HOOGEVEEN S CASCADE WATER, WATER EN WILDE WEETJES. Albert Metselaar, 2014

HOOGEVEEN’S CASCADE WATER, WATER EN WILDE WEETJES ©Albert Metselaar, 2014 [email protected]

In Hoogeveen vinden we het grootste waterkunstwerk van Nederland, de Cascade. Het woord duidt op water dat trapsgewijs naar beneden loopt. Een kunstwerk met een heel verhaal erachter……… Het was in 1632 of 1633 dat het kanaal werd gegraven, waar we nu de Hoofdstraat in Hoogeveen vinden. Het kanaal heette de Eerste Wijke of de Grifte voor de Huizen. Met ‘huizen’ doelde men niet op de latere herenhuizen. De naam komt al voor in 1641, als er nog alleen meer arbeiderswoningen staan. Met ‘huizen’ bedoelde men dat het niet ging om boerenwoningen of keuterijen. Aan die Wijke of Grifte is Hoogeveen begonnen. Het water was een zegen. Precies 300 jaar later was het water een belemmering voor de vooruitgang en een hinderlijk gegeven voor het verkeer en de moderne mens. In de gemeenteraadsvergadering van december 1933 pleitten dan ook verschillende raadsleden voor demping. B&W hadden blijkbaar meer tijd nodig. In 1934 werd al besloten dat het dempen door moest

1

gaan, van het Kruis tot de Varkensmarkt, de Willemskade. Op 10 juli 1939 besprak de Raad van de gemeente een concreter voorstel tot dempen van deze vaart.

Op dat moment ging het met die vaart op alle gebied niet goed. De Noordse Brug was te smal, en sinds de aanleg van de Raadhuisstraat, kort daarvoor, was dat probleem alleen maar nijpender geworden. Het water stonk. De beschoeiing was vervallen en moest geheel vernieuwd worden. Op de oostzijde was geen beschoeiing en zou eigenlijk wel aangelegd moeten worden. Er werd nauwelijks meer gebruik van gemaakt als vaarwater. De Drentse Kanaal-Maatschappij, de eigenaar van de vaart, wilde de vaart wel overdragen aan de gemeente. Dan kon de gemeente over gaan tot dempen, wat gezien al die kosten van het andere alternatief, het aanpassen van brug, beschoeiing en hygiëne, zeer billijk leek. B&W hadden zelfs laten uitrekenen dat het een groot financieel voordeel gaf, als er zou worden gedempt. Daarom zou er in beginsel tot dempen besloten moeten worden en zou B&W een crediet van f 22.105,- toegestaan moeten worden om alles uit te werken. De gemeenteraad ging akkoord, en besloot tot het dempen van de Hoofdstraat van het Kruis tot de Wilhelminabrug. Aldus schreven de kranten en het Nieuwsblad van het Noorden van 13 juli plaatste er ook nog een foto bij van die ‘slechte’ vaart. De foto die we hiervoor zagen. Een lang verhaal werd het, want de oorlog kwam ertussen, en daarna waren er andere zaken die voorrang hadden. Maar in 1948 werd alsnog begonnen met het dempen van de Hoofdstraat. Sindsdien is de discussie over hoe die in te richten eigenlijk nooit opgehouden. De ruimte is breed, hoe creëer je het idee van een gezellige winkelstraat, hoe maak je het veilig voor verkeer, fietser, voetganger, ga

2

maar door. Er is dan ook eigenlijk doorlopend heringericht. Er gingen ook steeds weer stemmen op om het water terug te brengen. Er was toch ook veel moois verloren, door de Hoofdstraat te dempen. Nostalgische gevoelens en gedachten vonden een plek onder het publiek. Anderen wilden er helemaal niets van weten. Dat water, dat was toen, we moeten er nu wat van maken, maar het moet wel anders. Uiteindelijk vond de gemeenteraad een compromis in het voorstel om via een waterkunstwerk alsnog dat water terug te brengen, zonder dat er een vaart terug kwam. Zo is de Cascade ontstaan. Er werd een prijsvraag uitgeschreven onder tien kunstenaars. Maak een ontwerp van een ‘vitaal waterkunstwerk’, was de hoofdgedachte. Karin Daan maakte het winnende ontwerp. Ze beschreef zelf de Cascade als volgt: “Het betreft een 250 meter lang waterbassin waarin het water als een trage deken van begin naar eind stroomt. Het is een streng meanderende wateras die een levendige ‘mall’ veroorzaakt. Twee bruggen en een brugplateau verbinden de door het water gescheiden zijden van de Hoofdstraat en in iedere oksel van de ‘slangemuur’ werd een roze bloeiende kerseboom (prunus yedoensis) geplant. Daar nestelen zich de terassen. De blonde betonconstructie is geplaatst op een dubbelhard gebakken rode klinker.” Bij haar ontwerp had ze zich laten leiden door de Aziatische tuinculturen. Deze werden gemengd met specifiek Hoogeveense thema’s. Dat zien we bijvoorbeeld in het beginbeeld, dat net als het eindbeeld gemaakt is door Roberto Ruggiu. Het gigantische kunstwerk werd uitgevoerd door Openbare Werken van de Gemeente Hoogeveen en Tauw Infra Consult Deventer. Nu is het natuurlijk zo dat water water is, en water blijft. Er is inderdaad water in de Cascade. Maar aan de andere kant moet je je natuurlijk wel afvragen of daarmee ook herinnerd wordt aan het oude kanaal, aan de oude veenkolonie. Doopwater heeft een heel andere betekenis als een glaasje bronwater bij een etentje, of de inhoud van een groot waterpistool, dat wordt gericht op een jonge bruid in haar mooie bruidsjapon. Oftewel: verwijst de Cascade wel naar de oude veenkolonie? Kan het ook gaan om een totaal andere symboliek? Cultuur is een wonderlijke zaak. Wat de één afdoet als kunst met een grote K, is voor de ander niet te pruimen. Misschien omdat er zo veelzijdig naar gekeken kan worden, en iedere opmerking over cultuur eigenlijk meer zegt van degene die de woorden uitspreekt, dan van het onderwerp. Hoogeveen blijkt in het bezit te zijn van het grootste waterkunstwerk van Nederland, zo wordt gezegd. Sommigen zeggen zelfs: van Europa. Het is in ieder geval ook geïnterpreteerd als het grootste vruchtbaarheidssymbool dat de mens in Nederland en verre omstreken ooit heeft gemaakt. We hebben het nog steeds over de Cascade. We hebben het dan niet om of die mooi of lelijk, oogstrelend of gewoon lastig is voor gehandicapten. Laten we het er ook niet over hebben wat we allemaal nog meer met dat geld hadden kunnen doen, zoals zoveel Hoogeveners bespraken toen de Cascade werd gebouwd. Het gaat ook niet over wat van het kunstwerk door beleidsmakers en kunstminnend publiek gezegd en gedacht wordt. Het gaat nu even puur over wat we zien, en volgens de psychoanalyse in het diepst van onze geest erbij beleven.

3

De waterspuwende bijenkorf, aan het begin van de Cascade. In de Aziatische tuinsymboliek zien we overal fallussen opduiken.

4

Laten we beginnen met de bijenkorf, bij de Gereformeerde Kerk aan de Hoofdstraat. Daar spuit water uit. Ooit een bijenkorf gezien, waar water uitspuit? We kennen wel het verhaal van de bloemetjes en de bijtjes, en laat daar die korf nu alles mee te maken hebben? De zogenaamde bijenkorf is een prachtig fallussymbool, dat niet alleen rechtstandig zich laat bekijken, maar zijn water, symbool van leven en levenskracht, als levenbrengend zaad in het rond verspreid. De zaadstroom wordt aan het eind opgevangen in een - hoe kan het ook anders - gigantisch vaginasymbool, dat de zaadstroom opslokt, hergebruikt, en een 'eeuwigdurende' ejaculatie in stand houdt. Rondom het vruchtbaarheidssymbool dat Cascade heet, staan de vele prachtig bloeiende bomen, met een weelderige bloesem, die hun vruchtbaarheidsfunctie ieder voorjaar in geuren en kleuren over de Hoofdstraat verspreiden. Gaan we nu weer terug naar de boodschappentas, de opvolger van de mand, de korf en kruik uit het verre verleden, dan hebben we een prachtig baarmoedersymbool voor handen, waaruit als een hoorn des overvloeds de weldaad en overvloed van vandaag geboren wordt, als we na het winkelen de aankopen uitstallen. Een van de bijen van de fallische bijenkorf, aan het begin van de Cascade. Bij de bouw van de Cascade werd kritisch gekeken naar de objecten in de omgeving. Op het plein voor de Gereformeerde Kerk stond het beeld van de schipper. Deze moest daar verdwijnen, want hij pastte niet bij het totaalbeeld. Die verhuizing blijkt helemaal in het psychoanalytische plaatje te passen. Toen de Cascade in de Hoofdstraat kwam, was dit na de discussie over het verleden van de Hoofdstraat en het wel of niet terugbrengen van het water in dit voormalige kanaal. Velen hebben zich afgevraagd waarom de grote bronzen schipper niet zou passen bij het terug gebrachte water. De kunstenaar had de schipper gemaakt voor zijn plaats op het plein, uitikijkend over het voormalige water, en deze leek dan ook niet verplaatst te kunnen worden. Schipper en water, schipper en kanaal, hoorden toch bij elkaar? Mooi laten staan toch? De schipper verdween omdat hij artistiek niet zou passen in het nieuwe straatbeeld, dat de Cascade met zich meebracht. Onbegrijpelijk, als je ervan uitgaat dat de Cascade het water van het kanaal van de oude veenkolonie zou moeten symboliseren. De psycho-analyticus had de volgende andere verklaring. De Cascade als vruchtbaarheidssymbool, als eeuwigdurende en zichzelf herhalende 'daad' roept het onverbiddelijke taboe in de mens op. De ‘daad’ hoor je niet te bekijken, te begluren.

5

De schipper zou met zijn blik iets terzijde kijkende blik voortdurend naar de fallus gluren, met zijn rug naar de kerk toe, ook al vol met taboes op het gebied van sexualiteit. Diep in onze geest vonden we dat niet kloppen. We hebben de 'gluurder' verzet. De schipper staat nu met zijn rug naar de Hoofdstraat, met de rug naar de 'eeuwigdurende daad'. Met zijn loerende blik en zijn haakvormige katanker over de schouder, is hij van een gluurder in een bewaker veranderd. Stoor het proces niet, anders krijg je een hengst! Sorry, weer zo'n freudiaans begrip. Deze psychoanalytische benadering werd uitgewerkt met ondersteuning van een geregistreerde psychoanalyticus, die verbaasd rondkeek, in het anders zo confessionele Hoogeveen. Hoe is het mogelijk, zei hij, dat een door het CDA gedomineerde plaats zo’n in het oog springend kunstwerk plaatst? Sterker nog, B&W waren ook sterk onder CDA-invloed toen de beslissing viel en geen dominee die riep dat Baäl en Astarte niet voor de kerk mochten liggen……..

Zoals de ‘bijenkorf’ aan het begin een ‘lingam’ is, een manlijk vruchtbaarheidssymbool, zo is het water opvangende kunstwerk op het eind een grote ‘yoni’, het vrouwelijke geslachtsorgaan. Als zodanig aanwezig in heel wat oosterse tuinen. Een vruchtbaarheidssymbool bij uitstek is ook de prunus yedoensis, de Japanse Sierkers, die langs de hele lengte van de Cascade aanwezig is. In Japan vieren ze het Kersebloesemfeest. Zo gauw de boom in bloei staat, nemen mensen een dagje vrij om met de hele familie onder de boom te picknikken. Wanneer dan een blaadje

6

van een bloem op iemand valt, is zijn jaar gezegend. Wanneer een dergelijke boom bij een tempel staat, is er sprake van een heilige boom. In Hoogeveen staan ze dicht bij de Hoofdstraatkerk. Bij die heilige bomen kan men verwachten dat er soms een geest uit komt, in de gedaante van een mooie jonge man, die een mooie lieve vrouw een tak met bloeiende kersenbloesem aanbiedt. Verliefd worden, tja, dat mag dan, maar trouwen kan niet. Hij is een geest. Voor de vrouw zit er dan meestal niets anders op dan in de tempel te gaan werken. Zo is ze tot haar dood bij haar geliefde jongeman. Voor alle jonge vrouwen in Hoogeveen is het goed te weten dat er altijd wel een vrijwilligersvacature is bij de plaatselijke kerken……

De Japanse Sierkers, ruim in Hoogeveen aanwezig met zijn vruchtbare en zegenende bloemblaadjes. Voor zover we dat begrepen hebben. Maar we zijn er nog niet. In 1999 werd voor de ingang van de Tamboerpassage, op de noordkant van de Hoofdstraat, een ander kunstwerk geplaatst. De Tas. De regionale pers citeerde nogal wat enthousiaste mensen, die al winkelend de tas hadden bekeken. De gemeente Hoogeveen zal ook onder de indruk zijn, want f 95.000 gulden voor een boodschappentas is niet niks. We kunnen echter ook heel anders interpreteren. Het uit zijn kluiten gewassen damestasje past helemaal bij de psychoanalytische benadering van de Cascade. Een tas is een symbool voor een baarmoeder. Net als een kruik, en zoveel andere objecten. Het maakt duidelijk dat

7

niet alleen de Cascade, maar de hele hoofdstraat, van het Kruis - hoe kom je erbij, in dit geval! - tot de Tamboer één symbolisch geheel is geworden. Een vruchtbaarheidssymbool zonder weerga. Niet het grootste waterkunstwerk, dat zeggen ze namelijk ook van de Deltawerken, maar wel het grootste vruchtbaarheidssymbool. En dat in het confessionele Hoogeveen. Of juist daarom? Hebben we het misschien nodig gevonden om het gebrek aan andere fallussymbolen, in de vorm van grote kerktorens, op deze wijze te moeten compenseren? Wie zal het zeggen…….. Overigens is de maakster van de Cascade altijd volkomen eerlijk geweest in haar bedoelingen. Waar de inwoners van het bestuur te horen kregen dat het water terugkwam in de Hoofdstraat, met verwijzingen naar het oude veenkoloniale Hoogeveen, vertelde de bedenkster van de Cascade over de oosterse tuinen. En laat nu juist daar niet alle mogelijke fallus- en vruchtbaarheidssymboliek volop hoogtij vieren? Dat is algemeen bekend en algemeen beschreven. Alleen al vanuit die wetenschap zouden we het moeten snappen. Je brengt geen herinnering aan de oude veenkoloniale Hoofdstraat, met haar bomen en haar kanaal, terug in de huidige Hoofdstraat, als je er een oosterse tuin in verwerkt. Alles wat er staat herinnert aan wat anders. Doopwater is wat anders als een glaasje mineraalwater bij het eten. En over die bruid begin ik niet weer, anders denkt de lezer daar ook weer wat anders bij. En nou niet beginnen over vieze praatjes van een ouwe schrijver. Die heeft die Cascade toch niet bedacht? Als we toch vrijblijvend mogen interpreteren bij de Cascade, zonder rekening te houden met de feitelijke symboliek, mag daar dan nog wat aan toegevoegd worden? Die kronkelende vorm, die herkennen we in Hoogeveen. Mag ik hierbij mijn grote dank uitspreken voor deze prachtige Yemenitische sjofar? Een enorme sjofar van een kudu-hoorn, een bijbelse bazuin, met levend water, wat willen we nog meer. En dat in Hoogeveen. Pas prachtig bij onze godsdienstige achtergrond. Onze Cascade als groot, vanuit enorme hoogte zichtbaar teken van de bazuin van de Opstanding. Wat willen we nog meer.

8