste is dat door het leren van de taal de band met de Nederlandse cultuur heel wordt gemaakt.

‫תרגול בתקשורת‬ ‫ ממה ההתעוררות הזאת בלימוד שפה‬:‫מעוררת שאלות‬ ‫ מאז הפיגוע‬:‫חדשה? לדעת המורים יש שתי תשובות לכך‬ ‫ חלה אצל‬2001 ‫במגדלי התאומים בניו יורק בספטמבר‬ ‫בעלי תרבות המערב התגברות של תודעת תרבותם‬ ‫ רבים מבניהם של יוצאי הולנד או בני זוגם קלטו‬.‫וזהותם‬ ,‫משהו מן ההיסטוריה והמסורת של הלאום ההולנדי‬ ‫ באמצעות בני זוגם או משפחתם‬.‫והנושא מדבר אליהם‬ ‫ והם אף‬,‫ההולנדית הם למדו דבר או שניים אודות הולנד‬ '‫ הם יודעים מיהו 'סינטרקלאס‬.‫בקרו בה יותר מפעם‬ ‫ למדו להכיר דייקנות‬,)‫וטעמו האחלסלח (פתיתי שוקולד‬ ‫ ועם כל זאת‬,‫ ונוהגים חברתיים מקובלים‬,‫הולנדית מהי‬ .‫את השפה אינם דוברים‬ ‫ ננטשה‬.‫בעת ובעונה אחת חל שינוי במנטאליות הישראלית‬ ‫ שנים רבות הטיפו לעולים כי עליהם‬.'‫תורת 'כור ההיתוך‬ ‫ ולקבל עליהם את המציאות‬,‫להשאיר את עברם מאחור‬ ,‫ היית שואל בני דור שני של עולים מנין הם‬.‫החדשה‬ ‫ כיום מדגישים דווקא את‬.‫ותשובתם הייתה שהם ישראלים‬ ‫ זקנים וצעירים צוללים אל תוך תולדות‬.‫ייחודו של כל אחד‬ .‫המשפחה כדי לחפש ולמצוא מי הם ומנין באו‬ .‫חוגי אלה ללימוד הולנדית אינם קבוצות תמיכה או שיחה‬ ‫ לכל אחד‬.‫עם זאת שוררת בהם אוירה אינטימית מיוחדת‬ .‫ ויש מגוון רחב של התנסויות‬,‫חוויות הקשורות בהולנד‬ ‫ במיוחד כאשר‬,‫לימודי השפה מעניקים תועלת מעשית‬ ‫ידיעת האנגלית של בני המשפחה או אנשי הקשר בהולנד‬ ‫ שעל ידי לימוד השפה‬,‫ אבל החשוב מכל הוא‬.‫היא גרועה‬ .‫חל תיקון בקשר עם תרבותה הלאומית של הולנד‬

‫ עד היום נפתחו אצלנו עשרה קורסים למתחילים‬.‫ההולנדית‬ ‫ כל קבוצת מתחילים מונה‬.‫וגם מספר קורסים למתקדמים‬ ‫ אשר תוך עשרה שבועות‬,‫עשר תלמידים‬-‫עשרה עד חמשה‬ .,eu, oe, u ‫חייבים ללמוד את ההבדלים בין הצלילים‬ ‫ לא‬.‫ההוראה בשיטת אלה שמה דגש על תרגול בתקשורת‬ ‫ העיקר לפתוח את הפה ולהתחיל‬,‫נורא אם עושים שגיאות‬ ‫ על המשתתפים‬.‫ לעבוד בקורס צריך‬,‫ אלא מה‬.‫בשיחה‬ ‫מיילים קצרים‬-‫ כמו למשל משלוח אי‬,‫להכין שעורי בית‬ .‫זה לזה‬ ‫ בני‬:‫ אפשר לחלק את התלמידים לשתי קבוצות גיל‬,‫כללית‬ ‫ ברור למדי מדוע קשישים באים אל‬.‫עשרים פלוס וקשישים‬ ‫ כגמלאי הנך מגיע סוף סוף להגשמת הדברים‬- ‫הקורס‬ ‫ התעניינותם של הצעירים‬.‫שמעולם לא הגעת אליהם‬

‫במהלך העשור האחרון הלך וגדל מספר האנשים שפנו‬ ‫ לא היו אלה‬.‫אל אלה וביקשו ללמוד את השפה ההולנדית‬ -‫ אף לא חתנים‬,‫אנשי עסקים שעמדו להישלח להולנד‬ ‫ הבקשות באו‬.‫לעתיד שהכינו עצמם למבחן ההתאזרחות‬ ‫בת‬/‫ כגון מי שבן‬,‫מישראלים בעלי קשר רגשי עם הולנד‬ ‫ בני‬,‫ או מי שיש להם הורה או סב הולנדי‬,‫זוגם עלו מהולנד‬ ‫ קורס‬.‫ המתגוררים בהולנד‬,‫ דודנים או אחיינים‬,‫משפחה‬ ‫ ומבחינת גילם‬,‫אוניברסיטאי נראה להם מעל ומעבר לדרוש‬ ‫גם כבר לא התאימו לבית הספר ההולנדי שבמודיעין או‬ .‫בתל אביב שמלמד ילדים‬ ‫ העמדנו‬,‫על מנת שלא להשיב ריקם את פני הפונים אלינו‬ ‫לצורך העניין (עד שאחרים ייטלו לידם את המשימה) את‬ ‫משאביה האנושיים והארגוניים של אלה לטובת לימוד‬

72

Jaarlijkse/Bijzondere projecten

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫ שנתיים‬/ ‫פרויקטים חד פעמיים‬

Jom Hasjoa

‫יום השואה‬

Gedeelde pijn, troost en begrip Sinds 2001 organiseert Elah voor (oud-)Nederlanders in Israël op Jom Hazikaron Lasjoa Welagwoera een landelijke herdenkingsbijeenkomst in het centrum van het land en, samen met de IOH, een regionale herdenking in Haifa. Op deze ceremonie komen oorlogsoverlevenden, hun kinderen en ook kleinkinderen bij elkaar om omgebrachte familieleden te herdenken en uitdrukking te geven aan de

73

gevoelens van eindeloos verdriet, onmacht en pijn, die met het verstrijken der jaren niet gemakkelijker te verdragen zijn. Ieder jaar heeft de herdenking een ander thema. ‘Joodse creativiteit in en rond de oorlog, ‘Zestig jaar bevrijding’, ‘De relatie tussen grootouders en kleinkinderen’, ‘Overleven en opbouwen’ zijn een paar van deze onderwerpen. De thematische aanpak geeft ons de mogelijkheid verschillende aspecten van vervolging en overleven te belichten en de aandacht te vestigen op ‘vergeten’ groepen. Onze eigen achterban heeft ons in die richting gestimuleerd. Jaarlijks ontvangen we verzoeken om bepaalde instellingen of groepen te herdenken of juist mensen te eren die hun leven op het spel hebben gezet en recht deden in een tijd van onrecht. Wat het programma betreft heeft de dag in de loop der jaren vaste vormen gekregen. Er zijn korte toespraken en er is muziek, zes mensen uit de gemeenschap steken een kaars aan en vertellen, toegespitst op het thema, over hun (oorlogs) ervaringen, het Jizkor, El malei Rachamim en Kaddiesj weerklinken en als afsluiting van het eerste dagdeel zingen we gezamenlijk het Hatikwa. Na de lunch vertonen we een (documentaire) film die aansluit bij het thema en ter afsluiting houden we onder leiding van stafleden van Elah gespreksgroepen in het Nederlands en het Hebreeuws, waar ieder zijn ervaringen van de dag kan delen. In de ontvangsthal kunnen de deelnemers

‫ תקווה‬,‫ יצירה‬,‫כאב‬ de hele dag door een tentoonstelling rond het thema bekijken, die ieder jaar weer met inbreng van de gemeenschap wordt samengesteld. Vanaf het begin heeft het noemen van de namen van familieleden, geliefden en bekenden die in de Sjoa zijn vermoord een centrale plaats in de ceremonie. Deze traditie, ‘Ieder mens heeft een naam’, heeft zijn ontstaan te danken aan een historische bijeenkomst. In 1989 werd in Tel Aviv gedemonstreerd tegen de vrijlating van de Twee van Breda (twee Duitse oorlogsmisdadigers die gevangenzaten in Breda). Voor die gelegenheid hadden de Nederlandse organisatoren de 31 boeken met de namen van alle omgebrachte Nederlanders van Jad Wasjeem geleend en bij de demonstratie neergelegd. Demonstranten maar ook toevallige passanten sloegen deze boeken spontaan open en lazen namen van bekenden en onbekenden hardop voor, waar en wanneer ze geboren waren, en waar en wanneer vermoord. Ook op onze herdenking worden de namen van omgebrachte familieleden van aanwezigen genoemd. Dat is een aangrijpend moment. Het feit dat namen klinken en gememoreerd worden, heeft voor de overlevenden enorme betekenis. Het is een manier om de doden voor vergetelheid te behoeden en eer te bewijzen. Elah bestond al ruim twintig jaar toen het mogelijk werd om het persoonlijke verdriet collectief te uiten en te beleven, om samen te herinneren, te

‫ מקום‬,‫של אנשים אהובים ושל מכרים שנרצחו בשואה‬ ‫ נוצרה בזכות‬,'‫ מסורת זו 'לכל איש יש שם‬.‫מרכזי בטכס‬ ‫ נערכה הפגנה בתל אביב‬1989 ‫ בשנת‬.‫מפגש היסטורי‬ ‫נגד שחרור 'השניים מברדה' (שני פושעים נאצים שהיו‬ ‫ בהזדמנות זו שאלו מארגנים הולנדים‬.)‫כלואים בהולנד‬ ‫ הספרים הכוללים את שמות הנרצחים‬31 ‫מ'יד ושם' את‬ ‫ אך‬,‫ מפגינים‬.‫ההולנדיים והניחו אותם בקרבת המפגינים‬ ‫גם עוברי אורח מקריים פתחו את הספרים והקריאו בקול‬ ‫ היכן ומתי נולדו‬,‫רם שמות של אנשים ידועים ולא ידועים‬ .‫והיכן ומתי נרצחו‬ ‫גם בטכס שלנו אנחנו אומרים את שמות קרובי המשפחה‬ ‫ להשמעת שמות‬.‫ אלו רגעים מרגשים‬.‫של המשתתפים‬ ‫ זו דרך‬.‫הנרצחים להיזכרותם יש לניצולים משמעות גדולה‬ .‫לזכור את המתים ולתת להם כבוד‬

‫ ישנם נאומים‬.‫במשך השנים קבלה התכנית צורה קבועה‬ ‫ שישה אנשים מקהל היעד שלנו‬,‫ יש קטעי מוזיקה‬,‫קצרים‬ ‫ בנוסף אומרים‬.‫ קשור לנושא של היום‬,‫מדליקים נר ומספרים‬ ‫ אומרים קדיש ובסיום החלק‬,‫ שרים אל מלאי רחמים‬,‫יזכור‬ ‫ הטכס מתקיים‬.'‫הראשון של היום אנחנו שרים את 'התקווה‬ .‫בו זמנית בהולנדית ובעברית‬ ‫לאחר ארוחת הצהריים מוקרן סרט (תיעודי) אשר אף הוא‬ ‫ לסיכום היום מתקיימות קבוצות דיון‬.‫קשור לנושא היום‬ ‫בהולנדית ובעברית בהן כל אחד יכול לשתף את החוויות‬ .‫ בהנחיית חברי צוות של אלה‬,‫שלו מהיום‬ ‫במשך כל היום יכולים המשתתפים לראות באולם קבלת‬ ‫ הנערכת כל שנה בעזרת‬,‫הקהל תערוכה סביב נושא היום‬ .‫קהל אלה‬ ,‫מאז ההתחלה קיבלה אמירת השמות של קרובי משפחה‬

‫ עורכת אלה מדי שנה טכס לכבוד יום‬2001 ‫מאז שנת‬ ‫ לטכס זה‬.‫הזיכרון לשואה ולגבורה ליוצאי הולנד בארץ‬ ‫ ילדיהם וכן נכדים כדי לזכור קרובי‬,‫מגיעים ניצולי שואה‬ ‫משפחה שנרצחו בשואה וכדי לתת ביטוי לרגשות של עצב‬ ‫ של חוסר אונים ושל כאב שבחלוף השנים לא‬,‫אין סופי‬ .‫נהיים קלים יותר לשאת‬ ‫ 'יצירתיות יהודית בזמן‬.‫בכל שנה יש לטכס נושא אחר‬ ‫ 'לשרוד‬,'‫ 'הקשר בין סבים לנכדים‬,'‫ לפניה ואחריה‬,‫המלחמה‬ ‫ בדרך זו אנחנו מתמקדים‬.‫ולבנות' הם חלק מהנושאים‬ ‫באספקטים שונים של הרדיפה ושל ההישרדות ומסבים‬ ‫ קבוצת היעד שלנו‬.'‫את תשומת הלב לקבוצות 'נשכחות‬ ‫עודדה אותנו לכיוון זה דרך בקשות לזכור מוסדות או אנשים‬ ‫או דווקא לכבד אנשים אשר סיכנו את חייהם ועשו מעשי‬ .‫צדק בזמנים בלתי צודקים‬

74

Jaarlijkse/Bijzondere projecten

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫ שנתיים‬/ ‫פרויקטים חד פעמיים‬

Jom Hasjoa

huilen, te vertellen en te luisteren. Toevallig was het niet. In de jaren negentig groeide binnen de Israëlische samenleving erkenning voor het leed van oorlogsoverlevenden. Overlevenden kregen meer en meer aandacht en de houding van het publiek werd er een van respect voor de beproevingen die overlevenden wisten te doorstaan. Ook binnen de Nederlandse gemeenschap werd de openheid groter en gaven steeds meer overlevenden te kennen het prettig te vinden om Jom Hasjoa gezamelijk te herdenken. De reacties zijn vanaf het begin bemoedigend geweest. Deelnemers voelen een sterke verbondenheid met de andere aanwezigen, zelfs als dat onbekenden zijn. Er heerst

75

‫יום השואה‬

een sfeer van gedeelde pijn, troost en begrip. Door de saamhorigheid en het gemeenschapsgevoel wordt de overlevenden een last van de schouders genomen. ,,Het aangename van deze herdenkingen is dat je kunt deelnemen in een mate die je zelf wilt’’, aldus een deelnemer. ,,Het programma is gevarieerd en gebalanceerd. Zelfs iemand die zich eigenlijk liever afsluit voor het verleden kan op deze dag iets vinden, en vrij pijnloos.’’ Behalve dat we op de ceremonie herdenken, hebben we ook bewust plaatsgemaakt voor optimisme, voor verhalen van kracht en doorzettingsvermogen, van overlevingsdrang en de wil om betekenis te

geven aan het leven. Het optimisme komt uiting in het aantal kaarsen. Een paar jaar nadat Chen Peiper voor de herdenking van Elah de zesvoetige kandelaar had ontworpen die gemaakt is van ijzer, ruw hout en glas, symbolen van de vervolging, heeft ze op ons verzoek een zevende kaars toegevoegd. De zevende kaars is van gelakt hout en gekleurd glas, mooi afgewerkt. Hij wordt altijd door jongeren aangestoken en fungeert als kaars van de hoop, de brug tussen verleden en toekomst.

‫ של נחמה ושל‬,‫ הייתה אווירה של כאב‬.‫הכירו זה את זה‬ ‫ דרך תחושת השייכות והיחד הוסר עול מכתפיהם‬.‫הבנה‬ ‫ "אפשר להשתתף בטכסים אלה במידה שבה‬.‫של הניצולים‬ .‫ אמר משתתף‬,"‫אתה מרגיש טוב וזה נותן תחושה נעימה‬ ‫ אפילו מישהו שמעדיף‬,‫"התכנית הנה מגוונת ומאוזנת‬ ‫להסתגר בפני העבר יכול למצוא משהו ביום כזה וזה די‬ ."‫ללא חוויה של כאב‬ ‫ פינינו מקום במודע‬,‫חוץ מהעובדה שאנו זוכרים בטכס‬ ‫ של רצון‬,‫ לסיפורים של חוזק ושל נחישות‬,‫לאופטימיות‬ ‫ האופטימיות‬.‫לחיות ושל הרצון לתת משמעות לחיים‬ ‫ שנים אחדות‬.‫משתקפת במספר הנרות שאנו מדליקים‬ ,‫לאחר שחן פייפר יצרה את המנורה בעלת ששת הקנים‬ ‫ אשר‬,‫ הנר השביעי הינו נר התקווה‬.‫היא הוסיפה נר שביעי‬ .‫משמש כגשר בין העבר לבין העתיד‬

‫ מקיימת אלה מזה מספר שנים‬,‫בנוסף לטכס מרכזי זה‬ ‫בשיתוף עם ארגון עולי הולנד טכס מצומצם יותר בחיפה‬ .‫שבו מתפקדים כמאה ניצולים וקרובי המשפחה שלהם‬ ‫אלה הייתה קיימת כבר עשרים שנה כאשר התאפשר‬ ‫לבטא את העצב האישי באופן קולקטיבי ולחוות אותו‬ ‫ זה לא היה‬.‫ לספר ולהקשיב‬,‫ לבכות‬,‫ לזכור אותו יחד‬,‫יחד‬ ‫ בשנות התשעים גדלה ההכרה בחברה הישראלית‬.‫מקרי‬ ‫ ניצולים קבלו תשומת לב ויחס‬.‫לסבלם של ניצולי השואה‬ ‫רבים יותר והציבור מכבד יותר את הייסורים אתם הצליחו‬ .‫הניצולים להתמודד‬ ‫גם בקהילה ההולנדית הפתיחות גדלה וניצולים רבים יותר‬ ‫הביעו את רצונם לחוות את יום הזיכרון לשואה ולגבורה‬ ‫ משתתפי הטכס‬.‫ התגובות היו מעודדות מההתחלה‬.‫ביחד‬ ‫ גם אם הם לא‬,‫הרגישו קשר חזק עם משתתפים אחרים‬

76

Jaarlijkse/Bijzondere projecten

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫ שנתיים‬/ ‫פרויקטים חד פעמיים‬

Conferenties

‫כנסי אלה‬

Elah in geconcentreerde vorm Een jubileum vieren we bij Elah soms met een boek, soms met een conferentie. Dat laatste was in 1999 en in 2004 het geval. In feite gebruikten we de mijlpaal om samen met een groot aantal mensen onze uitgangspunten in de praktijk te brengen. Het hele jaar door begeleidt Elah mannen en vrouwen bij hun persoonlijke ontwikkeling. Dat gebeurt met behulp van therapie, groepswerk en

77

vrijwilligerswerk. We zien onszelf daarbij meer als medespeler dan als dirigent. Mensen moeten het zelf doen, maar ze hoeven het niet alleen te doen. Onderwerpen die in de therapie of het groepswerk aan de orde komen, worden ook op conferenties besproken, maar intensiever en met veel mensen tegelijk. Deelnemers worden een paar dagen lang samen met anderen in een bepaalde materie ondergedompeld. In die snelkookpan worden ze zich bewust van hun eigen verhouding tot het thema en zien ze hoe anderen ermee omgaan. Ook gebeurt op de conferenties heel geconcentreerd wat zich in het opbouwwerk geleidelijk voltrekt: we bouwen in korte tijd een sterk gevoel van saamhorigheid en van gemeenschap op. Deze sociale component heeft vaak een langdurige nawerking. De contacten die deelnemers op de conferenties opdoen, houden ze nog lang vast. De tweedaagse conferentie in 1999 had als thema ‘Verschuivend Landschap, samen leven in verschillende culturen’. Israël is een multiculturele samenleving, samengesteld uit verschillende etnische en religieuze groepen. De meeste cliënten van Elah behoren tot een of meer gemeenschappen. Op de conferentie kregen ze de kans om door middel van lezingen, workshops, ontspanning en informele ontmoetingen ervaringen uit te wisselen over het leven in verschillende culturen. In 2004 hielden we de conferentie ‘Intermezzo’. De maanden ervoor reisden stafleden het land door om de inventaris op te maken. Wat leeft er bij onze

‫מודעות מואצת‬ doelgroep, wat houdt de mensen bezig, waarover zouden ze drie dagen lang willen praten, waarnaar luisteren, wat doen en waarover denken? De uitkomst was opmerkelijk. Veel ouderen en jongeren gaven te kennen de spanning en onzekerheid in het land slecht te kunnen verdragen. Jongeren vroegen zich af wat de toekomst te bieden had, terwijl bij ouderen oude angsten uit de oorlogstijd werden opgeroepen. Met deze informatie in het achterhoofd zijn we het project ‘Een moment voor jezelf in turbulente tijden’ gestart. De bedoeling was een bewustzijnsproces op gang te brengen: als je de wereld om je heen bruist en borrelt, is het goed greep te krijgen en te houden op je eigen bestaan. Merk je dat het je teveel wordt, dan moet je je eigen gedrag aanpassen. Het hoogtepunt van het project was de conferentie aan het einde van het jaar. Drie dagen lang verbleven 350 mannen en vrouwen in hotel Dan in Asjkelon, dat tijdelijk tot Elah-congrescentrum was omgetoverd. Er werden lezingen en workshops over spanning en ontspanning gehouden, en was gezorgd voor toepasselijke muziek, toneel, dans en beweging. Kant en klare oplossingen geeft een conferentie niet, maar door het intensieve, compacte programma verwerven deelnemers nieuwe inzichten. De volgende stap, het werkelijk integreren van nieuwe kennis en voornemens, moeten de mensen zelf zetten, aangemoedigd door de staf van Elah. Zelfrealisatie van cliënten is één van de voornaamste doelstellingen van ons werk.

‫ מה מעסיק‬,‫ מה רוחש אצל קבוצת היעד שלנו‬:‫מצ ָאי‬ ְ ‫את ה‬ ,‫ על מה היו רוצים לדבר במשך שלושה ימים‬,‫את האנשים‬ ‫ מה לעשות ומה לחשוב? התוצאה הייתה‬,‫למה להקשיב‬ ‫ מבוגרים וצעירים הודו שקשה להם לשאת את‬.‫מפתיעה‬ ‫ הצעירים התלבטו בשאלה‬.‫הבטחון בארצנו‬-‫המתחים ואי‬ ‫ בעוד שאצל הקשישים שבו וניעורו‬,‫מה מציע להם העתיד‬ .‫פחדים מתקופת המלחמה‬ ‫טעונים במידע זה התחלנו את הפרויקט ‘רגע לעצמך‬ :‫ הכוונה הייתה לעורר תהליך של מודעות‬.’‫בימים סוערים‬ ‫ כדאי שתיקח את‬,‫אם העולם סביבך כולו רועש ורוגש‬ ‫ אם אתה חש שהדברים גוברים‬.‫קיומך בידיים ותחזיק היטב‬ ‫ כי הרי באותם‬.‫ אתה צריך להתאים את התנהגותך‬,‫עליך‬ ,‫ האזרחים הפשוטים‬,‫עניינים שברומו של עולם אין אנחנו‬ .‫יכולים לשנות הרבה‬ ‫ במשך שלושה‬.‫הכנס בסוף השנה היה שיאו של הפרויקט‬ ,‫ איש ואישה במלון ‘דן’ באשקלון‬350 ‫ימים התארח קהל של‬ ‫ הרצאות‬.‫אשר הפך להיות זמנית למרכז הכנס של אלה‬ ‫ מארגני הכנס‬.‫וסדנאות עסקו בנושאים של מתח והרפיה‬ .‫ ריקוד ותנועה‬,‫דאגו לרקע מתאים של מוסיקה‬ ‫ אבל באמצעות‬,‫כנסים אינם באים להציע פתרונות מוכנים‬ ‫התוכנית הדחוסה והאינטנסיבית רוכשים המשתתפים‬ ‫ את‬.‫תובנות חדשות שאותן הם יכולים ליישם בחיי היומיום‬ ‫ הפנמה ממשית של הידע החדש וההחלטות‬,‫הצעד הבא‬ ‫ זאת כמובן בעידוד‬.‫ חייבים אנשים לעשות לבדם‬,‫החדשות‬ ‫ שכן הגשמה עצמית היא אחת המטרות‬,‫של מטפלי אלה‬ .‫היותר חשובות של עבודתנו‬

‫ בתוך סיר לחץ זה הם לומדים להכיר‬.‫בנושאים נבחרים‬ .‫ בהשוואה לאחרים‬,‫הם אל נושאים אלה‬-‫מהו יחסם‬ ‫הכנסים מאיצים מאוד את התהליך שמתרחש באופן‬ ‫ תוך זמן קצר נוצרת תחושה‬:‫הדרגתי בקבוצות הקהילתיות‬ ‫ הממשיך ומתקיים עוד זמן‬,‫חזקה של שייכות וקשר חברתי‬ .‫ניכר אחרי הכנס‬ ’‫ ‘נופים מתחלפים‬:‫ היה‬1999 ‫יומי בשנת‬-‫נושאו של הכנס הדו‬ ‫ החברה הישראלית‬.‫ לחיות ביחד בתרבויות שונות‬- ‫נוף מתחלף‬ ‫ הבנויה מקבוצות אתניות ודתיות‬,‫תרבותית‬-‫היא חברה רב‬ ‫ הכנס אפשר למשתתפים להשליך מבט על חיי‬.‫שונות‬ ,‫ וזאת באמצעות הרצאות וסדנאות‬,‫החברה בתרבויות השונות‬ .‫ באירועים ובתוך זמני המנוחה‬,‫רשמיים‬-‫במפגשים לא‬ ‫ בחודשים‬.’‫ קראנו ‘א ִינטְרמֶצֹו‬2004 ‫לכנס שהתקיים בשנת‬ ‫שקדמו לכנס תרו עובדי אלה בכל הארץ על מנת לבדוק‬

‫את ימי ההולדת המיוחדים של אלה אנו נוהגים לציין‬ ‫ כנסים כאלה קיימנו‬.‫ או על ידי כנס‬,‫על ידי הוצאת ספר‬ ‫ למעשה ניצלנו את התאריך‬.2004 ‫ ובשנת‬1999 ‫בשנת‬ ‫המיוחד על מנת להביא את מטרותיה של אלה לפני קהל‬ .‫גדול של אנשים‬ ,‫ גברים ונשים‬,‫אלה מלווה ברציפות אנשים רבים‬ ‫ בעבודה עם‬,‫בהתפתחותם האישית באמצעות טיפול‬ ‫ עובדי אלה רואים‬.‫קבוצות שונות ובפרויקט ההתנדבות‬ ‫ על‬.‫ יותר מאשר כמדריכים‬,‫את עצמם כשותפים לתהליך‬ .‫ אבל לא לבדם‬,‫האנשים לעשות את עבודתם בעצמם‬ ‫בכנס עוסקים באותם נושאים שעולים בטיפולים הפרטניים‬ ‫ אך באורח יותר אינטנסיבי ובמעמד אנשים‬,‫או הקבוצתיים‬ ‫ המשתתפים טֹובְל ִים במשך כמה ימים טבילה עמוקה‬.‫רבים‬

78

Jaarlijkse/Bijzondere projecten

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫ שנתיים‬/ ‫פרויקטים חד פעמיים‬

Schrijfdag

‫יום שכולו כתיבה‬

Accent op de kneepjes van het vak Schrijftips • Breng structuur aan. Structuur is de basis van een verhaal en helpt tegelijk ook om greep te krijgen op de wanorde om je heen. (Aharon Appelfeld) • Wees precies, maar blijf de feiten niet per se trouw. De schrijver is koning. Hij mag met de feiten doen wat hij wil. (Chaim Be’er) • Wees gedisciplineerd en schrijf door! Werken en discipline zijn goed voor de mens.(Anna Enquist) • Wees authentiek en blijf bij jezelf. Waarover je ook schrijft, jouw eigen ervaring helpt om een goed verhaal te produceren. (Judith Katzir) • Lees veel goeie boeken. Boeken zijn het voedsel van de schrijver. (Ronit Matalon) • Neem afstand van de gebeurtenissen op het papier en verander van perspectief. Alleen dan lukt het je met jouw verhaal de emoties van de lezer manipuleren. (Marcel Möring) • Schrijf iedere dag. Schrijven is een topsport. Om in conditie te blijven, moeten de spieren dagelijks worden geoefend. (Dorith Rabinyan) • Vermijd moralisme en goede raad. Een schrijver is geen profeet en hoeft de lezer niet op te voeden.(Meir Shalev)

79

Schrijfgroepen behoren tot de meest populaire en succesvolle therapeutische groepen binnen Elah. Meer en meer mensen zetten gevoelens en gedachten op papier en gebruiken het schrijven om ervaringen te verwerken. Om mensen met koudwatervrees over de streep te trekken en meer geoefende schrijfgroepleden te stimuleren, organiseert Elah sinds 2005 Schrijfdagen. Anders dan in de schrijfgroepen ligt het accent op die dagen niet op het verwerkingsproces, maar op de kneepjes van het vak. Op de Schrijfdagen vertellen professionele schrijvers over hun vak. Emotionele gebeurtenissen te lijf gaan en verwerken, dat is niet de motor achter het werk van broodschrijvers. Schrijvers schrijven omdat ze kunst willen bedrijven, omdat ze een goede

tekst willen maken, omdat ze een passie voor woorden hebben of omdat ze goed zijn in schrijven en het hen bevredigt. Maar ook al is het uitgangspunt anders, toch gaan schrijvers met vragen en problemen om waarmee ook onze schrijfgroepleden worden geconfronteerd. Hoe gebruiken schrijvers persoonlijke ervaringen en hoe combineren ze feiten met fictie, hoe zetten ze een verhaal op en hoe ontwikkelen ze een karakter? Op dergelijke vragen hopen we op de schrijfdagen antwoord te krijgen. Na een introductie van de schrijver krijgen de deelnemers meestal een schrijfopdracht waar ze korte tijd aan mogen werken. Wie wil, kan daarna zijn verhaal voorlezen en het aan het kritische oor van het publiek en van de schrijver onderwerpen.

‫לכתוב עם הגדולים‬ ‫ הם בקיאים‬,‫ רובם יש בהם חיבה למלים‬.‫מוצר משופר‬ ‫ אף על פי שנקודות‬,‫ עם זאת‬.‫במלאכה וששים לעסוק בה‬ ‫ דומות השאלות העומדות בפני אותם‬,‫המוצא הן שונות‬ ‫סופרים מקצועיים לאלה בה מתלבטים משתתפי קבוצות‬ ?‫ כיצד משתמש סופר בהתנסות אישית‬:‫ כגון‬,‫הכתיבה‬ ‫כיצד הוא מחבר בין עובדות לכתיבה? כיצד הוא מעמיד‬ ‫סיפור וכיצד הוא מפתח דמות? על שאלות אלה ודומות‬ .‫להן נועדו ימי הכתיבה לתת תשובות‬ ‫ הסופר נותן הרצאה‬:‫סדר היום הוא בדרך כלל כדלקמן‬ ‫ ולשומעים ניתנת מטלה שתעסיקם לפרק‬,‫קצרה להקדמה‬ ‫ עם תום אותו פרק זמן יכולים הרוצים בכך‬.‫ארוך‬-‫זמן לא‬ ‫ ולהעמידה תחת עינו הבוחנת של‬,‫להקריא את יצירתם‬ .‫הסופר‬

‫קבוצות כתיבה הן מן הפופולאריות והמצליחות ביותר‬ ‫ יותר ויותר אנשים רושמים‬.‫בין הקבוצות שאלה מארגנת‬ ‫ ומשתמשים בכתיבה כדי לעכל‬,‫רגשות והרהורים על הניר‬ .‫חוויות‬ ‫ מארגנת‬,‫על מנת לעודד את המהססים ולחזק את המנּוסים‬ ,‫ שלא כמו בקבוצות הכתיבה‬.‫ ימי כתיבה‬2005 ‫אלה מאז‬ ‫מטרתם המודגשת של ימים אלה איננה טכניקה לעיכול‬ ‫ לשם כך‬.‫ אלא רכישת מיומנויות כתיבה‬,‫חוויות וזיכרונות‬ ‫ על‬,‫מוזמנים לימים אלה סופרים שפרנסתם היא כתיבה‬ .‫מנת שיספרו על אופן עבודתם‬ ‫הדחף שמניע סופרים ‘מקצועיים’ אינו הצורך להתמודד עם‬ ‫ הסיבות המביאות אותם לכתיבה הן‬.‫אירועים ולעכל חוויות‬ ‫ הרצון להוציא‬,‫ השאיפה להגיע להישג אמנותי‬:‫מסוג אחר‬

‫עצות‬ ‫ אבל גם‬,‫ מבנה הוא בסיס לסיפור‬.‫•העמידו מבנה‬ ‫מאפשר לך לעשות סדר בבלגן שסביבך (אהרון‬ .)‫אפלפלד‬ ‫ אבל בלי התחייבות להישאר‬,‫•הקפד על דיוק‬ ‫ מותר לו לנהוג‬.‫ הסופר הוא מלך‬.‫נאמן לעובדות‬ .)‫בעובדות כרצונו (חיים באר‬ ‫•הקפד על משמעת ואל תפסיק לכתוב! עבודה‬ .)‫ומשמעת מטיבות עם האדם (אנה אנקויסט‬ ‫ בכל נושא‬.‫•היה אותנטי ושמור על עצמיותך‬ ‫ יסייע לך ניסיונך האישי ביצירת‬,‫שתכתוב עליו‬ .)‫סיפור טוב (יהודית קציר‬ ‫ הספר הוא‬.‫ ספרים טובים‬,‫•קרא ספרים הרבה‬ .)‫מזונו של הסופר (רונית מטלון‬ ‫•קח מרחק מן הנעשה על הניר ותפוס זווית ראיה‬ ‫ רק אז תצליח להניע באמצעות סיפורך‬.‫אחרת‬ .)‫את רגשותיו של הקורא (מרסל מורינג‬ .‫על‬-‫ כתיבה יום יום היא ספורט‬.‫•עשה כתיבתך קבע‬ ‫יש לאמן את השרירים מדי יום על מנת שיישארו‬ .)‫בכושר (דורית רביניאן‬

Voor mensen die hun schrijftalent willen uitproberen, hebben we in deze jublileumbundel ook een opdracht opgenomen. Bekijk de foto hiernaast en schrijf er een verhaal over dat een begin, midden en een einde heeft. Vertel ons wie de vrouwen zijn, wat ze voelen, denken en wensen. Beschrijf ook hoe de vrouwen op de foto zijn terechtgekomen en wat ze samenbrengt. Schrijf dit alles in hooguit 1000 woorden op. Stuur je verhaal daarna naar het Elah Centrum in Tel Aviv.

‫ כללנו מטלה כזאת בחוברת יובל זו‬,‫לטובת אלה מקוראינו המעוניינים להפעיל את כישרונם‬ ‫ ספרו‬.‫ אמצע וסיום‬,‫ וכתבו עליו סיפור שיש לו התחלה‬,‫ התבוננו היטב בתצלום שלהלן‬:‫שלפניכם‬ ‫ תארו גם כיצד‬.‫ מה משאלותיהן‬,‫ מה הן חושבות‬,‫ מה הן מרגישות‬,‫לנו מי הן הנשים שבתצלום‬ ‫יותר‬-‫ רשמו כל זאת בלא‬.‫ ומה הוא המאחד אותן‬,‫נתגלגלו הנשים להיות מצולמות בתמונה זו‬ .‫ תל אביב‬,‫ שלחו נא את סיפורכם למרכז אלה‬.‫ מלים‬1000-‫מ‬

‫ סופר‬.‫•הִמנע מהטפת מוסר ומתן עצות טובות‬ ‫אינו נביא ואין זה מחובתו לחנך את הקורא (מאיר‬ .)‫שלו‬

80

Jaarlijkse/Bijzondere projecten

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫ שנתיים‬/ ‫פרויקטים חד פעמיים‬

Polenreis

‫מסע לפולין‬

Verhalen komen tot leven In mei 2006 heeft Elah een begeleide reis naar Polen georganiseerd. Bijna veertig reizigers, oud en jong, eerste, tweede en derde generatie oorlogsoverlevenden zonder of met partner, opa’s en oma’s, vaders en moeders, kinderen en kleinkinderen hebben onder begeleiding van stafleden Joodse monumenten en voormalige concentratiekampen bezocht. Ter voorbereiding op de reis hebben we het gezelschap een paar keer op het kantoor in Tel Aviv uitgenodigd en het programma grondig doorgenomen. De reisgenoten kregen achtergrondinformatie over de diverse bestemmingen en over plaatselijke omstandigheden. Daarnaast hebben we elke

81

bijeenkomst in kleine groepen geluisterd naar elkaars geschiedenis, angsten en verwachtingen. Toen de reisgenoten een paar weken later in het vliegtuig stapten, hadden ze het gevoel dat ze elkaar al goed kenden. Ook tijdens de reis hebben de deelnemers dagelijks de gelegenheid gekregen in kleine groepen over hun ervaringen te vertellen of individueel met een van de therapeuten te praten. Een aantal deelnemers had het op zich genomen om in alle kampen een herdenkingsceremonie te houden. Op deze ceremonies werden gedichten voorgelezen, verhalen verteld, namen gelezen, kaarsen aangestoken en er werd kaddiesj gezegd. Dat ritueel gaf een sterk gevoel van saamhorigheid,

‫אינטגרציה בין העבר להווה‬ van solidariteit en verbondenheid met omgekomen familieleden. We herdachten, herinnerden en beleefden, we spraken en verwerkten. Het ongedwongen samenzijn, de groepsgeest, het wederzijds respect tussen de generaties en tussen vrome en seculiere groepsgenoten, de spontane gesprekken tussen stafleden en deelnemers, de gezelligheid, dat alles heeft deze intensieve reis de juiste balans gegeven. Familieleden hebben vaak de invloed van de oorlog wel indirect ervaren en begrepen, maar nooit een afgerond verhaal gehoord. Door de confrontatie met de plaatsen des onheils zelf kunnen ze zich beter voorstellen wat er is gebeurd. Ze kunnen boeken lezen over de Sjoa, films kijken en lezingen horen, maar de indrukken ter plaatse vergroten op een drastische manier de bewustwording van de gruwelijkheden van destijds. Veel mensen vragen zich af waarom iemand zo’n reis terug zou willen maken, die toch zeker veel verdriet, boosheid en nare gevoelens oprakelt. Bij Elah denken we dat die ervaring ook een positieve invloed kan hebben. Terugkeren naar de plek waar traumatische gebeurtenissen hebben plaatsgevonden, kan helpen dat moeilijke deel van het verleden in je leven te integreren. De aanwezigheid ter plekke helpt overlevenden soms herinneringen terug te halen en leemtes op te vullen. In de context komt hun verhaal tot leven, krijgt het inhoud en betekenis, en wordt het makkelijker (mee)beleefd.

‫ רובם קראו‬.‫יותר קל היה להם לתאר לעצמם את אשר קרה‬ ‫ אבל‬,‫ צפו בסרטים ושמעו הרצאות‬,‫ספרים על השואה‬ ‫ כך אומרים רבים מהמשתתפים‬,‫ההתרשמות באתר עצמו‬ ‫ הגדילה‬,‫בני הדור השני או השלישי שהצטרפו למסע‬ ‫באורח דרמטי את המודעות ואת ההבנה לגבי איימי אותם‬ .‫הימים‬ ‫ אשר יש בו‬,‫רבים שואלים מדוע ירצה אדם לערוך מסע שכזה‬ ‫ הדעה הרווחת היא שחוויה‬.‫ כעס ואף דיכאון‬,‫לעורר יגון רב‬ ‫ השיבה למקום התרחשות‬.‫כזו יכולה גם להשפיע לטובה‬ ‫המאורעות הטראומטיים יש בה כדי לסייע להפנמת פרק‬ ‫ לעשות מעין‬,‫ כלומר‬,‫קשה זה של העבר לתוך חיי ההווה‬ ‫אינטגרציה בין העבר להווה כך שסיפור החיים האישי כולל‬ ‫ הנוכחות במקום יכולה גם לעזור‬.‫את כל פרקי הספר‬ .‫לניצולים להתחבר מחדש לקרוביהם אשר אינם‬

‫ או לנהל שיחה‬,‫ על מה שחוו‬,‫ בקבוצות קטנות‬,‫לשוחח‬ .‫ת מן חברי הצוות‬/‫אישית עם אחד‬ ‫כמה מן המשתתפים קיבלו על עצמם לקיים בכל המחנות‬ ,‫ סופרו סיפורים‬,‫ בטקסים אלה דוקלמו שירים‬.‫טקס אזכרה‬ ‫ מעמדות‬.‫ הודלקו נרות והושמעה תפלת קדיש‬,‫הוקראו שמות‬ ,‫ של סולידאריות‬,‫אלה העניקו תחושה חזקה של שיתוף‬ ‫ לצד העצב והקושי היו‬.‫וקשר עם בני המשפחה שנספו‬ ,‫ אוירה קבוצתית‬,‫במהלך המסע גם רגעי חברותא נינוחה‬ ,‫כבוד הדדי בין הדורות ובין משתתפים דתיים וחילוניים‬ ‫ ונועם הליכות ששרר‬,‫שיחות ספונטאניות עם חברי הסגל‬ ‫ והפנמנו את‬,‫ חווינו ושוחחנו‬,‫ זכרנו ואזכרנו‬.‫שם כל הזמן‬ .‫המבקש הפנמה‬ ‫לא פעם שמעו בני המשפחה את חוויות המלחמה ואף חוו‬ ‫ אבל את הסיפור המלא לא שמעו‬,‫ישיר‬-‫אותן באורח לא‬ ,‫ משראו בעין היכן התרחשו המאורעות הקשים‬,‫ עתה‬.‫מעולם‬

40-‫ בין כ‬.‫ ארגנה עמותת אלה מסע לפולין‬2006 ‫במאי‬ ‫ שני‬,‫ דור ראשון‬,‫המשתתפים היו זקנים מבוגרים וצעירים‬ ‫ סבתות‬,‫בנות זוג‬/‫ עם או בלי בני‬,‫ושלישי לניצולי השואה‬ ‫ את המסע ליוו ששה חברי צוות‬.‫ בנים ונכדים‬,‫וסבים‬ ‫ במהלך המסע ביקרו במונומנטים יהודיים ומחנות‬.‫אלה‬ .‫ריכוז לשעבר‬ ‫ערכנו מספר מפגשי הכנה לפני הנסיעה בהם סקרנו‬ ‫רקע על היעדים ועל‬-‫ביסודיות את התוכנית והצגנו מידע‬ ‫ מלבד זאת חלקנו את המשתתפים‬.‫התנאים המקומיים‬ ‫בכל מפגש לקבוצות קטנות ובהן שוחחנו על ההיסטוריה‬ ‫ החששות והמשאלות‬,‫ הציפיות‬,‫האישית והמשפחתית שלהם‬ ,‫ כאשר הגיעה שעת ההמראה במטוס‬.‫של כל אחד ואחד‬ .‫הרגישו המשתתפים שהם מכירים זה את זה היטב‬ ‫גם במהלך המסע ניתנה למשתתפים יום יום הזדמנות‬

82

Jaarlijkse/Bijzondere projecten

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫ שנתיים‬/ ‫פרויקטים חד פעמיים‬

Polenreis

83

‫מסע לפולין‬

Koffers

(mijmeringen bij het in- en uitpakken) Ik moet onze koffers inpakken. Dat is altijd mijn taak als we op reis gaan, dus ook deze keer. Maar ik kom er niet toe. Hoe kan ik? Dit zijn koffers die mee moeten naar Polen. We hebben een lange lijst gekregen met artikelen die de moeite waard zijn om bij je te hebben. Gelukkig, dekens hoeven niet, en eten ook niet. Ik pak de twee koffers en zet ze op het bed. Besluiteloos blijf ik staan, staar naar de lege gaten en denk aan mijn ouders, grootouders en de rest van de familie. Wat dachten zij toen het bericht kwam dat ze naar het Oosten moesten ‘tot nader order’? Nu weten we wat ‘tot nader order’ betekent. Voor ons geldt dat niet. Wij weten dat deze reis slechts zes dagen duurt en we betalen ervoor. Zij mochten, nee, zij moesten zonder iets te betalen. Is het misschien daarom dat ik er niet toe kom om onze koffers in te pakken? Wat maakt het uit, ik heb nog voldoende tijd. Anders dan mijn familie hoef ik niet van het ene moment op het andere alles bij elkaar te zoeken. Zonder iets te doen loop ik de slaapkamer uit. De volgende ochtend sta ik op en gooi bij toeval de deken van het bed in de openstaande koffer die ik de avond ervoor op de grond heb gezet. Mijn vrouw is al druk bezig en de koffie staat op tafel. Ik ga ook mijn gang, doe alles wat ik moet doen, behalve de koffers inpakken. In mijn hoofd draait en bruist het. Nee, ik kan de koffers die mee moeten naar Polen niet inpakken. Na korte tijd komt mijn vrouw en vertelt dat ze de twee koffers heeft ingepakt. Ik ren naar de slaapkamer. De koffers staan naast elkaar. De dekens liggen keurig opgevouwen op het bed. Vanochtend zijn we teruggekomen uit Polen. Iedereen heeft meteen zijn koffers van de band teruggekregen, behalve wij. Die van ons kwamen pas na een half uur. Daarna mogen we eindelijk naar huis. Vermoeid van de lange reis laten we de koffers in de woonkamer staan en gaan slapen. Dekens hebben we niet nodig. Het is intussen zomer geworden. Nog weer later pak ik alleen de koffers uit. De opgevouwen dekens stop ik in de koffers. Benjamin Peleg

‫מזוודות‬ .‫אנו יוצאים למסע‬ .‫ עלי נופל התפקיד של אריזת המזוודות‬,‫כנהוג‬ ‫ קבלנו רשימה ארוכה‬.‫ כי איך אוכל? אלה המזוודות שניקח אתנו לפולין‬,‫אך אינני מגיע לזה‬ .‫ גם לא מזון‬.‫ למזלנו לא צריך לקחת שמיכות‬.‫של חפצים שכדאי לקחת‬ ‫ אני רואה את‬.‫ מביט בהן ולא יודע מה לעשות‬.‫אני מניח את שתי המזוודות על המיטה‬ ‫ הודיעו להם כי‬.‫ בשאר בני המשפחה‬,‫ בסבים‬,‫ מהרהר בהורים שלי‬,‫החללים הריקים‬ ."‫ "המתינו להודעה‬,‫יישלחו למזרח‬ ‫ מה עבר להם בראש? עכשיו אנחנו יודעים מה משמעות "המתינו‬- ‫להמתין להודעה‬ ‫ ואנו משלמים‬,‫ אנחנו יודעים שמסענו ימשך רק ששה ימים‬.‫ אין זה חל עלינו‬."‫להודעה‬ ‫ אולי זאת‬.‫ לצאת ותו לא‬,‫ על תשלום לא דובר‬.‫ הם קבלו הוראה לצאת‬.‫עבורו מכיסנו‬ ‫ בני משפחתי נאלצו לאסוף‬.‫ יש לי זמן‬,‫הסיבה שבגללה אינני מתחיל לארוז? לא משנה‬ .‫ אני לא‬.‫ולארוז תוך רגעים ספורים‬ .‫ לא ארזתי דבר‬.‫אני מסתובב ויוצא מחדר השינה‬ ‫ היא נופלת לתוך המזוודה‬.‫ אני זורק בטעות שמיכה מן המיטה‬,‫ בעת הקימה‬,‫למחרת‬ ‫ הקפה מוגש כבר‬.‫ אשתי טרודה במלאכות הבוקר‬.‫הפתוחה שהעמדתי אמש על הרצפה‬ .‫ בראשי געש ורעש‬.‫ מלבד לארוז‬,‫ עושה את כל מה שעלי לעשות‬,‫ גם אני בעיסוקי‬.‫לשולחן‬ .‫ את המזוודות האלה ההולכות אתנו לפולין אינני מסוגל לארוז‬,‫לא‬ .‫ אני חש אל חדר השינה‬.‫כעבור זמן מה באה אשתי ומספרת כי ארזה את שתי המזוודות‬ .‫ מקופלות למשעי‬,‫ השמיכות מונחות על המיטה‬.‫המזוודות נצבות זו לצד זו‬ .‫ כולם מלבדנו‬,‫ כולם קבלו את כבודתם מן המסוע תוך דקות‬.‫הבוקר חזרנו מפולין‬ ‫ עייפים מן‬.‫ מגיעים סוף סוף הביתה‬.‫ אנו משוחררים‬.‫מזוודותינו הגיעו רק אחרי חצי שעה‬ ‫ בשמיכות‬.‫ אנו משאירים את המזוודות בחדר המגורים והולכים לישון‬.‫הנסיעה הארוכה‬ .‫ הקיץ הגיע בינתיים‬.‫אין לנו צורך‬ .‫ ומכניס בהן את השמיכות המקופלות‬,‫מאוחר יותר אני מרוקן את המזוודות‬

‫בני פלג‬ ‫ איתמר פרת‬:‫תרגום‬

84

Jaarlijkse/Bijzondere projecten

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫ שנתיים‬/ ‫פרויקטים חד פעמיים‬

Hulp in Crisistijd

‫עזרה בעת משבר‬

Ruimte voor associaties en herbeleving In de dertig jaar van Elah’s bestaan hebben wij te maken gehad met terreurdaden en oorlogen die als doel hadden de burgerbevolking te treffen. Als het mogelijk was, verleenden therapeuten in de getroffen gebieden emotionele ondersteuning door middel van individuele gesprekken of groepsgesprekken. In de Golfoorlog en Libanonoorlog hebben we mensen in beschutte ruimtes en in schuilkelders ontvangen. Deze afgesloten ruimtes voerden cliënten vaak terug naar de Tweede Wereldoorlog. Ook het alarmsignaal, het vallen van raketten, de aanslagen en het algehele gevoel van onveiligheid maakten bij oorlogsoverlevenden sluimerende

85

angsten uit de Tweede Wereldoorlog wakker. De behandeling werd daardoor ‘actueel-verwerkend’. Als therapeuten gaven wij veel ruimte voor associaties en herbeleving. We stelden onze cliënten in staat hun gevoelens onder woorden te brengen, nu in een veilige omgeving en opgevangen door hulpverleners. Het therapeutische contact in deze omstandigheden vormde een helende factor. In de Libanonoorlog, toen de bevolking doelwit was van raketbeschietingen, verlieten veel mensen in het noorden tijdelijk hun huis. Dit riep bij sommige cliënten herinneringen op aan hun onderduiktijd. De herbeleving gaf ze de mogelijkheid om op een

afstand van meer dan een halve eeuw en in een veilige therapeutische situatie vragen te stellen over en inzicht te krijgen in de gebeurtenissen van toen. Ze veroorloofden het zichzelf om van perspectief te veranderen. Mensen vroegen zich af of zij zelf in staat zouden zijn om (met gevaar voor eigen leven) voor een onafzienbare periode hun leven met een of meerdere mensen te delen.

‫טיפול נפשי בחדר הביטחון‬ .‫ המטפלים‬,‫ כעת בסביבה בטוחה ומוגנת על ידינו‬,‫לרגשותיהם‬ .‫ הפך הקשר הטיפולי לגורם מרפא‬,‫בתנאים אלו‬ ‫ כאשר האזרחים היו על הכוונת של‬,‫במלחמת לבנון השנייה‬ ‫ עזבו אנשים רבים בצפון את בתיהם לתקופה‬,‫יריית הטילים‬ ‫ בקרב כמה מטופלים עוררו עזיבות אלו זיכרונות‬.‫קצרה‬ ‫ החוויה מחדש אפשרה במרחק של יותר‬.‫מתקופת המחבוא‬ ‫ לשאול שאלות ולחשוב על‬,‫ במצב טיפולי מוגן‬,‫מחצי מאה‬ ‫ המטופלים אפשרו לעצמם להביט על הנושא‬.‫החוויות של אז‬ ,‫מזוויות חדשות ואף תהו האם הם בעצמם היו מסוגלים‬ ‫ לחלוק את חייהם עם אנשים נוספים‬,‫תוך סיכון חייהם‬ ‫לתקופה בלתי מוגדרת מראש כמו בתקופת מלחמת עולם‬ .‫השנייה כשהם היו מוחבאים‬

‫בשלושים שנות פעילותה של עמותת אלה התמודדנו גם עם‬ .‫פעולות טרור ומלחמות אשר מטרתן הייתה לפגוע באזרחים‬ ‫בתקופות אלו העניקו מטפלי אלה עזרה נפשית באמצעות‬ .‫שיחות פרטניות או קבוצתיות במידת האפשר‬ ‫במלחמת המפרץ וכן במלחמת לבנון השנייה הגיעו אלינו‬ .‫אנשים לשיחות שנערכו במקומות מוגנים הכוללים חדרי בטחון‬ ‫לעתים מקומות סגורים אלה החזירו מטופלים לחוויותיהם‬ ,‫ נפילת הרקטות‬,‫ האזעקות‬,‫ בנוסף‬.‫במלחמת העולם השנייה‬ ‫הפיגועים וכן ההרגשה הכללית של חוסר בטחון וחוסר אונים‬ ‫עוררו בקרב ניצולי שואה פחדים רדומים ממלחמת העולם‬ ‫ הפך הטיפול להיות‬,‫ בעקבות מאורעות ותחושות אלו‬.‫השנייה‬ ‫ אנחנו המטפלים נתנו מרחב‬.’‫בעזרת הכאן והעכשיו‬-‫‘מעבד‬ ‫ עזרנו למטופלינו למצוא מילים‬.‫לאסוציאציות ולחוויה מחדש‬

86

Jaarlijkse/Bijzondere projecten

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫ שנתיים‬/ ‫פרויקטים חד פעמיים‬

Hulp in Crisistijd

‫עזרה בעת משבר‬

Emotioneel contact tussen cliënt en therapeut Gewoonlijk geeft een therapeut steun aan cliënten zonder deel te hebben (gehad) aan hun traumatische ervaringen. Maar tijdens de Libanonoorlog waren de therapeuten van Elah in Haifa en het noorden van het land getuigen van het trauma. De therapeuten maakten mee wat de cliënten meemaakten. Met het uitbreken van de vijandigheden hebben we een aantal initiatieven genomen om onze doelgroep bij te staan. Allereerst hebben we vanuit Tel Aviv naar het hele adressenbestand een e-mail gestuurd, waarin we onze constante beschikbaarheid bevestigden. Daarnaast belden wij elke dag persoonlijk naar ons bekende mensen in

87

het noorden, maar tevens naar Nederlanders in de regio die we nooit hadden ontmoet. Iedereen was gelukkig dat het contact werd gelegd. Het gaf een gevoel van veiligheid. Op moeilijke momenten is het belangrijk te weten dat er iemand is die kan luisteren en met wie je je emoties kan bespreken. Tijdens gesprekken met cliënten ging regelmatig bij een van ons therapeuten het luchtalarm af. De therapeut bevond zich dan in een ‘zwakke’ positie. Vroeger was het uit den boze dat de therapeut zijn gevoelens toonde, maar in de moderne psychologie erkent men juist het grote belang van het emotionele contact tussen cliënt en therapeut. De verbondenheid tussen de emoties

van de cliënt en die van de therapeut, die men inter-subjectiviteit noemt, geeft het therapeutisch contact meerwaarde. De eerste bijeenkomst van de opbouwgroepen na de oorlog hebben we gewijd aan de doorstane moeilijkheden. Deelnemers kwamen van heinde en verre, ook mensen die meestal minder betrokken zijn bij sociaal-culturele activiteiten. Het bleek een bijzondere en louterende ervaring om in de groep onze angsten en associaties, ons verdriet en ook onze krachten te kunnen bespreken. En wat was de conclusie? Dat velen van ons, anders dan in de Tweede Wereldoorlog, zich niet totaal onbeschermd en aan het lot overgeleverd hadden gevoeld.

Ook al was er steeds luchtalarm, een cliënt wilde per se voor een gesprek komen. Het leek verstandig de gebruikelijke therapiekamer te verwisselen voor de schuilkamer. Die dag beleefden we een doorbraak: de cliënt besloot een begin te maken met echt leven en niet alleen te overleven. De actuele situatie deed hem inzien dat het verleden zijn leven te negatief had beinvloed. De sessie tijdens het luchtalarm had hem vertrouwen gegeven dat hij er niet alleen voor stond en dat er letterlijk en figuurlijk een veilige plaats bestond.

‫פריצת דרך בעת משבר‬ ‫אחד המטופלים התעקש להגיע אל המפגש‬ ‫הטיפולי גם אם במהלכו או במהלך הנסיעה‬ ‫ היה זה מן התבונה‬.‫נשמעו בלי הרף האזעקות‬ .‫להחליף את חדר הפגישות הרגיל במרחב המוגן‬ ‫ המטופל החליט‬:‫באותו יום חווינו פריצת דרך‬ ‫ המצב‬.‫ ולא רק לשרוד‬,‫להתחיל לחיות מחדש‬ ‫האקטואלי הביא אותו להכרה שהעבר השפיע על‬ ‫ המפגש שהתקיים ממש‬.‫חייו באורח שלילי מדי‬ ‫בעת האזעקה העניק לו את האמונה שאינו ניצב‬ ‫ במובן הסמלי‬,‫ אלא שקיים מקום בטוח‬,‫לבדו‬ .‫והמציאותי כאחד‬

‫ אבל‬,‫ בעבר היו רואים בכך מקרה ביש‬.’‫בעמדה ‘נחותה‬ ‫בפסיכולוגיה המודרנית מכירים דווקא בחשיבות הרבה‬ .‫שבמגע הרגשי בין מטופל למטפל‬ ‫ הנקרא‬,‫מישור המגע בין רגשי המטפל והמטופל‬ .‫ מוסיף ערך למגע הטיפולי‬,’‫אישית‬-‫‘סובייקטיביות בין‬ ‫את המפגש הראשון של קבוצות השיקום אחרי המלחמה‬ ‫ משתתפים‬.‫הקדשנו בצפון לקשיים שעברו על האנשים‬ ‫ וביניהם גם כאלה שעל פי רוב אינם‬,‫הגיעו ממרחקים‬ ‫ הסתבר‬.‫ממשתתפי הפעילויות החברתיות והתרבותיות‬ ‫פשֵר לנו להסיח‬ ְ ִ ‫ שא‬,‫כי המפגש היה חוויה מזככת ומיוחדת‬ ‫ ביגון שידענו וגם בכוח‬,‫בחברותא בפחדינו וזיכרונותינו‬ ‫ והמסקנה? כי רבים מבינינו לא הרגישו עצמם‬.‫שנמצא לנו‬ ‫ כפי שהרגישו בשעתם‬,‫הפעם חסרי מגן ומופקרים לגורל‬ .‫במלחמת העולם השנייה‬

‫בדרך כלל מעניק המטפל עזרה למטופליו מבלי שהוא‬ ‫ לא כך היה‬.‫עצמו חווה את הטראומה שעברה עליהם‬ ‫ כאשר מטפלי אלה המתגוררים‬,‫במלחמת לבנון השנייה‬ ‫ עם פרוץ אירועי‬,‫ לפיכך‬.‫בצפון חוו על בשרם את המאורעות‬ ‫ נקטנו כמה יוזמות על מנת לעזור למטופלינו‬,‫המלחמה‬ .‫באזורים הנפגעים‬ ‫מייל מתל אביב אל כל קבוצות‬-‫ראשית כל שיגרנו הודעת אי‬ ‫ נוסף‬.‫ ובה הודגש שאנו עומדים לרשותם בכל עת‬,‫הקשר שלנו‬ ‫ וכן ליוצאי הולנד אחרים‬,‫טלְפַּנו יום יום למיודעינו בצפון‬ ִ ‫לכך‬ .‫ הכול שמחו שנוצר קשר מבוסס‬.‫שכלל לא פגשנו עד היום‬ ‫ ברגעים קשים חשוב לדעת כי‬.‫הדבר העניק תחושת בטחון‬ .‫ שאתו תוכל לחלוק את רגשותיך‬,‫קיים מישהו שמטה אוזן‬ ‫לא פעם קרה שבעת השיחה עם מטופל נשמעה אזעקה‬ ‫ הדבר הזה העמיד את המטפל‬.‫במקום מגוריו של המטפל‬

88

In de Israëlische samenleving

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫בחברה הישראלית‬

Beth Moreshet

‫בית מורשת‬

Lachen, leren, dansen, zingen Nadat we al jaren oorlogsoverlevenden van Nederlandse afkomst behandelden, hebben we in 1999 onze kennis ook ten dienste gesteld van overlevenden buiten onze doelgroep. De afdeling welzijnswerk voor ouderen van de gemeente Herzlia heeft dat jaar in samenwerking met Elah Beth Moreshet opgericht. Dat is een sociaal-culturele vereniging voor oudere mensen waar speciale aandacht wordt geschonken aan de behoeften van oorlogsoverlevenden. De ouderen vinden in Beth Moreshet een warme en aangename sfeer, een luisterend oor, emotionele steun, kortom, een omgeving die zijn bezoekers omarmt. Beth Moreshet heeft al jaren eenzelfde ledental, dat

89

schommelt rond de honderd. De vereniging biedt tal van activiteiten waarvan sommige gerelateerd zijn aan de oorlog maar andere helemaal niet. De ouderen kunnen bijvoorbeeld computerles krijgen van middelbare scholieren die in Beth Moreshet vrijwilligerswerk doen, maar ze worden ook gevraagd mee te werken aan de jaarlijkse Sjoa-herdenking en hun verhaal aan jongeren door te geven. Kort geleden is een intergenerationele schrijfgroep van start gegaan (zie pag. 94). Tevens worden gespreksgroepen met therapeutische elementen gehouden, geleid door maatschappelijk werksters van de gemeente. Herzlia probeert met deze groepen en bezigheden een antwoord te geven op de speciale problemen waarmee ouder wordende oorlogsoverlevenden te maken krijgen. Veel van de overlevenden hebben nooit echt hun verdriet en rouw verwerkt. Met de jaren hebben ze niet alleen een verminderde lichamelijke weerstand, maar neemt ook hun vermogen af om geestelijke pijn te onderdrukken. Het idee was om activiteiten aan te bieden die de oorlogsoverlevenden verbinden met hun geschiedenis en met hun wortels in Israël. Toen

‫עוגן לרגשות ומחשבות‬ het model succesvol bleek, zijn ook in andere steden verenigingen voor oorlogsoverlevenden opgericht, waar de mensen kunnen lachen, leren, dansen, zingen en waar ze zich prettig voelen. Vanaf het prille begin wordt Beit Moreshet geleid door de stichting Aleh. Eshel, de vereniging voor planning en ontwikkeling van diensten voor ouderen in Israël, en het ministerie van welzijn zorgen voor de financiële ondersteuning. Elah is jarenlang verantwoordelijk geweest voor de professionele begeleiding van de leiders van de gespreksgroepen. Speciaal voor die gespreksgroepen ontwikkelden stafleden van Elah en de sociaal werkers een methode die ‘Het Anker’ wordt genoemd. Volgens deze methode wordt het groepsgesprek ingeleid met een verhaal, gedicht of film waarin gevoelens en relaties centraal staan. Zo’n inleiding stimuleert de groepsleden om te vertellen over hun oorlogservaringen. Maar als de emoties te heftig en overweldigend worden, brengen de groepsleiders het gesprek weer terug op het inleidende verhaal, dat emotioneel verwijderd is van de overlevenden en minder belastend. Zo kunnen de deelnemers heen en weer bewegen tussen hun eigen ervaringen en het verhaal of de film. Het verhaal geeft een vorm van bescherming en heeft de functie van anker.

‫ שיעורי‬,‫ מעורבים בפעילויות רבות כגון‬,‫מגיעים למועדון‬ ‫מחשב אותם מעבירים תלמידי בית ספר תיכון ומתנדבים‬ .‫אחרים אשר עוזרים בארגון מסיבות‬ ‫בפעילות של ‘בית מורשת’ הושם דגש על החיבור להיסטוריה‬ ‫ ישנו‬,‫ בהקשר זה‬.‫של ניצולי השואה ולשורשיהם בארץ‬ ‫דגש מיוחד על הנצחת השואה בצורות שונות כגון בטכס‬ .‫ביום הזיכרון לשואה ולגבורה ובהעברת המורשת לנוער‬ ,)95 ‫על כן פועלת קבוצת כתיבה בין דורית (ראה עמוד‬ ,‫שבה משתתפים ניצולי שואה ובני נוער מבית ספר תיכון‬ ‫המונחית על ידי מטפלת מטעם אלה ועובדת סוציאלית‬ ‫ בנוסף מתקיימות קבוצות דיון לניצולי‬.‫מעיריית הרצלייה‬ ‫ אשר מונחות על ידי עובדות סוציאליות‬,‫שואה עם גוון טיפולי‬ ‫ בכך נתנה עיריית הרצלייה מענה לבעיות‬.‫מעיריית הרצלייה‬ ‫ רבים מהניצולים‬.‫המיוחדות של ניצולי שואה מזדקנים‬ ‫לא עיבדו את האבל שלהם ובעת זקנתם פוחתת היכולת‬ .‫הנפשית שלהם לדחוק כאב רגשי‬ ‫במשך שנים ליוותה אלה את הצוות המקצועי של בית‬ ‫ אלה והצוות המנחה פיתחו‬.‫מורשת ונתנה להם הדרכה‬ .’‫יחד שיטה טיפולית מיוחדת לניצולי שואה המכונה ‘העוגן‬ ‫ שיר או‬,‫ שיחה מונעת על ידי גירוי כגון סיפור‬,‫לפי שיטה זו‬ ‫סרט המכילים נושאים הקשורים לרגשות או לקשרים בין‬ ‫ נושאים אלה עוזרים למשתתפי הקבוצה‬,‫ בדרך כלל‬.‫אישיים‬ ‫ אך כאשר הרגשות עולים‬.‫לספר חוויות הקשורות לשואה‬ ‫ומציפים מדי מכדי להתעמת עמם מחזירים מנחי הקבוצה‬ ‫את השיחה בחזרה לסיפור או לסרט שהם רחוקים רגשית‬ ‫ בצורה כזאת יכולים משתתפי‬.‫מהניצולים וכך פחות מציפים‬ ‫הקבוצה לנוע בין החוויות האישיות שלהם לבין הסיפור או‬ .’‫ הסיפור מהווה סוג של הגנה ופועל כ’עוגן‬.‫הסרט‬ ‫לאחר הקמתו והצלחתו של בית מורשת הוקמו בערים שונות‬ ‫ מקומות בהם אנשים‬,‫מספר רב של מועדונים לניצולי שואה‬ .‫ לשיר ולחוות בצוותא‬,‫ לרקוד‬,‫ ללמוד‬,‫יכולים לצחוק‬

.‫ מקום המכיל את המבקרים‬,‫אוזן קשבת ותמיכה רגשית‬ ‫ בשיתוף עם‬.‫ה‬.‫ל‬.‫‘בית מורשת’ מופעל על ידי עמותת ע‬ ‫ האגודה לתכנון ולפיתוח שירותים למען‬,‫ אש”ל‬.‫העירייה‬ ‫הזקן בישראל ומשרד הרווחה הם מממנים נוספים של‬ .‫המועדון‬ ‫ חלק מהפעילויות‬.‫המועדון מציע פעילויות שונות ומגוונות‬ ‫ אשר‬,‫ מתנדבים‬.‫קשורות לשואה ואחרות אינן קשורות‬

‫לאחר עשרים שנים בהן טיפלה אלה בניצולי שואה‬ ‫ יצאנו עם המומחיות שלנו לניצולי שואה‬,‫ממוצא הולנדי‬ ‫ הקים המדור לרווחת‬1999-‫ ב‬.‫מחוץ לקבוצת היעד שלנו‬ ‫האוכלוסייה המבוגרת בעיריית הרצלייה בשיתוף עם אלה‬ .’‫ ‘בית מורשת‬,‫תרבותי לניצולי שואה‬-‫את המועדון החברתי‬ ‫‘בית מורשת’ הינו מועדון גמלאים עם פעילות חברתית תוך‬ ‫ ניצולי השואה‬.‫דגש על הצרכים המיוחדים של ניצולי שואה‬ ‫ מקום של‬,‫מוצאים ב’בית מורשת’ סביבה חמה ונעימה‬

90

In de Israëlische samenleving

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫בחברה הישראלית‬

Wehadarta pne zakeen

’‫‘והדרת פני זקן‬

Zorg voor de ziel van bejaarden Het project ‘Wehadarta pne hazakeen’, tussen 2007 en 2009 door Elah begeleid, is opgezet door het ministerie van ouderenzorg. De bedoeling ervan is hulpbehoevende bejaarden in het hele land, onder wie ook oorlogsoverlevenden, in contact te brengen met jongeren die alternatieve dienstplicht vervullen (bne sjeroet). Deze bne sjeroet gaan wekelijks naar vaste adressen en vervullen bij iedere bejaarde bepaalde taken. Ze begeleiden hen naar de arts, doen inkopen, helpen met administratieve zaken, spelen spelletjes of lezen voor, kortom, allerlei vormen van assistentie zijn mogelijk. Het enige waar de bne sjeroet zich niet mee bezig mogen houden is de lichamelijke verzorging van ouderen en schoonmaakwerk.

91

Het project, het allereerste in zijn soort, is in 2007 kleinschalig uitgeprobeerd. Elah heeft dat jaar in Jeruzalem 15 bne sjeroet opgeleid en ingezet ten dienste van 75 bejaarden. Na een basiscursus van vijf dagen, waarin onderwerpen als ouderenzorg, Sjoa en de rechten van oorlogsoverlevenden aan de orde kwamen, zijn de bne sjeroet begonnen met het huisbezoek. Daarmee hield hun begeleiding niet op. Als vervolg op de basiscursus heeft Elah de bne sjeroet wekelijks individueel en in groepsverband begeleid. Het proefproject had zowel bij de bejaarden als bij de bne sjeroet veel succes. De bejaarden voelden zich daadwerkelijk gesteund. De jongeren constateerden dat ze hun diensttijd zinvol besteedden en een relevante bijdrage leverden aan de samenleving. Ze voelden zich zelfs verrijkt door de contacten. ,,Als jongere sta je er niet bij stil dat de wereld van bejaarden zo vol en creatief is. Ieder huis waar wij binnenkomen is een wereld op zichzelf’, aldus een bat sjeroet. In 2008 is het project uitgebreid tot 170 bne sjeroet en 800 bejaarden in het hele land. Maatschappelijk werkers in dienst van Elah hebben het tweede jaar dankzij de

‫בני שירות לאומי בסיוע חברתי לקשישים‬ bemiddeling van verantwoordelijke afdelingen in talloze gemeenten contact gekregen met bejaarden. Ook meldden bejaarden zich zelfstandig aan bij Elah. Naast de huisbezoeken zijn de bne sjeroet het tweede jaar begonnen groepsactiviteiten te organiseren in de club-, buurt- of bejaardenhuizen waaraan hun bejaarden zijn verbonden. De activiteiten worden gebaseerd op de vaardigheden van de bne sjeroet en op de belangstelling van de bejaarden en de instellingen. Ook na het tweede jaar waren de reacties van alle betrokkenen buitengewoon positief. Het project bleek op een reële nood te stuiten. De bitoeach leumi zorgt, als het goed is, voor de lichamelijke verzorging van bejaarden. Maar voor de ziel zorgt niemand, terwijl veel bejaarden hunkeren naar contact . Helaas is het proces op dat punt voor Elah gestopt. Het ministerie van ouderenzorg besloot in de zomer van 2009 over te gaan tot een openbare aanbesteding van het project en heeft de voorkeur gegeven aan een andere begeleidende organisatie. Met pijn in het hart heeft Elah afscheid genomen van de bejaarden, de bne sjeroet en van een aantal medewerkers. Tegelijkertijd zijn we dankbaar dat we de mogelijkheid hebben gehad bij te dragen aan een initiatief dat voor veel ouderen zo’n grote verandering in hun leven heeft betekend. Dankzij het project is de sociale dienstverlening aan bejaarden een punt op de overheidsagenda geworden, terwijl de media de nood van veel bejaarden bij het grotere publiek onder de aandacht hebben gebracht.

‫ מה שעזר‬,‫אלה לפני ובמהלך כל שנת השירות שלהם‬ ‫להם להתמודד עם הקשיים בהם נתקלו בדרכם במפגש‬ ‫ הפרויקט זכה להצלחה גדולה הן בקרב בני‬.‫עם הקשישים‬ ‫השירות שחוו שנה גדושת חוויות ומספקת מבחינת תחושת‬ ‫הנתינה והן בקרב הקשישים שהרגישו כי הם סוף כל סוף‬ ‫ מה שנתן תחושה של‬,‫נראים ונשמעים ע"י הדור הצעיר‬ .‫גישור על הפערים הבין דוריים‬ ‫ כבר לקחו בו חלק‬2008 ‫הפרויקט התרחב וגדל ובשנת‬ ‫כמאה ושישים בני ובנות שירות לאומי וכשמונה מאות‬ ‫ הפרויקט החל לפעול במקומות רבים והפך‬.‫קשישים‬ .‫לפרויקט בפריסה ארצית‬ ‫רכזות אלה יצרו קשרים מקצועיים עם מדורי הקשישים‬ ‫ מרכזי יום‬,‫ בתי אבות‬,‫בעיריות השונות בכל רחבי הארץ‬ ‫וארגונים נוספים הפועלים למען קשישים ואלו התגייסו‬ ‫ כמו כן‬.‫לעזרה בגיוס הקשישים הרבים מקרב הקהילה‬ ‫פנו אלינו עצמאית קשישים רבים ששמעו על הפרויקט‬ .'‫ורצו גם כן 'בת‬ ‫ השתלבו בני השירות‬,‫במקביל לביקורי הקשישים בביתם‬ ‫גם במקומות קהילתיים כגון מועדוני גיל הזהב ומרכזי יום‬ .‫לקשישים ושם העבירו פעילויות קבוצתיות‬ ‫ מדורי‬,‫ההדים החיוביים אשר חזרו אלינו מהקשישים‬ ‫ בני ובנות השירות והמקומות הקהילתיים‬,‫הקשישים בעיריות‬ ‫תרמו להבנה ולקידום המודעות של נושא העזרה החברתית‬ .‫של צעירים לקשישים בארץ‬ ‫ בעיתונות ואף בטלוויזיה והגיעו‬,‫'והדרת' זכה לסיקור ברדיו‬ ‫אלינו עוד ועוד פניות של בני שירות וקשישים שרצו לקחת‬ .‫חלק בפרויקט‬ ‫ כפי‬,‫המשרד לענייני גמלאים הוציא את הפרויקט למכרז‬ ‫ הפרידה‬.‫שנהוג לעשות ולצערנו עמותת אלה לא זכתה בו‬ ‫ אך‬,‫ הייתה קשה‬2009 ‫מהקשישים ומבני השירות באוגוסט‬ ‫מלוות אותנו בעיקר תחושות של גאווה ושל עשייה ותרומה‬ .‫לפרויקט חשוב ויפה זה‬

.‫ועד עזרה במילוי טפסים וסיוע במיצוי זכויותיו של הקשיש‬ ,‫ בירושלים‬2007 ‫אלה החלה להפעיל את הפרויקט בשנת‬ ‫ ובו לקחו חלק‬,‫תל אביב ורמת השרון במתכונת ניסיונית‬ ‫ לאחר‬.‫חמישה עשר בני שירות ושבעים וחמישה קשישים‬ ‫ בו קיבלו בני השירות אינפורמציה‬,‫סמינר של חמישה ימים‬ ‫ זכויות הקשישים‬,‫ בדידות חברתית‬,‫ שואה‬,‫רבה על זקנה‬ .‫ יצאו בני השירות לדרך‬,'‫בארץ וכו‬ ‫בני השירות קיבלו ליווי והדרכה צמודים מהרכזות של‬

‫ תחת‬2007-2009 ‫פרויקט 'והדרת פני זקן' שפעל בשנים‬ ‫ הנו יוזמה של המשרד לענייני‬,‫הליווי המקצועי של אלה‬ ‫ שהתבסס כולו‬,‫ בפרויקט מיוחד וראשון מסוגו זה‬.‫גמלאים‬ ‫ בני ובנות שירות לאומי‬,‫ ביקרו מתנדבים‬,‫על עזרה לקשישים‬ ‫ברחבי הארץ אנשים קשישים בביתם ונתנו להם עזרה‬ ,‫ כל בן ובת שירות ביקרו כשישה קשישים בשבוע‬.‫חברתית‬ ‫ תחומי‬.‫יצרו איתם קשר קרוב וסייעו להם במגוון נושאים‬ ‫ טיול בחוץ או ליווי לקופת החולים‬,‫העזרה נעו משיחת חולין‬

92

In de Israëlische samenleving

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫בחברה הישראלית‬

Beschoetam en La’ad

’‫‘בזכותם’ ו’לעד‬

Rechten en erkenning voor oorlogsoverlevenden Het is geen geheim dat de Israëlische samenleving zich jarenlang weinig heeft bekommerd om een speciale groep ingezetenen: de oorlogsoverlevenden. Een van de consequenties daarvan is dat de weinige financiële regelingen die voor deze groep zijn getroffen, vaak niet eens bekend zijn bij de overlevenden zelf noch bij de hulpverlenende instanties. Het overgrote deel van de overlevenden benut niet de rechten, terwijl ze er wel behoefte aan hebben. Anno 2009 leeft bijna een derde van de 280.000 oorlogsoverlevenden onder de armoedegrens. Om een einde te maken aan deze situatie heeft de Raad voor Vrijwilligerswerk eind 2007 het project ‘Beschoetam’ opgezet. De bedoeling was met hulp van vrijwilligers oorlogsoverlevenden te informeren over en te helpen bij de aanvraag van financiële bijstand. Het project werd in eerste instantie gefinancierd door de Claims Conferentie en de Jewish Agency, terwijl de uitvoering in handen was van een groot aantal organisaties. De stichting Aviv schoolde vrijwilligers op het bureaucratische vlak en leverde informatie over de financiële regelingen en de aanvraagprocedure, en de stichting Roeach Tova koppelde vrijwilligers aan overlevenden. De vrijwilligers werden gerecruteerd door de Raad voor Vrijwilligerswerk. Elah is vanaf het begin verantwoordelijk gesteld voor de voorlichting over de psychologische en emotionele aspecten van het werk. De voorlichting is bedoeld voor zowel vrijwilligers als voor professionele werkers. Dankzij het initiatief is de

93

bewustwording en de betrokkenheid van de werkers in het veld enorm vergroot. Het ministerie van gezondheid bijvoorbeeld besloot meteen na de start Beschoetam te introduceren bij alle hulpverleners die in bejaarden- en ziekenhuizen werkzaam zijn. Overal in het land zijn bijscholingsdagen gehouden waarop Elah en andere organisaties voor deze beroepsgroep lezingen en workshops hebben gegeven. Daarnaast heeft Elah via het leger, universiteiten en via de regionale raad van Emek Jisrael voorlichting gegeven aan vrijwilligers. De workshops van Elah duren drie uur. In die tijd houden we een inleiding over de emotionele verschijnselen bij oorlogsoverlevenden en praten we over de psychologische effecten van de Sjoa op ouderen. De vrijwilligers krijgen praktische aanwijzingen over het huisbezoek en doen met groepsgenoten oefeningen (rollenspelen). Behalve voor kennisoverdracht benutten we de workshops om de vaardigheden van de vrijwilligers te toetsen en te bepalen of ze in staat zullen zijn respect op te brengen voor de gastheer of -vrouw. Tijdens de huisbezoeken leggen overlevenden meestal hun hele oorlogsverhaal op tafel. Bij Elah vinden we het belangrijk dat de vrijwilliger hen de erkenning geeft die zij zoveel jaren hebben gemist. Toen Beschoetam in de loop van 2009 wegens gebrek aan fondsen ophield te bestaan, nam de Jewish Agency de fakkel over. De organisaties die

aan Beschoetam deelnamen, werden ook bij La’ad, het nieuwe project, betrokken. De doelstellingen en werkzaamheden van Beschoetam en La’ad zijn bijna identitiek. Het enige verschil is dat de vrijwilligers van La’ad nog een extra taak hebben en ook het levensverhaal van overlevenden op papier zetten. Ook van de nieuwe vrijwilligers van La’ad heeft een groot aantal nooit met oorlogsoverlevenden gewerkt; anderen hebben wel contact gehad, maar hebben nooit gefundeerde informatie gekregen over de ervaringen van oorlogsoverlevenden. Elah heeft binnen La'ad opnieuw de verantwoordelijkheid voor de opleiding van vrijwilligers gekregen. We vertellen de vrijwilligers hoe te reageren op mensen die geëmotioneerd raken tijdens het gesprek of wat te doen als het iemand niet lukt zijn ervaringen weer te geven. Door lezingen en door het gebruik van rollenspel leren de vrijwilligers hun communicatieve vaardigheden te verbeteren en met vaak confronterende situaties om te gaan.

‫תיעוד חיים ומיצוי זכויות לניצולי שואה‬ .‫מאז תחילת הפרויקט הוכשרו מאות רבות של מתנדבים‬ ‫הסדנאות נמשכות שלוש שעות ומשמשות גם למעין מיון בו‬ .‫נבדק האם למתנדבים יש יכולות הקשבה וכבוד לניצולים‬ ‫בדרך כלל בביקורי בית מספרים הניצולים את כל הסיפור‬ ‫שלהם מהשואה וחשוב לנו שהמתנדבים ייתנו לניצולים‬ ‫ הכרה שהייתה כה‬,‫את ההכרה ואת הכבוד המגיעים להם‬ .‫חסרה במשך שנים כה רבות‬ ‫ הקים‬,‫במקביל ליוזמת המועצה הלאומית להתנדבות‬ ‫ את המוקד הטלפוני‬2008 ‫ בשנת‬,‫המשרד לענייני גמלאים‬ ‫לניצולי שואה דרכו יכולים הניצולים לשאול שאלות לגבי‬ ‫ הפסיקה התכנית לפעול‬2009 ‫ בשלהי‬.‫זכויותיהם השונות‬ ‫ והמשרד לענייני גמלאים הקים את‬,‫מפאת חוסר באמצעים‬ ‫ אותם‬.‫פרויקט 'לעד' אשר מופעל על ידי הסוכנות היהודית‬ ‫ אופן‬.'‫ארגונים אשר עבדו ב'בזכותם' התחילו לעבוד ב'לעד‬ ‫ השוני היחיד הנו‬.'‫העבודה דומה לזו שהייתה ב'בזכותם‬ ‫ המתנדבים מתבקשים לכתוב‬,‫שבנוסף לבדיקת הזכויות‬ .‫את סיפור חייהם של הניצולים‬ ,‫מתנדבים רבים בפרויקט טרם עבדו עם ניצולי שואה‬ ‫לאחרים היה מגע עם ניצולים אך לא רכשו מספיק ידע‬ ‫ בעבודה עם אוכלוסייה רגישה כמו ניצולי‬.‫בנושא הזכויות‬ .‫השואה ישנם מטענים רגשיים כבדים שעולים לפני השטח‬ ‫ אנחנו‬.‫אלה מכשירה גם את המתנדבים בפרויקט זה‬ ‫ כיצד להגיב למישהו שמאוד מתרגש כאשר‬,‫מלמדים למשל‬ ‫ או מה עושים כשמישהו מספר‬.‫הוא מספר את סיפורו האישי‬ ‫רבות אך אינו יודע להתמקד ולספר את הסיפור באופן‬ ‫ על נושאים כאלה ורבים נוספים דנים בסדנאות‬.‫מאורגן‬ ‫ובעזרת משחקי תפקידים מקבלים המתנדבים כלים‬ ‫לשיפור מיומנויות התקשורת שלהם ולהתמודד כמיטב‬ .‫יכולתם עם מצבים שונים‬ ‫אנחנו באלה רואים את השתתפותנו בפרויקט חשוב זה‬ ‫ככבוד ומקווים לעזור לניצולים לשפר את מצבם הקשה‬ .‫בו שרו שנים רבות מדי‬

‫ עמותת 'אביב' מכשירה את‬.‫להופיע בקרב ניצולי שואה‬ ‫ הטכנית ומעבירה ידע‬,‫המתנדבים מבחינה הביורוקרטית‬ ‫ המעניקים לניצולי‬,‫ הקרנות והרנטות השונות‬,‫על הטפסים‬ ‫ עמותת 'רוח טובה' מתפקדת‬.‫ פיצויים או קצבאות‬,‫שואה‬ ‫כמוקד רישום של המתנדבים מצד אחד ושל הניצולים מצד‬ .‫ הם אחראים על השיבוץ וההתאמה בין השניים‬.‫שני‬ .‫ נוצרו יוזמות שונות בכל הארץ‬,‫כחלק מהשפעת הפרויקט‬ ‫ נרתם משרד הבריאות למשימה ונתן לעובדים‬,‫כך למשל‬ ‫הסוציאליים העובדים בבתי האבות ובבתי החולים לעבור‬ ‫ מועצות‬.‫הכשרות מטעם עמותת 'אביב' ועמותת אלה‬ ‫ קצינים‬,‫ ארגוני סטודנטים באוניברסיטאות שונות‬,‫אזוריות‬ ‫וחיילים בצבא להגנת ישראל גייסו מתנדבים מקרב אוכלוסיית‬ ‫היעד שלהם למען הפרויקט למיצוי זכויותיהם של ניצולי‬ ‫ בכל ההכשרות של פרויקט זה סיפקו מטפלי אלה‬.‫השואה‬ .‫את ההכשרה הפסיכולוגית של המתנדבים בכל רחבי הארץ‬

,‫זה לא סוד שבמשך כל שנות קיומה של מדינת ישראל‬ ‫ זכויות רבות‬.‫החברה לא דאגה כראוי לתושביה ניצולי השואה‬ ‫אינן מוכרות לניצולי שואה ולעתים קרובות גם אנשי המקצוע‬ ‫ רוב‬.‫העובדים עם הניצולים לא מודעים לזכויות הקיימות‬ .‫הניצולים אינו מנצל את זכויותיו למרות הצורך הגדול בהם‬ ‫ ניצולי השואה‬280,000-‫ כמעט כשליש מ‬2009 ‫בשנת‬ .‫ חי מתחת לקו העוני‬,‫החיים בארץ‬ 2007 ‫ יזמה לקראת סוף שנת‬,‫בכדי לשים קץ למצב זה‬ ‫ אשר‬,'‫המועצה הלאומית להתנדבות את פרויקט 'בזכותם‬ ‫מומן על ידי ועידת התביעות והסוכנות היהודית ובשיתוף‬ ‫ מטרת הפרויקט הייתה‬.‫עמותות שונות ואלה ביניהן‬ ‫שמתנדבים יבקרו ניצולי שואה בבתיהם בכל רחבי הארץ‬ ‫על מנת לבדוק יחד אתם אפשרויות למצוי זכויותיהם באופן‬ ‫ אלה אחראית על הכשרת המתנדבים מבחינה‬.‫מקסימאלי‬ ‫פסיכולוגית ונותנת מידע על תופעות רגשיות שיכולות‬

94

In de Israëlische samenleving

Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬

‫בחברה הישראלית‬

Intergenerationele schrijfgroep

‫קבוצות כתיבה בין דוריות‬

Jong en oud op zoek naar intimiteit In 2008 ging in Ramat Hasharon een bijzondere schrijfgroep van start, waarin oorlogsoverlevenden en middelbare scholieren samen schreven en spraken over levensvragen. Het doel van de groep was de ouderen en de jongeren de gelegenheid te geven van elkaar te leren, de kloof tussen de generaties te verkleinen en wederzijdse vooroordelen uit de weg te ruimen.

95

Aan deze allereerste ‘intergenerationele schrijfgroep’ deden vier oorlogsoverlevenden en vier leerlingen mee. De leerlingen kwamen uit de vierde klas van de middelbare school 'Rothberg' in Ramat Hasharon en hadden in het kader van het vak 'persoonlijke opdracht' (een vast onderdeel van het lesprogramma in dat jaar) voor deze schrijfgroep gekozen. De oorlogsoverlevenden werden gerecruteerd uit 'Café Europa', het ‘stamcafé’ van overlevenden in Tel Aviv. Om de week kwamen de ouderen en de jongeren anderhalf uur bij elkaar onder leiding van stafleden van Elah en sociaal werkers van de afdeling ouderenzorg van Ramat Hasharon. Ze wisselden gevoelens, wensen en verwachtingen uit over de plaats en betekenis van Israël, over wat ze willen worden of hadden willen worden, over liefde en vriendschap, familie en thuis. Soms werd ze gevraagd een voorwerp of gedicht van huis mee te brengen; naar huis toe namen ze elke keer schrijfopdrachten mee, die de daaropvolgende ontmoeting werden voorgelezen. Gaandeweg groeide tijdens de bijeenkomsten de intimiteit en het vertrouwen. Door de verhalen ontdekten de leerlingen dat ook ouderen eens jong waren, dat ze gebroken harten en ambities hadden, prestaties leverden maar ook teleurstellingen te verwerken kregen, en dat de ouderen op latere leeftijd nog een rijk (gevoels)leven hebben. De jongeren leerden de veerkracht en het doorzettingsvermogen van de oorlogsoverlevenden

‫כתיבה ככלי מקרב עולמות‬ waarderen; ze leerden inzien hoe belangrijk het begrip ‘familie’ voor de overlevenden is en hoe trots die zijn op de volgende generaties. De ouderen op hun beurt constateerden dat jongeren niet per definitie onverdraagzaam en ongeduldig zijn, maar veel respect kunnen opbrengen en openstaan voor de ervaringen van ouderen. Ze leerden ook het pragmatisme waarderen waarmee jongeren omgaan met alle vragen en moeilijkheden waarmee ze worden geconfronteerd. Alle deelnemers deelden het gevoel dat dankzij de ontmoetingen de afstand tussen de generaties veel kleiner was geworden. Dat was niet alleen het gevolg van het persoonlijke contact en de fysieke nabijheid, maar ook van de bewustwording van een oude waarheid, dat we allemaal mensen zijn en dat ouderen en jongeren veel meer gemeenschappelijk hebben dan je op het eerste gezicht zou denken. De intensiteit verschilt misschien, maar oud en jong zijn allebei op zoek naar intimiteit en veiligheid, waardering en respect. Aan het einde van deze schrijfgroep hebben we een boekje uitgegeven met verhalen van alle deelnemers en korte impressies van het groepsproces. Het succes was tevens aanleiding tot uitbreiding van het project. In 2009 zijn op initiatief en onder begeleiding van Elah in tien gemeentes intergenerationele schrijfgroepen van start gegaan; vanuit veel andere gemeentes zijn nieuwe aanvragen binnengekomen.

‫ לעתים‬.‫ על משפחה ועל בית‬,‫כתבו על אהבה ועל חברות‬ .‫ שיר או סיפור מהבית‬,‫התבקשו להביא חפץ‬ .‫אט אט נוצרה אווירה אינטימית וגדל האמון ההדדי‬ ‫דרך הסיפורים גילו תלמידי התיכון שהמבוגרים גם היו‬ ‫ השיגו דברים‬,‫ שחוו אהבות והיו להם שאיפות‬,‫צעירים פעם‬ ‫ הם למדו שאנשים מבוגרים חווים‬.‫והתמודדו עם אכזבות‬ ‫ התלמידים‬.‫גם בגיל מבוגר יותר חיים (רגשיים) עשירים‬ .‫למדו להעריך את גמישותם ואת נחישותם של הניצולים‬ ‫הם הבינו את חשיבותה של משפחה ואת הגאווה של‬ .‫הניצולים בדורות הבאים‬ ‫ את‬,‫התלמידים למדו להעריך את הרצון לחיים של הניצולים‬ ‫ את ערכה של‬,‫היכולת להתגבר על קשיים ולהמשיך הלאה‬ ‫ הקשישים בתורם גילו נוער‬.‫משפחה והגאווה בדור ההמשך‬ ‫ מלא כבוד ופתיחות לסיפורו של‬,‫ סבלני ומקשיב‬,‫סובלני‬ ‫ הם גם העריכו את האופן הפרגמאטי בו מתמודדים‬.‫הזולת‬ .‫הצעירים עם שאלות ועם קשיים שהם פוגשים בדרכם‬ ‫כל המשתתפים חשו שהמפגשים גישרו על פערים בין‬ ‫ כולם גילו שאנחנו כולנו בני אדם ושלצעירים‬.‫הדורות‬ ‫ולמבוגרים הרבה יותר במשותף ממה שחושבים במבט‬ ‫ אך צעיר ומבוגר‬,‫ העוצמות אולי פוחתות עם הגיל‬.‫ראשון‬ .‫ הערכה וכבוד‬,‫ בטחון‬,‫מחפש אינטימיות‬ ‫בסיום קבוצת הכתיבה הוצאנו לאור חוברת בה מבחר‬ ‫מסיפורי חברי הקבוצה וכן קטעים אישיים קצרים של כל‬ ‫ רעיון קבוצות הכתיבה‬.‫חבר קבוצה על רשמיו מן הקבוצה‬ ‫ דוריות התקבל בהצלחה במינהל גיל הזהב ברמת‬- ‫הבין‬ ‫ צוות המורים‬,‫ בתיכון "רוטברג" על ידי התלמידים‬,‫השרון‬ ‫ אלה החליטה ליישם רעיון‬.'‫והקשישים מ'קפה אירופה‬ ‫ החלו לפעול‬2009 ‫זה גם במקומות אחרים בארץ ובשנת‬ ‫דוריות חדשות ביניהן בתל‬-‫בארץ עשר קבוצות כתיבה בין‬ ‫ גם ברמת‬.‫ הרצלייה ופתח תקווה‬,‫ מודיעין‬,‫ ירושלים‬,‫אביב‬ ‫השרון היה ביקוש לקבוצה חדשה עם קשישים ותלמידים‬ .‫חדשים‬

‫ ברמת השרון ובחרו במסגרת 'מחויבות‬,'‫ספר תיכון 'רוטברג‬ ‫ ניצולי השואה היו חברי ' קפה‬.‫אישית' להשתתף בקבוצה זו‬ .‫ מקום מפגש עם אופי אירופאי‬,‫אירופה' באותה עיר‬ ,‫המבוגרים והצעירים נפגשו פעם בשבועיים למשך שעה וחצי‬ ‫לשניים עשר מפגשים בהנחיית מטפלת אלה ומנחה ממינהל‬ ‫ בכל פעם קיבלו נושא שעליו כתבו‬.‫גיל הזהב ברמת השרון‬ ‫ הם כתבו ושתפו זה את זה במשמעות‬.‫בבית למפגש הבא‬ ‫ הם‬,‫ במה היו רוצים להיות כשיהיו גדולים‬,‫של ארץ ישראל‬

‫ הוקמה ברמת השרון קבוצת כתיבה מיוחדת‬2008 ‫בשנת‬ ‫ בה השתתפו ניצולי שואה ותלמידי‬,‫ראשונה בין דורית‬ ‫ מטרת הקבוצה הייתה לערוך היכרות בין‬.‫בית ספר תיכון‬ ,‫תלמידי התיכון הצעירים לבין ניצולי השואה המבוגרים‬ .‫לקרב בין העולמות וללמוד זה על תחומי העניין של זה‬  .‫הכתיבה שימשה ככלי להשגת מטרה זו‬ ‫בקבוצת כתיבה בין דורית זו השתתפו ארבעה ניצולי שואה‬ ‫ התלמידים למדו בבית‬.‫וארבעה תלמידי בית ספר תיכון‬

96



Elah 30 jaar

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬



Summary

Elah is 30 years old. It was in 1979 that a group of Dutch men and women became aware of the need for an organization that could provide assistance to Dutch Holocaust survivors, many of whom, along with their families, still suffered from the scars of that war and were in need of social and psychological support, both short and long-term. After extensive preparations, their vision became reality and Elah, the organization for reciprocal assistance, was founded. Elah became the first institute in Israel to provide professional psychological and social assistance to Holocaust survivors. The organization’s initial social and therapeutic services were later supplemented with an extensive volunteer network and with cultural activities within the Dutch community. Thus, under the leadership of successive directors, and with the support of presidents and board members, Elah’s reach steadily broadened and deepened, transforming it into the foundation for social solidarity that its founders imagined. With this volume we set out to showcase what Elah is, what it does, and what it means to those who use its services. We have tried to formulate why we offer the activities as we do, what is the theoretical framework that underlies our care, and what effect the activities have had. Chapter 1 deals with the organization itself. Like other foundations, Elah is a non-profit organization that was created in order to further a worthy cause. Three of its founders tell us of the moral imperative that prompted the creation of Elah and influenced how the organization took shape. The proposed merger with Amcha (which never came to pass) is discussed, as is the future of Elah, the board, and Infocus, the organization’s newly-digitized magazine. The remaining chapters describe Elah’s activities. These can be divided into five main categories: treatment; group treatment; community work; special projects; outreach projects in Israeli society. Chapter 2, Treatment, addresses Elah’s therapeutic services, which include psychological and psychiatric treatment of individuals, couples, families, children, and of refugees and child survivors. It is in the memory of one such child survivor, Leah Nir, who left her estate to Elah, that we publish the series Childhood?, which aims to further society’s understanding of child survivors.

Chapter 3, Group Treatment, describes the second-generation discussion groups, writing groups, and film groups that Elah sponsors. In recent years, the writing groups in particular have proved to be popular. Writing helps many survivors cope with their experiences; for the families, these chronicles and compositions of their loved-one’s experiences have proved invaluable. In chapter 4, the various activities of our volunteers and Elah’s diverse community work comes to the fore, ranging from Coffee Mornings for the elderly to art exhibits in Elah’s Tel Aviv office. Part of the philosophy at Elah is that members become involved also in organizing and leading activities. The last twenty years have shown that men and women who maintain connections with their past and are aware of their roots are usually more successful in making their way through a new environment. We also know that people generally benefit when they actively contribute to the community. This is true not only for the Dutch, but, generally, for everyone. Chapter 5 deals with Elah’s special projects, the most important of which is the annual commemoration of the Holocaust. More than two hundred people typically join us for the ceremony, which is marked by an atmosphere of pain and mutual consolation, but infused with a sense of optimism and hope, too, because of the stories of perseverance and strength that are shared. Chapter 6 addresses Elah’s outreach work. A few years ago it was decided that the time had come for Elah to offer her services outside the Dutch community and to pass on the knowledge we have gained over the decades. This decision resulted in the development of significant projects that are directed at other groups in Israeli society. All in all, we present here 31 different narratives which, both individually and together, demonstrate the diverse work that Elah carries out. It also confirms what we already know: that we can be proud of what we have achieved. The illustrations included in the volume were supplied by people in our community. At the beginning of this anniversary year, we sent blank postcards to all the people who use our services. We invited them to fill the postcard with any feelings, thoughts, or associations that Elah evokes for them. The responses we received were often moving, and we were exceedingly happy to include them all in this volume.

97

98



‫ תמכו בפרויקטים שלנו‬,'‫עזרו ל'אלה‬ .‫ קרנות ואנשים פרטיים‬,‫'אלה' מגייסת תרומות מתאגידים‬ .'‫נשמח לספק פרטים נוספים על אפשרויות התרומה ל'אלה‬ ‫תורמים המתעניינים מוזמנים ליצור קשר ישירות עם המנהל הפיננסי‬ 052-3589919 :'‫ טל‬,‫מר בני לייזר‬ ‫פרטי חשבון הבנק של 'אלה' לתרומות בישראל‬ 078696/47 ‫ חשבון‬063 ‫ סניף‬,‫בנק איגוד‬ )‫ מרכז לסיוע נפשי חברתי ליוצאי הולנד וקרוביהם (ע"ר‬- '‫'אלה‬ ,157 ‫ רחוב יגאל אלון‬,‫בית פנינת איילון‬ 67443 ‫ תל אביב‬,941 ‫משרד‬ 03-6951574 :‫ פקס‬,03-6910921 :'‫טל‬ [email protected] www.elah.org.il

Elah 30 jaar

Steun Elah Elah is als non-profitorganisatie afhankelijk van donaties. Ook u kunt ons door een financiële bijdrage helpen onze werkzaamheden voort te zetten. Donateurs die Elah willen helpen, kunnen contact opnemen met Bennie Leezer, financieel-organisatorisch directeur, tel. 052-3589919. Voor belastingaftrekbare donaties in Israël: Union Bank (Tel Aviv), rek.nr. 063-078696/47 In Nederland: ABN-AMRO (Amsterdam), rek.nr. 5505 09615 t.n.v. Stichting Elah Nederland

2010

2010

‫ שנה‬30 ‫אלה‬



99

‫כתיבה‬ ‫שני גרשמן‬ ‫פאו‬-‫סוניה לצטר‬ ‫לאונטין וירמן‬ ‫עריכה‬ ‫לאונטין וירמן‬ ‫תרגום‬ ‫איתמר פרת‬ ‫עיצוב גרפי‬ ‫סטודיו אורנה כהן‬

Tekst Shani Gershman Sonia Letzter-Pouw Leontine Veerman Samenstelling Leontine Veerman Vertaling Ithamar Perath Vormgeving Studio Orna Cohen

Elah - Centrum voor psycho-sociale begeleiding van uit

Nederland afkomstigen en hun families (r.a.) Yigal Alon st. 157, 0ffice 941 Tel Aviv 67443, Israël tel. +972-3-6910921, fax. +972-3-6951574

.‫ או אחר מכל חלק שהוא מן החומר שבספר זה‬,‫ אופטי‬,‫ לשדר או לסרוק בכל דרך או בכל אמצעי אלקטרוני‬,‫ לאחסן במאגרי מידע‬,‫ לתרגם‬,‫ להעתיק‬,‫אין לשכפל‬ .‫ למעט הוראה מפורשת בכתב מן המחברות‬,‫שימוש מסחרי מכל סוג בחומר הכלול בספר זה אסור בהחלט‬ Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieen, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers.