Hoofdstuk 11: Zee -, lucht en ruimterecht

Hoofdstuk 11: Zee -, lucht en ruimterecht  A. Internationaal Zeerecht o 1. Inleiding  Belang verdragsrechtelijke regels gebruik oceanen  Bv visserij, mineralen 

Spanningsveld tussen aantal staten die aanspraak proberen maken (zee proberen toe – eigenen)  1958 (verdragsrechtelijke regeling):  Hugo Grotius:  “Mare Liberum”  Principe van vrije handel op zee  De oceanen & zeeën zijn van iedereen  alle landen hebben vrije toegang tot de zee om te reizen & handelen  Volle zee moet vrij zijn  voor iedereen  Nederlander ?  Nederland was op dat ogenblik een zeer belangrijke handelsnatie tov de Britten 

4 Zeerechtverdragen van Genève  Territoriale zee  Volle zee  Visserij & het mariene milieu  Continentaal plat



Nood aan een nieuwe conventie  1973: derde VN – Zeerechtconferentie



1982: UNCLOS (VN – Zeerechtenverdrag: “grondwet van de oceanen”) getekend te Montego Bat (Jamaica)  Artikelen:  Bv Uitoefening van jurisdictie, ontginning van zeebodem, , milieubeleid, navigatie, … 

In werking in 1994  Pas 12 jaar later  aan de noodzakelijke 60 ratificaties gekomen opdat verdrag in werking treedt  Slechts 1 westers land  Andere 59 ratificaties  ontwikkelingslanden  Waarom zo teruggehouden ?  Eén van de hoofdstukken in dat verdrag gaat over het gebruik van diepzeebodem (recht op exploitatie & exploratie ervan)  men labelt dit als een gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid (common heritage of mankind)  De baten van diepzeebodem moet billijk worden verdeeld  ten bate van iedereen  Beschikbare technologie moet men delen met de ontwikkelingslanden + westerse landen moeten voor de financiering van dat regime zorgen



Verschillende rechtsgebieden – functionele jurisdictie



Men sluit een nieuw akkoord af (1994)  Overeenkomst van 29 juni 1994 betreffende de uitvoering van Deel XI (dat bewuste hoofdstuk over diepzeebodem)  Westerse landen worden niet meer geacht om voor financiering te zorgen & technologie te delen met de ontwikkelingslanden  Nu wel marktgericht



Lidmaatschap (wat met de VS ?)  Ook westerse landen treden deze keer toe tot deze overeenkomst  Meer dan 160 staten zijn lid  Bv Japan, Rusland, China, ... zijn ook lid 

Maar 1 belangrijke staat (VS) ontbreekt  Reagan weigerde het verdrag te tekenen  Redenen:  Socialistische aanpak van het diepzeebodemregime (regime is nu wel aangepast !!) 

o

Sindsdien is men nog niet toegetreden  Opeenvolgende Amerikaanse presidenten waren voorstander van ratificatie  Maar binnen de Amerikaanse Senate heb je nog altijd een kleine minderheid die dit blokkeert  om ideologische redenen (Bv Tegen soevereiniteit van VS, verplichte geschillenbeslechting)



Daarnaast diverse andere multi –en bilaterale verdragen



Rol IMO:  Internationale Maritieme Organisatie  Heeft heel wat standaarden ontwikkeld  Scheepvaart zo veilig & milieuvriendelijk mogelijk maken (niet verder uitgelegd !!)

2. Territoriale zee  Art. 2 UNCLOS: soevereiniteit kuststaat  Reikwijdte  Strook langs de kust  Maakt deel uit van je nationale grondgebied  Onderdeel van jouw territoriale soevereiniteit  De wateren in die zee  Luchtruim  Bodem  Ondergrond





Elke kuststaat heeft exclusief recht op exploitatie van natuurlijke rijkdommen  Kuststaat beslist exclusief  Visvoorraden ?  Kuststaat beslist exclusief hierover



Wetten en regelgeving kuststaat principieel toepasselijk  Binnen de territoriale wateren kan een land zelf zijn wetten bepalen & RS toepassen  Waarover ?  Bv Immigratie, douane (taksen & accijnzen), navigatie & veiligheid, …

Art. 3 e.v. UNCLOS: afbakening  Strook van max 12 zeemijl gemeten vanaf de ‘basislijn’  De laagwaterlijn, al het water aan de landzijde van de basislijn wordt als binnenwater gezien  Ook de rivieren, kanalen & meren die voor binnenvaartschepen bevaarbaar zijn  Je tekent een strook die parallel loopt met je kustlijn  Bv Noorwegen ?  Rechte basislijn ipv een parallelle 





Zeemijl = 1, 85 km  Zeemijl =/= mijl / km  Vroeger 3 zeemijl ipv 12  Territoriale zee was veel korter  Kwam overeen met de afstand van je kustartillerie  Forten langs de kust

Andere kant basislijn: interne wateren  Bv Rivieren, kanalen, meren, …  behoren tot de interne wateren  Regime hiervoor wordt niet door zeerecht geregeld

Grenzen aan soevereiniteit van de kuststaat  Beperkingen van volle & exclusieve jurisdictie  Onschuldige doorvaart (Art. 17-26)  Definitie  Schepen mogen door de territoriale wateren / zee van een andere staat varen als zij zich aan bepaalde beperkingen houden  Ongeacht de vlag 

Art. 18:  ‘Snel en ononderbroken’  Mag geen gevaar opleveren voor de vrede, orde of veiligheid van de kuststaat  Bv Vissen, militaire oefeningen uitvoeren ?  Deze zijn niet onschuldig



Art. 20: onderzeeboten  In territoriale zee  aan de oppervlakte varen



Art. 21, 25: beperkingen onschuldige doorvaart / voorkomen van doorvaart die niet onschuldig is  Inbreuken voorkomen !  Wanneer je zelf militaire oefeningen gaat uitvoeren, dan mag je dat recht op onschuldige doorvaart gaan opschorten (tijdelijk !!)



Internationale zeestraten  recht van doortocht (‘transit passage’)  Deze zijn van belang voor internationaal handel  Bv Bosporus, Suezkanaal, Straat van Gibraltar





Flexibeler dan het recht op onschuldige doorvaart  Onderzeeboten  Bij recht op onschuldige doorvaart: aan de oppervlakte varen in territoriale zee  Bij recht van doortocht: niet verplicht om aan de oppervlakte te varen



Art. 38-39, 45 (niet uitgelegd !!)

Beperkte burgerrechtelijke en strafrechtelijke rechtsmacht tav vreemde schepen  Koopvaardijschepen:  Art. 28: burgerlijke rechtsmacht?  Kuststaat zal haar burgerlijke rechtsmacht / jurisdictie niet zomaar uitoefenen op koopvaardijschepen in territoriale zee  Niet van richting veranderen / schepen niet tegenhouden om burgerlijk rechtsmacht uit te oefenen 

Art. 27: strafrechtelijke rechtsmacht  in principe niet tenzij:  Bv Moord aan boord van een schip tijdens doortocht ?  geen strafrechtelijke rechtsmacht in principe TENZIJ:  a) Gevolgen strafbaar feit zich uitstrekken tot de kuststaat  b) Feit verstoord orde in het land of de orde op de territoriale zee  c) Verzoek kapitein schip of vlaggenstaat  d) Handel in verdovende middelen  !! Misdrijven in de interne wateren ?  de beperkingen gelden niet, men kan rechtsmacht uitoefenen



o

3. De aansluitende zone  De aansluitende zone (Art. 33)  Grenst aan de territoriale wateren & het kan beschouwd worden als een soort tussentrap tussen de territoriale zee en de volle zee  Loopt parallel aan de kustlijn  Niet meer dan 24 mijl vanaf basislijn  Kuststaat mag maatregelen nemen om inbreuken op de wetten en regelgeving van toepassing binnen het grondgebied (miv de territoriale zee) te voorkomen / bestraffen  Nut:  Binnen die zone kan je schepen aanhouden die richting jouw territoriale zee varen waarvan je weet dat ze bepaalde regelgeving niet respecteren  Omgekeerd: wanneer een schip uit jouw territoriale zee vaart en daar een inbreuk heeft gepleegd, kan je steeds aanhouden in die aansluitende zone  

o

Oorlogsschepen:  Art. 29 – 32: immuniteit  Genieten van immuniteit  Niet zomaar aanhouden  Wanneer zij een inbreuk plegen op een regel die geldt op je territoriale zee  vragen om je territoriale zee te verlaten, maar geen uitvoeringsmaatregelen stellen

Zone gecreëerd om staten gemakkelijker maken de regels, van toepassing in territoriale zee, te gaan handhaven Uitdrukkelijk afkondigen

4. Exclusieve Economische Zone (EEZ)  Max 200 zeemijl vanaf de basislijn (Art. 57)  Gebied dat zich buiten de kust van een staat uitstrekt 

Oorsprong:  Nieuw in de Conventie van 1982  4 Verdragen spraken hier niet over  Enerzijds ontwikkelingslanden  Territoriale zee proberen uitbreiden (ruimere territoriale zee) 



Anderzijds landen die EEZ gingen afkondigen  Nieuw rechtsgebied creëren met exclusieve rechten

Belang:  Exclusief controle over de exploitatie van levende & niet – levende rijkdommen  Kuststaat bepaalt wie wel / niet mag visvangen, hoeveel ?





Bevoegdheid kuststaat (Art. 56, 60 e.v.)  Exploratie, exploitatie en behoud van natuurlijke rijkdommen (levend en niet-levend)  Rijkdommen die voorkomen in de bodem  Ook exclusieve controle over de voorraden van gas & olie in de bodem 

+ Overige vormen van economische exploitatie  Fossiele brandstoffen, aanleg windpark, aanleg van kunstmatige eilanden



Bevoegdheid mbt bescherming marien milieu,…

Rechten & plichten derde staten (Art. 58)  Vrijheid van scheepvaart en overvliegen  Navigatie + andere schepen kunnen zonder enig probleem doorvaren  Vliegtuigen kunnen vrij overvliegen (zonder toestemming)  



Leggen van kabels en leidingen Wetten en regelgeving kuststaat respecteren

Afdwinging door de kuststaat (Art. 73): handhaven / afdwingen van bepaalde bevoegdheden  Bv Schip vist niet in de EEZ, maar beschikt niet over de vereiste vergunning  Bemanning voor de nationale rechter kunnen brengen 

Bv M/V Saiga zaak  Het bunkerschip Saiga werd aangehouden door een Guinees patrouilleschip in de EEZ  250 km customs radius Guinea  Arrestatie bunkerschip (drijvende tankstation)  Andere schepen bevoorraden in EEZ  Ontwijken van taksen ?  In territoriale zee moet men taksen betalen voor douaneregeling & brandstof  Guinea had in zijn nationale wetgeving een douane – zone ingevoegd vanaf zijn kust  Die nieuwe taksen afdwingen ?  Nee, binnen EEZ controleer je visserij, ontginning van bronnen, maar niet zomaar de fiscale voordelen controleren  Men had geen grondslag om die regeling af te dwingen 

De zaak werd voor ITLOS gebracht  Guinea wordt veroordeeld



Bv M/V Artic Sunrise (Nederland vs Rusland)  Schip vaart onder Nederlandse vlag  Greenpeace voert actie tegen olieboringen in het noordpoolgebied (binnen EEZ van Rusland)  Tientallen actievoerders werden door de Russische autoriteiten gearresteerd  werden aangeklaagd wegens piraterij  later: aanklacht piraterij laten vallen, nu wel hooliganisme  ITLOS: Rusland moet het schip vrijgeven (maar Nederland moet wel een borgsom betalen)  Rusland ontkent bevoegdheid / jurisdictie ITLOS 

Veiligheidszones rond kunstmatige eilanden (Art. 60)  Binnen EEZ: exclusief bevoegd om kunstmatige eilanden te bouwen & die ook beschermen  Is Rusland hier op een correcte manier opgetreden



Moet worden afgekondigd  verklaren dat men die zone creëert  Niet automatisch



Impact eilanden (Art. 121)  Geven opnieuw aanspraak op EEZ  Wanneer het een eiland betreft waar mensen op duurzame wijze kunnen wonen & op duurzame wijze economische activiteiten kunnen verrichten 

Bv Lopende arbitragezaak tussen Filippijnen – China  Eilandengroep in Stille Oceaan  Filippijnen  uitspraak van arbitragehof over EEZ. China claimt dat verschillende eilandjes binnen die zone (strook van 200 zeemijl uit Filippijnse kust) tot Chinees grondgebied behoren  In die zaak heeft China gebruik gemaakt van opt – put verklaring van verplichte geschillenbeslechting  Staten die partij worden van UNCLOS kunnen zich voor een aantal punten uit dat regime trekken  Onttrekken aan de verplichte juridische geschillenbeslechting  Arbitragetribunaal kan niet zomaar zeggen of de Chinese aanspraken al dan niet in overeenstemming zijn met UNCLOS  zou onontvankelijk zijn 

EEZ  economische activiteiten op / onder het water  Het gaat nog steeds om open zee, waar scheepsvaartverkeer vrij kan plaatsvinden

o

5. Continentaal Plat  Een geologisch verschijnsel  Definitie (Art. 76)  Natuurlijke verlenging van het landterritorium onder de zee voor dit steil afloopt naar de diepzeebodem  Schelp rond watermassa waar het water relatief ondiep is (gem 200 m) en dan ga je een steile helling zien waarbij je naar een veel diepere gedeelte van de zee gaat (veel grotere dieptes) 

Belang:  Enorme voorraden van fossiele brandstoffen, aardolie  Kuststaten hebben daarom interesse in deze gebieden



Oorsprong  Truman – verklaring (1945)  Economische waarde van continentaal plat  Tal van rijkdommen zijn in diepte gelegen  VS in een unilaterale verklaring: “wij maken aanspraak op continentaal plat”  Reactie van andere landen  men gaat niet protesteren, maar wel gelijkaardige aanspraken maken  1958:  Concept van continentaal plat verankeren in één van die 4 conventies



Maar juridische: max 200 + 150 zeemijl  EEZ: wateren & ondergrond  Continentaal plat  Loopt verder voorbij 200 zeemijl  Je kan bijkomende aanspraken maken op de ontginning van rijkdommen (Bv Olie) in de bodem



Statuut (Art. 77 e.v.)  Kuststaat heeft soevereine & exclusieve rechten  Exploratie en afbakening natuurlijke rijkdommen 



Kunstmatige eilanden in andere installaties  Bv Boorplatformen

Afbakening  Zeerechtenverdrag  Staten die een dergelijke aanspraak maken moeten een dossier voorleggen 

Art. 76 en Annex II landen  Dossier voorleggen aan Commission on the Limits of the Continental Shelf  Technisch dossier  Commissie bestaat over allerlei experten  Binnen 10 jaar nadat men het verdrag heeft geratificeerd



Bij aangrenzende staten (conflicten die bestaan / ontstaan tussen buurlanden)  Vroeger 1958:  Equidistantieprincipe  Een lijn trekken waarbij elk punt op die lijn even ver ligt van beide landen  Eenvoudig toepasbaar / duidelijk, maar onbillijk  Geen gewoonterechtelijke beginsel  afgeschaft want: onbillijke situaties 



Eilanden  Bv Art. 121 (kunstmatige eilanden niet)  Eilanden geven aanspraak op continentaal plat  Voorwaarden: vatbaar voor menselijke bewoning 



Nu (Art. 83):  Equidistantieprincipe verlaten  Er moet gestreefd worden naar een billijke oplossing op grond van principes van internationaal recht  Onduidelijk, maar billijk

Maar:  

Kunstmatige eilanden niet:  Geen aanspraak op EEZ / continentaal plat

Probleemsituaties Noordpoolgebied  ½ Continentaal plat en ½ diepzeebodem  IJskappen zijn aan het smelten  Enorme gevolgen voor scheepvaart  Bepaalde afstanden kan men nu enorm inkorten 

Bevat heel wat natuurlijke rijkdommen



Onderscheid EEZ – continentaal plat  zie tabel leidraad p. 133



Aanspraken op de Noordpool  Belang Noordpool  Bv Scheepvaart, mog. 25 % globale energiereserves 

5 landen  Rusland, Denemarken, VS, Canada en Noorwegen  VS heeft UNCLOS (Zeerechtenverdrag) niet geratificeerd  niet onderworpen aan juridische geschillenbeslechting: niet zomaar een arbitragetribunaal kunnen oprichten in geschillen tussen VS en een ander land



Rol UNCLOS  Procedureel  Geschillenbeslechting (Art. 298)  Afbakeningsgeschillen ?  Zich niet moeten onderwerpen aan verplichte geschillenbeslechting  Noorwegen heeft geen gebruik gemaakt van op – out verklaring  Niet zomaar een arbitragetribunaal oprichten om de staten te dwingen geschillen te regelen 



o

Inhoudelijk (billijke oplossing)  Geologische factoren  Historisch  Equidistantie  Sectortheorie  Economische overwegingen

Nood aan multilaterale oplossing om chaos & ‘tragedy of the commons’ te vermijden  Zoals gedaan voor Antarctica, diverse landen maakten aanspraken hierop

6. Volle zee  Negatieve definitie (Art. 86)  Wateren voorbij de territoriale zee, aansluitende zone & EEZ 

Res communis – vrijheid van de volle zee (Art. 87)  Alle landen kunnen er gebruik van maken  Mits het respecteren van bepaalde grenzen  Bv Scheepvaart, overvliegen, onderzeese kabels, bouw kunstmatige eilanden, visserij, wetenschappelijk onderzoek  Maar: bepaalde grenzen  Rekening houden met de belangen van andere landen & je moet vreedzaam gebruik maken van de volle zee



In principe:  Exclusieve jurisdictie vlaggenstaat (Art. 91 – 922)  Alleen de vlaggenstaat kan jurisdictie uitoefenen  Bv Pigh in Lotus  Keerzijde van de medaille  Plichten vlaggenstaat (Art. 91, 94, 98, 99)  Register bijhouden van alle schepen die onder je vlag varen, controleren of die schepen in orde zijn & verplichte arbeidsomstandigheden respecteren   ‘Flags of convenience’ ?  Goedkope vlaggenstaten, geen zware eisen op grond van milieuvriendelijkheid / arbeidsomstandigheden, gunstig fiscaal regime (‘free riders’)



‘Flags of convenience’  Bv Panama, Liberia, Bahamas, Marshall eilanden, …  Impact  Optreden tegen misbruik ?  Nieuw verdragsregime ontwikkelen  Verdrag rond de registratie van schepen  nog niet in werking 

Havenstaatcontrole  ‘Port State Controll’  Bepaalde regimes in het leven geroepen om schepen in havens te controleren of bepaalde verplichtingen worden gerespecteerd  Hoe sanctioneren ?  Toegang tot haven weigeren 



Bv Paris MoU  Landen die betrokken zijn spreken af, dat men schepen uit goedkope vlaggenstaten die hun havens binnenvaren, zal controleren

Jurisdictie derde staten ?  Oorlogsschepen (Art. 95-96)  Neen, want immuniteit 

Botsingen (navigatie incidenten) en aanverwante? (Art. 97)  Alleen de vlaggenstaat die fout maakt / de staat van de nationaliteit van kapitein kunnen jurisdictie uitoefenen



Piraterij (Art. 100-107)  Universele jurisdictie  Alle staten kunnen optreden



Verdovende middelen (Art. 108)  Universele jurisdictie



Piraatzenders (Art. 109)  Schepen die van op de zee aan radio – uitzendingen doen, zonder dat zij over een vergunning beschikken  Universele jurisdictie  Alle staten kunnen optreden



Wat met transport massavernietigingswapens?  Zeerechtenverdrag zegt niets hierover, maar na 9/11 bijkomende uitzondering willen maken 

VN VR (Korea)  VN VR heeft machtiging gegeven aan andere landen  Wanneer men geconfronteerd wordt met een schip dat dergelijke materialen doorvoert naar Noord – Korea dan mag men het tegenhouden / toegang weigeren / terugsturen





Proliferation Security Initiative  Een samenwerkingsverband opgericht op initiatief van VS, na 9/11  Afspraak dat men aan boord mag gaan  vermoedens  Consensueel regime



Operatie Enduring Freedom (nit uitgelegd !!)

Milieuvervuiling (Bv Art. 221)  Actie ondernemen tav een schip die dreigt vervuiling te veroorzaken  Bv Uitlekken van olie, …



Bezoekrecht (Art. 110)  Je mag op de volle zee aanhouden & aan boord gaan indien  Gegronde vermoedens van piraterij, slavenhandel, uitzendingen zonder machtiging, schip zonder nationaliteit, weigering vlag te tonen



Recht op achtervolging op heterdaad (Art. 111)  hot pursuit  Als gronden om te geloven dat vreemd schip wetten / regelgeving kuststaat geschonden heeft  Dan mag je die gaan achtervolgen / aanhouden  Schip in je territoriale zee, maar respecteert je toegangsregels niet ?  Achtervolgen 



Bv Schip aan het vissen in EEZ, zonder vergunning  Achtervolgen op heterdaad



Achtervolgen ook buiten je territoriale zee, buiten je EEZ  Ook op de volle zee



Beperkingen:  1. De achtervolging moet zijn aangevat binnen rechtsgebied waar inbreuk is gepleegd  Bv Binnen EEZ ingeval van visserij 

2. Stopzetten wanneer je aan territoriale zee van andere staat komt  Niet in de territoriale zee van andere landen

   

3. Achtervolging moet ononderbroken zijn 4. Uitgevoerd door overheidsschip / overheidsvliegtuig 5. Je moet een duidelijk visuele / hoorbare signaal uitzenden Artic Sunrise (Nederland vs Rusland ?  In welke mate heeft Rusland deze regels gerespecteerd ?

Gebruik van geweld als laatste toevlucht  Bv M/V Saiga: Bunkerschip  in EEZ van Guinea  achtervolgingen buiten EEZ Guinea  met machinegeweren op dat schip schieten

o

7. Diepzeebodem  Negatief gedefinieerd  Het ‘Gebied’ / the ‘Area’  Zeebodem voorbij de EEZ & het continentaal plat  Grote voorraden mineralen ertsen, verspreid over de bodem  ’70: interesse mineralen    



Gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid (Art. 136) In het belang van de mensheid, bijzondere aandacht voor ontwikkelingslanden, billijke verdeling baten (Art. 140) Internationale Zeebodemautoriteit krijgt exclusieve bevoegdheid mbt activiteiten in ‘het Gebied’ Maar: westerse landen ontevreden  aanpassingen in Akkoord van 1994  Afzwakking Internationale Zeebodemautoriteit:  Spreekt zich uit over vergunningsaanvragen & kent 15 – jarige contracten toe (parallelle toegang / royalties)  Geïnteresseerd ?  Twee gebieden van diepzeebodem identificeren & een dossier hierover indienen  vergunning verlenen  



Legt regelgeving vast in ‘mining code’ (niet uitgelegd !!??) Stavaza: 15 contractanten – voorlopig alleen exploratie  Organisaties die geleid worden door een overheid, die bepaalde gebieden van diepzeebodem exploreren  Vandaag geen concrete exploitatie mogelijk  Technologie is nog niet zo ver  Op korte termijn niet commercieel rendabel

Rol Diepzeebodemkamer: ITLOS (afzonderlijke kamer die specifiek handelt over de diepzeebodem)  Automatische & exclusieve bevoegdheid rond exploitatie & exploiratie van diepzeebodem  Bv Advies inzake aansprakelijkheid staten mbt activiteiten diepzeebodem  Juridisch bindend advies rond de aansprakelijkheid van staten inzake hun activiteiten in de diepzeebodem

 B. Lucht –en ruimterecht o 1. Luchtrecht  Bronnen:  Verdrag inzake internationale burgerluchtvaart 1944  Uitwerking internationale standaarden door ICAO  Internationale Burgerluchtvaart Organisatie  internationale standaarden  Andere multilaterale verdragen (Bv Vliegtuigkaping)  Bilaterale verdragen – air services agreements 

Belangrijke principes  Volledige uitsluitende soevereiniteit over nationaal luchtruim  Ook boven territoriale zee  Geen ‘onschuldige overvlucht’

 

o

Overvliegen luchtruim staat veronderstelt toestemming Art. 3bis Verdrag 1944  principieel verbod op gebruik van geweld tegen burgervliegtuigen  Bijkomende bepaling toegevoegd in ‘80  Sovjet Unie schoot op een Zuid – Koreaanse burgervliegtuig  Regel  je mag nooit geweld gebruiken tegen burgervliegtuig

2. Ruimterecht  1957 Spoetnik I  1963 AV beginselen van ruimterecht (aanname resolutie met een aantal beginselen rond het gebruik van de ruimte)  Verdragen / gewoonterecht  Gewoonterecht is minder belangrijk dan verdragen 

Voornaamste verdragen:  Ruimteverdrag 1967  Vrij gebruik en onderzoek  Ruimte kan niet worden toegeëigend door een staat  Geen massavernietigingswapens in de ruimte  Demilitarisering maan en andere hemellichamen  Volledig gedemilitariseerd 

Reddingsverdrag 1968  Bijstandsplicht  Verplichting om astronauten in nood te helpen



Aansprakelijkheidsverdrag 1972  Objectieve aansprakelijkheid  Er kunnen ongelukken gebeuren  aansprakelijkheid van een staat voor schade veroorzaakt door het lanceren van ruimtevaartuigen  Geen foutaansprakelijkheid !!  risico, los van een fout



Registratieverdrag 1974  Niet uitgelegd !!



Maanverdrag 1984  Gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid  Baten moeten aan iedereen toekomen 



Demilitarisering van de maan & andere hemellichamen

Andere:  Bv Nuclear test ban treaty (niet uitgelegd !!)



Internationale & regionale organisaties:  UNOOSA  Op VN niveau 

UNCOPUOS  Op VN niveau



ITU 



   

ESA 

Op VN niveau

Op Europees niveau

INTERSAT EUTELSAT INMARSAT

Uitdagingen:  Afbakening grens luchtruim & ruimte  Niet uitdrukkelijk afgebakend !  Geen exclusieve regel  Ongeschreven regel  Kijken naar de maximale hoogte van commerciële vliegtuigen  Criterium voor afbakening  

Milieuproblemen  Ruimteafval Activiteiten privébedrijven