In mijn eerste jaren als verpleegkundige op een eerstehulppost vroeg ik me gewoon niet af waarom er zo weinig aandacht was voor de voedingsgewoonten van zieke mensen. Het was in feite de opwinding op een jachtige eerste hulp afdeling die me tot die vorm van verpleegkunde aantrok. Het ging om spannende technologische behandelingen, niet om fundamentele voedingsgewoonten. Spoedgevallen werden snel en accuraat gediagnosticeerd en behandeld. De patiënt werd opgenomen voor verdere behandeling of keerde na behandeling naar huis terug — vaak met een recept in de hand, maar zonder advies voor voedsel of voedingssupplementen die zouden kunnen helpen. Zelfs patiënten met maag-darmklachten zoals maagpijn, brandend maagzuur en een spastisch colon werd zelden naar hun eetgewoonten gevraagd en ze kregen zelden advies op dat gebied. In de high-tech, high-drama wereld van farmaceutische en chirurgische remedies hadden mijn collega en ik weinig oog voor zelfs de meest fundamentele aspecten van voeding en hun verband met gezondheid. De ironie is dat ik als kind vaak met voedingsconcepten en praktijken werd geconfronteerd. Ik groeide op in de Canadese agrarische provincie Saskatchewan, waar mijn vader veel dieren op onze boerderij fokte. Hij besteedde altijd veel aandacht aan het voedsel dat hij aan zijn vee gaf, en als er iets met de dieren aan de hand was, legde hij of de dierenarts vrijwel altijd een direct verband met hun voeding. Maar als volwassene was ik het verband tussen het dieet van menselijke dieren en hun gezondheid uit het oog verloren. Pas toen ik al een paar jaar verpleegkundige was, besefte ik dat we de symptomen van ziekte behandelden zonder naar de oorzaken te kijken. Ik begon te zoeken naar antwoorden op de hardnekkigste problemen van onze patiënten. Uiteindelijk ging ik begrijpen dat een mens een compleet wezen is — en dat er een correlatie is tussen de voedingsmiddelen die worden gegeten of niet, de bouwstoffen die worden opgenomen of niet, en de genetische factoren die voedingsbehoeften kunnen creëren die voor ieder persoon uniek zijn. Kortom, ik ging begrijpen dat de voedingsmiddelen die je in je mond stopt of niet — als voedsel of voedingssupplementen — echt ter zake doen. Ik besloot dat ik er meer over te weten wilde komen. — Gloria
1
HET VERBAND TUSSEN VOEDING EN GEZONDHEID
Enkele tientallen jaren geleden begonnen artsen diabetici te waarschuwen voor suiker en suikerhoudende voedingsmiddelen. Recenter hebben ze alarm geslagen over de gevaren van het eten van transvetten en zijn ze mensen gaan adviseren om de consumptie van bepaalde vissoorten te beperken vanwege het risico van besmetting met zware metalen. De conventionele geneeskunde heeft dus het verband tussen voeding en ziekte wel gelegd – maar ze moet nog focussen op het verband tussen voeding en gezondheid. Zeelieden en ontdekkingsreizigers van de ‘nieuwe wereld’ legden dat verband al vijfhonderd jaar geleden. Ze leerden de vreselijke verschijnselen van scheurbuik te vermijden door vers voedsel in zijn complete vorm te eten. U kent waarschijnlijk wel het klassieke verhaal van Christophorus Columbus, die vreselijk zieke zeelieden op een tropisch eiland achterliet om ze daar te laten herstellen, maar toen hij een paar maanden later terugkeerde, trof hij hen niet alleen levend aan, maar zelfs blakend van gezondheid. Toen scheurbuik de bemanning van de Franse ontdekkingsreiziger Jacques Cartier in de winter van 15351536 teisterde, leerden indianen de zeelieden de ziekte te behandelen met een thee van altijdgroene naalden. Deze zeelieden hadden geluk, want het is geen pretje scheurbuik te hebben en eraan te overlijden. De eerste symptomen zijn bloedingen onder de huid en in diep weefsel, terugtrekkend tandvlees en losse tanden, bloedarmoede, vermoeidheid, gewrichtspijn en moeilijk lopen – een aandoening die de Britse Marine als pure luiheid beschouwde en met zweepslagen behandelde. Het probleem was echter niet luiheid, maar lage productie van collageen, wat verband hield met geringe inname van vitamine C. In een volgend stadium van de ziekte begonnen botten pijnlijk tegen elkaar te wrijven, waardoor lopen onmogelijk werd. Zeelieden stierven uiteindelijk aan een hersenbloeding, bloedverlies of stuipen. De meeste artsen van die tijd dreven de spot met het idee dat een bestanddeel van voedsel een behandeling kon bieden; ze beweerden dat de zeelieden ziek werden van de zeelucht. Toch begon dr. John Woodall scheurbuik te behandelen met citroensap en uiteindelijk overtuigde hij de Oost-Indische Compagnie ervan dat ze het aan de zeelieden moest geven als ze op zee waren. Halverwege de 18e eeuw bood James Lind, assistent-scheepsarts bij de Britse Marine, verschillende remedies aan zes paren matrozen met scheurbuik aan. Tot verrassing en vreugde van Lind herstelde het paar na een behandeling met een dagelijkse portie van twee sinaasappels en een citroen. Uiteindelijk werd de Britse Marine ervan overtuigd dat ze limoensap moest gebruiken om scheurbuik te voorkomen, maar het vergde nog ruim veertig jaar overredingskracht en kostte naar schatting 100.000 zeelieden het leven voordat de wijziging werd ingevoerd. Nu erkennen geneeskundigen dat vitamine C in citrusvruchten en andere voedingsmiddelen een remedie tegen scheurbuik is. Toch legt de hedendaagse conventionele geneeskunde, min of meer als haar 18eeeuwse voorgangers, slechts traag soortgelijke verbanden tussen voedingsmiddelen en gezondheid. Ja, artsen hebben wel het verband gelegd tussen sommige voedingsmiddelen en bepaalde medische aandoeningen: ijzer en bloedarmoede, calcium en osteoporose, foliumzuur en schade aan zenuwbanen, om er maar een paar te noemen. Maar zijn er nog meer voedingstekorten die nu een hele reeks onverklaarbare ziekten in het Westen veroorzaken of daar minstens een bijdrage aan leveren? Dat is heel goed mogelijk. Volgens voedingsdeskundigen aan Arizona State University (ASU) komt vitamine C-gebrek in het Westen meer voor dan ijzergebrek – naar verluidt het meest voorkomende voedingstekort. Volgens een onderzoek aan ASU had 6% van de onderzochten een tekort aan vitamine C en bij 30% was de vitamine
uitgeput, ze kregen niet de Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheidheid vitamine C binnen. In een verhandeling, getiteld ‘A Case for C’, betoogt onderzoeker Carol Johnson aan ASU dat scheurbuik tegenwoordig verkeerd wordt gediagnosticeerd als polio of vasculitis (vaatontsteking) omdat niemand, arts noch patiënt, rekening houdt met scheurbuik (Johnson). Het is in dit geval vooral interessant dat artsen polio (een virusziekte) of vasculitis (een ontsteking) als diagnose kunnen stellen in plaats van scheurbuik (een voedingstekort). Misschien is dat om een aantal redenen te verwachten. Ten eerste wordt scheurbuik beschouwd als een ziekte uit een vroeger tijdperk, niet van onze moderne tijd. Ten tweede krijgen artsen en verpleegkundigen heel weinig (of geen) voedingswetenschap in hun opleiding, die immers gericht is op farmaceutische en chirurgische behandelingen. Daardoor is het misschien onredelijk van een arts of verpleegkundige die in de westerse conventionele geneeskunde is opgeleid, te verwachten dat hij of zij een voedingstekort opmerkt of een voedingsremedie voorstelt. Deze focus op farmaceutische en chirurgische behandeling is niet verbazend. Per slot van rekening is er in de afgelopen honderd jaar veel bereikt in de gezondheidszorg. In het begin van de 20e eeuw waren infecties de belangrijkste doodsoorzaken. De conventionele geneeskunde wist die strijd met farmaceutische middelen te winnen en dat deed ze opnieuw in de strijd tegen longontsteking, diarree en difterie. Het resultaat was een enorme vermindering van ziekte- en sterfgevallen door deze potentieel dodelijke ziekten. Toen farmaceutische middelen hun waarde bewezen, leken voedingsmiddelen hun waarde te verliezen. Over de hele wereld ging de kwaliteit van landbouwgrond achteruit, maar in verschillende mate. Planten die in verschillende delen van de wereld of van een land groeiden, bevatten geen consistente hoeveelheid voedingsstoffen – minstens ten dele omdat de kwaliteit van de grond van plaats tot plaats en van boer tot boer verschilde. Hoe kon een arts op een voedingsmiddel vertrouwen als dat niet te meten of te controleren was? Naarmate het gebruik van farmaceutica succesvoller en wijder verbreid werd, en naarmate planten (en de grond waarop ze groeiden) een steeds complexere kwestie werden, raakten voedingsremedies langzaam overschaduwd. Tegenwoordig worden het onderwerp voeding en het verband met gezondheid druk besproken in medische kringen. Medische opleidingen, onderzoekers, artsen en overheidsinstanties die zich met de moderne conventionele geneeskunde bezighouden, laten over het algemeen weinig ruimte over voor voedingsremedies. Geneeskundigen in de complementaire gezondheidszorg beweren dat natuurlijke remedies, inclusief voedingssupplementen, in de gezondheidszorg zinvoller zijn dan medicijnen. Anderen zien het onderwerp niet zo zwart-wit, maar in diverse tinten grijs – waarbij er ruimte is voor integratieve behandeling die conventionele en complementaire inzichten combineren. Het valt buiten het bestek van dit boek om dit levendige en soms heftige debat nader te onderzoeken. Het is onze bedoeling u op grond van betrouwbaar wetenschappelijk onderzoek iets te leren over uw eigen lichaam, te laten beslissen of voedingssupplementen een rol in uw algehele voedingstoestand mogen spelen, en u te helpen op basis van goede informatie voedingssupplementen te kiezen. Maar eerst zullen we een paar redenen onderzoeken om supplementen in overweging te nemen.
ENKELE BIZARRE FEITEN Als u een voedingstekort heeft, zal uw lichaam u daarop proberen te wijzen.Het kan u een boodschap sturen via een combinatie van schijnbaar onbeduidende symptomen: pijnen, problemen met de bloedsomloop, cognitieve achteruitgang (zoals verwardheid, concentratieproblemen of geheugenverlies), hoofdroos, depressie, vermoeidheid, infecties, slapeloosheid, prikkelbaarheid of een energietekort. Zoals dr. Timothy Smith aangeeft, leiden deze situaties ertoe dat ‘dokters in een diagnostische boom klimmen’ (1999). Deze frustratie doet zich voor omdat de onderliggende oorzaak moeilijk is aan te wijzen – vooral voor degenen die niet zijn opgeleid in de wetenschap van voeding en voedingstekorten. In die situaties tonen de gebruikelijke medische onderzoeken zelden iets abnormaals aan, zodat noch de arts noch de patiënt weet wat er aan de hand is. Dat is het moment waarop u of uw arts of misschien uw familie, vrienden of leidinggevende de symptomen verkeerd kunnen interpreteren als
luiheid, een slecht humeur, hypochondrie, een vorm van geestelijke zwakte of karakterzwakheid, of gewoon als normale veroudering (een oude smoes die patiënten maar al te gemakkelijk blijken te accepteren). De boodschap van uw lichaam is verzonden en ontvangen, maar totaal verkeerd begrepen. Dus dwingt u zich naar uw werk te gaan, moed te vatten en ertegenaan te gaan. Het is het moderne equivalent van het toedienen van zweepslagen aan een zeeman in het vroege stadium van scheurbuik. Net als die zeelieden wilt u uw gezondheid terugkrijgen – maar hoe? Dr. Smith merkt op: Als dokters een behandeling voorschrijven, gaan ze gewoonlijk voorbij aan voedingssupplementen ten gunste van medicijnen zoals ontstekingsremmers, antidepressiva en kalmerende middelen. Die maskeren niet alleen de symptomen, maar putten voedingsreserves nog meer uit. Dat versnelt het degeneratieve proces, dat de voorloper van ziekte en veroudering is (1999). Als een arts uw symptomen niet kan diagnosticeren of behandelen of als u ervoor kiest ze te negeren, kunt u een ernstiger ziekte krijgen (een event, zoals dat in de medische terminologie wordt genoemd). Het is echter belangrijk te beseffen dat een slechte gezondheid zelden een event is – het is een proces. U wordt ziek met één beetje tegelijk, één bedlegerige dag tegelijk, één inactieve week met voedingstekorten tegelijk. Ondanks het beste wat de medische technologie kan bieden, kan een hartaanval of een beroerte u doden of voor de rest van uw leven invalide maken, of minstens tot gevolg hebben dat u geen voetbal meer met uw kinderen kunt spelen. Als er een been van u moet worden geamputeerd vanwege diabetes (de belangrijkste oorzaak van amputaties), kunt u nooit meer hoog in de bergen wandelen of een temperamentvolle tango dansen. Als u eenmaal ziek wordt, moet u misschien voor de rest van uw leven onder behandeling blijven. Zoals uit deze voorbeelden blijkt, kan ziekte uw leven ernstig beïnvloeden. Helaas beseffen veel mensen niet hoe ernstig de veranderingen kunnen zijn, en evenmin beseffen ze hoe groot de risico’s van een ernstige ziekte kunnen zijn – maar de bewijzen zijn overal te vinden. Ten eerste, volgens de American en Canadian Diabetes Associations hebben 22,8 miljoen Noord-Amerikanen (ongeveer 7% van de bevolking) diabetes; van hen weet bijna een derde niet dat ze het hebben. Wat het nog erger maakt, is dat volgens een recent Canadees onderzoek van Lipscombe en Hux,gepubliceerd in het prestigieuze medische tijdschrift The Lancet, diabetes in Canada tussen 1995 en 2005 met 69% is toegenomen. De grootste toename werd gevonden onder mensen van 20 tot 49 jaar. Dat is een vreselijke situatie, want diabetes vergroot het risico van harten vaatziekten en beroerten aanzienlijk. Diabetes leidt vaak tot andere complicaties die veel vaker voorkomen dan veel mensen denken: erectiestoornissen, blindheid, zenuwbeschadiging die vaak tot amputatie leidt, en nierziekte (met bijbehorende complicaties). Op middelbare en hogere leeftijd leidt een hoge bloedsuikerspiegel vaak al tot een slecht geheugen. Diabetes verandert iemands leven en is mogelijk levensbedreigend. De noodzakelijke veranderingen in de manier van leven en de routineuze controles kunnen als ‘eenvoudig’ worden voorgesteld, zowel in de medische literatuur als in televisiereclames, maar diabetes is niet altijd gemakkelijk in de hand te houden.
Ten tweede, het Amerikaanse Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention bericht dat in februari 2007 bij meer dan 25,6 Amerikaanse volwassenen (12% van de bevolking) een hartziekte is gediagnosticeerd. Het is de belangrijkste doodsoorzaak in de Verenigde Staten. In het Verenigd Koninkrijk meldt de BBC dat elke drie minuten een Britse volwassene aan een hartziekte overlijdt.
Ten derde, in de laatste jaren hebben geneeskundigen geconstateerd dat het aantal ontstekingsreacties een enorme stijging heeft doorgemaakt. Het National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion (CDC) meldt bijvoorbeeld dat in een klas van dertig leerlingen er gemiddeld drie astma zullen hebben. In 2002 werden daardoor 14,7 miljoen schooldagen verzuimd. Bovendien zijn de ziekte van Alzheimer, allergieën en vele andere levensveranderende ziekten allemaal met ontsteking in verband gebracht. Hartziekten, de belangrijkste doodsoorzaak in het Westen, zijn ook nauw in verband gebracht met het ontstekingsproces. Een krachtiger ontstekingsreactie houdt ook verband met bepaalde agressieve vormen van kanker. Kanker is de op één na belangrijkste doodsoorzaak en het CDC zegt dat jaarlijks bij één miljoen Amerikanen de diagnose kanker wordt gesteld. Het CDC meldt ook dat 20% van de Amerikaanse volwassenen artritis heeft en dat de ziekte ongeveer 19 miljoen mensen in hun beweging beperkt. Het is belangrijk te weten dat artritis niet bij het normale verouderingsproces hoort (zoals vaak aan artritispatiënten wordt verteld). Het is ook belangrijk te weten dat als u met artritis of een andere ziekte met een ontstekingsreactie te maken heeft, de ontsteking de eerste reactie van uw immuunsysteem op letsel is. De roodheid, zwelling en pijn die bij een ontsteking horen, vormen een waarschuwing dat er problemen op cellulair niveau zijn en dat uw lichaam zichzelf probeert te herstellen. Maar als de ontsteking chronisch wordt, kunnen gezonde weefsels beschadigd raken. In de geneeskunde wijst het achtervoegsel ‘itis’ aan het eind van een medische term erop dat er een ontstekingsreactie is. Artritis, bursitis, colitis, gastro-enteritis, gingivitis en andere aandoeningen die op ‘itis’ eindigen, zijn allemaal ontstekingsreacties. Het is van cruciaal belang de bron van een ontstekingsreactie aan te pakken en niet gewoon de symptomen te maskeren met ontstekingsremmende medicijnen. Het maskeren van symptomen zonder de onderliggende oorzaak adequaat aan te pakken kan een chronische aandoening veroorzaken. Als de oorzaak van de ontstekingsreactie niet wordt gezocht, is dat zoiets als het brandalarm in een brandend gebouw uitschakelen.U zet die irritante waarschuwingsbel uit, maar doet niets om het vuur te blussen. EEN GEHEIM OVER SUPPLEMENTEN Ten vierde, dertig jaar geleden waren ADD en ADHD geen diagnostische categorie. Afhankelijk van welk rapport u leest, laten de statistieken zien dat ADD/ADHD een verwoestende werking heeft op het leven van wel 25% van Noord-Amerikaanse leerlingen (Whiting, 2006). De gebruikelijke behandeling richt zich op medicijnen of psychiatrische begeleiding of beide.
Op school worden in de eerplanontwikkeling voor leerlingen met ADD/ADHD voedingsmiddelen of supplementen eigenlijk alleen maar genoemd, min of meer als postscriptum. Voordat deze kinderen worden behandeld met medicijnen en hun bijwerkingen (en alle medicijnen hebben bijwerkingen), is het misschien de moeite waard om te zeggen: ‘Laten we eens kijken naar de voedingstoestand van deze kinderen. Laten we kijken of er iets in hun dieet ontbreekt, of een bepaald voedingsmiddel of een combinatie van voedingsmiddelen misschien de toestand verlicht, zoals citrusvruchten scheurbuik verlichtten.’ Voor zo’n verandering moet altijd het advies van een huisarts worden ingewonnen. Ten vijfde, vijftig jaar geleden werd osteoporose beschouwd als een ziekte die oudere mensen trof, vooral vrouwen. Tegenwoordig kost deze dodelijke ziekte de Amerikaanse gezondheidszorg 14 miljard dollar per jaar en vormt ze een grote bedreiging van de gezondheid voor 44 miljoen Amerikanen. Daarvan hebben naar schatting 10 miljoen de ziekte al en nog eens 34 miljoen hebben een geringe botmassa. Het meest verrassend is misschien wel dat nu ook jongemannen (ja, mannen) en jonge vrouwen van begin dertig tot de risicogroep behoren. De National Institutes of Health definiëren bot als ‘levend, groeiend weefsel. Het bestaat voornamelijk uit collageen, een eiwit dat een zacht geraamte vormt, en calciumfosfaat, een mineraal dat het geraamte sterker en harder maakt.’ Zoals u al heeft gelezen, kan onvoldoende inname van vitamine C leiden tot een te lage productie van collageen; er wordt in het Westen een behoorlijk wijdverbreid tekort aan vitamine C vermoed. Voorts tonen veel gepubliceerde onderzoeken aan dat onvoldoende inname van calcium en zijn complementaire voedingsstoffen gedurende iemands leven (niet alleen in de latere jaren) het risico van osteoporose vergroot. Calciumtekorten die niet worden opgemerkt, zullen leiden tot ernstige problemen met de botmassa – vooral bij kinderen en ouderen. Osteoporose wordt veroorzaakt door bepaalde leefstijlfactoren en voedselkeuzen. Leefstijlfactoren zijn bijvoorbeeld roken en een zittend leven; tot de voedingskeuzen behoren buitensporige eiwitconsumptie, hoge fosfaatinname (vlees en frisdranken) en lage inname van voedingsstoffen. Als u al deze factoren bij elkaar optelt, zal het u niet verrassen dat de National Institutes of Health waarschuwen dat een op de twee Amerikaanse vrouwen en een op de vier Amerikaanse mannen een botbreuk zal krijgen die verband houdt met osteoporose. Het is belangrijk te beseffen dat deze breuken fataal kunnen zijn, vooral als ze zich in de heup of de ruggengraat voordoen. Ook moeten we beseffen dat deze levensbedreigende ziekte zowel te voorkomen als te behandelen is. Als u bereid bent uw leefstijl en voedingskeuzen te veranderen, kan het deskundig gebruik van supplementen u heel veel helpen om osteoporosete voorkomen en te behandelen. Ten zesde, virussen zoals SARS, vogelgriep en nieuwe soorten griep (waaronder de grieppandemie die alom wordt verwacht) dreigen de gezondheidszorg te overweldigen. Voor deze ziekten bestaat geen genezing. Griepvaccinaties kunnen de immuniteit vergroten, maar slechts zo’n twee maanden en slechts bij bepaalde personen. Volgens de Canadian Association of Naturopathic Doctors is een griepvaccinatie slechts ongeveer 75% van de tijd effectief voor gezonde personen onder de 65 jaar. Het succespercentage daalt tot minder dan 30% voor degenen die ouder zijn dan 65 jaar. Elk jaar ontwikkelt de medische wetenschap een nieuw griepvaccin – maar het virus muteert het jaar daarop alleen maar tot een nog krachtiger soort. Elke mutatie maakt weer een nieuw vaccin noodzakelijk. Veel mensen denken dat er een medicijn (een magisch
pilletje) is voor alles wat hen kan treffen, maar de overbelaste gezondheidszorg heeft vaak geen genezing voor deze en vele andere ziekten te bieden en patiënten zien hun leven daardoor drastisch gewijzigd.
UW INWENDIGE DOKTER De jacht op nieuwe medicijnen is niet alleen frustrerend en kostbaar, maar kan ook betekenen dat u de ongelooflijke geneeskracht van uw eigen lichaam uit het oog verliest, en ook de noodzaak om de natuurlijke, gezonde toestand ervan te handhaven. Zoals de artsen Lopez, Williams en Miehlke hebben gezegd: ... het is niet de geneeskunde die ‘geneest’, niet het medicijn. Geen enkele dokter kan een wond genezen. Hij of zij kan bijdragen aan de genezing, kan op veel manieren de druk op het lichaam verminderen, het lichaam ondersteunen, maar de genezing en de handhaving van gezondheid zijn de verantwoordelijkheid van de eigen verdediging van het lichaam (Lopez, blz. 145). Een van de belangrijkste verdedigingen van uw lichaam is uw immuunsysteem. Het is uw inwendige dokter, die 24 uur per dag bereikbaar is. Het is zijn taak u te beschermen tegen ziekteverwekkende organismen en enkele gifstoffen. Met het oog op nieuwe virale en bacteriële bedreigingen adviseren artsen mensen nu om alles te doen wat ze kunnen om hun immuunfunctie te versterken als eerste verdedigingslijn. Helaas hebben veel mensen een verzwakt immuunsysteem, dat mogelijk niet helemaal is toegerust om hen tegen ziekten te beschermen. Nog niet zo lang geleden was een verkoudheid of keelpijn iets wat het immuun- systeem redelijk goed aankon. Tegenwoordig lijken steeds meer mensen jaarlijks enkele malen griep te hebben en verkouden te zijn, en het is niet ongewoon dat kinderen of volwassenen een paar weken lang een verkoudheid of keelpijn hebben. Als dat ook voor u geldt, verkeert uw lichaam niet in een optimale toestand en is het tijd voor enkele veranderingen. U zegt misschien: ‘Maar ik hoef niet te veranderen. Ik ben echt behoorlijk gezond.’ De vraag is echter of u wel echt gezond bent of dat u alleen maar heeft geleerd erdoorheen te komen. Heeft u last van allergieën of artritis of astma of cholesterolproblemen of constipatie of geestelijke verwardheid of gewichtsproblemen of gingivitis of hoge bloeddruk of huiduitslag of infecties of maagpijn of een spastisch colon of puistjes of sinusitis of slapeloosheid of chronische spierpijn of stemmingswisselingen of tonsillitis of verkoudheden (meer dan twee keer per jaar) of verslavingen of vermoeidheid of enig ander symptoom van a tot z – tsjonge, wat een lijst –, dan bent u niet gezond: u slaat zich erdoorheen. Deze symptomen zijn tekens van ziekte, niet van een gezonde toestand. Ze moeten worden aangepakt, in ieder geval ten dele, door uw voedingstoestand te verbeteren. Als u aan het eind van dit hoofdstuk komt, kunt u het gevoel hebben alsof u in een grote lacune werkt – een lacune in uw kennis van voedingskwesties, een lacune in uw kennis van de rol die supplementen kunnen spelen in de ondersteuning van de natuurlijke afweer van uw lichaam, en een lacune in uw kennis van de supplementen die goed voor u kunnen zijn. Helaas is het heel goed mogelijk dat u gelijk heeft. Dit boek is bedoeld om u te helpen die lacune op te vullen. Het is ook bedoeld om u te helpen de diverse merken supplementen in de winkel zorgvuldig te onderzoeken, zodat u de goede, de slechte en de uitstekende kunt herkennen.
BASISGEHEIMEN HET VERBAND TUSSEN VOEDING EN GEZONDHEID blijft van ondergeschikt belang in de meeste onderzoeken, die de voorkeur geven aan medicijnen om ziekten te bestrijden. Die situatie zorgt voor een ernstige onbalans in de manier waarop mensen in het Westen gezondheidskwesties benaderen. Het lijkt erop dat veel mensen ziekten bestrijden in plaats van ze te voorkomen en de voorkeur geven aan de farmaceutische middelen boven natuurlijke remedies. Het is een situatie die zich in de hele geschiedenis vaak heeft voorgedaan. DE TOENAME VAN CHRONISCHE AANDOENINGEN en levensbedreigende ziekten vormt een steeds grotere belasting van de gezondheidszorg, ondanks de indrukwekkende vooruitgang die is geboekt in het begrijpen en genezen van ziekten. Helaas zijn veel mensen vergeten dat het menselijk lichaam ongelooflijk effectief kan zijn bij het genezen van zichzelf – als het maar de juiste steun krijgt. UW IMMUUNSYSTEEM is een van de belangrijkste verdedigingen van uw lichaam tegen ziekten. Het is uw inwendige dokter, die 24 uur per dag beschikbaar is. Maar helaas hebben veel mensen een verzwakt immuunsysteem, dat geen goede bescherming tegen ziekten kan bieden. Deskundig gebruik van supplementen kan daar mogelijk wat aan doen. HET GEHEIM VAN HET EFFECTIEF GEBRUIK VAN SUPPLEMENTEN is ten eerste het besef dat ze een proactieve rol kunnen spelen in de ondersteuning van de natuurlijke afweer van het lichaam. Ten tweede moet u het verschil leren tussen de goede, de slechte en de uitstekende supplementen; u moet de lacune in uw kennis van voeding en supplementen opvullen, zodat u gegronde keuzen kunt maken die voor u de juiste zijn.
