PREEK OVER MATTEÜS 27,54 Pijnacker-Nootdorp, Goede Vrijdag 22 april 2011
ds. R.T. te Velde
Liturgie Votum/groet Zingen Gebed Lezen
Zingen Tekst Preek Zingen Geloofsbelijdenis Zingen Gebed Collecte Slotzang Zegen
Psalm 22:1, 2, 3 Matteüs 27:11-26 Kinderproject: pion doorschuiven Matteüs 27:35-61 Liedboek 189:1, 2 Matteüs 27:54 Gezang 91 Psalm 22:10, 13
Gezang 89:3, 4
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, In de krant van afgelopen maandag trof mij een foto met een gedicht over het kruis. De foto heb ik op de beamer gezet, het gedicht lees ik even voor: Hoe groot, hoe zwaar ook van het geld, de bankgebouwen lijken in de lucht te hangen. Ze steken op hun dunne beentjes voorzichtig teentjes in het koude water van de werkelijkheid. Twee, drie mensen van de bank steken voorzichtige gezichten buiten, kijken naar die mannen met dat kruis. Trekken de deur weer dicht. Geïrriteerd. Zo’n kruis voor je bedrijf is geen gezicht. Vanavond staan wij in gedachten bij het kruis van Jezus. Maar hoe staan wij daar? En omgekeerd: hoe staat dit kruis in ons leven? Hoe staat het in onze wereld, onze maatschappij? Die foto en dat gedicht maken duidelijk hoe vreemd het eigenlijk is. Een ruwhouten kruis, want zo ruw is het verhaal van het evangelie wel. Wat gebeurt er met de wereld als zo’n kruis er komt te staan? Wat heeft het verhaal over de dood van Jezus ons vandaag te zeggen? In de reactie van de centurio met zijn soldaten komt de buitenwacht aan het woord. De bewakers bij de terechtstelling van Jezus en nog twee misdadigers – voor hen zal het gewoon het zoveelste geval geweest zijn. Straks zit hun dienst erop en kunnen ze in de kazerne gaan drinken en dobbelen. Maar hoe onverwacht komen de woorden uit de mond van deze buitenwacht: “Hij was werkelijk Gods Zoon!” Deze soldaten waren heus wel wat gewend, zo snel zullen die niet ondersteboven zijn geweest. Niemand hoeft erop te rekenen dat deze Romeinen het erg serieus nemen wat de Joden onderling met elkaar uitvechten. De centurio met zijn soldaten wordt zo een onverdachte getuige – Matteüs is er wel vaker op gespitst om dat
1
te benadrukken. Juist als je het niet verwacht, blijkt wat God aan het doen is en wie Jezus eigenlijk is. Hoe staat het kruis in onze wereld? Zou er nog altijd zo’n reactie kunnen komen van de buitenwacht, dat ze ’t opeens zien wie Jezus is? Of staat het kruis symbool voor van alles en nog wat – het christendom met heel z’n geschiedenis, een vroom gebaar waarachter van alles mis kan zijn, kruistochten in de naam van Jezus die feitelijk strooptochten waren – maar gaat door dat alles het zicht op Jezus verloren voor de mensen van onze tijd? Van die Romein kunnen we vanavond iets leren – al zal hij het niet eens zo bedoeld hebben. Als we staan bij het kruis, leren we ons concentreren op Wie daar hangt, op Jezus. Een kruis zonder Jezus betekent niets, maar Jezus die sterft aan het kruis betekent alles. Breng dat maar naar voren op de plek die je hebt in onze maatschappij. Er zal niet vanzelf plaats zijn voor het kruis, zeker niet als daar het hele verhaal van Jezus bij komt. “Zo’n kruis voor je bedrijf is geen gezicht.” Maar juist daarom moet het verhaal verteld worden, het verhaal van Gods Zoon die bereid was om zijn leven te geven zodat de wereld gered kon worden. De wereld – dat zijn ook de bankgebouwen aan de Zuidas in Amsterdam, of de feesttent bij de sportvelden in Pijnacker, of de winkel waar je je boodschappen doet, of het strand waar we met dit mooie weer allemaal naartoe gaan. Dat is de wereld. Breng daar het verhaal, en weet je gesteund door het getuigenis van die Romeinse soldaten: juist als Jezus sterft, bewijst Hij dat Hij echt de Zoon van God is. * Het is nogal een verrassing dat die centurio met z’n manschappen tot deze conclusie komt. Want als je eromheen kijkt, wordt er bij het kruis van Jezus ook heel anders gesproken. “Zoon van God” – dat is de kern in het hele lijdensverhaal bij Matteüs. Als wij vanavond het evangelie willen horen, moeten we dus daarop letten. “Zoon van God” – dat was de beschuldiging die Jezus werd voorgehouden toen bij voor de hogepriester stond: “Ik bezweer u bij de levende God, zeg ons of u de messias bent, de Zoon van God.” En als Jezus dat bevestigt, is de algemene conclusie: “Hij is schuldig en verdient de doodstraf!” Wat dat betreft is het proces voor de Romeinse rechter Pilatus een schijnvertoning – daar kunnen ze natuurlijk niet met zo’n godsdienstig probleem aankomen. Maar zodra Jezus aan het kruis gehangen is, begint het weer. Hoor maar hoe de mensen spotten (27:40): “Jij was toch de man die de tempel kon afbreken en in drie dagen weer opbouwen? Als je de Zoon van God bent, red dan jezelf en kom van dat kruis af!” Als je de Zoon van God bent – daar geloven deze mensen dus niets van. En als het wel zo was, zou Jezus het bewijzen door van het kruis af te komen. Want hangen aan het kruis is zwak, het is een schande, dat past helemaal niet bij de Zoon van God. Ook de joodse leiders spotten op dezelfde manier (27:43): “Hij heeft zijn vertrouwen in God gesteld, laat die hem nu dan redden, als hij hem tenminste goedgezind is. Hij heeft immers gezegd: “Ik ben de Zoon van God””. Ook zij hebben een pijnpunt te pakken: is God Hem goedgezind? Zal God voor Jezus opkomen? Het tegendeel gebeurt als Jezus aan het kruis hangt. Als het drie uur donker wordt boven Golgota, trekt God zijn handen van Jezus af. Welke vader zou zo zijn zoon in de steek laten? Alles bewijst dat Jezus helemaal niet de Zoon van God is – zo zou je denken, en zo kijken de joodse omstanders ernaar. Ik denk dat dit pijnpunt ook naar ons toekomt als we in gedachten bij het kruis van Jezus staan. We willen graag aan beide vasthouden: Hij is de Zoon van God, en Hij is voor onze zonden gestorven aan het kruis. Maar past dat bij elkaar? Misschien heb je dan wel de neiging om het toch wat uit te splitsen: dat Jezus daar hangt en dat Hij door God verlaten wordt en dat Hij een pijnlijke dood sterft, dat zegt dan vooral iets over zijn mens-zijn. Dat Hij in onze plaats, als onschuldige mens, de toorn van God draagt. En intussen blijft zijn goddelijke kant erbuiten. Want God kan niet sterven, de Zoon van God
2
dus ook niet. Maar het evangelie maakt het zo niet los van elkaar. Er zit een geheim in het sterven van Jezus dat je niet kunt ontrafelen. En toch moet je eraan vasthouden: juist dit bittere lijden, de duisternis als God het licht uitdoet, het sterven aan het schandelijke kruis, juist dat zegt alles over de Zoon van God. Hier bewijst Jezus dat Hij inderdaad is Wie Hij zegt te zijn: Gods eigen Zoon. “Zo’n kruis voor je bedrijf is geen gezicht.” Vul voor dat bedrijf jezelf maar in: het kruis van Jezus is geen gezicht, want het gaat tegen alles in. Tegen je beeld van God. Tegen het idee dat je hebt van jezelf, dat je maar goed je best moet doen en dat het dan wel goed komt tussen jou en God. Tegen alle pogingen om vol te houden dat het nog wel een beetje meevalt met de wereld. Dwars daar tegenin gaat Jezus die eenzame weg om alle kwaad en alle schuld en alle lijden over zich heen te laten komen, om daarin de brandende toorn van God te dragen, om recht te doen aan God en mensen tot het uiterste. Letterlijk tot het uiterste: tot het moment waarop Hij zijn leven aflegt en sterft. Ieder ander, ieder die niet de Zoon van God is, zou vóór die tijd hebben afgehaakt omdat je dat niet aankunt. Alleen Jezus gaat door, tot het bittere einde, door de hel heen en dan sterven. Het evangelie van het kruis is zo totaal anders dan wat mensen ervan kunnen maken – het kan niet anders of Hij die hier sterft is werkelijk Gods Zoon. Want hier zie je het recht van God en de liefde van God samenkomen – dit is niet het einde van de wereld, maar een nieuw begin. * Het einde van de wereld – daar lijkt het wel even op. Op het moment dat Jezus sterft, beeft de aarde. We kunnen het ons weer een beetje voorstellen als we de beelden nog voor ogen hebben van de aardbeving in Japan. Als onder je voeten de aarde begint te schudden en te trillen, en om je heen storten de huizen in, dan krijg je het gevoel dat de wereld vergaat. Zo’n gevoel hebben de omstanders bij het kruis van Jezus ook gekregen. Eerst al toen het midden op de dag aardedonker werd. En nu opnieuw. God zelf laat zien en voelen dat hier iets groots gebeurt. Als de aarde heen en weer geschud wordt, dan voel je dat de dood van Jezus wereldschokkend is. Wat op die ene heuvel vlakbij Jeruzalem gebeurt, heeft impact op heel de wereld. Het is te groot voor woorden. Daarom kan die groep Romeinse soldaten alleen maar stamelend uitroepen: “Werkelijk, deze was Gods Zoon”. Let ook hier even op de timing waarmee die bijzondere gebeurtenissen plaatsvinden. Als je uitgaat van een menselijke voorstelling van God, dan zou je misschien een spectaculaire redding op het laatste nippertje verwachten. Zoals in films opeens een helikopter opduikt om de held te redden, zo zou God, in onze beleving, op het laatst Jezus van het kruis kunnen halen. Dat was ook wat de joodse leiders riepen in hun spot. Maar God laat zijn macht pas voelen nádat Jezus is gestorven. Dat betekent: juist dit sterven bewijst de macht en de glorie van de Zoon van God. Het moest eerst zover komen dat Gods eigen Zoon zijn leven aflegde. En daarmee was het voor ons menselijke idee afgelopen, zijn missie was mislukt. “Zo’n kruis voor je bedrijf is geen gezicht.” Daar kun je toch niet mee aankomen, een Redder die het onderspit delft. Maar precies op dat moment raakt de hemel de aarde aan, en wordt onze wereld uit het lood geslagen. Het moment van ultieme zwakte, als Jezus zijn hoofd buigt en sterft, dat bewijst de ultieme kracht van God. Hier wordt in één keer aan het kwaad en de dood de beslissende slag toegebracht. Je voelt die slag doordreunen in de grond die trilt onder je voeten. Het kwaad en de dood zijn overwonnen – dat is wat die twee andere tekenen duidelijk maken. Het voorhangsel in de tempel scheurt middendoor. Voor het binnenste heiligdom in de tempel hing een gordijn, en niemand mocht daarachter komen. Alleen de hogepriester, één keer in het jaar, om verzoening te doen voor de zonden van het hele volk. Dat is de grote Verzoendag, elk jaar opnieuw. Daarna ging het gordijn weer dicht. Maar nu Jezus sterft, gaat er een grote scheur door het kleed dat de heiligheid van God verborgen hield. Deze Goede Vrijdag is de Grote Verzoendag van Jezus, en dit is een
3
Verzoendag die nooit weer voorbij gaat, maar die altijd blijft duren. Het gordijn gaat niet meer dicht, want de verzoening van alle zonden van het volk heeft nu echt en definitief plaatsgevonden. Voortaan is het afgelopen met de offers die elke dag worden opgedragen, en het is afgelopen met het jaarlijkse ritueel van Grote Verzoendag. Als Jezus sterft, is al ons kwaad voor God bedekt en weggedaan. Nu ligt de weg naar God open, nu hoeft Gods heiligheid niet meer afgeschermd te worden, omdat Jezus met zijn heilige leven en met zijn heilige sterven helemaal voldaan heeft aan alles wat God van ons kan vragen. En daar hoort het tweede teken bij: rotsgraven die openspringen en gestorven heiligen die weer tot leven komen. Er is genoeg te doen geweest over dit teken, over het precieze moment waarop het gebeurde en wat er met de gestorven heiligen gebeurde tot het moment dat Jezus uit de dood was opgestaan. Want het openspringen van de graven wordt duidelijk aan het sterven van Jezus gekoppeld, en zijn opstanding is pas anderhalf etmaal later. Maar die problemen kunnen we vanavond laten rusten. De taal van dit teken is duidelijk genoeg: het graf springt open, dat wil zeggen: de dood is overwonnen. De laatste rustplaats van gestorven heiligen is niet meer het laatste, maar de deur gaat open omdat Jezus door de dood heen gaat op weg naar het nieuwe leven. We moeten nog even geduld hebben tot het licht van Pasen doorbreekt. Maar dit grote teken op de middag van Goede Vrijdag laat al zien dat de beslissing is gevallen. Een aardbeving, het tempelgordijn dat openscheurt, gestorvenen die uit het graf komen – alles bij elkaar genoeg bewijs toch? God zelf bewijst dat Jezus inderdaad zijn Zoon is. Drie uur lang heeft de hemel gezwegen terwijl Jezus worstelde met de toorn van zijn Vader. Zodra Jezus zijn werk volbracht heeft, laat de hemel van zich horen, nu moet iedereen zien en voelen dat inderdaad, werkelijk, de Zoon van God gestorven is. Genoeg bewijs, zelfs voor die Romeinse centurio en zijn soldaten. Stel je voor dat je er bij gestaan had en het live had meegemaakt – je zou totaal van je stuk geweest zijn. Zo mag je ook nu van je stuk zijn als je erover hoort uit de mond van de Romeinse buitenwacht. De Zoon van God sterft, de aarde schudt en beeft – maar niet omdat de wereld vergaat, maar omdat alles op een nieuwe bodem komt te staan. * Hoe sta je bij het kruis van Jezus, en hoe staat dat kruis in deze wereld? Als de centurio zijn woorden uitspreekt, staat hij op een keerpunt. Voor het eerst komt hij in aanraking met de macht van Israëls God, voor het eerst komt hij in aanraking met de Zoon van God die sterft op deze manierxc . En nu verder? Zal die Romein zich er verder in verdiept hebben? Zal hij het hele evangelie van Jezus hebben gehoord en tot geloof gekomen zijn? Of was het: terug naar de kazerne, drinken en dobbelen, en maar gauw vergeten wat er allemaal was gebeurd? We weten het niet. En het is ook niet belangrijk. Belangrijk is dat wij vandaag op hetzelfde keerpunt staan, het kruispunt in ons eigen leven. Als je dit hoort en meemaakt in gedachten, hoe Jezus sterft aan het kruis der schande, wat doet het dan met je? Sta je erbij met een triest gevoel? Dat het iets is wat eigenlijk niet kan en eigenlijk niet mag gebeuren met Jezus, als Hij dan toch de machtige Zoon van God is, de Verlosser van de wereld? “Zo’n kruis voor je bedrijf is geen gezicht.” Als christen zit je er ook mee in je maag. Begrijp me niet verkeerd: verdriet hoort erbij als bij het kruis van Jezus staat. Het evangelie is duidelijk genoeg over hoe erg en hoe verkeerd het is dat mensen zo onrechtvaardig Jezus aan het kruis hebben gehangen. Maar het evangelie vertelt meer. Vanavond staan wij voor dezelfde vraag als de mensen die er toen bij stonden: wie is deze mens toch? Is Hij de Zoon van God, zoals Hij zelf gezegd heeft? Is God hier bezig om de wereld te verlossen, juist als zijn eigen Zoon de dood in moet? Als je daarin mee kunt, als je de bewijzen onder ogen ziet en ze aanneemt, dan zie je hoe diep het gaat. Hoe enorm de last van onze schuld is die Jezus moest dragen. Hoe serieus de toorn van God is, als Hij de hemel dicht trekt boven zijn Zoon. Maar dan
4
schemert er door je verdriet en je berouw ook iets anders. Jezus sterft – en zo verlost God zijn wereld: dat is een boodschap van hoop en overwinning. Zo sta je bij het kruis: een teken van schande en dood. Maar niet het symbool van mislukking. Door die bittere dood bewijst Jezus zichzelf als de Zoon van God, die ons kwaad niet alleen gedragen heeft, maar ook heeft weggedaan; die de dood niet alleen binnenging toen Hij zijn leven aflegde, maar daarmee ook de dood de laatste slag toebracht en straks het leven weer op kan nemen, een nieuw leven dat niet meer aan de dood is onderworpen. Zie zo het kruis van Jezus staan in je eigen leven, en zie het staan in de wereld waarin je leeft. Ook al zou iedereen de ogen ervoor sluiten, dit kruis heeft alles anders gemaakt in hemel en op aarde. Amen
5
