HET HET TUINCOMPLEX IN VLAANDEREN Valerie Dewaelheyns Kirsten Bomans Kirsten Bomans Hubert Gulinck
MILIEU‐IMPACT VAN TUINBEHEER dynamisch ‘tuinsysteem’ www.tuinenquete.be 1.138 respondenten 25 tuinbezoeken representativiteit Hoeveel tuin is er in Vlaanderen Wat zijn ruimtelijke kenmerken van Vlaamse privétuinen Dewaelheyns & Gulinck (2008a), Dewaelheyns et al. (2011)
SRW ‐ AD HOC 2008
?
Oppervlakte tuin in Vlaanderen
Topografische landgebruikskaart, p g g , 13,36 % raster (NGI, 2004) Controle dmv willekeurige steekproef Controle dmv willekeurige steekproef KMO zones kl i kleiputten vijvers hobbyweiland landbouwland
foutief geclassificeerd als tuin
Verfijning van de topografische landgebruikskaart, raster (NGI, 2004) landgebruikskaart, raster (NGI, 2004) Dewaelheyns & Gulinck (2008b), Bomans et al. (2011)
RUIMTELIJK BELANG
8.2 %
Dewaelheyns et al. (2008b), Bomans et al. (2011)
RUIMTELIJK BELANG
12,9 %
verzegelde ld oppervlakten (bebouwing, wegen, industrie))
MIRA‐T 2008, bosindex VBV, INBO
10 %
b bos
8 %
t i tuin
2,5 %
natuur‐ & bosreservaat
RUIMTELIJKE CONFIGURATIE tuinconnectiviteit tu co ect te t verdere uitwerking van de connectiviteitsanalyse uit de Ad Hoc opdracht door WP3
kleinste individuele tuingrootte
Dewaelheyns et al. (2008b), Verbeek et al. (2011)
grootste individuele tuingrootte raakvlak stedelijke‐ruraal
RUIMTELIJKE VERDELING
Torhoutsebaan & Brugsesteenweg
Brugge
Roeselare & omgeving
Dewaelheyns et al. (2008b), Bomans et al. (2011)
RUIMTELIJKE VERDELING
tuin = 21.3 % van de stedelijke gebieden 6 5% van het buitengebied 6.5% van het buitengebied 11.4% van de agrarische g gebieden
72% van de tuinoppervlakte ligt buiten de afgebakende stedelijke gebieden (2007) de afgebakende stedelijke gebieden (2007) Dewaelheyns et al. (2008b), Dewaelheyns et al. (in press)
RUIMTELIJKE VERDELING Geschat verlies van landbouwland van landbouwland in 20 EU landen in 20 EU landen omwille van van verstedelijking tussen 1990 en 2000 volgens een analyse van CORINE Land Cover Data © European Commission © European
Corine Land Cover 1990 ‐ 2000 changes, http://www.eea.europa.eu/data‐and‐maps/data/corine‐land‐cover‐1990‐2000
VERTUINING WP5 ‐ Transformatieprocessen in de open ruimte (Bomans et al., 2010) Verpaarding
Aanspraak op land voor bio‐brandstoffen
Verstedelijking
Fragmentatie
Diversificatie van landbouw
Vergroting van landbouwbedrijven g g j
Natuuruitbreiding
Toename van recreatie in open ruimte
Verhogen van multifunctionaliteit
Andere functies in voormalige landbouwgebouwen
Vermindering van visuele kwaliteit
Toenemend belang van hobbylandbouw
Vertuining
Concentratie van intensieve landbouw‐ en t i b tuinbouwactiviteiten ti it it
Toename van bos
Extensivering van landbouw en toename van braakliggende gronden
Afname van areaal voor professionele landbouw
Transformatie door exploitatie van mineralen
VERTUINING vertuining
proces waarbij de oppervlakte tuin toeneemt
‘passieve’ vertuining tuinen als groene volgers van verstedelijking tuinen als groene volgers van verstedelijking vertuining is een gevolg van verstedelijking, er wordt actief gezocht naar bouwgrond, waarbij de dt ti f ht b d bij d omzetting naar tuin hoort bij een nieuwe woning
‘actieve’ vertuining bijkomende ingebruikname van bv. landbouwland voor omvorming tot afzonderlijke tuinen of voor voor omvorming tot afzonderlijke tuinen of voor uitbreiding van bestaande tuinen er wordt actief gezocht naar grond voor een d i f h d doelbewuste transformatie naar tuin
VERTUINING Hi t i h Historische analyse l periode 1988‐1990 en 2002‐2005 – 44 segmenten
8% (10,6ha) tuin is nieuw in 2002‐2005 – 92% volledig nieuwe tuinen passieve vertuining – 8% uitbreiding bestaande tuinen actieve vertuining – 90% ligt in landbouwareaal
Extrapolatie over Vlaanderen – 91 km² 91 k ² tuin is nieuw in 2002‐2005 tov t i i i i 2002 2005 t 1988‐1990 1988 1990 – 82 km² ligt in voormalig landbouwareaal Dewaelheyns et al. (2008b), Dewaelheyns et al. (in press)
TUINCOMPLEX?
TUINCOMPLEX?
TUINCOMPLEX?
TUINCOMPLEX?
HET TUINCOMPLEX het geheel van privétuinen in hun regionale context het geheel van privétuinen in hun regionale context brengt de individuele tuin op een hoger niveau van brengt de individuele tuin op een hoger niveau van schaal & betekenis
Pascal De Decker SRW luik wonen het verhaal achter het iconische ‘huis met een tuin’ Yves Segers & Roeland Hermans Volkstuinen in België voor WOII
Kirsten Bomans, Valerie Dewaelheyns, Kristof Heylen & Hubert Gulinck SRW luik wonen het ruimtelijk belang van tuinen in Vlaanderen Thomas Verbeek, Ann Pisman, Hans Leinfelder & Georges Allaert SRW luik ruimte WP3 morfologische analyse van residentiële structuren in semi‐urbane & landelijke gebieden Klaartje Verbeeck, Martin Hermy & Jos van Orshoven ondoorlatendheid van tuinen in verschillende buurttypes Bob Bunce habitat classificatie & monitoring strategie voor privétuinen & BIRV Erik Rombaut privétuinen in het blauw‐groene netwerk & duurzame stedenbouw Martin Hermy & Bart Claessens tuinen als een ‘hotspot’ tuinen als een hotspot voor diversiteit aan planten voor diversiteit aan planten Annemie Elsen, Hilde Vandendriessche & Stan Deckers bodemvruchtbaarheid van Vlaamse tuinen Valerie Dewaelheyns, Kirsten Bomans & Hubert Gulinck tuinbeheer: meststoffen & grasmaaisel Jenny Roe & Catherine Ward Thompson de impact van voortuinen op gezondheid & welzijn in UK
EEN BLIK VERDER WAT NU? WAT NU?
Jonge onderzoekers open Ruimte ‘Kansen door kennis’
Tuinen en vertuining, verpaarding, g van hoeves,… niet‐agrarisch herbruik Onderschat ruimtegebruik en hun transformaties p in de Vlaamse open ruimte
themanummer
Geert Meysmans p ‘Vertalingg naar de tuin‐ en landschapsarchitect’
The Powerful Garden* *Het paradijs, De voedselproblematiek, De klimaatsverandering, De biodiversiteit!
Tuincomplexen in het stedelijk groen(structuur)plan Tuincomplexen in het stedelijk groen(structuur)plan
groenbehoefte: op wijkniveau, per tuincomplex, … groen + blauw netwerk, KLE’s,… inventaris tuintypes, studie van vegetatie en beplanting, biodiversiteit in het tuinontwerpplan
Ontwerpend onderzoek
Onderzoeksresultaten vertalen naar het tuinontwerpplan Onderzoeksresultaten vertalen naar het tuinontwerpplan Oog voor kleinschalig particulier groen Praktijkgerichte cases: ontpitting, tuinwanden, eettuinen,… j g p g, , ,
ontpitting voorbeeldcase ontpitting – bouwblokkenweefsel bouwblokkenweefsel bouwblokkenplan – bouwblokkenboek bouwblokkenweefsel in Antwerpen, theorie en praktijk
Tuin‐ en landschapsarchitecten betrekken bij discussie, planning en realisatie (opmaak RUP) Tuineigenaar inlichten over bovenlokaal nut: groen netwerk, tuinencomplex, ecosysteem,… Tuin (ook) bekijken in brede context van ecologie, voedselvoorziening, klimaat, milieu en recreatie Uitwerken in ontwerpworkshop?
Antwerpen Import‐Export architecten voor VESPA
Dirk Van Gijseghem ‘Tuinen, Tuinen, voedsel voor morgen voedsel voor morgen’
tuinen als deel van STADSLANDBOUW Stadslandbouw vindt plaats in of nabij steden en produceert, verwerkt en p j p , verdeelt voedings‐ d l di en niet‐voedingsproducten i di d VOEDSELZEKERHEID
KORTE VOEDSELKETENS KORTE VOEDSELKETENS
VOLKSTUINEN
TERUG NAAR DE NATUUR TERUG NAAR DE NATUUR
INNOVATIEVE IDEEËN & HIGHTECH OPLOSSINGEN HIGHTECH OPLOSSINGEN
tuinen als deel van STADSLANDBOUW VOEDSELZEKERHEID
KORTE VOEDSELKETENS
VOLKSTUINEN
TERUG NAAR DE NATUUR
…niet te vergeten… DE ‘GEWONE’ VLAAMSE MOESTUIN
INNOVATIEVE IDEEËN & HIGHTECH OPLOSSINGEN
tuinen als deel van STADSONTWIKKELING LE GRAND PARI ‘les espaces verts’
AGROMERE Wageningen UR stadslandbouw als pijler in de planningsvisie op Almere Oosterwold
tuinen als deel van TRANSITIE ‘Voedselproductie vormt een speerpunt van de transitiebeweging. Een g groentetuin is iets heel concreets om met een groep te realiseren en je kan er morgen mee beginnen. Je boekt ook snel beginnen. Je boekt ook snel resultaat. Een ecodorp ontwikkelen of gezamenlijk een windmolen bouwen kost al gauw windmolen bouwen kost al gauw 5 a 10 jaar’ R. Hopkins, MO 11/2011
Marta Perez‐Soba ‘Spelen Spelen tuinen een rol in duurzaam landgebruik? tuinen een rol in duurzaam landgebruik?’ Omwille van hun vele ecosysteemdiensten bieden privétuinen vele opportuniteiten op grotere schaal Tuinen zijn deel van de groeninfrastructuur: Tuinen zijn deel van de groeninfrastructuur: strategisch geplande en beheerde netwerken van natuurlijk land, werklandschappen en andere open ruimtes die ecosysteemwaarden en –functies conserveren en die voorzien in voordelen voor de mens …maar waar zijn ze? Pan‐Europees niveau: Corine Land Cover, gebaseerd op combinatie van satellietbeelden en andere data; resolutie 25m, maar geen verfijning naar tuinen De methodiek gebruikt in de Ad De methodiek in de Ad‐Hoc Hoc opdracht opdracht zou in heel Europa in heel Europa toegepast moeten worden
Christophe Vandevoort ‘Kan Kan het tuincomplex een plek krijgen in de het tuincomplex een plek krijgen in de toekomstige ruimtelijke visie op Vlaanderen?’ ‘Kan het tuincomplex als onbedoeld, toevallig resultaat van X aantal puur individuele beslissingen dezelfde ecologische functies en ruimtelijke kwaliteit leveren als doordacht ontworpen woonwijken?’ Bezorgdheden Mijn tuin! Mijn tuin! Inbeslagname van ruimte, vnl. landbouwgrond Ruimtelijke kwaliteit? Bijdrage tot fragmentatie? Betwistbare vergunningscultuur vrijstellingsregeling verharding verkavelingsvoorschriften …
Wervende ideeën Relatieve zelfvoorziening Relatieve zelfvoorziening Ecosysteemdiensten Structurele binding stad/platteland
SYNTHESE
Belangrijkste resultaten – – – –
8% van Vlaanderen bestaat uit tuin 11 4% 11.4% van de agrarische gebieden is tuin d i h bi d i t i 21.3% van de stedelijke gebieden is tuin O 15 j Op 15 jaar tijd zou er 91 km² tijd 91 k ² tuin bijgekomen zijn t i bij k ij
SYNTHESE
Outputs & vervolg Studiedag ‘De machtige tuin’ 6 mei 2010 The Powerful Th P f l Garden. Emerging G d E i views on i th the garden d complex. 2011. Garant publishers, 237 p. J.ooR: studievoormiddag Alias Platteland 16.09.2011 & J ooR: studievoormiddag Alias Platteland 16 09 2011 & themanummer Ruimte EFLA2011: poster presentatie & full paper EFLA2011: poster, presentatie & full paper Boekvoorstelling op het Groene Boek 6 mei 2012 Deelname COST Action Deelname COST Action Urban Agriculture Europe Ontwerpworkshops Kubieke Ruimte? …
SYNTHESE
Aandachtspunten beleid ‘Kan het tuincomplex een plek krijgen in de toekomstige ruimtelijke visie op Vlaanderen?’ Bijsturen van het vergunningenbeleid? j g g Hoe van een individueel paradijs naar een collectieve hulpbron? Nood aan een referentiedatabank over de Vlaamse Nood aan een referentiedatabank over de Vlaamse privétuin
‘Knowledge is like a garden: if it is not cultivated, it cannot be harvested’
