BOUWKUNDE-WINKEL EINDHOVEN
vochtproblemen in een waning
te Sambeek
een onderzoek van: Don Janssen id. nr. 228230 begeleider ir. B.G. Wolfs mei 1988
De Bouwkundewinkel is een van de acht Wetenschapswinkels aan de Technische Universiteit Eindhoven. Dit onderzoek is gedaan in het kader van projektwerk bij de faculteit Bouwkunde, vakgroep FAGO. De TUE aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade aan personen en zaken die voortvloeit uit de toepassing, of het gebruik van resultaten van het verrichte onderzoek, behoudens in geval van opzet, grove schuld of grove nalatigheid van de TUE of de onderzoekers.
SAMENVAITING
Dit verslag is het resultaat van een onderzoek naar vochtproblemen in een woning te Sambeek.Er zijn klachten over schimmelvorming aan de binnenzijde van de kopgevel. Gedurende twee maanden zijn de luchtvochtigheid en de temperatuur in de woning gemeten. Na verwerking van de meetgegevens bleek het dat de woning zeer vochtig is, terwijl de vochtproduktie niet extreem hoog is. Dit wordt veroorzaakt door onvoldoende ventilatie, de aanwezige ventilatievoorzieningen funktioneren niet goed. Bij de kopgevel blijken er koudebruggen te bestaan.
om
de problemen in de woning te verhelpen zullen de ventilatie voorzieningen verbeterd moeten worden. Ook verdient het sterke aanbeveling de kopgevel te isoleren, om problemen in een strenge winter te voorkomen.
INLEIDING
In februari 1986 kwam bij de Bouwkundewinkel Eindhoven het verzoek binnen om een onderzoek te doen naar voehtproblemen in een hoekwoning te Sambeek. gemeente Boxmeer. Er ZlJn klachten over sehimmelvorming op de wanden (voornamelijk op de kopgevel) en stoelpoten. bollende vloerbedekking. stervende planten en een knetterend televisie toestel. De klaehten doen zich voor in de woonkamer en in een slaapkamer op de eerste verdieping. De woningstiehting heeft naar aanleiding van deze problemen een onderzoek uitgevoerd. waarna een afvoerkanaal voor de geiser is aangebraeht. de onderste 50 em van de kopgevel gelsoleerd is en er sehimmelwerend middel op de wand is aangebraeht. Ondanks de maatregelen bleven de klachten terugkeren. vooral bij langdurig voehtig weer. In april 1987 heeft Ingrid Leenders metingen verrieht in de woning. Zij konkludeert dat de binnenvoehtigheden te hoog ZlJn. de woning is te klassifieeren als een voehtige woning. Om de oorzaken van de hoge voehtigheden te verklaren waren er nieuwe metingen nodig in de winter. Daarom zijn er van eind december tot eind februari opnieuw metingen verrieht. Met behulp van deze gegevens is dit verslag gesehreven.
1
INHOUD
BLZ.
HOOFDSTUK TITEL
1. 2. 3. 3. 1 . 3.2. 3.3. 3 .4. 4. 5. 5.1. 5 .2. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6. 5.7. 5.8. 6. 6.1. 6.2. 7. 8. 8.1.
8.2. 8.3. 8.4. 8.5. 8.6.
samenvatting inleiding 1 inhoud 2 bouwkundige si tuatie 3 probleemste 11 ing 4 gebruikte meetapparatuur 5 thermohygrograaf 5 multimeter met temperatuurvoeler 5 infraroodthermometer 5 testotherm 5 gebruikte formules 6 meetresu 1taten 7 indeling in klimaatklasse 7 bouwvocht 9 optrekkend vocht 9 kondensatievocht 9 vochtproduktie door bewoners 10 ventilatie 11 doorslaand vocht 13 bouwfouten 13 konklusies en aanbevelingen 14 venti latie 14 isolatie 15 Ii teratuur 1 i j st 16 bijlagen 17 verklaring van gebruikte begrippen tekeningen van de woning meetstroken thermohygrograaf tabellen dampspanning in woonkamer. slaapkamer en keuken gegevens KNMI enquete formulieren
2
1. BOUWKUNDIGE SITUATIE
De woning is een eengezins-kopwoning, van eind jaren zestig. Voor de indeling van de woning verwijs ik naar de tekeningen in bijlage 2. Hieronder voIgt een opsomming van de belangrijkste gegevens. algemeen: -de woning is voorzien van een cv-installatie -de orientatie voorgevel licht op het noorden -er is geen kruipruimte aanwezig, de beganegrond vloer ligt direkt op het zand -de onderste 50 cm van de spouw is geisoleerd (vermoedelijk gesiliconiseerde perliet), de rest van de muur niet -voor de ramen op de begane grond zijn rolluiken aangebracht, die 's-nachts dicht zijn woonkamer: -zowel aan de voor als aan de achterzijde bevindt zich een klapraampje. het raam achter staat meestal open -de wanden zijn afgewerkt met een pleisterlaag -schimmel op de zijwand -opbollende vloerbedekking -storing in de elektrische apparatuur keuken: -geiser heeft eigen afvoer -geen ventilatievoorziening bij gasfornuis -klapraampje boven buitendeur staat bijna altijd open -ventilatiekanaal voor de helft dicht -deur staat tijdens het koken meestal open jongensslaapkamer: -maakt vochtige indruk -schimmel op zijwand -grote kledingkast tegen kopgevel -ventilatie aIleen mogelijk door de tamelijk grote ramen open te zetten douche/badkamer: -geen ventilatiekanaal -ventilatie aIleen mogelijk door het grote raam open te zetten
3
2. PROBLEEMSTELLING
Schiks klaagt over schimmelplekken en De fami I ie vochtoverlast. De vochtproblemen doen zich op dit moment vooral voor op de zijwanden van de woonkamer en de s 1aapkamer op de eerste verdieping.
_J
2,01
I 0,91
~
=schillelplekken op de Mand
fig.! jsituatie zijMand Moonkaler
In de woonkamer bevindt zich OP de onderste 50 cm geen schimmel. dit gedeelte van de gevel is gelsoleerd. Er bevindt zich weI schimmel op het plafond nabij de kopgevel. Op de slaapkamer is de schimmelvorming verdeeld over de hele wand. maar vooral gekoncentreerd achter een kledingkast. Zowel in de woonkamer als in de slaapkamer heeft gevoelige elektrische apparatuur last van vocht (bijv. televisietoestel en c.d. speIer). De klachten duiden op een hoge luchtvochtigheid en eventueel koudebruggen. Voor zover bekend treden deze problemen bij andere woningen in de buurt niet Ope
4
0,5.
3. GEBRUIKTE MEETAPPARATUUR
Bij de metingen instrumenten: 1 2 3 4
is gebruik gemaakt van de volgende meet thermohygrograaf (Thies) multimeter met temperatuurvoeler (Fluke) infraroodthermometer (Horiba) testotherm
3.1. thermohygrograaf Dit is een zelfregistrerend apparaat, dat de relatieve luchtvochtigheid en de temperatuur ten opzichte van de tijd uitzet. De nauwkeurigheid van het apparaat is 1 a 2 ·C en is afhankelijk van de afstelling en de vervuiling van het apparaat. De meting van de relatieve vochtigheid is minder nauwkeurig, na onderzoek bleek apparaat 1 in het meetgebied 11% te hoog aan te geven en apparaat 6 9% te laag. De gemeten waarden zijn hiervoor gecorrigeerd. 3.2. multimeter met temperatuurvoeler Een multimeter meet stroomspanningen en -sterkten, door dit apparaat met een thermokoppel te verbinden wordt het mogelijk (oppervlakte)temperaturen te meten. De temperatuur wordt in twee decimalen nauwkeurig gegeven. 3.3. infraroodthermometer
Een infraroodthermometer meet de warmte door gebruik te maken van het gegeven dat een materialen meer infrarode straling uitzendt, naarmate het warmer is. 3.4. testotherm Met de testotherm kan zowel de temperatuur als de relatieve vochtigheid gemeten worden. De temperatuur wordt gemeten met een warmtegevoelige weerstand en de vochtigheid met behulp van een condensator.
5
4. GEBRUIKTE FORMULES
* Ps-a(b+~) n. (lit. 8). waarin
100 OiTi30·C: a-288.68 Pa b- 1, 098 n- 8.02 -20iTi O·C: a- 4.689 Pa b- 1.468 Pa c- 12.30 Ps-maximale dampspanning bij temperatuur T
*
Pd- P s·----. RV . waarln
100 Pd-partiele dampdruk RV-relatieve vochtigheid
* p._p 5) 1 e .G.RO·Ti • (lOt 1.
•
n.V
zie 5.6.
*
'Tn_TOi - Tbui • (lit. 5). Tbi - Tbui zie 5.4.
6
5. MEETRESULTATEN
Om de oorzaak van de vochtproblemen goed te kunnen onderzoeken is het noodzakelijk dat de buitentemperatuur laag is. Ingrid Leenders konkludeert in haar verslag dan ook dat er nieuwe metingen in de winter nodig zijn. Helaas is de winter dit jaar tamelijk zacht, maar de temperatuur ligt weI duidelijk onder de temperatuur van de vorige metingen. Er is gemeten van eind december tot eind januari en, omdat er lagere buitentemperaturen verwacht werden, van eind januari tot eind februari. De buitenluchtgegevens zijn afkomstig van het K.N.M.I., meetpunt Gemert. De gegevens van de binnenlucht ZlJn verkregen met twee thermohygrografen, in de eerste meetperiode stond er een in de woonkamer en een in de jongensslaapkamer, in de tweede periode stond er een in de keuken en wederom een in de woonkamer. Vochtproblemen kunnen verschillende namelijk: 1 bouwvocht 2 optrekkend vocht 3 kondensatie vocht 4 vochtproduktie door bewoning 5 te geringe ventilatie 6 doorslaand vocht 7 bouwfouten
oorzaken
hebben,
Voor uitleg van deze begrippen verwlJS ik naar bijlage xxx. Aan de hand van deze mogelijke oorzaken bespreek ik de meetresultaten in de volgende hoofdstukken. Eerst deel ik de woning in, in een klimaatklasse. 5.1. indeling in klimaatklasse Uit onderzoekingen is gebleken dat er een verband bestaat tussen het gemiddelde dampdrukverschil tussen binnen en buiten en de kans op schimmelvorming (lit. 7). Er is een indeling gemaakt van woningen in klimaatklassen (zie fig. 2), de meeste woningen liggen in klimaatklasse II (lit. 5,6). Voor het indelen van deze woning heb ik ook gebruik gemaakt van de meetresultaten van Ingrid Leenders (lit. 7). Bij een gemiddelde buitentemperatuur van 7,2 ·C is er een dampdrukverschil van 557 Pa, dit betekent dat de woning in klimaatklasse IV ligt (zie fig. 2). De meting over deze periode wijst dit uit, het is echter niet uitgesloten dat in een andere meetperiode klimaatklasse III gevonden wordt. Er is dus sprake van een zeer vochtige woning. 7
(Pa)
Oampdruk.frschill,n
1200
, i
1100
:
1000
I
I
l::ll i
900
I
t-
I
800
:
I
-~
i
i
I I i
~
700
i
1\
I
600
!'
I
L
~
." ...,.
11£ ••
soo
I \
i
I"·
400
,
,
I
j
iIIl
,
200
I
!
i
~
"
300
I I
I
I
,
:...
,
I
':-
100
o
o
-s
-10
5
10
15 20 buil.nl,mpfratuur ("C)
fig. 2iDa1pdrukverschillen tussen binnen- en buitenklilaat in relatie tot de buitentelperatuur. De ROleinse cijfers geven de klilaatklasse aan, het punt de situatie in de Moning.
2000
190:)
1BOO
1800
1700 1800 lriOO
1400 1300
1200
l
2000
1900
1100
1000
goo
-..
1\/\
"I
.. ," " ,
, ,,
",
,
,
It
I'J
... '
I
v •
~
.f
i..J .......
BOO
V
...~~
"" . . . .
700 600 500 400
v
i.
I' • •
~
\
; \ \.
,'\ .,J "\ .'
1400 1300 1200 1'00 1000 900 800
,v,
.
----.
~
,
~
, ,
-,
,"-
/I
'
....
\
-
/
v
'\
v
,. .". ... . , '. "' '- ,
"
I
i'
\.~A
700 600 500
."
\
/
-
\
/
\..-../'...
,
'-
'v'
400
300
300 200 ,00
200 100
o
! \ \../ \.,.j \
1500
/'
., . , r. .
"
1\
1600
\ AA
I
'.~i" .t
\.J
V
/\
170:>
Ja
v'-. ,.J \
,
"
I
--
126-de
1-jIn
---
o
10
....... ---
1-feb
-
dsNn
fig. 3ida1pspanning in januari in Moonkaler, slaapkaler en buiten•.
10
de.tl.I'II --...-. ----.."...
20
-- ...,
fig. 4ida1pspanning in februari in Moonkaler, keuken en buiten.
8
25
5.2. bouwvocht Daar de woning onwaarschijnlijk bouwvocht. Over jaar verdwenen.
zo'n twintig jaar oud is, is het zeer nog last heeft van dat de woning het algemeen is bouwvocht na ongeveer 2
5.3. optrekkend vocht De schimmelvorming op de wand begint zo'n 50 em boven de vloer, optrekkend vocht Iijkt dus onwaarschijnlijk. De drie onderste steenlagen aan de buitenkant van de kopgevel zijn weI donkerder van kleur, naar mijn mening heeft dit geen invloed op de binnenzijde van de wand. 5.4. kondensatievocht De schimmelvorming doet zich vooral voor in de zij en bovenhoeken van de zijwand (kopgevel) van de woonkamer. Volgens prof. Lichtveld (lit. 2) is een relatieve vochtigheid van 90% een voorwaarde voor schimmelvorming. Deze gegevens wijzen op een lage oppervlakte temperatuur, dus op mogelijke koudebruggen. Een koudebrug is te definieren met een temperatuurfactor ~n' als ~n<0.70 dan is er sprake van een kritische koudebrug. ~ _Toi n
Tbi waarin:
Tbui Tbui ~n -temperatuurfaktor Toi -oppervlaktetemperatuur binnenzijde Tbi -de omgevingstemperatuur aan de binnenzijde van de koudebrug Tbui-de buitenluchttemperatuur
Tijdens een bezoek aan de woning op 2 maart j.l. ZlJn deze temperaturen gemeten. Volgens het artikel van prof. Lichtveid passen koudebruggen zich zeer traag aan. aan wijzigingen in de omgevings- en buitentemperatuur. Bij toepassing van nachtveriaging, zoals bij de familie Schiks het geval is, mag er niet van een stationaire situatie worden uitgegaan. De meetwaarden heb ik daarom gecorrigeerd (Voor de omgevingstemperatuur heb ik de gemiddelde etmaaltemperatuur genomen en niet de gemeten waarde (lit.
2» .
13,6 - 5,2 0 62 - 5,2- ,
~n-18,7
Er is dus sprake van een kritische koudebrug. In fig. 5 is te zien dat de relatieve vochtigheid bij de koudebrug in de meetperiode vrijwel konstant boven de 90% ligt. 9
':~~I
,,
80
1(1
,
... ..
100
80
.. . ..
go 80 1(1 50
60 40
30
60 40
20
30
.........
~
20
1(1 (I
25-dee
.,. ,
1() ()
......
1-,-"
-15-10 -5
10
0
10 1& :20 25 30
5
T.
r=C,62 Colj (;l}
ce
Uit fig. 6 blijkt buitentemperatuur van ontstaat er kondens.
dat ±
q2~2Qw~~Ge Et~=a~~em:e~C:LJ:
eli qeF,lCJE<de
::a~,:,s:a::,~lnQ
::lten:e;G€~atuur
(T. IS
(~l}l!
ge\3~ieerj.
al bij schimmelvorming kan ontstaan. vanaf
aoc
jongensslaapkamer Er zit schimmel op de wand van deze slaapkamer. er is dus vrijwel zeker sprake van kondensatie. De beschikbare gegevens zijn echter te beperkt om hiermee zinvolle berekeningen te kunnen maken. De schimmelvorming komt niet voor in de. ook aan de kopgevel gelegen. ouderslaapkamer. Uit de meetgegevens blijkt dat de jongensslaapkamer erg vochtig is. Verlaging van de vochtigheid zal waarschijnlijk voldoende zijn om de kondensatie en schimmelvorming te voorkomen. WeI zal de kledingkast dan verplaatst moeten worden (tegen een binnenwand) de kledingkast werkt nu als isolator. de oppervlaktetemperatuur van de wand achter de kast is een stuk lager dan de rest van de wand. Verplaatsen van de kast is niet nodig als de zijgevel gelsoleerd wordt (lit. 13). 5.5. vochtProduktie door bewoners Daar de meetresultaten niet duidelijk op een externe vochtbron wijzen. wilde ik graag meer informatie over het bewonersgedrag. Daarom heb ik een enquete opgesteld om meer over het bewonersgedrag te weten te komen. de familie Schiks heeft deze enquete een week ingevuld. 10
Voor de berekening van de vochtproduktie heb ik de resultaten van deze enquete gebruikt, voor de enqueteformulieren verwijs ik naar bijlage 6. Voor de vochtproduktie door koken heb ik gebruik gemaakt van de resultaten van de thermohygrograafmetingen. aktiviteit koken vaatwassen dweilen douchen planten bewoners
vochtproduktie(kg/dag) (lit. 5) 2,5 1,0 0,25 0,75 0,14
totaal
------- + ("'0.55 kg/h) 13.24
8,6
(Voor de vochtproduktie door in de douchen worden literatuur vele verschillende waarden gegeven. ik heb hiervoor een gemiddelde genomen. rekening houdend met de enquete) . In vergelijking met de waarden uit de literatuur is dit niet extreem hoog. 5.6. ventilatie Door een vochtbalans voor de woning van de familie Schiks op te stellen kan het benodigde ventilatievoud berekend worden. De balans is met de volgende formule te omschrijven; p._p _G.RD·Ti 1 e n.V waari~:Pi-Pe-dampdrukverschiltussen
G RD Ti n V
binnen en buiten (Pa) -vochtproduktie (kg/h) -462 J/kg.K -temperatuur binnenlucht (K) -ventilatievoud (l/h) -netto volume van de woning (m3 )
Uit 5.1. blijkt dat het dampdrukverschil tussen binnen en buiten (Pi-Pe) 550 Pa bedraagt, bij een gemiddelde buitentemperatuur van 7.2 ·C. 550_0,55 . 462 . 292 n.195
n"0.69
Op basis van de metingen is dit ventilatievoud bepaald. Woningen waar normaal gesproken geen vochtproblemen optreden liggen in klimaatklasse II, het dampdrukverschil zou dan ongeveer 250 Pa moeten zijn (zie fig. 2). 250_0,55 . 462 n.195
292
n-1,52
11
De uiterste grens voor klimaatklasse II ligt bij 320 Pa, het ventilatievoud is dan 1,19. Het ventilatievoud zal dus moeten verdubbelen, waarbij het belangrijk is de ruimten afzonderlijk te bekijken.
keuken Volgens de NEN 1087 is er voor de keuken een ventilatiehoeveelheid van 75 m3/h noodzakelijk, dit betekent dat er een ventilatievoud van 75/(8.75*2.5)-3.43 nodig is. Daar het ventilatiekanaal niet voldoende functioneert lijkt het mij dat dit niet gehaald kan worden, dit blijkt ook uit het feit dat tijdens het koken de buitendeur opengezet moet worden. Het openzetten van de buitendeur zou niet nodig moeten zijn en is ook niet altijd mogelijk (bijv. bij regen of vorst) . De geringe ventilatie in de keuken zal zeker invloed hebben op de vochtigheid in de woonkamer. woonkamer De vereiste ventilatiehoeveelheid voor de woonkamer is 75100 m3/h, dit komt neer op een ventilatievoud van 1,6. Dit zou met het klepraampje haalbaar moeten zijn. Het kan echter een probleem zijn dat er onvoldoende doorstroming is. Er wordt achter geventileerd, terwijl er weinig lucht vanuit de voorzijde van de kamer wordt aangevoerd. De schimmel bevindt zich vooral in de voorzijde van de kamer. badkamer In de badkamer is geen ventilatiekanaal aanwezig (dit is volgens de huidige normen weI vereist), de ventilatie is dus aIleen mogelijk via het raam. De benodigde ventilatiehoeveelheid is volgens de NEN 1087 50 m3 /h. Het aanwezige raam biedt het benodigde oppervlak, maar doorstroming is niet mogelijk. Het raam is zo groot dat redelijkerwijs niet mag worden verwacht dat dit veel open staat. Het raam scharniert aan de bovenzijde, daardoor zit de ventilatie opening niet op de geschikte hoogte (volgens norm minimaal 50 cm onder het plafond). Een groot deel van het vocht uit de badkamer verdwijnt dus in huis. s 1aapkamers In de slaapkamer is een ventilatiehoeveelheid van 25 m3 /h vereist, dit komt neer op een ventilatievoud van 0,77 . Dit is met de aanwezige ramen zonder meer te halen, maar ook hier geldt dat de ramen eigenlijk ongeschikt zijn voor ventilatie, er kan aIleen "gelucht" worden. rolluiken 's-Avonds en 's-nachts worden er voor de ramen op de begane grond rolluiken neergelaten, de klepraampjes in de keuken en in de WOOnkamer blijven dan weI open staan. Uit de 12
metingen bIijkt niet dat de woning hierdoor 's-nachts vochtiger wordt, al mag worden aangenomen dat de ventilatie minder wordt. De invioed bIijft waarschijnIijk gering doordat de vochtproduktie 's-nachts minimaal is en de rolluiken niet volledig Iuchtdicht afsIuiten. Het verdient weI aanbeveling om bij eventuele oplossingen voor de vochtproblemen rekening te houden met de rolluiken.
5.7. doorslaand vocht Doorslaand vocht is onwaarschijnlijk, daar de buitenwand uit twee spouwbladen bestaat, waarbij de verdiepingsvloer (waarschijnlijk) in het binnenblad is ingelegd. 5.8. bouwfouten De vochtproblemen bestaan al zeer lang, bouwfouten kunnen dus tot de mogelijkheden behoren, maar zijn niet gesignaleerd. De spouw is al eens gekontroleerd op specieproppen, deze zijn toen niet aangetroffen. Volgens de bewoners zijn de vochtproblemen ontstaan na problemen met de riolering. Er zijn op dit moment echter geen aanwijzingen die dit bevestigen. De vochtproblemen zouden zich dan waarschijnlijk voordoen in de lijn voordeur-keuken, maar daar is van vochtoverlast niets te merken.
13
6. KONKLUSIES EN AANBEVELINGEN
Er ZlJn twee oorzaken voor de vochtproblemen, de hoge vochtigheid in huis en de koudebruggen.
6.1. venti latie Om de hoge vochtigheden te verhelpen is het nodig dat het ventilatievoud verhoogd wordt, dit betekent dus meer ventilatie, waarbij vooral belangrijk is waar er extra geventileerd gaat worden (zie NPR 1088).
Het ventilatiekanaal in de keuken zal verbeterd moeten worden, maar beter is mechanische ventilatie (bijv. afzuigkap). Hoewel dit niet direkt aantoonbaar is bestaat er een zeer sterk vermoeden dat het vocht uit de badkamer in de woning verdwijnt. De gewenste voorzieningen om dit probleem te verhelpen zijn een vertikaal ventilatiekanaal (volgens de Model Bouwverordening moet dit minimaal een doorsnede van 120 mID. hebben) en ventilatiesleuven in het kozijn (± 0,5 m breed en 0,03 m hoog, dit kan in kleinere delen opgedeeld worden). De pieken in de vochtigheid kunnen met bovenstaande oplossingen beter opgevangen worden. Verbetering van de huidige ventilatievoorzieningen in de woonkamer en in de slaapkamers is aan te bevelen. Hiervoor lijken ventilatiegleuven in de kozijnen mij de beste oplossing. Het is voor de woonkamer erg belangrijk dat ook aan de voorzijde de ventilatievoorzieningen goed gebruikt worden.
-
... '""C_
~
ecc OC)O
-' §I' -I
foil+----
tii:_--- t-':1-1 ....,.-~
-' ~r
Nil
~ I
,
I
"-;
~, ; , , I
'
1 +---1iI·_--...._.............
fig. 7;vcorbeeld van een ventilatiesysteel ~it de NPR 10BB. 14
6.2. isolatie Ais de voorgestelde ventilatievoorzieningen doorgevoerd worden zal de vochtigheid in huis dalen, waardoor de kans op schimmelvorming bij de koudebruggen kleiner wordt. Bij lage temperaturen zal de kans op schimmelvorming echter weI blijven bestaan, er is immers sprake van een kritische koudebrug. om voorgoed van de schimmelvorming op de wand af te komen is isolatie van de kopgevel nodig, dit blijkt ook uit de huidige situatie, de onderste 50 cm van de gevel zijn gelsoleerd. Er doet zich hier geen schimmel voor, terwijl schimmelvorming in de regel in de benedenhoek plaatsvindt (lit. 2). Voor het isoleren zal de spouw eerst nog eens goed gecontroleerd moeten worden, vooral nabij de verdiepingsvloer. Verhoging van de isolatiegraad is ook zinvol in verband met beperking van de stookkosten. meer ventilatie zal leiden tot extra stookverlies, betere isolatie kompenseert dit ruimschoots.
15
7. LITERATUURLIJST 1.Prof. ir. W.J. Lichtveld, Vocht. ontmoeting tussen woon- en bouwcultuur, Bouwwereld 82. nr.3, 7 feb. 1986 2.Prof. ir. W.J. Lichtveld, Een realistischer beoordeling van koudebruggen, Bouwwereld 82, nr.4, 21 feb. 1986 3.ir. P. Huijbregts, Vocht en bewonersgedrag, Bouwwereld 82, nr.9, 2 mei 1986 4.L. Wostmann, Tal van oorzaken voor vochtproblemen in woningen, Energiebeheer, juni 1985 5.ir. R.P.J. van Hees, Vochtproblemen in bestaande woningen, SBR 151, 6.ir. E.tammes en B.H. Vos. Bouwconstructies gezien door een thermohygrische bril, SBR 61, 1978 7.I.A.M. Leenders. Verslag meting in vochtige woning te Sambeek, Bouwkunde-winkel Eindhoven, april 1987 8.DIN 4108, deel 5 9.NEN 1087 10.NPR 1088 11.Modelbouwverordening, Vereniging Nederlandse Gerneenten, 1987 12.KNMI-gegevens station 033, Gernert, december tim februari 1988 13.Vocht in huis, doe er wat aan, ministerie van VROM, december 1987
16
BIJLAGEN
8.1. 8.2. 8.3. 8.4.
8.5. 8.6.
verklaring van gebruikte begrippen tekeningen van de woning meetstroken thermohygrograaf tabellen dampspanning in woonkamer. slaapkamer en keuken gegevens KNMI enquete formulieren
17
BIJLAGE 1. VERKLARING VAN GEBRUIKTE BEGRIPPEN
bouwfouten Verschillende vochtproblemen kunnen ontstaan door bouwfouten. Voorbeelden hiervan zijn: puin in de spouw en koudebruggen. bouwvocht Daar het bouwen gepaard gaat met veel watergebruik, bezit de woning de eerste twee jaar na oplevering een verhoogde vochtkoncentratie. Deze tijdelijk verhoogde vochtkoncentratie kan aanleiding geven tot vochtproblemen in de konstruktie, die zich vaak uit aan de oppervlakken van de betreffende bouwdelen. doorslaand vocht Doorslaand vocht ontstaat ten gevolge van regendoorslag. De spouw dient er voor om het doorgeslagen vocht af te voeren. Verstopte stootvoegen en isolatieroosters kunnen een goede vochtafvoer uit de spouw verhinderen. Ook bijvoorbeeld specieproppen kunnen voor vochttransport tussen het binnenen het buitenspouwblad zorgen. kondensatievocht Lucht bevat altijd een hoeveelheid vocht. Des te hoger de temperatuur van de lucht des te meer vocht de lucht kan bevatten. Als nu de oppervlaktetemperatuur van een konstruktiedeel laag genoeg is kan er kondensatie optreden, zoals bij enkel glas. koudebruggen Konstruktieonderdelen die ten gevolge van kontakt met koude lucht of konstruktieonderdelen een lagere temperatuur hebben dan de omgevende konstruktie. Bij koudebruggen kan er gevaar voor kondensatie ontstaan. optrekkend vocht Optrekkend vocht is vocht dat door de konstruktie (meestal de fundering) opgenomen wordt als gevolg van aanraking met vochtige of natte grond en door capillaire werking van het materiaal naar boven wordt getransporteerd. Het optrekkend vocht uit zich vlak boven het vloerniveau aan de oppervlakken van de wanden. ventilatie Verkeerde of onvoldoende ventilatie door de bewoner of door gebrek aan ventilatiemogelijkheden kan tot vochtproblemen lijden, doordat er niet genoeg vocht afgevoerd wordt. 1
vochtproduktie door bewoning Bewoners produceren vocht door ademen. transpireren, koken. wassen. koken. douchen. etc. ventilatievoud Het aantal malen dat de totale hoeveelheid lucht per uur wordt vervangen.
2
........ ".
~.
.
.
'.' .
.' ..,
.,"
•. !
,
'
. . .... .,
......
,", "~ .'. ~
_
f"
,.'~
"
.:".. :to •.•..•"": :..-,."""
, : ... ,.' 'K
VOORGEVEL~, , . • :'" - ."._
,I
,.. VOOR GEVELVARIANT ZIE TYPE B
"~
.
"
..~;
·
...
~'~I... , -.~i ~I"'I"'I-+'''''"9"I.-+I.-. _I... ! ... · -. '1 T I ,
" '
!
I: ! ! I (' "I '
.
• :'.,
.I
t · ~. '.
I :
•
':
:
•.
.
1'1 I' 1: ""i. t : 1"'1111" . .. 11 '. . ... . :-1.:
.•
I
I
.
':..
:
:. ' .
."
.
I .
• :
i
;.,{; . . ::;:.~.; ... ;~;.; ..<.':.:.:; .:.! :':. ; ii ~ I i[[i::.' Iii ; ; , !ill' t; nIdh;'1 i'l j riT·n:iii i f.i il;;IiiI'Ii ,'! ii;11 , !;i j j j; i::; Ill; i j j ;.·. .-;:;r~
~i·:·q·
I
I
:0.. betor
ACH TERGEVEL
~-----
.
.j<EUI( N
WOONKAMER
•
10
2~
~
n' d'
.... .....
330
. J i; .
SLAAPKAMER
..."1 J,
,
.i .',.'
360
"
113
~
100
100
t
U3
W
627
610
BEGANEGROND
360
360
..
10
2201 I
?.
220
I
VERDIEPJNG
360
r.
r
.
"
2
I
3
I
I
4 , 5
6
I
I
7
8
I
I
9
10
I
I
11
I
12
I
13
14
I
15
I
16
I
17
18
I
19
I
20
t
21
I
22
I
I
23
I
24
I
25
I
26
I
27
28
I
I
29
I
30
I
31
I
./LL-~j--L''iJlJl.U.1lJ /·~kh-ttjljh~lt~ lilt Ii,llt~j ,;11111/!If!Fijjllllllllt1111t 11Wllflf!#f#/llfl!JIII#hIlfil/!.liJIl!H Ill,I ~ JII I J 1W' 'I/'I"l 'II'WIII.W HI 1/' 'i Ii' iLL/'fLL',Ull,!!i IfI
I
~ :! i "I II I I I LL_ JJL : I; -I I: I I I
:
;,
i
I
I
! i
~
!!
!
,'I I UJ !
! II - .
J~" ,I
\:
:
!
,
1 ·r..:~-' "'fM.'-'·.i:A - ..
" __. ' V La
~".
I
,
'i
I
T
n~ I II , 1_ _ ,.J~,
_ _. __
I! I
~-':"l.L ; i i i lrr'Lj_.L '! I', I I I ; Il'il .H ... t,~~-~- --~~ J._L:.- -i+L,t
: . j~" ~:
/11 J 1'11 11(11 11(' r1
II J I' /111 11'1 11111 1
"
~
-\
\ . ,.J • wr"V'l_~::~L" ',L' l""tlt.. v:" ,,"\-\-·':J::..-t"T-:-"'-q"V' ., Ll.__t_ .. L._",r_ \L.,_:",\:",~\-+-L1.\ ii' \ -r r .... ~-----r', T, -r" ' 1..11
....
i
\ \
I
-
iii.
'"
I
1\\\\ \ 111111111\11\1
-
I
__l_ .. _ t L : :
n'
_
I..... ,~ P\
I 'I
,..L.~... \ ' ! , '.,' ,I'1'\. A r.;.l
!'Tt\a\+\\:I~--++ " -1v.\ u: ,-t-"\\I'"
J\ -
\ \
H"
I,
L
,I
1 i i i I .~ ,11 I I: ! i ,--.- -rt , - ':_'-_-"1'-:1 I-I (' i -j, j 'jiJ:jI ,I !:,
. -.. I,
I I I I! I I I I I i i 'j I L !!.i I I_!
I
""
\",
,I
Z
I i I,r!
:
r I~ •
,v
'~:
)!! I i ' 'I
~".,
.J ,'"
"'~,'I~;:!' .~I
\.. \
'.
.
r':'. Jhd..l if', .JI,
... :. "
,I
'I
"
..... ,
f
I
F
'<::'0
I
l"
I
"
1: .0
.~\',' T:'~C
1\1\1\\..I\III\\.II.L..IT\_U\\IU\_l,ll,\_\.\~1.\,~\\,\" .• \;l1""J,-5~ \ \ -r II -t..l..iTTTTiTll ,'r, I I :~,," , '~B j,_ _L._. --::-~_.-, __L_~~L_ II ! I\ ' \ \ i \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ I \ \ \ m \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \'1"1 I \ \ \ \ \ \ \ \ UL \L\.LL\~l.l..l..U.U..LLU..L\...L,\_,.-L ~,. t_:-'l"..... l_.-\ "-"-\-~M9~L\ tJ I, I _.....:. ,.\", ' , I ", \,., \ I \ \ I \ \ 'M I \ I \ I I I I I I I I \ \ I I I IA,.l I \ I I I \ I \ I \ I I \ \ I I I IA. I I I I \ I I I I \ I \ \ \ \ \ \ 1M \ \ I \ \ \ I \ II \ \ " ' \ . I "i,., \ \ \ ' . I , j 8 'J.';...:......L ... ~ ~c..\~ ~_J \ \ \ \ \ \ 7"\'..\.\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ I'\-\-\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ II \ I' '\ \ \ II \ \ \ \ \l\..U\+\-UIr~ U-\-\: _I _'.\~. \c..\,.'\\ \. '...\ '-,Il \\ .:... \ ,g~ , \ \ I ' \ ' . \1QO;'h " \ " \ "\\ \\ \ \ \Q6°~ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \\ \ \Qil~{, \\ \ \ \ \ \ \ \ \ \\ \ \\ \ ,!\c\<\,\\ \ \ \ \ \ \\ \\ \ \\ \ \, ,~6% \ \ \, I. \ ,-, ,\. \ \ l()oo,~ \ \, " \ \ " \ \ ',~c
\-:..:r.. - __
11111\
11\11
\
I'
1...1
\_'_\1.,
1;
(
)
,.
J
•
IJ
III
ii--lj -+---H-l
t
I
.
DA"PSPANNIN6 IN WOONKA"ER JANUARI datul 25-12 26 27 28 29 30
31 1-1
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
telP. 1 16.0 16.0 16.0 17.0 17.0 17.0 17.5 17.5 17.0 17.0 17.0 16.5 17.0 17.0 16.0 16.0 16.5 17.0 16.0 15.0 16.5 15.0 16.0 111.5 16.0 15.5 16.0 16.0
RVI 611 631 651 721 741 751 751 711 741 741 721 717.
741 711 641 64I 701 741 701 63% 64t 671 bOl 671 671 651 70t 118%
ps 1 1819 1819 1819 1938 1938 1938 2001 2001 1938 1938 1938 1878 1938 1938 1819 1819 1878 1938 1819 1706 1878 1706 1819 1878 1819 1762 1819 1819
pd 1 1110 1146 1182 1395 1434 1454 1501 1421 1434 1434 1395 1333 1434 1376 1164 1164 1315 1434 1273 1075 1202 1143 1201 1258 1219 1145 1273 1237
telp. 2 23.0 23.0 23.0 21.0 20.0 20.0 22.0 21.0 22.0 22.0 20.5 21.0 20.5 21.0 21.0 23.0 20.5 22.0 21.0 20.0 21.5 20.5 21.5 20.5 21.0 20.S 20.0 21.0
RV2 71t 71% 70t 7bI 761 73% 72t 71I 761 691 691 7bl 681 681 661 691 731 711 651 701 6bI 691 691 671 631 661 691 68t
ps 2 2808 2808 2808 2487 2338 2338 2643 2487 2643 2643 2411 2487 2411 2487 2487 2808 2411 2643 2487 2338 2564 2411 2564 2411 2487 2411 2338 2487
pd 2 1994 1994 1966 1890 1777 1707 1903 176b 2009 1824 1664 1890 1639 1691 1641 1938 1760 1877 1617 1637 1692 1664 1769 1615 1567 1591 1613 1691
pd gel. 1552 1570 1574 1643 1606 1581 1702 1594 1722 1629 1530 1612 1537 1534 1403 1551 1538 1656 1445 1356 1447 1404 1485 1437 1393 1368 1443 1464
DA"PSPANNIN6 IN SLAAPKA"ER datul 25-12 26 27 29 29 30 31 t-l
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
telp. 1 14.0 15.0 16.0 16.0 15.5 18.0 17.0 lUI
16.0 15.0 15.0 16.0 16.0 16.0 15.0 13.0 15.0 14.0 14.0 13.0 13.5 12.5 14.0 15.0 14.0 13.0 13.5 14.0
RYI 611 571 641 64Z 691 751 761 541 72% 771 521 641 661 611 b31 b7% 6bl 671 601 561 651 641 611 601 571 601 601 621
ps 1 1600 1706 1819 1819 1762 2064 1938 1819 1819 1706 1706 1819 1819 1819 170b 1499 170b 1600 IbOO 1499 1549 1451 1600 1706 1600 1499 1549
IbOO
pd 1 976 972 1164 1164 1216 1548 1473 982 1310 1314 887 1164 1201 1110 1075 1004 1126 1072 960 839 1007 929 976 1024 912 899 929 992
hlp. 2 18.5 19.5 17.0 17.0 23.0 19.0 19.0 14.0 17.0 17.0 17.0 17.5 17.0 18.5 19.5 18.0 19.0 19.0 17.0 18.0 16.0 18.0 18.0 18.0 16.0 18.0 17.0 17.0
RY2 56% 511 771 74% 641 571 481 67% 731 611 551 651 461 551 511 591 bU 481 491 47% 5U 521 SU
601 431 521 451 541
ps Z 2130 2267 1938 1938
2808 2198 2198 1600 1938 1938 1938 2001 1938 2130 22b7 20b4 2198 2198 1938 2064 1819 2064 2064 2064 1819 2064 1938 1938
pd 2 1193 1406 1705 1647 2106 1495 1297 1248 1628 1395 1279 1521 1105 1406 HOb 1445 1649 1297 1163 1197 1182 1300 1342 1465 982 1300 1085 1260
pd gel. lOBS 1189 1435 1406 1661 1522 1385 1115 1469 1355 1083 1343 1153 1258 1241 1225 1388 1185 10b2 1018 1095 1115 1159 1245 947 1100 1007 1126
DA"PSPANNIN6 IN datul 30-1 31 1-2
2 3 4 5 b 7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
~OONKA~ER
telp. 1 Ib.5 17.0 17.0 17.5 16.0 16.0 16.0 23.5 15.5 Ib.O 15.0 15.5 16.0 16.0 15.0 Ib.O Ib.O 15.0 15.5 15.0 15.5 14.5 16.0 16.5 Ib.O 15.0 Ib.O
FEBRUARI
RVI 51. 00 40.00 47.00 51.00 46.00 51.00 49.00 50.00 49.00 49.00 52.00 48.00 51.00 46.00 44.00 45.00 41.00 47.00 45.00 4b.00 48.00 47.00 47.00 49.00 45.00 46.00 44.00
ps 1 1878 1938 1938 2001 1819 1819 1819 2894 1702 1819 170b 1702 1819 1819 1706 1819 1819 1706 1702 1706 1702 Ib52 1819 1878 1819 1706 1819
pd 1 958 775 911 1021 837 928 891 1447 8b3 891 887 846 928 837 751 819 746 802 793 785 846 776 855 920 819 785 800
telp. 2 21.0 21.0 20.0 21.0 19.0 20.5 20.0 21.0 20.5 19.0 20.0 20.5 22.0 20.5 21.0 21.0 20.0 20.0 20.0 20.0 19.0 21.0 22.0 21.0 20.0 21.0 20.5
RV2 51.00 50.00 51.00 50.00 52.00 50.00 52.00 50.00 47.00 50.00 47.00 49.00 45.00 43.00 44.00 41.00 45.00 47.00 47.00 48.00 46.00 50.00 49.00 45.00 48.00 39.00 45.00
ps 2 2487 2487 2338 2487 2198 2411 2338 2487 2411 2198 2338 2411 2043 2411 2487 2487 2338 2338 2338 2338 2198 2487 2043 2487 2338 2487 2411
pd 2 12b8 1244 1192 1244 1143 1206 1216 1244 1133 1099 1099 1181 1189 1037 1094 1020 1052 1099 1099 1122 1011 1244 1295 1119 1122 970 1085
pd gel. 1113 1010 1052 1133 990 1067 1054 134b 998 995 993 1014 1059 937 923 920 899 951 946 954 929 1010 1075 1020 971 878 943
OA"PSPANNIN6 IN KEUKEN datul 30-1 31 1-1
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 IS 16 17 IB 19 20 21 22 23 24 25
telp. 1 IB.O 20.0 19.0 20.0 18.0 19.0 IB.O 18.0 17.0 19.5 19.0 17.0 IB.5 17.0 16.5 19.5 22.0 IB.O 19.0 17.0 17.0 16.0 17.5 18.0 18.0 16.5 15.5
RV1 48.00 44.00 41.00 43.00 45.00 46.00 44.00 45.00 39.00 36.00 44.00 41.00 41.00 39.00 42.00 36.00 30.00 34.00 36.00 43.00 42.00 44.00 46.00 44.00 43.00 42.00 33.00
ps 1 2064 233B 2198 2338 2064 2198 2064 2064 1938 2267 2198 1938 2130 1938 1878 2267 2643 2064 2198 193B 1938 1B19 2001 2064 2064 1878 1762
pd 1 991 1029 901 1005 929 1011 908 929 756 816 967 795 873 756 789 B16 793 702 791 833 814 800 920 908 BBB 789 581
telp. 2 24.0 24.0 22.0 25.0 22.0 23.0 24.0 22.S 24.0 29.0 23.0 24.0 25.0 25.0 19.0 28.0 24.0 23.0 19.0 21.0 21.0 22.0 23.0 23.0 20.0 23.0 22.0
RV2 47.00 42.00 57.00 51.00 73.00 50.00 52.00 46.00 36.00 42.00 45.00 44.00 40.00 41.00 37.00 25.00 43.00 35.00 42.00 44.00 47.00 41.00 44.00 43.00 39.00 32.00 34.00
ps 2 2983 2983 2643 3166 2643 2808 2983 2725 2983 4003 2808 2983 3166 3166 2198 3777 2983 2808 2198 2487 2487 2643 2B08 2808 2338 2808 2643
pd 2 1402 1253 1507 1615 1929 1404 1551 1254 1074 1681 1264 1313 1266 1298 813 944 12B3 9B3 923 1094 1169
1084 1236 1207 912 899 899
pd gel. 1197 1141 1204 1310 1429 1208 1230 1092 915 1249 1116 1054 1070 1027 BOl B80 1038 B43 B57 964 992 942 1078 1058 900 844 740
/
DfCfltllfR
1\181 3-UU~LIJ(S(-,OA~·,Ui~AOE·,-AA~O-,OfC.DE-]-UUaLIJKSE
STATIO .. :'33 Cit-tilT
fill
"
t .~-
~A4\o·j-ua~LIJ<S~
P
U
~
'J
.. hCIIE"S
-
UOH
I/A~
DE
ifilL
(<
DII'
UUIl
.~
a
eJ
~
1 2 3
4
l.ll
::.:
in
t7t
'Jf..V
.... ' /
\:~\
"":.~~
6
,7
{;(
1-
'""
5
9
,:l
DEC 11 12
:;.,
13 14
15
-
-
3
6
1,9 ",1 r,6 1,1 1,1 1,7
2,1 L,S - L,2 - 1,!l 2,) - 2,1
'I
12
1S
z,e
3,t 3,3
1,0
1,2 - 1:,1 - 1;,9
3_1
- -
-
- .2,2 5,6 - 3,9
0,4
- ';,fo.
4,9
- 3,!l !l,6 - 4,11
],5 &:;,9
4,2 C,S
1,3
1,2
!I,9
1,0
.J,6
2,6 1,2 0.1 - 1.4 2.4 S,6
3,2 1,>1 1,2 - 1.9
~,(,
!l,e 2,'1.4 1.7 10,5
-
",~
5,lI
5, ]
-
1,7
-
~.(,
1;,1
C,9 1,6 - 2.0 1.6 1,1 H·.7
a
14,lI 9,li
9.11
9.b
'.3 9,6
DEC
4.7
4.9
5,2
2'
9,3
·9,3 6.6 1.8 - 2.2 t.t. 7.1 1,6 9.9
l4 25 2t
l1,t
S.ll
-
1.2
2,e
5,l
1,3 ,,2
21 2' 29 30
1l,9 h,7
31
11,2
DEC ""D'
11,4
9,l
.
- -
19 2::1
22 23
3,1 2,3 1,2 2,5 1,5
2,9 2,2 1,5
2,e 2,1
5.1 H.9 1!.11 1.1
16 11
z,e
14.3
(
11.9
1
21
24
«iE.
'.' 2,7
1,9 J,t.
1,1 1,1
Z,~ 2,~
C,S
0,6 L,6 1,4
(
- tI,l
(
2,d 5,] 1,2
l
~
.,t
--
[,5
'!"
1,1. 1,3 J.1 1,~
],10
!l,S 1,2
L',1. 2,'1
4, ..
1,~
1.9
?,; 1,1
'i,1
Y" 11.1:
4,e 1,3 1,1
-
~,ti
2,'
-
t,l
4,4 5,7 1,6
-
1,2
- t,5
1,8
3,Z
1l,3
1,3 C,6 2,1
(
I.l
<.
1.1 2,6 ·2,11 11,2 13.!l
- e,l
5,4
5,3
l.
1,9 ".3 2,9 4,6 1,2 1,9 iI,2 9,8 11,2' Q.! 8,1
'1,9
8,1 5,5 2,8
(
0,9
i ••
1,9
2.) 3,7
l,b
2.9 1,1.. 6.1 .. 9,1 11,5 11,S
S, I
1,2 ~.:
\
10.1 H,3 1 .. ,6 8.4
-
5,4
9,3 5,Q
4.6
• ... 1 2,5
5,8
5,1
5,7
.!
~.1
CI,t
a.5 9,3
5.8
~•
11,9
lu,l
-
- 0,11
'i,3'
110,4
12,b
9,[
11,0
u,3 ·· 0,1 3,2
1,6
11,1 12,5 8,2 9,6
11. 7 11,1 1.9 9.2
8,5 3.' - 0,1 1,e 6,0
",4 1,c.
- V.4 - ... " - :t,t; -l.3 ':.,1
11.3 13.1: 1,1 H,l
7.2 7,8 . 6,6 11,8 .11,6
·
i,5 9,9 12,..;
H,i)
- 0,. - e,2 5.3 7,3 1,2 9,4
.,5
H,6 9,5
10,3 10,6 9,9
s,o
t,9
6,9 1,1
H,I 1 ,~
9.9 '1,8 1"
.. ti,'"
~,
5
;, ", l
~,
1
~,8
t,9
1,"!
a,s
e,l
1,4
1,t
6,1
'1,4
!, ')
~,6
4,0
5,2
s,:
4,~
4,e.
3,1
.
:10,6
~,
l
l,u
l
II,]
...
4,l l
"
II
"l .. Of~ ilEllcI)UII.AAIl
"LA~CO
O"TBRHIT
n,lDU
III U.T.C.
DECEi'lflfli
/
C
10.111 3-UU~LIJKSt-,O~ij-,UfCA~t-,~A_.O-,OEC4Di-3-UUaLIJKSE-
STATIO~
(35
bE~E~T ~
OAG UUIl
,
1l
1)
H
tl1 bll
75 66
_9
90
9..
'J,
9J
IHI
liZ 74
81
33
II)
til
72
!II,
4 5 6 7 8
.;2
93
116
100
80 95, 63
H U 19
\I]
97 91
62
9
96
-il
95 a5
lZ 76 95 59 ·56 81 711
hI,
,4 L;,O li9 100
91 19 99 10
1:9 80
18 9Z 92
H
911
ci6
15
19
'IZ·
11 1l
~9
1\'
64
\/9
\/9
9)
13 14 15
."d
'Ill
15
76 91
16 17
H
19 2ti
91 96 93 119 9.5
DEC 21 22 23 24
ld
Zl;
26 27 2.i H
"I,
9'1
III
1 JC
9~
99 99 78 98
9'1 98 1!l 97 91 119 95
97 91
"9
58 91
8,8
06
112
92
93
93
91
911 91
97 91 98 97
97 91
9~
II! 96 ' btl :11
11
96
Il4
O!, II~
11
8~
11 91 liS
16
H
t5
!t9
97 10J 8S: 9i
U 8:1 &1 yo!
9i
9:i
8!S
91
is
9J 91
97
'H
~6
91 91
IJO
7Z
91
~2
99 S3
I'll
98
.H 17
H H
92
9!i
8>1
~9
95
9~
94 9S
I!d
911 fl9
~d
8'1
~t
t6/ llU
91 91
ilC"
~9
99
9S 9i
tu
93
93
9~
92
98 74 11
~8
1\9 96 76 fl5
H
96
96
99
9S ilS H
85
85
88
9i
H
I
n
9'1
~J
9l
86
119
9'3 95
98
~d
92 9t
lee;
II~
II:
il3
dol
9('
n-
B
73
78
1~
&3
15
7t-
35 . 1/2
~:J
is
91 14 97 d3
04 \
Il\
95 9l
!S
n-
9S 1\9
U
H 11.0 78
"" 95
DEC
-i3
92
9;)
OZ
8'2
81
09
9Z
ft3
".D
93
92
.;,
83
43
88
9G
91
89
\ill
SJ
~l
~8
C. l l (
l (
C.
hI,
96
:n
13 Itt
l
9)
71 77
77 H 95
0 C " T I G " E I D (PIlOClNTEII)
61 lie.
B 79
9Il
J
L ."
92
l l. \..
I
4 BUNCO
Tl~D(.
"1~DfR dfT.Ouw~441l O~T8IC:hr
1. U.T.C. \.
~
""
iEHIIENS VAil tf.
"-
98 9S
tol
E
'4A_~-~-UUILIJKSE
(iF.'!
65 86 86 97 89 115 91 96
\
ZIt
J
115 7;) 92 :'2
3D
,I
9
2 1
DEC
(
6
1
,.1
"
!
L , T I (
to
EN
(
r (
(
J.IoUHI StHIO~
C ("
C
r
~ .\
C (
,
3
6
9
12
15
18
l1
24
GEM
~O
02 96 79
13 15 71
13
94 72 1S 79
89
~S
U
III 71
88
74 65 80
94 71 91 1J2
74
113 80 71 85 97
83
11
67
t4
91 72
68 77 91
~2
72 92
87
97
13 95 84 96
~6
93
97
14
115
78
80
85',
(
1 l 3 4 5 6 7 8 9 10
117 79 111 78 98 91 94 70 91
DEC
86
15
96 98 80 71 99
16
99
17
19 20
95 100 9e. liS
DEC
12 11 14
n
n
es.
92 96 76
82
U
95 92 99
98 99 95
91
90
77
95
91 9l; 90 93
14
as
9:1
OfC
93
"liD
90
1110
91 116 ' 98 91 95 95 111 II
98
93
92 III
94 115
(
, "-
(
,
99 75 94
as
98
87
86
98 91
98 96 77 117
80 94 73
14
80 86
92
88
as
19
II
lit
(
"
n
n
91
C
BLANCO
69 69
95 119 51
8S 8S 85
(
78
n
98 18 8l
29 30 31
28
93
6~
94 76 71 69 76
(
(
V 0 C " T I , " f 1 o (PIOCENTEN)
R L LA' J F W E
21 22 23 24 2S 26 27
(
,
~-UU~LJJlSt-.OA~-.uf:.OE-.~AA"O-.DECADE-3-UURLIJaSEEN "AAND~l-UURLIJlSE
C£IIIUT
IiEUwEIIS VAN DE
(
11
C
.. B
0116
UUR (
tHIl
99
72
16
67 96
06 99 77 92 97
97
78
71 7S 17 U
(
76 1:1 74 89
C
as
82· "2 95
9S
I]
83
83
81 82 79 99 96 91
94
14
16 99 96
76 89
III
96
99 90
Il9
W8
C (
\
69 65
"7887
73 82
98 93 95
86 U
79 80 74
I
a5 fa
78
99 73
69A 76 9~
77
114
97
;1 I
I:
77
n
C
9!
(
87
87
92 91 100
94
90 90
S6
90
16
90
90
90
al
C·
90 96 90
97 92
91 B1
93 94
C·
91
U
Il~
82 93 86
90
94
119A Ii;!
II S'
91 54
as.
9l)
as
1111
9U
84
91 9[J 91 84
8:) 75
81 11
U 11
81
111
u
S7
47
..
au au
93 117
84\ h
93 liS
90
C
\
(
(
, ,
lis
TIJDfN III U.T.C.
MINDER 8ET'OUWB~A. OIlTBREElCT \.
," (
"
(
r fllllU AIII
19811
3·UUlllrJ~~E·,D'G·,D(C'Qf·,~AAND-,DfCADE-3-UUIlLrJKS[ EN "AAND-3-UUlllIJ~SE '(6EVENS VAN DE
STATION 033 6[-EIIT T (
DiG
UUI (
(
1 2 3 4 5 4\
( (
7 8
• " DEC
,
.\
(
(.
16
(
(
" "n • "ZO !
(
21
24
liE"
4,9 a,2 4,0 a,6 5,7 a,6 1,8 3,1 Z,4 3,0
3,3 7,1l 4,6 7,9 5,0 3,0 1,Z 3,1 S,4 S,Z
4,to 7,9 5,6 7,0 5,6 3,2 Z,9 3,6 4,0 2,5
7,1 8,1 7,1 8,2 a,1 5,4 s,2 5,1 11,0 3,5
8,3 5,9 1l,IJ
~,1
!I,ll
4,3
a,4 5,a 5,6 3,5 .,1 4,5
5,5 7,2 4,1 2,2 4,3 6,5 4,Z
5,3 7,0 6,1 6,9 1,11 3,1 4,9 4,2 4,1
8,4 4,7 9,0 6,0 6,5 1,6 2,4 4,5 3,5 3,t
6,6 6,5 6,7 7,3 6,7 4,3 3,2 4,0 5,1 1,5
5,0
4,4
4,7
6,6
6,8
5,4
5,2
5,0
5,4
3,0
1,Z 0,3 - t,3 3,9
5,a 5,7
1,1 1,7 4,7 4,3 6,7
1,5 2,6 t,9 4,1 Z,5 4,1 4,0 5,Z 5,8 7,0"
7,9 . 7,9 5,5 5,Z 6,4 7,9 8,4
6,9 5,Z 6,8 10,0 9,4 6,!l 5,11 7,1 7,7 8,5
3,4 3,2 3,9 • 5,9 4,It S,7 5,5 S" 5,. 7,0
2,2 1,5 3,8 4,7 1,4 2,6 5,4 6,4 5,9 6,1
1,0 1,1 4,1 2,8 0,1 2,5 4,7 6,' 6,4 5,6
3,5 1,5 3,3 5,4 3,4 3,2 4,Z 5,9 6,2 7,0
4,1
6,a
4,a
4,0
3,5
4,5
5,Z
1,~
1,1
7,0 5,9 ',7 1,3 1,1
6,0
1,' .
7,0 8,a 6,6 2,9
7,4 / 7,6 7,7 5,1 2,7
1,3 t,4 2, , 1,9
C,7 t,6 5,9 3,4
o,a Z,O 6,7 3,4
0,6 2,6 3,. 4,0
0,'
- 0,2 .6,0 1,6 - 0,7 1,4 4,7 5,7 6,7
D,S
21
4,7 4,9
4,4 3,0 4,0 2,4
',8 l,~
2~
A T U U I - UOH BOl eu.CELSIUS) til
2,4
Z4
• 15
2,7
13
f
12
DEC
zz
,
9
0,7
15
"
6
(
11 12 13
E
r,z
~,2
4,5
~,8'
7,7
Il,a
!I,D
4,1'1 3,1 e,1l ,!,7 ',S 1,4 1,6
5,to 4,9 2,7 0,6 e,7 C,4· - 0,9 1,3 1,Z
29 DEC
2,4
Z,3
1,1
4,4
3,9
2,9
2,~
1,8
2,9
3,4
3,1
4; ('
6,C
6,1
4,4
3,'
3,S
4,3
H
.'
..... •II LA "CO
I
• I"DE~ P~TIIOUWBA" OllTUUlfT
2,3 1,8 1,7
1,11
( ( ( (
( ( ( (
5,9 5,' 4,4 1,9 0,11 0,7 t,4 3,1 2,4
0,' r,6 t,l! 0,9 1,7
Z6 21
(
(
TUDEII IN U.T.C •
HBRUUI STATIO~
HIlS
031
Eh !-UU~LIJCSE·,DAG-,OEC4DE·,~A4hO·,DECADf·~-UURLIJ.!E-
'E~ERT
•
GA6
UUR
, 2 3
3
6
9
1Z
15
93 70
11 86 11 f2
5
6 7
•
1f
14
77
66
7S
d7
81
98
95 87 '10
68 74 64 1I6
77 lIZ 71!
117
liZ 85 77 95
70 13 P1 79 79 14
43
54
'"
71
65
79
7'
16
69
(4 64 S6
n
n
o'!C
76
!lQ
U.
93 1OlO 95
73-
15
18
16
il
9, 92
97 .
10D 97 67 113 9!) 92 '19
'!l 92
fll
6l
58 474 54
a,
75 51 111
~1
n
sa.
55 t2
!4
96
9Z
DEC
89
9j
83
tllA
t.3A
Z1 22
, Dr.
,oe 99
100 96 1/1
H
9S 95 97
93 (9 PZ 1;)
lit
'14
92 11
9~
~,
91 92 95
'I!
DEC
94
"~D
;6
"
A 8U"CO
S1
"6
n
6~
61 •.
".
90 74
54 73
80
10
71
"
"
57
96
lIS
U 7S
78
053 e9 15
ZA 25 26 27 B Z9
64 84
67 76 69
9'
23
12 89
.,
71
72
'7 t '8 ' 19 Z!>
93
94
72
1)
13 14
Z4
88
'0
11 12
Z,
S5
n
9
H
93 7'1
611
U
~')
L A TIE II E
n
~8
'I'
4
f
., 93 11
,oe
71
n
n
72
98
95
n
n
n
94
'03
11
n
95 76 S9 .9
sa
9S 95 11)0 9S
19 , n 6~
92 U
77 7J
U
76 6'A 16 14
9S
n
Ail
I'
'03
1!10
11
n
19/
89
IU
96 92
95
91 86 a2 111
'14
'9'12
9!! 96 III
16
7S
91 99 96 11!)
19 'H
n I! n
.,
72
!It 13
In
19
79 I' 71
'0' 65
H
He
.,ez
lJa Al
'4
92 92 f,5 H
~c
'19
94
'4 19
~,
il8
19
fI3
'IS
H
91
Ii
u
'15
76'
12A
~~
65
1'1
e?A
~o
'13
~9
91 46
• 1~DEa 9ETjOUWeAA~ OIlTB'EEIT
17
V 0 C H T I , " E I o (PROCENTEN)
6£1t
100 67 67 71
9J
~AA_O-3-uURLIJKSE
94 !Ill
TIJDEh
I~
u.T.C •
GEUI/US VAIj DE
dag: ...
ft~~.rt 9.l''j
datum: .. L ~:-7:1.-..... 6
-thermostaatstand
7
alst iyite iten -vaatwassen -handwas -koffie/thee zetten -dweilen/schrobben -ramen wassen(binnen) -douchen
i
X;
X: X
i'X
-aantal aanwezige personen
iii
iX i i i
i
;
Y:
i'x': I
i
i
I
~
,
.
i
i
(
) 7. I ) venti latie -raam keulsen open '" . • v' >: ' 'x. • -roam woonkamer voor open :',,:;~~~~_+---.J~-+_+-~:----+_+-,~2.~'~'<~' "::",--:-'--,X~·.....:..--:-.c...~~~~·,-,)<'=-·~ __-; -roam woonk amer achter:_....i..._+-~_....i..._+-~--!--!-~-+--::-----:--7--::---:--7-~-+-:---"7 -raam badlsamer open ~ • •
, .
f
f
,
t
Extra qegeyens'
Opmerking~
planten watergegeven: ~/nee zo ja. hoeveel water ongeveer: rolluiken dicht van ..
/.9.
.
tot ..q .. uur J
H.i..lls;ll
o zeer matig. richting:
. .
o
matig. richting: • hard. richting:. ttl< e.. f
neersiog' • geen o motregen. van o gewone regen. van o slagregen. van o snE:oeuw
dog: . .. : ) , /;' 5 >' ..9.:, . •
I
.
tot tot tot
datum: .
uur uur uur
.Ii: z.. 6
-thermostaatstand
7
I'::
.;
alstiYiteiten -vaatwassen -handwas -koffie/thee zetten -dweilen/schrobben -ramen wassen(binnen) -douchen
. 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 nacht
8 I )
i IS
j .
,, )(
;X ;
I
I
I
,
!
,
I
.
, I
I I
I
,
,
!
t
,
;
1
xl
Its '(
venti lotie -raam keulsen open -roam woonkamer voor open -raam woonkamer achter -roam badkamer open
."
y'
k
t;
\.
r
Extra gegeyens:
'/
. .
X,
/.8..
.
tot .
-9 ..
uur
H.i..lls;ll
zeer matig. richting: matig. richting: hard. richting:
. . .
neerslag: geen o motregen. van tot • gewone regen. van ./.2... tot o slagrE:ogen. van tot o snE:oeuw
o
uur
.J .. uur uur
to ;
("
-.:
"..,
,
"(
Opmerkinqen:
planten watergegeven: iainee zo ja. hoeveel water ongeveer:
o • o
I
• I
1<:
-aantal aanwezige personen
rolluiken dicht van
,
I
"
\
v
dog: .11,;.'.c.:.~.>.:'..1.
datum: .1.1:2. . . " '"
Cj •• J
7
6
-thermostaatstand
i
I)"
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 nacht
8
i
aktiviteiten -vaatwassen -handwos ",., H( -koffie/thee zetten -dweilen/schrobben -ramen wossen(binnen) -douchen
,
"
" ' "
iX
.J
Xi
)(:); x
i~"-
-aontol aanwezige personen
(,
venti latie -raam keuken open -roam woonkamer voor open -roam woonkamer ochter -room bodkamer open
, , 1£ , \.' ,, \' , \", , '. , \/
Y
V l< 'J<
,, ,
x·
> ,
,, ,,
y
,,
V
,
/,
v·
,i-t ,
\
,,
Extra gegevens'
.Y
Y
,
,, \.., , ,,
~,
.-.,
'/
,
Qpmerkingen·
plonten wotergegeven: ~/nee zo ja, hoeveel water ongeveer: ./~..
rolluiken dicht von
.
.. r;;?
tot
!ii..w1..i. Q zeer motig. richting: • motig, richting: . .j,·v.e.st o hord. richting:
uur
.
. .
neerslag:
o geen
.. q.. tot .. .'ir. uur
• motregen, van o gewone regen. van o slagregen, Van o sneeuw
f\
'
r
dog: .j.'IJ~~t,'P.d~.
tot tot
uur uur
datum: if'.:~. ....... 6
-thermostaotstand
7
8
1\ ' '2'
j
aktiviteiten -vaatwassen -hondwos -koffie/thee zetten -dweilen/schrobben -ramen wossen(binnen) -douchen
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 nacht , I , 2 ,:!l ( :2, ; , I t ., -i 7.7;; / < ,, .- ? -) 'j , ,
:
j
X
<~ I
,
X
>l-
X
.:!/( ,
,!:/\
i
...; ,
,
-oontal aanwezige personen
«(
venti latie -roam keuken open -roam woonkamer voor open -room woonkamer achter -roam bodkamer open
!' (
~,
1/ ,
,,
X ;
'< ,,
:, ;,'
I
,,
~.
Y
It
'<
'.<; ,
,,
Extra gegeyens:
" ."
.,
(.
,
,
. ')
rolluiken dicht van .-.1..9' tot .. <2'.. uur
!ii..w1..i. • zeer matig, richting: o matig. richting: o hard, richting:
. , .. .
neerslog:
'/4 ..
Q motregen. van tot ..... uur ~ gewone l'egen. van . J .. tot l'lf ''f:uurtg o slagregen, Van tot ..... uur o sneeuw
);,
,
.
\,
"-
,, ""
y:~
Opmerkinqen:
planten watergegeven: ~nee zo ja, hoeveel water ongeveer:
o geen
I
.,
5
is ,, ,,
2 \
,
, ,, jz
~-
~
,S
,, ,, , ,,
:s=
)
. .. ,,, \" ;,,,,
$
,, ,
~
,,
-,/
datum:1.9·-:~······· .
-thermostaatstand aktiviteiten -vaatwassen -handwas -koffie/thee zetten -dweilen/schrobben -ramen wassen(binnen) -douchen
:x:
0 I
i gi i . .. .
i xi
·;f/,4-
-aantal aanwezige personen
venti latie -raam keuken open -roam woonkamer voor open -roam woonkamer achter -raam badkamer open
'<
is:
... . I
\
I<
i(
0
0 I
., s-
.. :;c:. v · i: .i .
i-
It ..·~< :¥ .
S
I<
•
I
I
•
0 I
iCc
!"
" · ,v·· ..-' \:,.;,-" ;(( Xj.-'
0
:}
.
~
(-
I("
";)
I
k'
y
0
v
.··. S' 0
j4
, '2
• i
0
K"'
l<-
. ...
Wet"
«
·
\'
0
.<'
Extra gegevensj
V
(
~
{'
.r.C).. ../
tot
0
I
.
.e...
uur
~
o zeer matig. richting: ..... • matig. richting: .i1./:' t .. "
o
hard. richting:
.
neerslag' 8 geen o motregen. van o gewone regen. van o slagregen. van o sneeuw
tot tot tot
uur uur uur
-thermostaatstand oktiviteiten -vaatwaasen -handwas -koffie/thee zetten -dweilen/schrobben -ramen wassen(binnen) -douchen
$ • t
ventilotie -roam keuken open -roam woonkamer voor open -roam woonkamer achter -roam badkamer open
;
;
Extra qegevensj
19
tot .J)... uur
~
o
zeer matig. richting:. J" matig. richting: .~.O.OC(,J••• hard. richting: .
neeralagj • geen o motregen. von o gewone regen. van o slagregen. van o sneeuw
•
•
,
I
o
•
0
f
•
•
. . t
,
if; : r ;s
tot tot tot
uur uur uur
I
r i s: i ~-
c: ,is.
0 I
iii
i)(: x;
Opmerkingenj
planten watergegeven: ja/Aee ~ zo j a. hoevee I woter ongeveer:.f. 'I.....•
o o
iX
,
o o
-aantal aanwezige personen
rolluiken dicht van . .
. .. !It • ...
;x
;
;
:
..... ,
,
~
··..J?
Opmerkingen:
planten watergegeven: ~/nee zo ja. hoeveel water ongeveer: rolluiken dicht van
0
; 'fr;
i~ttf'-
)<,.y
I
0
I
s
'i<
··.. ..
,
'>(:
., .··.
,
0
ls
I t ,
dag:
-7
~_
,
.I •
datum: ..1. , :
I~
6
-thermo~taatstand
/~
-handwa~
mell
7
8
; ,) ,,
,
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 nacht -,, (~ . , j2.<:'; rei i'.d; lot : ,;:" r ; 2 / i //; ) / '2" i 1t ; z, i' iwi , , , ,, ,, , , , ,, , , )< a-- ;, :A ,~, 'I< jx ;v y " j\' , , , , ,
JIII"~
I
I
I
I
I
,
I
I
I
h•
-koffie/thee zetten -dweilen/schrobben -ramen wassen(binnen) -douchen
I I
iii,;
'1, ,
5:...,; :5
S- is
I
•
I
,
,:<-
,
vent i laUe -raam keuken open -raam woonkamer voor open -raam woonkamer achter -raam badkamer open
y:, ><
I
I
\(
, I
.- "
("
...
!
,,
.x', v
v
,
I
V', I
pi anten watergegeven: J.e"/nee zo ja. hoeveel water ongeveer: .....•.. uur
~
o zeer matig. richti~?: ... }, • maUg, richting: JI"'f,()Cf>o. o rd. richting: .
. 1.\
tot tot
tot
.~ .
,, ,
(-
c
f
,-
"
I' ,
C:,
,, ,
... .
A\-
uur uur uur
\.
I
" ,, (I I
I
S-
i $" , I
., I
.,
Qpmerkinqen'
t?
I
I I
I
Extra qeqevens:
rolluiken dicht van . .:.~. tot .. .
fl'O:
S
, ,
I
I
neerslaq: geen motregen. van gewone I-egen. van ~logregf'n. vlln sneeuw
~ ,..',
!
-aantal aanwezige personen
o • o o o
j
I
,
alstiviteiten -vaatwas~en
.2.
I-
f"
CO:, ......
~,
"
v
I-
I I
\.;
\0-
v
I
v
', , I
I
I I
\
\
\' , I
\'
