Hormoon verstorende stoffen Dr. Vera Nelen, Directeur PIH Antwerpen Woordvoerder Steunpunt milieu en gezondheid
1 - 10/20/2014
Inhoud • Wat zijn hormonen, Waarom zijn ze belangrijk
• Hormoonverstorende stoffen, Welke impact hebben ze
• Stand van het onderzoek onderzoek
2 - 10/20/2014
Wat zijn hormonen? Waarom belangrijk?
3 - 10/20/2014
Hormoon = boodschapper/signaalstof
• Chemische stof • Aangemaakt in de klieren • Getransporteerd door het bloed • Effect op afstand : beïnvloedt de activiteit van andere cellen
4 - 10/20/2014
Hoe werken ze • Binding op een receptor • Sleutel die past in een slot: zeer specifieke actie
5 - 10/20/2014
Waar komen hormonen vandaan Uit de klieren! • Hersenen • Hypophyse: 9 hormonen: oa groeihormoon • Hypothalamus: stuurt hypophyse aan
• • • • •
Bijnieren: cortisone Schildklier: schildklierhormoon Bijschildklieren: bijschildklierhormoon Pancreas: insuline Geslachtorganen: oestrogeen, progesteron, testosteron
6 - 10/20/2014
Hormoon = regelaar • Regelen belangrijke lichaamsprocessen: • Puberteit – menopauze : regelen vruchtbaarheid (oestrogeen, • • • • • •
progesteron, testosteron) Groei en ontwikkeling: groeihormoon Snelheid stofwisseling: schildklierhormoon Suikertoevoer: insuline Kalktoevoer: bijschildklierhormoon Weerstand van het lichaam: stress, immuniteit (cortisone) Slaap, stemming (melatonine, adrenaline)
• Typisch = fijne regeling zodat alles juist goed verloopt evenwicht – balans
7 - 10/20/2014
Hormoonverstorende stoffen (endocrine disrupting chemicals = EDCs)
8 - 10/20/2014
Gebromeerde vlamvertragers
Organotin PCBs Cadmium Lood Arseen
Dioxines
Ftalaten
POPs
Musks
Bisfenol A
Fytooestrogenen
De-icing benzotriazole
Verbranding PAKs
Geurstoffen Galaxolide Tonalide
Insecticiden HCB, DDT Pyrethroiden Organochloor organophosfor
Dieselroet
Perfluors
UV filters
Triclosan 9 - 10/20/2014
Waar zitten EDCs in? • Industrie, verbranding, pesticiden • Maar ook: • Verpakkingsmateriaal van voeding • Plastics • Elektronica • Textiel • Cosmetica, verzorgingsproducten
10 - 10/20/2014
Hoe worden we blootgesteld • Voeding - opeten • Voeding: pesticideresten, vlees, vis, groenten • Verpakking: Drankbekers, Blik, Plastic
voedselcontainers • Kookgerei • Tandpasta • Stof (kinderen!! 3,2x meer dan hun moeders)
• Inademen • Outdoor Lucht (industrie, verbranding,
pesticiden) • Indoor: Luchtverfrissers, haarsprays, deodorants, elektronica
• Aanraken • Cosmetica, verzorgingsproducten, zeep • Textiel 11 - 10/20/2014
Hoe werken ze? • Via receptor: • Imiteren de sleutel • Blokkeren het slot
• Via aanmaak – afbraak • Invloed op aanmaak of afbraak van
natuurlijke hormonen
• Via transporteiwitten • Binden op hormoon-transporteiwitten
met invloed op bloedgehalte
12 - 10/20/2014
Hormoonverstorende stoffen UIT BALANS • Stoornis van • Ontwikkeling: Groei - puberteit • Fertiliteit • Overgewicht – diabetes • Kanker
Kinderen in ontwikkeling meer kwetsbaar: DUS meer gevolgen pre/postnataal
13 - 10/20/2014
Mengsels van stoffen Optellen effecten
tegenwerken samenwerken
Verschillend bij verschillende dosissen!
14 - 10/20/2014
Stand van het onderzoek
15 - 10/20/2014
Vlaanderen loopt mee aan de kop
16 - 10/20/2014
Verzorgingsproducten Hoeveelheid musks en ftalaten stijgt in urine bij hoger verbruik verzorgingsproducten MEP
galaxolide
Concentratie musk (galaxolide) en ftalaat (MEP)
400 350 300 250 200 150 100 50 0 Hoog
Gemiddeld 20/10/2014 © 2013, VITO NV
Laag 17
Tijdstrends Voorbeeld tijdstrends PCB’s in Vlaanderen
moedermelk
bloed
Menen
Exponentieel (moedermelk)
Exponentieel (bloed)
350
300
250
200
150
100
50
R² = 0,912 R² = 0,9972
0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Pesticiden en hun effecten op puberteit HCB hexachloor benzeen
• Later eerste maandstonden • Vroeger volwassen testosteron • Vroeger schaamhaar jongens
DDE afbraakproduct DDT
• Later borstontwikkeling
OPP organophosfor pesticiden
• Later volwassen testosteron • Latere genitale ontwikkeling
19 - 10/20/2014
Hormoonverstoorders en effecten op de schildklier
Schildklierhormonen
HCB (hexachloorbenzeen)
DDE (afbraakproduct DDT)
DCP (dichlorophenol)
20 - 10/20/2014
Effecten op de ontwikkeling • Neurologische ontwikkeling jongeren 14-15j
PCB’s
• Taal en Gedrag kinderen 3j
• Neurologische ontwikkeling Gebromeerde vlamvertragers
jongeren: reactietijd
21 - 10/20/2014
Effecten • Ontwikkeling geslachtsorganen: vb niet ingedaalde teelbal, eerste • •
maandstonden, beharing, borstontwikkeling bij meisjes Fertiliteit: Lage sperma kwaliteit Zwangerschap: prematuriteit, laag geboortegewicht
• Hersen ontwikkeling: cognitieve problemen: gedrag, taal, reactietijd • Kanker: borst, prostaat, teelbal, lymfe, … • Obesitas en diabetes
Veel van deze aandoeningen nemen toe in Europa
22 - 10/20/2014
Goed nieuws
Slecht nieuws
• Dalende trends voor een aantal
• Voor een aantal stoffen geen
hormoonverstoorders
dalingen
• PCBs
• Cadmium
• DDE • HCB • Lood
• Meetbare lichaamsgehalten bij jongeren in Vlaanderen • verzorgingsproducten, • cosmetica,
• Vlaanderen investeert in onderzoek voor beleidsondersteuning
• Verpakkingsmaterialen • …
• Meetbare gevolgen bij huidige lichaamsgehalten
23 - 10/20/2014
Dank voor uw aandacht!
PIH Departement leefmilieu Kronenburgstraat 45, 2000 Antwerp, Belgium T 03 259 12 00 www.provincieantwerpen.be
