hoofdstuktitel
Whitepaper Bouwlawaai: bescherm u tegen de gevolgen
1
2
Introductie
Bouwlawaai: bescherm u tegen de gevolgen van overlast ‘Herrie maakt meer kapot dan je lief is.’ Dat klinkt dramatisch, maar het is een gegeven dat geluidsoverlast de gezondheid kan schaden. En dat het tot veel ongenoegen kan leiden. Maar geluidsoverlast is ook heel subjectief. Wat voor de één als herrie klinkt, is voor de ander goed te verdragen. Ook daarom zijn er wettelijke normen, bijvoorbeeld voor de hoeveelheid geluid dat een bedrijf mag produceren. Maar ook voor harde geluiden op de werkplek. In deze whitepaper concentreren we ons op geluidsoverlast bij bouwplaatsen. Daarbij komt niet alleen de overlast voor omwonenden aan de orde, maar vergeten we zeker niet ook te kijken naar de invloed op werknemers. Wat kunt u doen tegen geluidsoverlast op en van de bouwplaats? En wat wordt er in de praktijk (niet) aan gedaan?
Bron: Cobouw 18 november 2011
Forse kritiek op advies hei-lawaai minister Normen voor bouwlawaai worden dagelijks overschreden. Het vrijblijvende herrieadvies van minister Schultz van Haegen (milieu) aan gemeenten verandert daar niets aan, waarschuwen deskundigen uit het veld. “Het onaangekondigd veroorzaken van bouwlawaai is aan de orde van de dag (...) Vanaf 80 db(A) kan lawaai gehoorbeschadiging opleveren. Meer herrie toestaan nabij woningen raadt de minister gemeenten af, in een deze week verstuurde nieuwe circulaire bouwlawaai.” Bouwvakkers Omwonenden mogen zich dan vaker slachtoffer voelen van geluidshinder, de Arbeidsinspectie bekommert zich vooral om de lawaaimakers. “Bouwvakkers staan dagelijks bloot aan geluid tussen 80 en 100 db(A)”, aldus een woordvoerder van de inspectiedienst. Ze noemt bouwlawaai een groot probleem. Voor een deel ligt dat ook aan bouwvakkers zelf, nuanceert ze. “Ze zetten hun gehoorbescherming vaak pas op bij 100 db(A).”
De omgeving
3
De omgeving: wet- en regelgeving Geluidshinder is één van de grootste milieuproblemen. Geluidsbelasting boven 40 dB is al schadelijk. Doordat er steeds meer in of nabij woongebieden wordt gebouwd, groeit het aantal klachten van mensen dat last heeft van bouwlawaai. Uit onderzoek blijkt dat 60% van de ondervraagden gehinderd wordt door geluid afkomstig van heien, boren, graven of vrachtverkeer rond een bouw- of slooplocatie1. Tot op zekere hoogte mag van de omgeving worden verwacht dat de tijdelijke hinder door bouw of sloop wordt geduld. Maar als het boven het aanvaardbare uitstijgt, zijn er regels vastgelegd over de hoeveelheid geluid die een bouwplaats mag voortbrengen.
De eisen Het Bouwbesluit 2012 en de Circulaire Bouwlawaai van 2011 bevatten eisen over bouwlawaai voor zowel geluid als trillingen: • Bouw- of sloopwerkzaamheden worden op werkdagen tussen 7:00 uur en 19:00 uur uitgevoerd. • Het aantal dagen dat omwonenden aan een geluidniveau van meer dan 60 dB(A) mogen worden blootgesteld is beperkt. • Ontheffing is mogelijk, mits de beste beschikbare stille technieken en meest gunstige werkwijze worden toegepast.
1
Onderzoek door DPA Cauberg-Huygen, 2009
•
Voor wat betreft trillingen moet worden voldaan aan de streefwaarden zoals opgenomen in tabel 4 van de SBR (Stichting Bouwresearch) Meet- en beoordelingsrichtlijn deel B.
In de praktijk In principe mag dus alleen overdag worden gewerkt, tenzij de gemeente ontheffing verleent. De genoemde 60 dB(A) betreft een gemiddelde over de hele dag. Dit betekent dat als er bijvoorbeeld maar 1 uur wordt gewerkt op een dag, de bouwer een geluidsbelasting van 70 dB(A) mag veroorzaken. Als qua trillingen wordt voldaan aan de genoemde SBR-richtlijn, zal er over het algemeen geen schade worden veroorzaakt bij naburige gebouwen. De praktijk leert dat bouwlawaai pas een probleem wordt als omwonenden geluidsoverlast of trillingshinder ervaren. Dit kan er zelfs toe leiden dat de bouw wordt stilgelegd totdat er een oplossing wordt gevonden.
4
De omgeving
De omgeving: oplossingen Uitgangspunt voor iedere aannemer zou moeten zijn: voorkom bouw- en slooplawaai zo veel als mogelijk. Toch is dit niet altijd mogelijk. Een dagwaarde van 60 dB(A) is voor een bouwplaats het maximum en mag zonder beperkingen worden gehanteerd. De dagwaarde is de waarde van het equivalente geluidsniveau bepaald over een periode van 07.00 uur tot 19.00 uur, vermeerderd met de straftoeslag voor geluid met een impulsachtig karakter.
omwonenden. Dat is een quick win.
Hoe klinkt een decibel
Maximale dagwaarden conform Bouwbesluit 2012 Dagwaarde
Tot 60 dB(A)
Boven de 60 dB(A)
Boven de 65 dB(A)
Boven de 70 dB(A)
Boven de 75 dB(A)
Boven de 80 dB(A)
Maximale blootstellingduur in dagen
Geen beperking in dagen
Ten hoogste 50 dagen
Ten hoogste 30 dagen
Ten hoogste 15 dagen
Ten hoogste 5 dagen
0 dagen
10 dB(A) normale ademhaling
60 dB(A) wasmachine
80 dB(A) Boormachine
120 dB(A) kettingzaag
Als aannemer kunt u zelf effectieve maatregelen nemen. We kijken naar een aantal mogelijkheden en voorbeelden. 1. Inzetten stil materieel en stille technieken. Met name op het gebied van aggregaten zijn goede geluidsarme alternatieven beschikbaar. Voor het slijpen van stenen bestaan speciale geluidsarme zaagbladen. Deze bevatten speciale (SDW) kernen voor een geluidsreductie van zo’n 15 dB. 2. Specifieke organisatie van de bouwactiviteiten Het anders organiseren van activiteiten kan veel overlast voorkomen. Bijvoorbeeld door het aantal dagen met bouwlawaai te beperken door een slimme planning. Maar ook door routes van bouwverkeer aan te passen, het gebruik van mobiele apparatuur en door het hanteren van een zo groot mogelijke afstand tussen stationaire apparatuur en woningen. Het klinkt voor de hand liggend, maar de praktijk bewijst vaak anders. 3. Geluiddempende maatregelen aan de bron of in de overdrachtsweg Er zijn diverse oplossingen op de markt die geluid reduceren. Van containerwanden tot speciale geluidreducerende doeken op hekken. Heras Mobile Fencing & Security levert bijvoorbeeld de Noise Control Barrier. Dit doek is eenvoudig aan te brengen, gedurende alle fases van het bouwproces 4. Goede communicatie naar omwonenden Onderzoek (2005) door de Dienst Onderzoek en Statistiek van de gemeente Amsterdam leert dat van de bewoners die altijd van bouwplannen op de hoogte worden gehouden, 35% soms of regelmatig overlast ervaart. Bij slecht geïnformeerde bewoners is dit 47%. Het loont om omwonenden gericht te informeren. Goede communicatie draagt bij aan de acceptatie.
Voordelen voor de aannemer De beste oplossing is een combinatie van maatregelen. Een slimme mix verhoogt de acceptatie en minimaliseert het aantal klachten en daarmee dus ook het risico dat de bouwwerkzaamheden worden stilgelegd. In dat geval zijn de kosten vele malen hoger dan die van goede maatregelen tegen bouwlawaai. En bedenk: ‘goed gedrag’ is reclame voor het bouwbedrijf en zorgt voor een betere relatie met gemeente en
Constante geluidsbronnen Sommige geluidsbronnen zijn niet te beperken tot tijdstippen tussen 07.00 en 19.00 uur. Denk aan grondwaterpompen. In die gevallen is er een ontheffing nodig voor de avonden en nachten. Vaak geldt hierin een maximum van 45 dB(A) op de gevel van de dichtstbijzijnde woning. Raadpleeg hiervoor de gemeentelijke verordeningen.
De medewerkers
5
De eigen medewerkers: preventie is cruciaal Werk-gerelateerde lawaaislechthorendheid is een van de meest voorkomende beroepsziekten van Nederland. Het ontstaat wanneer werknemers te lang en/of te vaak worden blootgesteld aan te hard geluid. Naar schatting lopen jaarlijks ongeveer 900.000 werknemers het risico om deze gehoorschade op te lopen. Een grote risicogroep is werknemers uit de sectoren bouwnijverheid en industrie. Deze beroepsziekte vormt een ernstig en structureel probleem voor werknemers, werkgevers en de maatschappij. Het leidt tot (1) een hoger ziekteverzuim, (2) hogere zorgkosten, (3) een hogere werkloosheid, (4) een hoger risico op bedrijfsongevallen en (5) het heeft een relatie met een lagere sociaal economische status. Bovendien heeft gehoorschade een onomkeerbaar karakter – het is niet te genezen, alleen te voorkomen. Daarom is preventie cruciaal.
4.
Oorzaken
Noodoplossingen die niet werken
Uit onderzoek2 komen drie belangrijke oorzaken naar voren. De eerste oorzaak is onvoldoende toepassing van de Arbowet. De tweede oorzaak is onvoldoende gebruik van gehoorbescherming door werknemers. De derde oorzaak is onvoldoende gehoorscreening bij werknemers. De Nederlandse Arbowet hanteert een risicogrens van 80 dB(A) (zie kader). Maar let wel: iedere 3 dB extra betekent een verdubbeling van geluid en halveert de tijd dat een werknemer mag worden blootgesteld.
In de praktijk blijkt dat vaak direct voor oordoppen wordt gekozen. Terwijl de wetgever dit eigenlijk ziet als noodoplossing. Maar gehoorbescherming is alleen een oplossing als deze ook echt wordt gebruikt. Uit onderzoek door NEA3 blijkt dat bijna de helft van de mensen (47,9%) die in lawaai werken geen gehoorbescherming draagt en 16,7% hun gehoorbescherming niet consequent gebruikt.
Hoe hard is te hard? De Arbowet stelt een risicogrens op 80 dB(A). Die grens is gebaseerd op een werkdag van acht uur, vijf dagen per week, bij veertig dienstjaren. Maar de db(A) is een logaritmische maat. Iedere 3 db(A) betekent een verdubbeling van het geluid. Elke verdubbeling van het geluidsniveau halveert dus de tijd dat een werknemer aan dit geluid mag worden blootgesteld. Bij een geluidsemissie van 83 db(A) mag men wettelijk zonder beschermende maatregelen 4 uur verblijven per dag. Bij 86 db(A) is dat 2 uur. Enzovoort.
Bescherming tegen lawaai Het geeft maar aan hoe belangrijk het is om maatregelen te nemen voor geluidsbescherming of -reductie. De Arbowet verplicht werkgevers in kaart te brengen of werknemers risico lopen op gehoorschade. Vanaf 80 dB(A) is de werkgever verplicht om maatregelen te treffen. Hierbij geldt de volgende volgorde (wanneer 1 niet mogelijk is, dan mag pas 2 worden ingezet): 1. Maatregelen aan de bron. Hierbij gaat het om machines die minder lawaai maken of constructieve aanpassingen aan bestaande machines. 2. Collectieve maatregelen. Denk aan omkastingen van machines of om machinedelen, dempers op ventilatoren en afzuigers of cabines rond het complete proces. 3. Individuele maatregelen. Plaats geluidswanden, schermen en ruimteakoestische aanpassingen zoals plafondsystemen en baffles 2
Preventie van gehoorschade op de werkvloer – Nationale Hoorstichting, 2014
3
Onderzoek Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden, 2012
(verticaal hangende geluidsabsorberende elementen).zoals de Noise Control Barrier van Heras Mobile Fencing & Security. Of plaats cabines waarin de medewerkers hun werk kunnen doen. Gehoorbescherming per medewerker (bijvoorbeeld oordoppen). Vanaf 80 decibel is de werkgever verplicht om de werknemers adequate gehoorbescherming aan te bieden. Vanaf
85 decibel zijn werknemers verplicht om deze gehoorbescherming te gebruiken.
Waarom worden gehoorbeschermers niet gebruikt? Ten eerste door persoonlijke factoren. Hieronder vallen gebrek aan kennis maar ook een te lage perceptie van de risico’s (lees: nonchalance). Sociale factoren spelen ook een rol; het is domweg niet stoer. Of er wordt niet het goede voorbeeld gegeven door leidinggevenden. Ten slotte zijn er ook situationele factoren, denk aan situaties waarbij collega’s elkaar niet goed kunnen horen wanneer ze bescherming dragen. Of het gebrek aan comfort.
6
Noise Control Barrier
Heras Noise Control Barrier De Noise Control Barrier is een gewatteerd doek dat geluid absorbeert. Het product is ontwikkeld in Engeland en daar sinds jaren een vaste waarde in de bouw. Heras Mobile Fencing & Security heeft de exclusieve verkoopen verhuurrechten voor Europa voor de Noise Control Barrier. •
• • •
•
De Noise Control Barrier is goed voor een geluidsreductie tot 20 db(A) (afhankelijk van de omstandigheden wordt 17 dB(A) gegarandeerd). Dit betekent een halvering van het geluid in het gehoor De voorzijde bestaat uit gelamineerd en brandvertragend PVC. De vulling bestaat uit fiberglas vezels (voor 99% gewonnen uit de recycling van plastic flessen). Achterzijde: gelamineerd aan de vulling en brandwerend. De Noise Control Barrier kan dus dicht tegen bijvoorbeeld aggregaten worden geplaatst of eromheen worden gevouwen. Eenvoudig door één persoon te bevestigen aan bouwhek of eventueel een steigerconstructie.
Op en om de bouwplaats De Noise Control Barrier is een geluid-beperkende maatregel voor zowel de omgeving als het eigen personeel. Voor de omgeving kunt u denken aan het omheinen van aggregaten, bemalingspompen of andere machines die een continue geluidsbron vormen. Het eigen personeel kan worden beschermd door bijvoorbeeld lawaaiige werkzaamheden als slijpen, snijden en boren af te schermen door Noise Control Barriers. De Noise Control Barrier past binnen EMVI aanbestedingen: minder hinder voor omwonenden door toepassing van geluidswerende wegafscheiding.
Praktijkervaringen
7
Testimonials Noise Control Barrier “We gebruiken de Noise Control Barrier binnen om testopstellingen die veel lawaai maken af te schermen. We gebruikten al bouwhekken om die opstellingen af te schermen, alleen worden ze nu voortaan voorzien van de doeken. Belangrijkste reden: creëren van gezonde en plezierige arbeidsomstandigheden. De Noise Control Barrier draagt daar zeker aan bij. Sterker nog, zonder die doeken is de herrie niet te harden.” Adriaan Bassa Test Engineer Lely Industries N.V.
“We hebben destijds de Noise Control Barriers aangeschaft vanuit een emvi-plan. We willen als bouwer bewust rekening houden met de omgeving; bouwen met zo min mogelijk overlast. De Noise Control Barriers helpen ons daarbij. Sinds we deze inzetten, hebben we geen klachten over geluidshinder ontvangen bij onze projecten. Ze doen hun dempende werk. Ik kan ze zeker aanbevelen.” Ton Bennink Projectleider Infra Dura Vermeer
“De Noise Control Barrier heeft veel mogelijkheden. Bij de gemeente Son en Breugel komen regelmatig klachten over geluidsoverlast binnen. Van burenoverlast tot vliegtuiglawaai. Relatief vaak gat het over geluidsoverlast bij evenementen en bouwlawaai. Als gemeente Son en Breugel hebben wij de handschoen opgepakt om die overlast te beperken onder het motto: dezelfde geluidsbeleving bij het evenement en minder geluidsbeleving bij de omwonenden. De Noise Control Barrier hebben we bij een ‘open evenement’ getest. En het werkt! De geluidtechnicus was zeer enthousiast over de geluiddemping achter de ‘PA-speakers’. Ook de afscherming achter het podium werkte heel goed. Aan de zijkanten van het evenemententerrein werkte de schermen ook, maar het effect was beperkt. Maar alles is meegenomen; het terrein moest toch worden afgezet. We gaan de resultaten meenemen in de evaluatie van het evenementenbeleid om te kijken of we dergelijke maatregelen gaan verplichten. Op dit moment wordt in de gemeente Son en Breugel veel geklaagd over de ontmanteling van een grote betonfabriek. Het kapot prikken van de betonnen fundering was door het hele dorp te horen. Achteraf gezien had de Noise Control Barrier hier perfect toegepast kunnen worden. Dit is zeker iets dat we mee gaan nemen bij toekomstige bouwprojecten. Het grote voordeel van het product is dat het heel snel te plaatsen is en snel goede resultaten oplevert.” Arjen Obbema Beleidsmedewerker Milieu Gemeente Son en Breugel
“We hadden een project nabij enkele flatgebouwen. Met name de pompen zorgden voor overlast; er kwamen ook klachten uit de buurt. Eerst hebben we geprobeerd het op te lossen door containers over de pompen te plaatsen. Dit gaf geen verbetering. Sterker nog: de containers fungeerden als een soort klankkasten, dus het probleem werd groter. Op advies van onze materieeldienst hebben we de pompen ‘ingepakt’ met Noise Control Barriers. Daarna was het nagenoeg stil. En uit de buurt is geen klacht meer gekomen. Wij zijn dus heel tevreden!” Gerard Mulder Hoofduitvoerder Hurks Bouw
8
hoofdstuktitel
Bijlagen Bijlage 1
9
Bijlage 3
Praktijktest Noise Control Barrier
De basics: geluid
In een praktijktest werd een test gedaan met een compressor. Hiervan werd eerst de geluidsbelasting gemeten op een afstand van 2 meter. Dat leverde de volgende waarden op: Achtergrondgeluid: 48.9 db(A); Compressor: 81.6 db(A). Vervolgens werd een U-vormige omheining van tijdelijk hekwerk voorzien van Noise Control Barriers geplaatst rond de compressor. De compressor stond op 1 meter van het hekwerk. De metingen werden gedaan op 1 meter van de andere zijde van het hekwerk. Dit leverde de volgende waarde op: Compressor: 65 db(A). Concreet leverde de Noise Control Barrier dus een geluidsreductie op van 17 db(A).
Bijlage 2
Akoestisch Testrapport – april 2015 De Noise Control Barrier is in het Verenigd Koninkrijk getest door het onafhankelijke SRL Technical Services. Hieronder vindt u de testresultaten. Bij de test is gebruik gemaakt van een Noise Control Barrier, bevestigd aan een hek.
Wat is geluid? Geluid zijn trillingen in de lucht (of in een (vloei-)stof zoals water of metaal) die door gezonde oren zijn waar te nemen. We gaan er hier vanuit dat het ‘medium’ lucht is. Wanneer een voorwerp geluid produceert, worden de luchtdeeltjes in de omgeving samengeperst. Daardoor neemt de luchtdruk ter plaatse toe. De samengeperste luchtdeeltjes botsen met omliggende deeltjes in de lucht en geven hun energie zo door. Wanneer bijvoorbeeld een gitaarsnaar in beweging wordt gebracht, zorgt de trilling van de snaar ervoor dat de omliggende lucht in trilling wordt gebracht. De golfbeweging die ontstaat noemen we een longitudinale golf, omdat de kracht die die de verdikkingen en verdunningen oplevert in dezelfde richting gaat als de voortplantingsrichting van de golf. De cirkels om de geluidsbron heen zullen steeds groter worden. Steeds meer luchtdeeltjes (moleculen) moeten de energie van de voorgaande cirkel delen. Daarom klinkt een geluid ook steeds zachter naarmate we verder af van de bron gaan staan. Geluid is hoorbaar wanneer de trillingen elkaar voldoende snel opvolgen en de geluidsbron de mogelijkheid heeft uiteindelijk voldoende geluidsenergie aan het oor af te geven. Of dat lukt is natuurlijk ook afhankelijk door welk medium geluid zich moet begeven. Dit kan lucht of water zijn, maar ook een muur of een deur van hout. Sommige geluiden hebben het karakter van een klank, denk aan muziek. Er zijn ook geluiden zonder klankkarakter, zoals een pistoolschot of vuurwerk. Dit worden ook wel impulsgeluiden genoemd. Dit soort geluiden hebben een zeer snelle stijgtijd (bereiken in heel korte tijd de maximale geluidsniveau of amplitude) en zijn over het algemeen ook hard. De combinatie van deze twee zorgen ervoor dat we van dit soort geluiden schrikken. Het menselijk oor kan alleen geluidstrillingen waarnemen met een frequentie tussen ongeveer 20 en 20.000 Hz. Bij het ouder worden gaat het gehoor voor hoge tonen achteruit; bij veel volwassenen is de bovengrens om geluid waar te nemen gedaald tot ca. 15.000 Hz.
Grafiek 1 – Noise Control Barrier akoestische prestaties
De onderste gehoorgrens ligt bij ca. 20 Hz. Lagere frequenties worden aangeduid met infrasone trillingen. Soms is dit geluid nog wel fysiek waarneembaar (voelbaar). Boven de bovenste gehoorgrens onderscheidt men ultrasoon geluid (tussen 18 kHz en 800 MHz) en hypersoon geluid (met een frequentie van boven de 800 MHz).
Gewogen geluidsreductie index (Rw) (conform ISO 717-1 : 1997) Noise Control Barrier: 17 (-1; -4) dB Tabel 1 - Noise Control Barrier akoestische prestaties Opmerking: geluidsoverdracht conform EN ISO 140-3 : 1995 Frequency (Hz)
63
125
250
500
1000
2000
4000
8000
SRI (dB)
6.5
6.9
8.8
9.8
17.5
25.7
26.0
27.4
Het gehoor is ook gevoelig voor de sterkte van het geluid. Hele zachte geluiden zijn pas hoorbaar vanaf een bepaald geluidsniveau, dat wordt aangeduid met de gehoordrempel. Hele harde geluiden zijn onaangenaam. Vanaf ongeveer 120 dB treedt pijn op (de pijngrens).
10
Bijlagen
Bijlage 4
Wat is geluidshinder? Geluidshinder is de subjectieve ervaring van mensen dat geluid als hinderlijk wordt ervaren. Hinderlijk geluid wordt wel lawaai genoemd. Geluid is een belangrijk element in de leefomgeving van mensen. Het heeft een signaalfunctie en is in veel gevallen sfeerbepalend. Het kan echter ook zo hard zijn, dat het hinderlijk wordt. De hinder varieert van een lichte irritatie over een grasmaaier tot een zodanig geluidsniveau van bijvoorbeeld een naastgelegen snelweg dat, als gevolg van stress en slapeloosheid, gezondheidsschade kan ontstaan. Bepaling van de geluidshinder Geluidhinder is een kwestie van beleving. Er is daardoor een verschil tussen individuele hinderbeleving en hinderbeleving door een groep. Een individueel persoon kan een bepaald soort geluid of een bepaald geluidsniveau als hinderlijk ervaren, terwijl een ander persoon dat niet doet. Het doet er daarbij niet altijd toe of dat geluidsniveau onder of boven de in de wet toegestane maximale waarde ligt.In Nederland zijn de wettelijke normen gebaseerd op de hinderbeleving van groepen. De ervaring leert dat, bij grotere groepen mensen, de hinder bij een bepaald geluidsniveau (naar tijd en plaats) slechts in beperkte mate varieert. Om de geluidshinder bij de beoordeling van nieuwe plannen te kunnen voorspellen, wordt daarom gebruikgemaakt van zogenoemde dosiseffectrelaties. Deze drukken de relatie uit tussen het geluidsniveau en de mate van hinder die de bewoners ervan ondervinden. Een dosiseffectrelatie kan worden weergegeven in een grafiek. Aan zo’n grafiek kunnen plannenmakers aflezen hoeveel hinder zal ontstaan als een bepaalde snelweg wordt aangelegd. Uit een schatting van de hoeveelheid verkeer die over de snelweg zal komen, wordt eerst de geluidsbelasting (de dosis) berekend. Vervolgens laat de grafiek zien voor welk percentage gehinderden (het effect) er bij die dosis geluidsbelasting te verwachten valt.
hoofdstuktitel
11
Hekdam 1 5688 JE Oirschot P.O. Box 30, 5688 ZG Oirschot The Netherlands T +31 (0)499 551 551 F +31 (0)499 571 423 E
[email protected]
www.heras-mobile.com
