Hybride leeromgevingen in het beroepsonderwijs

Het Libretto*

Hybride leeromgevingen in het beroepsonderwijs Bijeenkomst 1 december 2011, Utrecht

*(Italiaans voor boekje) is de gangbare benaming voor het tekstboekje van een opera, operette of musical. In wijdere zin is een libretto de tekst, bestaande uit dialogen en regieaanwijzingen, die ten grondslag ligt aan een theatrale opvoering met muziek. (Bron: Wikipedia)

Welkom! op dit multimediale event Hybride leeromgevingen in het beroepsonderwijs!

Een libretto? Beeld en woord verbinden zich tijdens deze bijeenkomst. Wij maken gebruik van diverse middelen om u te inspireren, te informeren en u te laten participeren.­ Maar in een middag kunnen we lang niet alles zeggen. Daarom hebben wij gekozen voor een boekje waarin u naast het programma en enkele regieaanwij­ zingen, ook nog achterliggende informatie kunt vinden met betrekking tot hybride leeromgevingen. Zo kunt u thuis nog eens nalezen waar het nu eigenlijk allemaal over ging deze middag. Wat vertelt het libretto u? Allereerst het programma: hoe ziet het eruit, wat verwachten we van u, waar moet u zijn, bij wie kunt u terecht met vragen, wat kunt u allemaal doen, etc. Dan de hoofdrolspelers van vandaag: wie zult u ontmoeten en in welke rol? Wij stellen hen in dit boekje aan u voor. Dan het verhaal achter hybride leeromgevingen: wat is het, hoe ziet het eruit? De informatie die u tijdens het plenaire gedeelte krijgt aangereikt, vindt u hier nog eens in woord terug. In de bijeenkomst vragen we ook uw actieve inbreng. U kunt onder begeleiding aan de slag met het ontwerpen van een hybride leeromgeving. De ontwerp­ opdracht vindt u in dit boekje.

• Bouwbedrijf De Boer • BugelHajema Adviseurs • Bureau Scholenbouwmeester • Daad Architecten • De Kok Horecagroothandel • D’Hert Catering • DHV • Jeroen Bosch Ziekenhuis • Grontmij Nederland • Hoving Bouw • P. Bos Aannemingsbedrijf • SSB Praktijkcentrum Bouw • Stork Technical Services • Strukton Worksphere • Taauw

Ten slotte geven wij u nog enkele aanwijzingen hoe en waar u meer informatie kunt vinden. Wij wensen u veel inspiratie en interactiviteit toe!

Ilya Zitter & Aimée Hoeve, ecbo Erica Aalsma, de Leermeesters

Multimediaal?

De Hoofdrolspelers van vandaag

Tijdens dit event kunt u op diverse wijzen deelnemen:

Het Landelijke Expertisecentrum Beroepsonderwijs (ecbo) heeft in 2009 een verkennend onderzoek verricht naar onderwijsinnovaties in de vorm van hybride leeromgevingen (voorheen ‘praktijknabij onderwijs’). Dit onderzoeksproject is voortgezet in de ecbo-programmering van 2010 en daarna. Het onderzoek is ontwerpgericht en participatief opgezet en verweven met het gelijknamige landelijke onderwijsinnovatieproject. Hiervoor is een subsidie vanuit het Innovatiearrange­ ment (Het Platform Beroepsonderwijs) verworven. Penvoerder is het Koning Willem I College, projectpartners zijn Hanzehogeschool i.sm. Alfa-college. en lokale bedrijfspartners. Vanuit bovenstaande projecten spelen vandaag de volgende mensen een hoofdrol: • Erica Aalsma, de Leermeesters • Peter Baselaar, Middelbare Horeca School • HarmJaap de Boer, Alfa-College • Maarten van de Burg, Scriptfactory • Hans Drijfhout, Stork • Aimee Hoeve, ecbo • Kees Huising, Alfa-College • Jaap Postma, Hanzehogeschool • Marc Raaijmakers, Middelbare Horeca School • Jannie Rozema, Hanzehogeschool • Reinier Veenhoff, Strukton • Ilya Zitter, ecbo

Ga in gesprek met de betrokkenen: onderzoekers en praktijkdeskundigen en met elkaar • Leer meer over ontwerpen met de ontwerpopdracht uit dit libretto en masterclass Kijk en luister naar film­fragmenten en de film

• Luister naar onze plenaire presentatie • Reageer op de stellingen op de muur

Mail ons indien u vragen hebt

• Twitter vandaag mee over je ervaringen met #hybrideleeromgevingen

• Speel de game van de Waterfabriek op één van de aanwezige laptops getoond • Blog mee op www.hnbo.nl: hybride leeromgevingen heeft een blog die voor iedereen toegankelijk is op de website van Het Nieuwe Beroepsonderwijs

De Waterfabriek, School voor Marketing en Techniek van het Koning Willem I College dient als bron voor hybride leeromgevingen; de volgende medewerkers zijn vandaag onze gast. • Hans Maas, leermeester marketing & sales • Joop Mestrom, leermeester productie • Geert Swinkels, projectleider • Sem van Geffen, onderwijsontwikkelaar • Mieke Kooloos, Leermeester marketing & Nederlands Ten slotte lopen ook de leden van de DenkTank rond, zoals Elly de Bruijn, Lector Beroepsonderwijs aan de Hogeschool Utrecht en bijzonder hoogleraar aan de Uni­versiteit Utrecht. De DenkTankers bespreken enkele malen per jaar de inhoude­ lijke ontwikkelingen rond hybride leeromgevingen en gaan graag met u in gesprek.

• Bezoek de pilot-website www.kennisinontwikkeling.nl waar tus­ sentijdse inzichten van ecbo-onderzoek in woord en beeld te vinden zijn

Al deze mensen zijn herkenbaar aan een rode sticker op hun badge.

2

3

Het Programma

tweemaal gedraaid. De kleur van uw programmaboekje geeft aan wanneer u de film kunt gaan zien, let dus goed op de tijd en de aankondigingen!

Het libretto van de Matthäus-Passion vormt een collage van vier soorten tekst, met bijbehorende muzikale vormen, en met de respectievelijke functies: handeling - beschouwing - meditatie - bevestiging.

14.15 uur: gele programmaboekjes film Omgekeerde leerweg 14.45 uur: blauwe programmaboekjes film Omgekeerde leerweg

Libretto Matteus Passion, Eduard van Hengel, 2007

U kunt de film bekijken in het Auditorium. Neem hiervoor de zij-ingang. Dit event is opgedeeld in drie delen: 1

Kennismaken: 14.00 – 15.15 uur

Wij stellen u in de gelegenheid om kennis te maken met enkele hybride leerom­ gevingen (in wording) en met de personen die daarbij betrokken zijn. U kunt hen vragen naar hun ervaringen. In de open ruimte vindt u op verschillende plaatsen mensen die u iets kunnen vertellen over een hybride leeromgeving. Zie de plattegrond op bladzijde 7 en let op de aanwijzingen in de ruimte. Locatie ’s-Hertogenbosch In ’s-Hertogenbosch is de Middelbare Horeca School bezig met een herontwerp voor de afdeling op basis van de principes van een hybride leeromgeving. Luister naar hun ervaringen, bevraag hen over de aanpak en de reden van dit herontwerp! U kunt hier ook in gesprek gaan met de mensen van de Waterfabriek in ’s-Hertogenbosch. U vindt locatie ’s-Hertogenbosch als u binnenkomt rechts in de open ruimte. Locatie Groningen In het noorden van het land is een samenwerkingsverband tussen Alfa-college en Hanzehogeschool actief met het vormgeven van hybride leeromgevingen. Zij werken in de wereld van de bouw. De hybride leeromgeving ziet er weer heel anders uit dan in ’s-Hertogenboschs-Hertogenbosch. Wederom: luister, vraag en ga in gesprek! De ervaringen zijn waardevol. U vindt Alfa-college en Hanzehoge­ school als u binnen komt links in de open ruimte. Omgekeerde leerweg De film over de Omgekeerde leerweg in de praktijk biedt u een mooi inkijkje in de praktijk van een hybride leeromgeving. De film duurt 20 minuten en wordt

4

In de wandelgangen In de wandelgangen, aan twee tafels, vindt u laptops die u ook informatie kunnen geven: u kunt een game bekijken van de Waterfabriek in ’s-Hertogenbosch, die geheel hybride is vormgegeven en u kunt de online kennisomgeving bezoeken: een pilot van ecbo om inzichten uit lopend onderzoek te delen. Maak kennis met elkaar Wij nodigen u uit om koffie of thee te drinken, te netwerken en vooral veel kennis en ervaringen uit te wisselen met elkaar over het onderwerp van deze middag. DenkTank De leden van de DenkTank zijn aanwezig en gaan graag met u in gesprek over hybride leeromgevingen. Ook zij zijn herkenbaar aan de rode sticker op hun badge.

2

Inzicht krijgen: 15.15 – 16.15 uur Denken is zo buitengewoon vermoeiend, dat velen de voorkeur geven aan oordelen. Franz Kafka, 1883-1924

In het Auditorium verzamelen we alle deelnemers om het onderwerp plenair te presenteren. U mag gaan luisteren en kijken. Wij nemen u mee in de stand van zaken van dit moment. Meer informatie over de inhoud van de presentatie vindt u in dit boekje onder het hoofdstuk Het Verhaal.

5

De programma-onderdelen duren 20 minuten. Na 20 minuten wisselen de groepen en worden de programma-onderdelen herhaald. De groepsindeling is net als bij de film gebaseerd op de kleur van uw programmaboekje. Vanaf 16.30 uur wordt er een drankje geserveerd. 16.30 uur: gele programmaboekjes: masterclass blauwe programmaboekjes: zelf ontwerpen

Entree

Reageer op de stellingen!

Bar

Na het plenaire gedeelte gaat u aan de slag met ontwerpen. Er zijn twee programma-onderdelen: u volgt een masterclass ‘Hoe bouw je een hybride leeromgeving?’ en u gaat aan de slag met het Leeromgeving ontwerpmodel en ontwerpt zelf uw eigen leeromgeving.

*http://www.trouw.nl/tr/nl/4504/Economie/article/detail/2953360/2011/10/06/Steve-Jobs-in-zijn-eigen-woorden.dhtml

6

3. Ontwerp maken: masterclass

2. Inzicht krijgen: plenaire presentatie

1. Kennismaken: film Omgekeerde leerweg

Auditorium

Plattegrond Geldmuseum

Zelf ontwerpen: de theorie achter hybride leeromgevingen Ontwerp uw eigen leeromgeving en leer werken met het Leeromgeving Ontwerp­ model. Op diverse tafels in de open ruimte kunt u met ongeveer 8 deelnemers per tafel aan de slag. De ontwerpopdracht vindt u in dit libretto. Er lopen meerdere mensen rond om u te helpen bij deze ontwerpopdracht.

Kennis in ontwikkeling

16.55 uur: gele programmaboekjes: zelf ontwerpen blauwe programmaboekjes: masterclass Masterclass: hybride leeromgevingen in de praktijk U volgt een masterclass over het bouwen van een hybride leeromgeving. Deze masterclass wordt verzorgd door Erica Aalsma, ontwerper van het concept ‘De omgekeerde leerweg’. Deze masterclass vindt plaats in het Auditorium.

3. Ontwerp maken: zelf ontwerpen

Steve Jobs,1994*

1. Kennismaken locatie ’s-Hertogenbosch

Games Waterfabriek

Design is een grappig woord. Sommige mensen denken dat design gaat over hoe het eruit ziet. Maar als je dieper graaft: dat is hoe het werkt. Het design van de Mac was niet hoe het eruit zag, hoewel dat er deel van was. Maar in de eerste plaats was het hoe het werkt. Als je iets heel goed wilt ontwerpen, moet je echt ontleden. Daarvoor is gepassioneerde betrokkenheid nodig om echt alles te doorgronden, en er op te kauwen. Niet snel doorslikken. De meeste mensen nemen de tijd niet dat te doen.

3. Ontwerp maken: zelf ontwerpen

Ontwerp maken: 16.30 – 17.15 uur

1. Kennismaken locatie Groningen

3

7

Het Verhaal Wat verstaan we onder ‘hybride leeromgeving’? Hybride = nauwe vermenging van ongelijksoortige zaken (Wikipedia), bn een kruising zijnd (Van Dale)

***

***

Enerzijds is er het besef dat er geen betere leerschool is dan de beroeps­ praktijk zelf. Dit komt deels doordat er simpelweg geen alternatief is. Een aantal zaken kun je alleen in de be­ roepspraktijk zelf leren, bijvoorbeeld: de omgang met echte klanten, het presteren onder druk, omgaan met ­tegenstrijdige eisen in het werk zoals de spanning tussen situationele en institutionele logica (Vermeulen & Quanjel, 2007), werken met bedrijfs­ specifieke technologie (Billett, 2001).

Hoe verhoudt zich de theorie tot de praktijk? Een traditioneel schoolse omgeving is een hele aardige manier om de theorie over te brengen, omdat je je helemaal daarop kunt concentreren. Het theorieonderwijs in de praktijk is natuurlijk een stuk moeilijker, want het moet tussen de werkzaamheden door gebeuren. Daarbij is degene die het beste praktijkonderwijs kan geven niet per definitie goed toegerust om ook theoretische kennis over te brengen.

Tegelijkertijd is er het besef dat leren meer is dan verwerven van kennis en vaardigheden (acquisitie). Leren is ook een sociaal proces (participatie): door mee te werken in de praktijk leren beginnend beroepsbeoefenaren ook functioneren in een werkgemeen­ schap (Wenger, 1998) en worden ze op die manier ingewijd in de routines die noodzakelijk zijn om efficiënt te functioneren. Zo is praktijkervaring ook belangrijk voor de ontwikkeling van een beroepsidentiteit (zie Meijers & Wardekker, 2001; Den Boer, 2009). Essentieel om (zowel beginnende als ervaren) beroepsbeoefenaars zich te ontwikkelen in een vak dat past bij hun talenten.

Hans Drijfhout, Stork Technical Services, 13 oktober 2011

***

***

Anderzijds hebben we de afgelopen ja­ ren wel geleerd niet langer twee keer in de in de valkuil trappen van een naïef geloof in het leerpotentieel van de werkplek. Diverse onderzoeken naar werkplek­leren (Berings, 2006, Doornbos, 2006; Poortman, 2007; Blockhuis, 2006, Van Woerkom, 2003; Billett, 2002) laten zien dat de werkplek een risicovolle omgeving kan zijn voor beginnende beroeps­ beoefenaren. Risicovol omdat de kans op onherstelbare fouten groot is zowel voor het bedrijf als de student. Het vraagt veel begeleiding die door een bedrijf vaak niet geleverd kan worden. Bovendien wijst Nijhof (zie afscheidsrede, 2006) er op dat met name academic skills juist niet op de werkplek verworven worden. Terwijl deze laatste naar verwachting steeds belangrijker worden (zie Vermeulen e.a., 2007): onder invloed van maat­ schappelijke processen als versnel­ ling, versnippering, verdichting en verduurzaming, zal het werk steeds kennisintensiever worden.

Daarnaast proberen we heel veel innoverende nieuwe dingen naar binnen te halen. Want dat is eigenlijk ook iets dat vooral binnen de bouw op veel mbo-scholen een beetje aan het inzakken is. We blijven bouwen op de kennis die we hebben. Maar wij willen ook heel veel nieuwe kennis naar binnen halen. Er wordt al 25 jaar traditioneel bouwen gegeven op de roc’s en het is nu de hoognodige tijd om dat te gaan weerleggen. Kees Huizing en HarmJaap de Boer, Alfa-College, 13 oktober 2011

*** Zoals het nu is, is het strikt geschei­ den: je hebt een praktijkkant en daar doen de leerlingen het een en ander achter bijvoorbeeld de receptie. Daarnaast heb je theorielessen, bijvoorbeeld ‘omgaan met het reserveringssysteem’, dan zitten ze in een computerlokaal met laptops te oefenen met het reserveringssysteem. Zonder context. Ze krijgen een case en dat werken ze uit. Dan leren ze eigenlijk alleen het technische, maar ze leren het niet in de context van de receptie. Ze leren niet dat ze dat ook moeten combineren met hun andere werkzaamheden, zoals het ontvangen van gasten en nog een heleboel andere taken. Tonnie van Dijk, Koning Willem I College, 12 oktober 2011

8

9

***

***

Het concept van ‘hybride leerom­ gevingen in het beroepsonderwijs’ gaat over deze variaties. In hybride leeromgevingen wordt gezocht naar de combinatie van de sterke kanten van twee traditionele leeromgevin­ gen: de school (waarin leren centraal staat) en de beroepspraktijk (waarin werken centraal staat), die worden verweven tot een gemengde, produc­ tieve leeromgeving.

Of het een bedrijfsinnovatie is weet ik niet, het is wel een start van een nieuwe methodiek van continu leren. Vroeger zat je 20/30 jaar op dezelfde plek (...), in de huidige carrière zal het er heel anders uitzien. om de 2/3 jaar heb je een nieuwe functie, waarvan we de helft nu nog niet kennen. Dat betekent ook dat we als bedrijf en ook de medewerkers van een bedrijf continu zullen moeten gaan leren. Hybride is daar naar mijn idee, het woord zegt het al, samenbrengen van twee onderwerpen, twee partijen, is eigenlijk een heel goed voorbeeld van hoe je dat zou kunnen vormgeven. Waarbij we nu nog spreken over studenten, docenten en het bedrijfsleven, waarbij ik denk dat het bedrijfsleven straks ook wel op de studentenstoel kan gaan zitten, maar ook op de docentenstoel kan gaan zitten. Ik zie eigenlijk een totale integratie van onderwijs en bedrijfsleven. En ik heb de verwachting dat dit binnen nu en 20 jaar ook vorm heeft gekregen. En vorm zou moeten krijgen willen we een leidende rol in onze kennismaatschappij blijven houden.

Bij hybride leeromgevingen wordt gestreefd naar het combineren van het beste van twee werelden: de sterke kanten van het schoolse leren en de sterke kanten van leren op de werkplek. De volgende criteria kunnen worden gebruikt voor het identificeren van hybride leeromgevingen (Huisman e.a., 2010): • Het gaat om een leeromgeving waarin de studenten een beroep leren uitvoeren met alle daarvoor benodigde kennis, vaardigheden en houdingsaspecten, gekoppeld aan het uitvoeren van beroeps­ matig handelen in een realistische context. • De leeromgeving wordt bij voorkeur in samenwerking tussen school en bedrijf opgezet en uitgevoerd. Studenten worden dus niet tijdelijk overgeleverd aan het bedrijf. • In de leeromgeving leren/werken meerdere studenten tegelijk. Het gaat dus niet om één student op stage in een bedrijf.

Reinier Veenhoff, Strukton, 13 oktober 2011

10

***

• Er is geen fysieke scheiding tussen school en bedrijf (leren en wer­ ken). • Het productieproces is duidelijk aan­ wezig maar er is expliciet ruimte voor leren. • Docenten van school en praktijk­ opleiders in de praktijk vervullen in een dergelijke omgeving andere rollen dan bij gescheiden vorm­ geving van een schooldeel en een praktijkdeel.

Ja, het is heel anders. Voor ons was het meestal gewoon les volgen en een project uitvoeren die fictief was en waarvan je gewoon bijna alles kon maken. Nu was het de realiteit. Je moest iets neerzetten wat echt was. Dat vond ik het mooiste, dat je tijdens je studie bezig bent met het echte bedrijfsleven. En normaal was het ook gewoon lessen een half jaar en daarna een half jaar stage. Nu is het meer gecombineerd. Je betrekt bedrijven erbij. Je bent nu toch meer voorbereid op het bedrijfsleven dan wanneer je alleen maar theorie op school hebt of alleen maar stage hebt gehad.

***

Guillermo Martinez en Jan Hoving, studenten Alfa College, 13 oktober 2011.

Welke problemen lost het op? Het principe ‘eerst theorie en dan praktijk’, van oudsher gewend om eerst te vertellen en dan pas te laten doen, is scherp zichtbaar in ons onderwijssysteem. Als bijna vanzelfsprekend staat klassikale kennisoverdracht centraal in ons denken over leren, wat de aandacht voor leren in de praktijk meteen naar achteren schuift. Ook het denken in competenties, dat sinds een aantal jaren het beroepsonderwijs domi­ neert, heeft ondanks de ophef over alle vernieuwing, het basisprincipe ‘eerst theorie en dan praktijk’ niet kunnen beïnvloeden. We zijn gewend geraakt aan het idee dat je eerst veel moet weten voordat je de praktijk in kunt. En als je dan tijdens je opleiding

11

***

voor kortere of langere periode in de praktijk werkt, wordt deze ervaring slechts mondjesmaat gekoppeld aan theoretische kennis.

De student koppelt de theorie niet altijd aan de praktijk. Je hoort een docent vaak zeggen: ’maar dat weet je toch, we hebben het toch behandeld?!’ De student heeft de kennis wel, maar het zit ergens verstopt in een laatje. Ik probeer zoveel mogelijk praktische handelingen die de student moet beheersen in de theorie te koppelen. Dat is niet altijd even gemakkelijk. Op dit moment heb ik veel theorie, dan zit je weleens verlegen. Je zit in een theorielokaal en je wilt graag eens een bereiding laten zien en dat is niet altijd mogelijk.

Het leerproces van de leerling is gefragmenteerd: het grote geheel van de beroepspraktijk is opgesplitst in zo klein mogelijke delen, die we doorgaans ‘schoolvakken’ noemen. Kun je bepaalde beroepsvaardighe­ den niet leren in de schoolbanken (oude opvattingen) of in gesimuleerde werkomgevingen binnen de school (competentiegericht onderwijs), dan is het de bedoeling dat je de stage­ periode gebruikt om dit aan te leren. De waterscheiding tussen theorie en praktijk blijft hiermee bestaan.

Marius van Kuppeveld, docent Middelbare Horeca School ’s-Hertogenbosch, 12 oktober 2011.

In onze huidige samenlevingen waarin beroepen veranderen, onder invloed van sociaal-economische en technologische ontwikkelingen, zijn de beroepsvorming en de beroepsin­ houd continu in ontwikkeling. Het be­ roepsonderwijs zou vakbekwaamheid moeten verbinden met beroepsethiek en beroepscultuur, zoals dit ook in de realiteit van de beroepspraktijk het geval is. Door de genoemde water­ scheiding tussen theorie en praktijk lukt dat nu onvoldoende. Maar het gaat ook verder: eenmaal docent in het onderwijs, dan blijkt het moeilijk te zijn om het contact met de ontwikkelingen in de beroeps­ praktijk vast te houden. Een perma­

nente actieve verbinding met het bedrijfsleven wordt nog onvoldoende gestimuleerd en gefaciliteerd door de instellingen. Het gevolg hiervan is dat er veel verouderde kennis aangeleerd wordt, maar ook veel kennis die voor het bedrijfsleven lang niet altijd meer relevant is. Hybride leeromgevingen zorgen ervoor dat de kracht en de identiteit van zowel onderwijs als bedrijfsleven overeind blijft en dat de een niet achter de ander schuil gaat. Het verenigt het beste van twee werelden in plaats van ze naast elkaar te laten bestaan: De opdracht voor het onder­ wijs wordt: breng de leerling al vroeg in de opleiding in een professionele beroepscontext, zodat hij kan ervaren wat het betekent om dat beroep uit te oefenen; én geef hem ook voldoende ruimte om te leren, zodat hij ook de generieke kwalificaties, die nodig zijn om te functioneren in de maatschap­ pij, kan ontwikkelen. De opdracht aan het bedrijfsleven is dan de expertise en ervaringskennis te ontsluiten voor het onderwijs en te participeren in de leerwerkomgeving, zodat deze ook echt kan voldoen aan de routines, processen en kwalificaties die van­ zelfsprekend zijn in het bedrijfsleven.

*** Als je bereid bent om van beide kanten te investeren, om elkaars wereld te leren kennen, elkaars achtergronden te zien, alleen dan ben je ook in staat om uiteindelijk projecten waarin de integratie plaatsvindt, zoals het hybride onderwijs, vorm te geven op de manier waarop het uiteindelijk zou moeten. Hans Drijfhout, Stork Technical Services, 13 oktober 2011

Bronnen: De omgekeerde leerweg, een nieuw pers­pectief voor het beroepsonderwijs (2011), Erica Aalsma; Ontwikkelmodel voor Hybride leeromgevingen in het Beroepsonderwijs, Analyse 2.1 (2011), Ilya Zitter & Aimée Hoeve m.m.v. Erica Aalsma

12

13

De Ontwerpopdracht Hybride leeromgeving

Waterfabriek als startpunt

Opdracht

In een hybride leeromgeving worden de sterke kanten van het schoolse leren en van het leren in de beroepspraktijk met elkaar verweven. In deze leeromgeving vormen het werkproces en de routines de ruggengraat, waarmee vaktheorie en reflectie zijn verbonden.

De Waterfabriek biedt in totaal 4 opleidingsrich­ tingen aan: Basisoperator (niveau 1), Operator A (niveau 2), Commercieel medewerker Buitendienst (niveau 3), Marketingmedewerker (niveau 4). Daarnaast is de Waterfabriek een stageplaats voor mbo en hbo-studenten. Er wordt echt productie gedraaid en er worden echte waterflesjes met zelf ontworpen etiketten voor externe opdrachtgevers geproduceerd. Denk vooral ook terug aan de film over de Waterfabriek.

Rollen

Ontwerpvraag

Wie zijn er actief in de leeromgeving?

Ontwerpperspectief

Het actor perspectief. Het gaat hierbij om het vormgeven van de rollen van alle actoren in een leeromgeving. Actoren zijn bijvoorbeeld: studenten (junior en senior) van een opleiding, studenten van andere opleidingen, avo-docenten, vakdocenten, instructeurs, begeleiders, professionals uit bedrijfs­ even, ervarings­-deskundigen, gastdocenten, coaches, assessoren.Neem de Waterfabriek als startpunt en ga met elkaar in gesprek vanuit een ontwerpperspectief.

Voorbeelden van Rollen

• theoretisch expert • praktijkdeskundige • beoordelaar • peer-assessor • procesbegeleider • observator • klant-, cliënt-, patiënt-rollen

Neem de Waterfabriek als startpunt en ga met elkaar in gesprek vanuit een ontwerpperspectief. Hoe zien de vier bouwstenen (rollen/ruimtes/ artefacten/tijd) bij de Waterfabriek eruit?

• probleemeigenaar • opdrachtgever • junior medewerker • senior medewerker • projectleider • leverancier

Als je met deze vier bouwstenen gaat spelen, wat zou er dan anders kunnen? Ontwerpidee

Rol A

Probeer de twee dimensies & vier kwadranten toe te passen op de Waterfabriek. Gebruik hiervoor de aanwijzingen op de volgende pagina’s en de uitvouwkaart ‘Leeromgevingen in het beroepsonderwijs uiteenrafelen’.

Rol I

Rol X

14

Rol Y

15

Rol Z

Ruimtes

Artefacten

Ontwerpvraag

Waar wordt er geleerd?

Ontwerpvraag

Waarmee wordt er geleerd?

Ontwerpperspectief

Het ruimtelijke perspectief. Het gaat hierbij om het vormgeven van alle benodigde fysieke en digitale ruimtes van een leeromgeving.

Ontwerpperspectief

Het instrumentele perspectief. Het gaat hierbij om het vormgeven van al het tastbare onderwijsmate­riaal (digitaal en papier), professionele gereedschap, hulpmiddelen en materialen ofwel artefacten.

Voorbeelden van Ruimtes

• ruimte met klassieke theateropstelling • open ruimte met pc’s • praktijkruimte • multifunctionele ruimte met verschuifbaar meubilair • uitlegtafels • gespreksruimtes • vergaderruimte • observatiestation • werkkamers • productiehal • werkplaats • digitale ruimtes

Voorbeelden van Artefacten

• format projectplan • voorbeeld begroting • calculatieprogramma • projectmanagementsoftware • gespreksprotocol • project checklist • evaluatiecriteria • presentatieformat

Ontwerpidee

Hoe kunnen artefacten zodanig worden aangepast dat ze bruikbaar zijn voor een hybride leeromgeving?

Ontwerpidee

Maak een plattegrond samen: schets en teken!

16

17

Meer informatie

Tijd

Ontwerpvraag

Wanneer wordt er geleerd?

Ontwerpperspectief

Het tijdperspectief. Het gaat hierbij om het vorm geven van alle aspecten die te maken hebben met het aspect tijd.

Voorbeelden van Tijdsaspecten

• beschikbare tijd • tempo • plannen • de volgorde in de tijd • parallel • pauzeren • versnellen • vertragen • onderbreken • tijdsdruk • deadlines • minder dan/meer dan/hetzelfde als in de beroepspraktijk • (leer)jaar

Ontwerpidee

Probeer te spelen met het aspect tijd: hoe kan deze bouwsteen optimaal worden gebruikt in een leeromgeving?

18

• Aalsma, E. (2011) De omgekeerde leerweg. Een nieuw perspectief voor het beroepsonderwijs. Eburon: Delft.   • Hoeve, A. & Truijen, K.J.P. (2008). Leren op de werkplek. Een model om zicht te krijgen op teamroutines. Opleiding en Ontwikkeling, 5.   • Zitter, I., Bruijn, E. de, Simons, P.R.J. & Cate, Th.J. ten (2010). The role of professional objects in technology-enhanced learning environments in higher education. Interactive Learning Environments, DOI 10.1080/10494821003790863.   • Zitter, I., Bruijn, E. de, Simons, P.R.J. & Cate, Th.J. ten (2011). Adding a design perspective to study learning environments in higher professional education. Higher education 61(4), 371-386. • Huisman, J., De Bruijn, E., Baartman, L., Zitter, I. & Aalsma, E. (2010). Leren in hybride leeromgevingen in het beroepsonderwijs. Praktijkverkenning, Theoretische verdieping. Ecbo-publicatie nr. 10. http://www.ecbo.nl/smartsite.dws?ch=ECB&id=2654 • Zitter, I. & Hoeve, A. (2010) Het duurzaam vernieuwen van hybride leeromgevingen in het beroepsonderwijs, Analyse 1.0. http://www.ecbo.nl/smartsite.dws?ch=ECB&id=2913 • Zitter, I. & Hoeve, A. m.m.v. Aalsma E. (2011). Ontwikkelmodel voor Hybride leeromgevingen in het Beroepsonderwijs, Analyse 2.1. Publicatie in pdf-formaat. http://www.ecbo.nl/smartsite.dws?ch=ECB&id=3189 • http://www.ecbo.nl/smartsite.dws?ch=ECB&id=3409 Een dubbelinterview met Aimée Hoeve & Ilya Zitter • www.kennisinontwikkeling.nl Kennis in ontwikkeling is een pilot van het landelijk Expertisecentrum Beroepsonderwijs [ecbo] om inzichten uit lopend onderzoek te delen, ook over hybride leeromgevingen in het beroepsonderwijs. De naam zegt het al: kennis in ontwikkeling. Het gaat om inzichten die nog in ontwikkeling zijn bij de Programmalijn Effectief beroepsonderwijs. Inzichten die nu al interessant zijn voor bijvoorbeeld docenten, begeleiders, docent-onderzoekers, innovatieregisseurs of teamleiders. Er is uiteenlopend materiaal te vinden: presentaties, pdf-files, foto’s, kennisclips en korte teksten.  • www.hetnieuweberoepsonderwijs.nl/profile/HybrideLeeromgevingen Weblog Hybride leeromgevingen op website Het Nieuwe Beroepsonderwijs.

Vragen? [email protected] [email protected] [email protected]

19

‘In de landbouw hebben hybride rassen gezorgd voor de groene revolutie, waarmee een enorme productiviteitssprong is gemaakt. Biologisch gezien komen in een hybride ras de sterke eigenschappen van twee verschillende ouders samen. Als we in het onderwijs spreken van een hybride leeromgeving, verwijzen we naar de combinatie van de sterke kanten van de twee traditionele leeromgevingen, de school en de beroepspraktijk, die worden gecombineerd tot een nieuwe productieve leeromgeving’.



Huisman e.a. (2010)

20

21

Het Expertisecentrum Beroepsonderwijs (ecbo) is het landelijk expertisecentrum van en voor de sector beroepsonderwijs en volwasseneneducatie. Doelstelling van ecbo is het ontwikkelen, verzamelen en verspreiden van wetenschappelijke en praktijkgerichte kennis die relevant is voor de sector en de samenleving.

www.ecbo.nl

’s-Hertogenbosch  |  Pettelaarpark 1  |  Postbus 1585  |  5200 BP ’s-Hertogenbosch  |  T 073 687 25 00 Utrecht  |  Churchilllaan 11/17  |  Postbus 19194  |  3501 DD Utrech t  |  T 030 296 04 75