INFORMATIE JONGEREN IN ROUW JAAR STICHTING STERRENKRACHT

INFORMATIE JONGEREN IN ROUW 13-18 JAAR STICHTING STERRENKRACHT

Voorwoord Beste ouders/verzorgers, Deze informatie is bedoeld om antwoord te geven op vragen als:      

Hoe ga ik om met het verdriet, angst of boosheid van mijn kind? Hoe weet ik eigenlijk of mijn kind het verlies op een goede manier verwerkt? Hoe verwerken kinderen het verlies van een dierbare? Wat kan ik beter wel of niet doen? Hoe lang duurt het om zo'n ingrijpende gebeurtenis te verwerken? Hoe ga ik met mijn eigen emoties om en laat ik dit merken aan mijn kind?

Mocht u na het lezen van deze informatie nog vragen hebben kunt u altijd contact opnemen met ons via [email protected] Namens het bestuur, hulpverleners en vrijwilligers, Esther Munneke, Voorzitter

Informatie jongeren in rouw 13-18 jaar

1

Rouwverwerking bij kinderen / jongeren Algemeen Kinderen en jongeren die een dierbare verliezen, rouwen op een manier die bij hun leeftijd past. Ook hele jonge kinderen maken een rouwproces door. Per situatie en per kind kan de manier van rouwen verschillen. Tegelijkertijd zijn kinderen in ontwikkeling. Het rouwproces kan hun ontwikkeling beïnvloeden, verstoren of (meestal tijdelijk) vertragen. Rouwen hoort bij het leven, ook bij dat van kinderen. In het dagelijks leven van kinderen begint dit al in het "klein" bijvoorbeeld bij het verlies van een lievelingsknuffelbeer, een huisdier of de verhuizing van een vriendje. Maar ook bij het overlijden van opa, oma of andere vertrouwde mensen uit hun omgeving. Bij al deze momenten, groot of klein, is het belangrijk om kinderen vertrouwd te maken met afscheid nemen. En uitleg te geven over de dood en wat dat betekent. Daardoor leren kinderen op een natuurlijke manier met dood en verlies om te gaan. Kinderen rouwen anders dan volwassenen. Dat komt onder andere doordat hun denkproces nog niet volledig is ontwikkeld, waardoor ze (nog) niet alles begrijpen zoals volwassenen dat doen. Ook kunnen ze zich schuldig voelen over het overlijden van een ouder, omdat ze denken dat ze iets stouts gezegd of gedaan hebben. Kinderen uiten zich anders dan volwassenen. "Lastig" gedrag is soms een uiting van verdriet, omdat ze dit verdriet (nog) niet kunnen uiten in woorden. Kinderen kunnen vrij extreem reageren of juist in hun schulp kruipen. Ze hebben hun gevoelens minder onder controle en hebben nog niet geleerd hoe ze hiermee om kunnen gaan. Kinderen zijn afhankelijk van hun ouders. Bij het verlies van (een van) de ouders verandert er vaak veel in hun dagelijks ritme. Daardoor kunnen ze zich onzeker of onveilig voelen. Het houvast en de bescherming die ze via hun ouder(s) kregen, is weggevallen. Begeleiding en ondersteuning van mensen uit de directe omgeving helpt kinderen een nieuw evenwicht te vinden. Soms komt het rouwproces in de knel en ervaren kinderen problemen. Uit onderzoek blijkt dat begrip en ondersteuning van mensen uit de directe omgeving van deze kinderen bijdraagt aan een gezonde rouwverwerking van kinderen. Stichting Sterrenkracht doet dit door middel van lotgenotencontact, waarbij de kinderen intensief begeleid worden door professionele hulpverleners.


2

Rouwverwerking bij jongeren van 13-18 jaar Wat jongeren van 13-18 jaar ervaren Jongeren van 13-18 jaar kunnen verschillende emoties ervaren:  Angst en zorgen: jongeren kunnen allerlei angsten ontwikkelen zoals angst voor de toekomst, angst om alleen te zijn of angst voor hun eigen verdriet. Maar ook angst om ziek te worden of dood te gaan. Soms leidt deze angst tot paniek. Daarnaast kunnen jongeren van deze leeftijd zich zorgen maken over de overgebleven gezinsleden.  Verdriet: jongeren van deze leeftijd kunnen zich verdrietig voelen. Hun verdriet is voor de buitenwereld vaak niet zichtbaar. Jongeren zijn liever alleen als ze zich verdrietig voelen. Jongeren uitten hun verdriet ook wel als ze zich laten gaan terwijl ze naar muziek luisteren.  Boosheid: jongeren kunnen zich erg boos voelen. Boos op de artsen, op de overledene, op God, op hun vrienden of hun overgebleven ouder die hen niet lijkt te begrijpen. Ze kunnen ook boos zijn op zichzelf, omdat ze iets hebben gezegd of gedaan of juist niet hebben gezegd of gedaan.  Spijt en schuldgevoel: jongeren kunnen zich schuldig voelen omdat ze voor het overlijden soms opstandig en afstandelijk zijn geweest naar de overleden ouder. Normaal gedrag op deze leeftijd, maar soms aanleiding voor een puber om zich achteraf schuldig te voelen hierover. Jongeren kunnen spijt hebben dat ze iets hebben gezegd of gedaan of juist niet hebben gezegd of gedaan.  Lichamelijke (emotionele) klachten: veel voorkomende klachten zijn bijvoorbeeld buikpijn, moeheid en hoofdpijn.  Zich anders voelen: jongeren willen niet anders zijn dan hun leeftijdsgenoten. Uit angst om door hun vrienden anders gevonden te worden, houden ze soms hun gevoelens en gedachten voor zich.  Somberheid: jongeren kunnen zich (meestal tijdelijk) somber en/of lusteloos voelen. Een enkele keer gaat dit over in een depressie.  Gemis: jongeren kunnen de overledene hevig missen. Vaak wordt dit gevoel in de eerste jaren na het overlijden sterker.  Eenzaamheid: jongeren kunnen zich eenzaam voelen na de dood van een ouder. Ze hebben soms het gevoel dat hun leeftijdsgenoten het niet begrijpen en ze vinden het vaak moeilijk hun gevoelens en gedachten te uiten naar anderen. Daardoor hebben ze vaak het gevoel er alleen voor te staan.  Verwarring: bij jongeren die een ouder verliezen, komen er zoveel gevoelens en gedachten naar boven dat ze in verwarring kunnen raken. Ze hebben soms het gevoel dat ze gek worden. Ook omdat ze ervaren dat het leven om hen heen gewoon doorgaat, schijnbaar alsof er niets is gebeurd.  Onzekerheid: met het verlies van een ouder krijgt het zelfvertrouwen van een jongeren vaak een flinke deuk. Meestal gebeurt dit pas na verloop van tijd en dit duurt soms wel meer dan twee jaar. Jongeren voelen zich in de rouwfase nog onzekerder dan anders over hun uiterlijk, vriendschappen of school.  Machteloosheid: jongeren voelen zich vaak machteloos omdat ze het overlijden van hun ouder niet konden voorkomen. Het verdriet van de overgebleven gezinsleden kunnen ze niet wegnemen en ook daardoor voelen ze zich machteloos.  Verdoofd gevoel: kort na het verlies van een ouder, kunnen jongeren helemaal niets voelen of verdoofd zijn. Alsof ze in een roes leven. Bij sommige jongeren kan het jaren duren voordat ze de pijn voelen die bij het verlies hoort.  Jaloezie: jongeren kunnen jaloers zijn op de overleden ouder, omdat die zoveel aandacht en liefde krijgt. Ook zijn ze soms jaloers op leeftijdsgenoten die nog wel hun beide ouders hebben.


3

Hoe jongeren van 13-18 jaar zich gedragen Aan het gedrag van jongeren is vaak af te leiden wat er in ze omgaat:  Denken aan of verlangen naar de dood: jongeren uiten soms de gedachte dat ze niet meer willen leven vanuit het verlangen bij de overledene te willen zijn. Soms worden ze zo overspoeld door alles wat hen overkomt, dat ze zelf niet meer willen leven.  Vragen naar zingeving: jongeren vragen zich vooral af waarom het is gebeurd en waarom juist hun vader of moeder is overleden.  Zich afvragen of ze wel normaal zijn: jongeren kunnen zich zorgen maken of ze zich wel normaal gedragen. Ook twijfelen ze vaak of wat ze voelen wel normaal is.  Terugtrekken of isoleren: sommige jongeren trekken zich terug en gaan minder om met leeftijdsgenoten of volwassenen. Ze zijn stiller en minder betrokken bij de groep of gaan bijvoorbeeld minder uit. Daardoor kunnen ze (tijdelijk) geïsoleerd raken van hun omgeving.  Ontkenning: sommige jongeren gaan gewoon door alsof er niets gebeurd is. Zo houden ze het verdriet nog even op afstand. Het kan soms wel jaren duren voordat ze de pijn kunnen toelaten die bij het verlies van een ouder hoort.  Opstandig gedrag: voor jongeren van deze leeftijd (pubers) is het normaal dat ze zich meer gaan afzetten tegen de leerkracht of hun ouders. Na het overlijden van een ouder, kan dit gedrag heviger zijn.  Verdriet verbergen voor volwassenen: jongeren praten meestal niet graag met volwassenen over hun gevoelens. Ze doen dat liever met leeftijdsgenoten. Tevens vinden ze het moeilijk om troost en steun van de overgebleven ouder te ontvangen. Soms vermijden ze dit ook omdat ze denken dat hun overgebleven ouder al genoeg heeft aan zijn of haar eigen verdriet.  Weinig emoties tonen: sommige jongeren laten weinig gevoelens zien. Ogenschijnlijk lijkt het overlijden hun weinig te doen. Meestal is dit een soort overlevingsstrategie, omdat ze zich juist geen raad weten met hun emoties.  Projecteren van eigen gevoelens op jongere broertjes of zusjes: jongeren van deze leeftijd houden soms hun eigen gevoelens verborgen, maar praten liever over de gevoelens van hun jongere broertjes of zusjes. Vaak vertellen ze op deze manier iets over hun eigen gevoelens.  Concentratie- en leerproblemen: jongeren kunnen zich soms slecht concentreren bijvoorbeeld op school of zijn minder gemotiveerd. Hun gedachten dwalen vaker af en het frustreert ze als steeds tot de orde geroepen worden. Hun schoolprestaties kunnen (tijdelijk) achteruit gaan.  Veranderingen in vriendschappen: jongeren hebben soms moeite om zich open te stellen in bestaande vriendschappen of ontwikkelen – vanuit andere raakvlakken – juist nieuwe vriendschappen.  Verantwoordelijkheid overnemen: jongeren (meisjes vaker dan jongens) kunnen zich verantwoordelijk voelen voor de andere gezinsleden of de overgebleven ouder. Ze werpen zich op als steunpilaar.  De rol van de overledene overnemen: jongeren nemen soms de rol van de overleden ouder over. Zo kunnen ze bijvoorbeeld hun jongere broers of zussen terechtwijzen of de opvoedingstaak overnemen.

Omgaan met rouwende jongeren van 13-18 jaar Voor jongeren die hun ouder(s) verliezen, is de overgebleven ouder of de nieuwe verzorger de belangrijkste persoon in hun leven en hun rouwproces. Ook ondervinden jongeren steun van broers of zussen uit het gezin. Enkele tips om het rouwproces van jongeren te ondersteunen:  Rust, regels en regelmaat: rust en regelmaat zijn belangrijk voor jongeren, juist in de eerste fase na het overlijden van de ouder. Probeer zo veel mogelijk de gewone regels en structuur te handhaven. Dat geeft jongeren rust en veiligheid. Informatie jongeren in rouw 13-18 jaar

4







  

    



Het slechte nieuws vertellen: als u jongeren vertelt over het overlijden van de ouder, is het belangrijk duidelijk te zijn. Zorg dat het kind aandacht voor u heeft. Ga er echt even voor zitten. Vertel dat u iets heel verdrietigs wil vertellen: … is dood. Vertel ook de oorzaak van het overlijden op een voor het kind begrijpelijke manier. Maak vooral echt contact en probeer in te voelen of het kind uw verhaal begrijpt. U kunt gerust vertellen of laten merken dat u er verdrietig over bent. Geef uw kind de ruimte om vragen te stellen. Jongeren zullen zich later goed herinneren hoe en wanneer ze het slechte nieuws hoorde. Vraag om hulp of ondersteuning: ook uw leven staat op zijn kop en de eerste dagen na het overlijden bent u minder beschikbaar omdat u bezig bent met het regelen van alles rondom de uitvaart. Het is voor jongeren belangrijk dat een voor hen vertrouwd persoon er voor hen is. Mensen uit uw directe omgeving vinden het meestal fijn iets te kunnen doen. Het is dan ook aan te raden om hulp of ondersteuning te vragen. Jongeren laten meehelpen: het is voor jongeren fijn om betrokken te worden bij de voorbereidingen voor de uitvaart. Vertel ze hoe het zal gaan. Het kind kan helpen met het dragen van bloemen of de kist. Het kind kan iets maken om mee te geven in de kist of iets van zichzelf meegeven. Misschien wil uw kind iets zeggen of voorlezen tijdens de dienst. Vastleggen van de uitvaart: foto's of een film van de uitvaart kunnen voor jongeren naderhand (soms jaren later) waardevol zijn. Vraag iemand om opnamen of foto’s te maken van de uitvaart. Tijd maken voor andere dingen: vaak willen jongeren ook weer dingen doen die ze leuk vinden zoals sporten en uitgaan. Geef ze hierin de ruimte. Herinneringen voor later: op latere leeftijd kunnen jongeren de behoefte krijgen om meer te willen weten over de overleden ouder of nog eens terug te blikken op de periode voor het overlijden. U kunt samen herinneringen vastleggen in een "herinneringenboek". Hierin kunt u tevens de rouwbrief, foto's en tekeningen inplakken. U kunt ook uw eigen herinneringen aan de overleden ouder vastleggen en anderen vragen dit ook te doen. Spullen bewaren: u kunt in overleg met uw kind kijken of bepaalde spullen opgeborgen of weggegeven kunnen worden. Maak het verdriet en het gemis bespreekbaar: laat uw kind weten dat het bij u terecht kan, ook al heeft u zelf veel verdriet. Jongeren hebben vaak de neiging hun ouders te willen sparen. "Die heeft het al moeilijk genoeg", denken ze. Geef uw eigen emoties de ruimte: u kunt uw kind beter ondersteunen als u uw eigen verdriet toelaat. Breng het onder woorden: ik ben ook verdrietig omdat … er niet meer is. Daardoor bent u tevens een voorbeeld voor uw kind. Uw kind voelt uw verdriet meestal toch wel. Breng signalen van uw kind onder woorden: het kan zijn dat uw kind wel signalen afgeeft zonder het onder woorden te brengen. U helpt uw kind als u de signalen vertaalt naar woorden of vragen zoals "Ben je verdrietig omdat mama je diploma uitreiking niet meer meemaakt?". Geef jongeren niet te veel verantwoordelijkheid: ongetwijfeld zullen jongeren wat meer in het gezin doen als een van de ouders is overleden. Een keer oppassen op een jonger broertje of zusje of meehelpen in het huishouden zijn acceptabele taken voor een tiener. Let wel op dat u een jongere niet te veel verantwoordelijkheid hierin geeft. Wees alert op extreem gedrag: let op extreme signalen bijvoorbeeld als somberheid overgaat in een depressie of een jongere die daadwerkelijk aangeeft niet meer te willen leven. Of een jongere die zich zowel op school, onder vrienden en thuis in extreme mate terugtrekt.


5

Boekentips Akkie uit groep 8 wordt ernstig ziek en moet naar het ziekenhuis. De hele klas leeft met haar mee, vooral als het erg slecht met haar gaat. Over vriendschap, ziekte, dood en afscheid nemen. ISBN 978 90 269 1737 0

Sara had het niet verwacht. Dat mamma opnieuw kanker heeft, begint na vier maanden te wennen. Iedereen in huis doet weer de alledaagse dingen. Even lijkt het goed te gaan maar mama moet toch weer naar het ziekenhuis en komt dan thuis om dood te gaan. Sara kan zich moeilijk concentreren op school, haar oudere zus Jessie vlucht haar kamer in en Raoul denkt dat mama doodgaat omdat hij nooit met afdrogen wou helpen ISBN 978 90 856 0546 1

Een boek voor rouwende jongeren over hoe je je kunt voelen en hoe je daar op verschillende manieren mee om kunt gaan. ISBN 90 804773 5 3


6

Ook moeders krijgen borstkanker. Dit boek gaat over Mara, een vrolijk, bijdehand meisje van tien jaar. Op een dag vertelt haar moeder dat ze ziek is, erg ziek. Al snel wordt alles anders thuis. Daar moet Mara erg aan wennen. Een boek over een alledaags gezin, geconfronteerd met een ernstige ziekte. Maar Mara zorgt ervoor dat het leven doorgaat! ISBN 9789072219190

Claire’s moeder heeft een drukke baan. De communicatie tussen moeder en dochter verloopt voornamelijk via briefjes. Maar langzaam veranderen de briefjes van toon, en blijkt dat de moeder ernstig ziek is. Wat volgt is een aangrijpend verhaal over ziekte en afscheid, dat alle generaties in het hart zal treffen. ISBN: 9789045800202

Verder zonder jou’ is het eerste boek waarin alleen de jongeren zelf aan het woord komen. Want wie kan beter vertellen hoe het is om zo jong een dierbare te verliezen? Het is een boek voor jongeren die iemand verloren, of weten dat dit gaat gebeuren, maar ook voor ouders, vrienden en familie, het onderwijs en de gezondheidszorg. ISBN 9789025960360


7

Als iemand doodgaat om wie je veel geeft, heb je heel veel vragen. Wat is dood eigenlijk en wat gebeurt er met het lichaam? Wat doen ze precies als ze iemand gaan cremeren? Antwoorden op deze en andere vragen vind je in dit boekje. ISBN 9789025955748

In dit boek wordt ingegaan op de verschillende betekenissen die de dood voor kinderen kan hebben. Vervolgens behandelt de schrijfster hoe je een kind kan vertellen over de dood. Met veel praktische tips, zoals aandacht voor het afscheid nemen en het serieus nemen van kinderen. De emoties van kinderen lijken veel op die van volwassenen, maar er zijn ook verschillen. Dit boek laat zien welke dat zijn. ISBN 978 90 259 5448 2

Kinderen ervaren vaak verlies. In een vertrouwde en veilige omgeving zoals thuis of op school kan een volwassene het kind uitnodigen om stil te staan bij het gemis. Ruimte voor verdriet geeft een leidraad welke woorden te gebruiken, hoe om te gaan met gevoelens en gedachten, hoe het kind door de verwerking heen te begeleiden. ISBN 9789033458248

In dit boek heeft het sprokkelvrouwtje verhalen gesprokkeld die over de dood gaan. Ze zijn als inspiratie te gebruiken, om voor te lezen, thuis en op school of om zelf te lezen. Voor het samenstellen van een afscheidsdienst is dit ook een zeer handzaam boek. ISBN 9080477346


8

INFORMATIE JONGEREN IN ROUW JAAR STICHTING STERRENKRACHT

Recommend Documents