Impressie van de opgaven en vervolgafspraken
1
Inleiding Afronding programma Rivierzones In de periode 2010 tot 2014 ondersteunde het programma Rivierzones van de stadsregio Rotterdam een aantal gemeenten en het Havenbedrijf Rotterdam met tot ontwikkeling brengen van rivierlocaties, het versterken van de onderlinge samenwerking en het creëren van realisatiekracht. Het programma bestond uit projecten, een kennisnetwerk en was gebaseerd op opdrachten uit het Regionale StructuurplanRR2020 en de Regionaal Strategische Agenda 2010. Naar aanleiding van de afronding van een aantal projecten is december 2013 geconcludeerd dat er behoefte is aan een herijking van opgaven, werkwijze en deelnemende partijen van het programma Rivierzones. De conferentie De Rivier op 5 juni was de afsluiting van die herbezinning.
Duurzame Dialoog Havenvisie 2030 Op 12 december 2013 vond het eerste regionaal bestuurlijke overleg plaats in het kader van de Duurzame Dialoog van de Havenvisie 2030. Daarbij is onder meer gesproken over de ambitie uit de Havenvisie om met betrokken gemeenten en organisaties een programma te ontwikkelen om de kwaliteit van de leefomgeving op en rond het water te verbeteren. Op deze bijeenkomst heeft portefeuillehouder Mourik van de stadsregio Rotterdam toegezegd hier een bijdrage aan te leveren door het organiseren van een conferentie met publieke en private partijen. Deze heeft plaatsgevonden op donderdagmiddag 5 juni in de Maassilo van Rotterdam. 2
De Rivier als identiteit Een leidende gedachte in de herijking was dat de Rivier een identiteitsbepalende functie heeft in de stadsregio Rotterdam. In deze nieuwe focus ligt de Rivier in het middelpunt, doordat de rivier: Stad-haven, oost-west en beide oevers verbindt; de landschappen draagt (de kust, de polders en de veengebieden); een uniek podium is voor havenactiviteiten, festivals en recreatief gebruik (wandelen, fietsen, vissen); een verhaal vertelt waarin de rivier er het eerst was en zal altijd blijven; te maken zal krijgen met veel regionale waterveiligheidsmaatregelen; en het begin van Europa is (Koers 2014). De rivieren van de Rotterdamse regio zijn dus belangrijke identiteitsdragers. De economische betekenis is enorm door de open verbinding met zee waardoor de rivier een transportader is voor de haven van Rotterdam: het belangrijkste haven- en industriecomplex van Europa. Naast de economische kracht heeft de rivier ook betekenis voor de leefomgeving. Het is een centrale openbare ruimte en verbindende schakel tussen de verschillende regionale landschappen/parken én onderdeel van de ecologisch zeer waardevolle Rijn-Maasdelta. Deze kwaliteiten leveren een significante bijdrage aan het woon- en vestigingsklimaat van dit deel van de Zuidelijke Randstad. In de dubbele doelstelling van het Havenbedrijf staat daarom uitdrukkelijk dat er in dit deel van de metropool naast economische ontwikkeling ook aandacht moet zijn voor een impuls in de kwaliteit van de leefomgeving. In dat licht heeft de stadsregio Rotterdam in de eerste helft van 2014 verkend welke (sub)regionale opgaven verbonden zijn aan De Rivier. Op grond van de opdracht vanuit de Duurzame Dialoog heeft daarbij steeds de kwaliteit van de leefomgeving centraal gestaan.
3
Overzicht in ruimtelijke plannen en partijen en (sub)regionale opgaven. De stadsregio Rotterdam heeft overzicht aangebracht in plannen, partijen en (sub)regionale opgaven die een bijdrage leveren aan de kwaliteit van de leefomgeving op en rond de rivieren. Daartoe is allereerst een plankaart opgesteld van circa 200 ruimtelijke plannen en projecten. De plankaart biedt overzicht, geeft de samenhang aan tussen de opgaven en is gepresenteerd op de conferentie.
4
Op de conferentie van 5 juni is een aantal projecten van de plankaart toegelicht door projectleiders van publieke en private partijen.
Van links naar rechts, eerst boven dan onder: Daan van der Have presenteert een nieuw initiatief van de Watertaxi, Jouke Boorsma van Hoogheemraadschap Delfland demonstreert waterharmonika, Piter Hiddema van Rijkswaterstaat vertelt over de vergroening van de rivier, Frans Meijer toont Het Nieuwe Maasparcours, Imke Deibel van het Havenbedrijf voegt ook milieumaatregelen toe, Gijsje Jacobs van Capelle aan den IJssel vertelt over hun dijkverzwaringsproject en Martin Aarts van Rotterdam is enthousiast over de haveneconomie ín de stad. 5
Regionale Opgaven Door het aanbrengen van overzicht en het uitvragen van kwesties inzake de (beleving van) kwaliteit van de leefomgeving rond de grote rivieren is een aantal samenwerkingsopgaven naar voren gekomen. De opgaven zijn verschillend in thematiek en stadium van samenwerking, maar omvatten wel grotendeels dezelfde of vergelijkbare partners. Voor allemaal geldt dat er een samenwerkingsvraagstuk ligt voor de lokale of regionale overheid. Terugkerende partners zijn gemeenten, waterschappen, Rijkswaterstaat, provincie, natuuren milieuorganisaties en het Havenbedrijf. Op de conferentie van 5 juni zijn vier opgaven nader uitgewerkt en besproken in deelsessies. Deze vier worden hieronder toegelicht.
Rivier als Getijdenpark
Waterveiligheid buitendijks
Versterken stad en rivier
Personenvervoer over water
6
De Rivier als regionaal getijdenpark ‘De rivier als regionaal getijdenpark’ is een zeer kansrijke nieuwe coalitie. Centraal hierbij staat het versterken van de ecologische, stedelijke en recreatieve kwaliteiten en beleving die rivier en getijdendelta onze regio bieden. Met ondersteuning van De Urbanisten wordt kennis samengebracht vanuit Havenbedrijf Rotterdam, Zuid-Hollands landschap, Recreatieschap, WNF/ARK, Waterschappen, Rijkswaterstaat, Deltares en de gemeenten Rotterdam, Spijkenisse, Vlaardingen, Maassluis, Schiedam, Krimpen aan den IJssel en Ridderkerk. Het doel van de coalitie is het versterken van de afzonderlijke projecten en het uitbreiden van de totale investeringscapaciteit met externe fondsen. De huidige samenwerking is mogelijk een opmaat voor een grotere schaal en bredere coalitie en verdere uitbreiding richting oost, west en zuid is mogelijk. De stadsregio Rotterdam is nu initiërend in de samenwerking.
Resultaten deelsessie 5 juni Op de conferentie van 5 juni is het getijdenpark in een deelsessie besproken. Daarbij is door de deelnemers geconstateerd dat de ontwikkelingen snel gaan en dat goede en brede communicatie over de kansrijke locaties en mogelijke conflicten noodzakelijk is. Er is afgesproken om voor de nu gekozen eerste projectlocaties op korte termijn de stakeholders goed te betrekken bij het verdiepen van de mogelijkheden op de vijf gekozen locaties. Verder heeft de provincie Zuid-Holland toegezegd op zoek te gaan naar cofinanciering en ziet Rotterdam kansen in het nieuwe collegeprogramma. In 2014 is de stadsregio Rotterdam nog trekker van het project. Tegen het einde van dit jaar zal de stadsregio Rotterdam deze rol overdragen aan de gemeente Rotterdam.
7
Het Deltaprogramma en waterveiligheid buitendijks In de afgelopen jaren hebben waterschappen, Havenbedrijf, Rijkswaterstaat en gemeenten goed samengewerkt in het opstellen van het nieuwe Deltaprogramma. Bestuurlijk is de wens uitgesproken om deze samenwerking ook vast te houden. In het eindadvies van de stuurgroep Rijnmond-Drechtsteden wordt daarom een bestuurlijk platform voorgesteld waarin de verschillende ruimtelijk handelingsperspectieven van het Deltaprogramma met elkaar worden verbonden. In de stadsregio Rotterdam gaat dat vooral om urbane dijken (zoals de Maasboulevard) en buitendijkse gebieden met verstedelijking of bedrijvigheid (Botlek, Noordereiland, Merwe-Vierhavens en het centrum van Dordrecht). Op deze locaties gaan ruimtelijke ontwikkeling en dijkontwerp veelal samen en moeten ook kansen voor meerlaagsveiligheid worden benut. Concrete projecten uit het advies aan de Deltacommissaris die bijdragen aan die voortdurende samenwerking zijn de Rivier als Getijdenpark en de Strategische Adaptatieagenda Buitendijks.
Resultaten deelsessie 5 juni Op de conferentie van 5 juni is in een deelsessie gesproken over de Strategische Adaptatieagenda Buitendijks. Daarbij is toegelicht dat de complexiteit van de waterveiligheid en de kosten van oplossingen het noodzakelijk maken om met meerdere partijen een gebiedsplan op te stellen. Op basis van de ervaringen kan dan een adaptatiestrategie worden ontwikkeld die van toepassing is op alle buitendijkse gebieden in de regio. Rotterdam verkent bij potentiele deelnemende partijen de bereidheid om deel te nemen aan een regionaal platform waterveiligheid buitendijks waarin een strategische agenda wordt opgesteld over prioritering, onderzoek, samenwerking en communicatie. In de deelsessie is verder vastgesteld dat de financiering van buitendijkse adaptatie nog een forse uitdaging is. De gezamenlijke uitdaging van gemeenten met buitendijkse gebieden is het ‘meekoppelen’ met gebiedsontwikkeling en met name het financieren van adaptatie. Daarnaast is het nodig dat gemeenten hier intensiever samenwerken met waterschappen, veiligheidsregio en provincie Zuid-Holland om afspraken te maken over de lange termijn.
Waterveiligheid buitendijks Adaptatieagenda Buitendijks
8
Versterken van relatie stad en rivier: casus Schiedam In veel gemeenten in de stadsregio Rotterdam vormen bedrijventerreinen en maritieme industrie een barrière tussen de historische stad en de rivier. Door de veroudering van deze werklocaties en beperkte openbaarheid van de rivieroevers komt de kwaliteit en beleving van de rivier niet geheel tot zijn recht. In Schiedam liggen de Wilhelminahaven en de Wiltonhaven tussen stad en de rivier. De gemeente is nu samen met de provincie Zuid-Holland, Rijkswaterstaat en de Vereniging van Wiltonhavengebruikers een integrale gebiedsontwikkeling aan het verkennen. Daarbij is een stedelijke- en economische invalshoek aan de orde. Gezamenlijke wens is om een aantrekkelijker woon- en leefklimaat te garanderen maar ook tevens ruimte voor bedrijven. Het is niet alleen een ruimtelijke uitdaging maar vergt ook het strategisch omgaan met beleving en communicatie. Deze opgave is exemplarisch voor veel stedelijke rivierzones waarin gemeenten met ondernemers en andere (semi-)overheden een weg zoeken voor hun ambities.
Resultaten deelsessie 5 juni Op de conferentie van 5 juni is in een deelsessie gesproken over de relatie stad en rivier. Daarbij is geconstateerd dat in Schiedam de visieontwikkeling en business gelijk op gaan. De kwaliteit van de kades is problematisch. Mogelijk kan een ontwikkelingsfonds de terugtrekkende overheid vervangen. Er is afgesproken dat de initiatiefnemers kijken of ze het gebied nog wat kunnen oprekken. Vlaardingen is geïnteresseerd om te participeren en de provincie Zuid-Holland denkt mee. Er is behoefte aan meer betrokkenheid van hogere overheden en het continu waarborgen van het economische belang, ook voor de regio. Schiedam gaat samen met de partners een visiedocument opstellen, waarin ruimtelijke ,economische ecologische aspecten zijn opgenomen.
9
Personenvervoer over water De enorme ruimtelijke ontwikkeling op het snijvlak van land en water in de gehele regio onderschrijft dat personenvervoer over water door het verbinden van oevers niet alleen een bijdrage aan het mobiliteitsvraagstuk is, maar ook bijdraagt aan de beleving van de stad vanaf het water, aan de economische profilering en aan gebiedsontwikkeling. Concepten zoals waterbus en watertaxi ontsluiten locaties en kunnen op meerdere plekken voor de koppeling met OV over land zorgen. In combinatie met goede voorzieningen voor langzaam verkeer bij de haltes, wordt de keuze voor transport over water gemakkelijk gemaakt. Voor een bijdrage aan gebiedsontwikkeling is het noodzakelijk om wel diverse locaties te verbinden met elkaar en met omliggende gebieden, terwijl nog niet op alle plekken sprake zal zijn van een behoorlijke bezettingsgraad. Hiervoor kunnen voorinvesteringen noodzakelijk zijn in haltes (met aansluiting op voor- en natransport) en exploitatietekorten. Het vraagstuk hierbij is of door samenwerking tussen overheid en marktpartijen een toekomstvast netwerk van vervoer over water kan ontstaan, waarbij private ondernemers inspringen op marktkansen.
Resultaten deelsessie 5 juni Op de conferentie van 5 juni is in een deelsessie gesproken over personenvervoer over water. Een lastige discussie omdat bij veel partijen wel de indruk leeft dat er meer kansen liggen voor succesvol personenvervoer over water. Personenvervoer over water betreft een niche markt die zich uitsluitend kan ontwikkelen door een integrale aanpak die vooralsnog ontbreekt. Gelet op de wens van zowel de markt als oevergemeenten is afgesproken dat de stadsregio Rotterdam samen provincie Zuid-Holland in 2014 met een position paper komen en hun positie inzichtelijk maken aan de gebruikers en (particuliere) vervoerders, inclusief de financiële ruimte voor het ondersteunen van particuliere initiatieven. De leidende gedachte daarbij is dat dit vervoer gericht moet zijn op het ondersteunen van andere doelen, zoals gebiedsontwikkeling, versterken imago, economische profilering en het verbeteren van de regionale bereikbaarheid. Hierbij kunnen innovaties in het vervoer en goede communicatie over de kansen en goede voorbeelden als vliegwiel fungeren. Gezien de beperkte financiële mogelijkheden om de goede particuliere initiatieven te ondersteunen kan ook elders naar investeringsgelden worden gekeken
10
Impressie van de vier deelsessies op de conferentie.
11
Reflecties op de bijeenkomst De Rivier Reflecterend op de bijeenkomst is door Willem Salet en Joost Schrijnen (hieronder) en gesteld dat de bindende functie van De Rivier blijvend is. De Rivier verbindt plannen en projecten, verbindt (sub)regionale opgaven en verbindt partijen. De uitdaging ligt er vooral in om partners van buiten de overheden uit te blijven nodigen. Dat is van belang omdat de overheid nu een andere rol inneemt in het ruimtelijk domein; een overheid die niet meer de traditionele rol van initiatiefnemer heeft, maar meer en meer fungeert als de verbinder van partijen. Het zoeken naar nieuwe rolverdelingen was ook merkbaar in de deelsessies. En omdat de stadsregio Rotterdam geen trekkende rol meer zal innemen moet dat eigenaarschap van de rivier ook moet opnieuw georganiseerd worden. De aanleiding daarvoor wordt gevormd oor de (sub)regionale opgaven: voorbeelden zijn het Deltaprogramma, de verhouding zoet en zout water, de kansen voor vervoer over water als gevolg van nieuwe patronen van wonen en werken. Het is van belang om rond deze onderwerpen partijen bij elkaar te brengen en de stip aan horizon te schetsen.
12
Het vervolg van De Rivier Het doel van de conferentie was kennisnemen van de enorme betekenis van de Rivier, kennisdelen met een aantal actuele vraagstukken, en kennismaken met de verschillende partijen rondom de Rivier. Op 5 juni is aan ruim 80 deelnemers uit meer dan 30 verschillende partijen overzicht gegeven en is samen een aantal grote opgaven besproken waarover onderlinge afspraken zijn gemaakt. Verder is afgesproken dat de gemeente Rotterdam in 2015 en de gemeente Nissewaard (de fusie van Spijkenisse en Bernisse) in 2016 opnieuw een conferentie houden waarin voortgang en afspraken tegen het licht worden gehouden en nieuwe opgaven voor het voetlicht kunnen worden gebracht. De tussenstand hiervan kan steeds een plaats krijgen op de jaarlijkse Duurzame Dialoog in het kader van de Havenvisie 2030. Zo ontstaat een continue gelegenheid tot het verrijken van de opgaven, het stimuleren van samenwerking en het communiceren over de kwaliteit van de leefomgeving op het rond de rivier.
13
Samenvatting van de afspraken De stadsregio Rotterdam heeft het programma Rivierzones afgerond. Uit de herijking en de conferentie is naar voren gekomen dat er urgente opgaven zijn en dat er bij veel partijen energie en enthousiasme is rondom De Rivier. Hieronder staan de gemaakte afspraken. Afspraken rivier als getijdenpark: verdieping van de vijf gekozen projectgebieden met stakeholders; provincie Zuid-Holland zoekt co-financiering; Rotterdam oriënteert zich op financiële participatie; Rotterdam neemt eind 2014 het trekkerschap over van de stadsregio Rotterdam; de contactpersoon bij de stadsregio Rotterdam is Marco Vellema; de contactpersoon bij gemeente Rotterdam is Pieter de Greef. Afspraken waterveiligheid buitendijks: Rotterdam werkt aan integrale adaptatiestrategie buitendijks; Rotterdam nodigt buurgemeenten uit om aan te haken; Rotterdam formeert een regionaal platform waterveiligheid buitendijks; de contactpersoon bij gemeente Rotterdam is Peter van Veelen. Afspraken stad en rivier: casus Schiedam: Schiedam werkt aan een integrale gebiedsvisie nieuwe stijl; Vlaardingen en provincie Zuid-Holland denken mee de contactpersoon bij gemeente Schiedam is Bart Heinz. Afspraken personenvervoer over water: de stadsregio Rotterdam en de provincie Zuid-Holland stellen een position paper op; inclusief de ruimte voor financiële ondersteuning van particulier initiatief; zij delen deze position paper met relevante partners; de contactpersoon bij de stadsregio Rotterdam is Pim Uijtdewilligen; de contactpersoon bij de provincie Zuid-Holland is Marcus Hukema. Jaarlijkse conferentie: op een jaarlijkse conferentie worden voortgang en bovengenoemde afspraken over de opgaven belicht en nieuwe urgente (sub)regionale opgaven ingebracht; de gemeente Rotterdam organiseert deze bijeenkomst in 2015; de contactpersoon bij gemeente Rotterdam is Marco den Heijer; de gemeente Nissewaard (fusie Spijkenisse en Bernisse) organiseert dit in 2016; de contactpersoon bij gemeente Nissewaard is Marc Weerts. Duurzame Dialoog: in december 2014 komt de tussenstand van de opgaven aan de orde; de stadsregio Rotterdam organiseert daartoe de input; de contactpersoon bij de stadsregio Rotterdam is Paul Meijer; de contactpersoon bij gemeente Rotterdam is Marco den Heijer.
14
Lijst van deelnemers Voornaam Martin Rateb Rob Nicolette Jasper Gerben Maartje Florian Sandra Leo Arjan Caroline Frank Rob Rene Imke Tijs Cees Patrick Pieter Jake Corjan Ruud Pieter Arie Daan Marco Bart Ali Piter Marcel Suus Marcus Gijsje Ger Maurice Ina Arjo Monique Wim Annemieke Hans Pim Hans Frans Paul Emmy Jean Paul
de
de de van der den
de
achternaam Aarts Abawi Ammerlaan Ammerlaan Baas Beetstra Berendsen Boer Bont Boom Bosker Bruens Bus Christiaanse Daemen Deibel Dekker Doeser Emmett Figdor Franken Gebraad Graaf Greef Haasnoot Have Heijer Heinz Hellinga Hiddema Houtkamp Hubregtse Hukema Jacobs Jonge Klaver Kleijwegt Klijnsmit Knoop Leussink Loef Loos Marcus Martin Meijer Meijer Meijers Meuldijk
Organisatie Gemeente Rotterdam Provincie Zuid-Holland Hoogheemraadschap van Delfland Havenbedrijf Rotterdam Gemeente Krimpen aan den IJssel Gemeente Bernisse Havenbedrijf Rotterdam De Urbanisten Gemeente Rotterdam LeoBoomAdvies Gemeente Krimpen aan den IJssel Gemeente Rotterdam Havenbedrijf Rotterdam Gemeente Schiedam Gemeente Vlaardingen Havenbedrijf Rotterdam Rijkswaterstaat West-Nederland Zuid Grontmij Gemeente Maassluis Public Domain Architecten RET Gemeente Rotterdam Gemeente Spijkenisse Gemeente Rotterdam Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden. Watertaxi Gemeente Rotterdam Gemeente Schiedam Gemeente Schiedam Rijkswaterstaat Gemeente Schiedam DCMR Provincie Zuid-Holland Gemeente Capelle aan den IJssel Hoogheemraadschap van Schieland en Krimpenerw. Gemeente Maassluis IK vormgeving Gemeente Rotterdam Stadsregio Rotterdam Stichting Promotie Schiedam Watertaxi Stadsregio Rotterdam Provincie Zuid-Holland Het Nieuwe Maasparcours Stadsregio Rotterdam Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden Gemeente Capelle aan den IJssel
15
Arnoud Cees Christel Pim Merten Lissy Bram Kees Eline Elly Henk Huibert Willem René Joost Marc Henk Johanneke Chiel Harko Maarten Pim Edwin Peter Marco Tieke Patrick Gert Saskia Jaap Marc Auke Gijs Wim
van van van van
van van der
van van
de van van der
van
Molenaar Mostert Mourik Neefjes Nefs Nijhuis Norden Oorschot Ottolini Pagee Puylaert Rossum Salet Schelwald Schrijnen Soeterbroek Sondorp Steenbergen Stelt Stolte Suijker Uijtdewilligen Uum Veelen Vellema Verkerk Verstoep Visser Walwijk Want Weerts Wissing Zonneveld Zwakhals
Gemeente Rotterdam Provincie Zuid-Holland Stadsregio Rotterdam Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden. Vereniging Deltametropool Gemeente Rotterdam Gemeente Rotterdam Gemeente Vlaardingen Gemeente Ridderkerk H2Ruimte Havenbedrijf Rotterdam Universiteit van Amsterdam S-tec BV / Vereniging Wiltonhaven vml. Zuidwestelijke Delta en TU-Delft Provincie Zuid-Holland Gemeente Vlaardingen Havenbedrijf Rotterdam Blue Bike Line Gemeente Rotterdam Gemeente Rotterdam Stadsregio Rotterdam Noordzuiden Gemeente Rotterdam Stadsregio Rotterdam Gemeente Capelle aan den IJssel Gemeente Maassluis Stadsregio Rotterdam Gemeente Schiedam Gemeente Rotterdam Gemeente Spijkenisse De Urbanisten WNF en ARK Natuurontwikkeling Havenbedrijf Rotterdam
16
