project De Parkbuurt en De Gaarden, Ulft
Houtskeletbouw past in lean renovatieproces Gelukkig zijn de wijken De Parkbuurt en De Gaarden in Ulft destijds ruim opgezet. Dat maakt het in ieder geval gemakkelijker voor de enorme vrachtwagens van 20 m lang van De Mâr Houtkonstrukties om de pakketten met nieuwe gevel- en dakelementen af te leveren. Want dit gebeurt dag in dag uit – tot medio 2013 – voor de renovatie van 115 woningen, volgens het plan van consortium Zorgeloos Wonen.
TEKST Carla Debets FOTOGRAFIE WBC Aannemingsbedrijf, De Mâr Houtkonstrukties, Carla Debets
1
6
IB001_06_ulft.indd 6
| Maart 2013
06-03-13 13:47
2
1 De gerenoveerde woningen in De Parkbuurt in de sfeer van de jaren ’30. Bewoners konden onder meer kiezen voor ramen met glas tot op de grond of met een borstwering. 2 In De Gaarden worden 72 woningen gerenoveerd in een meer landelijke stijl. Met houten kolommen onder overstekende daken of veranda’s. 3 Zo zagen de Vaneg-woningen er vóór de renovatie uit.
3
De vernieuwing van de 115 Vaneg-woningen in De Parkbuurt en De Gaarden is vooralsnog het laatste renovatieproject van wooncorporatie Wonion binnen de Vogelbuurt/ Biezenakker in Ulft. Na deze renovatie staan nog de sloop van woningen en vervangende nieuwbouw op de planning. Al eerder zijn drie deelprojecten groot onderhoud en renovatie uitgevoerd en één nieuwbouwproject. Daarvoor hanteerde Wonion steeds hetzelfde aanbestedingssysteem.Voor dit renovatieproject werden drie consortia uitgedaagd met een plan te komen op basis van de eisen én het budget van 80.000 euro per woning.Voor de keuze waren niet alleen de (energetische) prestaties van belang, maar ook het ontwerp, de innovatie en de samenwerking. Bart Wiendels, projectmanager bij Wonion: “Met de door Wonion gehanteerde prestatiegerichte aanbesteding is binnen het vooraf gestelde budget een kwaliteit gemaakt die aanzienlijk hoger ligt dan vooraf ingeschat. De methode die wij volgen, waarbij openheid en kennisdeling van groot belang zijn, wordt door alle betrokkenen hoog gewaardeerd en leidt ook tot een cultuuromslag binnen de bouwsector.” Voor de aanpak van de woningen koos Wonion voor het consortium Zorgeloos Wonen, waarin samenwerken: WBC Aannemingsbedrijf, Klein Poelhuis Installatietechniek, Gebr. Van der Geest Schilder- en Vastgoedonderhoud, De Mâr Houtkonstrukties en Dusseldorp.Voor dit plan werd onder andere Beltman Architecten aan het team toegevoegd als ‘preferred partner’. Redenen voor Wonion om voor Zorgeloos Wonen te kiezen, waren het materiaalgebruik voor de gevels, de energieprestatie (passiefhuis op blokniveau), het functionele ontwerp, de waarde op lange termijn en de architectuur. | MAArt 2013
IB001_06_ulft.indd 7
7
06-03-13 13:47
4D e complete renovatie in beeld met de verschillende fasen van uitvoering. 5 I n de fabriek worden de dakelementen zo compleet mogelijk geprefabriceerd, inclusief doorvoeren, dakramen, tengels en panlatten. 6D e vrachtwagen brengt elke dag alle prefab houtskelet bouwelementen voor één woning; met dezelfde vrachtwagen wordt ook het sloophout afgevoerd. 7P lanbord in de woning, met daarop per dag alle taken.
Relatief ruim
4
Energiezuinig Wat het energiebeleid betreft, volgt Wonion de Trias Energetica. “Dit betekent dat de focus ligt op het energiezuinig maken van de woningen door de schil te isoleren”, vertelt Wiendels. “Een volgende stap is het toepassen van installaties voor het duurzaam opwekken van energie. Uiteraard is een combinatie mogelijk.Voor de renovatie van de 115 woningen wil Wonion vooral de nadruk leggen op het verminderen van de energieverliezen met daaraan gekoppeld een gezond en veilig binnenklimaat, met een energiesprong van label E naar minimaal label B. Uiteindelijk is een gemiddeld label A+ gerealiseerd. De beleidsdoelstelling van Wonion is in 2030 energieneutrale woningen te hebben. Daarom is het ook belangrijk om bij de keuze van de maatregelen nu al rekening te houden met toekomstig onderhoud en verbeteringen, én met toepassing van bestaande en nieuwe technieken.”
5
6
8
IB001_06_ulft.indd 8
De Vaneg-woningen zijn in de jaren zestig gebouwd, met betonnen casco’s en gevelvullende elementen. De woningen zijn relatief ruim met 120 m2 vloeroppervlak. Dat was ook een belangrijke reden om de woningen te renoveren en niet te slopen. Planvoorbereider Christiaan Faber van WBC: “Voor de 80.000 euro die de renovatie kost, hadden we ook nieuwe woningen kunnen bouwen, echter niet met een dergelijk groot oppervlak. Positief zijn ook de grote verdiepingshoogtes en de vaste trap naar de zolder. Daar staat tegenover dat de gevels en daken slechts minimaal geïsoleerd waren. De bewoners hadden daarbij niet alleen last van vocht en tocht, maar ook van burenlawaai.” In het ontwerp van architectenbureau Beltman blijft nagenoeg alleen het tweebeukig betonnen woningcasco gehandhaafd. Voor de twee wijken zijn verschillende woningtypen ontwikkeld: voor De Parkbuurt in de sfeer van de jaren dertig en voor de Gaarden een meer landelijke sfeer. Alle typen krijgen grotendeels gemetselde gevels, met karakteristieke omlijstingen van de voordeuren voor de Parkbuurt en doorschietende kappen op houten kolommen voor De Gaarden. Voor alle woningen is gekozen voor gevels met prefab houtskeletbouwbinnenspouwbladen en ter plaatse gemetselde buitenspouwbladen. Dit heeft onder meer te maken met de keuze om de energetische en esthetische schil te scheiden.
7
| Maart 2013
06-03-13 13:47
8
Architect Barend Scherpbier: “We hebben lang zitten dubben of we het geheel prefab zouden uitvoeren. Toch was er een aantal overwegingen om dit niet te doen. Belangrijke factor was de uitstraling van de bestaande woningen; die hebben een echte prefab gevel. Juist die prefabuitstraling was een van de belangrijkste negatieve elementen van de wijk. Wij wilden de mensen echt een huis geven. Baksteen is in Nederland bij uitstek het materiaal voor woningen. Naden tussen de woningen, wat je krijgt bij prefab, zouden het effect tenietdoen. Daarnaast vergt gewoon metselen nauwelijks onderhoud en heeft het een nagenoeg oneindige levensduur.”
Snelheid De keuze viel op prefab houtskeletbouwbinnenspouwbladen. “Vanwege de snelheid van bouwen maar ook vanwege het feit dat bij een hsb-wand isolatie en constructie geïntegreerd zijn. Anders liepen we het risico dat de gevel te dik zou worden en er een extra fundering gemaakt moest worden”, licht Scherpbier toe. De gevelelementen – twee per gevel – bestaan uit houten frames van 190 mm dik, met 190 mm isolatie. Aan de buitenzijde is een overlaydeken van 25 mm over het stijl- en regelwerk aangebracht. De elementen hebben een Rc-waarde van 5,5. In de fabriek zijn de dagkantstukken en de vensterbanken al ingebouwd, evenals de afgelakte kozijnen met
drielaagsglas, die zijn voorzien van luchtdichte aansluitingen. De Mâr Houtkonstrukties heeft bovendien veel ervaring in het opnemen van leidingen en kanalen voor de installaties, en heeft dat ook in dit project gedaan. Zo worden de radiatoren hier aan de gevelelementen opgehangen en aangesloten op de leidingen die in de elementen liggen; in de oude woningen liepen de leidingen nog over de wanden.
Drie klapdaken Voor het nieuwe dak zijn op elke woning drie stuks klapdaken toegepast, door Jaring Rijpma van De Mâr met een woordspeling ‘applausdaken’ genoemd. Deze elementen hebben eveneens een Rc-waarde van 5,5 en zijn opgebouwd uit constructiesporen van 220 mm hoog met 220 mm isolatie. Ook in de dakelementen zijn alle voorzieningen voor de installaties opgenomen, zoals dakdoorvoeren en ventilatiekanalen. Daarbij geldt dat de roosters van aan- en afvoerkanalen voor de ventilatie niet te dicht bij elkaar mogen liggen. De luchtafvoer gaat daarom direct door het dak; de luchtaanvoer gebeurt via een kanaal in het dakelement met een rooster aan de onderzijde van de gootconstructie. Rijpma: “De klapdaken vormen een andere constructie dan gordingkappen. We hebben hiervoor constructieve knieschotten toegepast die de krachten – net als in de oude constructie – naar de bouwmuren afvoeren. Hierdoor wordt geen belasting
8 Detailtekeningen van de verschillende aansluitingen van de nieuwe gevelen dakelementen met het bestaande betoncasco.
| MAArt 2013
IB001_06_ulft.indd 9
9
06-03-13 13:47
10
9
afgedragen op de bestaande verdiepingsvloer. Dit was namelijk in verband met de dikte van de vloer – circa 10 tot 12 cm – ook niet gewenst. In het project zijn tevens onze modulaire muurplaten toegepast.Vooral bij renovatie is deze muurplaat efficiënt omdat deze bij afwijkingen altijd de juiste aansluiting heeft en de afdichting is gegarandeerd.” 9 In vier keer hijsen zijn alle gevels dicht. Voor de gevel- en dakelementen golden hoge eisen voor luchtdichtheid, namelijk een Qv10waarde van 0,20. 10 Voor de nieuwe kapconstructie steunen de klapdaken af op knieschotten. De doorvoeren van de installaties zijn in de kap opgenomen.
10
IB001_06_ulft.indd 10
Zestien dagen Op alle werkdagen lopen er circa negentig man rond op de bouwplaats. Ze zijn echter maar in zestien woningen tegelijk bezig; de doorlooptijd bedraagt zestien dagen. Het hele renovatieproces is lean opgezet; alle partijen/deelnemers in het consortium Zorgeloos Wonen werken nauw samen en hebben hun werkzaamheden goed op elkaar afgestemd. Daardoor worden wachttijden faalkosten en fouten voorkomen en opleverpunten geminimaliseerd. “Een belangrijk onderdeel van de lean werkwijze is: maak visueel wat je plant”, vertelt Faber. “Zo hangt er bijvoorbeeld in elke woning een planbord met daarop zichtbaar wat van dag een tot en met dag zestien moet gebeuren. Kaartjes in diverse kleuren geven alle taken aan. Als een taak is afgerond, gaat het kaartje eruit. De kwaliteitsmanager controleert elke avond of de taken van die dag zijn uitgevoerd. Is de woning niet klaar op dag zestien, dan ligt het hele werk stil totdat dit is opgelost.” Maar wil lean slagen, dan is goede ketensamenwerking nodig,
zo is Fabers ervaring. “Dat betekent ook dat je respect voor elkaar hebt. Hier heeft niet alleen ieder zijn eigen taak, maar ook de inzet om – indien nodig – andere taken over te nemen. Zo helpt bijvoorbeeld de schilder met het opperen van de stenen voor het metselen van de tuinmuurtjes.” Om de samenwerking te bevorderen, is er één grote tent waar iedereen – negentig man – tegelijk schaft. “Bovendien is dat makkelijk als er iets moet worden verteld; je hebt zo alle mensen bij elkaar. In deze tent hangt ook de prikklok om de gemaakte uren per dag te bewaken en dagelijks bij te sturen. Bovendien hebben alle leden van het consortium één uurtarief om hulp en ondersteuning te bevorderen.” Het ‘samen werken, samen denken’ leidt soms ook tot verrassend simpele oplossingen. Zo wordt in dit project gewerkt met maar liefst 24 afvalfracties, waaronder A-, B- en C-hout. De grote gesloopte gevel- en dakelementen pasten echter niet in de beschikbare afvalcontainers. Na overleg worden deze elementen nu op de bokken gezet waarmee dagelijks de gevelelementen van De Mâr worden aangeleverd en de vrachtwagen levert deze – op de terugweg naar Grou - onderweg af op het terrein van Dusseldorp.
PROJECTGEGEVENS Opdrachtgever: Wonion, Ulft Consortium Zorgeloos Wonen: - WBC Aannemingsbedrijf, Winterswijk - Klein Poelhuis Installatietechniek, Winterswijk - G ebr. Van der Geest Schilder- en Vastgoedonderhoud, Enschede - Dusseldorp, Lichtenvoorde - De Mâr Houtkonstrukties, Grou Ontwerp: Beltman Architecten, Enschede Constructie: F. Wiggers Ingenieursbureau, Varsseveld Start renovatie: oktober 2012 Oplevering: medio 2013 Stichtingskosten: € 9,4 miljoen, excl. btw (renovatie van 115 woningen, sloop van 21 woningen, sloop 35 garage boxen, advieskosten én begeleiding woonwensen bewoners)
| Maart 2013
06-03-13 13:47
