Help!
r e b u Pin huis een
handleiding voor ouders met beginnende pubers
’Waarom luister je niet?’
’In dat rokje ga jij de deur niet uit!’ ’Zoenen? Doen ze dat nu al?’ ’Daar ben jij nog veel te jong voor’ ’Vroeger, toen ik zo oud was...’
r e b u P ’Ik heb zelf nooit seksuele voorlichting gehad vroeger. Ik heb het zelf allemaal moeten uitvinden. Later heb ik dat heel jammer gevonden. Ik wil niet dat mijn kinderen ook dat gevoel krijgen. Daar krijg je als ouder later alleen maar spijt van.’
Ramona moeder van Job 11 jaar
Osman vader van Mehmed 12 jaar
’Ik wil dat mijn zoon leert dat seks geen consumptieartikel is. In de media krijgt hij al zoveel slechte dingen te zien. Hij leert van mij dat je een meisje moet respecteren, nooit iets moet afdwingen bij een ander en dat er eerst liefde moet zijn voor je aan seks begint.’
Uw kind heeft misschien op school zelf het boekje ’De pubergids’ gekregen, waarin kinderen kunnen lezen wat hen in de puberteit te wachten staat. Betekent dit nu dat u De meeste kinderen beginnen tussen de 10 en 12 jaar met de puberteit. Sommige kinderen beginnen al wat eerder en andere wat later, ook dat is volkomen normaal. Veel kinderen hebben vragen op deze leeftijd over de lichamelijke en geestelijke veranderingen die hen staan te wachten. Ze horen erover, ze lezen erover, maar desondanks is lang niet alles duidelijk. Kinderen die niet zijn voorbereid op de veranderingen die hen te wachten staan, kunnen daarvan schrikken. Ze kunnen in de war raken of vreemde ideeën krijgen als ze niet de juiste informatie hebben gekregen. Misschien heeft u uw kind daar al op voorbereid, misschien ook niet. Niet elk kind gaat met vragen over dit onderwerp naar zijn of haar ouders. Op deze leeftijd wordt de relatie met leeftijdgenoten namelijk steeds belangrijker. Kinderen in de puberteit geven steeds vaker de voorkeur aan de mening of het advies van hun vrienden en vriendinnen. Daarnaast treedt op deze leeftijd ook een zekere mate van schaamte op om over dit onderwerp met ouders te praten.
’Amber werd op haar tiende al ongesteld. Ik schrok me dood. En zij ook. Want ik had haar nog niets erover verteld. Ik vond haar nog zo’n kind.’
Maarten & Aafje ouders van Lex 11 jaar en Eva 12 jaar
’Wij vinden het heel belangrijk dat ze seksuele voorlichting krijgen van ons maar ook op school. Van ons krijgen ze te horen dat wij het belangrijk vinden om seks te bewaren tot je getrouwd bent of althans zeker van elkaar bent. Deze normen en waarden horen ze niet op school of op de tv, maar dat vinden wij ook echt onze taak.’
Petra moeder van Amber 12 jaar
Voor alle kinderen die nieuwsgierig blijven en antwoord op hun vragen willen, bestaat er ook voor hen een boekje (’de pubergids’, zie afbeelding) waarin al die informatie over de puberteit nog eens op een rijtje is gezet. Informeer hiernaar bij de leerkracht van uw kind. In dit boekje voor ouders wordt uitgelegd wat u kunt verwachten van uw puber en wat u eventueel kunt doen in veelvoorkomende situaties.
De pubergids voor meisjes...
...en voor jongens.
als ouder niets meer hoeft te doen? Niets is min
Ook al worden kinderen nu zelfstandiger en onaf
bij jongens...
11 12 S-M13 L-XL-XXL 14 15 11-12 jaar: voeten en handen gaan groeien
12 jaar: de eerste haartjes op de ballen
12 jaar: de piemel en ballen worden groter
en onder de oksels
13-14 jaar: de meeste jongens gaan nu groeien
14 jaar: vanaf nu kunnen ze puistjes krijgen
14 jaar: de stem verandert
141/2 jaar: de eerste zaadlozing, maar dat kan
14-15 jaar: de eerste (zachte) snor-
ook eerder of later zijn
en baardharen
Geen enkele jongen is hetzelfde. Dat betekent dat de ene jongen eerder begint dan de andere jongen. En niemand verandert in het hetzelfde tempo...
spelen. Wat kunt u als ouder doen?
Meisjes beginnen ongeveer 1,5 à 2 jaar eerder met de puberteit dan jongens. Bij meisjes begint de puberteit gemiddeld op tienjarige leeftijd. Het eerste teken is het groeien van de borsten. Jongens beginnen gemiddeld rond hun twaalfde jaar met de puberteit. Het eerste wat ze merken is dat de handen en voeten beginnen te groeien. Maar ook de geslachtsdelen van een jongen, zijn piemel en ballen, worden nu groter. Sommige jongens merken dat ze ineens borstjes krijgen. Veel jongens hebben er last van aan het begin van de puberteit. Maar na verloop van tijd gaat het vanzelf weer over. Al snel begint nu de groeispurt waarin kinderen in korte tijd centimeters langer worden. Ze worden niet alleen langer, maar ook de rest van hun lichaam gaat groeien. Bij meisjes gaan de heupen veranderen, deze worden wat breder en hun billen worden wat voller. Maar ook de dijbenen krijgen meer vorm. Jongens worden niet alleen groter, maar ook sterker en breder. Jongen krijgen haartjes onder de armen en rond de geslachtsdelen. Eerst dunne, later donkere haartjes. Sommige meisjes krijgen ook meer haren op hun benen of wat donkere haartjes op hun bovenlip. Jongens krijgen meer haren op hun benen en armen. De borstharen komen pas veel later. De eerste haartjes in het gezicht (meestal op de kin en slapen) verschijnen bij jongens rond de tijd dat ze de baard in de keel krijgen.
nder waar.
fhankelijker, toch blijven ouders in het leven van een puber een belangrijke rol
...en bij meisjes
10 jaar: de borsten beginnen te groeien
10 11 S-M12 L-XL-XXL 13
11 jaar: het eerste schaamhaar en okselhaar zijn te zien
12 jaar: de meeste meisjes gaan nu groeien
12/13 jaar: vanaf nu kunnen ze puistjes krijgen
13 jaar: de schaamlippen worden langer en misschien ongelijk van lengte
13 jaar: voor het eerst 13 jaar: de heupen, billen en dij-
ongesteld, maar er zijn ook
benen worden breder en voller
meisjes die eerder of later ongesteld worden
Geen enkel meisje is hetzelfde. Dat betekent dat het ene meisje eerder met de puberteit begint dan het andere meisje. En niemand verandert in het hetzelfde tempo...
Jongens en meisjes op deze leeftijd gaan meer zweten en dat ruik je soms. Het betekent dat ze nu op hun hygiëne moeten letten: dagelijks wassen en een deodorant gebruiken. Jongens en meisjes krijgen de eerste pukkels. In de puberteit gaan de talgkliertjes meer vet produceren. Het haar wordt vetter dan vroeger. Maar ook de huid van het gezicht wordt vetter. De talgkliertjes raken verstopt en er verschijnt een pukkel of mee-eter. De eerste pukkels verschijnen meestal rond een jaar of 12. Bij een meisje worden de lichamelijke veranderingen uiteindelijk afgesloten met de eerste menstruatie. Gemiddeld vindt die op 13-jarige leeftijd plaats. Maar het is niet uitzonderlijk als een meisje al eerder ongesteld wordt. Ongeveer een jaar voor haar eerste menstruatie verliest ze wat kleurloze afscheiding uit haar vagina. Vaak is dit het signaal dat haar eerste menstruatie niet lang meer op zich zal laten wachten. Als een meisje eenmaal ongesteld is geweest, is ook haar groeispurt voorbij en zal zij minder snel doorgroeien tot ze ongeveer zeventien of achttien jaar oud is. Bij een jongen worden de lichamelijke veranderingen afgesloten met de eerste zaadlozing. Deze vindt plaats op een gemiddelde leeftijd van veertien jaar. Daarna is zijn groeispurt voorbij en zal hij nog slechts enkele centimeters doorgroeien tot zijn zeventiende of achttiende jaar.
Er verandert nog meer in de puberteit ·
Vrienden worden steeds belangrijker
·
Confrontatie aangaan met ouders
·
Discussie zoeken
·
Zelfstandig worden
·
Op zoek naar zichzelf
·
Verliefd worden
(dat kan ook op iemand van hetzelfde geslacht)
·
Aan seks denken
·
Behoefte aan informatie over seks
·
Eenzaam zijn
·
Ongelukkig zijn
·
Weinig zelfvertrouwen
Tips voor ouders Uw kind heeft misschien op school
1
zelf het boekje ’De pubergids’ gekregen, waarin kinderen kunnen
2
U bent zelf het voorbeeld. De manier waarop ouders zich gedragen, ruzie maken, problemen oplossen en met elkaar omgaan is voor kinderen een voorbeeld voor hoe mensen zich horen te gedragen. Door bijvoorbeeld zelf eens toe te geven dat een ouder ook fouten kan maken (en ’sorry’ kan zeggen), geeft u uw kind ook een voorbeeld.
lezen wat hen in de puberteit te wachten staat. Betekent dit nu dat u als ouder niets meer hoeft te doen? Niets is minder waar. Ook al worden kinderen nu zelfstandiger en onafhankelijker, toch blijven ouders in het leven
Om te voorkomen dat uw kind u steeds minder vertelt, zult u als ouder moeten blijven praten met uw kind. Pubers houden niet van ’officiële gesprekken’; probeer daarom een situatie te vinden waarbij u samen óók nog iets anders doet.
3
Let erop dat u uw kind ook eens een compliment geeft. Als er regelmatig ruzie is in huis en u geneigd bent als een politieagent op te treden, heeft uw kind al snel het idee dat u alleen nog maar negatief denkt over hem of haar. Door complimenten krijgt een kind zelfvertrouwen.
4
Vraag de mening van uw kind over zaken die met seksualiteit en relaties te maken hebben. Dus: ’Wat zou jij doen als ....’ Zo houdt u het gesprek open en blijft u op de hoogte hoe kinderen over dit soort zaken denken.
5
Probeer op de hoogte te blijven van waar uw kind naar kijkt op tv en internet. Vraag er naar en kijk zo nu en dan eens mee. Stel vragen over wat ze zien en keur niet alles af!
van een puber een belangrijke rol spelen. Wat kunt u als ouder doen?
Tijdens de afwas ...
Na het huiswerk maken ...
Moeder: ’Ik heb wat voor je gekocht omdat ik denk dat je het misschien binnenkort wel nodig zult hebben.’ Dochter: ’Wat dan?’ Moeder: ’Maandverband. Voel je soms al wat buikpijn?’ Dochter: ’Nee, hoezo? Betekent dat wat?’ Moeder: ’Ik zal het je uitleggen...’
Moeder: ’Als je in groep 8 komt, gaat er best een hoop gebeuren; je laatste jaar op school, maar ook jij verandert... weet je dat?’ Kind: ’Bij sommige kinderen in mijn klas merk ik wel al dingen...’ Moeder: ’Bij jou zullen er ook dingen veranderen, zoals haartjes, groeien, pukkels, etc...’
6 7 8
Neem uw kind serieus. Als hij/zij verliefd is of zegt verkering te hebben, maak die gevoelens niet belachelijk, maar neem ze serieus. Zeg liever ’spannend voor je, ben je er blij mee?’ Stel uw eigen grenzen. Kinderen kunnen ook vragen stellen over uw seksuele ervaringen. Bepaal voor uzelf wat u wel en niet kwijt wilt hierover. Informeer eens bij andere ouders over kwesties als ’tijdstip van thuiskomen, uitgaan, etc’. Kinderen zijn geneigd hun ouders voor te spiegelen dat zij als enige in de klas áltijd vroeg moeten thuiskomen, weinig zakgeld krijgen en nooit ’s avonds weg mogen. Natuurlijk bepaalt u zelf de regels, maar overleg hierover met andere ouders kan wel eens nuttig zijn.
9
Vergelijk uw jeugd niet met de ’jeugd van tegenwoordig’. Soms hoor je ouders zeggen: ’vroeger toen ik zo oud was als jij...’. Kinderen hebben niets aan deze vergelijking, ze leven in deze tijd. Tijden zijn nu eenmaal veranderd, regels soms ook.
.
Laat merken dat je om je kind geeft. Ondanks woordenwisselingen, ruzies en opmerkingen dat u ’ouderwets en streng’ bent, willen kinderen nog heel graag merken dat je van ze houdt.
Tijdens het banden plakken ...
In de auto ...
Vader: ‘Hebben jullie het op school al gehad over de puberteit?’ Zoon: ‘Nee, maar ik weet heus wel wat dat is hoor...’ Vader: ‘O ja? Vertel eens wat je allemaal weet...’ Zoon: ‘Nou, gewoon... Dan eh... gebeurt er van alles met je lichaam en zo...’ Vader: ‘Klopt. Merk je al wat bij jezelf?’ Zoon: ‘Nee, wat dan?’ Vader: ‘Ik zal het je uitleggen...’
Moeder: ’Het kan best zijn dat je als je wakker wordt binnenkort iets nats voelt in je bed.’ Zoon: ’Doe niet zo stom mam, ik plas toch niet meer in mijn bed.’ Moeder: ’Nee, dat weet ik best, het is ook geen plas, maar iets anders. Weet je wat het is?’ Zoon: ’Eh..., nee’ Moeder: ’Ik zal het je uitleggen...’
r e b u P
Veel gestelde vragen en antwoorden Ik ben vroeger nooit voorgelicht door mijn ouders en vind het nog steeds moeilijk om over dit soort dingen te praten. Maar tegelijk wil ik wel dat mijn kinderen goed voorgelicht worden. Ze zijn nu 10 en 12 jaar en het is de hoogste tijd er eens met ze over te praten. Maar het kost me grote moeite. Hoe kan ik dit aanpakken?
Niet iedereen vindt het even gemakkelijk om met kinderen over seksualiteit te praten. Het gaat tenslotte ook over uw eigen intieme leven. Zo jong mogelijk beginnen kan helpen, omdat jonge kinderen nog zonder schroom naar elk onderwerp kunnen luisteren. Dat is al heel anders als ze 10, 11 of 12 jaar zijn. Probeer er geen officieel gesprek van te maken. Maak zo nu en dan een opmerking, zoek een aanleiding in het dagelijkse leven en stel geen confronterende vragen. Om het uzelf niet al te moeilijk te maken kan een kind er ook een boek over lezen. Er zijn diverse goede en informatieve boeken voor deze leeftijd verkrijgbaar in de boekhandel. Misschien is er iemand in uw omgeving die u kunt vragen met uw kind hierover te praten?
Mijn dochter van 12 zit in groep 8 en heeft een paar vriendinnen met wie ze elke zaterdagmiddag naar de stad gaat. Ze kleden zich dan in mijn ogen erg opzichtig en uitdagend. Blote buiken, laag uitgesneden truitjes en hun gezichten zwaar opgemaakt. Ik heb hier grote moeite mee en verbied haar dan ook zo de deur uit te gaan. Maar dat leidt steevast tot grote ruzies. Ik maak me zorgen waar dit uitdagende gedrag van haar toe moet leiden. Of maak ik me zorgen om niets? Ik heb ontdekt dat mijn zoon van twaalf jaar met zijn vriendjes pornosites op internet zit te bekijken. Ik ben daar heel erg van geschrokken, maar weet niet goed wat ik moet doen. Hem ermee confronteren dat ik het ontdekt heb? Hem verbieden op internet te gaan? Of helpt dat toch niet?
Meisjes kunnen zich vanaf een jaar of tien steeds uitdagender gaan kleden. Toch is dat niet bewust hun doel. Ze willen er vaak alleen maar populair en hip uitzien. U kunt uw dochter wel uitleggen dat er mensen zijn die zich eraan storen als ze tegen zo’n blote buik aankijken en dat je in sommige situaties je kleding zult moeten aanpassen. Daarbij kun u zelf voorbeelden van dit soort situaties geven.
Kinderen worden op deze leeftijd nieuwsgierig naar de manier waarop volwassenen seks beleven. Vroeger werd er stiekem in erotische tijdschriften gekeken, nu hebben kinderen ook toegang tot internet. De beelden op internet over seks kunnen echter veel heftiger en extremer zijn dan die uit de soft erotische tijdschriften. Dat kinderen van deze leeftijd zoeken naar seksplaatjes is normaal, maar als ze veelvuldig kijken naar de meest extreme vormen van seks krijgen ze een vreemd beeld van volwassen seksualiteit. Verbieden helpt soms, maar niet altijd. Praat erover en laat duidelijk merken dat wat u betreft dit niet tot het seksuele gedrag van de meeste volwassenen hoort.
Mijn dochter van elf is vlak voor haar elfde verjaardag ongesteld geworden. Ik vond het wel erg jong, maar was ook trots op haar. Ik wilde haar een cadeautje geven. Maar zij wil hier niets van weten. Ik mag het aan niemand vertellen en ze schaamt zich er heel erg voor. Ik maak me hier zorgen over. Het is toch niet normaal dat ze zo reageert?
Sommige meisjes zijn niet zo blij met hun eerste menstruatie. Dat kan komen omdat ze dan beseffen dat ze geen kind meer zijn. Ze zijn bang dat ze zich vanaf nu als een groot mens moeten gedragen. Maar tegelijkertijd voelen ze zich nog kind. Respecteer deze gevoelens en laat uw dochter zelf wennen aan het idee dat haar lichaam is veranderd. Laat haar merken dat ze zich best nog als een kind mag gedragen zolang zij dat wil. Dat cadeautje kunt u gerust geven, daar zal ze later ook nog blij mee zijn.
Nog meer lezen?
Adressen, websites
· Praten met je kind over relaties & seksualiteit, brochure door Sanderijn van der Doef en Silvia de Ruiter, NIGZ 2006. Verkrijgbaar bij de Rutgers Nisso Groep (www.rng.nl) · Pubers en seks. Handige tips voor ouders, folder van de Rutgers Nisso Groep, Utrecht 2007 · 101 Vragen over jongeren en seks, Soa Aids Nederland/Rutgers Nisso Groep 2007 · Het Puberboek, door Sanderijn van der Doef, Uitgeverij Ploegsma, Amsterdam 2004 · Feiten en fabels over het maagdenvlies, folder uitgegeven bij de Rutgers Nisso Groep, Utrecht 2007 · ALLES over Seks, Liefde en Relaties, door de Rutgers Nisso Groep, Uitgeverij Lifetime, 2004 · Seks, puberteit en al dat gedoe, door Jacqui Bailey & Jan Mc Cafferty, Uitgeverij Van Goor, Amsterdam 2004 · Out! Alles over homoseksualiteit, door Sanderijn van der Doef en Bas Maliepaard, Uitgeverij Terra Lannoo, Arnhem 2007 · Verliefd op internet. Over internetgedrag van pubers, door Justine Pardoen en Remco Pijpers, Uitgeverij SWP, Amsterdam 2006
(Nieuw op te richten) Centra voor Jeugd en Gezin Zie www.jeugdengezin.nl
Aids en Soa infolijn www.soa.nl 0900-2042040, 24 uur per dag
GGD De GGD biedt opvoedingscursussen, waarvan seksualiteit onderdeel kan uitmaken.
COC (homoseksualiteit) www.coc.nl 020-6234596/020-6207541
Kindertelefoon www.kindertelefoon.nl 0800-0432 (gratis)
www.oudersonline.nl www.seksualiteit.nl www.rutgersnissogroep.nl
Colofon © Uitgave: Rutgers Nisso Groep, Utrecht, 2008 | Oorspronkelijke uitgave: NIGZ | Tekst: Sanderijn van der Doef (NIGZ) | Idee, coördinatie en eindredactie: Suzanne Meijer, Monique Werlich (GGD Nieuwe Waterweg Noord, Vlaardingen) | Illustraties: Marian Latour | Vormgeving: Hoogteyling BNO, Schiedam | Drukwerk: Printpartners Ipskamp, Enschede | Met dank aan alle leerkrachten van basisscholen uit de regio Nieuwe Waterweg Noord die meegewerkt hebben aan het tot stand komen van de brochures | Deze brochure is tot stand gekomen dankzij een financiële bijdrage van het Stimuleringsfonds Openbare Gezondheidszorg.
