Hoofdstuk
7-4
Hoogvyatertellingen vanwadvogels Klaasvan Dijk
lnleiding
jaargedaan.Hieronderwordt het hoe en waarom
Schiermonnikoog en wadvogels zijn onlosmakelijk
van hoogwatertellingen toegelichten worden
met elkaarverbonden. Dat komtomdatheteiland
enigeresultaten kortbesproken. Individuele soort-
een integraalonderdeelis van de Waddenzee,
besprekingen zijn in het systematische deelte vin-
bekendom de groteaantallen vogelsdie er ver-
den (hoofdstuk 9). Omdatde tellingentegenwoor-
blijven.Dezevogelswordenvooralaangetrokken
dig bijnaallemaalin gecoórdineerd internationaal
door het grotevoedselaanbod op de bij laagwater
verbandwordenuitgevoerd,wordt ook aan het
droogliggende wadplaten.Dezewadplatenstro-
internationale perspectief aandachtgeschonken.
men bij opkomendtij onderen dan wijkende
Vogelspasseren nu eenmaalgemakkelijk lands-
vogelsuit naarandereplekken.Ze vliegennaar
grenzenen dat geldtzekervoor veel soortenwad-
(hvp's)om zogenaamde hoogwatervluchtplaatsen
vogelsdie somswel duizendenkilometers afleggen
hiertijdenshoogwater enkeleurente rusten.
tussenbroed-en overwinteringsgebieden.
Overalin de Waddenzee vindenwe dergelijke hvp's,zowelop de eilandenals langsde kust
Wat zijn wadvogels?
van hetvasteland.De belangrijkste hvp'svan
Wadvogels zijn alle watervogels die het wad als
Schiermonnikoog liggenop de Balgen het Rifen
voedselgebíed of als rustgebied gebruiken,met
langsde zuidrandvan de Oosterkwelder.
ganzen,eenden,reigerachtigen, steltlopers, meeu-
Het nauwkeurig tellenvan de vaakenormevluch-
wen en sternsals belangrijkste groepen.Het over-
[ : o l ol . l ' k r ln , , r rllr i l r l c N i t ' i r l , r '
ten overtijende wadvogelslijkt onbegonnen werk
grotedeel leeftvolgenseen striktegetijdenritmiek
(lrr-rto: ( ,r'rril(icrrifsr:nr 5lurgcr.
maarwordtop Schiermonnikoog toch al bijna50
waarbijze rond hoogwaterop een hvp overtijen en in de periodedaarbuiten naarvoedselzoeken op wadplatendie somsvele kilometers van de hvp zijn gelegen.Eenveel kleinerdeelzoektalleen overdagop het wad naarvoedsel(Aalscholver, sterns) of juistbij voorkeur's nachts(Lepelaar). Daarnaastzijn er soorten(Brandgans, Rotgans) die overdagop de kwelderof in de polder naarvoedselzoekenen 's nachtsop hetwad slapen.De overigewatervogels op Schiermonnikoog worden ook meegeteld maarde aantallenzijn dusdanig kleindat ze in numeriekopzichtnauwelijkseen rol van betekenis spelen. Al naargelangde plaatsdie het eilandinneemt binnende jaarcyclus van de soort,kunnenwe wadvogelsin een aantalfunctionelegroepenverdelen.Meestalwordenvier functiesonderschei-
BB
den: broeden,overwinteren, opvettenen ruien.
hoogwaterperiode worden uitgevoerd,van ander-
Zilvermeeuw)brenSommigesoorten(Scholekster,
half à twee uur vóór tot anderhalfà twee uur ná
gen hun helejaarcyclus op Schiermonnikoog door,
hoogwater.Het eiland is hiertoeonderverdeeld in
anderesoortenverblijvener alleentijdensde
negenverschillende telgebieden.De Ooster-
KleineMantelmeeuw) broedtijd(Lepelaar, of juist
kwelderinclusiefde Balgbestaatuit vier gebieden,
(Brandgans, Wulp).Eenaanzienlijke daarbuiten
met de DerdeSlenk,de VierdeSlenken de slenk
groep,met soortenals Zilverplevier, Bonte
directten oostenvan het Willemsduinals grenzen.
Strandloper en RosseCrutto,gebruikthet eiland
Het Noordzeestrand tussenpaal2 en het Oostduin
vooralvoor de rui van onderanderehun slagpen-
bestaatuit twee telgebiedenmet het strandpavil-
nen en voor opvetten.De meesteoverwinteren
joen ter hoogtevan paal 6 als grens.Aan de west-
hierook, maarvaakin geringere aantallen.
zijde van het eilandzijn drie gebieden:het Rif tot
vindt alleenin de nazomerplaats,het Slagpenrui
aan de Jachthaven, de Westerplas en de
opvettenzowel in de nazomeren herfstals in het
Banckspolder inclusiefhet buitendijksedeel tussen
voorjaar.
de Jachthaven en de NieuweSteiger.De telgebie-
Bij verschillende soortenwadvogelsis er door het
den sluitensteedsop elkaaraan. ledergebied
jaar heeneenflinkedoorstroming. Zo verblijvenin
wordt afzonderlijkgetelden de aantallenvan
populatiesBonte de zomeren herfstverschillende
iederesoortwordenper telgebiedop een speciaal
Strandlopers achtereenvolgens enigetijd op
geschreven. telformulier Op dit formulierworden
Schiermonnikoog. Ook de overwinterende Rosse
vermeld. ook bijzonderheden
Crutto'sen Tureluursbehorentot een anoere
wordendoor De Banckspolder en de Westerplas
populatiedan hun soortgenoten die hier de slag-
één persoonal fietsendgeteld,de overigetellers
pennenruien.Tenslotteoverwintertop het eiland,
onderzoekenhun gebiedente voet. Het Rif en het
naastde lokalebroedvogels, ook een grootcon-
aansluitende deel van het Noordzeestrand tot aari
tingentScholeksters en Zilvermeeuwen uit noor-
het strandpaviljoen ter hoogtevan paal 6 worden
delijkebroedgebieden. Dit allesmaaktdat het
door een tweedepersoongetelddie er samenmet
aantalsverloop door het jaar heensterkeschomme-
voor zorgtdat er de tellervan de Banckspolder
lingenvertoont.
plaatsvinden rondde geendubbeltellingen
Hae wadwtgels Íellen.e
De Oosterkwelder, de Balgen het Jachthaven. oostelijkestrandwordendoor drie tellersgeteld
Tenzuidenvan het eilandligteen enormareaal
om dubbeldie ook onderlingnauw samenwerken
aan wadplatendie als voedselgebied worden
tellingente voorkomen.Langsde Oosterkwelder
gebruikt.Het gebiedis zeer uitgestrekt en deels
lopenbeidetellerslangsde zuidelijkekwelder-
moeilijktoegankelijk doordater diepegeulen
rand.Zegebruikenlieslaarzen om de slenkente
doorheenlopen.Daarnaastzijn er flink wat wad-
doorwaden.Eéntellerbegintbij de Nieuwe
vogelsdie in de loop van één laagwaterperiode
de anderebij het Oostduin.Ze lopenal Steiger,
meerderewadplatenbezoeken:eerstde hoger
tellendnaarelkaartoe en komenelkaarmeestal
gelegendelenen daarnade lagergelegendelen
bij de mondingvan de VierdeSlenktegen.Op
die paslaterdroogvallen. Laagwatertellingen zijn
het Oostduinwordt besprokenhoe de tellingvan
dus erg lastigom een goedbeeldte krijgenvan
de Balgpreciesuitgevoerdgaatworden;de vijfde
de aantallen wadvogels die op en rondSchier-
tellertelt eerstde Balgen loopt vervolgenslangs
monnikoogverblijven. Vandaardat de tellingen,
het strandterugnaarde Merlijn.
evenalseldersin de Waddenzee,rond hoogwater
In veel gevallenovertijenwadvogelsin groepen
plaatsvinden en daaromhoogwatertellingen wor-
van somswel vele duizendendicht opeenzittende
den genoemd.
exemplaren.In zulke grotegroepenwordt niet elk
Eencompletehoogwatertelling op Schiermon-
individuapartgeteldmaarmet 10, 50 of 100 tege-
nikoogkan door vijf ervarenvogelaars tijdenséén
lijk. Kleineregroepjeswordenéén voor één geteld,
of per twee-of vijftal. De tellerszijn altijd zeer
moetde aantalsopgave als een minimum worden
alertop het vermijdenvan dubbeltellingen en let-
beschouwd.
ten ook altijd goedop over-en langsvliegende groepen.Vooral op de Balgen het Rif zitten grote
Waarom tellen?
groepenvogelssomserg ver weg. Zulke groepen
Ledenvan de Vogelwerkgroep van de Nederlandse
zijn somsmoeilijkop soortte brengenen te tellen, waardoorde nauwkeurigheid hier dan ook wat
(NtN-vwc) begonnen Jeugdbondvoor Natuurstudie in de trveedehelftvan de jaren 1950 met eco-
mindergroot is. Op zee zwemmendevogelszijn
logischveldonderzoekaan wadvogelsop
meegeteldvoor zover ze vanaf de kust zichtbaar
Men probeerdeonder andere Schiermonnikoog.
zijn. Tijdenshet broedseizoen wordenbroedvogels
een relatiete leggentussende hvp'sen de voed-
niet meegeteld.
selgebieden op het wad en wilde daartoeweten
De afgelopen50 jaar is dezeaanpakniet wezen-
hoeveelwadvogelser op het eilandverbleven,om
lijk veranderd,behalvedat vroegerhet Noord-
welke soortenhet ging en waar de hvp'slagen.
zeestrandten oostenvan het GroeneStrandbijna
Ook werdenveel hoogwatertellingen uitgevoerd
nooit werd meegeteld. Wel is de kwaliteitvan de
om inzichtte krijgenin doortrekpatronen in de
optiek in de loop van de tijd aanzienlijktoegeno-
loop van het seizoen,vooral in de periodejuli-
men.Zo werdentelescopentot in de jaren 1970
augustus, omdattoen de traditionelezomerkam-
nauwelijks gebruikttijdensde tellingen.De nauw-
pen van de NJN-vwc plaatsop Schiermonnikoog
keurigheidzal hierdoorwat zijn toegenomen, ter-
vonden.Het onderzoekis tot in de jaren 1920
wijl met een telescoopschaarse en moeilijkher-
voortgezeten heeftveel kennisen inzichtenopge-
kenbaresoortenook wat gemakkelijker zijn op te
leverdover het voorkomenvan de verschillende
sporenen te identificeren. Uit onderzoekop
soortenen over de relatietussenwadvogelsen hun
Amelandis geblekendat voor algemenesoorten
voedsel.Veel gegevens,onder anderede resultaten
de margein de aantalsopgave voor een eiland
van een Brootaantalhoogwatertellingen, zijn vast-
rondde 15% ligt.Dit is voldoendenauwkeurig om grotereaantalsveranderingen bij algemenesoorten
gelegdin het tijdschriftAythyaen in de vijf zogenaamde'Schierboeken'die over het wadvogel-
als Scholekster, BonteStrandloper en Wulp te kun-
onderzoekvan de NJN-vwc zijn verschenen
steltlopersop weg naar de
nen meten.Bij minderalgemeneen verspreid
(NJN-vwc1965-1975).
hoogwatervIuchtplaatsen.
voorkomendesoortenals Krombekstrandloper,
In die tijd was er nog nauwelijkssprakevan coór-
Regenwulpen Oeverloperis deze margehogeren
dinatievan tellingenvan de geheleWaddenzee.
Foto2. Met opkomendwater verzamelen zich enormeaantallen
lFoto: RenéPop)
Dit veranderdepas in het beginvan de jaren 1970. De hoogwatertellingen van Schiermonnikoog werden steedsmeer onderdeelvan gecoórdineerde (inter)nationale tellingenen bovendienwerden steedsbetereafsprakengemaaktwanneeren op welke wijze geteldmoestworden.De eersteinternationaleWaddenzeetelling vond plaatsin september1973.De completeDeense,Duitseen Waddenzeewerd voor het eerst Nederlandse simultaanin één weekendgetelden dit leverde bijna twee miljoenvogelsop. Aanvankelijkwerden de tellingenvooral uitgevoerdom een goed beeldte krijgenover aantallenen verspreiding. Hiertoewerdenin alle maandenvan het jaar één of meersimultanehoogwatertellingen uitgevoerd van de geheleinternationale Waddenzee.Deze
tellingenbegonnenin de tweedehelftvan de jaren
de midwintertellinguitgevoerd.Met de resultaten
1970en vondenook in de jaren1980plaats.De
wordt een beeldverkregenvan de totalepopulatie-
resultaten verschenenin een tweetalbelangrijke
omvangvan watervogels en van mogelijkeveran-
Engelstalige overzichtspublicaties, het boek Birds
deringenhierin(onderandereDelany& Scott
of the WaddenSea(Smit& Wolff 1981)en het rap-
2002).Op Schiermonnikoog vindt de midwinter-
port Numbers and distribution of waterbirdsin the
tellingsinds197a jaarlijksplaats.
WaddenSea(Meltofteet al. 1994).Bovendien
In de afgelopen50 jaar zijn de redenenwaarom
vormdende hoogwatertellingen uit dezeperiode
we tellendus nogalveranderd.In eersteinstantie
een belangrijke bouwsteen om de bescherming
ging het vooralom het beantwoordenvan lokale
van de Waddenzeevorm te geven.
vragenover wadvogelsop en rond het eiland.
In de jaren1990ontstondeen redelijkgoedbeeld
Daarnawerdende hoogwatertellingen steedsmeer
over het voorkomenen de verspreiding van
onderdeelvan nationaalen internationaal onder-
wadvogelsdoor het helejaar heen,zowel op
zoek:eerstom het natuurwetenschappelijke
Schiermonnikoog als in de overigedelenvan de
belangvan gebiedenvastte leggenen laterom
Waddenzee. Erwerd een nieuwedoelstelling
een vingeraan de pols te houden.De hoogwater-
geformuleerd: het volgenvan de aantalsontwikke-
tellingenzijn in de loop van de tijd vele malenin
lingenin de loop van de tijd, ook wel monitoring
rapportenen anderepublicatiesverwerkten heb-
genoemd.Híerdoorzijn er tegenwoordig vier vaste
ben medehierdooreen belangrijkerol gespeeldbij
maanden(januari,mei, september en november)
het vaststellen van beleid rond de Waddenzee.
en éénwisselende maandwaarbiirond het middenvan de maandeen simultanehoogwater-
Wadvoge/s ríoor áetjaar freen
tellingvan de geheleWaddenzeewordt uitge-
Het aantalovertijendewadvogelswordt in sterke
voerd.De vastetellingrond halfjanuariis de
matebeïnvloeddoor de plaatsdie het eiland
(ziehieronder); zogenaamde midwintertelling bij
inneemtin de jaarcyclus van de verschillende
de wisselendemaandwordt volgenseen schema
soorten.Daarnaast spelenonderandereweersom-
iederjaar in eenanderemaandgeteld.De tellin-
standigheden en voedselaanbod een belangrijke
genvan Schiermonnikoog zijn in dit landelijke
rol. Eenresultante van al dezefactorentezamen
monitoringschema ingepast. De coórdinatie en
bepaalthet totaaltijdensiederehoogwaterperiode.
verslaglegging hiervanvindensinds1994plaats
We zien dat het aantalwadvogelsaanzienlijke
door sovol Vogelonderzoek Nederland.Sindshet
fluctuatiesdoor het jaar heenvertoonten dat ook
middenvan de jaren 1990 zijn daardoordiverse
jarenforseschommelingen tussende verschillende
(ondermeerZegers& Kwint rapportenverschenen
kunnenvoorkomen.
1992,Koffijberget al. 1999,De Boeret al. 2001,
De hoogsteaantallenworden in de nazomer
Kleefstra et a|.2002, Koffijberget al. 2003) met
(figuur1). De geteld,met namein september
overzichtenvan integraleWaddenzeetellingen,
hoofdmootbestaatuit trekvogels, vooralsteltlopers
met daarinopgenomende resultaten van Schier-
en meeuwen,die tussenjuli en september hun
monnikoog.Daarnaast zijn de laatstejaren regel-
slagpennen ruien.Tussenaugustusen oktober
matigextrahoogwatertellingen in de Waddenzee
overtijenmeestalmeerdan 100.000wadvogelsop
gehouden, onderandereom meerinzichtte krij-
Schiermonnikoog, somslopende aantallenop tot
gen in efÍectenvan grootschalige mechanische
bovende 140.000.Eendeel overwintertop het
schelpdiervisserij.
eiland,een anderdeel legt in de nazomeren herfst
Tenslottevormende hoogwatertellingen van
een flinke vetvoorraadaan en overwintertin meer
Schiermonnikoog een bouwsteenvoor het bepalen
zuidelijkestrekenin Zuid-Europaen West-Afrika.
van de populatieomvang van watervogels. Hiertoe
Scholekster en BonteStrandloper zijn in de nazo-
wordtjaarlijksrond halfjanuariÍn geheelEuropa
mer de talrijkstesoortenmet aantallendie voor
en in grotedelenvan Afrikaen Azië de zogenaam-
beídesoortenafzonderlijkkunnenoplopentot
gevoeligvoor vorsten verdwijnensnelvan
l'igui.irL r\1,tani1p.rlrr:r-rn',.irt tt,trir,ott,lsop 5t hit'rttturtlrikorr,l.
X
120
\ t ' r r r * l r l: l ; r . i i gr c n r i r k l t ' l c kr,:rnr
het eiland.Daarentegen nemenStorm-en Zilvermeeuw tijdenssommige(strenge) winters aanzienlijkin aantaltoe. Door aanhoudende
r.lt lir tur;rtriq:lc nr.rr.int.t I r o i - r g r r , r t l i l l l l r n {l Lf nl s s { ' lnt } 1I, ( ' i t
kunnendan enormeaantallen oostenwinden
l { X ) 4 ,v t ' r r k , t ' !or l t ' r l r l i t i l .
Amerikaanse Zwaardscheden stervende op het
n u È u s l ursi r , : r : p { t ' r t i l t t i' rr "
Noordzeestrand aanspoelen, een gemakkelijke voedselbron voor beidemeeuwensoorten.
. '1 ' l i . l r l l r t ' .l l ' p 1 1 1 1 ' 1 1r1' i1r 1
Tijdensde voorjaarstrek in maart-meizijn de
r l t , c c n r l r t ' r , 5i .ti ,r l r , r r:i I " . 1 irc. l ; r L r ; i r i
lagerdan in het najaar.Het is de totaalaantallen
i . l l .f f 1 . v 1r - l r , ; t 1 l ,rlli , n t t ' ti { r ) r t t lilr,i
'
toptijd voor soortenals Rotgans,Eideren Rosse
í r i l , t l I nl L l . . . { ' Jt l, ( l ) L ' . , ,
I 1 , 1 ( )t1' r t n k k l l l c r l
(,9.1
,rJr:
o n i l t ' t ' r t t ja . l r K u i i i j l r r r i ; t , 1. r l . r I ( ) ( ) ( 1 'o1l ,l ' t t r . l o l . i l t ' n , t , t t i t { , t ( , \ ( \ r t 5v r n t i t , Í r , , l g r r l r ' 1 1 t io o g . S t l t i t r in t u t - t t h
bovende 50.000.Beidesoortenvertonenrelatief
Crutto.Vaakblijvendoortrekkende steltlopers
w e i n i gs c h o m m e l i n g ei nnd e a a n t a l l edni e v a n d a g
maarkortetijd op het eiland,waardoorpiekaan-
op dagop heteilandovertijen,omdatze relatief
tallengemakkelijk gemistkunnenworden.Bij
plaatstrouw zijn aanzowel hun hvp als hun voed-
Bontbekplevier en BonteStrandloper zien we in
selgebieden op hetwad. Dit geldtin veel mindere
populaties langskomen. dezeperiodeverschillende
matevoor de Kanoet.In sommigenajarenwordt
Broedvogels alsZilvermeeuw en Kleine
dezesoortnauwelijksrondSchiermonnikoog
Mantelmeeuw zijn tijdenshet broedseizoen erg
gezien,in anderenajarenzijn er groepenvan soms
talrijkmaarovertijenpraktischallemaalin de kolo-
wel tienduizenden Kanoeten die naarvoedselzoe-
nie en wordenbij hoogwatertellingen niet meege-
ken op de wadplatenrond het eiland.Dezegroe-
in juni relatiefkleineaantalteld.Eroverzomeren
(metmaxipen overtijenvaakop Schiermonnikoog
len niet-broedende wadvogels,vooral Scholekster
ma tot ietsbovende 50.000),maarook wel op
en Wulp. ln de eerstedecadevan juli komende
We zien dus dat de Simonszand of Rottumerplaat.
eerstetrekvogelsal weer terug.
Kanoet,in vergelijking met Scholekster en Bonte veelgrotereaantalsschommelingen Strandloper, op
FacÍnren van invioed op hnngwaÍeraarrÍaílen
vertoont,zowel binnenéén seiSchiermonnikoog
Afhankelijkvan de hoogwaterstand en anderefac-
jaren.De oorzaak zoenalstussenverschillende
torenovertijenwisselende aantallenop het eiland.
hiervanis dat Kanoetenveel sterkerreagerenop
lederehoogwatertelling is dan ook een moment-
ruimtelijkeverschillen in voedselaanbod in de
opnamevan de standvan zakenop die bepaalde
Waddenzee en bovendienweinigtrouwzijn aan
dag.Het aantalsverloop en de verspreiding over-
hunhvo.
dag hebbenwe aardigin beeld.Dit geldtin veel minderematevoor de situatie's nachts.
Het aantaloverwinteraars is sterkaíhankelijk van van de winter.Tijdenszachtewinters de strengheid overtijentussende 50.000en 70.000wadvogels
Anekdotische waarnemingen suggereren dat 's nachtsde situatiewel eensílink anderszou kun-
op het eilandmaartijdenseen langeen strenge
nen zijn. Tijdenserg lagehoogwaterstanden over-
winterkunnende aantallen sterkafnemen,vooral
tijen vaakgrotegroepenvogelsnietop het eiland
alsde Waddenzee bijnageheelis dichtgevroren en
maarbuitenhetgezichtsveld van de tellerop ver-
het meestevoedselonbereikbaar wordt.In januari
afgelegenwadplaten.Bij hogevloedenoverspoe-
1987 zatennog maar ruim 2.200 wadvogelsop
len Engelsmanplaat en Simonszand en verkassen
vooralWilde Eend,Scholekster Schiermonnikoog,
veelondernormaleomstandigheden daarover-
i 9 9 7 ,n a d r i ew e k e nf l i n k e e n W u l p .I n j a n u a r 1
tijendewadvogelsnaarSchiermonnikoog.
vorsten een bijna geheelbevrorenWaddenzee,
De hoogwaterstánd is eveneensvan invloedop
werdennog zo'n 16.000wadvogels op heteiland
de verspreiding en de liggingvan de hvp'sop het
geteld,hoofdzakelijk Eider,Wulp en Stormmeeuw.
eilandzelf.Zo stromenbij extreemhogevloeden
Brandgans, Smienten BonteStrandloper zijn erg
grotedelenvan de Oosterkwelder onderen kunql
nen tienduizenden steltlopers en meeuwenin
nikoogovertijenen van de liggingvan de hvp's
de Banckspolder overtijen.Bij ietsminderhoge
op het eiland.Tellingen van slechtsenkeledeel-
vloedenverhuizenvogelsvan het Rif naarhet
gebiedenhebbenechterweinig of geenzin, omdat
Noordzeestrand. Bij relatieflaaghoogwaterzitten
er veel te veel verschuivingen tussendeelgebieden
vaakweinigsteltlopers op de Balgen concentreren optreden,zowel binnenééntellingalstussentelde hvp'szich voorallangsde zuidrandvan de
lingenop verschillende dagen.Ook wordt in de
Oosterkwelder, met meestaleen zwaartepuntrond
loop der jaren steedsduidelijkerdat het erg moei-
de mondingvan de VierdeSlenk.Bij wat hogere
lijk is om een goederelatiete leggentussende
tijen is de situatievaakomgekeerd: weinigstelt-
hoogwateraantallen op een hvp en het gebruikvan
loperslangsde zuidrandvan de Oosterkwelder
de daarbijin de buurt liggendelaagwatervoedsel-
en groteconcentraties op de Balg.Ook het
gebieden.
Noordzeestrand tussenpaal 10 en 12 kan als hvp
92
dienenvoor meerdan 10.000steltlopers, hoofd-
Belang van Schiermonnikoog
zakelijkZilverplevier en BonteStrandloper, vogels
Er zijn verschillende manierenom inzichtte krij-
die ondernormaleomstandigheden op de Balgof
gen in de betekenis van Schiermonnikoog voor
langsde zuidrandvan de Oosterkwelder overtijen.
wadvogels. Zo kunnenwe kijkennaarde totalen
voor wadvogels
Dit gebeurtvooral in de herfstof vroegewinter bij
op het eilandin relatietot de aantallenin de
wat hogerewaterstanden en alleenals het strand
Waddenzeeen dit kan per soortook apartworden
erg nat is door veel regenof een recenteovervloe-
bekeken.Eenanderebenaderingswijze is meer
ding.Ook alsbij extrahogevloedende gehele
internationaal en wordttegenwoordig in allerlei
Balgonderstroomt, overtijendergelijke aantallen
landenveelvuldigtoegepast. Zo zijn waterrijke
op het oostelijkeNoordzeestrand.
gebiedenvan internationaal belangwanneerer
Tot slot zijn er voorbeeldenvan wadvogelsdie
regelmatigminimaal20.000watervogelsvoorko-
dezelfdevoedselgebieden op het wad bleven
men of wanneerer met enigeregelmaatmeerdan
gebruikenmaarop een gegevenmomentniet lan-
1o/"van de biogeografische populatievan mini-
gerop Schiermonnikoog Dit is bijvoorovertijden.
maal één soortwatervogelvan het gebiedgebruik-
beeldaangetoondvoor ZwarteRuiteren Croen-
maakt.Dezezogenaamde17o-normwordt toe-
pootruiter(Zwarts1996).De afsluiting van de
gepastom het belangvan waterrijkegebieden
Lauwerszee in 1969 had als gevolgdat foerage-
duidelijkte makenen speelteen belangrijke rol
rendeZwarteRuitersop het wad ten noordenvan
bij het beschermen ervan,onder anderebij de
Lauwersoog tijdenshoogwaterniet meernaar
aanwijzingalsSpecialeBeschermingszone onder
Schiermonnikoog vlogenmaarnaarhetZoute
de ru-Vogelrichtlijn en alsWetlandop grondvan
Kwelgebiedin de nieuw ontstaneLauwersmeer.
de Ramsar Conventie.
Croenpootruiters die in de jaren1960en de jaren
Clobaalgenomenverblijfttijdenshoogwater
1970rond halfaugustus op hetwad tussende
6-10%van hettotaleaantalwadvogelsin de
Friesekusten Engelsmanplaat foerageerden, over-
Nederlandse Waddenzee op Schiermonnikoog.
tijdensommigejarenop Schiermonnikoog, andere
ln vergelijkingmet de Waddenzeetotalen overtijen
jarenop Engelsmanplaat en, na de doorbraakvan
soortenals Pijlstaart, Zilverplevieren Croenpoot-
een dijk van eenzomerpolder bij Paesens, Iangs
ruiterin relatiefgroteaantallen op Schiermonnik-
de Friesekust.
oog. Daarentegen verblijvenwadvogelsals Kluut
Al met al is duidelijkdat we serieshoogwater-
en ZwarteRuiterin relatiefopzichtjuistveeltalrij-
tellingenvoorzichtigmoeteninterpreteren en goed
ker in anderedelenvan de Waddenzee. Figuur1
rekeningmoetenhoudenmet de omstandigheden
maaktduidelijkdat tijdenshoogwaterbijnaaltijd
tijdensde telling,met namede hoogwaterstand.
meerdan 20.000wadvogels op Schiermonnikoog
Desalniettemin geeftde telreekseen goedbeeld
verblijven. Alleenal op grondvan dit criteriumis
van de aantallen wadvogels die op Schiermon-
van grootbelangals regelmatige Schiermonnikoog
l , r l r t ,l l. ( ) v l r z i th l r , r r r , r l r s o l r r l r . n t , t r i t l , t\ ' , t Í t\ \ . t l ( ' f \ o t ( . l o r 1 it : r t i o n r lS I i r i r : r r r r 0r n il \r( x ) gt U S s ( : , t l t ) L r ít j' r r1 . 0 0 - iA, l j t ' t ' l rs ( x l r l * nn t ( ' l n r , r x i r n:l,ri ( ) i )z i j r rv t , r n r c l i j : l ' l l , n o l r ) r t ' zr ri j r ro n l l r : r n r;ii . i n i l t ' l , i i r vN S ro t t i l ( X ) l r . [ ) r ' n r . t r r r i i . r z i j n p r i r t r , r oi rr r t l r , e r ratal n r l t :
so0rt 1. Zwarte Zee-eend
aantal
maand
1%-norm
100.000
j a n u a r i 19 9 1
16.000
normoverschrijding 6,3 x
2:_-l.I-"J:!:!:l
ss.602
seprember teBZ
10.200
5,5x
3. BonteStrandloper
55.230
augustus 1973
13.300
4 , 2x
4. Kanoet
50.050
5. Zilvermeeuw
28.288
februari1996
13.000
2,2 x
6. Smient
27.100
oktober1973
r 5.000
1 , 8x
september l98B
____
ilji_
I t o o q u ' , r i t , r 1 t ' l l i nve. l(1, n. t iI ( ) ( r I r . A , r r iri r,I li r r u l r rz ij r r v c r r v r ' r l ui li t r l t ' m ; t . r ri r r, ilj k r t ' t i l n l ' Í l l e l Íi n u o n , I r L r p o l t(l, 1. l l . I ( , ( i 51 1 u , , r r tZct,: t : t ' r , n r lq j ,t ' q l v r , t r\ !. ) n ( ) 1 1 {O) v o r l i j k i Lt'irll,i,rrt'n Irnrt'rlr o!r.ltt'lIiriqr:lr i n t ( ' ( ' t Í \ \ ' {t , nt t: t ( , r n s t\ .' L r i ; t
l9:5_g-99:y*-
18.i3e
1 1 .W u l p
15.480
september 2004
12.Zluerp*leuler'
13.6,|i
september2002
r3.ï.'Él"ll_
|3.012
f.i: ll{1
10.130
juti200t
maart 2001
20.000
0,ex
4200
3,7 x
3600
3 , 6x
5,4x
n r ( , r ' u \ ! ( '(l'll )\ l c n t si ! h c l i l r . i \ l n ) t Í ru) |t ] t 1 0 1 . ]\t J( 'nn ( ) l h t ' l h t o ! , s l , r . r i r tI,rrnI r c r 1 1 r . r1r e u rsrs e r r
16. Bergeend
| (){r6r,rrI0().,ir;r.rntai Irroc'r1;r.rrr:rr
17. Rotgans
""_-""_" ?900
meiteBe oktober19Bi
mei2003
10.300
1,0x
3000
3,3 x
2200
2,ex
r t t u l lI t ' r rt ( ' / ( , Io l ) r i t , r r i , r , r ni rulr r i t
1B. Piilstaarl
4080
oktoberi9B1
600
6,8 x
r i i r , , r nl r t ' 1l t o o e s l t. 't . r n t aul t , t c l d
19. Tureluur
3558
september2002
2.500
1 , 4x
20. Wilde Eend
2790
'1988 seotember
20.000
0 , 1x
'?-LIrt!:"lel:Yg
2732
september2004
11 P,fl-""1'lg9!:t"",1.
t i1ilt'rrs t't'rIhootllalt'rlt:iIi ti'1.
?!]!
2100
2328
mei2003
12oo
26. CroteStern
?999
juni1ee7
1700
27. Goudplevier
2000
28. CrauweCans
1300
29. Kluut 30. Steenloper
3l: l"_pgl3.l ""..
71s
1 , 2x
maart2003
0,2 x
december 2000 september 1984
t9:l _
r,ex
0,3 x 730
1 , 5x
iuli 1967
830
.t,3 x
juli2000
100
7,2x
z*lÍ_"_"fyjlg 1_2_: 11:.5i:Yil 11.-4-el.e-e-holyer
0,7 x
november 2ool 919 60r -- -::-,---"i;l-rnt
0,0 x 3100
._*_
0,2 x
verblijfplaats voor internationaal belangrijke aan-
Dezeeend is geenechtewadvogelmaarpleistert
tallenwadvogels.
incidenteel massaal op de Noordzee,bijnaaltijd net buitenhetgezichtsveld van de wadvogeltellers.
Verderbiedt tabel 1 een overzichtvan de absolute maximavan 34 soortenwatervogels waarbijtussen 1 9 6 6e n 2 0 0 4m i n i m a a5l 0 0 e x e m p l a r eonp
(Scholekster, Drie soortensteltlopers Kanoeten BonteStrandloper) overtijenincidenteelmet meer
Schiermonnikoog zijn geteld.Fierbovenaanstaat
dan 50.000exemplaren op het eiland.Daarnaast
de ZwarteZee-eendmet 100.000exemplaren.
zijn er 11 soorten(ééngans,drie eenden,drie 93
Tabel 2. &laanripatrurnvan wach,cigels *'.rarbij tusselir1991 ern 2l't{J4 mininraaieennraalde:
maand
-lori'-nurnr is overschreden.S0orten
Brandgans
met maandgerniddeirk-:n l:lovendr-'
RotSans
l'it'-norm ilJerl.:nv & Scnll2002i ziin met a aangegeven,s0or'ten nierfincidenïel{ overschrii{lingcfi
laÍl
iun
Bergeend
Piilstaart Lepelaar
('n. \4rot nit,lziln rnct O anng('rl('\
Scholekster
broechogelsis voor icdere nraanri
Bontbekplevier
het genriekleldebert:kernd van
inl
so$rt
Zilverplevier
nlaxirnaaI viiÍ hr:ogr.r'alertel Ii ngcn r,r,,rarbij uit l(i', | .J0rJ-1. urlq('ÊJ,rn
Drieteenstrandlooer
is r,an de nulestrecerlt{rtr.lillingen
BonteStrandloper
{zie Íiguur I r.'u.rrhr:l aantal tellingenper nraanrl).Voor de
RosseCrufto
Wulp
hroedvogelsoorienl-i:pelaa1 Ziivermeeul,ri Kle.ine r\,lantelnreeurr'; Ctole Stcrnen ViscJiefis tilrienstle Írroedtijrihet genrirlcleldefrcpaalduit de
Stormmeeuw Zilvermeeuw Kleine Mantelmeeuw
Crote Stern
bro*ivogelteliir$envan 2000-20t14ia.:ntail,rroeclparen nraal21.Voor [3randgans ern
Aantal o
6
7
7
*
Rolgansis aanvuliendnrateriaal venverkt v;-rnnraarrtirlijkser ganzerrtellingen en voor <Jc I e:pelaar aanvuiiendeirrlnrmatie van (Jtto Overclijk
94
steltlopers en vier meeuwen)met maximaop
Steenloper) stamtal van meerdan 30 jaar geleden.
Schiermonnikoog van tussende 10.000en 30.000
(meteen absoWel zijn er van BonteStrandloper
exemplaren.
luut maximumin augustus 1973)en van Steen-
Uit tabel1 komt naarvorendat hetabsolutemaxi-
loper(absoluut maximumin juli 1967)enkele
mum in 11 verschillende maandenwerd bereikt;
recentehoogwatertellingen met totalendie maar
alleenin aprilwas dit voor geenenkelesoorthet
net hieronderliggen.Zo werdenin oktober2004
(acht)en juli (zes)zijn de maangeval.September
getelden in november 50.477BonteStrandlopers
den waarinde meestesoortenhun absolutemaxi-
2002 995 Steenlopers.
mum bereikten. Uit dezeglobaleanalysekunnenwe
Er zijn 25 soortenwaarbij het maximumboven
duseveneens concluderen dat Schiermonnikoog het
de 1%-normligt.In relatiefopzichtspríngenzes
helejaar door van belangis voor groteaantallen
soorteneruitwaarvande aantallenop Schier-
wadvogels.
monnikoogincidenteel dusdanighoogkunnenzijn
Het absolutemaximumstamtbij het merendeel van ,
dat ze ten minstevijf maalde 17o-norm overschrij-
de wadvogelsuit eenvrij recentverleden;16 soor-
den. Het gaatom Kanoet(11o/o), Lepelaar(7o/o),
ten behaalden dit maximumna 1 januari2000.
Pijlstaart(7o/o), ZwarteZee-eend(6%),Scholekster
Daarnaast bereikten zessoortenhun maximum
(6%)en Zilverplevier(5%).Van dezezes soorten
5-10jaargeleden;bij vijf soortenwas dit tussende
kan dus minimaal5% van de internationale trek-
10 en 20 jaar en bij vier soortenal tussende 20 en
baanpopulatie op Schiermonnikoog verblijven.
30 jaargeleden.Het absolutemaximumvan vier
Voor een beterebepalingvan het internationaal
Wintertaling, soorten(Smient, BonteStrandloper en
belangvan gebiedenis het regelmatigvoorkomen
van drempeloverschrijdende aantallen van meer
ten wadvogelswaarvanhet maandgemiddelde
betekenis dan incidentele overschrijdingen door
bovende 1%-normligt.
absolutemaximadie somsvan langgeleden
We kunnenuit het bovenstaande concluderen dat
stammen.
Schiermonnikoog een uitzonderlijk groteinternationalebetekenis heeftalsverblijfplaats voor wadvogels.Eengebiedis immersal van internationaal
In het overzichtin tabel2 is daaromgebruikgemaaktvan gemiddelden van recentetellingen. Het regelmatigvoorkomenwordt dan als het ware vertaalddoor gebruikte makenvan eengemiddelde van meerdere tellingen.Omdatnogalwat soorten somsmaarkortop Schiermonnikoog verblijven,
belangalser van één soortregelmatig drempeloverschrijdende aantallenverblijven.Op Schiermonnikooggaathet om maarliefst13 soorten, waarbijveel soortenook nog eensflink wat maan-
is gekozenvoor gemiddelden per maand.Erstaan
den met hogeaantallenop of rond het eiland in de tabel 19 soortenwaar bij recentetellingende verblijven. 17o-norm incidenteel of regelmatig is overschreden. Bij zes soortenoverschrijden ze alleenincidenteel de 17o-norm maaris er geenenkelemaandmet een
Tot slot Wadvogels tellenis niet alleenerg leuken span-
recentgemiddelde dat bovende norm ligt.Bij 13 soortenligt het maandgemiddelde in minimaaléén
nend maar levertook veel bruikbaregegevensop.
maandbovende norm. Brandgans, Scholekster,
tellersmogelijkgeblekenom dezegrotehoeveel-
BonteStrandloper, RosseCruttoen Wulp zijn de
heid systematische gegevens over aantallenen verspreiding van wadvogels te verzamelen. Het is
soortenwaarvanhet maandgemiddelde minimaal zesmaandenvan hetjaar bovende 1%-normligt. Verderkomt ook uit dezetabel naarvorendat
Het is alleendankzijde inzetvan een flink aantal
bijnaonmogelijkna te gaanwie vanafhet eind
tionaalbelangis alsverblijfplaats voor wadvogels.
van de jaren1950allemaaleen bijdrageaan de tellingenhebbengeleverdmaarhet zullener ongetwijfeldheelwat zijn geweest.ledereenwordt
Dit looptuiteenvan drie soortenin juni tot maar
hartelijkbedanktvoor alle inspanningen en soms
liefstnegenin november.Tussenjuli en november en in maarten aprilgaathetom minirnaalzessoor-
ontberingen die wadvogeltellingen nu eenmaal
Schiermonnikoog het helejaardoor van interna-
met zich meebrengen.
95
