Ik Like! de Digitale Leer en Werkomgeving Over het belang van een attractieve, boeiende en vooral sociale digitale leer-‐ en werkomgeving. Onlangs bekeek ik op YouTube de RSAnimate-‐video van Daniel Pink's lezing over intrinsieke motivatie, 'Drive: The surprising truth about what motivates us'(1). In deze prachtige animatie wordt op basis van degelijk wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat mensen bij het uitvoeren van eenvoudige taken door financiële prikkels te motiveren zijn, maar dat dit niet opgaat wanneer het gaat om handelingen of activiteiten waarbij cognitieve vaardigheden van enig belang zijn. Hij benoemt drie factoren die van invloed zijn op onze motivatie, Autonomy, Mastery en Purpose. Bij autonomie wordt voornamelijk gewezen op het spanningsveld tussen compliance en engagement. Door middel van een aantal aansprekende voorbeelden uit de Open-‐Sourcebeweging demonstreert Pink dat een kennisorganisatie in de praktijk meer baat heeft bij gemotiveerde, betrokken, zelfdenkende medewerkers dan aan ja-‐ knikkers die exact uitvoeren wat wordt opgedragen. Met meesterschap bedoelt Pink de wens om jezelf te ontwikkelen en ontplooien en met purpose doelt hij op zingeving. De gemotiveerde kenniswerker wil volgens Pink graag een betekenisvolle bijdrage leveren aan het groter geheel. Omdat ik sinds enige tijd betrokken ben bij de ontwikkeling van een Digitale Leer-‐ en Werk-‐Omgeving begon ik me af te vragen hoe we Pink's drijvende kracht in kunnen zetten bij de DLWO. Dit met het doel een aantrekkelijke en effectieve omgeving te creëren waarmee de eindgebruiker graag wil werken, omdat het systeem prettig in gebruik is, naar eigen behoefte in te richten is, uitnodigt tot interactie, uitdaagt tot excellentie, werkt op ieder moment op ieder apparaat en natuurlijk het leerproces optimaal ondersteunt. Autonomie en meesterschap lijken -‐zeker in een onderwijskundige context-‐ nogal voordehand liggend, maar zingeving daarentegen is niet direct een feature die je op de verpakking van een DLWO zou verwachten! Onderwijstechnologie, games en Maslow? Enige tijd geleden schreef Ben Betts al een verslag over zijn werkzaamheden als onderwijsinnovator waarin hij de theorie van Pink verenigt met didactiek en technologie(2). Over autonomie zegt hij dat dit -‐binnen het kader van Paul den Hertog -‐ Ik Like! de Digitale Leer en Werkomgeving
Over het belang van een attractieve, boeiende en vooral sociale digitale leer-‐ en werkomgeving
14-‐5-‐2012 CC-‐BY-‐NC-‐SA
onderwijstechnologie-‐ betekent dat een student de vrijheid heeft om zijn omgeving naar eigen inzicht en behoefte in te richten en daarbij niet afhankelijk is van beheerders, gefrustreerd raakt door beleid of beperkingen van het systeem. Op het gebied van meesterschap legt Betts, net als Mihaly Csikszentmihalyi(3) en Gabe Zichermann(4), een verbinding met de manier waarop we op (video)games reageren en ook Daniel Pink bouwt voort op de door Csikszentmihalyi vormgegeven 'theory of flow'. Deze theorieën verklaren onder andere waarom games zo immens populair zijn. Daarnaast gebruikt Betts 'Theory X and Theory Y' van Douglas McGregor(5), die ons inzicht geeft in de voordelen die te behalen zijn, wanneer de primaire doelstellingen van de organisatie worden verbonden met de individuele ambities van medewerkers. Laat de kenniswerker werken aan activiteiten waarvan hijzelf nut en noodzaak inziet en je zal zien dat hij uit zichzelf de handschoen oppakt en zich maximaal wil inzetten voor het grotere geheel. In veel gevallen biedt onderwijstechnologie en de wijze waarop deze is geïmplementeerd onvoldoende voorzieningen om effectief vorm te geven aan de wensen van Betts. In zijn bevindingen benoemt hij drie elementen die in ieder geval aanwezig moeten zijn in een leeromgeving om met name het laatste deel van de theorie van Pink (zingeving) effectief in de praktijk te kunnen brengen. Het gaat allereerst om 1. de mogelijkheid voor docent en student een actieve bijdrage te leveren aan het leerproces, 2. daarnaast de gelegenheid om anderen te beïnvloeden en 3. de mogelijkheid om erkenning te krijgen voor je prestaties Ofwel; Zelfontplooiing, Sociale interactie en Waardering. Niet geheel zonder toeval -‐want deze elementen zijn immers gebaseerd op McGregor-‐ vertoont de top drie van Betts grote overeenkomsten met Maslow's behoeftenhiërarchie. De hiergenoemde functionele requirements zijn zonder uitzondering sociaal van karakter en dat maakt dat ook elektronisch leren per definitie een sociaal proces is. Een online kampvuurtje in de global village Het sociale karakter van het leerproces is een hot topic. Wie het internet afstruint op zoek naar artikelen over bijvoorbeeld 'Social Learning' wordt geconfronteerd met een enorme hoeveelheid aan artikelen en papers. Ook over de inzet van sociale media en de (on)mogelijkheden die deze tools bieden aan het onderwijs, is de laatste tijd veel gezegd en geschreven. Op Scienceguide las ik kortgeleden nog artikel van Doekle Terpstra en Prof. Peter Sloep waarin enkele kansen op dit terrein worden belicht(6). Onder de titel Paul den Hertog -‐ Ik Like! de Digitale Leer en Werkomgeving
Over het belang van een attractieve, boeiende en vooral sociale digitale leer-‐ en werkomgeving
14-‐5-‐2012 CC-‐BY-‐NC-‐SA
'Meer kennissen dan kennis?' verkennen ze het waarom en hoe van het netwerkleren en proberen ze antwoord te vinden op de vraag hoe we door inzet van sociale netwerktechnologie het 'broadcastonderwijs' weer interactief en persoonlijk kunnen maken. Sloep en Terpstra vragen zich onder andere af hoe de docent de student bij kan houden en wat sociale media voor het onderwijs kan betekenen. Sloep: "Het onderwijs kan groot profijt hebben van de global village die het internet is en de lage transactiekosten die het biedt voor het ontmoeten van anderen en vergaren van informatie. Om dat te doen, zal het echter radicaal moeten breken met het onderwijs zoals we dat nu kennen. Het concept van netwerk leren -‐leren met behulp van online sociale netwerken-‐ doet dat. Details daargelaten gaat het om het ontwerpen van een leeromgeving waarin leren sociaal en op maat is en een belangrijke zelfsturingscomponent kent." Sloep haakt hierbij aan bij Betts die ook al stelde dat een leeromgeving per definitie een sociaal karakter moet hebben omdat het onderwijs in z'n kern draait om conversaties. Gesprekken -‐zowel offline als online-‐ tussen student en docent, en studenten onderling. De bevindingen van zowel Sloep als Betts worden ondersteund door Diana Laurillard die in haar boek Rethinking University Teaching het inmiddels breed geadopteerde Conversational Framework beschrijft. In dit model is weergegeven welke verschillende soorten betekenisvolle conversaties deel uitmaken van een compleet leerproces en welke werkvormen en -‐omgevingen daarbij passen(7). De applicatie als referentiepunt Een moderne leeromgeving integreert online en offline conversaties tussen betrokken studenten en docenten. De student is hierbij 'in control', binnen de kaders die vooraf door de docent zijn aangegeven en kan op passende wijze een zinvolle bijdrage leveren aan zijn of haar leerproces. Een klinkende omschrijving, die hopelijk menig docent en student weet te enthousiasmeren, maar helaas volstrekt onbruikbaar voor technologen die een dergelijke omgeving moeten realiseren. Omdat het ontwikkelen van een digitale leer-‐ en werkomgeving niet anders lijkt dan het optuigen van een willekeurig informatiesysteem, komt het voor dat de regie over een dergelijk project onvoldoende in handen is van onderwijskundigen. Chris Blom (Onderwijskundig consultant bij WUR) zegt hierover dat "in veel onderwijs en IT omgevingen wordt gedacht en gesproken in termen van applicaties. Welke ELO of DLWO heb jij? Blackboard, N@tschool, Sharepoint zijn vaak genoemde termen. Beslissingen over die applicaties komen dan in het licht te staan van functies die het pakket al of niet heeft en ook zaken als technische inrichting, onderhoud, leercurve. Onderbelicht blijft dan wat Paul den Hertog -‐ Ik Like! de Digitale Leer en Werkomgeving
Over het belang van een attractieve, boeiende en vooral sociale digitale leer-‐ en werkomgeving
14-‐5-‐2012 CC-‐BY-‐NC-‐SA
gebruikers ermee doen. Wat de doelstellingen zijn van het implementeren van die applicaties. De applicaties worden dan hun eigen referentiepunt.".(8) Blom deed deze uitspraak in de Special Interest Group DLWO die in 2011 een visie op de DLWO heeft opgeleverd. In een prachtig drieluik schetst voorzitter Nico Juist de visie van de SIG op het DLWO ontwikkelproces. Ook hierin wordt geconcludeerd dat het digitaal en sociaal netwerken binnen een moderne DLWO is geïntegreerd. Daarnaast is er ook in dit visiestuk expliciete aandacht voor de nieuwe competenties en vaardigheden die dit van docenten vereist en het belang van adequate ondersteuning daarbij, door bijvoorbeeld instructional designers(9). Al in 2007, schreven Berlanga, Sloep et al. dat een effectief leernetwerk functionaliteiten biedt als profiles, contactinformation, private and public communities, (un)managed resources, tagging, discussions, recommendations, subscribe, bookmark, ratings, related resources en search(10). De optelsom Wanneer we de hierboven genoemde functionaliteiten combineren met een blauwe achtergrond, een timeline of activity-‐stream en een duimpje omhoog, blijkt dat het leernetwerk ineens verdacht veel overeenkomsten vertoont met platforms als Facebook, LinkedIn en Yammer! Het ligt dan ook voor de hand dat een moderne DLWO niet alleen grote overeenkomsten vertoont met de bekende netwerk-‐sites, maar vooral ook door eindgebruikers te koppelen is met deze netwerken. In het DLWO visiestuk dat door de SIG is opgeleverd wordt deze koppeling aangeduid als Extended DLWO. In deze E-‐DLWO, die goeddeels is gebaseerd op het werk van Scott Wilson(11), kan informatie vanuit de cloud geautomatiseerd worden opgenomen in de DLWO en vice versa. In de praktijk kan dit bijvoorbeeld betekenen dat de student zijn of haar Twitteraccount kan koppelen met de DLWO of een docent zijn eigen weblog automatisch laat reposten binnen de DLWO. Wise Het mooiste Nederlandse voorbeeld van een Extended DLWO dat ik ken is zonder twijfel die van Windesheim die beter bekend staat onder de naam Wise. De Windesheim Integrated Study Environment. Binnen deze relatief nieuwe omgeving staat de gebruiker centraal en er is een portaalfunctie c.q. startpagina waarin alle voorzieningen zijn ondergebracht. Studenten kunnen zich profileren en zelf communities starten en docenten kunnen zeer gericht mededelingen doen en hun lesmateriaal op maat aanbieden. Wanneer de eindgebruiker inlogt komt hij op een pagina waar een activity-‐ Paul den Hertog -‐ Ik Like! de Digitale Leer en Werkomgeving
Over het belang van een attractieve, boeiende en vooral sociale digitale leer-‐ en werkomgeving
14-‐5-‐2012 CC-‐BY-‐NC-‐SA
stream centraal staat en hierdoor is de hij of zij meteen op de hoogte van het laatste nieuws en de meest recente gebeurtenissen. De eindgebruiker bepaalt zelf door middel van filters welke informatie getoond wordt. Er zijn enkele uitzonderingen hierop, zoals de verplichte studieonderdelen, maar Windesheim heeft er bewust voor gekozen het aantal uitzonderingen zo klein mogelijk te maken(12). Om deze nieuwe omgeving te realiseren heeft Windesheim in samenwerking met Sogeti en Winvision een Sharepoint omgeving opgetuigd die is voorzien van Newsgator. Deze plugin levert de additionele socialmedia-‐functionaliteit die standaard niet in Sharepoint aanwezig is, waaronder Share, Like en Follow-‐knopjes en de activity-‐stream. In februari was ik in Almere bij Hans Bastiaan (Projectmanager en ICT adviseur bij Windesheim Flevoland) op bezoek om uit de eerste hand te vernemen hoe de studenten en docenten reageren op Wise. Hans vertelde me dat de 'klachten' van eindgebruikers zich met name concentreerden op het vlak van performance. In de praktijk bleken deze performanceklachten niet direct gerelateerd aan Sharepoint, maar aan de beperkte capaciteit van het draadloos netwerk, met name wanneer er veel studenten in de kantine zitten. Daarnaast was er een performance-‐issue met betrekking op het laden van de course-‐tree. Vanuit deze boom moeten studenten zich inschrijven voor een course. Het oproepen van de lijst met courses duurde in het begin soms wel 20 seconden of langer. Ondertussen is dat verholpen en staat de lijst binnen 2 á 3 seconden op je scherm. Over vindbaarheid en gebruiksgemak was men in het algemeen wel te spreken, evenals natuurlijk de sociale features. Een volgende evaluatie van Wise zie ik dan ook met vertrouwen tegemoet en ik heb zo het vermoeden dat ik de uitkomsten wel kan voorspellen. In uitdagende en toch vertrouwde functionaliteit ten behoeve van autonomie, meesterschap en zingeving, zoals omschreven door Pink, Betts en Sloep is binnen Wise immers royaal voorzien en -‐ wellicht nog belangrijker-‐ zelfs op de publieke sociale netwerken zoals Twitter en Facebook kwam ik, na lang en aandachtig zoeken, geen onvertogen woord over Wise tegen. Guess they Like it too!
Met hartelijke dank aan Hans Bastiaan.
Paul den Hertog -‐ Ik Like! de Digitale Leer en Werkomgeving
Over het belang van een attractieve, boeiende en vooral sociale digitale leer-‐ en werkomgeving
14-‐5-‐2012 CC-‐BY-‐NC-‐SA
Bronvermelding: 1. RSAnimate Dan Pink -‐ The surprising science of what motivates us http://www.youtube.com/watch?v=u6XAPnuFjJc 2. Ben Betts -‐ Social is not an option http://www.learningsolutionsmag.com/articles/506/social-‐is-‐not-‐an-‐option 3. Mihaly Csikszentmihalyi -‐ Flow http://www.ted.com/talks/mihaly_csikszentmihalyi_on_flow.html 4. Gabe Zichermann -‐ How games make kids smarter http://www.ted.com/talks/gabe_zichermann_how_games_make_kids_smarter.html 5. Douglas McGregor -‐ Theory X and Theory Y http://en.wikipedia.org/wiki/Theory_X_and_Theory_Y 6. Doekle Terpstra en Peter Sloep -‐ Meer kennissen dan kennis? http://www.scienceguide.nl/201203/meer-‐kennissen-‐dan-‐kennis.aspx 7. Diana Laurillard -‐ Rethinking University Teaching Routledge 2002, ISBN 0415256798, 9780415256797 8. Nico Juist -‐ Een visie op de DLWO in het hoger onderwijs | Een drieluik https://www.surfgroepen.nl/sites/SPSIG/Shared%20Documents/Microsoft%20Word% 20-‐%20DLWO%20voor%20hoger%20onderwijs11.pdf 9. Merill & Drake et al. -‐ Reclaiming Instructional Design http://www.wbtdesigner.com/documents/Merrill-‐ReclaimingID.pdf 10. Berlanga & Sloep et al. -‐ Functionality for learning networks: lessons learned from social web applications http://dspace.ou.nl/handle/1820/1011 11. Scott Wilson -‐ PLEs and the institution http://zope.cetis.ac.uk/members/scott/blogview?entry=20071113120959 12. Wilfred Rubens -‐ De sociale leer en werkomgeving http://wilfredrubens.typepad.com/wilfred_rubens_weblog/2011/11/de-‐sociale-‐leer-‐ en-‐werkomgeving-‐in.html
Paul den Hertog -‐ Ik Like! de Digitale Leer en Werkomgeving
Over het belang van een attractieve, boeiende en vooral sociale digitale leer-‐ en werkomgeving
14-‐5-‐2012 CC-‐BY-‐NC-‐SA
