Dr. E. SUYS Dr. K. SMET Dr. E. BAUWMANS Dr. M. BONNY Dermatologie Handelskaai 1 G 8500 Kortrijk 056/25.26.50
INFOBLAD: ALOPECIA AREATA
“Alopecia areata” betekent pleksgewijze kaalheid. Alopecia areata is een ziekte van de haarwortels. De plekken waar de haarwortels pleksgewijs zijn aangetast zijn in de regel rond of ovaal. In de plekken vallen (vrijwel) alle haren uit, terwijl de huid eromheen een normale haargroei toont. Het gevolg is dat één of meer kale gebieden ontstaan. Meestal wordt eerst alleen het behaarde hoofd aangetast. In principe kunnen kale plekken ontstaan op alle lichaamsgebieden, waar normaal haren groeien zoals wenkbrauwen, baard, oksels en schaamstreek. Ook komt het voor dat het haar niet pleksgewijs uitvalt. Men ziet dan gelijkmatig en verspreid over de gehele hoofdhuid haaruitval optreden. In zeldzame gevallen valt het hoofdhaar of al het lichaamshaar uit; vaak zijn dan ook de nagels aangetast. Meestal blijft de aandoening enkel beperkt tot één of enkele kale plekken op de hoofdhuid. Wat is de oorzaak van alopecia areata? De precieze oorzaak van alopecia areata is onbekend. Wel is door wetenschappelijk onderzoek steeds meer bekend geworden over de ontstaanswijze van alopecia areata. Hierbij wordt in de eerste plaats gedacht aan een stoornis in het afweermechanisme van het lichaam, de immuniteit. De afweer is als het ware ontspoord en richt zich niet tegen infecties van buitenaf maar tegen het eigen lichaam, in dit geval tegen de haarwortels. De gedachte, dat alopecia areata van immunologische oorsprong is, wordt versterkt doordat gebleken is, dat patiënten met deze ziekte verhoudingsgewijs iets vaker lijden aan andere ziekten die gepaard gaan met stoornissen in het afweersysteem. Dit kunnen zijn: - sommige schildklierziekten - vitiligo (witte plekken op de huid) - allergische aandoeningen als eczeem en astma - bepaalde vormen van bloedarmoede.
Hoe verloopt alopecia areata? Het verloop van alopecia is erg grillig en bij iedereen anders. Het is moeilijk te voorspellen of/en wanneer het haar terugkeert, en of het daarna weer zal uitvallen. Alopecia areata treedt aanvalsgewijs op. Dikwijls merkt men zelf niets van haaruitval, maar worden de kale plekken ontdekt door de kapper, familieleden of vrienden. In de meeste gevallen ziet men spontaan herstel van de haargroei binnen enkele maanden tot jaren. In sommige gevallen treedt echter geen totale genezing op. Ook komt het voor dat de haargroei zich in de oorspronkelijke plekken herstelt maar ergens opnieuw kale plekken ontstaan. Soms is er uitbreiding tot een volledige kaalheid van het behaarde hoofd of van het gehele lichaam. De kaalheid is echter niet per definitie onherroepelijk. In principe kan het haar altijd weer terugkomen. Welke factoren beïnvloeden het verloop van alopecia areata? Het beloop van de ziekte wordt ongunstig beïnvloed indien: - de aandoening in de jeugd is ontstaan, - andere ziekten van immunologische oorsprong bij de patiënt of in zijn (haar) familie voorkomen, - andere lichaamsgebieden, waar normaal haren en/of nagels groeien, aangetast zijn, - alopecia areata in de familie voorkomt. Of stress alopecia kan uitlokken of verergeren is niet bekend. Waarschijnlijk spelen stressfactoren slechts een ondergeschikte rol. In hoeverre alopecia areata erfelijk is, is niet bekend. Wel weet men, dat de haarziekte bij zo’n 10% van de patiënten ook in de familie voorkomt. Een zekere aanleg is dus waarschijnlijk wel aanwezig. Psychische problemen Alopecia areata tast op zichzelf de lichamelijke gezondheid niet aan. Men kan hiermee net zou oud worden als ieder ander. Kaalheid kan echter de psyche zozeer treffen, dat het leggen van contacten ernstig wordt bemoeilijkt. Hoe wordt de diagnose gesteld? Omdat alopecia areata een totaal andere aanpak behoeft dan andere vormen van haaruitval, is het stellen van de juiste diagnose belangrijk. Wanneer het haarverlies met scherp omschreven kale plekken op de hoofdhuid begint, is de diagnose niet moeilijk te stellen. Ingewikkelder wordt het, als de ziekte alleen op andere behaarde lichaamsgebieden zoals de wimpers, wenkbrauwen of de baardstreek optreedt. Soms is aanvullend onderzoek van de haarwortels en/of huidweefsel noodzakelijk, om andere haarziekten uit te sluiten.
2
Hoe is de behandeling en wat zijn de risico’s? Omdat in de meeste gevallen de haargroei zich spontaan binnen enkele jaren herstelt, kan men het natuurlijke verloop afwachten. Eventueel kunnen de volgende behandelingsmethoden worden overwogen: Prikkeltherapie Dit is het aanbrengen van zalven, crèmes of lotions, die irritatie opwekken van de hoofdhuid. Een voorbeeld hiervan is Pekelharing-lotion. Of prikkeltherapie effectief is, wordt in twijfel getrokken. Corticosteroïden Dit zijn hormonen die het lichaam ook zelf maakt. Corticosteroïden beïnvloeden het immuunsysteem. Door toevoeging van corticosteroïden hoopt men de abnormale immuunreactie in de alopecia-plekken te onderdrukken. Men kan de corticosteroïden als zalf, crème of lotion op de huid aanbrengen. Ook kunnen corticosteroïden in de huid van de kale plekken worden ingespoten. Soms ziet men dat na enkele weken inderdaad hergroei van de haren optreedt. Dit is echter nogal eens van tijdelijke aard. Wordt de behandeling gestopt, dan kunnen de haren weer gaan uitvallen. Een nadeel is ook dat er kans bestaat op het dunner worden van de huid (atrofie) bij langdurig gebruik van corticosteroïden op of in de huid. Als de huid éénmaal atrofisch is geworden, is de kans op hergroei van de haren kleiner. Op langere termijn hebben corticosteroïden een averechts effect. Lichttherapie Met behulp van hoogteozonbehandeling (ultraviolette straling) kunnen bij een deel van de patiënten in het begin goede resultaten worden geboekt. Wanneer de haargroei zich echter heeft hersteld, kan het licht niet meer tot de huid doordringen en kan het haar weer uitvallen. Minoxidil Dit middel wordt vaak als “wondermiddel” tegen alle vormen van kaalheid aangeprezen. Bij alopecia areata heeft Minoxidil geen noemenswaardig effect. Lokale immuuntherapie In ernstige gevallen lijkt dit de meest succesvolle behandeling. De patiënt wordt eerst overgevoelig (allergisch) gemaakt voor een bepaalde stof, meestal Diphencyprone. Daarna worden de kale plekken ingepenseeld met de betreffende stof zodat ter plaatse een allergisch eczeem ontstaat. Door deze allergische reactie worden de haarwortels als het ware gestimuleerd, waardoor de haargroei bij veel patiënten terugkomt.
3
Dieet De haargroei is niet te beïnvloeden door dieetmaatregelen. Ook vitamines helpen niet. Extra toevoeging van mineralen heeft eveneens geen zin. Onderzoek van de haren op eventuele tekorten (haaranalyse) is niet te bevelen. Haaranalyse levert geen enkele aanvullende informatie, die van belang is voor de genezing van alopecia areata. Camouflage Storende alopecia-plekken kunnen gecamoufleerd worden met een pruik of haarstukje.
In Nederland is er een vereniging waar u verdere informatie kunt verkrijgen over alopecia areata: Alopecia Areata Patiëntenvereniging Postbus 3020 2301 DA Leiden.
4
Dr. E. SUYS Dermatologie Handelskaai 1 G 8500 Kortrijk 056/25.26.50
INFORMATIE EN TOESTEMMINGSFORMULIER VOOR DE BEHANDELING VAN ALOPECIA AREATA MET CONTACTALLERGENEN (IMMUNOCONTACTTHERAPIE) Alopecia areata is een frequente hoofdhuidziekte waarvan het exacte ontstaansmechanisme nog niet volledig is opgehelderd. Alhoewel er bij kleinere letsels vaak spontane regressie optreedt bestaan er patiënten met grotere en soms zeer uitgebreide vormen van deze huidafwijking. In deze laatste gevallen kan een behandeling met immunocontacttherapie in sommige gevallen een mooi resultaat opleveren, in andere gevallen geven ze slechts een gedeeltelijke of een voorbijgaand resultaat. Deze behandeling blijft nog steeds wat experimenteel maar wordt reeds sinds de jaren zeventig toegepast. Daarom vragen wij u hiervoor uw schriftelijke toestemming en verzoeken wij u deze informatie aandachtig te lezen. Aangezien men meer en meer aanneemt dat alopecia areata het gevolg is van een autoimmuunproblematiek (het is te zeggen afweerreactie van de patiënt’s witte bloedcellen ten aanzien van zijn eigen haarfollikels) tracht men met een immunocontacttherapie hieraan te verhelpen. Hierbij wordt er een sterk contactallergen (meestal diphenylcyclopropenone) op de hoofdhuid aangebracht dewelke een eczeemreactie veroorzaakt. Hierdoor worden de witte bloedcellen die een rol zouden spelen bij het ontstaan van de haaruitval weggetrokken van de haarwortel en houden ze zich nu bezig met het eczeem. De eerste maal wordt een sterke concentratie van het product op een kleine zone van de hoofdhuid aangebracht, namelijk 2%. Op deze plaats zal in de loop van de dagen die daarop volgen een reactie (roodheid, blaasjes, jeuk) optreden. Twee weken nadien testen we met lage concentraties om dan te kunnen bepalen welke de optimale concentratie is om de ganse hoofdhuid te behandelen. Een teruggroei van de haren mag ten vroegste na vier maanden worden verwacht. Indien na acht tot negen maanden geen resultaat wordt bereikt, is verder behandelen weinig zinvol. Men mag zich aan volgende bijwerkingen verwachten. Jeuk en roodheid van de hoofdhuid zijn normaal. Indien deze niet optreden, is de concentratie van het product te laag. Indien het eczeem te hevig is, moet de concentratie van het product verlaagd worden. Het is ook normaal dat de lymfeklieren in de nek en in de hals zwellen.
5
Een ongewenste bijwerking, die gelukkig zelden voorkomt, is dat het eczeem zich over het gehele lichaam verspreidt of dat er een soort van netelroos (urticaria) ontstaat. Deze kan vrij hevig verlopen en leiden tot nattend eczeem. Deze bijwerkingen kunnen een reden zijn om de behandeling tijdelijk te onderbreken of eerder te stoppen. Uiteraard kunnen deze bijwerkingen vlot (meestal met corticoïden) lokaal en/of algemeen worden behandeld. De behandeling wordt niet toegepast bij zwangerschap.
Toestemmingsformulier
Ik, (naam van de patiënt(e))------------------------------------------, heb bovenstaande tekst gelezen en begrijp volledig de aard van de behandeling. Ik heb de gelegenheid gehad om vragen te stellen over deze behandeling en kreeg hierop afdoende antwoord. De uitleg die mij gegeven werd, vermeldde zowel mogelijke risico’s als de voordelen van deze behandeling. Ik weet dat ik op elk moment deze behandeling kan stoppen. Ik stem toe om deze behandeling met diphencyprone te volgen.
Handtekening van de patiënt:
Datum:
Handtekening van de arts:
Datum:
Stempel:
6
