Implementatie van valpreventie bij niet-dementerende ouderen in een woon en zorgcentrum

HOWEST – departement Hiepso

0

Implementatie van valpreventie bij niet-dementerende ouderen in een woon – en zorgcentrum.

Eindwerk aangeboden tot het behalen van de titel van Bachelor in de ergotherapie.

Onder begeleiding van: Veronique Bostyn Nele Depuydt

MARIELA VERBEKE Mei 2008 Hogeschool West-Vlaanderen – departement Hiepso R. de Rudderlaan 6 – 8500 Kortrijk T 056 23 98 60 – F 056 23 98 80 – [email protected]

HOWEST – departement Hiepso

Implementatie van valpreventie bij niet–dementerende ouderen in een woon – en zorgcentrum.

Eindwerk aangeboden tot het behalen van de titel van Bachelor in de ergotherapie.

Onder begeleiding van: Veronique Bostyn Nele Depuydt

MARIELA VERBEKE Mei 2008 Hogeschool West-Vlaanderen – departement Hiepso R. de Rudderlaan 6 – 8500 Kortrijk T 056 23 98 60 – F 056 23 98 80 – [email protected]

Inhoudsopgave Voorwoord ................................................................................................................... 5 Samenvatting .............................................................................................................. 6 Verklarende woordenlijst ............................................................................................. 7

THEORIE Algemene inleiding .................................................................................................... 14 1

Kernbegrippen .................................................................................................... 15 1.1

Vallen in cijfers ........................................................................................................ 15

1.2

Definities.................................................................................................................. 15

1.2.1

Val .................................................................................................................... 15

1.2.2

Bijna – val......................................................................................................... 15

1.2.3

Valpreventie ..................................................................................................... 16

1.2.4

Risicopersoon .................................................................................................. 16

1.3

2

Ouderdomsverschijnselen ....................................................................................... 17

1.3.1

Osteoporose..................................................................................................... 17

1.3.2

Parkinson ......................................................................................................... 17

1.3.3

Diabetes Mellitus .............................................................................................. 17

1.3.4

Artrose.............................................................................................................. 18

1.3.5

Cerebrovasculair Accident ............................................................................... 18

1.4

Epidemiologie .......................................................................................................... 19

1.5

Mortaliteit ................................................................................................................. 19

1.6

Impact...................................................................................................................... 20

Oorzaken ............................................................................................................ 21 2.1

Inleiding ................................................................................................................... 21

2.2

Risicofactoren en valomstandigheden .................................................................... 22

2.3

Intrinsieke factoren .................................................................................................. 23

2.3.1

Cognitie en depressie ...................................................................................... 23

2.3.2

Orthostatische hypotensie................................................................................ 24

2.3.3

Evenwicht - en mobiliteit .................................................................................. 25

2.3.4

Gedrag ............................................................................................................. 26

2.3.5

Valangst ........................................................................................................... 26

2.3.6

Post-Fallsyndroom ........................................................................................... 27

2.3.7

Fixatie............................................................................................................... 28

2.3.8

Medicatie en alcohol ........................................................................................ 28

2.3.9

Incontinentie ..................................................................................................... 30

2.3.10

Voeten en schoeisel ......................................................................................... 30

2.3.11

Verminderd zicht en gehoor ............................................................................. 31

2.4

3

Extrinsieke risicofactoren ........................................................................................ 32

2.4.1

Omgevingsfactoren .......................................................................................... 33

2.4.2

Sociaal-economische factoren ......................................................................... 33

Gevolgen ............................................................................................................ 35 3.1

Fysiek letsel............................................................................................................. 35

3.2

Psychosociaal letsel ................................................................................................ 35

3.3

Economisch letsel ................................................................................................... 36

3.4

Sociaal letsel ........................................................................................................... 36

3.5

Financiële gevolgen ................................................................................................ 36

3.6

Sterfte ...................................................................................................................... 37

4

De specifieke rol van de ergotherapeut bij valpreventie ..................................... 38

5

De multidisciplinaire benadering bij valpreventie ................................................ 42

6

Familie ................................................................................................................ 46 6.1

Samenwerking met het personeel ........................................................................... 46

6.2

Individuele inbreng .................................................................................................. 46

7

Aanpak van valpreventie: Detectie, preventie en curatie .................................... 47 7.1

Primaire preventie ................................................................................................... 48

7.2

Secundaire preventie .............................................................................................. 48

7.3

Tertiaire preventie ................................................................................................... 49

7.4

Aanpak risicofactoren .............................................................................................. 49

8

Effectieve preventiestrategieën voor valpreventie .............................................. 50 8.1

Multifactoriële interventies ....................................................................................... 50

8.2

Gemeenschapsgerichte interventies ....................................................................... 50

8.3

Combinatie van primaire en secundaire valpreventiestrategieën ............................ 51

8.4

Het belang van bewegingsoefeningen voor ouderen .............................................. 51

8.5

Het belang van educatie.......................................................................................... 52

8.6

Omgevingsinterventies ............................................................................................ 52

8.7

Heupprotectoren als preventie voor heupfracturen ................................................. 53

9

Wat is er belangrijk te verrichten na een val? ..................................................... 55 9.1

Cliënten ................................................................................................................... 55

9.2

Personeel ................................................................................................................ 58

10

Assessment i.v.m. valpreventie ....................................................................... 59

Algemeen besluit ....................................................................................................... 59

PRAKTIJK Algemene inleiding .................................................................................................... 61 11

Case-study ...................................................................................................... 64

12

Multifactoriële interventies ............................................................................... 66

12.1

Artikel ...................................................................................................................... 66

12.2

Nieuw valregistratieformulier ................................................................................... 66

12.3

Sensibilisatiefolder .................................................................................................. 67

12.4

Mind Manager ......................................................................................................... 67

12.5

Affichecampagne..................................................................................................... 67

12.6

Opleidingssessie ..................................................................................................... 68

12.7

Gezelschapsspel ‘Huisje Weltevree’ ....................................................................... 68

12.7.1

Korte voorstelling van het gezelschapsspel ..................................................... 68

12.7.2

Uitwerking activiteit .......................................................................................... 69

12.8

Koffienamiddag met diavoorstelling ........................................................................ 73

12.9

Oefenprogramma in multidisciplinaire samenwerking ............................................. 74

12.10

Algemene lichaamsbeweging: evenwichtstraining en educatie ........................... 74

12.10.1

Preventieve oefeningen ................................................................................ 74

12.10.2

Omgaan met probleemsituaties .................................................................... 83

12.11

Gang(re)educatie ................................................................................................. 86

12.12

Aanpak risicofactoren .......................................................................................... 86

12.12.1

Medicatie ...................................................................................................... 86

12.12.2

Orthostatische hypotensie ............................................................................ 87

12.12.3

Zicht .............................................................................................................. 87

12.12.4

Voeten en schoeisel ..................................................................................... 87

12.12.5

Omgeving en gedrag .................................................................................... 88

12.13

Nodige aanpassingen in het woon – en zorgcentrum........................................ 100

Algemeen besluit ....................................................................................................... 98

Lijst van bijlagen Bijlage I: Het kaderen van valpreventie binnen de ICF-model ................................. 100 Bijlage II: Case – study bij volgcliënt M.V. .............................................................. 104 Bijlage III: Testen uitgevoerd bij volgcliënt M.V. ..................................................... 111 Bijlage IV: Case – study bij volgcliënt L.V. .............................................................. 115 Bijlage V: Testen uitgevoerd bij volgcliënt L.V. ....................................................... 122 Bijlage VI: Case – study bij volgcliënt A.V. ............................................................. 126 Bijlage VII: Testen uitgevoerd bij volgcliënt A.V. ..................................................... 133 Bijlage VIII: Artikel ................................................................................................... 137 Bijlage IX: Nieuw valregistratieformulier .................................................................. 139 Bijlage X: Sensibilisatiefolder .................................................................................. 141 Bijlage XI: Mind Manager ........................................................................................ 143 Bijlage XII: Affichecampagne................................................................................... 145 Bijlage XIII: Aanwezigheidsattest info-avond ........................................................... 150 Bijlage XIV: Koffienamiddag met diavoorstelling ..................................................... 152 Bijlage XV: Fixatieformulier ..................................................................................... 164 Literatuurlijst ............................................................................................................ 166 Bronnen ................................................................................................................... 167

Woord vooraf Via deze weg wil ik graag iedereen bedanken die een steentje heeft bijgedragen tot het voltooien van dit eindwerk. Hierbij wil ik met plezier alle docenten van afstudeerrichting Ergotherapie bedanken, vooral mevrouw Linda Nuyttens die voor de goede begeleiding zorgde gedurende het eindwerkproces. In het bijzonder wil ik beide promotors van het woon – en zorgcentrum ‘Sint – Henricus’, namelijk mevrouw Veronique Bostyn en mevrouw Nele Depuydt bedanken, die mij de kans en mogelijkheid hebben gegeven om mijn eindwerkstage bij hen te beëindigen en tot een goed einde te brengen. Verder wil ik alle personeelsleden, en vooral kinesitherapeut Wim Denolf bedanken voor de fijne samenwerking en de steun gedurende mijn stageperiode. Ook alle bewoners die hebben deelgenomen aan mijn project, mogen in mijn lijstje zeker niet ontbreken. Zonder hen was het niet gelukt! Ik wil graag een speciaal woordje van dank geven aan mijn ouders en mijn vriend Vincent Maertens, die alles nauwlettend op de voet gevolgd hebben en steeds geïnteresseerd luisterden naar wat ik te vertellen had de voorbije drie jaar. Ik wil jullie graag danken omdat jullie er steeds voor mij zijn en omdat ik altijd op jullie kan rekenen. Mariela Verbeke, 16 mei 2008

Samenvatting Reeds tijdens de lessen geriatrie in het tweede jaar van de opleiding ergotherapie vond ik valpreventie een interessant onderwerp. Maar hiervan hadden we weinig informatie ontvangen. Mijn sterke interesse hiervoor gaf doorbraak om hierover een eindwerk te maken. Vallen is een ernstig probleem die de laatste tijd steeds meer en meer aan het licht komt. Vooral oudere mensen hebben te kampen met deze problematiek. Want hoe ouder men wordt, hoe meer degeneratieve fysiologische verschijnselen er optreden en hoe groter de kans op vallen wordt. Mensen met een bepaalde ziekte of een lichamelijke beperking behoren tot de grote risicogroep. Denk maar eens aan cliënten met Osteoporose, CVA, de ziekte van Parkinson, enz. Heden wordt er enorm veel aandacht besteed aan valpreventie in de thuissituatie, terwijl er eigenlijk ook aandacht zou moeten besteed worden aan de populatie binnen een woon – en zorgcentrum. De doelgroep binnen een zorgcentrum, zijn ouderen die al enige problemen ondervinden in het dagelijks leven. Deze personen zijn zorgbehoevend. Daarom komen ze ook terecht in een rust – en verzorgingstehuis, omdat ze nood hebben aan een adequate verzorging. We hebben hier dus te maken met een minder mobiele groep ouderen. Door hierover gedachten uit te wisselen en wat literatuur door te nemen, ben ik op het idee gekomen om mijn eindwerk rond valpreventie in een woonen zorgcentrum uit te voeren. Meer specifiek, bij ouderen met een fysieke problematiek. Enerzijds had ik ook met dementerende ouderen kunnen werken, maar dit aspect van valpreventie werk ik bewust niet uit. Een medestudente, Debby Loyson, zal zich bij deze doelgroep verder verdiepen. Zij voert haar eindwerk uit in ‘De Meers’ te Waregem en zij gaat zich dus richten op valpreventie bij dementerende ouderen. Anderzijds werk ik met deze medestudente samen, terwijl ik de fysieke doelgroep binnen een woon – en zorgcentrum onder de loep neem. Vanuit WZC Sint-Henricus te Rumbeke, kwam de vraag om ergotherapeutische interventies uit te werken en daarmee het valrisico drastisch te reduceren, mede omdat ze te kampen hadden met een groot aantal valaccidenten. Mijn interesse was meteen gewekt en het leek me een uitdaging en een hele opdracht als studente ergotherapie om hierop in te gaan. Ik stelde mezelf verder de vraag, wat de meerwaarde van een ergotherapeut hierin kon zijn en hoe ik efficiënt aan valpreventie kon werken om mijn eindwerk tot een goed einde te brengen. De eerste stap was meer informatie verzamelen rond dit onderwerp en vervolgens de theorie te toetsen aan de praktijk, en dit via een originele en uitzonderlijke persoonlijke inbreng. Hieruit haalde ik dus mijn motivatie om mijn eindwerk rond valpreventie te verrichten, dit bij ouderen met een fysieke problematiek in een woon – en zorgcentrum.

Verklarende woordenlijst A Absentie

Afwezigheid.

ADL

Activiteiten van het Dagelijks Leven.

Arteriële hypertensie

Hoge bloeddruk.

Assessment

Een instrument dat wordt ingezet voor toetsing en beoordeling.

Axiaal skelet

Skelet van hoofd en romp.

B BPPV / BPPD

Benigne Paroxysmal Positional Vertigo (BPPV) of Benigne Paroxismale Positieafhankelijke Duizeligheid (BPPD); een in aanvallen optredende, positieafhankelijke, ongevaarlijke duizeligheid.

C Cataract

Grijze staar; ooglensvertroebeling, veroorzaakt vermindering van het gezichtsvermogen.

Cautious gait

Voorzichtig gangpatroon.

Curatie

Genezing.

CVA

Cerebro Vasculair Accident. Herseninfarct (bloedvat raakt verstopt door klonter) en hersenbloeding (barsten van een bloedvat en bloed komt in of rond de hersenen).

D Decubitus

Doorliggen of doorzitten; weefselversterf als gevolg.

Degeneratie

Achteruitgang.

Detectie

Opsporing.

Determinanten

Factoren die een ontwikkeling of een toestand (mede) bepalen.

Dynamisch

Actief, beweeglijk, krachtig, veranderlijk.

E Efficiëntie

Doelmatigheid.

Epidemiologie

De wetenschappelijke studie van het vóórkomen en de verspreiding van ziekten onder de bevolking.

(Lineaire) E-test

Oogtest om gezichtsscherpte te meten.

Etiologische diagnose

Vaststelling van de ziekteoorzaak; een diagnose waarbij in de naamgeving van een ziekte of aandoening de oorzaak is opgenomen.

Extrinsieke

Omgevingsgebonden.

F FES-I

Falls Efficacy Scale International. Instrument die gebieden waar valangst een probleem vormt of moeilijkheden kan teweegbrengen, onderzoekt en in kaart brengt.

G Glaucoom

Groene staar; groep oogaandoeningen veroorzaakt door verhoogde druk in de oogbol waardoor delen van het netvlies afsterven en het gezichtsveld gedeeltelijk uitvalt.

H Hypoglycemie

Tekort aan suiker in het bloed. (lage suikerspiegel)

Hypotensie

Lage bloeddruk.

I ICF

Implementatie

International Classification of Functioning, disability and health; een classificatie om het functioneren van de mens te kunnen beschrijven. Een verandering werkend krijgen. Niet enkel een plan maken, maar ook uitvoeren en realiseren.

Incidentie

Voorkomen per jaar.

Intrinsieke

Persoonsgebonden.

L Lie time

Wanneer cliënten na een val niet meer op eigen krachten kunnen rechtkomen en hierdoor langere tijd (long lie) op de grond liggen.

Long lie

Langdurig blijven liggen.

M Macro-niveau

Op grote schaal.

Meso-niveau

Op midden schaal.

Micro-niveau

Op kleine schaal.

Morbiditeit

Ziektecijfer.

Mortaliteit

Sterftecijfer.

Multidisciplinair

Mensen met verschillende opleidingen werken samen.

Multifactorieel

Door meerdere factoren bepaald.

Mythos

Elektronisch verpleegdossier binnen het woon – en zorgcentrum Sint-Henricus te Rumbeke.

O Oftalmoloog

Oogheelkundige.

Orthostatische hypotensie

Bloeddrukdaling door bijvoorbeeld snel opstaan uit een zittende of liggende houding soms gepaard gaande met duizeligheid.

Otolieten

Oorkristallen.

P Parallelle stand

Eerste positie bij de “Four Test Balance Scale”; evenwijdige stand van de voeten terwijl de cliënt rechtstaat.

Parameter

Kenmerk; variabele waaraan, voor een bepaald doel of een bepaalde bewerking, een constante waarde wordt toegekend.

Peer education

Leeftijdsgenotenonderwijs; ouderen leren van ouderen en jongeren leren van jongeren.

Podoloog

Voetspecialist.

Polyfarmacie

Het gebruik van vier of meerdere verschillende geneesmiddelen per dag.

Poreus

Sponsachtig; voorzien van openingen.

Postoel

Toiletstoel.

Posturale controle

Houdingscontrole.

Presentie

Aanwezigheid.

Preventie

Voorkoming.

Progressief

Voortschrijdend.

Promising strategies

Beloftevolle strategieën.

Proprioceptie

Zelfwaarneming; neurologische term voor het vermogen van een organisme om de positie van het eigen lichaam en lichaamsdelen waar te nemen.

Proven strategies

Bewezen effectiviteit van strategieën.

Psychotrope medicaties

Op de psyche (= geest) aangrijpend; medicatie met invloed op de geest.

R Retropulsie

Neiging hebben achterover te vallen bij het rechtstaan vanuit zithouding.

Rotatie

Wenteling; draaiing van een hemellichaam om z’n as.

S Screening

Bevolkingsonderzoek; is het onderzoeken van een in principe gezonde populatie om asymptomatische gevallen van een ziekte of aandoening op het spoor te komen, in de veronderstelling dat deze aandoening in een vroeg stadium misschien beter te behandelen is.

Semi – tandem stand

Tweede positie bij de “Four Test Balance Scale”; rechtstaan terwijl de hiel van de ene voet naast de dikke teen van de andere voet wordt geplaatst.

Sensibilisatie

Gevoelig maken.

Sensomotorisch

Zowel motorisch als sensorisch.

Sensorisch

Met betrekking tot het gewaarworden (van prikkels); zintuiglijk.

Stabiliseren

Onveranderd houden; onveranderlijk maken.

Stemmingsstoornissen

Affectieve stoornissen; stoornissen waarbij de stemming pathologisch (ziekelijk) verhoogd of gedrukt is.

T TIA

Transient Ischaemic Attack (voorbijgaande ischemische aanval); stoornis in de bloedvoorziening van de hersenen die weinig of geen restverschijnselen nalaat en binnen 24 uur geheel verdwenen is.

Tandem stand

Derde positie bij de “Four Test Balance Scale”; voeten op een rechte lijn plaatsen: hiel van ene voet tegen teen van andere voet. Cliënt staat recht.

U Unipodale stand

Vierde positie bij de “Four Test Balance Scale”; rechtstaan op één been (om het even welke).

V Vasodilatatie

Verwijding van de bloedvaten.

Vertigo

Duizeligheid.

Vestibulair systeem

Evenwichtsorgaan.

THEORIE

Algemene inleiding Vallen is een heel simpel begrip, de oorzaak lijkt op het eerste zicht daarom juist ook heel voor de hand liggend. Maar naarmate ik me meer en meer ging verdiepen in deze problematiek, bleek vallen echter een heel complex en zeer individueel verschillend probleem te zijn. Een valaccident zonder letsel wordt meestal verzwegen. Voor ouderen betekent vallen immers vaak een confrontatie met hun eigen toegenomen fragiliteit. Zelden wordt de oudere met verhoogd risico tijdig opgespoord. Daarenboven kunnen valaccidenten gepaard gaan met ernstige gevolgen op fysiek, psychologisch en sociaal vlak. Na een valaccident kunnen ouderen nog meer hulpbehoevend worden dan voordien. Preventiestrategieën zijn er net op gericht om senioren een zo lang mogelijk zelfstandig leventje te bieden. Ergotherapie speelt een belangrijke rol in de “case finding” om zoveel mogelijk ouderen te bereiken. Uiteraard spelen ook andere disciplines een belangrijke rol in de case finding en het verstrekken van hulpverlenend advies. Daarom is multidisciplinaire samenwerking heel belangrijk binnen valpreventie. Om aan valpreventie te doen, is het dus essentieel om al de risicofactoren en mogelijke oorzaken te kennen en te herkennen bij cliënten. De valproblematiek wordt immers vaak veroorzaakt door een samenspel van verschillende factoren. Uiteraard zijn er veel meer risicofactoren aanwezig. Specifieke aandoeningen zoals Parkinson kennen een inherent valrisico. Ook cardiale, neurologische en orthopedische problemen kunnen aan de oorzaak liggen van een valincident. Ouderdomsverschijnselen vormen de grootste aanleiding tot het ontstaan van valincidenten. De belangrijkste reden van opname in een woon - en zorgcentrum is het vallen. Aangezien ouderen in een verzorgings - en verpleeghuis ook vaak meer ernstiger gevolgen ondervinden van een val, is valpreventie bij deze groep van groot belang. Het doel van mijn eindwerk was om valpreventie te implementeren in een woon – en zorgcentrum, aangezien er tot op heden hierover zo weinig informatie beschikbaar is.

15

Inleiding Valpreventie kan een bijna-val en/of een val voorkomen, alsook de ernstige gevolgen hierdoor veroorzaakt tegenhouden. De incidentie en het risico om te vallen nemen toe met ouder worden. De meest voorkomende ouderdomsverschijnselen bij valaccidenten zijn Osteoporose, Parkinson, Diabetes Mellitus, Cerebrovasculair accident en Artrose. Oudere personen zijn dus de belangrijkste risicocategorie voor valpartijen. Een hoge epidemiologie van de valincidenten bij ouderen, maakt de gevolgen ervan even erger. Ernstige valpartijen ontstaan dus meestal op oudere leeftijd en hebben geen positieve invloed op de mortaliteit, morbiditeit en kwaliteit van leven voor de oudere mens. Vallen bij bejaarden is één van de belangrijkste oorzaken van overlijden. Een goede preventie zou dus veel mortaliteit en morbiditeit kunnen voorkomen.

1

Kernbegrippen1

1.1

Vallen in cijfers2,3,4,5,6,7 • • • • • •

Een derde tot de helft valt 2 keer of meer per jaar; Bij 65-plussers wordt de valincidentie geschat op 33%; Bij de 80-plussers zou zelfs jaarlijks 50% vallen; Bij 90-plussers is 90% van de ongevallen een val; Vrouwen vallen aanzienlijk meer dan mannen; Valpartijen betekenen een verhoogd risico op sterfte bij senioren. Het is de 6de doodsoorzaak door verwondingen bij 65-plussers; • Bij de 75-plussers is vallen met letsels reeds opgelopen tot de belangrijkste doodsoorzaak; • De belangrijkste doodsoorzaak als gevolg van vallen is de heupfractuur.

1.2

Definities8

1.2.1 Val9 Een val is een voorval die opeens plaatsvindt, waarbij de oudere persoon op de grond, vloer of een lager niveau komt te liggen. ‘’Val”: Plotse onverwachte verandering in positie waarbij een persoon op en lager niveau terecht komt, op een object of op de groen met uitsluitsel van een plotse verlamming, epilepsie of een overweldigende externe kracht. (Tinetti et al., 1988)

1.2.2 Bijna – val10 “Bijna – val”: Gebeurtenis waarbij de oudere bijna valt, maar nog in staat is zichzelf vast te grijpen of zich recht te houden, of waarbij een derde de oudere kan vastgrijpen of rechthouden. (Buchner et al., 1993)

Valpreventie

Mei 2008 Mariela Verbeke

16

1.2.3 Valpreventie11,12 Valpreventie is voorkomen van valaccidenten en het tegenhouden van de ernstige consequenties hierdoor veroorzaakt, bij de seniorenpopulatie die het grootste risico vormt tot vallen. Het verhinderen van nieuwe valpartijen bij ouderen die al één of meer valaccidenten hebben ervaren en dus een verhoogd valrisico hebben op een volgende val, wordt secundaire valpreventie genoemd. Tertiaire valpreventie wordt beschreven als het verhinderen van de gevolgen van een val bij senioren waarbij een valaccident niet kan voorkomen worden. Bij valpreventie is de detectie van risicovolle personen en de oorzaak van valpartijen belangrijk om voorzorgsmaatregelen te kunnen opstellen om een (volgende) val te voorkomen. 1.2.4 Risicopersoon Definitie13 Risicopersoon voor vallen: (AGS, 2001) • twee of meer valpartijen in het voorbije jaar, • slechts één valpartij en een slechte mobiliteit (11 seconden of meer nodig om 5 m te wandelen of een onevenwichtig / ongelijkmatig gangpatroon), • Het resultaat van de Timed ‘Get Up and Go” test > 14 seconden bedraagt en een ongelijkmatig/onevenwichtig gangpatroon vertoont, • één of meerdere keren per week een bijna-val én een slechte mobiliteit. Steekproef14 • Wie? De risicopersonen zijn vooral de oudere populatie. • Waarom? De valaccidenten bij senioren worden veroorzaakt door allerlei risicofactoren en door diverse ouderdomsverschijnselen. Veel ouderen zijn vaak afhankelijk van polyfarmacie, ze hebben meestal allerlei operaties achter de rug en hebben allerlei loopmoeilijkheden. Dit speelt een belangrijke rol bij valincidenten. Bij senioren die een val hebben meegemaakt, ontstaat er angst om opnieuw te vallen. Voor hen is het niet gemakkelijk om opnieuw normaal te functioneren in de maatschappij. Ze komen vaak terecht in een vicieuze cirkel. Dit is een serieuze zaak, aangezien de meeste ouderen kwetsbaarder worden.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

17

1.3

Ouderdomsverschijnselen

Met de toenemende leeftijd, neemt de incidentie en het valrisico toe. Het risico van vallen wordt sterker naarmate de leeftijdsgrens hoger ligt. De voornaamste ouderdomsverschijnselen zijn Osteoporose, Parkinson, Artrose, Diabetes Mellitus en Cerebrovasculair Accident. Deze worden hieronder verder besproken. 1.3.1 Osteoporose15,16,17,18,19 Osteoporose is een aandoening waarbij de botten zodanig zwak zijn, dat je heel eenvoudig iets kan breken. Een klein, onbenullig ongelukje kan voor osteoporosecliënten al een botbreuk betekenen. Een cliënt met een ernstige vorm van osteoporose kan zelfs zijn heup breken tijdens het lopen. Deze cliënten hebben osteoporotische botten, het calcium wordt niet meer zo snel opgenomen in het bot als het wordt verwijderd. Hierdoor wordt het bot broos en kwetsbaar. Bovendien is er een lage inname van calcium bij de oudere populatie, wat eveneens Osteoporose veroorzaakt. Het is dus van belang om vroegtijdig maatregelen te treffen. Valpreventie is heel belangrijk bij deze doelgroep. Het voorkomen van valaccidenten is essentieel bij osteoporose, zoniet kan er een vicieuze cirkel ontstaan voor deze cliënten: Door een botbreuk wordt hun bewegingsvrijheid beperkt, waardoor het risico op verdere botontkalking verhoogd wordt, opeenvolgend stijgt het risico op meerdere botbreuken. Bij verpleeg – en verzorgingshuisbewoners komt osteoporose en zijwaarts vallen veel voor. Het is dan belangrijk om tijdens de interventiemaatregelen extra aandacht te schenken aan het feit dat osteoporosecliënten onafhankelijke risicofactoren hebben voor een heupfractuur. 1.3.2 Parkinson20 Vier op de honderd personen tussen de 85 en 95 jaar lijden aan de ziekte van Parkinson. Bij ouderen is de ziekte van Parkinson de tweede meest voorkomende aandoening. Met de vergrijzing van de bevolking zullen er steeds meer mensen getroffen worden door dergelijke neurologische aandoeningen, waarbij sprake is van een versnelde veroudering van het zenuwstelsel. Deze cliënten hebben in het beginstadium enkel geringe klachten, zoals het beven van de handen in rust of traagheid bij het bewegen. Meestal worden deze klachten toegeschreven aan de ouderdom en wordt er geen belang aan gehecht. Het is van belang om tijdig de symptomen op te merken en de diagnose van Parkinson te stellen. Parkinsoncliënten hebben oa. moeilijkheden met het zicht, looppatroon, en nog andere risicofactoren verbonden aan het vallen. Het is van uiterst belang om valpreventie toe te passen bij deze risicogroep. 1.3.3 Diabetes Mellitus21,22,23 Diabetes is een aandoening waarbij het glucose- of suikergehalte in het bloed chronisch verhoogd is. Daarom spreekt men ook wel van suikerziekte. Glucose is de voornaamste energiebron van de cellen. Om deze op te kunnen Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

18 nemen, hebben de cellen insuline nodig. Wanneer er geen of onvoldoende insuline wordt geproduceerd of wanneer de insuline om één of andere reden minder werkzaam is, raakt de glucose niet in de cel en stijgt het suikergehalte in het bloed. Dan is het belangrijk dat de cliënt tijdig de nodige medicatie inneemt bij een hypoglycemie. Cliënten met Diabetes Mellitus hebben oa. voet – en zichtproblemen. Zoals, het vermoeden van aantasting van diepe gevoeligheid in de voeten. Het is belangrijk dat deze doelgroep een jaarlijkse controle ondergaat. Deze problemen zijn bekende risicofactoren met betrekking tot vallen. Deze risicogroep heeft extra aandacht nodig en valpreventie is hier dan ook noodzakelijk. 1.3.4 Artrose24 Arthrosis Deformans is een degeneratieve aandoening van de gewrichten, waarbij er onmiddellijk ontaarding zichtbaar is in het gewrichtskraakbeen. Bij ongeveer 50% van de bevolking wordt er artrose aangetroffen in ten minste één gewricht. De incidentie stijgt met de leeftijd, van ongeveer 10 procent in de leeftijdsklasse van 15 tot 24 jaar tot ongeveer 95 procent in de leeftijdsklasse boven de 75 jaar en dit zowel bij vrouwen als mannen. Op hoge leeftijd zijn meestal de knieën aangetast. Door het broos en stijf worden van de gewrichten kunnen cliënten met artrose gangmoeilijkheden vertonen. Dit is een van de risicofactoren die vallen kan veroorzaken. Het is belangrijk om deze groep cliënten te motiveren om meer aan beweging te doen en de nodige maatregelen te nemen om een valaccident te voorkomen. 1.3.5 Cerebrovasculair Accident25,26 De afkorting CVA, is de medische benaming voor een beroerte. De letterlijke betekenis is “ongeluk in de bloedvaten van de hersenen”. Bij een Cerebrovasculair Accident is het hersenweefsel beschadigd. Er bestaan twee soorten CVA’s: het herseninfarct en de hersenbloeding. Enerzijds bij het eerste geval, geraakt een bloedvat in de hersenen verstopt door een klonter. Anderzijds barst of scheurt een bloedvat waardoor er bloed vrij komt, in of rond de hersenen. Zowel in het eerste als het tweede geval, worden de hersenen beschadigd. Dit leidt tot een al dan niet definitief functieverlies van de hersenen. Er zijn mensen die geen of nauwelijks gevolgen ondervinden door de aandoening, maar er is ook een grote groep die met de gevolgen van CVA verder moet leven. Zoals visuele problemen, gedeeltelijke of gehele verlamming, enz. Voornamelijk vertonen CVA-cliënten evenwichts – en gangstoornissen ten gevolge van de aandoening. Ze hebben moeilijkheden om hun lichaam in de ruimte te controleren en dus in balans te houden, meestal door de halfzijdige verlamming als gevolg van de beroerte. Bij cliënten met een CVA-aandoening treden de volgende kenmerken op: verlammingsverschijnselen aan been of arm, verwardheid, slecht zien of blindheid aan één oog en hevige duizeligheid zijn de meest voorkomende. Deze signalen zijn belangrijke risicofactoren voor een valaccident. Valpreventieve maatregelen zijn hier cruciaal om een val te voorkomen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

19

1.4

Epidemiologie27,28 • • • • •

Bij bewoners in rusthuizen, RVT’s en woonen zorgcentra: Hoe ouder, hoe hoger de valkans; 30% tot 70% valt ten minste eenmaal per jaar; 15% tot 40% valt tweemaal of vaker; Bejaarden die eerder gevallen, zijn hebben een valkans die 2-3 maal hoger ligt binnen het eerste jaar; • Vaak weten senioren niet meer hoe en waarom ze gevallen zijn. Velen herinneren zich een val niet die 3-12 maanden eerder plaatsvond; • 95% van de breuken van de heup worden veroorzaakt door een val; • het risico neemt toe bij bewoners met psychogeriatrisch profiel: - het aantal valincidenten per bed in de somatische verpleeghuizen bedraagt gemiddeld 1,4; - het aantal valincidenten per bed in de psychogeriatrische verpleeghuizen bedraagt gemiddeld 2,2.

1.5

Mortaliteit29,30,31,32

Valpartijen bij ouderen is een probleem dat ernstig onderschat wordt, meer dan de helft van de senioren boven de 80 jaar, maakt één keer per jaar een val mee. Dit cijfer ligt heel wat hoger in een woon – en zorgcentrum. Oudere personen zijn de belangrijkste risicocategorie voor valaccidenten. Een veel voorkomend probleem bij 65-plussers is vallen: 30 tot 50% van de senioren valt jaarlijks één of meerdere keren. Het risico tot vallen stijgt naargelang de oudere fragiel wordt. Binnen een instelling is dat driemaal hoger. Vrouwen maken dubbel zoveel valpartijen mee dan mannen in diezelfde leeftijdscategorie. Ernstige verwondingen als gevolg van vallen komen voor bij 20% van de valincidenten bij ouderen. In één jaar tijd komen 33% van de stergevallen bij ouderen voor, door een heupfractuur. Ernstige valpartijen ontstaan meestal op oudere leeftijd en hebben geen positieve invloed op de mortaliteit, morbiditeit en kwaliteit van leven voor de oudere mens. In de leeftijdsgroep van de 65-plussers, is vallen de zesde doodsoorzaak en de voornaamste hoofdzaak waarom ouderen met poreuze beenderen hun heup breken. Bij 5% van de gevallen breekt de oudere zijn heup, dit lijdt tot een mortaliteit van 20 – 30% of bij een gelijkaardig percentage ontstaat invaliditeit van de oudere als belangrijk gevolg van de val. Vallen is één van de belangrijke oorzaken van overlijden. Het risico op heupfracturen is aanzienlijk hoog: 90% van alle heupfracturen wordt veroorzaakt door een valincident. De helft van de 75-plussers die ten gevolge van een valpartij een heupfractuur oplopen, sterven binnen het jaar volgend op het valaccident. Bij bejaarden is vallen de belangrijkste doodsoorzaak door verwonding. Een goede preventie zou dus veel mortaliteit en morbiditeit kunnen voorkomen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

20

1.6

Impact33,34,35,36

De belangrijke impact van valaccidenten: Micro-niveau • Lichamelijke gevolgen - ernstige letsels; - toename van de sterfgevallen door valpartijen; - afname van de functies. • Psychische gevolgen - na-val syndroom: angst om te vallen, schrik voor afhankelijkheid, schade aan zelfvertrouwen, sociale afzondering, depressie. • Sociale gevolgen - Sociaal isolement. Meso-niveau Het is niet alleen de oudere op zich die lijdt onder het valaccident, de valpartij heeft echter ernstige gevolgen voor de omgeving: zowel het personeel van het woon - en zorgcentrum als de familie van de cliënt worden extra belast door zowel de verhoogde hulpafhankelijkheid van de oudere, als door de schrik dat de oudere opnieuw een val zou meemaken. Macro-niveau Wanneer we beleidsmatig gaan kijken is er de grote economische impact, er is een stijgende invloed op de middelenbesteding. Vallen leidt tot een grote kost voor de gezondheids- en welzijnszorg. Besluit Zoals al gezegd, wordt het risico op vallen sterker naarmate de leeftijdsgrens hoger ligt. Het is dus van belang om valpreventie te introduceren in een woon – en zorgcentrum, doordat juist bij deze populatie de nood hoog ligt. Een goede preventie zou aldus veel mortaliteit en morbiditeit kunnen voorkomen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

21

Inleiding Een valaccident is te wijten aan talrijke oorzaken. Deze mogelijke oorzaken kunnen zijn: biologische factoren, gedrags – en omgevingsfactoren en sociaal-economische factoren. Naast deze belangrijke factoren, zijn er elementen die onmiskenbaar aanwezig zijn en een duidelijke invloed hebben op het vallen. Zoals evenwicht, spiersterkte, polyfarmacie, beperkte botmassa, onvoldoende beweging, valgeschiedenis, valangst, sociaal isolement, enz. Er zijn dus veel risicofactoren verbonden aan het vallen, wat het niet gemakkelijk maakt om de uiteindelijke reden van de valongevallen bij senioren te bepalen. De belangrijkste elementen die het risico tot vallen verhogen, worden in twee specifieke categorieën onderverdeeld: de intrinsieke - en extrinsieke factoren. Ik heb ook de ICF gebruikt binnen valpreventie, aangezien de ICF het functioneren van de mens beschrijft. Als een oudere valt, brengt dat allerlei problemen met zich mee. En die problemen situeren zich in de verschillende onderdelen van het ICF. Op deze manier kunnen we het functioneren van de cliënt voor en na de val beschrijven. (zie bijlage I)

2

Oorzaken37,38,39,40,41,42

Elk jaar worden er 120.000 senioren opgenomen in het ziekenhuis als gevolg van een ongeluk. 80 % van deze ongevallen zijn de oorzaak van een valpartij. Een ongeluk op oudere leeftijd kan ernstige gevolgen hebben. Ouderen hebben gemakkelijker een heup – of polsfractuur. Nog een belangrijk probleem is dat senioren trager genezen en vaak blijvende ongemakken ondervinden. Na het meemaken van een val, zijn deze risicopersonen bang om opnieuw te vallen en zijn ze dus heel onzeker in hun activiteiten van het dagelijks leven.

2.1

Inleiding

Wat zijn de oorzaken van vallen? Tijdens een valpartij spelen allerlei elementen tegelijk een belangrijke functie. Door de toename van risicovolle elementen wordt het risico tot vallen verhoogd. Deze factoren die een val kunnen veroorzaken worden in bepaalde categorieën onderverdeeld: biologische elementen, gedrags – en milieufactoren en sociaaleconomische elementen. De hierboven vermelde risicofactoren zijn niet allemaal even sterk aanwezig tijdens het ontstaan van een val en de bijhorende letsels verbonden aan het vallen. Elementen die manifest aanwezig zijn en een duidelijke invloed hebben op vallen zijn evenwicht, beperkte botmassa, spiersterkte, geschiedenis van valaccidenten, cognitieve capaciteit, polyfarmacie, onvoldoende lichaamsbeweging, schrik om te vallen, omgevingselementen in zijn persoonlijke omtrek, na een val langdurig op de grond blijven liggen en sociaal isolement. Vele ouderen maken maandelijks of jaarlijks meerdere keren een val mee, dit wijst op een structurele oorzaak van de valincidenten. Er zijn veel risicofactoren verbonden aan het vallen. Deze risicovolle elementen worden in twee groepen opgesplitst.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

22

We krijgen dus twee belangrijke oorzaken die een valpartij tot stand brengen; Enerzijds heb je de persoongebonden risico-elementen (intrinsieke factoren) en anderzijds de omgevingsfactoren (extrinsieke factoren). In de meeste gevallen wordt een valpartij veroorzaakt door een samenspel van beide factoren. De persoonsgebonden factoren zijn met voorsprong de voornaamste risicoelementen voor het ontstaan van valpartijen. Omgevingselementen zouden afhankelijk zijn van een persoongebonden probleem bij een valpartij, bijvoorbeeld slecht zien of duizeligheid. De omgevingsfactoren vormen de reden van het vallen, maar eigenlijk is de oorzaak van de valpartij een persoonsgebonden risico. Bijvoorbeeld: Een oudere heeft mobiliteitsproblemen, waardoor hij zijn voeten niet goed kan opheffen. Hij valt over een hindernis. De aanleiding tot vallen is de drempel, maar de eigenlijke oorzaak van de val is zijn mobiliteitsprobleem. Om valincidenten te voorkomen is het van belang om het persoongebonden probleem te verlagen. Om een risicoloze omgeving te creëren is het van belang om het effect van persoonsgebonden factoren zoveel mogelijk te verlagen.

2.2

Risicofactoren en valomstandigheden43,44

De gemiddelde leeftijd van de cliënten binnen een woon - en zorgcentrum is ruim 80 jaar oud. De meeste bewoners (70%) binnen een verzorgingshuis hebben hulp nodig bij de activiteiten van het dagelijks leven. De overige 30% is volledig zorgbehoevend. De aantal beperkingen in deze leeftijdscategorie zijn dus het hoogst. Valpartijen bij senioren worden veroorzaakt door verscheidene risicofactoren, wat het vaak niet gemakkelijk maakt om de eigenlijke reden/aanleiding van de valongevallen bij de oudere te bepalen. De elementen die het valrisico verhogen, worden onderverdeeld in intrinsieke (persoonsgebonden) en extrinsieke (milieugerelateerde) factoren. De belangrijkste risico-elementen voor valincidenten worden in onderstaande opsomming besproken: • Mobiliteitsstoornissen; • Cognitieve stoornissen; • Psychofarmaca; • Duizeligheid; • Verminderd gezichtsvermogen; • Urine-incontinentie; • Depressie; • Voetproblemen; • Alcoholgebruik; • Slecht gehoor; • Bloeddrukdaling. De meest voorkomende en dus belangrijkste risico’s binnen het woon – en zorgcentrum zijn mobiliteitsproblemen, cognitieve stoornissen en gebruik van polyfarmacie. Deze factoren vormen een groot gevaar voor het ontstaan van valongevallen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

23

Compensatiemechanismen kunnen het vallen van een oudere persoon voorkomen. De bedoeling is om vroegtijdig het handelen van de oudere te corrigeren. Het ontbreken van het ene compensatiemechanisme (zoals het tekortschieten van evenwicht bij de oudere) wordt vereffend door een ander mechanisme (bijvoorbeeld door visuele feedback aan te bieden: “u bent niet in evenwicht, u ziet dat toch ook”). Als de oudere last heeft van verschillende aandoeningen, zal deze vorm van compensatie een valpartij niet voorkomen.

In figuur 1 staat de voorspellende waarde van een aantal risicofactoren bij een onderzoek in het woon – en zorgcentrum. Het betreft hier de kans op herhaaldelijk vallen binnen een half jaar bij ouderen boven de 70 jaar. De kans op herhaaldelijk vallen was 3% voor een bewoner zonder risicofactoren, terwijl bewoners met vijf risicofactoren een valkans van 83% hadden. Hoe meer risicofactoren, hoe groter het risico.

2.3

Intrinsieke factoren45,46,47,48,49

• Biologische • Gedragsmatige De intrinsieke factoren hebben directe betrekking tot het lichaam, de normale verouderingsprocedure en eventuele aandoeningen of andere gezondheidsvoorwaarden/omstandigheden. De voornaamste biologische elementen zijn: leeftijd, zwakke spierfunctie, geschiedenis van valongevallen, balansstoornissen, beperkte botmassa, loopproblemen, chronische aandoeningen, een verminderd visus en gehoor. 2.3.1 Cognitie en depressie50 Cognitie Cognitieve problemen merken wij vaak bij oudere mensen, vooral senioren afkomstig van een laag sociaal-economische stand of personen die moeite hebben bij het uitvoeren van ADL-activiteiten. Dementie is de meest voorkomende, bekende en progressieve cognitieve beperking bij senioren. Het merendeel van de personen boven de 55 jaar, die lijden aan een cognitieve aandoening zijn 75-plussers. Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

24 Dementie kan onderverdeeld worden in twee subtypes: de eerste vorm is de ziekte van Alzheimer. Meestal komt dementie voor als aanleiding door deze ziekte. De oorzaak van de aanwezigheid van dementie bij de meeste senioren is de ziekte van Alzheimer. Dit bij 7 van de 10 senioren. De tweede vorm is vasculaire dementie. Hier ontstaat een dementieel beeld als resultaat van een stoornis van de vaten in de hersenen. Er ontstaan vele kleine infarcten in de hersenen bij deze vorm van dementie. Vasculaire dementie komt voor bij 15% van de ouderen met dementie. Bij de overige 15% van de personen met dementie, ligt de oorzaak bij andere stoornissen. Zoals de ziekte van Parkinson, alcoholmisbruik, enz. Depressie Circa 15% van de senioren boven de 55 jaar, lijdt aan een depressiestoornis. Deze aandoening valt onder de stemmingsstoornissen. Oudere personen met een ernstige depressie, hebben dikwijls een lange negatieve historiek achter de rug. Vrouwen (18%) lijden vaker aan een depressieve stoornis dan mannen (11%). Maar het kan ook evengoed optreden bij mannen die een verliessituatie meemaken. Vaak het verlies van de partner. Een lichtere vorm van depressie komt meestal voor als consequentie bij het ontstaan van schade aan de gezondheid, vooral geassocieerd met het voortvloeien van fysieke stoornissen. Senioren die hulpafhankelijk zijn, fysieke beperkingen ondervinden, beschikken over een tekort aan sociaal contact, zich onveilig voelen en het gevoel hebben de controle over eigen leven kwijt te geraken; hebben een verhoogde kans op een lichte depressie. Dergelijke stoornissen nemen toe met de leeftijd. 2.3.2 Orthostatische hypotensie Het optreden van draaierigheid, duizeligheid of het ontstaan van een te vaak dalende bloeddruk bij het rechtop staan, wijst op een verhoogd valrisico bij oudere personen. Orthostatische hypotensie is aanwezig als: De bloeddruk van liggende naar staande houding daalt van: • Systolisch ≥ 20 mmHg • Diastolisch ≥ 10 mmHg En als de systolische bloeddruk daalt tot ≤ 90 mmHg. Als er klinische orthostatische hypotensie bij een oudere persoon werd geconstateerd, maakt de huisarts een etiologische diagnose van zijn aandoening. De ergotherapeut verstrekt enige tips en adviezen omtrent deze risicofactor. Deze tips zijn niet enkel praktisch voor ouderen waar er klinische orthostatische hypotensie werd vastgesteld, maar ook voor senioren, bij wie er slechts duizeligheid ontstaat bij het rechtstaan. Tips: • De oudere aanspreken om voldoende lichaamsbeweging te hebben en de volgende oefeningen uit te voeren vooraleer hij recht staat: bv. met de enkels en polsen draaien, de handen dichtknijpen, enz.; • Het is van belang de oudere persoon te adviseren om eventjes op de rand van zijn bed te zitten (en te zwengelen met de benen) tot hij zijn hoofd niet meer voelt draaien. De oudere kan eventueel een aantal keren goed in – en uitademen en daarna voorzichtig met beide voeten op de grond geleidelijk rechtstaan; • De cliënt attent maken op het langzaam rechtkomen uit een zetel of stoel; • De oudere persoon adviseren om voorzichtig om te gaan met medicatie; Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

25 • Voorzien van zitruimte in de wandelgangen, zo kan de cliënt zitten indien hij zich draaierig voelt op weg naar zijn kamer. 2.3.3 Evenwicht - en mobiliteit • • • •

Wandelsnelheid; Dubbeltaken; Evenwicht; Spierkracht.

Evenwichtsstoornissen, vermindering in het gangpatroon en beperkte spierkracht zijn de meest voorkomende risicofactoren verbonden aan het vallen. Deze afwijkingen in de mobiliteit van de oudere persoon zijn ahv training positief te beïnvloeden. Het is zinvol dat de ergotherapeut optreedt bij mobiliteitsstoornissen, verstoord evenwicht en/of een verminderde spierkracht, om zo de nodige hulpmiddelen aan de cliënt aan te reiken en de oudere persoon te motiveren tot meer algemene lichaamsactiviteit. Als de oudere nood heeft aan een hulpmiddel, kan de ergotherapeut onderzoeken welk hulpmiddel het meest bestemd is voor de cliënt en zo de oudere aanleren om dit op een goede wijze te gebruiken. Het is ook van belang om de oudere persoon bij te staan bij het gebruik van het hulpmiddel en hem zonodig aan te moedigen en te motiveren. Het is belangrijk voor de ergotherapeut om een inventaris op te maken met betrekking tot de persoonlijke interpretaties, belemmeringen en barrières van de oudere persoon. Eveneens moeten de persoonlijke bevindingen van de cliënt bij het gebruik van het hulpmiddel besproken worden. De taak van de ergotherapeut is hier ook om praktische informatie te verschaffen omtrent winkels of organisaties waar de cliënt (meestal zijn familie) het hulpmiddel kan aankopen of huren, maar ook om de positieve invloed van het hulpmiddel op het zelfstandig functioneren en de eigen veiligheid te accentueren en vooral duidelijk te maken. Houdingsinstabiliteit Als we de vergelijking maken van het kleine oppervlak waar de mens alle dagen op steunt met de reële lichaamshoogte, is het menselijk lichaam mechanisch gezien onstandvastig. Er waken voortdurend mechanismen voor het behoud van het evenwicht en het voorkomen van valpartijen. Bij de gewone, normale veroudering van de mens ontstaat er een verstoring van deze mechanismen. De oudere mens heeft in tegenstelling met de jongere generatie, weinig stabiliteit en een slecht looppatroon. Cognitieve stoornissen bij ouderen brengen beperkingen in het looppatroon teweeg maar ook een vermindering van de stabiliteit, wat eigenlijk te verwachten is op oudere leeftijd. De reden hiervoor zouden beperkingen zijn van de centrale verwerking. Tips: • Stimuleer en train de mobiliteit van de cliënt door regelmatig het lopen en de transfers te oefenen; • Adviseer de cliënt waarom het gebruik van een hulpmiddel belangrijk is om vallen te verminderen; • De cliënt ondersteuning aanbieden bij het mobiliseren en ADL. Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

26

2.3.4 Gedrag Senioren hebben te weinig informatie omtrent de oorzaken en gevolgen van valpartijen. Ze zijn onvoldoende ingelicht over de preventieve maatregelen aanwezig om vallen te voorkomen. De meeste senioren onderschatten hun eigen valrisico. De ouderen hebben meestal een negatieve houding tov preventiemaatregelen, doordat die het eigen gedrag meestal veranderen. Oudere personen ervaren meestal vernedering/schande bij het installeren van handgrepen of andere hulpmiddeltjes. De meeste senioren verzetten zich ook tegen allerlei woonaanpassingen of gewoonteveranderingen die de oudere in de loop van zijn leven als normaal ervaarde en volledig gewend was. Bijvoorbeeld de oudere aanzetten om meer aan algemene lichaamsbeweging te doen of zijn persoonlijke omgeving aan te passen. De belangrijkste risicovolle elementen omtrent gedrag die een valincident kunnen veroorzaken zijn onvoldoende lichaamsbeweging, onveilig woongedrag, te kort aan hulpmiddelen of het niet gebruiken ervan, klauteren en haast hebben, gevaarlijke/ slechte schoenen. Valangst (2.3.5.) behoort eigenlijk thuis bij de risicovolle gedragsfactoren. De ergotherapeut die gevaarlijk/onverantwoord gedrag bij de oudere opmerkt, kan hem hiervan alert maken voor de gevolgen en het grote risico voor vallen. 2.3.5 Valangst51 Senioren die eerder niet vielen, hebben angst om een valpartij mee te maken. Bij diegene die al eerder gevallen zijn, is de schrik om opnieuw te vallen veel groter. Na een val zijn er niet alleen lichamelijke gevolgen, maar er ontstaan ook ernstige consequenties op psychosociaal vlak. De meeste senioren zijn bang om opnieuw een valincident te beleven, vele ouderen zijn erg onzeker na een val. De angst die de ouderen ervaren kan vermindering in de mobiliteit en in de alledaagse activiteit te weeg brengen en als gevolg toename van de afhankelijkheid. De dagelijkse handelingen worden vermeden uit schrik om opnieuw te vallen. Valangst gaat gepaard met een verslechterende gezondheidssituatie, functionele achteruitgang en mobiliteitsbeperkingen. Dit al veroorzaakt op lange termijn een totaal verval in de kwaliteit van leven. Algemene emoties van paniek of een situatie van depressie, kunnen ook door valangst geuit worden. De ouderen voelen zich erg onzeker/onveilig bij het verrichten van handelingen tijdens een periode van vermoeidheid en valangst. De waarde van valangst kan verschillen naargelang de situatie: • Een gezonde bekommernis: een normale last die de persoon ondervindt in het dagelijks leven. Allerlei risico-elementen in de omgeving zoals een glad, bevroren ondergrond; • Een bedreigende bekommernis waarbij de oudere de meeste activiteiten vermijdt uit te voeren, die hij eigenlijk nog kan verrichten. Senioren kunnen zo bang worden om een valpartij mee te maken, dat ze onvoldoende gaan bewegen waardoor ze het risico tot vallen en de hierbij horende letsels vergroten. Dit komt vooral voor bij een verlammende bekommernis.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

27

Valangst heeft ernstige gevolgen: • Valrisico neemt toe; • Sociale communicatie neemt af tot sociaal isolement; • Risico voor afzondering en depressie stijgt; • De kwaliteit van leven neemt sterk af.

Fig. 2 Valangst heeft ook een positieve invloed op het gedrag van oudere personen, dit wanneer ouderen op een voorzichtige manier omgaan met risicovolle omstandigheden in hun persoonlijke omgeving. Het negatieve effect van dit fenomeen is dat ouderen sommige activiteiten gaan vermijden uit schrik om te vallen, waardoor ze afgezonderd gaan leven. Ouderen hebben in het algemeen last van valangst (ook wanneer ze nog nooit een val hebben meegemaakt), dit is heel belangrijk om te weten aangezien het een hinderpaal kan vormen bij de participatie in het therapieprogramma. Gebieden waar valangst een probleem vormt en moeilijkheden kan teweeg brengen, kunnen aan de hand van de “Falls Efficacy Scale International Assessment” onderzocht worden en in kaart worden gebracht. Tenslotte is de taak van de ergotherapeut om de cliënt te informeren over alle risicovolle elementen die een valpartij kunnen veroorzaken in zijn omgeving. Ook moet de ergotherapeut de oudere bewust maken van het feit dat dit niet het gevolg is van het normale verouderingsproces, iets waar men niet zou kunnen aan verhelpen. 2.3.6 Post-Fallsyndroom52 Een Post-Fallsyndroom ontstaat wanneer een persoon die een valpartij heeft meegemaakt, zijn normale alledaagse handelingen niet meer uitvoert; ongeacht het feit dat er geen orthopedische of neurologische afwijkingen aanwezig zijn. Doordat de oudere bang is om opnieuw te vallen, gaat de persoon zich afzonderen waardoor zijn loopvermogen en stabiliteit sterk verminderen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

28

2.3.7 Fixatie53,54,55 Fixatie wordt beschreven als een maatregel die de persoonlijke vrijheid van de cliënt negatief beïnvloedt door de beperkingen die de persoon ervaart. Fixeren is het met of zonder toestemming beperken van een patiënt in zijn bewegingsmogelijkheden en gedrag. Fixeren kan op twee methodes verricht worden. Op de mechanische wijze gaat men bijvoorbeeld door het plaatsen van een bedhekken, een tafelblad of bij het gebruik van een verpleegdeken, de oudere van zijn vrijheid in bewegingen en gedrag beperken. Het begrenzen van de oudere zijn vrijheid kan ook door middel van medicatie. Meestal wordt er rustgevende medicatie gebruikt. Al deze middelen worden onder fixatie geclassificeerd. De meest gebruikte manieren zijn vooral bedsponden om het vallen van de oudere uit bed te voorkomen. Vaak wordt er ook een rolstoeltafel, fixatieriem gebruikt om valaccidenten te voorkomen tijdens het rechtstaan of rondlopen van de cliënt. De meest toegepaste verantwoording voor fixeren is het verhinderen van een valpartij bij de cliënt. De familie van de bewoner en de hulpverstrekkers vrezen voor een valincident en de ernstige gevolgen ervan. Meestal is er de schrik voor een heupfractuur, waardoor men de cliënt ahv fixatie zal beschermen en een val (met de nodige gevolgen ervan) voorkomen. Door de toename van opwinding/onrust ’s avonds en het minder aanwezige personeel, zal men vooral fixatie toepassen tijdens de nacht. Fixatie geniet de voorkeur niet van het personeel om valpartijen te verhinderen. Het is een middel dat men niet als eerste alternatief zal hanteren. Men zal zoeken naar andere maatregelen vooraleer men zal overgaan naar fixatie van de bewoner. Fixeren van een cliënt is ook niet van zelfsprekend. De familie staat er negatief over omdat de cliënt er zich niet bij goed voelt en heel wat vrijheid verliest. Dit is op emotioneel vlak heel zwaar voor de familie van bewoner. Fixatie wordt bezien als allerlaatste redmiddel. 2.3.8 Medicatie en alcohol56,57,58,59,60,61 • Risicomedicatie; • Polyfarmacie. Medicatie Wederkerige invloed van allerhande medicaties, dus polyfarmacie heeft een belangrijk effect op het ontstaan van valpartijen bij senioren. Naast polyfarmacie ontstaan er ook gevaarlijke soorten geneesmiddelen die het risico op vallen sterk verhogen. Men kan concluderen dat er sprake is van polyfarmacie, wanneer de oudere 4 of meerdere verschillende geneesmiddelen per dag nuttigt, zowel voorgeschreven als niet-voorgeschreven geneesmiddelen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

29

Het is echter van belang na te gaan of de oudere persoon één of meer van de volgende gevaarlijke geneesmiddelen inneemt: • sedativa, vnl. benzodiazepines (kalmerende middelen); • diuretica (vochtafdrijvende middelen); • antidepressiva (middelen tegen neerslachtigheid/depressies); • type IA antiaritmica (middelen tegen hartritmestoornissen); • neuroleptica (middelen tegen psychose (ernstige geestesziekte)); • digoxine (geneesmiddel bij hartfalen). In functie van het valrisico is het van belang om de medicamenteuze behandeling eventueel aan te passen. Vooral slaapmiddelen, antidepressiva en geneesmiddelen tegen een hoge bloeddruk kunnen de kans op een val verhogen. Ze kunnen mogelijks voor sufheid (vertraagde reactie), evenwichtsproblemen of duizeligheid (door bv. een te lage bloeddruk) zorgen. Het risico op een valincident bij ouderen wordt verdubbeld als de cliënt psychotrope medicatie inneemt, zoals benzodiazepines en antipsychotica. Deze geneesmiddelen zouden aansprakelijk zijn voor 1/3 van de risico’s op een ongeval. Ze hebben een effect op de stabiliteit, de reflexen en verscheidene sensomotorische mechanismen. Psychotrope medicaties hebben als belangrijke bijwerking het optreden van orthostatische hypotensie. Dit is een aanmerkelijke risicofactor voor vallen. De taak van de ergotherapeut houdt in om de oudere in te lichten over het gevaar van een verhoogd valrisico bij medicatiegebruik: Het risico op een valincident verhoogt naarmate de hoeveelheid geneesmiddelen die de oudere inneemt. Sommige medicijnen kunnen het gevaar op een val met zich inhouden, zoals slaapgeneesmiddelen. De reden hiervoor zijn de nevenwerkingen verbonden aan deze medicijnen. Bijvoorbeeld, orthostatische hypotensie, stabiliteitsstoornissen of duizeligheid. Het is van belang om de dosishoeveelheid te verminderen en de medicatietoediening moet ernstig herzien en geëvalueerd worden. Alcohol Alcohol komt in het bloed via de slokdarm, de maag en de dunne darm, daarna verspreidt het zich door je lichaam. Na een tiental minuten komt het in je hersenen en andere organen terecht. Duizeligheid ontstaat bij stoornissen van de regelcentra in de hersenstam en de kleine hersenen door vergiftigingen, vooral door alcohol. Hierdoor krijgen deze cliënten evenwichtsverlies en weinig controle over hun lichaam in de ruimte. Bovenop is hun loop – en gangpatroon verstoord, en er ontstaat een vermindering van hun reactievermogen. Dit zijn belangrijke risicofactoren voor vallen. Alcohol dehydrateert ook. Alcohol stimuleert om het lichaam vocht af te scheiden, wat kan leiden tot orthostatische hypotensie. De eerste lichamelijke klachten zijn vermoeidheid, slecht slapen en maagpijn. Het slecht slapen leidt onvermijdelijk terug tot vermoeidheid, wat het risico op vallen sterk verhoogt. Alcohol wordt vaak niet met mate gebruikt waardoor er reële gevaren ontstaan voor de gezondheid. Het duurt ongeveer zes uur vooraleer alcohol afgebroken is in het Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

30 lichaam. Er is een grote kans op vallen en verwondingen, doordat het je botten brozer en kwetsbaarder maakt. 2.3.9 Incontinentie Drangincontinentie Dit fenomeen heeft hoofdzakelijk bij vrouwen aanzet tot een verhoogd risico op vallen. Drangincontinentie bij ouderen is de drang tot het vaak plassen, herhaaldelijk ’s nachts urineren en het water niet kunnen ophouden. De oudere is dan enorm gehaast om het toilet te bereiken. In deze gehaastheid kan er vlugger een valincident ontstaan. De oudere kan in sommige gevallen geholpen worden aan de hand van: • een behandeling met medicatie; • blaastraining en/of bekkenbodemspieroefeningen; • opvangmateriaal. Tips: De toiletbehoefte van de cliënt analyseren om de regelmatigheid van het plassen en de afstand tussen bed en toilet te constateren. Hierdoor kan de ergotherapeut de inrichting van de kamer zo goed mogelijk aanpassen, door bijvoorbeeld dicht bij het bed een postoel te plaatsen en het meubilair zodanig aan te passen, dat de bewoner telkens op iets kan steunen op zijn weg naar het toilet. De persoonlijke hulpmiddelen (rollator, looprek, stok) van de cliënt binnen handbereik zetten. Aan de hand van een toiletschema, samen opgemaakt met de cliënt, wordt hem/haar begeleiding aangeboden om op de bepaalde afgesproken tijdstippen naar toilet te gaan. Met deze tips kan voorkomen worden dat de bewoners zich moeten haasten om naar het toilet te stappen, en dat de hoge nood om te plassen gereduceerd wordt. 2.3.10 Voeten en schoeisel Ouderen die slechte, onstabiele schoenen dragen of voetproblemen vertonen, hebben een grotere kans om te vallen. De ergotherapeut gaat advies verschaffen bij die ouderen die risicovolle schoenen dragen. Zoals, schoeisel dat onvoldoende aansluit of een hak bevat, het dragen van slippers of versleten schoenen. Cliënten met klinische voetproblemen krijgen evenwel raadgeving, maar worden doorverwezen naar de huisdokter. De ergotherapeut gaat de cliënten aanbevelen om goede schoenen te dragen, die goed aansluiten rond de voet en een stevige zool hebben. Er bestaat heel weinige wetenschappelijk bewijs naar hoe goed schoeisel er moet uitzien. Tips voor het betere schoeisel: • Een hak van 2,5 cm is ideaal. Een schoen zonder hak, is een foutieve schoen; • De contactoppervlakte van de voet en de grond moet maximaal zijn.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

31

2.3.11 Verminderd zicht en gehoor Verminderd zicht Verschillende afwijkingen van het zicht (verminderde diepteperceptie en contrastgevoeligheid) veroorzaken een verhoogd risico tot vallen en hebben een negatieve invloed op het statisch en dynamisch evenwicht. Problemen in het zicht: Gezichtsscherpte; Gezichtsveld; Donker - lichtadaptatie; Contrastgevoeligheid. Als er bij de oudere een stoornis van het visueel veld geconstateerd is, zijn er waarschijnlijk ook problemen op vlak van contrastgevoeligheid en diepteperceptie. Vooral de laatste twee aandoeningen vormen een grote risico/gevaar voor vallen. Zichtproblemen kunnen gemakkelijk opgelost of verholpen worden met simpele interventies bij 70% van de gevallen. Zoals, het regelmatig reinigen van de bril. Een snelle opsporing en behandeling van stoornissen als glaucoom en cataract kunnen zichtwaarde van de persoon verbeteren en hierdoor de hoeveelheid valpartijen verminderen. De ergotherapeut kan zorgen voor eventuele hulpmiddelen, een aangepaste bril kan wonderen doen en is een aanmerkelijke voorbehoudmaatregel. Een veelgebruikte test om het zicht van senioren te schatten is de Lineaire E-test. Verminderd gehoor62,63 Benigne Paroxysmal Positional Vertigo (BPPV) of Benigne Paroxismale Positieafhankelijke Duizeligheid (BPPD) is een ongevaarlijke vorm van duizeligheid, die in aanvallen optreedt afhankelijk van de aangenomen positie door de cliënt. Het komt vaak voor bij ouderen en heeft een verhoogd valrisico. BPPD wordt veroorzaakt door de presentie van otolieten in een deel van het binnenoor. De oorkristallen komen daar terecht, door degeneratie van het binnenoor door het ouder worden. Bij 50-plussers is dat de achteruitgang van het evenwichtsysteem in het binnenoor. Bij de helft van alle gevallen is de oorzaak van BPPD onbekend. BPPD is een belangrijke oorzaak van duizeligheid. Deze oorzaak is één van de risicofactoren voor vallen. Duizeligheid komt enkele seconden voor na het maken van specifieke bewegingen van het hoofd, namelijk voorover buigen, zich in bed draaien of naar boven kijken. De duur van de duizeligheid is meestal niet langer dan een minuut en komt het vaakst voor in lig. Dit laatste, is meteen een belangrijk element die BPPD onderscheidt van andere vormen van duizeligheid. De arts kan de diagnose bevestigen door het manoeuvre van Hallpike bij de oudere uit te voeren. Hierbij wordt de bewoner van zittende naar liggende houding gebracht met het hoofd in 45° rotatie over de schouder. De vertigo treedt dan op bij deze cliënten.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

32

Tips: • Controleer of het hoorapparaat van de cliënt aanstaat en als de batterij voldoende opgeladen is. Het is belangrijk te letten op het al dan niet dragen van een bril door de cliënt; • Cliënten met een zichtprobleem kunnen geholpen worden door hen goed te expliceren hoe hun kamer eruit ziet, door de belangrijkste keypoints aan te duiden om zich zo te kunnen oriënteren in hun kamerinrichting. Het is belangrijk dat het meubilair op een vaste plaats blijft om geen verwarring te veroorzaken; • Bij BPPD: het gebruik van twee of meer kussens ’s nachts kan al helpen om de klachten zo minimaal mogelijk te maken. Adviseer de cliënt om vooroverbuigen om iets op te rapen te voorkomen, als ook het hoofd te ver naar achteren te buigen om bijvoorbeeld naar de hemel te kijken; • De cliënt moet langzaam uit bed komen. Het is aangeraden om eventjes op de rand van het bed te blijven zitten; • De cliënt kan doorverwezen worden naar een specialist, die kan beoordelen of er mogelijkheden zijn om het zicht/gehoor nog te verbeteren.

2.4

Extrinsieke risicofactoren64,65,66,67,68

Extrinsieke factoren worden onderverdeeld in sociale elementen en omgevingselementen. De laatste groep wordt bovendien nog eens opsplitst in een structurele en niet-structurele factoren. • Omgevingsfactoren o Structurele vorm De architecturale oorzaak is hier het probleem bij valongelukken: - Gladde vloeren; - Riskante/gevaarlijke trappen; - Gebrekkige/onvoldoende verlichting; - Te hoge drempels; - Enz. o Niet structurele vorm De gewone onveranderde leefsituatie van de cliënt in de persoonlijke omgeving: - Absentie van antislipmateriaal; - Afwezigheid van een nachtlampje; - Losse matjes en niet vastgemaakte tapijten; - Enz. • Sociale factoren Deze elementen hebben een indirect effect, bv. een gering inkomen, lage educatiegraad/opleidingstitel, een afgezonderde oudere of ‘Long lie’. Structurele risico-elementen zijn: gladde vloeren, hoge drempels en onvoldoende verlichting. De niet-structurele risicofactoren zijn: opkrulde tapijten, slecht nachtlicht, geen antislipmateriaal in douche en/of ligbad, het rondslingeren van voorwerpen en gebrek aan loopruimte. Risicofactoren van niet-structurele aard kunnen veranderd worden om het gevaar te verminderen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

33 Op afzonderlijke wijze hebben de extrinsieke factoren weinig invloed op een valpartij. Echter is de relatie tussen intrinsieke en extrinsieke elementen wel van belang aangezien dit een groot risico vormt voor het vallen. Door de extrinsieke factoren te verwijderen, wordt het valrisico niet echt verlaagd. Het is van uiterst belang om eerst en vooral belangstelling te tonen voor de intrinsieke factoren. 2.4.1 Omgevingsfactoren Deze risicovolle elementen komen voor in de persoonlijke woonomgeving van de cliënt, als ook in de maatschappij waar de oudere leeft. Een derde tot 50% van de valaccidenten, wordt veroorzaakt door het gevaar van de talrijke omgevingsfactoren. In de omgeving van de senioren brengen de volgende gevaarlijke elementen risico’s teweeg: hoge drempels, riskante/gevaarlijke trappen, gebrek aan licht, onaangepaste omgeving, enz. Dit is de structurele vorm. De niet-structurele factoren zijn: tekort aan licht door bv. afwezigheid van een nachtlampje, losse tapijten en allerlei storende voorwerpen in de wandelruimte. Naast deze groep van belangrijke risicofactoren, is het van belang om rekening te houden met de risicovolle elementen buiten de persoonlijke omgeving van de cliënt, zoals de beschikbaarheid van bankjes om te rusten, onvoldoende licht op straat, veilige trottoirs, weinige drempels, te lange wachtduur aan verkeerslichten en gemakkelijke toegankelijkheid van publieke gebouwen. Voor senioren met een valgeschiedenis of problemen in het looppatroon, zijn interventies naar omgevingsverandering de beste en meest efficiënte oplossing. Tips: • Het materiaal van de cliënt op bereikbare hoogte en in handbereik plaatsen. Bijvoorbeeld alarmbel, rollator, looprek, handdoeken en toiletartikelen; • Alle mobiele materialen moeten met een rem gestabiliseerd worden zoals, bed en rolstoel; • Het is belangrijk om het bed op de laagste stand te zetten indien de cliënt alleen achterblijft; • Indien mogelijk, de bewoner een kamer geven dicht bij het personeelsbureau; • Attent zijn voor gladde vloeren. Natte vloeren zijn uit den boze; • Het is van belang om zowel ’s morgens als ’s nachts, voor voldoende verlichting te zorgen; • Het verwijderen van obstakels is van uiterst belang. Zowel in de kamer van de cliënt als in de gangen, zoals verpleegkarren, snoeren, tapijten, overbodige meubelen. 2.4.2 Sociaal-economische factoren Deze elementen hebben een indirect effect op het valrisico. Onder sociaal-economische factoren worden de persoonlijke elementen bedoeld, zoals sociale afzondering, lage scholingsgraad, een gering inkomen en de sociale norm. Ouderen die zich sociaal isoleren, verplaatsen zich ook veel minder waardoor dit een impact heeft op het onderhoud van de mobiliteit en veroorzaakt zo onrechtstreeks mobiliteitsproblemen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

34 Als ergotherapeut is het soms een hele opdracht om lager geschoolden inzicht te verschaffen in hun problematiek. Dit inzicht is vaak nodig bij interventies zoals gedragsbeïnvloeding. Die cliënten moeten beseffen waarom hun gedrag risicovol is. De meeste mensen hebben de neiging om zich te gedragen zoals de maatschappij dat van hen verwacht, zelfs als dit risicogedrag is. Ouderen worden door de maatschappij vaak bestempeld als eenzaam, immobiel, kwetsbaar enz. Ze gaan zich dan vaak ook automatisch naar die sociale norm gedragen. Vele ouderen hebben ook niet de financiële middelen om voldoende en adequate hulpmiddelen aan te kopen, om hun valrisico te reduceren.

Besluit Tijdens een valaccident spelen diverse oorzaken tegelijk een belangrijke rol. Door de toename van risicofactoren, wordt het risico tot vallen verhoogd. Risicohoudende elementen van niet-structurele aard kunnen door de ergotherapeut (in samenspraak met de oudere) aangepast worden, om zo het gevaar op vallen te verminderen. Extrinsieke factoren op afzonderlijke wijze, hebben weinig invloed op een valpartij, echter is het wel van belang dat we de relatie tussen intrinsieke en extrinsieke elementen nagaan, aangezien dit een groot risico vormt voor vallen. Door de extrinsieke factoren te elimineren, wordt het valrisico niet echt verlaagd. Het is belangrijk om eerst en vooral belangstelling te tonen voor de intrinsieke factoren. De bedoeling is om vroegtijdig het handelen van de oudere en zijn omgeving te corrigeren. De ergotherapeut kan een Case-study maken van de risicocliënten, aan de hand hiervan zal hij een totaalbeeld krijgen van de mogelijke oorzaken verbonden aan het vallen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

35

Inhoud Valaccidenten gaan gepaard met ernstige gevolgen. Als u het woord vallen hoort, denkt u meteen aan de fysieke gevolgen van het ongeval. Bij valpartijen zijn er niet enkel fysieke letsels als gevolg. Er ontstaan meestal ook andere letsels zoals psychosociale gevolgen, sociale gevolgen, economische gevolgen, financiële gevolgen en zelfs sterfte. Deze consequenties hebben een negatieve invloed op de kwaliteit van leven van het individu.

3

Gevolgen69,70,71,72,73

3.1

Fysiek letsel

• • • • •

• ± 80 % geen of slechts lichte verwondingen • ± 20 % verwondingen die medische verzorging vereisen: o letsels van de weke delen o ± 6 % botfracturen: - 1/3 bovenste ledematen; - 1/3 axiaal skelet; - 1/3 onderste ledematen: 1-2 % heupfracturen. De meest voorkomende letsels zijn: hoofdwonden, polsbreuken, heupen wervelbreuken; Bij 50% van de valaccidenten bij ouderen, ontstaat er een letsel; waarbij 30% van de ouderen een klein letsel heeft zonder functionele achteruitgang tot gevolg en bij 20% ontstaan er ernstige letsels met soms hospitalisatie tot gevolg; Bij 5% van de valongelukken ontstaat er een fractuur. Bij senioren met een leeftijd van 85 jaar, heeft 30% in het verleden al een heupfractuur meegemaakt. Respectievelijk 20% vrouwen en 10% mannen; De heupfractuur is de belangrijkste fractuur binnen valpreventie; Circa 2 – 3% van de 70-plussers werd, na een schokkende valpartij gehospitaliseerd. Deze leeftijdsgroep heeft wel een grotere kans op een achteruitgang van het zelfstandig functioneren, waardoor de oudere onafhankelijk wordt.

3.2

Psychosociaal letsel

Bij de leeftijdsgroep van senioren boven de 65 jaar, komen fysieke letsels bij 90% van de valincidenten niet vaak voor, 80% bij 75-plussers. Na een valongeval lijden de ouderen niet aan fysieke verwondingen, maar er ontstaan wel problemen op psychisch vlak. Ze krijgen gevoelens van schrik. Waardoor senioren in de vicieuze cirkel van valangst kunnen belanden. Er zijn dus heftige gevolgen op psychisch vlak. Psychologische consequenties en gedragskarakteristieken: • Angst - twijfel bij de oudere persoon; • Vermindering van dagelijkse handelingen; • “Cautious gait”; • Schrik - onzekerheid in de omgeving.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

36

3.3

Economisch letsel

Voor ouderen die vallen, is de opname in een hospitaal veel groter. De senioren ontvangen hiervoor een kostelijke factuur die voor hen bijna onbetaalbaar is. De economische kost is heel groot, zowel door de hoge dodentol, als ook door de invaliderende consequenties en het verblijf in het ziekenhuis na een val. Door een toename van de besteding aan middelen, ontstaat er een groeiende kost voor de gezondheidszorg. Internationaal • Stijging van de middelenbesteding, doordat er bij de 65-plussers een (6x) grotere ziekenhuisopname is als resultaat van een val. • De duurste groep van alle trauma’s zijn de blessures tgv een val.

3.4

Sociaal letsel

De beleving van een valpartij en de vrees om terug een val mee te maken zijn belangrijke factoren die een beperking van de mobiliteit teweeg brengen. Hierdoor worden ouderen bang om afhankelijk te worden en dus hun zelfstandigheid te verliezen. Door een val raakt de oudere zijn autonomie kwijt, alsook een groot gedeelte van zijn beweeglijkheid. Hiervoor hebben senioren de meeste schrik. Zoals hierboven al werd vermeld, heeft de oudere heel veel angst om te bewegen na het beleven van een valincident. Geleidelijk begint de oudere zich af te zonderen, waardoor hij in een maatschappelijk isolement geraakt. Het verrichten van dagelijkse activiteiten gebeurt ook niet meer, waardoor hij meer en meer afhankelijk wordt.

3.5

Financiële gevolgen74

De financiële gevolgen van vallen zijn zwaar. Er zijn allerlei kosten verbonden aan deze valpartijen zoals medicijnen, het bezoek aan een huisarts en andere medische zorgen, diagnostische onderzoeken, aanpassingen in de kamer van de oudere, enz. De kosten bij een heupfractuur kunnen financieel hoog oplopen. De gevolgen van vallen zijn dus kostelijk voor het individu in termen van gezondheid, functionaliteit en levenskwaliteit. De gevolgen zijn eveneens kostelijk voor de maatschappij in termen van revalidatie en zorgafhankelijkheid. Het is heel belangrijk voor de ergotherapeut om zijn kennis en het gebruik van doeltreffende preventiestrategieën toe te passen. Op die manier kan de ergotherapeut toezicht houden over alle kosten (emotionele, fysieke, persoonlijke en gezondheidszorguitgaven) ivm vallen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

37

3.6

Sterfte75,76,77

De gevaarlijkste risicocategorie voor valongelukken zijn de oudere populatie. Ongeveer 30 – 40% van de leeftijdsgroep van +65 jaar, valt jaarlijks minimaal 1 keer. Vallen is de 6de doodsoorzaak bij de 65-plussers. Bij 33% van de gevallen komt een breuk van de heup voor, met sterfgevaar in hetzelfde jaar. Vallen is echter de eerste doodsoorzaak bij de 75-plussers die een val maken. Ouderen zijn dus de grootste slachtoffers die overlijden na een valongeluk, alhoewel vallen in alle leeftijdscategorieën voorkomt. De meeste sterfongevallen tgv vallen, gaan hoofdzakelijk ouderen aan. Maar vrouwen overlijden vrijwel twee keer zo vaak ten gevolge van een val, dan mannen. Dit is te wijten aan het verschil in levensduur tussen mannen en vrouwen, er zijn meer oudere vrouwen dan mannen. Sterfte als gevolg van een valaccident, komt voornamelijk voor bij vrouwen op hoogbejaarde leeftijd.

Besluit Vallen gaat dus gepaard met allerlei ernstige gevolgen. Sterfte is er één van en hoogstwaarschijnlijk de belangrijkste consequentie na een val. Vallen is echter de eerste doodsoorzaak bij 75-plussers, met andere woorden de aanwezige populatie binnen een woon – en zorgcentrum. Senioren zijn dus de grootste slachtoffers die overlijden na een valaccident. Door aan valpreventie te doen bij deze leeftijdscategorie, kan de ergotherapeut deze gevolgen voorkomen en de kwaliteit van leven van de oudere verzekeren.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

38

Inhoud De rol van de ergotherapeut binnen valpreventie is heel wat uitgebreider dan enkel maar aanpassingen voor te stellen in de omgeving van de cliënt. Zijn werk is vooral gebaseerd in het verschaffen van educatieve informatie en tips. Zo zal de cliënt zelf de gevaren van vallen ontdekken en de verschillende aanwezige risicofactoren in zijn omgeving identificeren, om zo gepaste handelingen en nieuw gedrag te vormen. Cliënten met een hoog valrisico, moeten een nieuw gedrag kunnen aanleren. De taak van de ergotherapeut vergt dus een goede samenwerking tussen de cliënt en omgeving. Ergotherapeuten zijn vanwege hun kennis en vaardigheden geschikt om preventief aan de slag te gaan met risicocliënten. Volgende preventiestrategieën worden door de ergotherapeut uitgevoerd in het kader van valpreventie: primaire preventie, secundaire preventie en tertiaire preventie. Maar er worden ook multifactoriële interventies verricht op vlak van evenwicht en mobiliteit, medicatie, orthostatische hypotensie, zicht, voeten en schoeisel, omgeving en gedrag, valangst en reductie van het risico op fracturen. En dit met oog op het reduceren van het aantal valaccidenten binnen een woon – en zorgcentrum.

4

De specifieke rol van de ergotherapeut bij valpreventie78,79,80

Het is belangrijk dat de ergotherapeut zowel de intrinsieke - als de extrinsieke factoren behandelt en zo het valrisico binnen het woon – en zorgcentrum beduidend doet dalen. De therapeut moet op zoek gaan naar alle storende en gevaarlijke factoren aanwezig in de omgeving van de bewoners, en deze drastisch aanpassen en dit rekeninghoudend met de cliënt en de omgeving. Dit doet hij aan de hand van grondig onderzoek en het verschaffen van tips voor een risicoloze leefomgeving in het rusthuis. De ergotherapeuten zijn deskundigen in het geven van advies en het bezorgen van informatie omtrent allerlei maatregelen. Ze moeten de cliënten aanleren hoe ze hun aangepaste hulpmiddelen moeten hanteren in het dagelijks leven. Het is niet zo van zelfsprekend om de bewoner te overtuigen om deze aanpassingen te verrichten binnen zijn omgeving. Er is voor deze patiënten meestal een flinke adaptatie nodig om hun enige bezit (bijvoorbeeld een tapijtje) dat hen doet thuis voelen, te verwijderen uit hun nieuw vertrouwd milieu. Het is dus heel belangrijk om de bewoners te motiveren om deze aanpassingen te verrichten en hen de aanwezige risico’s en gevaren duidelijk mee te delen. De rol van de ergotherapeut is heel wat uitgebreider dan enkel maar aanpassingen voor te stellen in de omgeving van de cliënt. Zijn werk is merendeels gebaseerd op het verschaffen van educatieve informatie volgens een aangepaste methodiek waar de cliënt zelf de gevaren van het vallen ontdekt en de risicofactoren hiervan duidelijk identificeert om verschillende oplossingsstrategieën te vormen. De risicocliënten moeten een nieuw gedrag kunnen vertonen. De taak van de ergotherapeut vergt een goede samenwerking tussen de cliënt en omgeving. Preventiestrategieën uitgevoerd door de ergotherapeut: Primaire preventie In deze fase richt de ergotherapeut zich op het voorkomen van onaangename zaken. Secundaire preventie Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

39 De tweede stap is het vroegtijdig opsporen van de oorzaak, reden van de valpartij en het behandelen ervan. Æ Screening van risicovolle bewoners voor vallen. Tertiaire preventie Als laatste gaat de ergotherapeut een volgend valaccident voorkomen. Om vroegtijdig onnodig functieverlies te voorkomen. Het gaat om het belang van preventie van breuken. Ergotherapeuten zijn vanwege hun kennis en vaardigheden geschikt om preventief aan de slag te gaan met risicocliënten. Bijvoorbeeld bij het aanbieden van hulpmiddelen om valpartijen te voorkomen en/of het geven van voorlichting omtrent vallen. Multifactoriële interventies verricht door de ergotherapeut: Evenwicht – en mobiliteit Bij een afwijking van het gangpatroon, de spierkracht en/of de stabiliteit, is het van belang dat de ergotherapeut de behoefte aan een hulpmiddel onderzoekt en ouderen met een hoog risico tot vallen aanzet tot meer fysieke activiteit. Als de risicovolle oudere voordelen ondervindt van het gebruik van een hulpmiddel, is de taak van de ergotherapeut om te achterhalen: • Welk hulpmiddel het best past bij de cliënt; • Of de cliënt het hulpmiddel op een correcte wijze benuttigt; • Op welke manier hij de cliënt kan bijstaan, stimuleren en aanzetten tot het gebruik ervan; • Wat de persoonlijke mening van de cliënt is over het hulpmiddel; • Welke problemen, hindernissen er zich voordoen bij de cliënt in het alledaags gebruik van het hulpmiddel. Motiveren van de cliënt is van essentieel belang om succes te hebben in het therapieprogramma voor het optimaliseren van de globale fysieke activiteit. Het is namelijk van belang dat deze activiteiten op een aanhoudende wijze verricht worden. Tijdens de uitvoering wordt er tijd gemaakt om de individuele mening, beoordeling en obstakels te bespreken die de cliënt tijdens de activiteit ondervindt. Het verstrekken van informatie en de waarde van therapietrouw uitleggen aan de familie is heel belangrijk. De waarde van zelfredzaamheid van de cliënt is afhankelijk van de manier van werken door de ergotherapeut. De essentie is om nadrukkelijk opdracht – en situationeel gericht te werken. Medicatie Indien de cliënt veel verschillende types medicatie of gevaarlijke geneesmiddelen inneemt, zal de ergotherapeut de bewoner doorverwijzen naar een arts om na te gaan of eventuele risicovolle medicatie kan gewijzigd of gestopt worden. De ergotherapeut kan echter tips en raad geven omtrent de werking van bepaalde geneesmiddelen en de gevolgen bespreken van deze geneesmiddelen op het valrisico. Orthostatische hypotensie De ergotherapeut geeft advies, raad en tips mee aan de cliënt om reductie van orthostatische hypotensie te bekomen of te vermijden. Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

40 Het aanleren van oefeningen die gunstig werken om orthostatische hypotensie te voorkomen is ook van belang.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

41

Zicht Bij lees – en/of kijkproblemen zal de ergotherapeut de cliënt doorverwijzen naar de oogheelkundige. De ergotherapeut zal ook zorgen voor specifieke hulpmiddelen bij het optreden van een zichtprobleem. Voeten en schoeisel De ergotherapeut gaat advies verschaffen bij die ouderen die risicovolle schoenen dragen. Zoals, schoeisel dat onvoldoende aansluit of een hak bevat, het dragen van slippers of versleten schoenen. Cliënten met klinische voetproblemen krijgen evenwel raadgeving maar worden doorverwezen naar de arts. De ergotherapeut gaat de cliënten aanbevelen om goede schoenen te dragen, die goed aansluiten rond de voet en een stevige, effen zool hebben. Omgeving en gedrag De ergotherapeut maakt de cliënten alert op risicovolle omstandigheden in zijn omgeving als ook voor eventueel gevaarlijk gedrag. Ergotherapeuten zijn deskundigen in het aanpassen van een onveilige omgeving en hebben de nodige kennis om kameraanpassingen te verrichten, en dit in samenspraak met de cliënt. Valangst De taak van de ergotherapeut houdt in om de cliënt te informeren over alle risicovolle elementen aanwezig in zijn omgeving, die een valpartij kunnen veroorzaken. Maar ook de oudere bewust maken van het feit dat dit niet het gevolg is van de normale verouderingsproces. De cliënt aanleren hoe recht te komen na een val, behoort tot één van de belangrijkste taken van de ergotherapeut. Alle terreinen waar valangst een probleem kan vormen, worden aan de hand van de “Falls Efficacy Scale International assessment” onderzocht. Reductie van het risico op fracturen De ergotherapeut kan hier evenzeer advies verstrekken over hoe de bewoner het risico op fracturen zou kunnen reduceren. Maar hij doet er best aan om de oudere door te verwijzen naar de huisarts, voor het eventueel opstarten van een behandeling met medicatie om het risico op een fractuur te limiteren.

Besluit De ergotherapeuten zijn deskundigen in het geven van advies en het bezorgen van informatie omtrent allerlei maatregelen. Ze leren de cliënten aan hoe ze hun aangepaste hulpmiddelen moeten hanteren in het dagelijks leven. Het is niet zo van zelfsprekend om de bewoner te overtuigen om deze aanpassingen te verrichten binnen zijn omgeving. Er is voor deze patiënten een flinke adaptatie nodig om hun enige bezit dat hen doet thuis voelen, te verwijderen uit hun vertrouwde omgeving. Het is dus heel belangrijk om de bewoners te motiveren om deze aanpassingen te verrichten en hen de aanwezige risico’s en gevaren duidelijk mee te delen, om nieuw gedrag bij de bewoner te ontwikkelen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

42

Inhoud De samenwerking van alle disciplines binnen het woon – en zorgcentrum is van cruciaal belang binnen valpreventie. Het valonderwerp is een multifactorieel probleem, waar multidisciplinaire samenwerking noodzakelijk is om tot een geslaagde valpreventie te bekomen. Het is belangrijk dat elke discipline op eenzelfde manier met de cliënt werkt, om de bewoner op gelijke wijze te stimuleren. Multidisciplinair overleg is hier essentieel. Het multidisciplinair valpreventieteam bestaat uit: arts, verpleegkundigen, kinesisten, ergotherapeuten.

5

De multidisciplinaire benadering bij valpreventie81,82,83,84,85

De valproblematiek is een multifactoriële kwestie, waardoor een multidisciplinair beleid noodzakelijk is. Een geslaagde valpreventie kan alleen bereikt worden, ahv een combinatie van algemene voorkomende maatregelen op organisatieniveau en een individuele risico-onderzoek voor elke bewoner. De samenwerking van alle disciplines binnen het woon – en zorgcentrum is dus essentieel binnen de valpreventie. Elke discipline maakt een eigen diagnose van de hedendaagse toestand van de bewoner. Op basis van deze resultaten kan het team positieve veranderingen aan de situatie brengen, uitgaande van wetenschappelijke richtlijnen en goede voorbeeldpraktijken. Hierdoor kunnen er meetbare resultaten verkregen worden. Heel belangrijk binnen valpreventie is multidisciplinair overleg: elke discipline dient op eenzelfde manier met de bewoner te werken en hem op gelijke wijze te stimuleren. Multidisciplinaire werking binnen een woon – en zorgcentrum, is instellingsgebonden. Dat wil zeggen, dat iedere zorgcentra een eigen specifieke wijze van werken heeft; de multidisciplinaire aanpak verschilt dus van instelling tot instelling. Algemene taak van de arts86 • De arts zal een inventaris maken van de medicatie die door de cliënt wordt gebruikt, hij zal indien nodig de medicatie aanpassen en/of de dosis reduceren en blijft dit controleren; • De arts kan de oudere een oefenprogramma voorschrijven bij de kinesitherapeut; • De huisarts zorgt voor een etiologische diagnose bij ouderen als er klinische orthostatische hypotensie werd vastgesteld; • De arts zal problemen met de gezichtsscherpte doorverwijzen naar een oftalmoloog; • Eventueel evaluatie van valangst bij de bewoners; • Nauwkeurige waarneming van voeten en schoeisel en verstrekken van advies; bij bepaalde voetproblemen zal de huisarts de oudere doorverwijzen naar een podoloog of orthopedisch chirurg; • Registreert allerlei valproblemen aanwezig bij deze bewoner; • De oudere attent maken op risicovolle situaties in zijn omgeving of risicovol gedrag; • Is de centrale aanspreekpersoon in het rusthuis tav de interventie.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

43

Taak van de verpleegkundige • Informeer de oudere over de impact van medicatiegebruik op het valrisico; • Het is belangrijk om extra aandacht te schenken aan bewoners die langdurig nuchter moeten blijven voor een of andere reden, en dus ook voor orthostatische hypotensie en hypoglycemie. Regelmatige controle van de bloeddruk is van belang; • Indien de verpleegkundige een probleem met het zicht vaststelt zal hij de oudere doorverwijzen naar een specialist; • Aanpak van voetproblemen of het dragen van risicohoudend schoeisel; • Het is belangrijk dat de verplegers het bed op een laagstand zetten na een verzorgingsmoment; • Bij bewoners die in bed verblijven, kan er besloten worden om de onrusthekkens omhoog te doen; • Er kan eventueel een nachtlampje aangelaten worden om voor voldoende verlichting te zorgen ’s nachts; • Het plaatsen van de alarmbel, drinken, eventueel een urinaal binnen handbereik is noodzakelijk, zodat de bewoners geen gevaarlijke verplaatsingen hoeven te doen; • Adequaat gebruik van til – en transfertechnieken; • Registratie over welke hulp – en beschermingsmiddelen; • Het nakijken van de remmen aan het bed, rolstoel, zetels kan ook een belangrijke component zijn om vallen te vermijden; • Het geven van mictietraining is ook een belangrijke taak van de verpleegkundigen, zo kan er drangincontinentie voorkomen worden; • Het is van belang om de bewoner op tijd van de toiletstoel te nemen, zodat ze zelf niet proberen op te staan, met een val als gevolg. Alsook beloproepen vroegtijdig beantwoorden; • Algemeen extra aandacht voor cliënten met intraveneuze therapie, gedaalde cognitie en bij gebruik van diuretica; • Adequate personeelsplanning om voldoende toezicht te realiseren. Taak van de kinesitherapeut • De kinesitherapeut doet controle op een mogelijke reductie van de enkelmobiliteit, die een groot risico is voor vallen; • Tijdens de therapie worden er specifieke evenwichts – en mobiliteitstesten uitgevoerd; • Er worden evengoed oefeningen uitgevoerd naar kracht bij de onderste ledematen; • Er worden spierversterkende oefeningen aangeboden; • Er worden bij goed mobiele bewoners training gegeven voor de bovenste ledematen om het reactievermogen te verbeteren; • Er wordt ook aangeleerd hoe te vallen en recht te staan na een val. Dit is in de praktijk moeilijk aan te leren aan de cliënt; • De bewoners worden gestimuleerd tot beweging; • Controle van voeten en schoeisel; • Aandacht voor risicovolle situaties in de omgeving van de cliënt of risicovol gedrag.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

44

Taak van de ergotherapeut • De ergotherapeut geeft tips bij ADL, zoals het veilig oprapen van voorwerpen, aanleren en begeleiden van transfers, oriëntatie bij toilet/badkamer, zich wassen en aankleden van op (rol)stoel. De bewoners tips geven, motiveren, ondersteunen en begeleiden; • Een belangrijke taak van de ergotherapeut is het begeleiden van bewoners bij het stappen, en het leren gebruiken van een hulpmiddel (bv. rollator); • Het afnemen van een checklist of de bewoner zich in een veilige omgeving bevindt en het ondernemen van eventuele aanpassingen in de persoonlijke omgeving van de cliënt oa. zijn kamer en algemene aanpassingen in het woon – en zorgcentrum; • Controle van de veiligheid van de omgeving (kamer/gang) en desbetreffende maatregelen. De ergotherapeut onderzoekt de omgevingsfactoren indien de aanleiding tot valaccidenten groot is; • Advies geven over handige producten en hulpmiddelen ivm valpreventie. Zowel de bewoner als zijn familie inlichten over welke hulpmiddelen, welke organisaties dienstig kunnen zijn voor de cliënt; • Het afnemen van een belangrijke test (FES-I) om valangst op te sporen; • Het is belangrijk om het valrisico en relevante informatie door te geven aan de familie en de huisarts; • De ergotherapeut registreert valaccidenten en doet de nazorg bij gevallen cliënten; • De ergotherapeut neemt specifieke evenwichts – en mobiliteitstesten af. Hij heeft extra aandacht voor evenwichtsstoornissen. Tijdens de therapie worden er evenwichtsoefeningen aangeboden; • De bewoner wordt ingelicht met betrekking tot houdingsverandering; • De ergotherapeut kan een folder overlopen bij alle (risico)cliënten; • Advies en tips verstrekken rond orthostatische hypotensie; • Risicovol gedrag opmerken en adequaat aanpassen; • De ergotherapeut is betrokken bij de instructie naar en de keuze van de transfer -, transport – en hulpmiddelen; • Het aanraden van aangepast schoeisel is een belangrijke maatregel, alsook het zorgvuldig controleren van de voeten; • De ergotherapeut leert zijn cliënten ook aan hoe te vallen en recht te staan na een valaccident; • Maak het verhoogde valrisico van de patiënt duidelijk naar collega’s toe; • Onderzoeken en vastleggen van de functie van het bewegingsapparaat met behulp van de Tinetti-test; • Het afnemen en de resultaten van de testen worden geregistreerd door de ergotherapeut; • Instructie van veilige til- en transfertechnieken aan verpleegkundigen. In het woon – en zorgcentrum moeten algemene valmaatregelen genomen worden om het algemene valrisico bij de bewoners te reduceren. De hoofdzaak van deze maatregelen is enerzijds het realiseren van een blijvende alertheid ten aanzien van het voorkomen van vallen bij bewoners en anderzijds het verwezenlijken van een veilige omgeving. Het verhogen van de aanhoudende attentheid van het personeel kan verkregen worden via educatie en voorlichting. Het belang van een strikte, zorgvuldige en complete registratie van valpartijen en gevaarlijke situaties worden in multidisciplinair overleg besproken. Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

45

Een veilige, risicoloze omgeving kan verkregen worden door als team met volgende zaken rekening te houden: - het scheppen van voldoende en veilige loopruimte of rijruimte voor rolstoelen; - de aanwezigheid van steunbaren en/of leuningen; - goede (nacht)verlichting, vermijden van schaduw en reflectie; - een goed functionerend alarmsysteem; - aandacht besteden aan het vertrouwd en herkenbaar maken van de omgeving door markeringen en/of kleuren aan te brengen; - het gebruik van veilig meubilair (goede bed- en stoelhoogte, enzovoort); - het gebruik van veilige hulp- en beschermmiddelen. Een succesvol valpreventiebeleid in een verpleeg- of verzorgingshuis is afhankelijk van het draagvlak binnen de organisatie. De procedures moeten worden ondersteund door het management en de uitvoerenden. Dit beleid zou kunnen bestaan uit goed uitgeschreven procedures waarin signaleren van risico’s en maatregelen zijn opgenomen. Het multidisciplinair team speelt in het verzorgingshuis een centrale rol in het signaleren en toepassen van algemene valpreventieve maatregelen. Door de meldingen van incidenten kan actueel worden gesignaleerd of maatregelen gewenst zijn. Maatregelen op maat voor de bewoner kunnen worden vastgesteld aan de hand van een risico-evaluatie. Bij de signalering kan de verzorgende die het dichtst bij de bewoners staat een rol spelen. De procedures voor valpreventie in het woon – en zorgcentrum worden in het praktisch stuk uitgewerkt.

Besluit Een succesvol valpreventiebeleid in een verpleeg- of verzorgingshuis is afhankelijk van het draagvlak binnen de organisatie. De procedures moeten worden ondersteund door het management en de uitvoerenden, met andere woorden door het hele multidisciplinair team. Het multidisciplinair team speelt in het verzorgingshuis een centrale rol in het signaleren en toepassen van algemene valpreventieve maatregelen. En dus in het succesvol verloop van de valpreventie-campagne.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

46

Inleiding De familie van de bewoners kan een belangrijke rol spelen bij het begeleiden van de cliënten en voornamelijk bij het uitvoeren van bepaalde interventies. Het is van belang om de familieleden op de hoogte te houden van en voldoende informatie mee te delen over het valpreventieproject binnen hun woon – en zorgcentrum. Een goede samenwerking tussen familie en personeel is een belangrijk item binnen valpreventie.

6

Familie87

6.1

Samenwerking met het personeel

• Bij de multifactoriële interventies is het van belang om de familieleden van de cliënten, voldoende informatie te verschaffen rond het project valpreventie. Dit door bv. folders, artikels, enz. De familie speelt immers een belangrijke rol bij het begeleiden van de bewoners en voornamelijk bij het uitvoeren van bepaalde interventies; • Het is van belang om de familieleden in te lichten over de afspraken op instellingsniveau rond aankoop medicatie en de al of niet zelfstandige inname van de medicatie door de bewoner, enz.; • Tijdens uitstapjes wordt er beroep gedaan op extra begeleiders. Hieraan kunnen familieleden van de cliënten dienen. Het is van belang om vooraf afspraken te maken met deze extra begeleiders, indien er zich een probleem voordoet. Er kan binnen de instelling een infoavond georganiseerd worden voor familie en vrienden om dergelijke informatie over te brengen.

6.2

Individuele inbreng

• De familie kan een steentje bijdragen aan de interventies met nadruk op evenwicht en mobiliteit, door regelmatig te gaan wandelen met de bewoner wordt ervoor gezorgd dat de cliënt mobiel blijft. De familie kan eventueel een extra steuntje bieden tijdens het wandelen; • De familie kan bij orthostatische hypotensie een signaalfunctie vervullen. Zij kunnen bij de minste tekenen van draaierigheid en duizeligheid de verpleegkundige op de hoogte brengen; • Een jaarlijkse consultatie bij de oogarts is aangeraden. De familie kan een bezoek regelen voor de cliënt, maar ook eventueel zorgen voor de aanschaf van een aangepaste bril. Het regelmatig reinigen van de bril is ook van belang en kan door familieleden gebeuren; • Op vlak van voeten en schoeisel, kan de familie instaan voor het vervoer van en naar de pedicure of beter nog, een afspraak regelen om langs te gaan in het woon – en zorgcentrum op geregelde tijdstippen. Een bezoekje brengen aan een aangepaste schoenwinkel is ook eerder een taak van de familie.

Besluit De begeleiding door een familielid kan juist positief zijn voor de bewoner met een verhoogd valrisico. De cliënten hebben meestal meer vertrouwen in hun familieleden of naaste vrienden, dan in het opdringerig personeel dat van alles aan hen opdraagt. Familie kan op allerlei vlakken dienstig zijn binnen het valpreventiebeleid. Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

47 Het is dus van belang om een goed contact en stevige band te hebben met de familieleden van de cliënten.

Inleiding De aanpak van valpreventie gebeurt op multifactoriële wijze in 3 verschillende fasen. Alle aanwezige risicofactoren worden tijdens de preventie aangepakt. Eerst en vooral worden de cliënten met een verhoogd valrisico geïdentificeerd, dit noemen we ‘case finding’. Dan volgt de multifactoriële evaluatie, hier worden alle risicovolle factoren en de aanleiding tot de valaccidenten bekend gemaakt. Als slot worden er multifactoriële interventies uitgevoerd. De ergotherapeut zorgt voor allerlei benaderingsstrategieën voor de behandeling van de risicopersonen. Detectie, preventie en curatie worden onderzocht aan de hand van de drie preventiestrategieën: primaire preventie, secundaire preventie en tertiaire preventie.

7

Aanpak van valpreventie: Detectie, preventie en curatie88,89,90,91,92

De aanpak van valpreventie bij cliënten met een risico op vallen gebeurt op multifactoriële wijze in 3 fasen:

Fig. 3 Case finding: het identificeren van de personen met een valrisico Multifactoriële evaluatie: de risicovolle elementen en aanleiding tot vallen bekend maken Multifactoriële interventies: benaderingsstrategie en behandeling

Tijdens de eerste fase (case finding) worden alle personen met een hoog risico op vallen opgespoord. Het opzoeken van deze risicopersonen baseert zicht op twee hulpvariabelen die vallen kunnen voorspellen, immers de valhistoriek en afwijkingen van de mobiliteit en stabiliteit.

Twee parameters die valincident voorspellen: 1) Valgeschiedenis - Valanamnese-formulier - Adv de screenende vragen 2) Stoornissen met evenwicht en mobiliteit - Timed ‘Get u and go” test

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

48

De risicocliënten worden in de tweede fase door multidisciplinair overleg beoordeeld (multifactoriële evaluatie). De zeven meest voorkomende risicovolle elementen voor vallen in een woon - en zorgcentrum, worden door de ergotherapeut onderzocht en zorgvuldig uitgekozen. In de laatste fase hebben alle disciplines de verantwoordelijkheid, er worden multifactoriële interventies gepland voor de bestaande risico-elementen.

Fig. 4

7.1

Primaire preventie93

Sensibilisering – lifestyle Uit primaire voorzorg zal men letten op het voorkomen van onaangename zaken, zoals valpreventie met nadruk op sensibilisering – lifestyle, die het vallen voorkomt. Er kan aan sensibilisering gedaan worden aan de hand van folders, affiches, brochures, enz. Dit is van belang omdat er bij de bevolking te weinig kennis aanwezig is, met betrekking tot de mogelijke oorzaken en gevolgen van vallen. Het is belangrijk om vooraf het probleem te identificeren zodat er maatregelen kunnen genomen worden om het probleem te voorkomen.

7.2

Secundaire preventie

Bij secundaire preventie zal men zo vlug mogelijk het onaangename identificeren om evolutie van het probleem/de situatie te verhinderen, zoals screening van risicovolle bewoners voor het snel opsporen van de oorzaak van vallen, zodat het nog te behandelen is en de personen geen algemene functieverlies ondervinden of niet hoeven te overlijden ten gevolge van een valpartij.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

49

7.3

Tertiaire preventie: preventie van breuken94

Bij tertiaire preventie zal men pogen naar het voorkomen van datgene die als onaangenaam wordt ervaren door de cliënt, zich opnieuw zou afspelen. Bijvoorbeeld: de levensstijl aanpassen na een valincident om een nieuw valaccident te vermijden. Perell meent dat de meerderheid van de patiënten in instellingen een verhoogd valrisico hebben en dat de tijd nodig voor het screenen van individuele patiënten beter kan gebruikt worden voor het implementeren van een algemeen valpreventieprogramma. (Perell et al., 2001)

7.4

Aanpak risicofactoren

De volgende risicofactoren worden door de ergotherapeut doorgenomen en waar nodig worden preventiestrategieën ervoor opgemaakt: • Gedragsfactoren; • Omgevingsfactoren; • Sociaal-economische factoren; • Cognitie en depressie; • Verminderde mobiliteit en evenwicht; • Valangst; • Orthostatische hypotensie; • Fixatie; • Medicatie; • Verminderd zicht en gehoor; • Incontinentie.

Besluit De aanpak van valpreventie via een multifactoriële methode is noodzakelijk om tot een goed resultaat van het project te bekomen. Door een correcte uitvoering van de case finding en multifactoriële evaluatie, kunnen er efficiënte multifactoriële interventies opgesteld worden om het valrisico binnen een woon – en zorgcentrum te reduceren.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

50

Inleiding Om een goed resultaat te verkrijgen binnen ons valpreventieproject, is het noodzakelijk om effectieve preventiestrategieën te ontwikkelen en te toetsen naar de praktijk. De meest doeltreffende preventiestrategieën zijn: multifactoriële interventies, gemeenschapsgerichte interventies, de combinatie van primaire en secundaire preventiestrategieën, het belang van beweging bij ouderen, het belang van educatie, omgevingsinterventies en het gebruik van heupprotectoren. Aan de hand van dit preventiebeleid kan valpreventie een positieve waardering krijgen en werkelijk resultaat boeken bij de populatie binnen een woon – en zorgcentrum.

8

Effectieve preventiestrategieën voor valpreventie95,96,97,98,99,100

Wat is nu een efficiënte aanpak voor valpreventie bij ouderen? De multifactoriële strategie is de meest doeltreffende methode. Deze aanpak richt zicht naar het functioneren van de mens in zijn omgeving. Zowel in het woon – en zorgcentrum als in de maatschappij. Binnen valpreventie ontstaat er een ruime keuze aan doeltreffende interventies. Maar niet alle interventies behalen even goede resultaten. Het maken van een juiste keuze is belangrijk. Proven strategies en promising strategies zijn de twee benaderingen waar we ons op baseren voor de juiste keuze van interventies voor valpreventie.

8.1

Multifactoriële interventies

Doeltreffende interventies zijn vooral op meerdere factoren gelijktijdig gericht. Deze interventies hebben natuurlijk meer effect, dan diegene die zich alleen op één factor richten. De identificatie van de risicovolle groep gebeurt in het eerste stadium. Dit steunt op twee belangrijke kenmerken die een valaccident kunnen voorspellen. Namelijk, de geschiedenis van valpartijen en de afwijkingen in het evenwicht en mobiliteit bij de cliënt. De resultaten worden nadien geëvalueerd in een multidisciplinair overleg, dit is het tweede stadium. In het derde en laatste stadium worden er multifactoriële interventies verricht, om de risico-elementen te reduceren of uit te schakelen.

8.2

Gemeenschapsgerichte interventies

Een populatiebenadering is doeltreffend om valpartijen bij ouderen te voorkomen. Gemeenschapsgerichte interventies geven onbetwistbare positieve resultaten. Door programma’s te geven in een gemeenschap, die zich richten op meerdere factoren, is het mogelijk om de valincidentie te laten dalen van 6 tot 33%. Doeltreffende community-interventies zijn gebaseerd op verschillende methoden en gebruiken een combinatie van zowel een primaire als secundaire interventiebeleid. Die zijn vooral gefocust op het belang van bewegen, educatie, veiligheid in de persoonlijke – en publieke omgeving, screening van risicopersonen, controle van geneesmiddelen en advies naar veilig schoeisel.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

51

8.3

Combinatie van primaire en secundaire valpreventiestrategieën

Een combinatie van primaire en secundaire preventiestrategieën, vormen de beste aanpak voor valpreventie. Secundaire preventie richt zich naar fragiele ouderen die een verhoogd risico hebben op vallen. Door personen met een groot risico op te sporen en hen een adequaat programma aan te bieden (vooral gericht naar bewegingsoefeningen en het veilig aanpassen van de omgeving in het zorgcentrum) worden valaccidenten voorkomen. Primaire preventie is gericht op het aanbieden van educatieve informatie aan de populatie, zodat bewustwording optreedt voor de risicofactoren die een val veroorzaken. De nadruk ligt op het veilig aanpassen van de woon – en publieke omgeving en het belang van bewegen. Deze benadering behaalt goede resultaten. Zowel de primaire als de secundaire preventiestrategieën hebben voordelen. Om beide voordelen te behouden, is het aangeraden om een combinatie van beide te gebruiken tijdens de interventies.

8.4

Het belang van bewegingsoefeningen voor ouderen101,102,103,104,105,106,107

Fysieke activiteit is een uitstekende interventie voor valpreventie. Beweging heeft een goed effect op het verminderen van het aantal valpartijen en het aantal letsels. Het lijkt een tegenspraak, maar is het zeker niet. Wie beweegt valt minder, en gebeurt dat toch, dan loopt iemand die voldoende beweging neemt meestal minder snel een ernstig letsel op. Er zijn echter verschillende zaken die beïnvloeden of men al dan niet voldoende beweging neemt: • Als de oudere gelooft het te kunnen, zal hij ook sneller geneigd zijn aan beweging te gaan doen; • Hoe meer plezier de bewoner heeft in de fysieke activiteit hoe makkelijker hij die zal volhouden; • Wie ondersteuning krijgt van zijn omgeving zal makkelijker meer gaan bewegen, dan iemand die van zijn kinderen of arts niet hoort dat fysieke activiteit belangrijk is. Meer bewegen = minder vallen Bewegingsprogramma’s moeten zich richten naar evenwicht, spiersterkte en uithouding. Het beste is beweging met lage tot gemiddelde intensiteit. Oefeningen die een sterke inspanning vereisen leiden eerder tot een verhoogde valkans. Een voortgezette en volgehouden training is ook veel effectiever dan slechts zelden beweging te nemen. Het type van beweging moet natuurlijk aangepast zijn aan de mogelijkheden en beperkingen van de doelgroep. Ouderen in een zorgcentrum moeten voldoende bewegen. Mensen kunnen tot op zeer hoge leeftijd spierkracht en uithoudingsvermogen trainen. Het is dus belangrijk om het bewegingsaanbod in het rusthuis vorm te geven. Mobiel blijven en vallen voorkomen

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

52 Het risico voor vallen wordt voornamelijk vergroot door verminderde spierkracht, problemen met de balans en afwijkingen in het looppatroon. Spierkracht neemt af als gevolg van het ouder worden en door gebrek aan beweging. Spierkracht is essentieel om het evenwicht te bewaren, maar ook om adequaat te reageren als er een valongeval dreigt te gebeuren. Problemen met de balans kunnen onder meer het gevolg zijn van een verminderd gevoel voor evenwicht, duizeligheid door bloeddrukdaling of een slechte controle over de spieren. Ook afwijkingen in het looppatroon zijn een aanleiding voor valongevallen. Zeer langzaam lopen en kleine passen zijn aanwijzingen voor een verhoogd valrisico. Motivatie, lichamelijke en geestelijke gesteldheid zijn bepalend voor de mogelijkheid om aan lichaamsbeweging te doen en daar effecten van te ondervinden. De motivatie van mensen om op hoge leeftijd nog van alles te veranderen is vaak niet groot en dat is begrijpelijk. Het is daarom belangrijk om zo efficiënt mogelijk te oefenen en het plezier in bewegen te benadrukken. Het is de taak van alle disciplines binnen het woon – en zorgcentrum, om de bewoners te motiveren tot meer algemene lichaamsbeweging.

8.5

Het belang van educatie108,109

Via educatie kan men een gezonde en veilige levensstijl bevorderen binnen een woon – en zorgcentrum. Educatie is een essentieel onderdeel binnen valpreventie. Via een educatief programma kunnen we het bewustzijn (over het belang van bewegen en de nood aan een veilige omgeving) van de populatie verhogen. En op deze manier kunnen er valaccidenten voorkomen. Het is belangrijk om de ouderen te motiveren tot meer lichaamsbeweging, tot het dragen van veilige schoenen, het veilig maken van de persoonlijke omgeving, enz. Een doeltreffende methode hiervoor is: ‘Peer education’. Binnen de interventies blijft educatie een belangrijk element. Het bewustzijn van de bewoners rond het thema valpreventie is helemaal niet hoog. Tot op heden is er bij de oudere populatie, weinig kennis aanwezig over de oorzaken en gevolgen van vallen. Het bewustzijn bij ouderen verhogen omtrent het belang van valpreventie is een op zich belangrijke bijdrage. Met educatie als enige strategie, zal men het aantal valaccidenten en letsels niet reduceren. Educatie moet hiervoor gecombineerd worden met andere bekende preventiemethodes.

8.6

Omgevingsinterventies

Een veilige aanpassing van de persoonlijke – en publieke omgeving van de cliënt is essentieel om valaccidenten te verhinderen. Omgevingsinterventies zijn een belangrijke aanpak binnen valpreventie. Het aanpassen van de kamer of het aanbieden van adequate hulpmiddelen aan de bewoner, kunnen heel dienstig zijn. Omgevingsinterventies mogen niet afzonderlijk gebruikt worden. Een combinatie van methodes waar oa. omgevinginterventies voorkomen, maken de interventie effectief. Omgevingsinterventies intensiveren het effect van de overige interventies.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

53

8.7

Heupprotectoren als preventie voor heupfracturen110,111,112,113,114,115 Een heupprotector is gemaakt uit schelpen van polyethyleen. Deze dienen ter bescherming bij een val, en zitten ter hoogte van de heupen. Er bestaan twee soorten protectoren: er zijn energie afstotende en energie opnemende heupprotectoren. Bij een val op de heup, kan de protector twee zaken verrichten. Ofwel stoot het de energie af naar de schelpen, of hij absorbeert de energie.

Het gebruik van een heupprotector kan het aantal fracturen beperken. Een fractuur van de heup komt meestal voor bij senioren. Het is een serieus en vooral levensbedreigend voorval. Het risico op heupfracturen kan vergroot worden door: • Osteoporose; • Laag gewicht; • Een zijwaarts valaccident op de heup. Heupprotectoren zijn echter niet bruikbaar als de oudere naar achteren valt. Hier wordt de breuk van de heup niet voorkomen. De heupprotector voorkomt echter een heupfractuur bij een zijwaartse val, die bij 76% van de cliënten het geval is. De effectiviteit van een heupprotector is echter niet wetenschappelijk bewezen. Er zijn rond dit onderwerp veel tegenstrijdigheden en ongelijkheden. Het jaarlijks voorkomen van heupfracturen, neemt toe met de leeftijd. Bij 84-plussers, komt een heupfractuur bij 17/1000 per jaar. Bij vrouwen ligt de incidentie veel hoger, een heupfractuur komt voor bij 27/1000 per jaar. De globale mortaliteit en invaliditeit bedragen beide ongeveer 25%, binnen het eerste jaar na een fractuur van de heup. Een heupfractuur bij ouderen is dus een serieuze zaak. Het is belangrijk om doeltreffende maatregelen te nemen om dergelijke fracturen te verhinderen. Het voorkomen van de mortaliteit en morbiditeit kan bereikt worden door correcte preventie. De heupprotector is een methode die geadverteerd wordt. Maar eerlijk gezegd heb ik mijn bedenkingen over de uiteindelijke werking ervan, want de heupprotector is een dure aanbeveling, die voorlopig nog niet terugbetaald wordt. Het is ook enkel aangeraden als de cliënt die zeker zal dragen, zowel overdag als ’s nachts. Therapietrouw blijft nu nog een groot probleem, te wijten aan ongemak bij het aandoen en dragen. Bijvoorbeeld: bij een urgent toiletbezoek, kan het tot een val leiden.

Besluit Door deze effectieve preventiestrategieën toe te passen binnen het valpreventieproject, is het mogelijk om effectief resultaat te boeken bij senioren binnen het woon – en zorgcentrum. Al de verschillende strategieën op afzonderlijke basis, hebben een positieve invloed op het reduceren van het valrisico. Het is belangrijk om preventie te voeren, door een combinatie van de verschillende strategieën te gebruiken binnen je preventiebeleid. Op die manier krijgt de cliënt een waaier van mogelijkheden voorgeschoteld en kan de ergotherapeut op een Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

54 eenvoudige wijze de cliënt motiveren om deel te nemen aan het preventieconcept.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

55

Inleiding Binnen een woon – en zorgcentrum is het belangrijk dat het personeel op de hoogte gebracht wordt van de nodige stappen die verricht moeten worden na een valaccident bij één van de bewoners. Alle personeelsleden van het multidisciplinair team moeten voldoende worden geïnformeerd. De procedure die hen te wachten staat na een val, moet duidelijk zijn binnen het team, dit zowel naar de cliënt toe, als wat er van het personeel zelf verwacht wordt te doen bij een dergelijke situatie. De verschillende taken zijn disciplinegebonden en vooraf afgesproken in multidisciplinair overleg. De taak van de ergotherapeut is ondermeer de plaats van de val onderzoeken, technieken aanleren, educatie en emotionele steun bieden aan de cliënt.

9

Wat is er belangrijk te verrichten na een val?116,117,118,119,120,121

9.1

Cliënten

Plaats van de val onderzoeken Een ongeval kan op eender welk ogenblik gebeuren op eender welke plaats. Het is natuurlijk belangrijk om na te gaan, op welke plaats de cliënt gevallen is. Hierdoor kan de eventuele aanleiding van het ongeval bekend worden. De cliënt kan zowel vallen in zijn kamer over een slordig tapijt, als door een gladde/natte toiletvloer in de badkamer. Of hij kan struikelen over een losliggende tegel in het tuinpad. Dit zijn allemaal zaken die de oorzaak kunnen vormen van een val. Er moet nagegaan worden op de locatie van het ongeval, wat de aanleiding heeft gevormd tot de val, en op die plaats moet men het probleem efficiënt oplossen. Mogelijks door het verwijderen van het tapijt uit de kamer van de cliënt, antislipmateriaal of steunbaren bevestigen in de badkamer of het effen maken van het tuinpad. De ergotherapeut zal nagaan wat de beste oplossing is of welk hulpmiddel het meest geschikt is, voor dat welbepaald probleem. Techniek “Hoe rechtstaan na een val” aanleren De meeste senioren kunnen na een val niet zelfstandig rechtkomen. De beste en gemakkelijkste manier om terug recht te staan kan aangeleerd worden. Het fenomeen “Lie time” komt geregeld voor bij senioren na een val. Wanneer cliënten na een val niet meer op eigen krachten kunnen rechtkomen en hierdoor langere tijd (“long lie”) op de grond liggen, spreekt men van “Lie time”. Dit kan leiden tot dehydratatie, hypothermie en decubitus. In het ergste geval (hoogstzelden) wordt de cliënt niet tijdig gevonden. De ergotherapeut geeft de volgende tips mee om na een val recht te kunnen komen, dit aan de hand van foto’s en zelfuitvoer voor verduidelijking: • Omrollen tot de cliënt zich op de buik bevindt; • Vervolgens moet de cliënt zich met beide armen naar boven duwen en op handen en knieën kruipen naar een stevig meubilair bv. zetel of tafel dat genoeg ondersteuning biedt om zich eraan op te trekken, dit tot men rechtstaat; • Het meubelstuk goed vasthouden; • Daarna moet de cliënt één voet op de grond plaatsen en met steun van dit been en beide armen, steunend op het meubelstuk, proberen recht te komen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

56 De ergotherapeut kan de cliënt deze stappen eens laten uitvoeren, want het is belangrijk te weten hoe vlug de oudere op deze manier kan rechtkomen. Wanneer een oudere op zijn rug terecht komt door een val, is het meestal voor oudere personen heel moeilijk om zich om te rollen naar buiklig. Zich omrollen naar buiklig is echter cruciaal om zelfstandig recht te komen na een val. Op de volgende foto’s wordt er stapsgewijs uitgebeeld hoe men kan recht geraken na een valpartij:

Een valongeval, de oudere ligt op zijn rug.

1) Omrollen tot u zich op buiklig bevindt.

2) Op beide handen steunen.

3) Zich met de voeten afduwen… Totdat u op de knieën komt te zitten.

4) Kruip naar een stoel of een ander stabiel voorwerp waarop u kan steunen om recht te komen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

57

5) Steun met uw handen op de stoel en hef uw knieën op, zodat één been gebogen is met uw voet plat op de grond. Steun met uw handen op de zitting van de stoel en sta recht.

Educatie Educatie wordt aan de cliënt aangeboden om een (volgende) val te voorkomen. Het is een essentieel component binnen het valpreventieprogramma. Bij het grootste deel van de bewoners is er weinig kennis aanwezig met betrekking tot de mogelijke oorzaken en gevolgen van een valaccident. Het verhogen van het bewustzijn, omtrent het belang van ongevallenpreventie, is op zich reeds een belangrijke bijdrage. Het is belangrijk om senioren te motiveren om te bewegen en mee te werken aan een veilige omgeving om vallen te voorkomen. Zoals het aanpassen van de woonomgeving in hun persoonlijke kamer, het dragen van veilig schoeisel, enz. is noodzakelijk. Methoden om dit doel te bereiken zijn voorlichtingsmateriaal zoals folders en artikels, het verlenen van advies bij een infonamiddag in het zorgcentrum, het uitvoeren van campagnes zoals een affichecampagne, om de oudere bevolking te informeren. Emotionele steun voor het gedrag van de oudere na een val De ouderen hebben meestal een negatieve houding tgv preventiemaatregelen, omdat die het eigen gedrag meestal veranderen. Oudere personen ervaren meestal vernedering/schande bij het installeren van handgrepen of andere hulpmiddeltjes. De meeste senioren verzetten zich ook tegen allerlei kameraanpassingen of gewoonteveranderingen die de oudere in de loop van zijn leven als normaal ondervond en volledig gewend was. Bijvoorbeeld de oudere aanzetten om meer aan algemene lichaamsbeweging te doen of zijn persoonlijke omgeving aan te passen. Valangst is een ernstig probleem omdat het meestal leidt tot vermindering van de zelfredzaamheid en zelfstandigheid, een toename van de afhankelijkheid en een afname van de mobiliteit. Al deze stoornissen leiden eveneens tot sociale isolatie van de oudere persoon. Het is niet zo van zelfsprekend om de bewoner te overtuigen om deze aanpassingen te verrichten binnen zijn omgeving. Er is voor deze patiënten meestal een flinke adaptatie nodig om hun geliefd bezit te verwijderen uit hun nieuw vertrouwd milieu. Het is dus heel belangrijk om de bewoners te motiveren om deze aanpassingen te verrichten en hen de aanwezige risico’s en gevaren duidelijk mee te delen. De ergotherapeut moet empathie tonen voor wat de cliënt op dat ogenblik meemaakt en emotionele steun bieden in de moeilijke momenten die de cliënt ervaart tijdens die periode van onmacht.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

58

9.2

Personeel122

Een betere toegewijde zorg en positieve vooruitgang (dus een vermindering van vallende ouderen) kan verkregen worden door het zorgvuldig registreren van de valaccidenten, waardoor er een stijging zal zijn van het aantal geformuleerde gevallen. Op die manier worden al de mogelijke problemen die de oorzaak vormen van de valaccidenten door de ergotherapeut in kaart gebracht. Het gebruik van een valagenda is het resultaat van de interventie. Hierdoor gaat men elke valincident beschrijven en aan het slachtoffer de nodige educatie aanbieden. Het uitvoeren van een valregistratie door het personeel is van essentieel belang. In de instelling kan men voorzien in regelmatig bijscholingen voor zowel personeel als vrijwilligers. Het is ook van belang dat het personeel –elke discipline afzonderlijk– op de hoogte is van wat hun specifieke taak nu is naar de gevallen cliënt toe. Adv een multidisciplinair overleg wordt er zorgvuldig aan elke discipline meegedeeld wat hun expliciete inbreng is binnen het team en wat de eventuele verwachtingen zijn van de groep naar die welbepaalde discipline.

Besluit Door een goede samenwerking binnen het multidisciplinair team, kunnen belangrijke te verrichten stappen na een valongeval op een veel vlugger, adequate en afgestemde manier gebeuren. Dit is zowel gunstig voor de cliënt, als voor een goede samenwerking van het team binnen het woon – en zorgcentrum. Een betere toegewijde zorg en het streven naar positieve vooruitgang, kan verkregen worden door zorgvuldige registratie van de valaccidenten door het personeel. Hierdoor zal er een stijging zijn van het aantal geformuleerde gevallen, zodanig dat de taak van de ergotherapeut vergemakkelijkt zal worden. De ergotherapeut zal alle mogelijke problemen die de oorzaak vormen van de valpartijen in kaart kunnen brengen, en op die manier zal hij zorgvuldig kunnen werken naar een geschikte aanpassing en/of oplossing voor het valprobleem.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

59

Inleiding Assessment is een onderdeel van de multifactoriële aanpak van de valproblematiek. In de eerste fase zal de ergotherapeut de identificatie verrichten van de hoogrisicogroep. Deze identificatie gebeurt enerzijds door onderzoek naar stoornissen met evenwicht en mobiliteit. Dit kan onderzocht worden aan de hand van assessment. De meest gebruikte testen om balans en mobiliteit te analyseren in het kader van valpreventie zijn: Test van TINETTI, Four Test Balance Scale, Timed chair-stand-test, Timed “Up and Go” test, Functional Reach Test, Nederlandstalige Falls Efficacy Scale International. Daarnaast gebruikt de ergotherapeut andere testen om het zicht, de pijngraad en allerlei andere indicaties te verklaren. Het afnemen van assessment is instellingsgebonden. Dit is vooral de taak van zowel de kinesitherapeut als van de ergotherapeut. Het hangt van instelling tot instelling af, wie er hiervoor verantwoordelijk is.

10

Assessment i.v.m. valpreventie123,124,125,126,127

Op cognitief vlak • MMSE van FOLKSTEIN; • Kloktest. Op vlak van balans en mobiliteit • Test van TINETTI De evenwicht – en gangevaluatieschaal van Tinetti geeft een gespecificeerde beschrijving weer van de functionele beweeglijkheid van de oudere. Als het niet mogelijk is om recht te komen vanuit een stoel met leuning en de bewoner meer dan twaalf voetstappen nodig heeft om rond zijn as te draaien, is het valrisico heel groot. • Four - Test Balance Scale De oudere moet enkele posities aannemen zonder schoeisel en zonder hulpmiddel. Hij moet de eerste drie posities aannemen gedurende de 10 seconden. De therapeut mag de cliënt helpen om de juiste positie aan te nemen, maar niet tijdens de uitvoering ervan. De test mag niet vooraf geoefend worden. Het resultaat is positief als de cliënt één van de houdingen niet kan aannemen gedurende de 10 seconden. • Barthel-index Een goede werktuig om ADL – en mobiliteitsreductie te meten. • Timed chair-stand-test Benodigdheden: stoel, zonder leuning. De oudere zit op een stoel met zijn armen gekruist voor de borst. Indien de stoel van een leuning voorzien is, mag hij die niet gebruiken om recht te komen. De bedoeling is dat de oudere zo vlug mogelijk rechtstaat en terug gaat neerzitten, dit moet hij 5 keer uitvoeren. De tijd dat de oudere nodig heeft bij het uitvoeren van de activiteit wordt opgenomen. Indien de oudere 14 seconden of meer nodig heeft om de test te beëindigen, wordt op de test positief gescoord.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

60

• De Timed “Up and Go” test Het is een eenvoudige test, waaruit heel vlug een beeld te verkrijgen is omtrent de mobiliteit van de oudere. De patiënten moeten tijdens deze test, vijf bewegingsoefeningen uitvoeren: Van uit zit met armleuning opstaan, wandelen over een afstand van drie meter, rond eigen as draaien, teruggaan en opnieuw beginpositie aannemen. De tijd die de persoon nodig heeft om deze handelingen te verrichten wordt gemeten in seconden. Het gebruik van een hulpmiddel tijdens de test is toegelaten. De test mag eenmaal vooraf geoefend worden. De vijf delen van de test worden individueel gescoord volgens de wijze van uitvoering. Er is sprake van valrisico als de cliënt > 14 sec. nodig heeft om de test te beëindigen. Er zijn echter nadelen aan deze test, het geven van een score is erg subjectief en de opgenomen gegevens zijn weinig gespecificeerd. De verkregen score vertelt ons niets over de aanleiding van het evenwichtsprobleem. De test dient steeds gestandaardiseerd afgenomen te worden. • Functional Reach test Bij deze test wordt de maximale reikwijdte gemeten om het algemeen fysiek functioneren van de cliënt te achterhalen. Er wordt gevraagd aan de oudere om met uitgestrekte armen zo ver mogelijk de romp voorwaarts te buigen zonder de voeten te verplaatsen. Met een meetlat die horizontaal ter hoogte van de schouder op de muur wordt bevestigd kan de maximale reikwijdte gemeten worden. • Nederlandstalige Falls Efficacy Scale International (FES-I) Een bekend en veelgebruikt instrument om valangst bij ouderen te meten is de Falls Efficacy Scale (FES). De FES blijkt echter vooral gericht te zijn op slechter functionerende ouderen en op activiteiten binnenshuis en blijkt minder geschikt te zijn voor ouderen, uit de algemene populatie, die geen betrekking hebben op sociale activiteiten die verband kunnen houden met valangst. FES-I is een betrouwbaar en valide instrument om valangst bij ouderen vast te stellen. Op vlak van pijn • Pijnschaal DOLO PLUS 2; • Vereenvoudigde gedragsschaal. Op vlak van zicht • E – test: er is een valrisico tgv het zicht, als de cliënt een visus heeft van ≤ 0,40. Met deze test wordt de gezichtscherpte geëvalueerd. In een goed verlichte ruimte, gaat de cliënt op 5 m. afstand van de therapeut staan. Als de cliënt normaalgezien een bril draagt, mag hij die aanlaten om de test uit te voeren. De test wordt met beide ogen tegelijkertijd verricht.

Besluit Door het uitvoeren van allerlei testen, kunnen de hoogrisicocliënten van de groep geïdentificeerd worden. Hierdoor wordt nagegaan of de cliënt stoornissen heeft met het evenwicht, gangpatroon en/of een verminderde spierkracht. Deze drie symptomen worden het meest frequent geassocieerd met valaccidenten. Door het resultaat van de assessment, kunnen de risicobewoners vervolgens worden Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

61 geëvalueerd in multidisciplinair verband. Op die manier kunnen specifieke multifactoriële interventies opgestart worden voor de hoogrisicogroep.

Algemeen besluit Cliënten binnen een woon – en zorgcentrum hebben een hoge leeftijd. De incidentie en het valrisico stijgen mee met hun leeftijd. Valpreventie is een thema die gezien de vergrijzing nog maar verder zal toenemen. Daarom is het belangrijk dat de preventie van valaccidenten bij senioren, een vast onderdeel wordt van de dagelijkse activiteiten binnen een instelling. Valpartijen komen duidelijk het vaakst voor in een woon – en zorgcentrum. Dit is te wijten aan de populatie binnen dergelijke instellingen. Senioren met een fysieke problematiek, lopen voornamelijk het hoogste risico op valongevallen door oa. hun mobiliteitsbeperkingen. Vallen gaat bovendien gepaard met ernstige gevolgen, die zelfs kunnen leiden tot sterfte. Deze consequenties hebben een negatieve invloed op de kwaliteit van leven van de oudere. Implementatie van dit preventiebeleid is dus van groot belang. Ergotherapie kan een meerwaarde betekenen in dit proces. De ergotherapeut is een deskundige in het verlenen van informatie en tips omtrent valpreventieve maatregelen. De ergotherapeut gaat op zoek naar alle negatieve factoren aanwezig in de omgeving van de cliënten en gaat dit zo adequaat mogelijk aanpassen, in samenspraak met de oudere en eventueel de familie. Andere disciplines spelen hier ook een belangrijke rol, daarom het belang van multidisciplinaire samenwerking binnen valpreventie. Vallen wordt veroorzaakt door een samenspel van factoren en daarom is een multidisciplinair beleid noodzakelijk. Een succesvolle interventie is dus afhankelijk van het draagvlak binnen de organisatie. De meest effectieve interventies zijn multifactorieel, aangezien de oorzaak van vallen eveneens te wijten is aan meerdere factoren. Preventiestrategieën die op meerdere determinanten gericht zijn, leveren de meeste resultaten op. Een combinatie van primaire en secundaire valpreventiestrategieën behoren tot de beste interventies binnen de preventie van valaccidenten. Dit beleid richt zich vooral op het voorkomen van vallen (door de risicogroep op te sporen) en het veilig aanpassen van hun publieke – en persoonlijke omgeving. Deze theoretische achtergrond zal in de praktische uitwerking van mijn eindwerk toegepast worden. De uitgevoerde ergotherapeutische interventies, specifiek gericht op de multifactoriële oorzaken van vallen kan u in hoofdstuk twaalf van mijn praktisch deel terugvinden.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

62

PRAKTIJK

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

63

Algemene inleiding Vallen is een probleem dat door meerdere factoren wordt bepaald. Een multidisciplinaire benadering is een must binnen valpreventie. Tijdens de praktische uitwerking van mijn eindwerk, werkte ik samen met verschillende disciplines. Het waarborgen van onderlinge communicatie was uiterst belangrijk, zodat multidisciplinair overleg mogelijk werd en alle disciplines inzicht kregen op de valproblematiek van de oudere. Op instellingsniveau werden er afspraken gemaakt omtrent taakverdeling voor de interventiefase. Elke discipline had hierbinnen een bepaalde taak te vervullen. De taken van de verschillende disciplines worden later weergegeven bij de aanpak van de risicofactoren. Het praktische gedeelte begint bij hoofdstuk elf, welke een korte voorstelling inhoudt van de Case-study. Hier verwijs ik naar de bijlagen voor meer informatie. In hoofdstuk twaalf beschrijf ik de uitgevoerde ergotherapeutische interventies tijdens mijn 12 weken stage in het woon – en zorgcentrum Sint – Henricus. Bij de multifactoriële interventies is het van belang om alle bewoners voldoende informatie te verschaffen rond het project valpreventie. Het bereiken van deze cliënten, werd volbracht door middel van educatieve en informatieve bronnen, zoals een artikel, een sensibilisatiefolder, een infonamiddag, enz. Al deze interventies kan u verder ophalen in dit hoofdstuk. Mijn bedoeling was om veranderingen aan te brengen in het zorgcentrum. Maar dit in een ruimere context. Zowel wijzigingen in het handelen (gedrag) van de bewoners, alsook de infrastructuur aanpassen en op die manier verbeteren. De intentie van mijn eindwerk was om valpreventie te implementeren en het project bekend te maken. Dit had twee redenen, enerzijds het valrisico bij de bewoners te reduceren en anderzijds een daling van het valcijfer op korte termijn werkelijk maken. Tot slot wordt het besluit weergegeven, hierin maak ik een conclusie over mijn uitgevoerde interventies en de meerwaarde van een ergotherapeut binnen het onderwerp valpreventie. Ik bespreek ook de plaats van de ergotherapie binnen het multidisciplinair team.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

64

11

Case-study (zie bijlage II - VII)

De “Case-study” werd voornamelijk uitgevoerd bij mijn drie volgcliënten binnen het woon – en zorgcentrum. Deze cliënten werden bewust gekozen. Deze personen hebben allemaal een fysieke problematiek (gang – en evenwichtsstoornissen) en daardoor is hun kans op vallen veel hoger. Mijn doel is om bij deze groep ouderen met specifieke fysieke stoornissen, adequate preventieve maatregelen te stellen en bovendien een educatief - en bewegingsprogramma uit te bouwen om binnen het kader van valpreventie, resultaat te boeken. De bedoeling hiervan is het valcijfer binnen het woon – en zorgcentrum drastisch te reduceren. De “Case-study” bevat drie belangrijke punten. Het begint telkens met een korte voorstelling van de cliënt, daarna wordt de “Case-finding” verricht en als slot is er een multifactoriële evaluatie van alle risicofactoren. Eerst en vooral heb ik aan dossierstudie gedaan en zo een korte voorstelling van mijn volgcliënten gemaakt. Zo kan u zich gemakkelijk een voorstelling maken van de cliënten en hun bijhorende mogelijkheden en/of beperkingen. In deze korte weergave van de cliënten, staan belangrijke gegevens die van invloed zijn voor het verdere therapieprogramma. Met andere woorden, al de essentiële informatie die een therapeut moet weten om te kunnen ingaan op de wensen en mogelijkheden van de cliënten. Zo kan men later in het proces de bewoners motiveren om deel te nemen aan de multifactoriële interventies. Daarna komt de “Case-finding”. Dit is de eerste fase van de “Case-study”. Hier heb ik de risicocliënten geïdentificeerd aan de hand van twee belangrijke componenten: • Via screenende vragen en een valanamnese, op deze manier heb ik een beter overzicht en bijkomende inlichtingen gekregen over de valgeschiedenis van de cliënten; • Daarna heb ik onderzoek gedaan naar de stoornissen met evenwicht en mobiliteit. Hier heb ik gebruik gemaakt van de ‘Timed Up and Go-test’. Tenslotte was er een multifactoriële evaluatie vereist om nauwkeurig het valrisico van de cliënt te kunnen beoordelen. Nu zijn we gekomen aan de tweede en laatste fase van de “Case-study”. In dit laatste stadium evalueerde ik alle mogelijke risicofactoren verbonden aan het vallen. Dit heb ik in multidisciplinair verband verricht. Ik werkte goed samen met de verpleegkundigen en kinesisten, waardoor wij op die manier tot een grondig resultaat zijn gekomen. De volgende risicofactoren werden onderzocht: Evenwicht en mobiliteit Evaluatie aan de hand van evenwicht – en mobiliteitstesten. De volgende testen werden bij de verschillende cliënten afgenomen: • Four Test Balance Scale; • Timed chair-stand-test; Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

65 • Functional Reach Test; • Tinetti Evenwichts – en mobiliteitstest. Medicatie In samenwerking met de verpleegkundigen werden de geneesmiddelen van de cliënten gecontroleerd en nagezien op een al dan niet verhoogd valrisico. Orthostatische hypotensie Evaluatie aan de hand van allerlei screenende vragen, om de kans op orthostatische hypotensie (of duizeligheid) te achterhalen en dus ook een verhoogd risico tot vallen na te gaan. Ik wou dit ook graag klinisch vaststellen. De vaststelling zijn we bekomen aan de hand van een bloeddrukcontrole in drie verschillende opnameperiodes. Zicht Het zicht werd geëvalueerd door het stellen van screenende vragen aan de cliënten. Er werd eveneens een evaluatie verricht van de gezichtsscherpte van de bewoner, door gebruik te maken van eenvoudige en praktische test: de lineaire E-test. Voeten en schoeisel Niet enkel hun voeten, maar ook hun schoeisel werden zorgvuldige geobserveerd om een nauwkeurige evaluatie te kunnen verrichten. Bij sommige cliënten werden er tips en nuttige informatie meegedeeld. Omgeving en gedrag Door het stellen van screenende vragen, werd zowel de woon – en algemene omgeving alsook het individueel gedrag van de cliënten achterhaald. Enerzijds werd advies gegeven om eventueel te denken aan een kameraanpassing bij cliënten met overbodige meubels en een overvloed aan obstakels die het risico op vallen sterk verhoogd. Anderzijds werd er bij het stellen van risicovol gedrag, raadgeving aangeboden om nieuw gedrag te vertonen. Valangst Evaluatie van valangst door middel van screenende vragen en het gebruik van een belangrijke test die de schrik om te vallen evalueert: De Nederlandstalige Falls Efficacy Scale International, of afgekort de FES-I. Al deze resultaten kan u bekijken in bijlage. Eveneens werden deze resultaten in ‘Mythos’ (het elektronisch zorgdossier) genoteerd, zodat alle disciplines van de uitslag op de hoogte waren.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

66

12

Multifactoriële interventies

In deze fase ga ik disciplinespecifieke interventies ondernemen. Iedere discipline vervult een bepaalde taak binnen de multidisciplinaire samenwerking. Maar het doorgeven van geobserveerde problemen en het verwijzen van de oudere naar andere disciplines indien nodig, blijft essentieel om doeltreffende interventies te verrichten.

12.1 Artikel Het maken van een kennismakingsartikel over ‘Valpreventie’ voor alle bewoners in het woon – en zorgcentrum Sint – Henricus. Het artikel verscheen in het maandelijkse activiteitenboekje ‘Picollo’ van het zorgcentrum. (zie bijlage VIII)

12.2 Nieuw valregistratieformulier Een valregistratieformulier ontwerpen dat aan de criteria van het zorgcentrum beantwoordt. De vraag was om een nieuw formulier te maken dat het registreren vergemakkelijkt voor het personeel. Hierbij wordt het noteren van het valaccident veel sneller en duidelijker uitgevoerd. (zie bijlage IX)

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

67

12.3 Sensibilisatiefolder Ontwerp van de folder ‘Valpreventie’, die overhandigd zal worden telkens bij een nieuwe opname in het zorgcentrum. De folder moet een antwoord bieden op welke handelingen vermeden dienen te worden en advies geven over hoe een valaccident kan verhinderd worden. (zie bijlage X)

12.4 Mind Manager Het samenstellen van een leidraad over valpreventie, voor het personeel in het woon – en zorgcentrum Sint – Henricus. De bedoeling van het document is, dat indien zich een valaccident voordoet degene die het opmerkt, handelt volgens de procedure beschreven in het document. (zie bijlage XI)

12.5 Affichecampagne Het rondhangen van aantrekkelijke en educatieve affiches in het woon –en zorgcentrum.(zie bijlage XII)

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

68

12.6 Opleidingssessie “Uniforme aanpak valpreventie bij thuiswonende senioren met een verhoogd risico in Vlaanderen” Deelname aan de opleidingssessie op donderdag 8 mei 2008 in ‘t Vijverhof te Izegem om 20 uur. Naar aanleiding van de info-avond, heb ik interessante informatie en ideeën meegekregen die nuttig waren voor de praktische uitwerking van mijn eindwerk. Zoals eenvoudige en praktische tips om met weerstanden van de cliënten om te gaan. Deze info-avond geeft dus duidelijk een meerwaarde gegeven aan mijn eindwerk. (zie bijlage XIII)

12.7 Gezelschapsspel ‘Huisje Weltevree’ 12.7.1 Korte voorstelling van het gezelschapsspel Het gezelschapspel ‘Huisje Weltevree’ is een informatief en leerrijk spel voor volwassenen, vooral gericht naar cliënten met een verhoogd valrisico.

Het spel bestaat uit een spelbord, die een plattegrond is van een huis met verschillende ruimtes: hal, garage, keuken, woonkamer, tuin en terras, trap, badkamer en slaapkamer. Er is natuurlijk ook bijhorend materiaal zoals 6 pionnen en 2 dobbelstenen.

Het spel bevat ook 128 opdrachtkaarten, die ongeveer overeenstemmen met 15 opdrachten per ruimte en 84 bonuskaarten waar er tekeningen opstaan van hulpmiddelen in verband met valpreventie. In de badkamer verstopt zich een ‘grote verlieskaart’, indien je die trekt kan je niet meer verder spelen. Er zijn 4 verschillende soorten opdrachtkaarten: • Een vraagkaart: je moet de vraag beantwoorden; • Een doekaart: je voert de bewegingsopdracht uit (samen met al je medespelers); • Een winkaart: er wordt een goede situatie beschreven. Je krijgt een beloning. Je mag een stap (paar stappen) vooruit gaan of je mag bonuskaarten nemen; • Een verlieskaart: er wordt een slechte situatie beschreven. Hier verlies je wat. Je moet een stap (paar stappen) achteruit of je moet bonuskaarten afgeven. Aan de zijkant van het spelbord is er ruimte voorzien om de opdrachtkaarten op hun plaats te leggen. Het spel wordt eigenlijk gespeeld zoals een ‘ganzenbordspel’. Onderweg kan je op twee soorten cirkels terechtkomen. Je hebt witte cirkels op het spelbord, daar blijf je gewoon staan, er is geen opdracht voor je voorzien en je doet dus niets. Bij de rode cirkels neemt de medespeler voor jou een opdrachtkaart van Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

69 het stapeltje dat hoort bij de ruimte waarin je terechtgekomen bent. Bv. de slaapkamer. De medespeler leest de opdracht voor en jij voert de opdracht uit. 12.7.2 Uitwerking activiteit Gezelschapspel voor de thuiszorg Het gezelschapspel ‘Huisje Weltevree’ is eigenlijk bedoeld voor cliënten van de thuiszorg. Het spelbord zelf is een plattegrond van een huis, met alle verschillende ruimtes die terug te vinden zijn in een normale woning. Dat het spel gemaakt was voor de thuiszorg, was dan duidelijk. Dit kon je onmiddellijk merken aan de naam van het gezelschapsspel zelf, maar ook aan de uit te voeren taken beschreven in de verschillende opdrachtkaarten. De opdrachtkaarten waren dan ook enkel van toepassing voor cliënten die nog thuis woonden. Maar sommige opdrachten konden gebruikt worden in de situatie van een woon – en zorgcentrum, doordat ze niet specifiek over de thuissituatie gingen, maar het meer algemene vragen/stellingen waren die ook kunnen plaatsvinden in een rusthuis. Ik heb er voor gezorgd dat deze kaarten die echter alleen voor de thuissituatie bedoeld waren, dan ook niet in het spel aanwezig waren tijdens de uitvoering van de activiteit. Ik heb zelf kaarten opgesteld die toepasselijk waren voor de huidige situatie in het woon – en zorgcentrum Sint - Henricus. Een aantal voorbeelden van deze aangepaste kaarten waren: Vraagkaarten • Categorie ‘Garage’ - “Wat maakt de vloer waar je op wandelt gevaarlijk? Mogelijke antwoorden zijn: drempels, slecht liggende vloertegels, materiaal dat blijft rondslingeren, rommelige en overvolle plaatsen, gladde vloeren, …” - “Zonder dat we erbij stilstaan gebruiken we in het dagelijks leven een aantal hulpmiddelen die ons kunnen helpen om niet te vallen. Kun je er minstens 2 opsommen? Antwoord: bril, schoenlepel, leuning, wandelstok, handvaten, …” • Categorie ‘Hal’ - “Is de volgende uitspraak waar of niet waar? Dagelijkse taken zoals een bezoekje brengen aan een medebewoner, deelnemen aan de activiteiten, zich naar het restaurant begeven om een glaasje te drinken, enz. gelden ook als bewegingsactiviteiten.” • Categorie ‘Troittor’ - “Geef een aantal voorbeelden van hoe je meer kunt bewegen in je dagelijks leven. Neem 1 bonuskaart per juist voorbeeld. Mogelijke antwoorden zijn: korte afstanden te voet proberen ipv met de rolstoel, de trap ipv de lift nemen, vaker korte wandelingen maken in de gang, dan te lange wandelingen in één keer doen, aan de dagelijkse activiteiten deelnemen,…”

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

70 • Categorie ‘Keuken’ - “Is de volgende uitspraak waar of niet waar? Hoe ouder de persoon, hoe ernstiger de gevolgen zijn na een valaccident. Antwoord: waar. Ouderdomsverschijnselen zijn één van de belangrijkste oorzaken van vallen.”

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

71

Winkaarten • Categorie ‘Woonkamer’ - “Je kamer staat overvol. Dat is onveilig. Je beslist om vanaf vandaag geen materiaal meer te laten rondslingeren. Je ontvangt twee bonuskaarten.” • Categorie ‘Hal’ - “De poetsvrouw heeft juist de vloer van je kamer gedweild. De vloer is nog nat. Je neemt plaats op een stoel in de gang en wacht geduldig af tot de vloer volledig droog is. Proficiat! Je hebt echt wel aandacht voor je eigen veiligheid. Ga 1 stap vooruit.” • Categorie ‘Tuin’ - “Je wilt genieten van de natuur en de frisse lucht buiten. Je vraagt aan het personeel om je te begeleiden tijdens een wandeling in de tuin. Proficiat! Valangst kan je overwinnen! Je mag 1 bonuskaart nemen.” • Categorie ‘Slaapkamer’ - “Je moet heel wat geneesmiddelen innemen. Je besluit dat met je huisarts te bespreken. Je wilt weten of de medicatie die je inneemt het risico op vallen verhoogt. Proficiat! Je mag opnieuw gooien. En je mag 2 bonuskaarten nemen.” - “Je vraagt aan het personeel om je bed op een hoogte te plaatsen waarbij je gemakkelijk in en uit bed kan stappen. Proficiat! Zo verlaag je de kans op vallen. Je mag opnieuw gooien. En je mag 2 bonuskaarten nemen.” • Categorie ‘Keuken’ - “Je wilt iets nemen boven je kast. Maar je kan er niet aan. Je twijfelt even om via de stoel het voorwerp te nemen. Je bedenkt je tijdig en je vraagt hulp aan het personeel om het in jouw plaats te doen. Proficiat! Je hebt echt wel aandacht voor je eigen veiligheid. Je mag opnieuw gooien. En je mag 2 bonuskaarten nemen.” Verlieskaarten • Categorie ‘Hal’ - “Je bent gevallen! Je had slippers aan om in de gang een wandeling te maken. Dat is onveilig. Laat de volgende keer je gevaarlijke slippers maar in de kast liggen. Doe stevige, gesloten schoenen aan! Sla een beurt over.” • Categorie ‘Tuin’ - “Het tuinpad ligt vol mos en bladeren. Je glijdt uit en verstuikt je voet.” Ga terug van waar je komt. Sla een beurt over. • Categorie ‘Garage’ - “Je struikelt over een put. Je valt. De dokter komt langs, de situatie is ernstig. Je hebt je voet gebroken en kan minstens 2 maanden niet stappen. Geef een bonuskaart af.”

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

72 • Categorie ‘Slaapkamer’ - “Je hebt een glas water laten vallen op de grond. Je hebt aan het personeel geen hulp gevraagd. Omdat het water niet onmiddellijk werd opgeruimd, glijd je erover uit. Ga terug van waar je komt. Sla je volgende beurt over.” Dus mits een aantal aanpassingen kon het gezelschapsspel gespeeld worden door de cliënten in het rusthuis.

Activiteit Educatieve activiteit, in kader van het verschaffen van informatie over valpreventie aan senioren in een woon – en zorgcentrum. Het was dan ook de bedoeling dat de cliënten meer zouden bijleren over het onderwerp ‘valpreventie bij senioren in een woon – en zorgcentrum’. Mijn uiteindelijke doel was om de bewoners alert te maken voor de negatieve gevolgen van vallen en hen te verrijken met informatie en tips, die gebruikt kunnen worden om een valaccident te voorkomen en ook om hun levensstijl hiernaar aan te passen in de toekomst. • Aantal deelnemers: 5 bewoners 1 ergotherapeut • Hoofddoel: de bewoners verrijken met allerlei informatie en nuttige tips om zo een (volgende) val te voorkomen en in de toekomst een betere levensstijl aan te nemen. • Doelstellingen van de activiteit: - Zinvolle dagbesteding; - Preventieve informatie verschaffen; - Positieve handelingen en goede levensstijl opnemen; - Algemene lichamelijke conditie stimuleren; - Groepsdynamiek stimuleren; - Concentratie stimuleren; - Sociale contacten bevorderen; - Zelfwaarde verhogen. • Duur: 1uur 30 minuten Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

73 De cliënten die in aanmerking kwamen om het spel te spelen waren bewoners met een verhoogd risico tot vallen, maar ook cliënten die zelfstandig het spel konden spelen. Het gezelschapsspel werd met 5 bewoners gespeeld en ik zorgde voor de begeleiding gedurende het spel. Als inleiding heb ik het spel (en de bijhorende spelregels) aan de bewoners uitgelegd en het nut van het gezelschapsspel toegelicht. Meteen werd het voor de bewoners duidelijk dat er met dit spel zowel veel plezier te beleven viel, als ook dat veel bijgeleerd kon worden. Dit bracht motivatie en enthousiasme met zich mee. Ik zorgde voor de coördinatie tijdens het spel en voor de correcte uitvoering van de activiteit. Ik heb hen meteen duidelijk gemaakt dat het spel eigenlijk bedoeld was voor ouderen die nog thuis wonen, maar evengoed kan gespeeld worden door ouderen die in het rusthuis verblijven mits de nieuwe aangepaste kaarten. ‘Huisje Weltevree’ was voor de cliënten geen ingewikkeld spel, alle bewoners vonden het vrij eenvoudig. Ze konden het allemaal goed meevolgen, en hielpen elkaar tijdens het spelen. Het beantwoorden van de vraagkaarten was niet altijd even gemakkelijk. Maar gezamenlijk werd altijd het antwoord gevonden. Op die manier leerden de bewoners van elkaar bij en was er tegelijkertijd een goede samenwerking tussen alle cliënten. De taak van het nemen of afgeven van bonus – en opdrachtkaarten heb ik op mij genomen. Ik las hen de opdrachtkaarten voor en hielp bij de uitvoering ervan. Bij de verschillende soorten opdrachtkaarten gaf ik meestal een woordje uitleg en/of verleende ik meer informatie (extra tips) bij het bepaalde thema.

12.8 Koffienamiddag met diavoorstelling ‘Valpreventie bij senioren in een woon – en zorgcentrum’ Een informatieve namiddag over valpreventie bij ouderen die in een woon – en zorgcentrum verblijven. Doelstellingen van de activiteit: • Zinvolle dagbesteding; • Preventieve informatie verschaffen; • Positieve handelingen en goede levensstijl opnemen; • Groepsdynamiek stimuleren; • Aandacht en concentratie stimuleren; • Sociale contacten bevorderen; • Zelfwaarde verhogen. Hierbij heb ik gebruik gemaakt van een PowerPoint presentatie zodat de bewoners op een duidelijke en eenvoudige manier de volledige voorstelling konden volgen. Bij afloop kregen de bewoners hand-outs mee, als geheugensteuntje en wegwijzer voor hun verdere handelingen in de toekomst. (zie bijlage XIII)

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

74

De volgende thema’s kwamen aan bod tijdens de presentatie: • Belangrijke weetjes; • De betekenis van valpreventie; • Waarom valpreventie belangrijk is; • Belangrijke feiten in ons rusthuis: - Aantal valaccidenten; - Meest frequente plaats van vallen; - Meest voorkomende tijdstip van de val; - Oorzaak van vallen. • De oplossing om deze feiten te reduceren; • Verrichte interventies door mezelf om valaccidenten te beperken en/of te voorkomen. Bespreking: De diavoorstelling verliep zoals ik het wenste. Ik heb de aandacht van de bewoners kunnen behouden, door de cliënten in de presentatie te betrekken. Ik heb ervoor gezorgd dat ze actief deelnamen aan de voorstelling door hen vragen te stellen, maar ook door tot bij hen te komen om bijvoorbeeld hun schoenen te controleren naar de veiligheid en stevigheid. Het was niet mijn bedoeling om voortdurend aan het woord te zijn. Ik wou interactie verkrijgen tussen mezelf en de bewoners, maar ook tussen hen onderling. Op deze manier kunnen ze van elkaar bijleren en komt iedereen aan bod met zijn/haar probleem en/of vraag. Achteraf heb ik feedback gevraagd aan de bewoners omtrent mijn presentatie. Alle bewoners waren tevreden met de voorstelling en hadden er veel uit bijgeleerd. In de wandelgangen hoorde je de bewoners over bepaalde punten napraten, dus zijn ze er wel degelijk mee bezig. Ik ben erin geslaagd om de nodige belangrijke informatie en tips aan de cliënten over te brengen. Ik heb mijn doelstellingen met succes bereikt.

12.9 Oefenprogramma in multidisciplinaire samenwerking Specifieke evenwichtsoefeningen gecoördineerd door de ergotherapeut, in samenwerking met de kinesitherapeut Wim Denolf. De therapiesessies worden door de ergotherapeut geleid en aan de cliënten gegeven.

12.10 Algemene lichaamsbeweging: evenwichtstraining en educatie in het kader van valpreventie 12.10.1 Preventieve oefeningen Specifieke bewegingsoefeningen gegeven door de ergotherapeut. Het is de bedoeling dat de cliënten aan de hand van deze evenwichtsoefeningen, controle krijgen over hun lichaam in de ruimte. Met andere woorden dat ze balanscontrole ontwikkelen of optimaliseren. De balanscontrole is afhankelijk van de mogelijkheden van het individu, de taak die uitgevoerd moet worden en de omgevingsfactoren. De evenwichtstraining werd in groepen van vier cliënten uitgevoerd, waarbij de bewoners elk om beurt de opdrachten moesten uitvoeren. De oefeningen werden zorgvuldig uitgelegd en telkens voorgetoond aan de cliënten. Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

75

Doelstelling Volgende doelstellingen werden bereikt bij de evenwichtstraining: • Evenwicht en coördinatie optimaliseren; • Risico op vallen reduceren; • Algemene lichamelijke conditie stimuleren; • Aanleren van een correcte omgang met dagdagelijkse problematiek; • Voorkomen van retropulsie beperken; • Gevoel van duizeligheid en draaierigheid ervaren en reduceren; • Evenwichts – en beschermreacties verhogen; • Anticipatoire mechanismen optimaliseren.

Oefeningen 1) Retropulsie rechtstaan vanuit zit en terug gaan zitten Om de retropulsie tegen te gaan, leer ik de cliënt eerst goed naar voren komen, vooraleer hij rechtstaat. Dit heb ik hen geleerd, aan de hand van verschillende oefeningen: • Steun op zitvlak stoel De cliënt gaat goed naar voor komen en met zijn handen op het zitvlak van de stoel steunen om veilig recht te staan. En hij gaat op zijn beurt terug gaan zitten door terug op het zitvlak te steunen. • Steun op leuning stoel De cliënt gaat goed naar voor leunen en met zijn handen op de leuning van de stoel steunen om veilig recht te komen. Daarna leer ik hem om terug te gaan zitten door terug op de leuning van de stoel met beide handen te steunen. Het is van belang dat de cliënten goed door de knieën buigen en traag gaan zitten. • Steun op stoelrug De cliënt gaat goed naar voor leunen en gaat met zijn vingers toetsen op de rugleuning van de stoel om zo veilig recht te komen. Daarna gaat hij op zijn beurt terug gaan zitten door opnieuw op de stoelrug te toetsen. • Steun op rollator De cliënt maakt de remmen van de rollator los. Het is de bedoeling dat de cliënt leert rechtstaan door zijn rollator naar voor te sturen (duwen) vooraleer hij gaat rechtstaan. De cliënt mag uiteraard niet aan de rollator hangen als hij terug gaat zitten. De controle moet vanuit de benen komen, hij moet goed door de benen buien en zijn zitvlak goed naar achteren doen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

76

• Zonder steun De cliënt gaat op de rand van de stoel/bed zitten en gaat goed voorover buigen en op die manier veilig recht gaan staan. Daarna gaat hij op zijn beurt terug zitten door goed door zijn benen te buigen en rustig te gaan neerzitten, zonder zich op de stoel/bed te ploffen.

Bevindingen: - De cliënten konden de oefeningen met behulp van een stoel en zonder enige belasting correct uitvoeren. - Twee van de vier bewoners hadden moeite om goed recht te komen met behulp van de rollator. Maar na enige training is dat in orde gekomen. De juiste techniek was bij alle bewoners onder de knie. - Echter één enkele bewoner had moeite om zonder steun recht te komen. Dit was te wijten aan het niet correcte plaatsen van de voeten bij het rechtstaan. Zijn voeten waren te ver naar voren gericht. Zijn hele gewicht steunde enkel op zijn hielen, waardoor hij telkens zijn evenwicht verloor en niet recht raakte. Door hem te wijzen op de juiste plaats waar de voeten moeten komen – zo ver mogelijk naar achteren – is het uiteindelijk na enige training gelukt om recht te komen zonder retropulsie. 2) Accentuering van het vestibulair systeem en nekproprioceptie Trainingsoefeningen bij duizeligheid en draaierigheid: Hier doet de cliënt hoofd – en nekbewegingen om hem de kans te geven zijn vestibulair systeem in combinatie met de proprioceptie van zijn nek op de proef te stellen. Rekeninghoudend met de reactie van de cliënten heb ik deze systemen intensiever uitgelokt. Na de oefeningen wordt er steeds aan de cliënt gevraagd of hij last heeft van duizeligheid of draaierigheid. • Hoofd draaien van links naar rechts (en omgekeerd) De cliënt gaat zijn hoofd van links naar rechts draaien en omgekeerd. Naarmate het goed verloopt, gaat de cliënt steeds verder en verder proberen, waarbij hij op een duur zijn romp zal meedraaien en achter zich zal kunnen kijken. Er wordt ook aan de cliënt gevraagd om (naar eigen mogelijkheden) steeds vlugger en vlugger deze oefening te verrichten. Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

77

• Hoofd van onder naar boven bewegen (en omgekeerd) De cliënt gaat zijn hoofd van onder naar boven bewegen. Hij zal goed zijn kin op zijn borst drukken en zijn nek zo ver mogelijk strekken tot zijn hoofd volledig naar boven is. Naarmate deze oefening goed gaat, mag de cliënt met de romp doorzakken naar voor en zich dan helemaal naar boven strekken. Om praktisch te werken, heb ik de eerste twee opdrachten in groep laten uitvoeren. Echter deed elke cliënt de oefeningen op eigen tempo en op individuele basis aangezien de persoonlijke mogelijkheden ver van elkaar verwijderd zijn.

Draainissen kunnen veroorzaakt worden door snelle hoofdrotaties. Het is belangrijk om de cliënt aan te raden om zijn handelingen in het dagelijks leven, niet in een gehaast tempo uit te voeren. Door een traag/rustig tempo aan te nemen kan duizeligheid en draaierigheid vermeden worden. • Voorwerp oprapen De cliënt gaat zich met zijn hand (afwisselend links – rechts) naar de grond begeven. Daarna mag de cliënt de sleutelbos met zijn hand (afwisselend links – rechts) oprapen en aan de ergotherapeut afgeven, die de sleutelbos op een redelijke hoogte (links/ rechts of achter/voor) boven het hoofd van de cliënt opvraagt. • Rechtkomen van liggende houding naar rechtstaande houding De cliënt moet van een volledige liggende houding op bed, terug rechtstaan, en daarna opnieuw volledig gaan liggen. Dit moet de cliënt proberen sneller en sneller uit te voeren. Deze activiteit wordt zowel vanuit de linker – als de rechterkant van de cliënt uitgevoerd. Met deze training leerde ik de cliënten veilig rechtstaan, zo ontwikkelen ze controle over romp en nekbewegingen zonder hinder te merken van de vestibulaire draainissen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

78

Bevindingen: - De cliënten ondervonden geen problemen om deze oefeningen uit te voeren. - Enkel één cliënt ondervond bij deze oefeningen een toestand van draaierigheid. - Bij het oprapen van de sleutelbos ondervond geen enkele bewoner draaiingen. De opdracht werd door alle cliënten correct uitgevoerd zoals gevraagd. - Het rechtkomen van een liggende houding naar een rechtstaande houding uit bed, verliep minder vlot voor enkele bewoners. - De cliënten vonden het lastig om telkens enkele keren na elkaar, volledig recht te staan en terug te gaan neerliggen. Alle bewoners ondervonden dan ook een toestand van draaierigheid en duizeligheid. - Twee van de vier bewoners konden de oefening niet op een verhoogd tempo uitvoeren. Een cliënt met CVA rechts, had moeite om langs zijn linker zijde uit bed te komen. Dit gebeurde dan echter op een traag tempo. Een bewoner met een heupprothese, had moeite om zich op haar zij te draaien om uit bed te komen. Dit vertraagde haar tempo van uitvoering. De overige twee cliënten konden op een redelijk snel tempo de opdracht uitvoeren, maar moesten opletten dat ze hun evenwicht niet verloren bij het rechtstaan. Dit was soms het geval, waardoor er aan de cliënten gevraagd werd om eventjes uit te rusten. 3) Training van evenwichts – en beschermreacties Bij deze training gaan de cliënten dynamische activiteiten in stand uitvoeren. De bewoners zullen verschillende evenwichts – en beschermreacties moeten uitvoeren ter hoogte van de romp, de onderste - en de bovenste ledematen. Elke beweging en richting zal afzonderlijk getest worden, zo krijg ik een goed idee van hun reactievermogen. Het reactievermogen van de meeste cliënten was verwonderlijk heel goed. Ze konden op een gepaste wijze reageren op de opgelegde opdrachten. Als de cliënten de afzonderlijke richtingen beheren (puntje 2: accentuering van het vestibulair systeem en nekproprioceptie), dan kan ik met mijn oefenprogramma overgaan naar voordurend richtingveranderingen en naar de voorbereiding op kruispassen. Dit voeren we samen uit als volgt: o Op stand o Mars En dit om veiligheid te creëren tijdens de activiteiten. • Achterwerk tegen paal/muur De cliënt gaat met zijn zitvlak tegen de muur leunen en terug proberen recht te komen, met een wandelstok horizontaal in de handen. De voeten mogen niet bewegen. Ze blijven op de plaats van vertrek tijdens het uitvoeren van de oefeningen. Naarmate het goed gaat, zal de cliënt telkens een stap vooruit mogen om zo de opdracht een graad te vermoeilijken. En dit zo ver mogelijk, rekeninghoudend met de mogelijkheden van de cliënten. • Met het achterwerk naar de paal/muur begeven, maar niet aanraken Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

79 De cliënt staat met zijn rug naar de muur. Hij gaat zich met zijn zitvlak naar de muur begeven, maar mag hem niet aanraken. De voeten mogen niet bewogen worden. Ze blijven op de plaats van vertrek tijdens het uitvoeren van de oefeningen. De ergotherapeut waarschuwt de cliënt als hij er bijna is, zodat de cliënt zich terug kan rechten. Dit is een moeilijke opdracht, de oefening was niet uit te voeren door de cliënten. • Hoofd tegen de muur (met kussen) De cliënt staat met zijn rug naar de muur. Hij moet enkel met zijn hoofd tegen het kussen leunen dat tegen de muur rust. Daarna moet hij proberen om terug recht te komen. De voeten mogen niet bewegen. Ze blijven op de plaats van vertrek tijdens het uitvoeren van de oefeningen. Naarmate het goed gaat, mag de cliënt telkens een stap vooruit gaan om de oefening te vermoeilijken. En dit zo ver mogelijk, rekeninghoudend met de mogelijkheden van de cliënten. • Handen tegen de muur De cliënt staat recht voor de muur. Het is de bedoeling dat de cliënt voorover buigt en zich met zijn handen naar de muur begeeft. Daarna moet de cliënt zich terug wegduwen om terug veilig recht te staan. De voeten mogen niet bewogen worden. Ze blijven op de plaats van vertrek tijdens het uitvoeren van de oefeningen. Naarmate het goed gaat, mag de cliënt een stapje achteruit gaan om zich verder van de muur te verwijderen en de oefening dus te vermoeilijken. De oefening kan men makkelijker maken door de cliënt een stap vooruit te laten zetten, telkens als hij zich naar de muur begeeft.

• Zijdelinks contact maken met de paal/muur De cliënt staat naast de muur. Hij moet proberen zo hoog mogelijk de muur aan te raken. En daarna terugkeren naar zijn rechtstaande houding. Dit vergt steun op 1 been, waardoor deze oefening een graad moeilijker is dan de vorige opdrachten. • Voeten van de therapeut volgen De cliënt staat voor de ergotherapeut. De cliënt moet trachten de voet van de therapeut te volgen. Zowel linker als rechter voet spelen mee in de opdracht. Eerst mag hij steun zoeken met een hand op de muur. Daarna neemt de therapeut beide handen vast van de cliënt. Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

80

• Mars Opdracht 1: De cliënt moet vooruit stappen tot de ergotherapeut hem vraagt om te stoppen. Als de ergotherapeut ‘stop’ roept, moet hij achteruit stappen. De oefening gaat zo verder, zodat de cliënt voordurend moet wisselen tussen vooruit en achteruit stappen. Opdracht 2: De cliënt moet opzij stappen van links naar rechts en omgekeerd. Dit moet hij zo vlug mogelijk doen. Opdracht 3: De cliënt moet vooruit stappen, na een aantal stappen rond zijn as draaien en terug verder stappen. De cliënt mag deze oefening daarna ook proberen terwijl hij achteruit stapt. Ik vraag daarna aan de cliënt om de oefening te herhalen maar rond te draaien in de andere richting.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

81

Bevindingen: - De cliënten ondervonden enige weerstand bij het uitvoeren van de meeste opdrachten. - De helft van de cliënten had schrik om met hun zitvlak/hoofd contact te maken met de muur, waardoor ze automatisch als beschermmechanisme hun voeten bewogen. - Het juist niet aanraken van de muur met het achterwerk is bij geen enkele bewoner gelukt. Alle cliënten raakten de muur aan en konden zich niet op tijd opnieuw recht trekken. - De mars verliep goed, de cliënten voerden de drie opdrachten zonder problemen uit. Echter het versnellen van het tempo tijdens deze oefening was niet mogelijk, omdat de cliënten dan evenwichtsstoornissen ondervonden en zo kans maakten op een val. - De voeten van de therapeut volgen, verliep eveneens goed. Bij deze opdracht, ondervonden de bewoners geen problemen. 4) Compensatie visueel en sensorische systemen Met de ogen open De cliënt gaat hier met de ogen open vooruit stappen tot een bepaald punt. Met gesloten ogen De cliënt gaat hier een bepaald punt voor zich fixeren en daarna met gesloten ogen ernaar toe wandelen. De ergotherapeut roept stop zodra de cliënt op zijn bestemming geraakt. Bevindingen: - Deze opdachten verliepen zonder probleem. De meeste cliënten konden de oefening met zowel open als gesloten ogen correct uitvoeren. - Eén cliënt had moeite om alleen met gesloten ogen zijn eindpunt te bereiken. Hij vertoonde gangstoornissen: hij hief zijn voeten hoog op, en spreidde zijn benen wat meer uit elkaar. Bij het hem begeleiden naar zijn eindbestemming, waren die gangstoornissen minder aanwezig.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

82

5) Planning en anticipatoire mechanismen Deze oefeningen zijn bestemd voor cliënten met planningsproblemen en evenwichtsstoornissen. Door gebruik te maken van een kunstmatig hindernissenparcours, krijg ik inzicht in de planningsmogelijkheden en evenwichtscapaciteit van de cliënt. Het voortdurend wijzigen van het parcours geeft ons informatie over de planningsmogelijkheden en de anticipatoire capaciteiten van de bewoners. Kleuren De cliënt moet zich in het parcours verplaatsen op de figuren volgens de opgegeven kleuren. Bv. de bewoner moet aan het einde van het parcours geraken door zich enkel van een blauwe cirkel naar een rode cirkel te begeven. Vormen De cliënt moet zich in het parcours verplaatsen op de figuren volgens een bepaalde vorm. Bv. de bewoner moet aan het einde van het parcours geraken door zich enkel van een rechthoek naar rechthoek te verplaatsen. Hij mag niet op de cirkels staan. Kleuren en vormen De cliënt moet zich in het parcours verplaatsen op de figuren volgens een bepaalde vorm en kleur. Bv. de bewoner moet aan het einde van het parcours geraken door zich enkel van een rode rechthoek naar rode rechthoek te verplaatsen. Hij mag geen andere vorm of kleur aanraken. Combinatie kleuren De cliënt moet zich in het parcours verplaatsen op de figuren volgens twee bepaalde kleuren. Bv. de bewoner moet aan het einde van het parcours geraken door zich enkel te verplaatsen van rood naar blauw. Het is van belang dat de cliënt eerst rustig het parcours bekijkt, vooraleer hij de opdracht uitvoert. << Voordenken ipv nadenken >> Door het uitvoeren van eenvoudige of moeilijke dubbeltaken, krijg je een beeld van hoe automatisch de mars bij de cliënt verloopt, tijdens een bijkomende cognitief gerichte opdracht.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

83 Bevindingen: - De helft van de cliënten heeft goede planningsmogelijkheden. Deze ene helft van de bewoners inspecteerden eerst goed het parcours, vooraleer zij de opdracht uitvoerden. De overige cliënten begonnen meteen aan de oefening en bekeken het parcours maar eens vluchtig, waardoor ze na een tijdje in de problemen kwamen. Ze raakten vast en hadden geen mogelijkheden meer om zich verder te verplaatsen in het parcours. - Twee van de vier cliënten hadden moeilijkheden om hun evenwicht te behouden tijdens het doorlopen van het parcours, waardoor begeleiding noodzakelijk was. - Via deze oefening traden er balansproblemen op, bij bewoners die met de overige evenwichtsopdrachten geen moeilijkheden hadden. - Bij deze opdracht kregen de cliënten dubbeltaken, waardoor ze met meerdere factoren rekening moesten houden. - Maar ook de stapafstand tussen de verschillende figuren was soms groot, waardoor de cliënt een grotere pas moest zetten. Hier werd het evenwicht van de bewoner drastisch getest. 12.10.2 Omgaan met probleemsituaties Het is uiteindelijk de bedoeling dat de opdrachten zo goed mogelijk aansluiten bij de dagdagelijkse problemen die kunnen voorkomen bij de cliënten. Zoals, het veilig hanteren van de rollator. Dit is noodzakelijk voor een zorgvuldige opbouw van het oefenprogramma. Om vertrouwen te creëren, moet de cliënt zelf inzicht krijgen in zijn reële mogelijkheden. De taak en de omgevingsfactoren moeten in overeenstemming gebracht worden met de mogelijkheden van de cliënt en zijn eventuele beperkingen. • Gebruiken van de rollator Transfers met persoonlijk hulpmiddel: Hoe met de rollator stap voor stap een hindernis oversteken. • Oprapen van een voorwerp De cliënt moet voorwerpen nemen van op verschillende hoogtes. Bv. de laagste stand is het oprapen van een blad op de grond.

-

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

84

• Trap op - en afgaan De cliënt aanleren hoe op een veilige manier de trappen op en af te gaan.

• Rechtstaan van op een mat Er wordt hiervoor een specifieke training gegeven naar valangst toe. De training heet: ‘Hoe rechtkomen na een val?’ In deze training wordt er aan de oudere geleerd hoe recht te komen na een valpartij. Hij mag in het begin op steun rekenen van een tafel, stoel en als laatste van een rollator. Daarna moet hij indien mogelijk, de oefening uitvoeren zonder zich ergens vast te houden. Eerst wordt er door de ergotherapeut de juiste houding voorgetoond, en eventueel wordt er gebruik gemaakt van reële foto’s om de cliënten een geheugensteuntje aan te bieden.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

85

Bevindingen: - Het veilig gebruiken van de rollator verliep heel vlot en zonder moeite. De techniek was meteen onder de knie bij alle bewoners. - Het oprapen van voorwerpen op verschillende niveaus werd door alle cliënten goed uitgevoerd. Geen enkele cliënt had hierbij problemen. - De cliënten veilig leren de trap op en afgaan werd met één cliënt uitgevoerd die in staat was om het te doen waarbij het risico op enig gevaar heel klein was. De cliënt heeft een veilige houding om de trap op en af te gaan. Hij gebruikt beide handen om zich aan de leuning vast te houden en zette beide voeten trede per trede. - Het rechtstaan van op een mat, gebeurde bij twee cliënten verbazend goed en vlug. Zij konden zich zelfstandig van een liggende houding door middel van een stoel terug recht helpen. Een derde cliënt kon evengoed zelfstandig rechtkomen, maar dit gebeurde met mondelinge begeleiding. Hij had er ook heel wat moeite mee, het gebeurde met veel pogingen en aanmoediging door de ergotherapeut en de andere bewoners. Bij een vierde cliënt, is het totaal niet gelukt om zelfstandig of mits begeleiding recht te komen. De oefening kon door geen bewoner uitgevoerd worden, zonder zich ergens aan vast te nemen om terug recht te komen. - Ik heb echter ook opgemerkt, dat er vrij veel cliënten waren die de eerste stap tot deelname aan de oefening niet durfden zetten. - Er waren enkele bewoners die de opdracht niet aandurfden en dus niet wouden deelnemen aan de activiteit. (= omgaan met weerstand) Besluit oefenprogramma Het oefenprogramma ‘Valpreventie’ was geschikt voor de mobiele en nietdementerende populatie van het woon – en zorgcentrum. Het oefenprogramma kreeg positieve reactie van de bewoners, ze waren tevreden met de soorten oefeningen en hun bijzondere bijdrage aan de preventie van valpartijen. Het programma was een succes. Door een variëteit van opdrachten afgestemd op hun mogelijkheden, was het mogelijk om de cliënten te motiveren om aan de activiteit deel te nemen. Het oefenprogramma bestond zowel uit eenvoudige, als uit moeilijkere opdrachten. Er zaten ook oefeningen tussen die wat gewaagd waren voor deze populatie. Zoals de training van evenwichts – en beschermreacties. De meeste bewoners hadden wat moeite om deze oefeningen te verrichten. Maar ik zou totaal niet overwegen om deze oefeningen uit het oefenprogramma te verwijderen. Het is niet de bedoeling om hen enkel eenvoudige opdrachten aan te bieden die ze zonder moeite aankunnen. Een uitdaging is altijd goed meegenomen. De senioren waren opgetogen om moeilijke taken te proberen. Enerzijds gaf dit hen een verhoging van hun zelfwaarde, als de oefeningen bovendien goed gelukt waren. Anderzijds waren de bewoners tevreden met hun deelname aan de opdrachten. Ze waren vooral trots dat ze het gedurfd hadden. Ik vind de opdrachten (“omgaan met probleemsituaties”) die het meest aansluiten bij de dagdagelijkse problemen van de cliënten, het boeiendste binnen het oefenprogramma. Het is belangrijk de ouderen aan te leren hoe om te gaan met problemen die kunnen voorkomen in hun dagelijks leven. Vooral het goed hanteren van hun hulpmiddel, het veilig oprapen van een voorwerp en hoe recht te staan na een valpartij. Deze omstandigheden zijn binnen valpreventie heel belangrijk. Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

86

12.11 Gang(re)educatie128 Individuele gangeducatie bij cliënten die moeilijkheden ondervinden tijdens het stappen met hun persoonlijk hulpmiddel: de rollator/looprek. Als de bewoner niet zo goed kan lopen zonder zijn evenwicht te verliezen, is een rollator een goede oplossing. De cliënt kan hiermee zelfstandig wandelen, zonder hulp van anderen. Sommige cliënten hebben een rollator als hulpmiddelen, maar gebruiken die niet zoals het moet. Hierbij heb ik individuele gangeducatie aangeboden, bij die bewoners die problemen ondervinden tijdens het wandelen met een rollator. Bovendien kregen de senioren allerlei informatie en tips om een valaccident te voorkomen. Tips: • De juiste hoogte is van belang om goed overweg te kunnen met de rollator. De rollator kan alleen goed gebruikt worden als de handvatten op de juiste hoogte zijn ingesteld. Als de rollator te hoog staat, loopt de oudere met opgetrokken schouders, wat bovendien zorgt voor pijn. Als de rollator te laag staat, heeft de cliënt geen steun aan de rollator; • De rollator heeft een goede hoogte, indien de handvatten en de polsen (horloge) van de cliënt dezelfde hoogte hebben wanneer de bewoner zijn armen langs zijn lichaam laat hangen; • Belangrijk is een juiste houding tijdens het stappen met een rollator. Een persoon heeft de meeste steun aan zijn rollator als hij tussen de handvatten van de rollator loopt. En het is ook van belang dat de cliënt zo recht mogelijk loopt; • Het vervoeren van zware boodschappen is niet gunstig voor de rollator; • Als de cliënt op de rollator gaat zitten is het van essentieel belang dat hij zijn parkeerrem gebruikt. Dit kan een valaccident voorkomen; Maar er wordt toch geadviseerd om dit best niet te doen; • Remkabels die uitsteken, kunnen eventueel voorzichtig samengebonden worden zodat die geen obstakel vormen tijdens het stappen; • Een niet goed werkende rem of een band die niet goed draait, kunnen eveneens een val veroorzaken. Een rollator moet minimaal 1 keer per jaar gecontroleerd worden. Er wordt oa. voornamelijk nagekeken of de remmen of banden niet versleten zijn, het frame geen gebreken heeft, de moeren aangedraaid moeten worden, enz.; • Wanneer de rollator veel problemen begint te vertonen, is het best na te gaan of de rollator wel niet te oud is. Mogelijk heeft de cliënt recht op vervanging. Dit kan het zorgcentrum of de familie van de cliënt gemakkelijk nagaan.

12.12 Aanpak risicofactoren 12.12.1 Medicatie In samenspraak met de dokter en de hoofdverpleegkundige werd de mogelijkheid besproken om het aantal voorgeschreven en niet –voorgeschreven geneesmiddelen te verminderen om zo het verhoogde valrisico te reduceren. Polyfarmacie kan dus een belangrijke rol spelen omwille van onderlinge interactie. Multidisciplinaire samenwerking was hier vereist aangezien dit het terrein is van de dokter en de verpleegkundigen. Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

87 Het is belangrijk om de familie van de cliënt in te lichten, over bepaalde gemaakte afspraken rond de medicatie van de oudere. 12.12.2 Orthostatische hypotensie Het is algemeen gekend dat orthostatische hypotensie een verhoogde kans op vallen veroorzaakt. Vooral senioren die een bloeddrukdaling doen bij het rechtkomen of die last hebben van draaierigheid en duizeligheid, hebben een verhoogd risico op een valaccident. Daarom is het belangrijk dat de ergotherapeut maatregelen treft om het te voorkomen en dit in samenwerking met de dokter en de verpleegkundigen. Algemene maatregelen: - In eerste instantie proberen alle uitlokkende medicatie te vermijden: diuretica (vochtafdrijvende middelen), antihypertensia (bloeddrukverlagende middelen), anti-anginosa (geneesmiddelen tegen een hartkramp), enz.; - De cliënt erop wijzen hoe hij best moet opstaan: het is aangewezen om het hoofdeinde van het bed omhoog te zetten of eventjes te blijven zitten aan de rand van het bed en bij duizeligheid te gaan zitten of te liggen; - Bij warm weer, geen lange wandelingen maken; - Vasodilatatie vermijden: hete baden en warm vochtig weer kunnen orthostatische hypotensie veroorzaken. Het gebruiken van alcohol geeft perifere vasodilatatie; - De oudere aanraden om voldoende vocht in te nemen; - Elastische kousen adviseren in samenspraak met de huisarts: best reiken deze kousen tot het bovenbeen. Dit helpt de circulatie van de bloedsomloop te verbeteren. Deze elastische kousen kunnen alleen mits een doktersvoorschrift aangekocht worden. 12.12.3 Zicht Bij visusstoornissen, is het van belang om de oudere aan te zetten tot het maken van een afspraak met de oogarts om verder onderzoek te verrichten. De familie van de oudere kan instaan voor het maken van een afspraak met de oogarts. Na het afnemen van een E-test, is het onze taak de oudere door te verwijzen naar een specialist. Want een verminderde diepteperceptie en contrastgevoeligheid, verhogen het risico tot vallen. Problemen met het zicht vormen ook een probleem voor de posturale controle. Het is belangrijk om de familie en het multidisciplinair team te adviseren om regelmatig de bril van de bewoner te reinigen. Dit kan de voornaamste reden zijn voor een verminderd zicht van de oudere. 12.12.4 Voeten en schoeisel Voetcomplicaties of het lopen met risicohoudende schoenen kunnen een valaccident veroorzaken. Het nemen van maatregelen binnen dit onderwerp is belangrijk bij valpreventie. Ik gaf advies aan de oudere om geen gevaarlijk schoeisel te dragen. De kenmerken van gevaarlijke schoenen zijn: onvast, open aan de achterkant, een hoge hak, gladde zool en stege zolen. Schoeisel is een heel belangrijke factor voor valpreventie. De cliënt kan aangeraden worden om stevig gesloten schoeisel te kopen met antislip zolen, een lage hak (ideaal is 2,5 cm) en zeker niet rond te lopen op kousen of in slippers. Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

88 Onderzoek van de voeten op volgende aandoening kan de ergotherapeut ook een belangrijke reden aangeven van het eventuele probleem. Meest voorkomende aandoeningen zijn: eeltknobbels, teenafwijkingen, ingegroeide nagels, blaren, zweren en amputatie van tenen. Of de aanwezigheid van drukpunten, open wonden en diabetes met vermoeden van aantasting diepe gevoeligheid. Een individueel bezoek bij elke risicobewoner was noodzakelijk, om een gepast schoeisel aan te raden. Een goede voetverzorging is dus van essentieel belang. De familie van de bewoner kan hier een belangrijke rol spelen. Zij kunnen instaan voor het vervoer van en naar de pedicure of voor het maken van een afspraak met de pedicure, om frequent langs te gaan in het WZC. Maar ook een bezoekje brengen aan de schoenwinkel is eerder de taak van de familie. Het is belangrijk om in ons achterhoofd te houden, dat het woon – en zorgcentrum voor deze mensen hun ‘thuis’ is. Als ergotherapeut kan je de cliënten informeren en adviseren, zodanig dat ze gemotiveerd zijn om je raadgeving op te volgen. Maar hier houdt ons taak op. Je kan de oudere niet dwingen/ verplichten om in zijn ‘huis’ geen slippers te gebruiken, of (bij de dames) geen schoeisel te kopen met een hak. Zorgvuldig kunnen omgaan met weerstand, is ook een bijkomende taak van de ergotherapeut binnen valpreventie. 12.12.5 Omgeving en gedrag Risicovol gedrag en gevaarlijke situaties in de omgeving van de bewoner, zijn eveneens belangrijke risicofactoren voor vallen. Een adequate kameraanpassing of praktische wijzigingen in zijn omgeving, geven een doeltreffend resultaat aan cliënten die al een valgeschiedenis hebben of beperkt zijn in hun mobiliteit. Als ergotherapeut geven we advies over alle risicovolle situaties in de kamer van de cliënt en in samenspraak met de bewoner gaan we zijn omgeving eventueel aanpassen. We raden de cliënt aan om gevaarlijk materiaal (zoals tapijten, overbodige meubels, enz.) te verwijderen om het risico tot vallen te verminderen. Om de veiligheid van de cliënten te garanderen en dus zorgvuldig aan valpreventie te doen, heb ik de omgeving van het woonen zorgcentrum geïnspecteerd op de volgende punten: verlichting, vloeren, trap, kamers, badkamers, ingang en tuin, het fixatiebeleid, obstakels zoals verpleeg – en onderhoudskarren en een goede bereikbaarheid van het persoonlijke alarm.

Controle van de omgeving in het woon – en zorgcentrum Verlichting In het woonen zorgcentrum is er een goede verlichting aanwezig, dit zowel in de gangen als in de kamer van de bewoners. In de gangen is er voldoende verlichting: men maakt gebruik van grote lampen over de lengte van de hele gang en om de vijf meter zijn er ook een aantal spots bevestigd die extra licht geven.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

89 In de kamer van de bewoners zijn er grote ramen voorzien die het daglicht naar binnen laten. De aanwezigheid van grote lampen aan het plafond zorgt voor voldoende verlichting ’s avonds. Bij iedere bewoner brandt er ’s nachts voordurend een nachtlichtje, waardoor het in de kamers eigenlijk nooit echt donker is. Er kan de bewoners eventueel aangeraden worden om een bijkomend nachtlampje aan te kopen. En om de verlichting op de badkamer aan te laten, indien zou blijken dat er te weinig licht is bij een toiletbezoek. De bewoners moeten de aanwezigheid van schittering en schaduwen voorkomen.

Vloeren Binnen het woon – en zorgcentrum worden de vloeren van de gangen voldoende gereinigd waardoor er geen kleine obstakels of rondslingerend materiaal op te merken is. Het zorgcentrum heeft wel glanzende vloeren. Het geeft de bewoners het gevoel dat ze op ijs wandelen. De vloeren zijn in werkelijkheid niet zo glad, want hierdoor gebeuren er nauwelijks valaccidenten. Wel op sommige kamers zijn de vloeren effectief heel glad. Op deze plaatsen kunnen de vloeren behandeld worden met een antisliplaag, om niet drastisch over te gaan naar het renoveren van de bestaande vloeren Op de kamer van een volgcliënt werden er -in samenspraak met de cliënt en zijn familie- antislipstrips bevestigd aan de linkerkant (de kant waar de bewoner uitstap) van zijn bed. De cliënt had steeds moeite om recht te komen uit zijn bed. Hij ervaarde retropulsie, door de gladde vloer. Aan de hand van deze eenvoudige ingreep, zal de bewoner geen last meer ondervingen om zelfstandig uit bed te komen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

90 In de kamers wordt er advies gegeven om geen (schuivende) tapijten of matjes te gebruiken. Indien de bewoner het tapijt toch wilt behouden, wordt er aangeraden om een antisliplaag onder het tapijt te leggen. Dit is de beste oplossing zodat het tapijt niet wegschuift, zo blijven de tapijthoeken ook plat. Alle losliggende snoeren op de vloer moeten weggewerkt worden om geen extra obstakels te creëren. In samenwerking met het onderhoudspersoneel kunnen vele valaccidenten voorkomen worden. In dit proces kan het onderhoudspersoneel zijn steentje bijdragen door bij morsen (kruimels, vloeistof, enz.) onmiddellijk de vloer in de kamers te reinigen. Morsen van vloeistoffen of andere eetwaren kunnen aanleiding geven tot vallen. Een kuisploeg die oog heeft voor dergelijke zaken werken goed mee aan valpreventie.

Trap De traphall is voldoende verlicht. De aanwezigheid van grote ramen, laat veel daglicht binnen waardoor het overdag voldoende verlicht is. De hall bezit ook van verlichtingslampen en een nachtlichtje aan het begin en einde van de trappen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

91 Er is een deurmagneet aan het begin en einde van de trap aanwezig, om de deur tegen te houden. Aan beide kanten van de trap zijn er steunbaren aanwezig om de veiligheid van de oudere te verzekeren. Alle treden van de trap zijn gemarkeerd met antisliptape om uitglijden te voorkomen. Ik heb het zorgcentrum geadviseerd om eventueel de bovenste - en onderste trede bij elk verdiep te markeren met een heldere contrasterende tape. De trappen zijn zorgvuldig onderhouden: geen rondslingerend materiaal aanwezig.

Kamer De bedden worden op de kamers bij voorkeur op laagstand gezet, zodat de oudere gemakkelijk in – en uit bed kan. Indien er zich toch een valaccident voordoet, dan valt de oudere van een kleinere hoogte. Bij de meeste cliënten worden ook de bedhekken omhoog geplaatst om een val te verhinderen. Bij de meeste kamers is het materiaal van de oudere op een gemakkelijk te bereiken hoogte geplaatst, zodat de cliënt probleemloos aan zijn benodigdheden kan. Dit vermindert ook de kans op vallen. Op sommige kamers staan er persoonlijke spullen op de bovenste plank, hier wordt aangeraden om de benodigdheden die elke dag gebruikt worden binnen handbereik te zetten. Het personeel zet het meest gebruikte materiaal van de cliënt op de onderste planken, zodat de oudere er gemakkelijk aankan. Bijvoorbeeld: In de zomer wordt het materiaal van de winter soms in de bovenste laden geplaatst, er wordt plaats gemaakt voor artikelen die de cliënt in die periode het meest zal nodig hebben.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

92

De ergotherapeut adviseert de oudere ook om eventueel de baar van de klerenkast wat lager te laten bevestigen door de technicus, zodat ze makkelijker aan de kapstokken kunnen. In afspraak met het onderhoudspersoneel is er besproken geweest om vloeistof op de vloer zo vlug mogelijk te verwijderen om het uitglijden van de oudere te voorkomen. Badkamer In de badkamer op het gelijkvloers (‘Noord 0’) is het bad voorzien van stevige handgrepen zodat de oudere voldoende steun heeft om in – en uit bad te komen en zich eventueel te verplaatsen, indien de cliënt nog zelfstandig een bad neemt. De instap in bad is eenvoudig doordat een zijde van het bad omhoog kan geklapt worden om gemakkelijk een bad te nemen. De actieve badkamer van ‘Zuid’, maakt ook gebruik van een dergelijk type bad. In de passieve badkamer op ‘Noord 1’ en ‘Zuid’, is het bad niet voorzien van handgrepen, maar de badlift waar de cliënt tijdens het baden zit, bevat handgrepen. Deze baden worden gebruikt om zorgbehoevende personen een bad aan te bieden. Het nemen van een bad gebeurt onder toezicht van de verpleegkundigen. De cliënten worden aan de hand van een heftoestel in het bad gebracht. De douche bezit een stabiele plastieken stoel, waar de oudere al zittend een douche kan nemen, indien rechtstaan moeilijker wordt. De douche bezit over verwijderbare steunbaren om de wassituatie op een veilige manier te laten verlopen. De toiletten zijn voorzien van een correcte hoogte, waardoor een verhoogde toiletzitting niet noodzakelijk is.

Aangepast toilet

Veilige douches

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

93

Actief bad: Parkerbad ‘Arjo’

Passief bad (relaxatiebad): Badsysteem 2000

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

94 Benaming van het materiaal:

Zitbrandcard: ‘Alenti’

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

95

Ingang en tuin Bij de tuin en de paden rond het zorgcentrum heb ik een aantal gevaarlijke punten opgemerkt. • De aanwezigheid van natte bladeren: Het is belangrijk om in de winter resten van ijs en/of natte blaren te verwijderen om het uitglijden te voorkomen; • Aanwezigheid van putten en oneffenheden; • Aanwezigheid van losse tegels.

Bij de ingang van het woon – en zorgcentrum heb ik geen gevaarlijke punten opgemerkt. • De ingang is voorzien van voldoende verlichting; • Presentie van effen paden; • Afwezigheid van putten of oneffenheden; • Geen gevaarlijke obstakels zoals natte bladeren. Bij de ingang is er echter een hellend vlak (afdaling) naar de straatkant toe. Maar dit vormt niet echt een verhoogde risicofactor voor valaccidenten, aangezien de afdaling effen is en niet steil naar beneden gaat.

Hoofdingang van het woon – en zorgcentrum

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

96

In de tuin van het zorgcentrum zijn er geen putten te bespeuren en de aanwezigheid van vlakke paden zorgt voor de veiligheid van de bewoners die graag een wandeling maken in de tuin.

Er zijn echter wel afdalingen, die kunnen een valrisico vormen voor de bewoners. Begeleiding bij het betreden van de tuin kan aangeraden worden bij alle cliënten, vooral bij bewoners met evenwichts - en gangproblemen. Fixatie (zie bijlage XIV) Vrijheidsbeperkende interventies kunnen gebruikt worden om vallen uit stoel of bed te voorkomen. De motieven voor het gebruiken van fixatiemaatregelen zijn verschillend voor ziekenhuizen en rusthuizen en is dus instellingsgebonden. In zorgcentra fixeert men vooral ter preventie van vallen. Maar in de praktijk wordt er geconstateerd dat vrijheidsbeperkende interventies risico’s met zich meebrengen. Er bestaat meestal een toename van de valincidenten bij die cliënten die geconfronteerd worden met fixatie. Cliënten die gefixeerd zijn, worden onrustig en hun agitatie neemt toe. Met deze interventie worden bewoners geïmmobiliseerd, waardoor fysieke complicaties vaker voorkomen. Mogelijke gevolgen van fixatie zijn: verminderd evenwicht, orthostatische hypotensie, incontinentie, … Hierdoor wordt fixatie als laatste behandelmiddel gebruikt om valaccidenten te voorkomen. Omdat de gevolgen ervan eigenlijk de voornaamste risicofactoren vormen voor vallen. Indien er toch geen andere uitweg mogelijk is, is het van belang om te vermijden dat de cliënt onrustig wordt, doordat hij beseft dat hij gefixeerd is. Dit kan best vermeden worden door eventueel gebruik te maken van andere systemen als laagstand bed, alarmsystemen, enz. Ipv bedsponden of ander fixatiemateriaal. Fixatiebeleid van het woon – en zorgcentrum Sint – Henricus: In het rusthuis wordt er fixatie toegepast indien er gevreesd wordt voor de eigen veiligheid van de bewoner en/of die van anderen. Er wordt van fixatie gesproken wanneer de bewoner tegen zijn wil in, beperkt wordt in zijn bewegingsvrijheid. Maatregelen die in het woon – en zorgcentrum getroffen worden om het comfort van de bewoner te verhogen worden niet gezien als fixatie. Zoals een stoel/zetel met blad. Alsook maatregelen op vraag van de bewoner zelf worden niet als fixatie gezien.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

97 De visie van het zorgcentrum is streven naar een fixatiearm beleid. Dit doen ze door een individuele benadering (bewonersgerichte zorg) die noodzakelijk is om te kunnen streven naar een fixatiearm beleid. Voor het zorgcentrum is het van groot belang om belevingsgerichte begeleiding te verkrijgen van de risicobewoners. Het fixatieprotocol in het zorgcentrum: • Fixatie is verantwoord wanneer minder ingrijpende alternatieven ontbreken • Er moet een redelijke verhouding zijn tussen het aanwezige of het te verwachten gevaar en de gevolgen van de interventie • Het gebruik is alleen verantwoord als de toepassing tot stand is gekomen op basis van een multidisciplinair overleg indien mogelijk met de bewoner en/of familie. Verpleegkarren/Kuiskarren In het eerste multidisciplinair overleg heb ik aan het personeel nog eens de afspraak opgefrist om zowel de verpleeg – als de kuiskarren aan de linker kant te plaatsen zodat rechts alle steunbaren vrij blijven en er voldoende wandelplaats is voor de bewoners. Zo moeten ze niet telkens van links naar rechts uitwijken, want dit verhoogt eveneens het valrisico. Af en toe merkte ik zowel verpleeg – als kuiskarren, die niet zoals afgesproken werden achtergelaten. Deze karren stonden in de weg voor de voorbijgaande bewoners die dan telkens moesten uitwijken. Dit verhoogt eveneens het valrisico.

Alarm In het woon – en zorgcentrum zijn er verschillende alarmen op te merken. Zowel in kamer, toilet als in de badkamer is er een alarm bevestigd indien de cliënt spoedig hulp nodig heeft.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

98

Op de kamer heeft de cliënt een alarmbel naast zijn bed, maar er is er ook één bevestigd aan de bedheffer/papegaai. Zo hoeft de cliënt niet op te staan om te bellen bij een dringende oproep. Ook in zijn privétoilet is er een alarm aanwezig tussen de lavabo en het toilet. In het gemeenschappelijk toilet is er ook een alarm aanwezig in handbereik van de cliënten. De alarm is bevestigd aan de muur.

In de badkamer bevindt het alarm zich aan de muur. Het bereiken van het alarm is wat ingewikkelder doordat het eigenlijk op een verre afstand staat van bad en douche. De cliënt zou zich zelfstandig moeten verplaatsen om de bel in te drukken. In het multidisciplinair team werd de mogelijkheid besproken om een alarm 10 cm boven de grond te bevestigen. Als de oudere niet meer recht geraakt bij een val, kan hij zich al slepend naar het alarm begeven en om hulp roepen.

Evaluatie van het gedrag: dagelijkse wandelroute Ik heb onderzoek gedaan naar het wandelgedrag van de volgcliënt, M.V. in zijn dagelijkse wandelroute. De cliënt heeft gang – en evenwichtsstoornissen. Samen met de cliënt hebben we een wandeling gemaakt. Tijdens de wandeling heb ik het wandelgedrag van de cliënt geobserveerd en zijn dagelijkse wandelroute geïnspecteerd. Samen met de cliënt hebben we stilgestaan bij alle gevaarlijke punten die hij tijdens zijn wandeling tegenkomt. Deze risicovolle elementen hebben we achteraf samen besproken en eventueel naar oplossingen gezocht.

Korte omschrijving van het alledaagse wandeltraject van de bewoner en beschrijving van de risicovolle situaties en eventuele tips:

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

99 Zijn dagelijkse wandeltraject start vanuit zijn kamer. Hij gebruikt de zij-ingang (uitgangsdeur, recht voor de kamer van de cliënt) om het zorgcentrum te verlaten, de hoofdingang wordt niet gebruikt. De zij-ingang kan betreden worden door gebruik te maken van een kleine trap. Hierdoor gaat de cliënt naar het trottoir. Aan deze trap zijn er twee leuningen, maar de trapleuningen zijn te ver van elkaar verwijderd. Waardoor de cliënt maar één leuning kan gebruiken om zich vast te houden. Daarna is er een afdaling om zich naar het trottoir te begeven. Deze afdaling vormt geen enkele gevaar voor de cliënt. Het trottoir is effen en ongevaarlijk. Er zijn geen putten of losse tegels op te merken. Het traject op het trottoir is maar van korte afstand, en voordurend rechtdoor. De cliënt zet zijn wandeling verder door in te draaien in het binnenpad van het zorgcentrum. Het pad is gemaakt van asfalt. Aan het begin van dit pad zijn er putten en losse tegels op te merken. Dit is een gevaarlijk punt voor de cliënt. Hij kan er gemakkelijk over struikelen. Dit verhoogt zijn valrisico. Doordat het pad uit asfalt gemaakt is, zijn er kleine losse steentjes aanwezig. Dit kan ook een gevaar vormen voor de cliënt. Aan de zijde van het pad zijn er bomen aanwezig, er liggen veel natte bladeren en takjes op het pad. Dat is gevaarlijk en verhoogt zijn valrisico. De cliënt kan over deze natte bladeren of takjes uitglijden. Het is van belang om tijdens de winter resten van ijs en/of natte bladeren te verwijderen. Het asfalt is over heel het traject hobbelig. Af en toe kwamen we putten en oneffenheden tegen. We kwamen geregeld afgedekte, maar verhoogde rioolputjes tegen die gevaarlijk kunnen zijn. De wandelstok van de cliënt kan bij onoplettendheid komen vast te zitten in de rooster of de cliënt kan erover struikelen. Bij terugkeer neemt hij opnieuw de buitentrap om het zorgcentrum binnen te komen. Zowel bij vertrek als bij terugkeer wordt de hoofdingang niet gebruikt. Het openen van de buitendeur gebeurt moeilijk. Het is een zware deur en de deur draait open naar de kant van de trap. Dit kan een gevaarlijke handeling zijn.

Evaluatie wandelgedrag Het wandelgedrag van de cliënt is positief. De cliënt let goed op tijdens het wandelen. Hij heft zijn beide voeten goed op en kijkt regelmatig waar hij wandelt. Zijn wandelhouding is correct en veilig. Hij gebruikt zijn persoonlijk hulpmiddel om te wandelen (= wandelstok). Dit biedt hem extra steun en zekerheid. Zijn wandelstok biedt hem ondersteuning tijdens het wandelen. M.V. droeg een pet om de zon te mijden en om er dus niet door verblind te worden. Door de goede oplettendheid, alertheid en correcte wandelhouding van de cliënt wordt zijn risico op vallen verlaagd, toch zijn er heel wat risicovolle elementen aanwezig op zijn wandeling. Hij wijkt goed uit voor alle gevaarlijke punten en maakt geen riskante handelingen. Zijn wandelsnelheid is optimaal. Zijn wandelpassen zijn redelijk gelijkmatig. Maar zijn wandelsnelheid varieert echter, dit gebeurt onbewust. Ondanks zijn gang – en evenwichtsstoornissen doet M.V. zijn alledaags wandeltraject op een veilige en adequate wijze. Kortom: de cliënt heeft een goede wandelattitude.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

100

12.13 Nodige aanpassingen in het woon – en zorgcentrum Antislipmateriaal in badkamers Safe-T-Strips: functionele en decoratieve strips voor baden en douches. Deze strips werden door de ergotherapeut geïnstalleerd in de actieve badkamers van ‘Noord’ en ‘Zuid’. De veiligheidsstrips zijn gemakkelijk te bevestigen doordat ze geleverd worden met een zelfklevende zijde. Ze zijn gemaakt uit een zacht aanvoelend rubber en zijn gemakkelijk reinigbaar. De veiligheidsstrips hebben een afmeting van1,9 cm x 21,6 cm. Om deze strips te bevestigen, heb ik samengewerkt met het onderhoudsteam. Het was noodzakelijk om de grondoppervlakte waar de strips moesten komen, zorgvuldig te reinigen voor een goed resultaat. Dit heeft de onderhoudsploeg voor mij nauwkeurig uitgevoerd. De antislipstrips werden zo bevestigd, dat de sta-oppervlakte ruim genoeg is om zich op een comfortabele manier te kunnen bewegen. Het doel van deze interventie is, de veiligheid van de cliënten te garanderen en valaccidenten in de badkamers te vermijden. Evaluatie van het antislipmateriaal: Verpleegkundigen Positieve beoordeling: • De cliënt glijdt niet meer uit, het houdt de bewoner goed recht; • Breedte/lengte van de strips zijn in orde; • Heel functioneel, beter dan voordien; • De ondergrond is niet meer zo glad; • Zelfs bij het gebruiken van een handdoek op de strips, glijdt de persoon niet uit. Opmerking: Eventueel de breedte aanpassen, om een grotere oppervlakte te verkrijgen. Cliënten Positieve beoordeling: • De cliënten ondervinden standvastigheid, ze voelen zich veiliger; • De bewoners vinden de ondergrond niet meer glad. Onderhoudsploeg Positieve beoordeling: • Onderhoudsvriendelijk, heel gemakkelijk in onderhoud; • Na veelvuldig reinigen blijven de strips als nieuw; • Geen zeepresten aanwezig; • Je kan gebruik maken van de boenmachine zonder de strips te beschadigen. Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

101

Besluit De veiligheidstrips worden door het personeel en de bewoners positief geëvalueerd. Beide partijen zijn tevreden met het nieuw antislipmateriaal in de badkamer. De verpleegkundigen voelen zich door deze kleine ingreep veiliger om de cliënt na de wassituatie op een risicoloze manier af te drogen en aan te kleden. Bovendien zijn deze antislipstrips goedkoop en permanent. Het antislipmateriaal moet niet telkens door het personeel verplaatst worden, zoals tijdens het reinigen van de vloer door de onderhoudsploeg. De strips zijn sterk en kwalitatief, waardoor het zelfs met de boenmachine kan schoon gemaakt worden. Ze zijn duidelijk onderhoudsvriendelijk. Via deze eenvoudige ingreep, is het werk voor zowel de verpleegkundigen als het onderhoudsploeg vergemakkelijkt. Maar dit was niet het essentiële doel van de interventie. Op deze manier zullen enerzijds, zelfstandige/mobiele cliënten zich op een veilige manier kunnen baden en douchen. En anderzijds gaan niet mobiele ouderen zich veiliger voelen tijdens de wassituatie.

Steunbaren in de gangen Ik heb het zorgcentrum geïnspecteerd naar het gebruik van steunbaren in de gangen en openbare plaatsen. Het rusthuis voorziet van voldoende steunbaren waar nodig. Ik heb echter opgemerkt dat er op een lange gang naar de kapel van het zorgcentrum -die veel gebruikt wordt- geen steunbaren aanwezig zijn. Bij de renovatie van de kapel in juni, zullen ze steunbaren plaatsen op die kale muren, om de veiligheid van de bewoners te verzekeren.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

102

Algemeen besluit De meerwaarde van de ergotherapeut binnen het multidisciplinair team is ruim. De ergotherapeut heeft een belangrijke inbreng. Hij/zij is een extra waarde als lid van het multidisciplinair team en kan tevens gebruikt worden als adviseur, informator en assessor. Binnen mijn project van valpreventie, had ik een belangrijke taak als informator en adviseur. Het was uiterst belangrijk om de bewoners te informeren en te adviseren over de risicofactoren en bijkomende gevolgen van vallen. Mijn doel was om zoveel mogelijke ouderen te bereiken. Ik wou zowel hun persoonlijke omgeving als hun gedrag aanpassen, zodat hun valrisico drastisch zou reduceren. Op die manier worden valaccidenten vermeden. Een goede samenwerking en communicatie met de bewoners is hier dus van groot belang. Maar ook het opstellen van een folder en dergelijk preventiemateriaal helpen mee in het proces. Deze schriftelijke weergaven geven meer houvast en kunnen indien nodig nog eens geraadpleegd worden. Zoals eerder besproken is de aanpak binnen valpreventie multidisciplinair. Hierbij speelt de ergotherapeut een belangrijke rol. De taak van de ergotherapeut is voornamelijk de risicogroep te identificeren en adequate interventies hierop af te stemmen. De identificatie gebeurt oa. aan de hand van afname van allerlei testen gebaseerd op stoornissen van het evenwicht en mobiliteit. Dit is de meerwaarde van de ergotherapeut als assessor binnen het team. Ik heb ook het belang van bewegen binnen valpreventie geaccentueerd, door het aanbieden van algemene lichaamsbewegingen. Mijn oefenprogramma was vooral gericht naar evenwichtstraining en het uitvoeren van preventieve oefeningen. Deze specifieke bewegingsoefeningen werden door mij gegeven aan cliënten met een hoog risico op vallen. De cliënten leerden tijdens dit oefenprogramma allerlei technieken en strategieën die het handelen vergemakkelijkt en veiliger maakt. Het grote verschil met andere disciplines is dat ergotherapie het probleem rond vallen vooral op vaardigheidsniveau aanpakt. De ergotherapeut zal de cliënten motiveren en stimuleren door hen oefeningen aan te bieden die nuttig kunnen zijn in hun dagelijks leven. Het was uiteindelijk mijn bedoeling om opdrachten aan te bieden die zo goed mogelijk aansloten bij hun dagdagelijkse problemen. Dit is een noodzakelijk item voor een zorgvuldige opbouw van het oefenprogramma. Dit is de eerste interventiestudie die de valincidentie bij niet-dementerende ouderen tracht te verminderen aan de hand van ergotherapeutische interventies. Dit is een origineel eindwerk die daarenboven duidelijk resultaat opleverde. De uitgevoerde multifactoriële interventies zorgden voor een zichtbaar positieve verandering in het gedrag van de bewoners en zorgde tevens voor doeltreffende aanpassingen binnen het woon – en zorgcentrum. Zowel naar de infrastructuur toe als naar de werkhouding van het personeel. Voor mijn komst in het zorgcentrum, waren de verpleegkundigen en het overig personeel oa. niet echt op de hoogte van het feit hoe belangrijk valregistraties zijn. Tijdens mijn aanwezigheid gedurende die twaalf weken, merkte ik enige verbetering op van hun werkhouding. Er was een betere registratie (en dus een stijging van het aantal geregistreerde valaccidenten) wat een betere zorg tot gevolg had. Met behoorlijk eenvoudige interventies werd er dus een forse verandering vastgesteld binnen het woon – en zorgcentrum Sint – Henricus. Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

103 Er kan besloten worden dat een ergotherapeut een duidelijke meerwaarde biedt op het gebied van valpreventie.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

104

BIJLAGEN

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

105

Bijlage I: Het kaderen van valpreventie binnen de ICF-model1,2,3,4,5 De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ontwikkelde een classificatie om het functioneren van de mens te kunnen beschrijven met bijhorend schema, de ‘International Classification of Functioning, disability and health’, in het Nederlands vertaald als de ‘Internationale Classificatie van het Menselijk Functioneren’ en afgekort als ‘ICF’. Het functioneren in het dagelijks leven is voor de meeste mensen van zelfsprekend. Oudere mensen met een fysieke problematiek, ondervinden meestal moeilijkheden bij het alledaags functioneren. Voor een cliënt met bv. osteoporose, is het functioneren in het dagelijks leven niet eenvoudig. De aandoening kan het normaal functioneren verstoren of zelfs onmogelijk maken. Een cliënt met osteoporose die een valaccident heeft meegemaakt, kan in het ICF-schema geplaatst worden om zijn functioneren en de gevolgen na een val te beschrijven. Want ook na een val is de kans groot dat senioren niet meer optimaal kunnen functioneren in het dagelijks leven. Het ‘ICF’ is een referentiekader om de fragiele oudere te beschrijven. Voorbeeld 1: Het schema van de ICF toegepast op een valaccident bij een oudere met Osteoporose:

Gezondheidstoestand: Osteoporose ICD-10

Lichaamsfuncties en anatomische: eigenschappen Heupfractuur

Activiteiten: Kan zich niet meer zelfstandig verplaatsen

Externe factoren: Extra verzorging door de fractuur

Participatie: De cliënt zal een tijdje niet kunnen deelnemen aan activiteiten

Persoonlijke factoren: De persoon wilt zich zo vlug mogelijk terug

1

Cursus “Ergotherapie en geriatrische problematiek” - Linda Nuyttens WHO, 2001 3 WHO, 2002 4 http://www.rivm.nl/who-fic/in/ICFwebuitgave.pdf 5 Literatuur: “Ergotherapie in de gerontologie” - Acco Leuven 2008 2

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

106

zelfstandig verplaatsen ‘Cliënt met osteoporose’: Meneer A. heeft osteoporose. Door zijn afgenomen gezondheidstoestand heeft hij een valaccident gehad. Ten gevolge van osteoporose heeft hij een heupfractuur opgelopen. Deze heupfractuur heeft invloed op de activiteiten van deze heer in het dagelijks leven. De cliënt zal zich niet meer zelfstandig kunnen verplaatsen. Hij ondervindt tengevolge van zijn heupfractuur eveneens participatieproblemen, de cliënt zal een tijdje niet kunnen deelnemen aan de activiteiten. Hij verliest zijn betrokkenheid, doordat hij een poosje zal moeten rusten en revalideren. Door zijn heupfractuur zal hij extra verzorging moeten krijgen, dus heeft dit ook invloed op de externe factoren. De diepe wens van de cliënt is om zich zo vlug mogelijk terug zelfstandig te kunnen verplaatsten en zonder gebruik te maken van een hulpmiddel. Beschrijving van het functioneren na een val, ahv van de onderdelen van de ICF: • • • • • •

Gezondheidstoestand: osteoporose; Stoornissen (functies): heupfractuur; Beperkingen (activiteit): zich niet meer zelfstandig kunnen verplaatsen; Participatieproblemen (participatie): geen deelname aan de activiteiten; Externe factoren: extra verzorging; Persoonlijke factoren: wens om zich terug zelfstandig te kunnen verplaatsen.

De gevolgen van de val kunnen ook via deze componenten beschreven worden: • Gezondheidstoestand: ontstaan van een letsel, een heupfractuur; • Stoornissen (functies): heupfractuur; • Beperkingen (activiteit): de cliënt is afhankelijk van anderen om zich te verplaatsen; • Participatieproblemen (participatie): tijdelijke isolatie van de cliënt; • Externe factoren: de verpleegkundigen zullen meer tijd moeten besteden aan de verzorging van de cliënt, bv. tijdens de wassituatie ’s morgens; • Persoonlijke factoren: De cliënt zal eerst een tijdje moeten lopen met een hulpmiddel, vooraleer hij ooit terug zelfstandig, zonder hulpmiddel zich zal kunnen verplaatsen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

107

Voorbeeld 2: Het schema van de ICF toegepast bij Parkinson-cliënt met een verhoogd risico op vallen:

Gezondheidstoestand: Parkinson ICD-10

Lichaamsfuncties en – structuren: Motorische onrust

Activiteiten: Zich verplaatsen

Externe factoren: - Vriend opgenomen in woonen zorgcentrum - Beschikbaarheid van een ergotherapeut (ondersteunend)

Participatie: Kamerbezoek aan vriend in woonen zorgcentrum

Persoonlijke factoren: - Wens om vriend te bezoeken - Dreigende depressieve toestand

‘Cliënt met Parkinson’: Meneer J. kreeg motorische onrust als gevolg van zijn afgenomen gezondheidstoestand. Ten gevolge van Parkinson ontwikkelde hij motorische problemen. Deze motorische onrust heeft invloed op de activiteiten van deze heer en bedreigt het dagelijkse bezoek aan zijn vriend op een kamer verderop in het woon – en zorgcentrum door het grote risico op vallen. De sociale en materiële support van het personeel van het woon – en zorgcentrum en zijn diepe wens om zijn vriend te blijven bezoeken, doen hem reflecteren over het aangeboden alternatief naar valpreventie, het volgen van algemene lichaamstraining en mobiliteitstraining om eventueel een hulpmiddel te kunnen gebruiken. Het vooruitzicht om zich mogelijk opnieuw autonoom te verplaatsen en het risico op vallen te verminderen, kan meneer behoeden tegen de dreigende depressie. Beschrijving van het functioneren van de cliënt, ahv van de onderdelen van de ICF: • Gezondheidstoestand: de ziekte van Parkinson; • Stoornissen (functies): motorische onrust; • Beperkingen (activiteit): moeilijkheden om zich te verplaatsen; • Participatieproblemen (participatie): kamerbezoek aan medebewoner; • Externe factoren: medebewoner is opgenomen in woon – en zorgcentrum; Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

108 • Persoonlijke factoren: wens om vriend te bezoeken. De gevolgen van de val kunnen ook via deze componenten beschreven worden: • • • • • •

Gezondheidstoestand: negatieve conditie door aandoening; Stoornissen (functies): valproblematiek; Beperkingen (activiteit): afhankelijk van anderen om vriend te bezoeken; Participatieproblemen (participatie): sociaal isolement; Externe factoren: geen; Persoonlijke factoren: dreigende depressieve toestand.

De WHO definieert de verschillende begrippen als volgt: - ‘Gezondheidstoestand’ slaat zowel op de een ‘positieve conditie’, als op ‘gezondheidsproblemen, zijnde een aandoening, ziekte, letsel of trauma’; - Onder ‘lichaamsfuncties’ wordt verstaan ‘de fysiologische en mentale functies van het menselijk organisme’. ‘Lichaamsstructuren’ betreffen ‘de positie, aanwezigheid, vorm en continuïteit van anatomische delen van het lichaam, zoals organen, ledematen en hun onderdelen’; - Met ‘activiteit’ wordt ‘onderdeel van iemands handelen’ bedoeld. De term verwijst naar het functioneren vanuit individueel perspectief; - ‘Participatie’ slaat op ‘iemands deelname aan of betrokkenheid bij een levenssituatie’. De term verwijst naar het sociale perspectief van het menselijk functioneren; - De ‘omgevingsfactoren’ en ‘persoonlijke factoren’ betreffen ‘de factoren die samen de complete achtergrond van iemands leven vormen, voornamelijk de achtergrond waartegen het functioneren en de gezondheids- en functioneringsproblemen worden geklasseerd in de ICF’. Vallen bij ouderen wordt door meerdere risicofactoren bepaald, volgende groepen risicofactoren zijn het frequentst beschreven: - orthostatische hypotensie (lichaamsfunctie); - afname van de mobiliteit (activiteit) en het evenwicht (lichaamsfunctie); - verminderde cognitie en gemoed (lichaamsfunctie); - medicatie- en alcoholgebruik (persoonlijke factoren); - afname van het gezichtsvermogen (lichaamsfuncties); - problemen met continentie (lichaamsfuncties); - componenten met betrekking tot de (woon)omgeving (omgevingsfactor als externe factor) en gedrag (persoonlijke factor).

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

109

Bijlage II: Case-study bij volgcliënt M.V. Korte voorstelling van de cliënt Inleidend zal ik een korte voorstelling geven van de bewoner. Deze persoonlijke informatie is belangrijk om op een adequate manier preventiemaatregelen toe te passen op de huidige situatie van de cliënt. Het betreft een man van 89 jaar. Hij is weduwnaar en heeft twee zonen. De cliënt is sinds eind 2005 opgenomen in het zorgcentrum, door zijn verminderde zelfredzaamheid wegens zijn leeftijd en een CVA-aandoening. Zijn verpleegafdeling is ‘Noord’ (gelijkvloers). 9 Hoofddiagnose: CVA en TIA 9 Bijkomende diagnose: Hypotensie Arteriële hypertensie Restletsels CVA en TIA Gang – en evenwichtsstoornissen In 2002, heeft de cliënt een valaccident gehad toen hij opgenomen werd in het ziekenhuis ‘Dienst Neurologie’ door zijn TIA. Tijdens deze opname, is de cliënt ’s nachts gevallen tijdens een toiletbezoek. Bij de opname in het zorgcentrum heeft hij nog een CVA gehad, waardoor hij erg draaierig was en valneigingen naar rechts vertoonde, alsook toenemende dysmetrie rechts. De oudere gaat elke voormiddag naar de kinesitherapie om een half uur te oefenen. Het zijn zowel oefeningen voor de bovenste – als de onderste ledematen. Bovendien fietst de cliënt elke dag op de hometrainer in zijn kamer. Door zijn CVA rechts, is er een krachtsvermindering opgetreden aan zijn rechter zijde. De bewoner is goed georiënteerd in tijd, plaats en ruimte. Zijn mentale toestand is in orde. De cliënt is wat hardhorig, zijn gehoor is door de leeftijd verminderd en hij draagt hiervoor een gehoorapparaat. Door visusstoornissen draagt hij een bril. Zijn lichamelijke hygiëne wordt nog altijd zelfstandig uitgevoerd. De cliënt is in staat om zelf een douche te nemen en alle hygiënische zorgen op hem te nemen. De cliënt verplaatst zich door behulp van een wandelstok. Hij is heel actief in het zorgcentrum, hij neemt deel aan de meeste activiteiten en gaat graag mee op uitstap. Bij mooi weer, maakt hij dikwijls een wandeling rond het zorgcentrum. Buiten het rusthuis is hij ook heel actief, hij gaat namelijk iedere vrijdag gaan bowlen met een paar vrienden.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

110

Case-finding In de eerste fase heb ik de risicocliënt geïdentificeerd aan de hand van twee belangrijke componenten: 1) Valgeschiedenis Screenende vragen: - ‘Bent u gevallen in het afgelopen jaar?’ Neen, sinds mijn laatste val in het ziekenhuis, ben ik niet meer gevallen. Ik verblijf in het rusthuis sinds 14 november 2005 en ik ben nog niet gevallen. Valanamnese: - ‘Heeft u het voelen aankomen?’ Neen, de laatste keer dat ik gevallen ben, was er geen voorgevoel. Ik was al gevallen voordat ik iets voelde. - ‘Waar bent u gevallen?’ Ik ben in mijn slaapkamer gevallen. - ‘Wat was u aan het doen?’ Ik wou uit mijn bed stappen om naar het toilet te gaan. - ‘Op welk tijdstip bent u gevallen?’ Het was ’s nachts. Als ik het mij goed herinner was het rond 4 uur ’s nachts. - ‘Bent u bewusteloos geweest?’ Neen. - ‘Bent u zelf kunnen rechtkomen?’ Ja. - ‘Heeft u letsels opgelopen ten gevolge van het vallen?’ Ja. Ik kon de daaropvolgende dag niet meer stappen. Ik had de kracht niet meer om op mijn benen te staan. 2) Stoornissen met evenwicht en mobiliteit • Afname test: Timed ‘Up and Go’ – test De cliënt behaalde een score van 14,47 sec. De test is positief. Er is sprake van een valrisico vanaf 14 sec. bij de strengere norm van valpreventie. Bij het RIZIV wordt er van een valrisico gesproken, vanaf een score van 20 sec. De cliënt kan enkel een aanvraag doen en in orde zijn met de officiële papieren als hij daadwerkelijk een score hoger dan 20 sec. heeft bij de Timed ‘Up and Go’–test. Zoals u kan merken, kan het RIZIV hiermee effectief kosten besparen. - Hulpmiddel: M. gebruikte bij de test geen hulpmiddel om zich te verplaatsen. - Verloop:

Valpreventie

De cliënt had een kleine paslengte tijdens het wandelen en het ronddraaien bij terugkeer verliep moeizamer. Hij had de

Mei 2008

Mariela Verbeke

111 neiging om zijn handen te gebruiken bij het neerzitten, maar hij gebruikte die niet, al mocht hij wel de armleuningen gebruiken. De cliënt had een gelijkmatige gangpatroon, hij slenterde niet. - Observatie/interpretatie:

Hij was heel geconcentreerd tijdens het uitvoeren van de test en deed het correct zoals gevraagd. Met deze eenvoudige test hebben wij een beeld gekregen omtrent de mobiliteit van de oudere: ondanks het feit dat de test negatief beoordeeld wordt, heeft de oudere gang – en evenwichtsstoornissen.

Multifactoriële evaluatie In de tweede fase evalueer ik alle mogelijke risicofactoren verbonden aan het vallen. Dit doe ik bij voorkeur multidisciplinair. Door een goede samenwerking met de verpleging en kinesisten, bekomen we een grondiger resultaat. Deze resultaten worden in ‘Mythos’ genoteerd zodat alle disciplines het resultaat kennen. Het afnemen van de testen werd steeds vooraf gegaan met een inleidend gesprekje over valpreventie. Op deze manier zien de senioren in waarom ze dergelijke opdrachten moeten uitvoeren. Ook de voorbereiding ervan is essentieel, zodat je de opdrachten vlot kan uitleggen en je het nodige materiaal al hebt klaar gezet vooraleer de ouderen aankomen. Hoe vaker ik de testen afnam, hoe vlotter alles verliep. 1) Evenwicht en mobiliteit (zie bijlage III) Evaluatie aan de hand van evenwichts – en mobiliteitstesten: • Four Test Balance Scale - Eerste positie (parallelle stand): Hij kon deze stand aannemen gedurende 10 seconden - Tweede positie (semi-tandem): Bij deze stand wankelde de cliënt bij de start, maar herpakte zich. Hij kon deze positie aannemen gedurende 10 seconden. - Derde positie (tandem stand): Onmogelijk door de cliënt uit te voeren. - Vierde positie (unipodale stand):Niet mogelijk om deze positie aan te nemen. - Verloop:

Ik heb de cliënt niet moeten helpen om de juiste houding aan te nemen voor de eerste twee posities. Vanaf de derde testhouding (de tandem stand) heb ik hem geholpen, maar toen ik de cliënt losliet om de test te starten was het niet mogelijk voor de cliënt om zijn evenwicht te blijven behouden.

- Conclusie:

De test is duidelijk positief aangezien het resultaat positief beoordeeld wordt als de cliënt een van de houdingen niet kan aannemen gedurende 10 seconden.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

112

Bemerkingen: De Four Test Balance Scale is op fysiek vlak een moeilijke test voor de populatie binnen een woon – en zorgcentrum. De posities die de oudere tijdens de test moet aannemen, zijn niet te onderschatten. De test eist uitstekende evenwichtscapaciteiten van de testpersoon, wat niet van zelfsprekend is op oudere leeftijd. Deze test zou al een valkuil kunnen vormen voor jongere personen, dus laat staan voor zorgbehoevende, oudere mensen in een woon – en zorgcentrum. • Timed chair-stand-test De cliënt behaalde een tijd van 14,52 sec. bij deze test: de test is positief. De oudere heeft dus meer tijd nodig gehad dan de opgegeven standaard tijdsbestek van 14 sec. - Verloop:

De cliënt heeft 14,52 sec. nodig gehad om 5 maal recht te komen en terug te gaan neerzitten op de stoel, met armen gekruist voor de borst. - Conclusie: De test wordt positief gescoord. De cliënt heeft geen leuning gebruikt, dit is echter strikt verboden. • Functional Reach Test M. behaalde een maximale reikwijdte van 18,80 cm: de test is negatief. Met deze test werd het algemeen fysiek functioneren van de cliënt gemeten. M. is geslaagd, zijn valrisico wordt dus niet verhoogd. - Verloop:

De cliënt kon met gestrekte armen, zonder probleem zijn romp voorwaarts buigen, zonder zijn voeten te verplaatsen. De gepresteerde reikafstand is bij deze test groot genoeg om een val te voorkomen. Hij vertoont een goede balansmogelijkheid.

- Conclusie: Hij wordt gequoteerd als een cliënt zonder verhoogd valrisico, aangezien hij een score behaalde > 10. • Tinetti Evenwichts - en mobiliteitstest M. behaalde een totale score van 16/28: de test is positief. De maximale score op de test is 28. Er kunnen 16 punten verdiend worden voor de prestaties op vlak van evenwicht, en 12 punten voor mobiliteit. Met deze test werd het algemeen functioneren op vlak van evenwicht en mobiliteit bij de cliënt gemeten. M. is niet geslaagd, aangezien een cliënt met een score kleiner dan 20 gequoteerd wordt als een cliënt met een verhoogd risico op vallen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

113

2) Medicatie Evaluatie doe ik door het aantal voorgeschreven en niet-voorgeschreven geneesmiddelen te tellen die de oudere per dag inneemt. Indien er 4 of meer verschillende zijn, is er sprake van polyfarmacie en dus spreekt men van een verhoogd valrisico. Om deze risicofactor te meten, is multidisciplinaire samenwerking vereist, aangezien dit het terrein is van de dokter en de verpleegkundigen. Het is ook van belang dat ik na ga of de oudere één of meer van de volgende risicovolle medicamenten inneemt: De medicatie genomen door de cliënt zijn: - Antihypertensia: Coversyl comp. sec. 30 x 4 MG - Antidepressiva: Doctrazodonie 100 tabl. 30 x 100 MG - Vitamines: Foliumzuur 1 MG - Bèta-blokker + calciumantagonist: Logimat 5 comp. 28 - Vitamines: Medilar caps 90 - Vitamines: Nutrof caps 36 - Anti – depressive: Sertraline EG 30 x 50 MG - Vitamines: Tribvit comp. 60 - H1 – Antihistaminica: Xyzall comp. Pel 40 x 5 MG De cliënt neemt duidelijk elke dag, meer dan 4 verschillende geneesmiddelen in. Er is dus sprake van polyfarmacie en een verhoogd risico op valaccidenten. Bovendien neemt de cliënt risicovolle medicatie in, zoals antidepressiva. 3) Orthostatische hypotensie Evaluatie aan de hand van screenende vragen: - ‘Heeft u soms last van duizeligheid/draaierigheid?’ Ja, meestal bij het wandelen. Het schemert voor mijn ogen, bij eventjes te stoppen valt die schemering weg en kan ik opnieuw nauwkeurig waarnemen. - ‘Heeft u dit bij het rechtstaan uit bed, stoel of zetel, bij het bukken?’ Ja, na het slapen en bij het willen rechtkomen voel ik mij duizelig.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

114 Klinische vaststelling: De verpleegkundige van afdeling ‘Noord’ heeft mij geholpen bij de klinische vaststelling van orthostatische hypotensie bij cliënt M.V. De bloeddruk werd 3 maal gemeten door de verpleger. - In liggende houding ’s morgens bij het wakker komen: 14/91/2 - Bij het rechtstaan: 15/8 - Onmiddellijk bij het rechtstaan en na 3 minuten: 16/8 Conclusie: er is hier geen sprake van orthostatische hypotensie bij deze cliënt, aangezien de systolische BD niet ≥ 20 mmHg en de diastolische BD niet ≥ 10 mmHg is. Echter kunnen we niet op deze cijfers afgaan, doordat ze beïnvloed worden door medicatie. 4) Zicht Evaluatie aan de hand van screenende vragen: - ‘Heeft u moeilijkheden bij het lezen of tv kijken?’ Neen. Bij langdurig lezen wel. - ‘Is uw laatste bezoek aan de oogarts langer dan een jaar geleden?’ Ja. Het zal nu bijna een jaar zijn. Evaluatie gezichtsscherpte: - Lineaire E-test. De cliënt voerde de E – test foutloos uit. Hij gebruikte hiervoor zijn bril en kon alle testregels correct lezen. De cliënt komt niet in aanmerking voor een verhoogd valrisico op dit vlak. De cliënt heeft geen visusstoornissen die een val kunnen veroorzaken. 5) Voeten en schoeisel Evaluatie door observatie van de voeten: - Afwezig:

Eeltknobbel, teenafwijkingen, ingegroeide nagels, blaren, zweren, diabetes met vermoeden van aantasting diepe gevoeligheid, amputatie van tenen, drukpunten en open wonden.

De cliënt draagt goed schoeisel overdag. De schoenen zijn volledig gesloten, hebben geen hoge hak en bezitten een antislipzool. In de avond draagt de cliënt slippers (open aan de achterkant) op zijn kamer, om ’s nachts op te staan om naar de wc te gaan. 6) Omgeving en gedrag Evaluatie aan de hand van screenende vragen:

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

115 - ‘Zijn er in uw kamer risicovolle situaties aanwezig, situaties die het risico om te vallen verhogen, bv. opstapjes, losliggende draden, opkrullende tapijten, rondslingerend materiaal …?’ Neen. Er is geen tapijt, rondslingerende materiaal, opstapjes of losliggende draden aanwezig. De kamer van de cliënt is een risicoloze situatie. - ‘Vindt u dat u soms onveilige activiteiten uitvoert, zoals u te snel naar de telefoon begeven, wanneer de telefoon rinkelt? Of een stoel gebruiken om dingen op hoogte te nemen?’ Ja. Ik haast mij om de telefoon op te nemen als ik hem hoor rinkelen. - ‘Steekt u het licht aan als u ’s nachts opstaat?’ Neen. Maar het standaard nachtlichtje op de kamer brandt heel de nacht door. - ‘Draagt u soms schoenen die niet zo vast rond uw voeten zitten of waarmee u gemakkelijk kan uitglijden (bv. slippers)?’ Ja. ’s Avonds draag ik slippers om naar het toilet te gaan. - ‘Voert u soms onveilige handelingen uit?’ Neen. 7) Valangst Evaluatie aan de hand van screenende vragen: - ‘Heeft u angst om te vallen?’ Niet echt, neen. - ‘Zijn er dingen die u niet of niet meer doet omdat u bang bent dat u zou kunnen vallen?’ Ja. Iets van de grond oprapen of iets uit de hoogte nemen doe ik niet meer. Ik roep om hulp. Evaluatie van valangst: • De Nederlandstalige Falls Efficacy Scale International (zie bijlage III) Bezorgdheidschaal: - Erg bezorgd:

- Tamelijk bezorgd: - Een beetje bezorgd:

- Helemaal niet bezorgd:

Activiteiten: Lopen op een gladde ondergrond, het lopen op oneffen ondergrond en het op – of aflopen van een helling. Activiteit: Het nemen van een bad of douche. Activiteiten: Het op – of aflopen van een trap, het maken van een wandeling in de buurt en het reiken naar iets boven het hoofd of naar iets op de grond. Activiteiten: Het aan – of uitkleden, het in of uit een stoel komen, het beantwoorden van de telefoon voordat deze ophoudt met overgaan, het bezoeken van een vriend(in), het lopen op een plek waar veel mensen zijn en het bezoeken van een sociale gelegenheid.

- Activiteiten die niet worden uitgevoerd: Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

116 Uit bezorgdheid om te vallen: Het lopen op een gladde ondergrond, het lopen op oneffen ondergrond en het op – of aflopen van een helling. Andere reden: Het schoonmaken, het klaarmaken van een maaltijd en het doen van boodschappen.

- Verloop:

De cliënt twijfelde soms bij het geven van een antwoord. Hij was onzeker bij het beslissen naar de juiste graad van bezorgdheid. Enkele van de vermelde activiteiten doet hij niet meer door zijn verminderde zelfredzaamheid of door de accommodaties in het woon – en zorgcentrum.

- Conclusie:

Bij deze test werd de angst om te vallen in de gewoonlijke activiteiten gemeten. De cliënt was voor de meeste activiteiten weinig tot helemaal niet bezorgd om te vallen. De activiteiten waar hij erg bezorgd is om te vallen, voert de cliënt zelfs niet meer uit.

Bijlage III: Testen uitgevoerd bij volgcliënt M.V.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

117

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

118

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

119

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

120

Bijlage IV: Case-study bij volgcliënt L.V. Korte voorstelling van de cliënt L.V. is een vrouw van 88 jaar. Zij woont samen met haar man in het zorgcentrum. De cliënten hebben een gemeenschappelijke kamer, die omgetoverd is tot een klein huisje. Zij hebben samen vier kinderen en veel kleinkinderen. De bewoner is sinds begin 2005 opgenomen in het zorgcentrum, omdat ze moeite had om zich zelfstandig te verplaatsen. Ze had een grote weerstand tov een opname maar besefte dat haar lichamelijke toestand er niet zou op verbeteren. Bovendien vond haar man dit de beste oplossing. Haar verpleegafdeling is ‘Zuid’. 9 Hoofddiagnose: CVA 9 Bijkomende diagnose: Depressie Arteriële hypertensie Tijdens de opname, heeft de cliënt een valaccident gehad. In 2006, is de cliënt gevallen toen ze ’s nachts wakker werd voor een toiletbezoek. Toen werd ze meteen opgenomen in het ziekenhuis, aangezien ze door de val een ernstig letsel had opgelopen aan haar linker oor. Door een gevorderde heupartrose, heeft de bewoner een heupoperatie rechts ondergaan. Elke voormiddag gaat de cliënt naar de kinesitherapie om een half uur te oefenen. De oefeningen zijn zowel voor de bovenste – als de onderste ledematen. De algemene lichamelijke conditie van de bewoner wordt elke dag gestimuleerd. Haar kracht en mobiliteit zijn goed. Haar mentale toestand is niet consistent. Ze is met momenten verward. De cliënt is wat hardhorig en heeft visusstoornissen. Zij draagt hiervoor een gehoorapparaat en een bril. Ze wordt voor haar hygiënische zorgen geholpen door de verplegers. De cliënt is niet meer in staat om zich zelfstandig te wassen, aan – en uit te kleden, of andere activiteiten uit te voeren op vlak van zelfredzaamheid. De cliënt gebruikt een rollator om zich te verplaatsen. Zij is actief, ze neemt deel aan de activiteiten binnen het zorgcentrum.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

121

Case-finding 1) Valgeschiedenis Screenende vragen: - ‘Bent u gevallen in het afgelopen jaar?’ Ja. - ‘Zo ja, hoe vaak?’ Èén maal gebeurd in het woon – en zorgcentrum. Valanamnese: - ‘Heeft u het voelen aankomen?’ Neen, ik heb het niet voelen aankomen. - ‘Waar bent u gevallen?’ Ik ben in mijn kamer gevallen, tussen de zetel en de krantenbak. - ‘Wat was u aan het doen?’ Ik was op weg naar het toilet. - ‘Op welk tijdstip bent u gevallen?’ Het was ’s avonds, rond 23 uur. - ‘Bent u bewusteloos geweest?’ Ja. Ik ben pas wakker gekomen in het ziekenhuis na mijn ooroperatie. - ‘Bent u zelf kunnen rechtkomen?’ Neen. - ‘Heeft u letsels opgelopen ten gevolge van het vallen?’ Ja. Mijn linker oor was erg beschadigd. Mijn oor was losgescheurd. 2) Stoornissen met evenwicht en mobiliteit • Afname test: Timed ‘Up and Go’ – test De cliënt behaalde een score van 20,90 sec. bij deze test. De test is positief. Aangezien er sprake is van een valrisico vanaf 14 sec. bij de strengere norm van valpreventie. Bij het RIZIV wordt er van een valrisico gesproken, als de score hoger is dan 20 sec. Dus rekeninghoudend met de norm van het RIZIV, scoort de cliënt hier ook positief voor deze test. - Hulpmiddel: geen - Verloop:

Valpreventie

De cliënt had een ongelijkmatig en onevenwichtig gangpatroon. Rond haar as draaien om terug te keren gebeurde vrij vlot in vergelijking met haar andere fysieke prestaties. Ze gebruikte beide handen om terug op haar plaats te zitten. Bij deze test is dit ook toegestaan. Bij een eerste poging voerde ze de test uit door zich vast te houden aan de steunbaren gevestigd aan de muur. Dit is niet toegestaan, de cliënt moet zich kunnen verplaatsen zonder de hulp van derden en zonder andere Mei 2008

Mariela Verbeke

122 materiële hulp (in uitzondering voor een persoonlijk hulpmiddel), waardoor ze de test opnieuw moest uitvoeren. - Observatie/interpretatie:

Zij was heel geconcentreerd tijden het uitvoeren van de test. Ze voerde de test zoals het hoorde bij haar tweede testkans. Met deze eenvoudige test hebben wij een beeld gekregen omtrent de mobiliteit van de cliënt: er is duidelijk sprake van een evenwichts – en mobiliteitstoornis.

Multifactoriële evaluatie 1) Evenwicht en mobiliteit (zie bijlage V) Evaluatie aan de hand van evenwichts – en mobiliteitstesten: • Four Test Balance Scale - Eerste positie (parallelle stand): De cliënt kon enkel de eerste positie aannemen gedurende 10 seconden. - Tweede positie (semi-tandem): Bij deze positie liep het meteen fout. De cliënt kon de tweede stand niet aannemen. Ze verloor meteen haar evenwicht. Dit kon meteen leiden tot een val, was er geen toezicht ter plaatse geweest. - Derde positie (tandem stand): Onmogelijk door de cliënt uit te voeren. - Vierde positie (unipodale stand):Niet mogelijk om deze positie aan te nemen. - Verloop:

- Conclusie:

Ik heb de cliënt moeten helpen om de juiste posities aan te nemen bij de eerste twee standen. Toen ik de cliënt losliet om de tweede positie te testen was het niet mogelijk voor de cliënt om haar evenwicht te blijven behouden. De bewoner is niet geslaagd voor deze test, aangezien het resultaat positief beoordeeld wordt als de cliënt een van de houdingen niet kan aannemen gedurende 10 seconden. Uit deze test kunnen we afleiden dat er bij deze cliënt een verhoogd valrisico is.

Bemerkingen: De Four Test Balance Scale is op fysiek vlak een moeilijke test voor de populatie binnen een woon – en zorgcentrum. De posities die de oudere tijdens de test moet aannemen, zijn niet te onderschatten. De test eist een uitstekende evenwichtscapaciteit van de testpersoon, wat niet van zelfsprekend is op oudere leeftijd. Deze test zou al een valkuil kunnen vormen voor jongere mensen, dus laat staan voor zorgbehoevende, oudere personen in een woon – en zorgcentrum.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

123 • Timed chair-stand-test De test wordt positief gescoord: De cliënt behaalde een tijd van 17,16 sec. De oudere heeft dus meer tijd nodig gehad dan het opgegeven standaard tijdsbestek van 14 sec. - Verloop:

De cliënt heeft 17,16 sec. nodig gehad om 5 maal recht te komen en terug te gaan neerzitten op de stoel, met armen gekruist voor de borst. - Conclusie: De test is positief. De cliënt heeft wel geen gebruik gemaakt van de stoelleuning, aangezien dit echter strikt verboden is. • Functional Reach Test L. behaalde een maximale reikwijdte van 7 cm: de test is positief. Met deze test werd het algemeen fysiek functioneren van de cliënt gemeten. L. is zeker niet geslaagd, en is dus een cliënt met een verhoogd valrisico. -

Verloop:

-

Conclusie:

De cliënt durfde bijna de romp niet voorwaarts te buigen met gestrekte armen. Ze was angstig om te vallen. Toen ze een reikafstand van 7 cm had, verplaatste ze haar voeten omdat ze haar evenwicht verloor. Zowel de rompverplaatsing als de gepresteerde reikafstand zijn te klein, waardoor deze test als een verhoogd risico voor vallen wordt beoordeeld voor deze bewoner. Zij wordt gequoteerd als een cliënt zonder verhoogd valrisico, aangezien zij een score behaalde < 10.

• Tinetti Evenwichts - en mobiliteitstest L. behaalde een totale score van 19/28: de test is positief. Bij deze test wordt er van een verhoogd valrisico gesproken als de cliënt een score lager dan 20/28 behaalt. De maximale score op de test is dus 28. Er kunnen 16 punten verdiend worden voor de prestaties op vlak van evenwicht, en 12 punten voor mobiliteit. Met deze test werd het algemeen functioneren op vlak van evenwicht en mobiliteit bij de cliënt gemeten. Uit deze test kunnen we nogmaals afleiden dat L. een cliënt is met een verhoogd risico op vallen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

124

2) Medicatie De medicatie genomen door de cliënt zijn: - Antihypertensia: Bisoprolol comp. 56 x 5 MG - Diuretica: Burinex Leo comp. 30 x 1 MG - Analgetica - Antipyretica: Cardioaspirine tabl. 60 x 100 MG - Laxativa: Movicol Sachets zakjes 20 - Middelen bij maag – en duodenum pathologie: Omeprazol Sandoz 56 x 40 MG - Hypolipemiërende middelen: Simvastatine Sandoz comp. 100 x 20 MG - Middelen bij de ziekte van Parkinson: Sinemet comp. 100 x 250 MG – 25 MG - Antidepressiva: Sipralexa 10 MG tabl. 28 x 10 MG - Antihypertensia: Zestril 20 comp. 56 x 20 MG De cliënt neemt duidelijk elke dag, meer dan 4 verschillende geneesmiddelen in. Er is dus sprake van polyfarmacie en een verhoogd risico op valaccidenten. Bovendien neemt de cliënt risicovolle medicatie in, zoals antidepressiva en diuretica. 3) Orthostatische hypotensie Evaluatie aan de hand van screenende vragen: - ‘Heeft u soms last van duizeligheid/draaierigheid?’ Ja, maar niet zo vaak als vroeger. - ‘Heeft u dit bij het rechtstaan uit bed, stoel of zetel, bij het bukken?’ Ja, soms bij het rechtstaan uit bed, stoel of zetel. Klinische vaststelling: De verpleegkundige van afdeling ‘Zuid’ heeft mij geholpen bij de klinische vaststelling van orthostatische hypotensie bij cliënt L.V. De bloeddruk werd 3 maal gemeten door de verpleegster. - In liggende houding ’s morgens bij het wakker komen: 12/6 - Bij het rechtstaan: 13/7 - Onmiddellijk bij het rechtstaan en na 3 minuten: 13/7 Conclusie: er is hier geen sprake van orthostatische hypotensie bij deze cliënt, aangezien de systolische BD niet ≥ 20 mmHg en de diastolische BD niet ≥ 10 mmHg is. Echter kunnen we niet op deze cijfers afgaan, doordat ze beïnvloed worden door medicatie. 4) Zicht Evaluatie aan de hand van screenende vragen: - ‘Heeft u moeilijkheden bij het lezen of tv kijken?’ Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

125 Neen. - ‘Is uw laatste bezoek aan de oogarts langer dan een jaar geleden?’ Ja. Het is al lang geleden, zeker meer dan een jaar. Evaluatie gezichtsscherpte: - Lineaire E-test. De cliënt kwam bij de E – test tot de derde testregel. De bewoner kon enkel tot regel 0,30 lezen. Haar verslechterde visus wijst op een verhoogd valrisico. 5) Voeten en schoeisel Evaluatie door observatie van de voeten: - Aanwezig: eeltknobbels, teenafwijkingen (de cliënt draagt speciale kussentjes onder de tenen) en blaren. - Afwezig: ingegroeide nagels, zweren, drukpunten, open wonden, amputatie van tenen en diabetes met vermoeden van aantasting diepe gevoeligheid. De cliënt draagt overdag goed, vast schoeisel. De schoenen zijn volledig gesloten, hebben geen hoge hak en bezitten een antislipzool. In de avond draagt de cliënt echter slippers (open aan de achterkant) op haar kamer, eveneens ’s nachts om naar de wc te gaan. 6) Omgeving en gedrag Evaluatie aan de hand van screenende vragen: - ‘Zijn er in uw kamer risicovolle situaties aanwezig, situaties die het risico om te vallen verhogen, bv. opstapjes, losliggende draden, opkrullende tapijten, rondslingerend materiaal …?’ Ja. In mijn kamer zijn er tapijten en vaak rondslingerend materiaal op te merken. - ‘Vindt u dat u soms onveilige activiteiten uitvoert, zoals u snel naar de telefoon begeven, wanneer de telefoon rinkelt? Of een stoel gebruiken om dingen op hoogte te nemen?’ Ja. Ik haast mij wel om de telefoon op te nemen. - ‘Steekt u het licht aan als u ’s nachts opstaat?’ Ja. Mijn man steekt het licht aan en helpt mij als ik bv. naar het toilet moet. - ‘Draagt u soms schoenen die niet zo vast rond uw voeten zitten of waarmee u gemakkelijk kan uitglijden (bv. slippers)?’ Ja. ’s Avonds draag ik slippers om naar het toilet te gaan. - ‘Voert u soms onveilige handelingen uit?’ Neen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

126

7) Valangst Evaluatie aan de hand van screenende vragen: - ‘Heeft u angst om te vallen?’ Ja. - ‘Zijn er dingen die u niet of niet meer doet omdat u bang bent dat u zou kunnen vallen?’ Ja. De trap doe ik niet meer uit angst om te vallen. Maar ook het nemen van zaken op de grond of uit extreme hoogtes vermijd ik. Evaluatie van valangst: • De Nederlandstalige Falls Efficacy Scale International (zie bijlage V) Bezorgdheidschaal: - Erg bezorgd:

- Tamelijk bezorgd: - Een beetje bezorgd: - Helemaal niet bezorgd:

Activiteiten: Het maken van een wandeling in de buurt, het reiken naar iets boven het hoofd of naar iets op de grond, lopen op een gladde ondergrond, het lopen op oneffen ondergrond en het op – of aflopen van een helling. Activiteit: Geen. Activiteiten: Geen. Activiteiten: het beantwoorden van de telefoon voordat deze ophoudt met overgaan en het lopen op een plek waar veel mensen zijn.

- Activiteiten die niet worden uitgevoerd: Uit bezorgdheid om te vallen: Geen. Andere reden: Het schoonmaken, het aan – en uitkleden, het klaarmaken van een maaltijd, het nemen van een bad of douche, het doen van boodschappen, het in of uit een stoel komen, het op – of aflopen van een trap, het bezoeken van een vriend(in) en het bezoeken van een sociale gelegenheid. - Verloop:

Door haar verminderde zelfredzaamheid of door de accommodaties in het woon – en zorgcentrum, voert de bewoner de meeste opgesomde activiteiten niet meer zelfstandig uit.

- Conclusie:

De angst om te vallen in gewone activiteiten, werden bij deze test gemeten. De cliënt was meestal erg bezorgd om te vallen bij de vermelde activiteiten.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

127

Bijlage V: Testen uitgevoerd bij volgcliënt L.V.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

128

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

129

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

130

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

131

Bijlage VI: Case-study bij volgcliënt A.V. Korte voorstelling van de cliënt De cliënt is een man van 83 jaar. Hij is weduwnaar en heeft twee zonen. De cliënt is sinds eind 2007 opgenomen in het zorgcentrum, door zijn algemene verzwakte toestand en de aanwezigheid van gangstoornissen. Zijn verpleegafdeling is ‘Zuid’. 9 Hoofddiagnose: Parkinson 9 Bijkomende diagnose: Gangstoornissen Algemene verzwakte toestand De cliënt heeft in het afgelopen jaar, vier valaccidenten gehad. Deze valpartijen vonden bij hem thuis plaats: - Hij is de eerste twee maal gevallen toen hij in de tuin aan het werken was. Hij is op het gras uitgegleden; - De derde keer is hij gestruikeld over een tas die op de grond lag in de keuken; - En de laatste keer is hij in de woonkamer gevallen en heeft hij een hele nacht op de grond gelegen tot zijn buur hem daar ontdekte. Dit jaar is de bewoner tijdens zijn verblijf in het zorgcentrum, nogmaals gevallen. Zijn val werd veroorzaakt bij een toiletbezoek ’s nachts. De cliënt werd naar het ziekenhuis gebracht om gehecht te worden, omdat hij letsels opliep aan zijn gezicht. Hij gaat elke voormiddag naar de kinesitherapie om een half uur te oefenen. Zowel de bovenste – als onderste ledematen worden tijdens deze 30 minuten gestimuleerd. Zijn mentale toestand is goed, de bewoner is goed georiënteerd in tijd, plaats en ruimte. De cliënt is wat hardhorig, maar hij gebruikt geen gehoorapparaat. Hij heeft ook visusstoornissen, dit gedeeltelijk door zijn aandoening (Parkinson). Maar hij draagt geen bril. Zijn lichamelijke hygiëne wordt door de verplegers onderhouden. De cliënt is niet meer in staat om zelf een douche te nemen en alle hygiënische zorgen op hem te nemen. De cliënt wandelt zelfstandig, zonder hulpmiddel. Hij heeft echter een rollator in bezit. Hij is actief, hij neemt deel aan sommige activiteiten van het zorgcentrum. Soms maakt hij een wandeling rond het zorgcentrum bij mooi weer.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

132

Case-finding 1) Valgeschiedenis Screenende vragen: - ‘Bent u gevallen in het afgelopen jaar?’ Ja. - ‘Zo ja, hoe vaak?’ Ik ben 4 maal gevallen. Valanamnese: - ‘Heeft u het voelen aankomen?’ Ja, ik heb mijn armen nog kunnen strekken om mij te beschermen, bij de eerste twee valaccidenten. Maar bij de laatste twee keren, heb ik het niet voelen aankomen. - ‘Waar bent u gevallen?’ Bij de eerste twee valpartijen, ben ik buiten op mijn grasperk gevallen. Bij mijn derde val, ben ik in de keuken gevallen. En mijn laatste valaccident vond plaats in de woonkamer. - ‘Wat was u aan het doen?’ Bij de eerste twee valincidenten was ik in mijn tuin aan het werken. Ik was van de natuur aan het genieten. Mijn derde valpartij ontstond bij het struikelen over een tas die op de grond lag. Echter, kan ik mijn vierde val niet herinneren. Ik weet niet meer wat ik aan het doen was of hoe het gebeurd is. - ‘Op welk tijdstip bent u gevallen?’ Mijn eerste twee valpartijen gebeurden in de namiddag. Het struikelen over de tas, vond ’s morgens plaats. En mijn laatste val gebeurde ’s avond, aangezien ik een hele nacht op de grond heb gelegen tot mijn buur mij daar vond. - ‘Bent u bewusteloos geweest?’ Ja bij de laatste val. Maar bij de eerste drie valaccidenten was ik nog bij bewustzijn. - ‘Bent u zelf kunnen rechtkomen?’ Ja, bij de eerste drie valpartijen wel. Bij de vierde val heb ik een hele nacht op de grond gelegen tot er hulp kwam. - ‘Heeft u letsels opgelopen ten gevolge van het vallen?’ Bij de eerste drie valaccidenten heb ik geen letsels opgelopen ten gevolge van de val. Maar door de vierde val, heb ik nu gangstoornissen. 2) Stoornissen met evenwicht en mobiliteit • Afname test: Timed ‘Up and Go’ – test De cliënt behaalde een score van 15,88 sec. bij deze test: de test is positief. Aangezien er sprake is van een valrisico vanaf 14 sec. bij de strengere norm van valpreventie. Bij het RIZIV wordt er van een valrisico gesproken, bij een score hoger dan 20 sec. Waardoor de cliënt enkel in orde is met zijn officiële Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

133 papieren als hij daadwerkelijk een score heeft boven de 20 sec. bij de Timed ‘Up and Go’–test. Hiermee kan het RIZIV effectief kosten besparen. - Hulpmiddel: A. gebruikte bij de test geen hulpmiddel om zich te verplaatsen. - Verloop:

De cliënt had een normale paslengte tijdens het wandelen, maar het ronddraaien rond zijn as verliep moeilijk. Hij gebruikte zijn handen bij het neerzitten, hij steunde op beide armleuningen van de stoel. Hij gebruikte de leuning ook om zich op te duwen bij het rechtstaan. De cliënt heeft oa. veel moeite om recht te komen, en dus zijn evenwicht te zoeken.

- Observatie/interpretatie:

Hij was heel geconcentreerd tijdens het uitvoeren van de test en deed het correct zoals gevraagd. Met deze eenvoudige test hebben wij een beeld gekregen omtrent de mobiliteit van de oudere, die ondanks de geslaagde score evenwichts – en gangstoornissen aantoont.

Multifactoriële evaluatie 1) Evenwicht en mobiliteit (zie bijlage VII) Evaluatie aan de hand van evenwichts – en mobiliteitstesten: • Four Test Balance Scale - Eerste positie (parallelle stand): De cliënt kon enkel de eerste positie aannemen gedurende 10 seconden. Maar hiermee had hij al moeite, hij wankelde lichtjes maar hij kon deze stand houden zonder zijn voeten te verzetten of te vallen. - Tweede positie (semi-tandem): Bij deze stand wankelde hij al meteen bij de start, en was er duidelijk een risico tot vallen op te merken. De cliënt kon deze positie niet aannemen gedurende 10 seconden. - Derde positie (tandem stand): Onmogelijk door de cliënt uit te voeren. Vierde positie (unipodale stand):Niet mogelijk om deze positie aan te nemen. - Verloop:

- Conclusie:

Valpreventie

Ik heb de cliënt moeten helpen om de juiste posities aan te nemen voor de eerste twee standen. Maar vanaf de tweede testhouding was het onmogelijk om de cliënt los te laten, hij verloor direct zijn evenwicht. Het is dus vooral niet mogelijk voor de cliënt om de unipodale stand uit te voeren. De bewoner is duidelijk niet geslaagd, aangezien het resultaat positief beoordeeld wordt als de cliënt een van de houdingen niet kan aannemen gedurende 10 seconden. Mei 2008

Mariela Verbeke

134

Bemerkingen: De Four Test Balance Scale is op fysiek vlak een moeilijke test voor de populatie binnen een woon – en zorgcentrum. De posities die de oudere tijdens de test moet aannemen, zijn niet te onderschatten. De test eist uitstekende evenwichtscapaciteiten van de testpersoon, wat niet van zelfsprekend is op oudere leeftijd. Deze test zou al een valkuil kunnen vormen voor jongere personen, dus laat staan voor zorgbehoevende, oudere mensen in een woon – en zorgcentrum. • Timed chair-stand-test De cliënt behaalde een tijd van 16,69 sec. bij deze test: de test is positief. De bewoner heeft dus meer tijd nodig gehad dan het opgegeven standaard tijdsbestek van 14 sec. - Verloop:

De cliënt heeft 16,69 sec. nodig gehad om 5 maal recht te komen en terug te gaan neerzitten op de stoel, met armen gekruist voor de borst. De cliënt ‘plofte’ zich telkens neer op de stoel bij het neerzitten. Eenzelfde test uitgevoerd zonder rugleuning, zou niet lukken ofwel zou de cliënt een slechtere score (veel hoger dan 16,69 sec. doordat de cliënt trager op de stoel zou moeten neerkomen) behalen. Hij had tijdens en na de test pijn aan de knieën. - Conclusie: De cliënt heeft een negatieve score voor deze test. De cliënt heeft geen armleuning gebruikt, dit is echter strikt verboden. • Functional Reach Test M. behaalde een maximale reikwijdte van 17,10 cm: de test is negatief. Met deze test werd het algemeen fysiek functioneren van de cliënt gemeten. A. is geslaagd, en is dus voor deze test geen cliënt met een verhoogd valrisico. -

Verloop:

-

Conclusie:

De cliënt kon met gestrekte armen, zonder probleem zijn romp voorwaarts buigen, zonder zijn voeten te verplaatsen. De gepresteerde reikafstand is groot genoeg om een val te voorkomen. Hij wordt gequoteerd als een cliënt zonder verhoogd valrisico, aangezien hij een score behaalde > 10.

• Tinetti Evenwichts - en mobiliteitstest A. behaalde een totale score van 16/28: de test is positief. De maximale score op de test is dus 28. Er kunnen 16 punten verdiend worden voor de prestaties op vlak van evenwicht, en 12 punten voor mobiliteit. Met deze test werd het algemeen functioneren op vlak van evenwicht en mobiliteit bij de cliënt gemeten. Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

135 A. is niet geslaagd, aangezien de cliënt een score boven de 20/28 moet behalen. Zijn behaalde score, wijst op een verhoogd valrisico. 2) Medicatie De medicatie genomen door de cliënt zijn: - Diuretica: Aldactozine comp. 98 x 25 MG/15 MG - Analgetica - Antipyretica: Cardioaspirine tabl. 60 x 100 MG - Antihypertensia: Emconcor minor 2,5 MG tabl. 28 x 2,5 MG - Middelen bij hartfalen: Lanitop comp. 50 x 0,1 MG - Middelen bij de ziekte van Parkinson: Comtan comp. 100 x 0,700 MG - Middelen bij de ziekte van Parkinson: Mirapexin comp. 100 x 0,700 MG - Middelen bij de ziekte van Parkinson: Sinemet comp. 100 x 250 MG – 25 MG - Laxativa: Movicol sachets zakjes 20 De cliënt neemt duidelijk elke dag, meer dan 4 verschillende geneesmiddelen in. Er is dus sprake van polyfarmacie en een verhoogd risico op valaccidenten. Bovendien neemt de cliënt risicovolle medicatie in, zoals diuretica. 3) Orthostatische hypotensie Evaluatie aan de hand van screenende vragen: - ‘Heeft u soms last van duizeligheid/draaierigheid?’ Ja. - ‘Heeft u dit bij het rechtstaan uit bed, stoel of zetel, bij het bukken?’ Ja, meestal bij het rechtstaan uit bed, stoel of zetel. Maar ook bij het bukken om iets van de grond te rapen. Klinische vaststelling: De verpleegkundige van afdeling ‘Zuid’ heeft mij geholpen bij de klinische vaststelling van orthostatische hypotensie bij cliënt A.V. De bloeddruk werd 3 maal gemeten door de verpleegster. - In liggende houding ’s morgens bij het wakker komen: 12/7 - Bij het rechtstaan: 13/7 - Onmiddellijk bij het rechtstaan en na 3 minuten: 13/6 Conclusie: er is hier geen sprake van orthostatische hypotensie bij deze cliënt, aangezien de systolische BD niet ≥ 20 mmHg en de diastolische BD niet ≥ 10 mmHg is. Echter kunnen we niet op deze cijfers afgaan, doordat ze beïnvloed worden door medicatie. 4) Zicht Evaluatie aan de hand van screenende vragen: - ‘Heeft u moeilijkheden bij het lezen of tv kijken?’ Ja, lezen kan ik jammer genoeg niet meer. Dit is te wijten aan mijn Parkinson. Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

136 - ‘Is uw laatste bezoek aan de oogarts langer dan een jaar geleden?’ Ja, het zal juist een jaar zijn. Evaluatie gezichtsscherpte: - Lineaire E-test. De cliënt kwam bij de E – test tot de tweede testregel. De bewoner kon enkel tot 0,20 lezen. Dit wijst op een verhoogd valrisico door zijn slechte visuscapaciteit. 5) Voeten en schoeisel Evaluatie door observatie van de voeten: - Aanwezig: eeltknobbels, teenafwijkingen (de dikke teen bevindt zich boven de andere tenen) en ingegroeide nagels. - Afwezig: blaren, zweren, drukpunten, open wonden, amputatie van tenen en diabetes met vermoeden van aantasting diepe gevoeligheid. De cliënt draagt overdag goed, vast schoeisel. De schoenen zijn volledig gesloten, hebben geen hoge hak en bezitten een antislipzool. In de avond draagt de cliënt echter slippers (open aan de achterkant) op zijn kamer, om ’s nachts op te staan om naar de wc te gaan. 6) Omgeving en gedrag Evaluatie aan de hand van screenende vragen: - ‘Zijn er in uw kamer risicovolle situaties aanwezig, situaties die het risico om te vallen verhogen, bv. opstapjes, losliggende draden, opkrullende tapijten, rondslingerend materiaal …?’ Ja, gladde vloer. - ‘Vindt u dat u soms onveilige activiteiten uitvoert, zoals u snel naar de telefoon begeven, wanneer de telefoon rinkelt? Of een stoel gebruiken om dingen op hoogte te nemen?’ Neen. - ‘Steekt u het licht aan als u ’s nachts opstaat?’ Ja. - ‘Draagt u soms schoenen die niet zo vast rond uw voeten zitten of waarmee u gemakkelijk kan uitglijden (bv. slippers)?’ Ja, ’s avonds draag ik slippers op mijn kamer om bv. bij het wakker komen, naar het toilet te gaan. - ‘Voert u soms onveilige handelingen uit?’ Neen.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

137

7) Valangst Evaluatie aan de hand van screenende vragen: - ‘Heeft u angst om te vallen?’ Ja, omdat ik al eens gevallen ben. - ‘Zijn er dingen die u niet of niet meer doet omdat u bang bent dat u zou kunnen vallen?’ Ja, op de trap lopen doe ik niet meer en ik vermijd naar zaken op hoogtes te reiken. Evaluatie van valangst: • De Nederlandstalige Falls Efficacy Scale International (zie bijlage VII) Bezorgdheidschaal: - Erg bezorgd: - Tamelijk bezorgd: - Een beetje bezorgd:

- Helemaal niet bezorgd:

Activiteiten: het lopen op oneffen ondergrond en het op – of aflopen van een helling. Activiteit: Het lopen op een gladde ondergrond. Activiteiten: Het in of uit een stoel komen, het maken van een wandeling in de buurt, het reiken naar iets boven het hoofd of naar iets op de grond en het beantwoorden van de telefoon voordat deze ophoudt met overgaan. Activiteit: het lopen op een plek waar veel mensen zijn.

- Activiteiten die niet worden uitgevoerd: Uit bezorgdheid om te vallen: Het op – of aflopen van een trap. Andere reden: Het schoonmaken, het aan – en uitkleden, het klaarmaken van een maaltijd, het nemen van een bad of douche, het doen van boodschappen, het bezoeken van een vriend(in) en het bezoeken van een sociale gelegenheid. - Verloop:

De meerderheid van de vermelde activiteiten doet hij niet meer zelfstandig, door zijn verminderde zelfredzaamheid of door de speciale zorg in het zorgcentrum.

- Conclusie:

Bij deze test wordt de angst om te vallen in de gewoonlijke activiteiten gemeten, de cliënt vertoont duidelijk valangst voor de meeste alledaagse activiteiten.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

138

Bijlage VII: Testen uitgevoerd bij volgcliënt A.V.

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

139

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

140

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

141

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

142

Bijlage VIII: Artikel

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

143

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

144

Bijlage IX: Nieuw valregistratieformulier

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

145

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

146

Bijlage X: Sensibilisatiefolder

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

147

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

148

Bijlage XI: Mind Manager

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

149

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

150

Bijlage XII: Affiches

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

151

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

152

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

153

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

154

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

155

Bijlage XIII: Aanwezigheidsattest info-avond

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

156

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

157

Bijlage XIV: Koffienamiddag met diavoorstelling

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

158

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

159

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

160

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

161

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

162

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

163

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

164

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

165

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

166

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

167

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

168

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

169

Bijlage XV: Fixatieformulier

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

170

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

171

Literatuurlijst 1) ‘Valpreventie bij thuiswonende ouderen met verhoogd risico’ – Koen Milisen, Geeraerts Annelies & Dejaeger Eddy – 2006 2) ‘Gerontologie & Geriatrie 2002’ – J.P. Baeyens (ed.) 3) ‘Gerontologie & Geriatrie 2003’ – J.P. Baeyens (ed.) 4) ‘Cahier Ouderenzorg: Waarom vallen ouderen?’ – Dave Dewachtere – Alex Janssens – 2003 5) ‘Cahier Ouderenzorg: Fixeren of niet fixeren?’ – Lieven Goeminne – Dolf De Ridder – Axel Liégeois – 2003 6) ‘Modelprotocol valpreventie in woon – en zorgcentra’ – SIT Roeselare / Logo Roeselare-Tielt – 2008 7) C. Theune, E.M.J. Steultjens’ – Ergotherapierichtlijn Valpreventie’ – Utrecht, Nederlandse vereniging voor Ergotherapie 2005. 8) Groepswerk geriatrie: ‘Valpreventie’ – Tweedejaarsstudenten Ergotherapie – Academiejaar 2005 - 2006. 9) CBO richtlijn: “Preventie van valaccidenten bij ouderen” – 2004 10) “Klinische richtlijn omtrent ergotherapeutische interventies ter preventie van valincidenten bij thuiswonende ouderen in Vlaanderen” – Leen De Coninck, 2008

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

172

Bronnen Globale informatie uit: • www.valpreventie.be • www.kennisnetwerkvalpreventie.nl • www.veiligheid.nl • “Klinische richtlijn omtrent ergotherapeutische interventies ter preventie van valaccidenten bij thuiswonende ouderen in Vlaanderen” – Leen De Coninck • http://www.umcn.nl/userfiles/other/presentatie_valpreventie.pdf

Theorie 1

http://www.seniorama.be/archief/verslagen/2005/02/vallen.htm

2

www.vig.be/content/docs/op_boebs2_initiatief1.doc

3

http://www.minerva-ebm.be/nl/keyword.asp?Keyword=valpreventie

4

http://www.veiligheid.nl/csi/veiligheid.nsf/wwwVwContent/ M_70BD97B60424F743C12574020053FBC3

5

http://64.233.183.104/search?q=cache:5mHSArcKW4kJ:www.logoleuven.be/documents/wees paginas/bijlage-brief-gemeentelijke-overheden-juni2006.pdf+Sterfte%2Bvalaccidenten&hl=nl&ct= clnk&cd=3&gl=be

6

http://www.vzwvorm.be/opleiding/in-house/opleidingen/p/valpreventie-in-residentile-voorzieningen

7

http://www.vig.be/content.asp?nav=themas_ongevallenpreventie&selnav=526

8

‘Revalidatie na een val met belang van ergotherapie in het revalidatieproces’ – Leen De Coninck – Katholieke Hogeschool te Mechelen – 2006

9

PowerPoint: “Zonder al te veel vallen en opstaan” - Leen De Coninck

10


11

http://www.rtl.nl/(/programma/mensenlijf/)/components/programma/mensenlijf/10_15.xml

12

http://www.cbo.nl/product/richtlijnen/folder20021023121843/val-richtlijn2004.pdf

13

AGS, 2001

14


15

http://www.cipo.org/thema-archief/thema%20valpreventie.htm

16


17

www.maartenskliniek.nl

18

http://www.arthrosis.be/fall_nl.htm

19

hbo-kennisbank.uvt.nl/cgi/hu/show.cgi?fid=5905

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

173 20

http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=1896

21

http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=59

22

http://www.freewebs.com/daza-optiscan-valpreventie/valdetectoren.htm

23

www.haowvl.be/Huisartsenkring%20Tielt%206%20mrt%2007.ppt

24

http://www.e-gezondheid.be/guide/article.asp?idarticle=4010&idrubrique=889

25

http://www.e-gezondheid.be/nl/gezondheid_tijdschrift/ gezondheid_vragen_en_antwoorden/Hersendood_CVA-10533-541-art.htm

26

http://www.cva-samenverder.nl/PDF2008/PDFflyerEDvdB.pdf

27


28

http://www.e-gezondheid.be/nl/tijdschrift_gezondheid/sante_tijdschrift/ Vermijdbaar_leed_miljardenfactuur_vallen_bij_senioren-11895-278-art.htm

29


30

http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/5BBFD6FC-E24F-4477-A227-AFC805277EFD/0/pb00n289.pdf

31

http://64.233.183.104/search?q=cache:_iGbGa-3xQMJ:www.ulg.ac.be/psysante/qualidem/ q2%2520partie%2520B%2520pdf%2520flamand/Hoofdstuk%252011%2520 interventiestudie%2520vallen%2520def%2520eindrapport%2520volledig%25202005.pdf +Valregistratie&hl=nl&ct=clnk&cd=1&gl=be

32

Jans et al., 2002, Wertelaers en Govaerts, 2001

33


34

http://www.logopz.be/pdf/OP_boebs_projectplan.pdf

35

AGS en Kannus, in: Milissen, 2004

36


37

http://www.vig.be/content/docs/op_boebs_plan_opleiden.doc

38


39

http://64.233.183.104/search?q=cache:JwJTxZpQYbYJ:www.crataegus.be/documenten/Crataegus %25201%2520juni%2520Vallen%2520prof%2520Pelemans%2520versie%25202.ppt+ Behandeling+medische+oorzaak+van+vallen&hl=nl&ct=clnk&cd=5&gl=be

40

www.ortec-orthopedie.be/.../Blijf%20Staan%20-%20Folder%20-%20Risicos%20en%20vallen.pdf

41


42

http://www.gezondiza.nl/%7B33e5ed8a-415b-4230-986f-1ee0b410db5c%7D

43

http://64.233.183.104/search?q=cache:_iGbGa-3xQMJ:www.ulg.ac.be/psysante/qualidem/ q2%2520partie%2520B%2520pdf%2520flamand/Hoofdstuk%252011%2520interventiestudie%2520 vallen%2520def%2520eindrapport%2520volledig%25202005.pdf+Valregistratie&hl=nl&ct=clnk&cd= 1&gl=be

44

http://www.ortec-orthopedie.be/PDF/OrtecAcademie/November%202005%20-

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

174 %20Valpreventie/Blijf%20Staan%20-%20Folder%20-%20Risicos%20en%20vallen.pdf 45

http://www.azvesalius.be/PatBez/Brochures/valpreventie.pdf

46

http://www.cbo.nl/product/richtlijnen/folder20021023121843/val-richtlijn2004.pdf

47

http://www.vig.be/content/pdf/op_boebs_edu_bew_2.pdf

48

http://www.umcutrecht.nl/subsite/valpreventie/Interventiedatabase/Gehoorstoornis-visusstoornis.htm

49

Literatuur: “Valpreventie bij thuiswonende ouderen met verhoogd risico” – Milisen Koen, Geeraerts Annelies & Dejaeger Eddy – 2006

50

www.nizw.nl/WMO/docs/kwetsbareouderen_feb2005.pdf

51

Literatuur: “Cahier Ouderenzorg: waarom vallen ouderen?” – Dave Dewachtere – Alex Janssens

52

Literatuur: “Cahier Ouderenzorg: waarom vallen ouderen?” – Dave Dewachtere – Alex Janssens

53

Literatuur: “Cahier Ouderenzorg: Fixeren of niet fixeren” – Lieven Goeminne – Dolf De Ridder – Axel Liégeois – 2003

54

Literatuur: “Gerontologie en geriatrie 2002” – J.P. Baeyens (ed.)

55

http://www.cwz.nl/folders/documents/G162-fixatie-foldersPDF.pdf

56

Leipzig, 1999

57

http://www.hln.be/hln/nl/33/Fit-Gezond/article/detail/101435/2007/12/13/Voor--en-nadelen-vanalcohol-op-een-rijtje.dhtml

58

http://www.teleac.nl/minderdrinken/article.jsp?nr=992966&site=992902&article=994421

59

http://www.janssen-cilag.nl/bgdisplay.jhtml?itemname=dizziness_cause&product=none

60

http://www.encyclo.nl/zoek.php

61

http://www.encyclo.nl/zoek.php

62

Alexander, N.B., Langedries, M., 2006

63

www.fysiotherapie-amsterdam.nl/VoorlichtingBPPD.doc

64

http://www.vig.be/content/pdf/op_boebs_edu_bew_2.pdf

65

http://216.239.59.104/search?q=cache:wQ7UsvFlkwEJ:www.ortecorthopedie.be/PDF/OrtecAcademie/November%25202005%2520-%2520Valpreventie/PPT%2520 %2520Vallen-vig.pdf+Sociale+factoren%2BLong+Lie&hl=nl&ct=clnk&cd=3&gl=be

66

Wertelaers en Govaerts, 2001

67


68

http://doks2.khk.be/eindwerk/do/files/FiSe413ebf1701d3db730101fc8af22a0143/ thesis2005050.pdf;jsessionid=8D9C680952B97F84B84EC601A0D37AAB? recordId=SKHK413ebf1701d3db730101fc8af22a0142

69

http://www.vig.be/content/docs/op_boebs_plan_opleiden.doc

70


Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

175

71 72

http://www.seniorama.be/archief/verslagen/2005/02/vallen.htm http://www.arthrosis.be/fall_nl.htm

73

PowerPoint: “Vallen bij ouderen” - Prof. Dr. W. Pelemans – Dienst Geriatrie – U.Z. Leuven

74

http://www.vzwvorm.be/userfiles/files/vorm_brochure_07LR.pdf

75

http://www.rivm.nl/vtv/object_document/o3732n18632.html

76

www.ortec-orthopedie.be/PDF/OrtecAcademie/November%202005%20-%20Valpreventie/PPT%20 %20Vallen-vig.pdf

77

http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/5BBFD6FC-E24F-4477-A227-AFC805277EFD/0/pb00n289.pdf

78

Literatuur: “Gerontologie & Geriatrie 2003” – J.P. Baeyens (ED.)

79


80

http://www.logopz.be/pdf/DocumentCasefinding.pdf

81

http://www.logopz.be/pdf/valpreventie_uniforme%20aanpak.pdf

82

www.umcn.nl/userfiles/other/presentatie_valpreventie.pdf

83


84

http://www.geriater-lambrecht.be/pdf/Multidisciplinaire_richtlijn_vallen.pdf

85

Modelprotocol valpreventie in WZC – SIT Roeselare / Logo Roeselare-Tielt – 2008

86

http://www.minerva-ebm.be/articles/nl/2003/teksten_4_2003/4-2003_kort_pre-valentie.htm

87

Modelprotocol valpreventie in WZC – SIT Roeselare / Logo Roeselare-Tielt – 2008

88


89


90

http://www.kuleuven.be/valpreventie/professionelen/thuiszorg.php

91

http://nl.wikipedia.org/wiki/Preventie

92

www.valpreventie.be

93

http://64.233.183.104/search?q=cache:CHEv-ByscrUJ:www.vig.be/content/docs/ OP_boebs_plan.doc+www.vig.be/content/docs/op_boebs_plan.doc&hl=nl&ct=clnk&cd=1&gl=be

94

Perell et al., 2001

95

http://www.logopz.be/pdf/OP_boebs_projectplan.pdf

96

http://www.boebs.be/index.php?page=16

97


98

http://www.boebs.be/index.php?page=141

99


Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

176

100 101 102

http://www.minerva-ebm.be/articles/nl/2003/teksten_4_2003/4-2003_kort_pre-valentie.htm http://www.vig.be/content/docs/op_boebs_plan_opleiden.doc http://www.veiligheid.nl/csi/websiteveiligheid.nsf/wwwAssets/ 2F7E66FF694B0CC5C12570BB0033473E/$file/83619%20bewegen.n%20niet%20vallen.pdf

103

Literatuur: “Valpreventie bij thuiswonende ouderen met verhoogd risico” – Milisen Koen, Geeraerts Annelies & Dejaeger Eddy – 2006 104 http://www.minerva-ebm.be/nl/article.asp?id=683 105


106

http://www.seniorama.be/archief/verslagen/2005/02/vallen.htm www.maartenskliniek.nl

107 108

http://www.vig.be/content.asp?nav=themas_ongevallenpreventie&selnav=560,561

109

www.ortec-orthopedie.be/PDF/OrtecAcademie/November%202005%20-%20Valpreventie/PPT%20 %20Vallen-vig.pdf

110

Schoor N.M van, 2003

111

Forsén L, 2004

112

Elders P.J.M, 2005

113

http://www.minerva-ebm.be/nl/author_articles.asp?author=Chevalier%20P.&id=726

114

www.minerva-ebm.be/articles/nl/2003/teksten_8_2003/8-2003_heupprotectoren.pdf

115

hbo-kennisbank.uvt.nl/cgi/hu/show.cgi?fid=5905

116

http://www.gezondiza.nl/%7B33e5ed8a-415b-4230-986f-1ee0b410db5c%7D

117

http://www.kuleuven.be/valpreventie/docs/Hoe_rechtkomen_na_een_val.pdf

118

http://www.azvesalius.be/PatBez/Brochures/valpreventie.pdf

119

http://www.arthrosis.be/fall_nl.htm

120

http://www.vig.be/content.asp?nav=themas_ongevallenpreventie&selnav=560,561

121

http://doks2.khk.be/eindwerk/do/files/FiSe413ebf1701d3db730101fc8af22a0143/ thesis2005050.pdf;jsessionid=8D9C680952B97F84B84EC601A0D37AAB? recordId=SKHK413ebf1701d3db730101fc8af22a0142

122

Modelprotocol Valpreventie in WZC – SIT Roeselare / Logo Roeselare-Tielt – 2008

123

Literatuur: “Gerontologie & Geriatrie 2003” – J.P. Baeyens (ED.)

124


126

Modelprotocol Valpreventie in WZC – SIT Roeselare / Logo Roeselare-Tielt – 2008

127

Cursus “Ergotherapie en geriatrische problematiek” - Linda Nuyttens

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

177

Praktijk Literatuur: “Modelprotocol valpreventie in WZC” – SIT Roeselare / Logo Roeselare-Tielt – 2008 Literatuur: “Valpreventie bij thuiswonende ouderen met verhoogd risico” – Milisen Koen, Geeraerts Annelies & Dejaeger Eddy – 2006 DVD “Valpreventie bij thuiswonende ouderen met verhoogd risico” – 2008 AVNet K.U.Leuven WZC Sint-Henricus - Literatuur uit het medische dossier, 2008 WZC Sint-Henricus – Informatie uit pc, 2008 128

http://www.veiligheid.nl/csi/veiligheid.nsf/wwwVwContent/l4rollatorrollator.htm?opendocument&context=89FEFABCE950A7BDC125741F003F8F82

Valpreventie

Mei 2008

Mariela Verbeke

Implementatie van valpreventie bij niet-dementerende ouderen in een woon en zorgcentrum

Recommend Documents