in Fort bij Krommeniedijk

Derde bezoekerscentrum Stelling van Amsterdam:

in Fort bij Krommeniedijk

Fort Krommeniedijk • fotografie Dutchphoto

2

Bezoekerscentrum ­Stelling van Amsterdam: in Fort bij ­Krommeniedijk

Projectleider:

Arthur Schaafsma Met medewerking van:

Ewoud Dahmen, Francis Schennink, Mireille Dosker, Sabine van Keulen Partners:

• Stadsherstel Amsterdam ­(Stella van Heezik) • The Care Factory • Vrijwilligersgroep Fort bij Krommeniedijk (Jaap van Harlingen) Samenwerking met:

Het Amsterdam Museum Gemeente Uitgeest Gemeente Zaanstad Opdrachtgever/Ontwikkelaar:

Programmabureau Stelling van ­Amsterdam Provincie Noord-Holland UNESCO

Fortmuur • foto johan stuart

Inhoud

Samenvatting Een bezoekerscentrum bij Fort Krommeniedijk heeft als grote voordelen:

ER

ELD

ERFG

O

E

D

W

Dit derde bezoekerscentrum zal natuur-, landschaps-, en cultuurbeleving van de S­ telling van Amsterdam krachtig op de kaart zetten. Bezoekers kunnen juist hier de samenhang van de Stelling als geheel ervaren door: • een gaaf bewaard fort; • de liniedijken, zelfs met deels originele ­beplanting; • de jaarlijkse gedeeltelijke inundatie; • interactief belevingsprogramma; • fortenspel; • stimulans bezoek andere forten/Stellingdelen.

•

•

United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization

GE

I

N

RI

E

MO

E RL D H

NDIAL

WO

TA

•

PATRIM

O

Stelling van Amsterdam Werelderfgoed sinds 1996

De cultuurhistorische en ecologische waarde van de ­be­planting van de Stelling van Amsterdam krijgen­volop aandacht in het bezoekerscentrum. Een aantal publiekstrekkers en evenementen werkt als katalysator. Een bezoekerscentrum op deze plek kan rekenen op een zeer breed draagvlak onder: vrijwilligers, ­betrokken gemeenten (Uitgeest en Zaanstad), Stadsherstel Amsterdam N.V. en Amsterdam Museum.

De kosten voor de restauratie van het fort zijn ­nagenoeg gedekt. Een aantrekkelijke exploitatie­ Het Amsterdam Museum en Landschap Noordconstructie zorgt voor een budgetneutraal Holland bundelen in dit voorstel hun krachten. bezoekers­centrum voor de komende 50 jaar. ­Mensen uit de stad worden het platteland in Het fort en het omringende terrein zijn in eigendom ­getrokken en vice versa. Interactieve elementen bij Landschap Noord-Holland. Het fortgebouw zal ­bieden een unieke ervaring ter plaatse en onderweg worden ­ge­ëxploiteerd door Stadsherstel Amsterdam naar het fort toe. NV, het buitenterrein zal in beheer blijven van ­Landschap Noord-Holland ondersteund door de De sociale, commerciële, recreatieve en i­nformatieve ­vrijwilligersgroep. functies van het fort (woon-trainingscentrum èn ­bezoekerscentrum) versterken elkaar. ­Samenwerking Dit alles maakt het tot een haalbaar, realistisch en met The Care Factory vindt plaats op het gebied van ­inspirerend plan om bij Fort bij Krommeniedijk een ­bezoekersontvangst en theeschenkerij, waardoor ­derde bezoekerscentrum te realiseren. openstelling van 7 dagen per week mogelijk wordt. Naar verwachting zullen per jaar tussen de 10.000 en 20.000 bezoekers worden verwelkomd in het ­bezoekerscentrum.

3

Inhoud Samenvatting Inleiding

3 3 5

1. Toeristische attractie: Fort bij Krommeniedijk

7



1.1 conceptschets 7 1.2 samenwerking met Amsterdam Museum 7 1.3 verbinding tussen Amsterdam-Krommeniedijk: een belevenis op zich 8 1.4 fortenspel Spion in de Stelling 9 1.5 unieke publiekstrekkers bij Fort Krommeniedijk 9 1.6 openstelling en verwachte bezoekersaantallen 14

2. Samenhang

2.1 samenhang van de totale Stelling van Amsterdam zichtbaar 2.2 stimulans tot vervolgbezoek 2.3 samenhang met andere plannen 2.4 balans tussen bezoekerscentrum en commerciële activiteiten 2.5 aanvulling op andere bezoekerscentra 2.6 bijdrage aan beleidsdoelstellingen Provincie Noord-Holland

3. Exploitatie

3.1 professionaliteit exploitant en ervaring publieksfuncties 3.2 eigen financiële bijdrage 3.3 wijze van exploitatie 3.4 openstelling 7 dagen per week

4.

Locatie



4.1 bereikbaarheid van de locatie 4.2 parkeervoorzieningen 4.3 aard van de omgeving 4.4 uitstraling t.o.v. het concept 4.5 functionaliteit fort in relatie tot concept



5. Haalbaarheid

5.1 tijdsplanning en mate van onzekerheid 5.2 begroting 5.3 realiteitsgehalte begroting 5.4 exploitatie beheer budgetneutraal 5.5 extra inkomsten bronnen



Bijlagen

17 17 18 18 19 19 20

23 23 23 24 24

25 25 25 25 25 25

26 26 26 26 26 26

27

4

Schapenbegrazing op Fort bij Krommeniedijk • foto Jan de Rooij

Inleiding

5

Het derde bezoekerscentrum van de Stelling van Amsterdam Programmabureau Stelling van Amsterdam heeft Fort bij Pampus en Fort benoorden Spaarndam aangewezen als eerste bezoekers­centra. In het regionale verspreidingsplan kan de noordflank uitstekend i­ngevuld worden door een bezoekerscentrum in Fort bij Krommeniedijk. De vestiging van een bezoekerscentrum in Fort Krommeniedijk maakt onderdeel uit van het grotere plan van totale restauratie en herbestemming van het fortgebouw. Nergens beleef je het stellinglandschap zozeer in zijn pure vorm zoals bij Fort bij ­Krommeniedijk. Dit gaan we zichtbaar en hoorbaar maken via een interactief belevingsprogramma vanuit het bezoekerscentrum èn onderweg naar het bezoekerscentrum toe. Zodat je de ruimtelijke buffer rondom Amsterdam ervaart en een groen/blauwe ver­ dedigingslinie ziet liggen. De militaire verdedigingslinie rondom de hoofdstad bestaat uit strategische dammen, ­dijken, sluizen, forten en weilanden waardoor het land ­onder water gezet kon worden wanneer de vijand kwam. Wat is er nu leuker dan dit opnieuw te b ­ eleven? Dat kan, jaarlijks bij de inundatie rondom Fort bij Krommeniedijk. Een unieke gebeurtenis ­binnen de Stelling van Amsterdam.

Dit plan van Landschap Noord-Holland sluit aan bij de ambities van de P ­ rovincie NoordHolland om de Stelling van Amsterdam als uniek ­werelderfgoed ­(UNESCO) op de kaart te zetten en de beleefbaarheid te vergroten. Landschap Noord-Holland is bij uitstek de partner om dit te realiseren. Het Landschap is als stichting 75 jaar specialist op het gebied van duurzaam natuur- en landschapsbeheer. Het Landschap behoudt en ontwikkelt ook cultuurhistorie in Noord-Holland. Dit alles doen wij in 85 eigen gebieden, waarvan vier eigen forten en kilometers liniedijken. Ook geven wij provinciebreed advies en doen onderzoek op het gebied van ­natuur en landschap. Landschap Noord-­Holland is aangesloten bij de landelijke samenwerkings­verbanden ­de12Landschappen en Land­schaps­beheer Nederland. Sinds onze oprichting zijn wij uitgegroeid tot een doelgerichte en ­dynamische organisatie. Mocht de Provincie ons voorstel honoreren, werken we graag een verder gedetailleerd ­uitvoeringsplan uit.

Door kruisbestuiving met partners als Stadsherstel Amsterdam, The Care Factory, ­Amsterdam Museum en de ­actieve Vrijwil­ligersgroep Fort bij Krommeniedijk ontstaat een budgetneutraal geëxploiteerd bezoekerscentrum.

“Vandaag de dag vormt de stilte in de Stelling een groot contrast met de lawaaiige stad. De vernuftige manier waarop bij de aanleg gebruik is gemaakt van de elementen in het polderlandschap, is bijzonder te noemen”, citaat provincie Noord Holland

6

Prachtige uitzichten rondom het Fort • foto dutchfoto

1. Toeristische attractie: Fort bij Krommeniedijk

7

Fort bij Krommeniedijk zal plaats bieden aan een informatief en interactief bezoekerscentrum. Dit bezoekerscentrum laat de Stelling van Amsterdam bij uitstek ervaren als groen/blauwe verdedigingslinie en ruimtelijke buffer rond de hoofdstad. Er is volop aandacht voor cultuurhistorie, landschap en natuur.

1.1 Conceptschets

Door het aanbieden van een interactieve en dynamische tentoonstelling, worden bezoekers actief betrokken bij de cultuurhistorie en het landschap van de Stelling. De interactieve manier van het ­aanbieden van informatie spreekt een brede doelgroep aan. Jongeren worden gestimuleerd na te denken over de Stelling. Tegelijk kunnen andere ­bezoekers op hun gemak de informatie bekijken.

dacht te geven aan elkaar. Zo zou bij het fort een deel verwijzen naar het ­(verdedigen van) Amsterdam. In het Amsterdam Museum zal in de vaste ­opstelling waar mogelijk aandacht gegeven ­worden aan het thema. Daarnaast wordt een punt gemarkeerd van waaruit de route naar het Fort bij Krommeniedijk vertrekt. Zo wordt het toerisme ­richting buitengebied gestimuleerd.

Breder kader

Sfeerbeeld

1.2 Samenwerking met Amsterdam Museum

Het bezoekerscentrum Fort bij Krommeniedijk biedt ruimte aan een scala van activiteiten om de Stelling van Amsterdam te ervaren. De centrale hal (de poterne) van het fort wordt het kloppend hart van het bezoekerscentrum. Bezoekers worden verwelkomd in een ruime, lichte ruimte waar beeldmateriaal (foto’s, filmbeelden, interactief ) een indruk geven van de unieke onderdelen waar de Stelling van Amsterdam uit bestaat. Er is volop aandacht voor natuur en landschap. Medewerkers in de kleinschalige theeschenkerij verzorgen warme dranken en broodjes. Een kleine winkel heeft een beperkt maar op de doelgroep gericht aanbod winkelartikelen.

Amsterdam Museum en Landschap Noord-­ Holland gaan voor het bezoekerscentrum samenwerken op het gebied van informatievoorziening, routevorming en onderlinge verwijzing. Het Amsterdam Museum heeft als kerntaak ­tentoonstellen, presenteren en overdragen. De samenvoeging van kennis van het Amsterdam Museum (Stad Amsterdam, Cultuur) met de kennis van Landschap Noord-Holland (Natuur, Cultuur en Landschap) creëert een breed aanbod van ­informatie. Er wordt onderzocht welke mogelijk­ heden er zijn om in de nabije toekomst nader ­efficiënt samen te werken om de kracht van beide organisaties beter te benutten.

Nadat de bezoeker is uitgerust, bijgekomen van een fiets-, wandel-, of kanotocht, is zijn interesse gewekt om de tentoonstelling in een ander deel van het fortgebouw te bezoeken. Men kan ook buiten via een mp3-speler het op de specifieke bezoeker toegespitste verhaal horen aan de hand van oriëntatiepunten in de omgeving en op het terrein zelf.

Concreet

Fort bij Krommeniedijk zal plaats bieden aan een informatief en interactief bezoekerscentrum. Dit bezoekerscentrum laat de Stelling van ­Amsterdam bij uitstek ervaren als groen/blauwe verdedigingslinie en ruimtelijke buffer rond de hoofdstad. Er is volop aandacht voor cultuur­ historie, landschap en natuur.

Een samenwerking voor het Fort bij Krommeniedijk kan bv. vorm krijgen in thema’s als de ver­dediging van Amsterdam. Concreet gaat het om het realiseren van fiets en/of wandel­verbindingen tussen het Fort bij Krommeniedijk en Amsterdam. Dit kan al in 2012 gerealiseerd zijn. De wederzijdse ver­ wijzing krijgt gestalte door op beide plekken aan-

Het Amsterdam Museum is in 2011 gestart met het meerjarenproject “Stad en Land”. In dit project wil het Amsterdam Museum een duidelijke verbinding leggen tussen de stad en het omliggende land via fiets- en wandelroutes om het kwaliteitstoerisme te bevorderen. In 2012 start het project met het thema “Amsterdammers verlangen naar buiten”, een themajaar over historische buitenplaatsen. Er wordt een aantal routes gelanceerd naar verschillende buitenplaatsen en andere ­plekken in de regio waar de Amsterdammer ­recreëerde. VOETNOOT 1

Voordelen samenwerking Haal Amsterdam de Stelling in en de Stelling naar ­Amsterdam! De vele (internationale) bezoekers van het Amsterdam Museum krijgen in de stad een Drukte tijdens een evenement in 2010 • foto archief LNH Voetnoot 1: De fiets- en wandelroutes vanuit Amsterdam bevatten historische informatie en verhalen. Ze worden ontwikkeld in samenwerking met Oneindig Noord-Holland en zijn zowel digitaal als op papier te verkrijgen. De routes worden gemarkeerd. Doel van dit project is om bewoners en toeristen meer inzicht te geven in de geschiedenis van Amsterdam en van Holland.

8

kijkje in het boeiende landschap dat de Stelling van ­Amsterdam herbergt. Zij worden verleid dit landschap te gaan bezoeken. Hierdoor zullen meer t­ oeristen en dagjesmensen (individueel of ge­organiseerd) vanuit Amsterdam richting de ­forten van de Stelling trekken. Het bezoekerscentrum Fort bij Krommeniedijk zal mensen op een verrassende wijze laten kennismaken met het Amsterdam Museum en de relatie van de Stelling van Amsterdam met de verdediging van de hoofdstad. Een echte kruisbestuiving.

1.3 Verbinding tussen Amsterdam en Krommeniedijk: een belevenis op zich Om de logistieke verbinding te maken tussen de hoofdstad en Fort bij Krommeniedijk willen we op diverse manieren routes uitstippelen.

Fietsroute Vanuit het centrum van Amsterdam is een fietstocht naar Fort bij Krommeniedijk ongeveer 25 kilometer (enkele reis). Gedurende de tocht krijgen de fietsers informatie over het veranderende landschap en de relatie van het landschap met de Stelling van Amsterdam. Dit kan via een MP3speler waarop vooraf een bestand is gedownload. Het kan ook bijvoorbeeld via langs de route ­bevestigde QR codes die via de smartphone ­informatie kunnen genereren. Het is ook ­mogelijk een gedrukt exemplaar van de route via internet uit te printen of te bestellen.

De QR-code kan v­ er­wijzen naar s­ peciaal voor deze route o ­ nt­wikkelde i­nformatie op het digitale portaal ­ Oneindig Noord-­Holland.

Trein-wandelroute Wandelen vanuit Fort bij Krommeniedijk naar het Amsterdam Museum en vice versa is te lang. Daarom wordt een deel van de route afgelegd per trein. De route in Amsterdam loopt van het museum naar Amsterdam CS. Op de route ­worden plekken aangedaan die nauw verbonden zijn met de Stelling van Amsterdam. Dit kunnen bijvoorbeeld pakhuizen zijn. De informatie is ook hier via MP3 of QR-codes te beluisteren of te zien. Vanaf Amsterdam CS gaat de wandelaar per trein naar station Krommenie-Assendelft. Van hieruit loopt de route in ongeveer 3 kilometer naar het bezoekerscentrum. Wanneer men na het bezoek weer terug naar Amsterdam wil, kan men de route vervolgen naar station Uitgeest dat op ongeveer 5 kilometer afstand ligt. Op deze wandeling is het open landschap rond Krommeniedijk en de ­geschiedenis van de regio goed te beleven. Vanaf station Uitgeest gaat de trein rechtstreeks naar Amsterdam. Het is ook mogelijk vanaf het ­bezoekerscentrum dezelfde weg terug naar station Krommenie-Assendelft te volgen.

Trein-fietsroute Door de aanwezigheid van OV-fietsen op alle ­bovengenoemde stations, is het ook mogelijk ­delen van de route met de fiets af te leggen.

9

1.4 Fortenspel Spion in de Stelling In juni 2011 is ook het Fortenspel ‘Spion in de ­Stelling’ op Fort bij Krommeniedijk gelanceerd. Dit interactieve spel brengt geschiedenis èn landschap op een eigentijdse manier onder de aandacht van jongeren tussen de 10-14 jaar. Op dit ­moment worden de spelers op het fortterrein begeleid door leden van de Vrijwilligersgroep van Fort bij Krommeniedijk. Het spel kan zowel individueel als in klassenverband gespeeld worden. VOETNOOT 2 Landschap Noord-Holland hoopt hiermee het ­bezoekersaantal, de waardering en daarmee het draagvlak voor instandhouding en beheer van de Stelling van Amsterdam te verhogen.

1.5 Unieke publiektrekkers bij Fort bij Krommeniedijk Dankzij de goede samenwerking tussen Landschap Noord-Holland en de vrijwilligers is Fort bij ­Krommeniedijk al jaren een echte publiekstrekker. Er wordt van alles georganiseerd. Eén van de drukst

VOETNOOT 2: Forteigenaren en de provincie Noord-­Holland willen méér jonge bezoekers naar de Stelling van Amsterdam trekken, zodat zij meer leren over deze bij­zondere ­locaties en hun geschiedenis. Daarom is het spel ‘Spion in de Stelling’ ontwikkeld. Deze adventure game b ­ estaat uit een online deel en één of meer bezoeken aan de forten. Het ­fortenspel slaat een brug tussen cultureel erfgoed, educatie en innovatieve technologie. Door de i­nzet van ‘serious ­gaming’ bestaande uit een gamewebsite en de forten­ locaties, maken jongeren op interactieve wijze kennis met de Stelling van Amsterdam en haar b ­ ijzondere forten.

Scholieren spelen het spel ‘Spion in de Stelling’ • foto: archief LNH

10

Legeroefening 1939 • foto: archief LNH

Opening van de sluis trekt jaarlijks honderden ­mensen • foto M. de Boer Luchtfoto inundatie 2011 rondom Fort bij Krommeniedijk • foto Harm Botman

11

bezochte activiteiten is de jaarlijkse inundatie. Dit is een uniek evenement binnen de Stelling van Amsterdam.

1. Jaarlijkse inundatie maakt ­verdedigingstactiek zichtbaar De Stelling van Amsterdam is opgebouwd uit een aaneengesloten reeks van forten, liniedijken, wallen, sluizen, watergangen etc. rondom de stad Amsterdam. De forten werden gebouwd om ­specifieke ­uitvals- of vaarwegen te verdedigen, de rest van de Stelling werd verdedigd door water, de zogenaamde inundatie. Deze inundatie hield in dat de speciaal daarvoor bestemde inundatie­ gebieden onder een laag water werd gezet. Door dit water werden polders onbegaanbaar, sloten onzichtbaar en door de geringe hoeveelheid water ook onbevaarbaar. De stad was on­ bereikbaar voor de naderende vijand. Geschiedenis komt tot leven Sinds enkele jaren is Landschap Noord-Holland actief om dit deel van de geschiedenis van de Stelling op Fort bij Krommeniedijk letterlijk tot ­leven te brengen. Met het openen van een sluis loopt een deel van de polder bij Krommeniedijk onder water. Hiermee wordt de inundatie, het ‘principe’ achter de Stelling van Amsterdam, zichtbaar gemaakt. Dit is uniek voor de gehele Stelling. Jaarlijks komen hier honderden mensen èn weidevogels op af. Het is de bedoeling om van dit evenement nòg meer een ­publiekstrekker maken. Het moet zoiets worden als de bloem in Artis die 1x per jaar bloeit, het moet iets worden dat je ècht een keer gezien moet ­hebben.De pers en onze communicatie-­ uitingen worden hierop ingezet.

2. Authenticiteit van het fortgebouw De ‘beleving’ van authentieke elementen in het fort is bijzonder. Er bevindt zich in lokaal 27 de best bewaarde inrichting van de keuken binnen de stelling. De keuken bezit nog drie complete kookketels. Er wordt gekeken naar mogelijkheden om de originele ketels weer werkend te maken.

Geschiedenis komt tot leven bij jaarlijkse inundatie.

Verder zijn de keelkazematten ook behoorlijk kompleet met nog de geschilderde richt­ instructies en een panorama van het schootsveld. Verder een authentieke kast die mogelijk was voor de telefoonverbinding met het commando.

3. Volop Weidevogels en vogelaars rondom dit fort Fort bij Krommeniedijk ligt in één van de rijkste weidevogelgebieden van Noord-Holland. Door veranderd beheer loopt het aantal weide­ vogels in de hele provincie al jaren terug. In deze regio zijn de kieviten, scholeksters en grutto’s wel nog volop te zien. Weidevogels zijn van nature schuwe vogels die veel last hebben van verstoring door mensen. Om het kijken naar de vogels op Fort bij Krommeniedijk mogelijk te maken zonder dat er verstoring plaatsvindt, zal er een permanent vogelkijkscherm worden geplaatst. De locatie van dit kijkscherm is een heel bijzondere, namelijk: De opstelling van het noordwestelijke Hefkoepelkanon. Het kanon is in het verleden ­opgeblazen. De gemeente Uitgeest heeft toestemming gegeven de locatie te ontdoen van grond en puin. In de vorm van de hefkoepel zal een (vogel)kijkscherm worden geplaatst. Hierdoor ontstaat een prachtige plek om het landschap en

Oud keukenpersoneel • foto LNH Drie bewaarde kookketels • foto Paul van Dantzig

12

de vogels te kunnen zien. Samen met het openen van de noordelijke stormdeur wordt het daardoor mogelijk het gehele jaar te genieten van de ­vogelrijkdom in de Uitgeesterbroekpolder.

4. Bijzondere flora en fauna bij het fort Er valt genoeg te ontdekken rondom het fort. Want wat bijzonder is aan de forten en liniedijken is, dat ze zijn aangelegd met duinzand met een toplaag van klei. Duinzand is voedselarm, dit in tegenstelling tot de omliggende gronden. Een voedselarme ­bodem is een goed uitgangspunt voor een schrale, grazige, kruidenrijke vegetatie met hoge botanische waarden. Een dergelijke vegetatie trekt weer veel insecten en spinnen aan die op hun beurt weer als voedsel dienen voor bijvoorbeeld vogels of amfibieën. Overigens hebben alle forten en dijken een hoge potentie voor ontwikkelen van botanisch hoge natuurwaarden. Een mooi voorbeeld is blauw walstro of de vlinder bruin blauwtje die gebonden is aan deze schrale, grazige en kruidenrijke vege­ taties. Als waardplant heeft het bruin blauwtje ­verschillende soorten ooievaarsbek. Deze natuurwaarden zijn nu al op veel plaatsen aanwezig, ­doordat het duinzand door verzakking en erosie aan de o ­ ppervlakte is gekomen. Op andere plaatsen ­kunnen, door aangepast beheer of een inrichtingsmaatregel, nog hogere botanische natuurwaarden bereikt worden. In de aanwezige bomen en struiken vinden tal van dieren, zoals vogels, kleine zoog­ dieren, insecten en amfibieën, voortplantings- ­verblijf-, ­rust-, en fourageerplekken. Beplanting maakte het fort onzichtbaar voor de v­ ijand • Foto Henk van Bruggen

Aandacht voor historische beplanting maakt Stelling als geheel écht beleefbaar.

13

5. Groene beplantingsgeschiedenis Stelling van Amsterdam zichtbaar Naast natuurwaarden herbergt het fort ook ­belangrijke ‘groene’ cultuurwaarden. In het bezoekers­centrum zal hier uitgebreid aandacht voor zijn. H ­ istorisch onderzoek naar de beplantings­geschiedenis bracht naar voren dat het oorspronkelijk de be­doeling was om de liniedijken en forten (bijna) g ­ eheel te beplanten met bomen. Het doel was de forten en liniedijken, ­onzichtbaar te maken voor de vijand. En bewe­ gingen op fort of dijk of inslagen van vijandelijk vuur te camoufleren. Overigens werd een aantal forten in de periode van de koude oorlog, 1950 – 1980 door defensie gebruikt als munitie opslag. In deze periode is veel aangeplant aan de keelzijde, om zo de activiteiten daar uit het zicht te houden. De tot voor kort algemene opvatting dat de liniedijken en forten kaal waren blijkt niet te kloppen.

6. Recreatiestromen rondom Wandel-, fiets en vaargebied De omgeving van Fort bij Krommeniedijk is zeer in trek bij recreanten. Door de landelijke en rustige omgeving komen vele dagjesmensen maar ook inwoners uit de streek genieten van de rust en ruimte die de omgeving van Krommeniedijk te bieden heeft. In de nabijheid van het fort bevinden zich de volgende recreatiestromen: Wandelen Fort bij Krommeniedijk is opgenomen in diverse lokale en doorgaande wandelroutes. Hiermee wordt het gehele jaarrond een constante stroom recreanten langs het fort geleid. De huidige wandelroutes langs het fort zijn: - Het Stellingpad - Lange meer erfgoedroute - Noord Holland Pad - Rondje De Hoop – Krommeniedijk – Crommenije- Fort bij Krommeniedijk – De Hoop -Krommeniedijk – Woudpolder – Marken Binnen

14

Fietsen De omgeving rond Fort bij Krommeniedijk is ­vanwege haar rust en authentieke landschap een gebied waar veel fietsers komen. Zij volgen specifieke routes of volgen het fietsknooppuntensysteem. Onderstaande fietsroutes voeren direct langs het fort: - De Pontjesroute (jaarlijks 70.000 bezoekers) - De Fortenroute: Fietsroute 14: Westelijke Frontroute (38 km) - Uitgebreid fietsknooppuntennetwerk Auto Met de auto is het fort goed te bereiken. De in juli 2011 geopende HollandRoute loopt dicht langs het fort. Op de website www.hollandroute.nl is Fort bij Krommeniedijk aangegeven als ankerpunt. HollandRoute is onderdeel van het samenwerkingsverband Amsterdam Bezoeken, Holland Zien. Stichting HollandRoute heeft in dit verband ­samengewerkt met Stadsregio Amsterdam en ATCB. De HollandRoute is op Europees niveau één van de 15 Europese routes die onder de European Route of Industrial Heritage (ERIH) vallen. Bij de ontwikkeling van de Holland route is ­contact geweest met de makers en zijn zij ge­ attendeerd op het stuk stelling ten westen van het fort bij Krommeniedijk. Het fort Krommeniedijk, Fort aan den Ham, Fort Veldhuis en Fort St. Aagtendijk zijn om die reden ook opgenomen in de Holland Route. Ook zijn we met andere partners aan het bekijken hoe Fort bij Krommeniedijk opgenomen kan worden in andere initiatieven ­zodat we vanuit dit fort bezoekers weer kunnen attenderen op de rest van de Stelling. Zo zijn we in contact gekomen met IJmond veelzijdig, ATCB, Toerisme Laag Holland etc.

Water(recreatie) Het gebied rond het fort is zeer rijk aan water. Er bevinden zich diverse jachthavens aan de ­oevers van het druk bevaren Alkmaarder- en ­Uitgeestermeer en de Poel. Door de vele slootjes en andere waterverbindingen als de verbinding met het Noord-Hollands Kanaal en de Zaan is het gebied zeer geschikt voor het maken van een tocht per kano of roeiboot. De bestaande vaarroutes rond het fort zijn: - Uitgeester- & Alkmaardermeer routes - Eilandspolder routes - Wormer- en Jisperveld routes - Verbinding “de Hoop” – Spijkerboor - Verbinding “de Hoop” – Zaanse Schans

technieken en gereedschappen en een verantwoorde exploitatie van de verschillende onder­ delen van het erfgoedpark, waaronder Timmerwerkplaats ‘De Juffer’ en de bijbehorende droogschuur. Ook is op het terrein een kleinschalig bezoekerscentrum aanwezig met informatie en bijvoorbeeld een kleine tentoonstelling van houtbewerkinggereedschappen.

Nieuwe waterverbinding nabij het fort Op dit moment is een aanvraag in behandeling voor een speciale in-/uitstapplaats voor kanovaarders nabij het fort als onderdeel van een ­kanoroute die ook voert naar Fort aan den Ham + steunbatterij en het Kruitmagazijn bij de Dam. Hiermee wordt Fort bij Krommeniedijk nog beter bereikbaar via het water.

Campings en andere verblijfsrecreatie In Uitgeest, Akersloot en de directe omgeving ­bevinden zich diverse campings, hotels en bed & breakfast-gelegenheden. De verblijfsrecreanten zoeken hun vertier in de directe omgeving en zullen naast het strand ook het nieuwe bezoekerscentrum en het gebied rond het fort kunnen bezoeken.

7. Bezienswaardigheden directe ­omgeving van het fort In de directe nabijheid van het fort bevinden zich diverse attracties die veel bezoekers trekken. Dit zijn onder andere: Pittoreske kerkje van Krommeniedijk Het kerkje bevindt zich letterlijk op de liniedijk en is meestal voor bezichtiging open op dagen dat het fort ook geopend is. Erfgoedpark “De Hoop” Dit industrieel erfgoedpark zet zich in voor het behoud van houtgerelateerde beroepen, bouw-

Fort aan de Ham arrangement Zusterfort, gelegen op loopafstand van Fort bij Krommeniedijk. Dit fort is geheel als museum ingericht en heeft een bestaande expositie en is geregeld toegankelijk. Wandelarrangementen zijn zeer goed mogelijk tussen beide forten.

De Zaanse Schans arrangement De Zaanse Schans is een uniek wandelpark ­gelegen aan de rivier de Zaan. Er bevinden zich vele historische panden, molens, een restaurant en twee musea. Jaarlijks wordt de Zaanse Schans ­bezocht door rond de 900.000 bezoekers van over de hele wereld. Stadsherstel is eigenaar van 23 panden van de Schans en zit in het bestuur van de Stichting Zaanse Schans alsook in de PR groep. Fort bij Krommeniedijk ligt op fiets­ afstand van de Schans en arrangementen tussen beide erfgoederen zijn zeer goed mogelijk. Ook een vaararrangement tussen de schans en Erfgoedpark de Hoop en dan fietsend of wandelend naar het fort behoort ook tot de mogelijkheden.

Jaarlijks trekken volop aanwezig ­weidevogels veel ­bekijks • foto: Onno Steendam Grutto heeft hier zijn plek • foto WGM Doorn-Meyne

15

1.6 Openstelling en bezoekers­ aantallen Fort 7 dagen per week geopend Door de continue bemensing van het fort kunnen we het fort zo ruim mogelijk openstellen en ­streven naar 7 dagen per week, het hele jaar door, met uitzondering van bijzondere dagen. Door de gekozen exploitatievorm is dit budgetneutraal te realiseren. Deze openstelling omvat het voorterrein, het bezoekerscentrum in het fortgebouw en een besloten buitenruimte aan de schoots­ veld­zijde van het fort welke toegang biedt aan de ­(vogel)uitkijk. Zie ook de plattegrond in de Bijlagen.

Excursies en rondleidingen Als aanvulling op de gebruikelijke openstelling zijn er excursie en rondleidingen. Al enkele jaren verzorgen de enthousiaste vrijwilligers van vrij­ willigersgroep van Fort bij Krommeniedijk deze met verve. De toestroom van mensen kan op deze dagen nu al oplopen tot 400 personen ­verspreid over het weekend. Het thema van de rondleidingen staat steeds in relatie met de ­Stelling van Amsterdam. De ene keer staat het fort centraal, een andere keer vooral het landschap en de natuur rondom het fort.

Huidige tentoonstelling wordt ­gedigitaliseerd Op dit moment herbergt het fort een aantal ­interessante tentoonstellingen met thema’s als: - Bouw en geschiedenis van het fort, de inundatie; - Archeologie van de wijde omgeving; - De Eerste Wereldoorlog; - Historie van Krommenie, Krommeniedijk en ­Uitgeest; - Flora en fauna van het fort en de omgeving; - Ontstaansgeschiedenis van het landschap.

Bezoekers bovenop het fort • Foto Henk van Bruggen

Een deel van deze wetenswaardige informatie wordt in wisseltentoonstellingen via digitale technieken voor bezoekers van het bezoekerscentrum toe­ gankelijk gemaakt. Hier zijn al concrete ideeën voor.

Verwachte bezoekers en doelgroep Om in te schatten welke groepen bezoekers het bezoekerscentrum kan verwachten, is een analyse gemaakt van de te verwachten bezoekers. Wij verwachten: - 40% van de bezoekers uit de nabije ­om­geving (straal van 15 km rondom het fort) zal ­komen. Deze groep brengt een relatief kort bezoek en besteedt relatief weinig. - 30% van de bezoekers uit Amsterdam en overige stedelijke gebieden in een straal tussen 15-35 km rondom het fort. Deze groep moet meer moeite doen om bij het fort te komen en zal een bezoek eerder zien als een dagtocht; langer blijven en gebruik maken van meerdere activiteiten en dus meer besteden. - Ongeveer 20% van de bezoekers komt uit de rest van Nederland met eenzelfde ­intentie en bestedingspatroon als de groep uit Amsterdam. - 10% van de bezoekers uit het buitenland komt. Deze groep zal kort in het fort verblijven maar wel veel besteden. De te verwachten bezoekers bestaan uit: gezinnen, schoolklassen, toeristen (internationaal), vanuit Amsterdam, Amsterdammers, 40 plussers, vogelaars / natuurgenieters, buurtbewoners, passanten, dagrecreanten vanuit de kuststreek.

16

Kerkje van Krommeniedijk vlakbij • foto Guus Blankman

2. Samenhang 2.1 Samenhang van de totale Stelling van Amsterdam zichtbaar Compleet en vrijwel ongeschonden (open) Stellinglandschap Het landschap rond Fort bij Krommeniedijk is als vanouds open en vrij van beplanting en bebouwing. De onderdelen van de Stelling zijn goed zichtbaar en beleefbaar. De liniedijk is te volgen door het dorpje Krommeniedijk. Op slechts 150 meter van het fort bevindt zich een steunbatterij en een doorvaartbeschoeiing in de liniedijk.

Strategisch stelsel dijken en wateren Tussen de forten, batterijen en andere militaire ­onderdelen loopt een stelsel van dijken en wateren. De liniedijken waren vanaf de aanleg beplant met strategische beplanting die voor camouflage moest zorgen. Veel van deze beplanting is in de loop der jaren verdwenen. Na een grondig onder-

17

zoek is een compleet beeld ontstaan over de aard van deze beplanting. In 2010 is Landschap Noord-Holland gestart met een project voor het herstellen van authentieke beplanting op de ­liniedijken tussen de forten rond Fort bij ­Krommeniedijk. Hiermee wordt de samenhang tussen de forten en de liniedijken versterkt en de beleving van de Stelling als geheel herkenbaar.

Herbouw ‘fortwachterswoning’ door Piet Hein Eek

Andere forten nabij

Er is voor gekozen om niet exact de voormalige fortwachterswoning te herbouwen omdat een moderne invulling ­beter past in de tijd van nu. Zo heeft architect Piet Hein Eek een woning ­ontworpen die verwijst naar de voormalige fortwachterswoning. Door te kiezen voor de ont­ werper Piet Hein Eek verwachten we een nieuwe bezoekersgroep te interesseren voor de Stelling, met belangstelling voor architectuur/ontwerp.

De samenhang van de gehele Stelling wordt ook versterkt door de aanwezigheid van andere forten in de directe omgeving die zijn open­ gesteld. Zo is Fort bij Veldhuis (ook in beheer bij Landschap Noord-Holland) in gebruik als ­museum van de Airborn Recovery Group. Hier worden onder andere vondsten van vliegtuig(onderdelen) tentoongesteld. Daarnaast zal het nabijgelegen Fort aan de Ham door Stadsherstel een museale functie krijgen.

Om de herkenbaarheid van het fort te versterken, wordt de in het verleden verdwenen fortwachterswoning herbouwd. Deze krijgt een sociale functie en zal op de originele locatie verrijzen en in ­gebruik worden genomen door de beheerder van het woon-trainingscentrum.

VOETNOOT 3

Piet Hein Eek voegt met zijn ontwerp een fraaie dimensie toe aan het fort. Schetsontwerp fortwachterswoning door Piet Hein Eek

VOETNOOT 3: De gedachte van Piet Hein Eek voor het ontwerp is: ‘’Aanleiding voor het idee was een enorme partij balken die we kortgeleden hebben gekocht en een constructiewijze die ik voor huizen in Frankrijk heb bedacht. Het plan is om met een specifiek bouwpakket op ‘meccanoachtige constructiewijze’ een volledig huis te maken waarbij de detaillering en wijze van construeren centraal staat. Dit kan een beeld geven van een soort genieachtige werkwijze (wat past bij het onderwerp) en door oude balken te gebruiken en eventueel ook planken kunnen we het een authentieke sfeer geven. Het doel is iets moois en innovatiefs te maken.’”

18

2.2 Stimulans tot vervolgbezoek ­Stelling van Amsterdam In Bezoekerscentrum Fort bij Krommeniedijk komt de Stelling tot leven. Door middel van interactieve media krijgen de bezoekers informatie over vele aansprekende aspecten van de gehele Stelling van Amsterdam. Er is informatie over specifieke activiteiten of evenementen bij andere forten, openingstijden en rondleidingen binnen de Stelling en andere manieren om binnen de ­Stelling actief te blijven.

Social Media Door het opzetten van een digitaal weblog (wat nu al actief is!), het gebruik van youtube.com en sociale media als Twitter en Facebook kunnen ­geïnteresseerden altijd op de hoogte blijven van nieuws en evenementen die zich op de Stelling van Amsterdam afspelen. Met het plaatsen van ­videodocumenten op internet is bijvoorbeeld het interessante proces van de restauratie van het fort te volgen. Ook staan hier gedurende de werkzaamheden, totdat het bezoekerscentrum klaar is, open (helmen)dagen vermeld waarop het restauratie­ proces ter plaatse is te volgen. Door samenwerking met mediapartners (zoals bijvoorbeeld HDC Media en RTV-NH) kan het bezoekerscentrum gedurende de aanloop naar voltooiing in de markt worden ­gezet. De contacten liggen er en plannen zijn in concept aanwezig.

Samenwerking Amsterdam Museum Door de samenwerking met het Amsterdam ­Museum en de wederzijdse actieve verwijzing worden toeristen maar ook inwoners vanuit de stad Amsterdam geïnteresseerd een bezoek te brengen aan de forten van de Stelling. Wanneer één fort is bezocht, wordt het de be­ zoeker ­duidelijk dat er veel meer activiteiten zijn binnen de Stelling van Amsterdam dan waar men van op de hoogte was. Een vervolgbezoek is het resultaat.

Actuele Stellingkalender Er is een ruim aanbod van evenementen en recreatieve voorzieningen binnen de groene ring van de Stelling van Amsterdam en in de omgeving van Fort bij Krommeniedijk. In het bezoekerscentrum is een overzicht te vinden van het gehele aanbod van activiteiten en evenementen binnen de Stelling van Amsterdam en de directe omgeving. Hiermee wordt een vervolgbezoek gestimuleerd.

Stimulans tot vervolgbezoek via social media.

2.3 Samenhang met andere plannen Landschap Noord-Holland is als eigenaar al langere tijd bezig met onderzoek naar het toevoegen van mogelijke nieuwe, economisch rendabele functies aan Fort bij Krommeniedijk. Daarin meegenomen zijn de grootschalige restauratie van het fortgebouw èn de jaarlijkse beheerkosten.

Woon-trainingcentrum voor autisten Landschap Noord-Holland en Stadsherstel ­Amsterdam N.V. kozen voor de uitwerking van een woon-trainingcentrum door The Care Factory in een deel van het fortgebouw. Dit biedt van­ wege de permanente aanwezigheid van mensen een mooie synergie met het bemensen van het bezoekerscentrum. Stadsherstel begeleidt de gehele restauratie en verbouwing. Een deel van het fortgebouw van Fort bij Krommeniedijk wordt geschikt gemaakt voor bewoning en trainingsruimte. Het woon-­ trainingcentrum leert jongeren met een autisme spectrum stoornis een zo zelfstandig mogelijk ­bestaan in de samenleving op te bouwen. Er is plaats voor 20 jongeren. Het woontrainings­ centrum kan worden gekarakteriseerd als ‘wonen met begeleiding en training’. Er vindt geen zorg of behandeling plaats. Door de relatief prikkelarme omgeving is ruimte voor zelfreflectie, het benoemen van gevoelens en het ondernemen van activiteiten. Het zal een

Kinderen doen mee aan activiteit • foto Onno Steendam

19

plek zijn waar de bewoners samen met coaches op zoek gaan naar het uitbreiden en vergroten van hun mogelijkheden. Er is ook volop aandacht voor het herstellen of opzetten van een sociaal netwerk. Bedrijfsvoering en status Het woon-trainingcentrum heeft een stuurgroep, een kerngroep en een professioneel team. De stuurgroep bestaat onder andere uit vertegenwoordigers van GGZ Noord-Holland Noord, de Nederlandse Vereniging voor Autisme en het ­Centrum voor Autisme. In de uitvoeringsfase stelt de organisatie The Care Factory samen met de kerngroep een team samen. Er wordt een stichting opgericht om het inhoudelijk concept te kunnen bewaken. De ontwikkelfase is per maart 2011 afgerond. Er is een marktanalyse uitgevoerd, er is een inhoudelijke methode beschreven, afspraken met ketenpartners zijn gemaakt en het overleg met het zorgkantoor heeft vaste vorm aangenomen. Gemeente Uitgeest heeft toestemming gegeven voor het wijzigen van het bestemmingplan waarbij de functie van het gebouw wordt gewijzigd. Op dit moment is het concept bestemmingsplan gereed zodat het in het vierde kwartaal 2011 ingediend kan worden. Daarna kunnen alle benodigde vergunningen worden aangevraagd om het woon-trainingscentrum te kunnen realiseren.

2.4 Balans tussen BZC en commerciële activiteiten Fort bij Krommeniedijk kent na de restauratie meerdere gebruikers. De centrale hal, de poterne, is ingericht als ­multifunctionele ontvangstruimte. Hier worden bezoekers ontvangen, welkom geheten en is de mogelijkheid een kopje koffie te drinken in kleinschalige horeca (theeschenkerij). Door de

i­nteractieve tentoonstelling worden de bezoekers aangespoord de rest van het fort te bezoeken. Door middel van bijvoorbeeld een audiotour wordt informatie op een moderne manier ont­ sloten. Er is een besloten buitenruimte beschikbaar waar genoten kan worden van de buitenlucht en het zicht op de omgeving. Het deel van het fort dat in gebruik is als woon-trainings­ centrum is niet toegankelijk. Zie ook de plattegrond in de Bijlagen

In het omliggende landschap bevinden zich

2.5 Aanvulling op andere ­bezoekerscentra

bijzondere natuurwaarden en vele recreatiemogelijkheden.

Bezoekerscentrum Pampus is het landelijke ­bezoekerscentrum dat een breed publiek wil aanspreken dat geïnteresseerd is in de Stelling. Dit bezoekerscentrum is in juli 2011 geopend. Het toekomstig bezoekerscentrum in Fort ­Benoorden Spaarndam heeft een museale ­component door de samenwerking met Stichting Kraaijenhoff. Hier wordt de werking van ver­ dedigingswerken op interactieve wijze toegelicht.

Meerwaarde Fort bij Krommeniedijk als 3e bezoekerscentrum Een aantal voordelen zijn in het plan tot nu toe al benoemd. Fort bij Krommeniedijk biedt als ­bezoekerscentrum een unieke beleving van het landschap van de Stelling van Amsterdam. Door haar ligging in een uitgestrekt en rustig weidelandschap beleef je het voor militaire doeleinden onbebouwde Stellinglandschap optimaal. Informatie over de (strategische) beplanting van de Stelling van Amsterdam neemt een prominente plaats in binnen de informatievoorziening op het fort. In de nabijheid van het fort is deze beplanting deels ­hersteld. In het omliggende landschap bevinden zich ook bijzondere natuur­waarden, die uitgebreid aan bod komen in het bezoekerscentrum. De vele recreatiemogelijkheden bij het fort en in de gehele stelling zullen ruim de aandacht

Ligging fort t.o.v. het dorp • foto googlemaps

20

k­ rijgen. Alsook de diversiteit in partners in de ­stelling en de diversiteit in onderdelen van de Stelling die in de nabijheid van dit fort ruim ­vertegenwoordigd zijn. Gekozen thema:”Natuur en Landschap van de Stelling van Amsterdam”

Sociale bestemming Omdat Fort bij Krommeniedijk een sociale ­bestemming krijgt, is het mogelijk ook doelgroepen aan te trekken die normaal geen interesse hebben voor het werelderfgoed van de Stelling. Wanneer op de Wereld Autismedag (2 april) of in de Nederlandse Autisme Week (2-9 april) de deuren van het woon-trainingcentrum worden geopend, zal een geheel nieuwe doelgroep kennismaken met de Stelling van Amsterdam. Door ook aan te haken op landelijke activiteiten, zoals de Nacht van de Nacht, de ANWB fietsdag, Open Monumentendag en de Week van de ­Geschiedenis zal tevens een brede landelijke doelgroep kennis maken met Fort bij Krommeniedijk en haar functie binnen de gehele Stelling.

2.6 Bijdrage aan beleidsdoelstellingen Provincie Noord-Holland

Fort bij Krommeniedijk is al jaren trekpleister voor publiek • foto henk van bruggen

Het vestigen van het Bezoekerscentrum in Fort bij Krommeniedijk maakt onderdeel uit van het grotere plan van de totale restauratie en herbestemming van het fortgebouw. ­Hiermee sluiten wij naadloos aan bij de speer­ punten die door Provinciale Staten van Provincie Noord-Holland in juni 2009 zijn vastgesteld. Het uitvoeringsprogramma Stelling van ­Amsterdam 2009-2013 heeft de volgende ­speerpunten voor de periode 2009-2013: - Vergroten publieke toegankelijkheid, recreatie en toerisme Het bezoekerscentrum in Fort bij Krommenie-

dijk, dat nu alleen op open dagen is opengesteld, zal 7 dagen per week geopend zijn. Hiermee wordt de publieke toegankelijkheid enorm vergroot. Door de ligging in een gebied waar al veel recreatieve mogelijkheden aanwezig zijn, zullen toeristen de weg naar het bezoekerscentrum ­gemakkelijk kunnen vinden. De kruisbestuiving met het Amsterdam Museum zal dit versterken. Het bezoekerscentrum zal met kleinschalige ­horeca ook als pleisterplaats voor fietsers en wandelaars gaan dienen. -R  estauratie en behoud van de Stelling In het totaalplan van Landschap Noord-Holland en Stadsherstel Amsterdam N.V. is de restauratie van het fortgebouw het uitgangspunt. Door duurzaam beheer van het gebouw (na ­restauratie) en de beplanting en natuur op het buitenfort èn de liniedijken blijft de Stelling van Amsterdam als geheel bewaard en beleefbaar gemaakt. De exploitatiebegroting van stads­ herstel gaat uit van 50 jaar beheer en onderhoud van de panden. -R  uimtelijke samenhang en landschappelijke herkenbaarheid Door het herstellen van zowel groene als rode objecten/elementen binnen de Stelling van ­Amsterdam wordt de ruimtelijke samenhang herkenbaar gemaakt. De samenwerking met het Amsterdam Museum legt een duidelijke relatie tussen stad en het omliggende (platte)land. - E conomische benutting De afgelopen jaren had Fort bij Krommeniedijk de functie van expositieruimte, startlocatie van excursies, er werden rondleidingen gehouden en het fort bood onderdak aan een zeer actieve vrijwilligersgroep. Financieel gezien bracht het fort geen geld op. In de toekomstige situatie wordt het fort ingezet als locatie voor een woontrainingscentrum voor autisten. Daardoor kan de

21

complete exploitatie budgetneutraal worden uitgevoerd. Het fort wordt hiermee zowel ­economisch als sociaal benut. Via ‘crowdfunding’, gekoppeld aan het weblog, is het mogelijk geld voor evenementen en beheer van de exposities bij elkaar te krijgen. -C  ommunicatie en marketing Landschap Noord-Holland en Stadsherstel ­Amsterdam zijn beide organisaties die gewend zijn goede communicatie in te zetten binnen hun (dagelijks) werk. Dagelijks bereiken wij met persberichten, nieuwsbrieven, tv-uitzendingen, social media en andere communicatiemiddelen vele duizenden Noord-Hollanders. Daarnaast ­betrekt Landschap Noord-Holland haar ruim 41.000 Beschermers en Stadsherstel haar 2.900 leden actief om het landschap en erfgoed te ervaren. Deze beproefde maar ook nieuwe communicatiekanalen worden volop ingezet om het bezoekerscentrum op de kaart te zetten en goed onder de aandacht te houden bij de (Noord)-Hollanders. De Provincie Noord-Holland heeft meerdere speerpunten specifiek gericht op de zorg voor haar burgers. Met de nieuwe functie van woonen trainingscentrum worden diverse speer­ punten van de provincie gehaald. -B  evorderen samenhang wonen, welzijn, zorg en leefbaarheid in het landelijk gebied De woon- en trainingruimte biedt jongeren met een autistische aandoening plek om in een rustige omgeving in en periode van twee jaar vaardigheden te ontwikkelen. Zo leren zij om zelfstandig een bestaan op te bouwen. Door de ligging van het fort in het landelijk gebied wordt samenhang gecreëerd tussen wonen, welzijn en leefbaarheid. De vlinder bruin blauwtje verblijft graag in de bijzondere kruidenrijke graslanden van de liniedijken • Foto wil Doorn-Meyne

22

Prachtig wijds uitzicht vanaf het fort • foto Henk van Bruggen

3. Exploitatie

23

De exploitatie van het fortgebouw wordt ondergebracht bij een nieuw op te richten: ‘Stichting exploitatie Fort bij Krommeniedijk’. Landschap Noord-Holland is en blijft eigenaar van het fortgebouw en het fortterrein.

3.1 Bewezen professionaliteit exploitant en ervaring publieksfuncties Stichting Landschap Noord-Holland bestaat al 75 jaar. Landschap behoudt en ontwikkelt natuur, landschap en cultuurhistorie in Noord-Holland. Dat doen wij in circa 85 eigen gebieden, met een omvang van 4.300 hectare. Bij de stichting werken ruim 150 professionals op het gebied van cultuurhistorie, (landschaps) beheer en communicatie. Wij geven advies en doen onderzoek op het gebied van ­natuur en landschap. Wij zijn specialisten op ­gebied van duurzaam natuur- en landschaps­beheer. Ons werk doen we samen met ruim 4.500 vrijwilligers en wordt gesteund door 41.000 Beschermers en 75 Bedrijfsvrienden. Portfolio Landschap Noord-Holland Landschap Noord-Holland is als adviseur en ­beheerder betrokken bij de volgende projecten op de Stelling van Amsterdam: - onderzoek naar de historische beplanting van de gehele Stelling van Amsterdam; - Meetnet cultuurlandschap; inventarisatie landschapselementen binnen de gehele Stelling; - Landschap met Liniedijken; Onderzoek, herstel en ontwikkeling van natuur en cultuurwaarden op een deel van de Stelling; - diverse advies- en inrichtingsprojecten, o.a. Fort bij Aalsmeer en Fort bij Vijfhuizen; - beheerder van Fort aan de St. Aagtendijk, Fort Zuidwijkermeer, Fort Veldhuis en Fort bij Krommeniedijk.

Een van de doelen van Landschap Noord-Holland is het actief betrekken van publiek bij landschap, natuur en cultuurhistorie. Landschap Noord-­ Holland is eigenaar en beheerder van bezoekerscentra en Informatiepunten door de gehele ­provincie. Het bezoekerscentrum Ilperveld (bij Landsmeer) ontvangt jaarlijks veertien­ duizend bezoekers. In het proces wordt, behalve met de vrijwilligersgroep en het Amsterdam Museum, nauw samengewerkt met The Care Factory en Stadsherstel. Stadsherstel Amsterdam (1956) is de grootste restau­rerende organisatie van Nederland en zet zich in voor erfgoed, monumenten en cultuur. Stadsherstel is eigenaar van meer dan 500 panden in en rondom Amsterdam, variërend van woon­huizen tot kerken en industriële monumenten. Stadsherstel is altijd op zoek naar de meest ­passende (her)bestemming voor de panden in haar bezit, dat zij onderhoudt, beheert en verhuurt. De restauratieomzet bedraagt gemiddeld € 10 miljoen per jaar. Stadsherstel levert daarmee een belangrijke bijdrage aan het bewaren van ­erfgoed voor volgende generaties en het behoud van het restauratieambacht. Portfolio Stadsherstel Sinds enkele jaren is haar werkgebied uitgebreid tot de Stelling van Amsterdam met ver­schillende projecten: - de Kringenwetboerderij te Diemen gerestaureerd en herbestemd tot diagnosecentrum van de Stichting Herstelling; - de molenstomp te Osdorp gerestaureerd en ­herbestemd tot informatiepunt en theehuis

die gerund wordt door mensen met een verstandelijke beperking; -d  e fortwachterswoning van Fort Diemerdam ­gerestaureerd en nu wordt er bijzondere nieuwbouw op het terrein gerealiseerd t.b.v. een ­horecagelegenheid, ook is het fort een informatiepunt van de stelling; - een haalbaarheidsonderzoek opgestart voor het fort aan den Ham en fort bij Aalsmeer. - voor het Fort aan de Sint Aagtendijk (Beverwijk) worden plannen uitgewerkt; het fort moet een cultureel fort worden. De projecten van Stadsherstel worden als leerlingbouwplaatsen uitgevoerd. Waar mogelijk tevens als restauratie-opleidingsproject, omdat Stads­ herstel graag ziet dat het restauratieambacht wordt doorgegeven. Ook zijn er verscheidene projecten waar ­Stads­herstel met recreatie- toerisme en natuur­ organisaties samenwerkt om projecten toe­ gankelijk te maken, te verbinden en te versterken. De Vereniging Vrienden, met meer dan 2900 ­leden, ondersteunt al 30 jaar de restauratie­ werkzaamheden van Stadsherstel. Stadsherstel heeft 30 medewerkers en 80 aandeelhouders.

- ‘Het Kleine Weeshuis’ is een nieuwe museale ­attractie voor kinderen van 4 t/m 10 jaar oud. Speciaal voor hele gezin en ga terug in de tijd.  Portfolio The Care Factory - DNO Alkmaar: Marktanalyse, scenariobeschrijving en conceptontwikkeling van een nieuwe verblijfsvoorziening t.b.v. cliënten in Noord Holland Noord; - GGZ Westfriesland: Quick scan en plan van ­aanpak integratie voor fusie met GGZ- Noord­ holland Noord. Dagelijkse aansturing van circuit kortdurende zorg. Portfolio Vrijwilligersgroep Fort bij Krommeniedijk Deze actieve vrijwilligersgroep bestaat sinds 2006 en werkt nauw samen met de beheerder van Landschap Noord-Holland. De werkzaamheden van de groep bestaan uit: - klein onderhoud van het fort, zowel het gebouw als de beplanting op en rond het terrei; - organisatie evenementen, openstelling van het fort; - het verzorgen van rondleidingen; - het verzorgen van informatiemateriaal over het fort en de Stelling van Amsterdam.

3.2 Eigen financiële bijdrage Portfolio Het Amsterdam Museum - Amsterdam DNA expositie 2011. Een prikkelende introductie op de stad Amsterdam en haar ­historie aan de hand van toppers uit de ­museumcollectie; - organisatie twee exposities van enkele leden van Beeldhouwerscollectief ABK op de oude meisjesspeelplaats van het Amsterdam Museum

De restauratie van het gehele fortgebouw zal plaatsvinden onder leiding van Stadsherstel ­Amsterdam. De financiering is afkomstig van: - Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG): het project staat op de B-lijst. De formele subsidieaanvraag t.b.v. de A-lijst moet eind 2011 ­ingediend zijn;

Vier professionele ­organisaties en een actieve vrijwilligersgroep bundelen hun krachten.

24

Landschap Noord-Holland biedt maatschappelijke verankering.

- realisatie woon-trainingscentrum: subsidie Achmea (eur 150.000 voor projectvoorbereiding) en ­subsidie Instituut GAK (eur 30.000 voor job-­ coaching) is reeds toegezegd; - structurele financiering vanuit de AWBZ is nog steeds reëel; - inrichtingskosten zitten voor een deel bij de ­restauratie zoals die door Stadsherstel uitgevoerd zal worden, en voor een deel bij de ­stichting die het woon-trainingcentrum gaat ­exploiteren; - de investering vanuit Stadsherstel Amsterdam N.V. is ruim 1,2 miljoen euro.

3.3 Wijze van exploitatie Landschap Noord-Holland geeft het fortgebouw in erfpacht uit aan Stadsherstel Amsterdam N.V. Landschap Noord-Holland is en blijft eigenaar van het fortgebouw en het fortterrein. v.l.n.r.: Rondleiding door vrijwilligers • foto Henk van Bruggen Fort bij Krommeniedijk • foto Henk van Bruggen Poterne (grote hal) • foto Henk van Bruggen

De exploitatie van het fortgebouw wordt door Stadsherstel Amsterdam uitgevoerd. Zij verhuurt het gebouw aan een nieuw op te richten (zorg) stichting. Op haar beurt verhuurt deze stichting compleet gefaciliteerde woon-trainingsplaatsen aan cliënten. De ruimte voor het bezoekerscentrum wordt om niet ter beschikking gesteld door Stadsherstel Amsterdam en de zorgstichting. De ruimte van het bezoekerscentrum wordt beheerd door het zorgcentrum en onderhouden door Stadsherstel. De inkomsten van de horeca zijn voor het zorgcentrum in ruil voor de bemensing van het bezoekerscentrum. De inkomsten voor de rondwandelingen, verzorgd voor de vrijwilligersgroep van Landschap Noord-Holland zijn voor de vrijwilligers/Landschap Noord-Holland. Het Landschap is verantwoordelijk voor de tentoonstellingen en het onderhoud daarvan binnen het bezoekerscentrum. Voor de nodige afstemming vindt 2 maandelijks een overleg plaats tussen Landschap Noord-Holland, Stadsherstel, de zorgstichting en de vrijwilligers

Het bezoekerscentrum wordt dagelijks bemenst door ter plaatse woonachtige cliënten voor wie de openstelling een kans is om werkervaring op te doen in bijvoorbeeld de kleinschalige theeschenkerij. Het is voor hen een mooie manier om te leren wennen aan de omgang met groepen mensen.

3.4 Openstelling 7 dagen per week We streven naar een openstelling van 7 dagen per week, met uitzondering van bijzondere dagen. Dit is mogelijk door de bijna continue bemensing van het fort. Deze openstelling omvat het voor­ terrein, de entree, de poterne (onderstaande foto) met horecavoorziening en de tentoonstelling ­binnen en de omsloten buitenruimte (het­­Terreplein) aan de voorzijde van het fort. Het buitenterrein van het ­binnenfort is verder alleen toegankelijk tijdens open dagen en rondleidingen. Zie ook de plattegrond in de Bijlagen.

4. Locatie 4.1 Bereikbaarheid van de locatie NS Station Krommenie-Assendelft Fort bij Krommeniedijk ligt op ongeveer 3 km ­afstand van NS Station Krommenie-Assendelft. Het is een mooie en rustige wandeling naar het fort. Door de digitale uitgezette wandeling krijgen bezoekers onderweg tal van wetenswaardig­ heden te horen of te zien over de omgeving en het landschap van de Stelling van Amsterdam. Op het station zijn ook OV-fietsen te huur. Verder is er bij het station een groot parkeer­ terrein waar gratis kan worden geparkeerd.

NS Station Uitgeest Het NS-station van Uitgeest ligt op ongeveer 5 kilometer van het fort. Het is een mooie iets langere wandeling naar het fort. Door de uitgezette ­wandeling krijgen bezoekers onderweg tal van ­wetenswaardigheden te horen of te zien over de omgeving en het landschap. Op het station zijn ook OV-fietsen te huur. Bij het station is een groot parkeerterrein waar gratis kan worden geparkeerd. Met de auto is het fort ook rechtstreeks te bereiken vanuit richting Haarlem via de A9, N203 en de ­Lagendijk. Met de auto vanuit richting Amsterdam komt men via A10, A8, N246, N203 en de Lagendijk.

25

4.2 Parkeervoorzieningen

4.3 Aard van de omgeving

Auto: bij het fort zijn ongeveer 20 parkeer­ plaatsen. En op de ruime parkeerplaatsen bij ­beide stations. Fiets: er is volop ruimte voor het parkeren van fietsen.

Vanuit Fort bij Krommeniedijk is een vrijwel intact Stellinglandschap te ervaren met duidelijke ­verschillen tussen open en besloten zicht. De beplanting op het fort en de aangrenzende ­liniedijk maakt het heel authentiek. In de directe omgeving zijn in het kader van het project ‘Landschap met Liniedijken’ van Landschap Noord-­ Holland in 2010/2011 delen van de oorspronkelijke beplanting hersteld. Het is een groene en rustige oase, aangenaam om te vertoeven.

Ervaringen tot nu toe hebben uitgewezen dat zelfs op dagen dat veel bezoekers het fort ­bezoeken, er geen parkeerproblemen ontstaan.

Extra ruimte bij evenementen Tijdens evenementen waar extra veel publiek wordt verwacht wordt bekeken of gebruik kan worden gemaakt van de parkeerterreinen van het nabijgelegen Erfgoedpark De Hoop. Hierin is samenwerking met Fort aan de Ham ook een mogelijkheid. Tussen deze locaties en Fort bij Krommeniedijk kunnen dan bijvoorbeeld ­pendelbusjes of (leen)fietsen worden ingezet.

4.4 Uitstraling t.o.v. het concept Veel mensen in Noord-Holland kennen de Stelling van Amsterdam, mensen in de directe omgeving van een fort kennen ook specifieke forten. Door Fort bij Krommeniedijk de functie van Bezoekerscentrum te geven, krijgt de Stelling een gezicht en zal een aantrekkende werking op recreanten uit de (verdere) omgeving ontstaan.

4.5 Functionaliteit fort in relatie tot concept Binnen Fort bij Krommeniedijk zien wij de volgende voordelen: - het fort leent zich qua grootte prima voor een haalbare exploitatie - bezoekers beleven de Stelling van Amsterdam in relatie tot natuur en landschap - het fortgebouw is bewoond en daardoor altijd in gebruik - het fort krijgt een sociaal maatschappelijke functie - alle voorzieningen worden in afstemming met Stadsherstel en The Care Factory aangebracht (synergie + kostenbesparing) - het buitenterrein blijft als natuurreservaat in tact - de werking als pleisterplaats voor bezoekers (wandelaars / fietsers) wordt ingevuld

Het fort fungeert als groene en rustige oase voor recreanten.

v.l.n.r.: Zwanebloem • foto Henk van Bruggen Open landschap • foto guus blankman De meeste bezoekers komen met de fiets • foto archief LNH

26

5. Haalbaarheid 5.1 Tijdsplanning en mate van onzekerheid

5.2 Begroting Inrichting (o.a. poterne) ten behoeve van bezoekerscentrum

Het fortgebouw zal door Landschap Noord-­ Holland in erfpacht worden uitgegeven aan Stadsherstel ­Amsterdam N.V. Stadsherstel stelt zich garant voor de restauratie van het fort­ gebouw en het daarop volgende beheer en ­onderhoud voor de komende 50 jaar. Dit biedt grote zekerheid voor nu en in de toekomst.

- Plaatsing verlichting - Ontwerp, constructie en plaatsen balie incl. opstelling verkoop materiaal - Inrichting ruimte - aanleg voorzieningen theeschenkerij, keuken (deels) Subtotaal:

Volgens planning: start restauratie fort begin 2012, opening in de loop van 2013. Tijdens de verbouwing in 2012 kan het bezoekerscentrum al op speciale kijkdagen (helmendagen) open zijn. De werkzaamheden zijn ook te volgen via een blog. Door de samenwerking tussen eerder genoemde partijen en de inzet van bewoners van het woontrainingscentrum op het fort, blijven de arbeidskosten om het bezoekerscentrum dagelijks open te stellen laag.

Inrichting interactieve expositie                                 - Samenstelling inhoud, (beeld-)materiaal, ontwerp en uitvoeringswijze - Apparatuur inclusief installatie Subtotaal: 

Rondom het fortgebouw - Samenstellen audiotour - Apparatuur audiotour inclusief markering Subtotaal: 

Opzet interactieve (fiets/wandel)­verbinding tussen de Stelling en de stad Amsterdam - Research en themakeuze  - Uitzetten route en samenstellen route-informatie - Productie route op papier + interactief via Oneindig NH (via QR) - Markering route inclusief QR-codes - Verwijzing in Amsterdam Museum naar Stelling en bezoekerscentrum K’dijk  Subtaal:

Communicatie - Samenstelling en productie foldermateriaal i.s.m. programmabureau - Informatievoorziening via weblog Subtaal:

Ruimte ten behoeve van het bezoekerscentrum                                                     - Afkoop beheer en onderhoud publiekstoegankelijke ruimtes aan Stadsherstel voor de komende 50 jaar Subtotaal: 

Evenement bij start restauratie van het fort in 2012: - Optreden van de Zaanse (en landelijk bekende) band De Kift Subtotaal: 

Algemene kosten - Projectleiding en projectteam Subtotaal: 

Totaal: Optioneel - Samenstelling boek over natuur- en landschapswaarden Stelling

5.3 Realiteitsgehalte begroting

5.5 Extra inkomstenbronnen

Gebaseerd op eerdere ervaringen van de betrokken partners is deze begroting realistisch. Dit op basis van eerder gerealiseerde exposities, bezoekerscentra, informatiepunten en recreatieve (interactieve) voorzieningen.

Omdat de basis van het bezoekerscentrum geen structurele kosten kent, zijn alle inkomsten die worden gegenereerd binnen het bezoekers­ centrum te besteden aan vernieuwing en ­onderhoud aan het bezoekerscentrum en de ­diverse exposities en digitale middelen. Inkomstenbronnen kunnen zijn:

5.4 Exploitatie en beheer ­budgetneutraal Aan het gebruik van de ruimte voor het bezoekerscentrum zijn geen structurele kosten verbonden. De kosten in relatie tot het bezoekerscentrum voor gas, water, electra, vrijwilligersvergoedingen, schoonmaak en vervangingskosten neemt Landschap Noord-Holand voor haar rekening. Het ­onderhoud en beheer van de publiek­ stoegankelijke ruimten worden voor een periode van 50 jaar opgevangen door Stadsherstel ­Amsterdam N.V. Door de inzet van de bewoners van het woontrainingcentrum en de vrijwilligers van Landschap Noord-Holland in bemensing is de exploitatie van het bezoekerscentrum budgetneutraal.

Projectsubsidies voor: - vernieuwing en uitbreiding exposities - uitgave van boekjes, brochures - organisatie van (culturele) evenementen

Inkomstenbronnen kunnen zijn: - kleinschalige horeca - bijdrage voor gebruik audio-apparatuur - mogelijk toekomstige verhuur van zalen en ruimtes - excursies - samenwerking met lokaal bedrijfsleven/sponsoring - giften en andere inkomsten via ‘crowdfunding’ - particuliere fondsen/bijdragen

6. Bijlagen

27

- Plattegrond/kaart Fort Krommeniedijk zoals benoemd in dit plan - Informatie Stadsherstel - Plan van restauratie en herbestemming van het fort - Plan The Care Factory voor vestiging woon-trainingcentrum

Boven naar beneden: Geschutsruimte • foto henk van bruggen Vrijwilligerswerkochtend • foto LNH Rondleiding vrijwilligersgroep • foto henk van bruggen Detail wandschildering • foto henk van bruggen Energiecentrale • foto henk van bruggen Panorama Schootsveld • foto sabine van keulen

Postbus 222 1850 AE Heiloo

Tel. 088 - 006 44 00 Fax 088 - 006 44 01

www.landschapnoordholland.nl [email protected]

Keurmerk voor verantwoorde fondsenwervingen besteding

Ontwerp en productie: OPZET.nl

Rechte Hondsbosschelaan 24a 1851 HM Heiloo