Fietsboekje
26-06-2006
14:16
Pagina 1
HOGELANDSTER GROTE TOUR (KAART 1) Start in Winsum Vanuit Café De Gouden Karper (A) linksaf via de Hoofdstraat en neem de tweede weg links, de Kerkstraat. Let op de achtkantige bovenkruier molen De Vriendschap, 1801 (B) en het prachtige eeuwenoude Nederlands Hervormde kerkje (C) met houten trap tegen de toren. De Kerkstraat komt uit op de Trekweg naar Onderdendam, ga daar linksaf. Deze Trekweg buigt naar rechts, rij door tot aan de kruising met de weg Lombok en ga hier linksaf. (Neem dus niet het vervolg van de Trekweg langs het Winsumerdiep.) Via Lombok en een stukje Netlaan bereikt u het bruggetje over de Potmaar. Let rechts van de weg op de met een boomsingel omgeven oude Joodse begraafplaats (D). Vanaf het bruggetje gaat het fietspad over de eeuwenoude Munsterweg richting Onderdendam. Neem het bruggetje over de Oude Ae. Deze waterloop gaat in zuidelijke richting naar de stad Groningen. Rechtdoor het fietspad nemen naar Onderdendam. Onderweg passeert u de prachtige boerderij Oude Bosch uit 1874 (E). Aan het eind van het fietspad rechtsaf naar Onderdendam. In de bermen van de Munsterweg (1) wordt de Glanshavervegetatie door beheer gestimuleerd. Bij de aanleg van het fietspad zijn de bermen min of meer gespaard, maar herstel van de typische flora heeft niettemin nogal wat tijd nodig. Munsterweg.
1
Fietsboekje
26-06-2006
14:16
Pagina 2
Door Onderdendam fietst u richting Warffum langs de Warffumermaar. Let links, net voorbij de jachthaven, op de molen De Zilvermeeuw (F); er zitten vaak Aalscholvers op de wieken. Via Schaiftil komt men bij de Hoantil (til = brug). Daar langs het kleine bosje direct linksaf het fietspadje (Molenweg) op dat langs de Rasquerdermaar voert. Bij de huisjes kiezen óf (a) het fietspadje rechtdoor volgen óf (b) het fietspadje rechtsaf nemen naar het gemaaltje Oude Weer en vervolgens via de Kievesterweg naar Baflo. De route rechtdoor (a) gaat langs een aantal borden met Groninger gedichten. Bij Tinallinge rechtsaf naar Baflo en direct na de begraafplaats rechtsaf de Hammelandsterweg op. Na de brug over de Rasquerdermaar linksaf over de Zwijntil naar Rasquert. De route rechtsaf (b) komt via de Kievesterweg uit op de Hammelandsterweg. Ga daar linksaf en voor de brug over de Rasquerdermaar rechtsaf via over de Zwijntil naar Rasquert. Bij Oude Weer (2) is er sinds 2005 rechts in de brede berm een plagproef te zien. In één strook is zaadrijk hooi gelegd en in de andere niet. Dit om het verschil in ontwikkeling te kunnen volgen. De bermen van de Kievesterweg (3) worden door een boer voor Dier en Plant gemaaid en gehooid. Kleine vos op Akkerdistel.
2
Fietsboekje
26-06-2006
14:16
Pagina 3
Oude Oosterweg.
U komt een spoorbaan over. Vóór de schaatsbaan bij Rasquert links aanhouden. Op de Meymaweg linksaf en dan rechtsaf de Heerestraat op, over de wierde van Baflo bereikt u de provinciale weg. Deze oversteken naar de Eenrumerweg richting Lutke Saaxum en Eenrum. Ter hoogte van de prachtige borgboerderij Ernstheem (G) rechtsaf het fietspad (Ernstheemsterpad) nemen door het Eenrumerbos. Het pad komt langs de “Notoarestoen”, een arboretum met onder meer een waardevolle grote collectie Rododendrons. De route gaat door het centrum van Eenrum, langs café Bulthuis. Bij de Oudeweg rechtsaf en ga linksaf via de Oude Oosterweg in noordelijke richting door het Oosterbos naar de Oosterweg. Eenrum heeft een prachtige wierde met een eeuwenoud karakteristiek kerkje “domtorentje” en aan de voet van de wierde staat bruin café Bulthuis (H). In het Oosterbos, links van de Oude Oosterweg (4) zijn in 2005 op een grasveld, twee plagstroken aangelegd. Op de ene strook is zaadrijk hooi uitgespreid, op de andere niet. Het hooi komt uit de bloemrijke bermen van de Oosterweg. De botanische ontwikkeling wordt gevolgd. Als men het bos uitkomt groeien langs de route Heelblaadjes. Dit bijzondere plantje wijst op voormalige zeegronden. In de bermen langs de Oosterweg groeit ook de Kleine ratelaar. Deze soort parasiteert op grassen, die hierdoor in hun groei worden belemmerd.
3
Fietsboekje
26-06-2006
14:16
Pagina 4
Voorbij boerderij Oosterhuizen linksaf de Dwarsweg nemen, dan op de T-splitsing linksaf en direct rechtsaf door de bosjes richting boerderij Den Oever. Ga om de boerderij heen linksaf via het fietspad door de Eenrumerstreek. U komt bij de Eenrumermaar. Bij de Aagtsweg (Oude Aagtstil) rechtsaf het fietspad nemen richting Wehe-den Hoorn. Let hier langs het fietspad van de Aagtsweg op de bermflora. U vindt hier zowel de Gele als ook de Paarse morgenster. ’s Ochtends hebben de morgensterren hun bloemkroon open. Na het uitbloeien vallen de grote pluisbollen op. Vlak voor de brug over de Hoornse vaart ligt rechts een door oude Meidoorns omsloten grasland (5), waar ook plagproeven zijn uitgevoerd (één met en één zonder zaadrijk hooi). In Wehe-den Hoorn ligt rechts aan de Hoornse vaart het bruine café De Hoornstertil (I). Met veel herinneringen aan Ede Staal, de bekende Groninger liedjeszanger. Verderop, vlak na de afslag richting Kloosterburen, aan de rechterkant van de weg, ligt Nijenklooster. Dit was vroeger een onderdeel van het Oldenklooster in Kloosterburen.
Na de brug over de Hoornse vaart gaat u 100 meter vóór het bruine café De Hoornstertil rechtsaf over de Scholtenstil om links aanhoudend het fietspad te volgen aan de noordzijde van de Hoornse Vaart. Verderop weer de vaart overgaan, het fietspad gaat door het bos, dan weer een bruggetje (Wehestervonder) over, verder door het bos tot de doorgaande weg naar Kloosterburen. Hier rechtsaf en na een paar honderd meter linksaf (Raylandseweg) richting Grijssloot. Borgweer.
4
Fietsboekje
26-06-2006
14:16
Pagina 5
Aan de rechterkant ligt het bosje Borgweer met in het midden het oude borgterrein (6) van de vroegere Starkenborg. Hier groeien kensoorten van het Glanshaververbond met o.a. de naamgever van het verbond, het gras Glanshaver met zijn glanzende zaadpluimen. Midden op het grasveld is een plagstrook te zien, waar zich een Glanshavervegetatie kan gaan ontplooien.
Meerkoetnest.
Ga voorbij het bos via het fietspad naar Grijssloot en kruis de Hoornse Vaart via de Grijsslootvonder. Na de eerste boerderij linksaf de ontsluitingsweg langs een reeks boerderijen volgen tot de eerste weg links, de Schaapweg. Deze brengt u bij de provinciale weg, ga deze onderdoor en dan linksaf naar de borg Verhildersum. Verhildersum (J) is zeker de moeite waard om een stop te maken. Vanaf het parkeerterrein kunt u de borg en tuin bezoeken. In het koetshuis is een restaurant. Voorbij de borg via de oude borgsingel komt u op een schelpenpad. Via een til over de Hoornse vaart komt u bij een oud arbeidershuisje en het landbouwmuseum. Net voor het landbouwmuseum links is het Ede Staal pad, waar borden met Groninger gedichten van hem staan. In de weilanden lopen oude runderrassen. Bij Verhildersum liggen enkele restanten van oude wierden.
5
Fietsboekje
26-06-2006
14:16
Pagina 6
Vanaf de parkeerplaats fietst u naar Leens. Eerst rechtsaf over een wierde het dorp in en bij de laatste kruising links (Zuster A. Westerhofstraat) de oude wierde over langs de H. Petrus Kruiskerk (K) met het prachtige uit 1734 daterende Hinsz-orgel met uniek houtsnijwerk. Vervolgens rechtdoor en bij de Leenstertillen linksaf langs het Hunsingo kanaal. Aan de rechterhand ligt de natuurcamping van Staatsbosbeheer. Na ca. 500 meter is rechts het natuurreservaat Wispelheem (7), waar bij de aangelegde brakwaterplasjes vaak veel watervogels vertoeven.
Het kleine reservaat Wispelheem van 20 ha heeft grote waarde voor vogels. Jaarlijks broeden er weidevogels en is het een ideale pleisterplaats voor steltlopers, ganzen en eenden zoals de Smient. Zoute kwel zorgt voor brakke omstandigheden waardoor onder andere Zeebies in de vegetatie voorkomt. Bosbeheer Kattenburg.
6
Fietsboekje
26-06-2006
14:16
Pagina 7
Het trekweggetje volgen tot aan het ’t Stort, daar rechts aanhouden en na ca. 250 meter langs het Warfhuisterloopdiep bij de Douwenstertil rechtsaf langs boerderij Moestop richting Kattenburg. Vlak voor het eind van het weggetje Douwen neemt u vóór een bosje het fietspad linksaf richting Warfhuizen/Zuurdijk. In de berm bij Kattenburg is een oud gronddepot (8) geschikt gemaakt voor vestiging van wilde planten. U passeert enkele kleine bosjes en komt uit bij de Kattenburgerweg. Hier kruist het Wehesterzandpad deze weg. Ga linksaf richting Wehe-den Hoorn. Na enkele bosjes komt u weer uit bij het Warfhuisterloopdiep, neem daar de trekweg richting Warfhuizen. (Niet de Wehesterbrug over gaan!) In het dorpje de weg recht oversteken, het loopdiep volgen tot aan de Kromme Raken. Hier de Warfhuistertil over, linksaf over het weggetje dat later fietspad wordt.
Kromme Raken.
Het Wehesterzandpad ten zuiden van de Kattenburgerweg is een eeuwenoude ontsluitingsweg. Plaatselijk komen hier kensoorten van het Glanshaververbond voor. De stakenbosjes bij Kattenburg worden door gerichte kap afwisselender gemaakt. Aan de randen worden mantelzoomvegetaties bevorderd en plaatselijk worden grote open plekken gekapt. De bosranden krijgen een gevarieerd microklimaat, aantrekkelijk voor allerlei vlinders. De rietkragen langs de oevers van de Kromme Raken (9) worden gefaseerd gemaaid. Hier komen Rietzanger en Kleine karekiet voor. De bermen worden pas laat in het seizoen gemaaid en gehooid vanwege de Kleine ratelaar en de Paarse morgenster. Ofschoon “raken” gerekt of recht stuk water betekent, doet de toevoeging “kromme” recht aan de naamgeving van deze oude “maar”. Deze fraai gebogen waterloop is het restant van de vroegere Hunze, die oorspronkelijk van Schouwerzijl in noordelijke richting stroomde.
7
Fietsboekje
26-06-2006
14:16
Pagina 8
Na enige tijd komt u langs een verwilderde fruitboomgaard (Abelstok), te midden van bos. Het fietspad gaat onder de provinciale weg door. Neem hierna de parallelweg in oostelijke richting naar Mensingeweer. Steek in dit dorp de kruising over en neem het fietspad langs het water van het Mensingeweersterloopdiep. Let op het witte kerkje met steunbeer (te zien vanaf de kruising aan de provinciale weg) en de molen aan het water. Steek verderop de provinciale weg over en vervolg de route via de Trekweg aan de zuidzijde van het loopdiep naar Maarhuizen (L). Het Mensingeweersterloopdiep komt tenslotte loodrecht uit op het Winsumerdiep. Ga linksaf de brug over richting Winsum, waar u in het dorp café De Gouden Karper weer op kunt zoeken als eindpunt van de tocht. De wierde Maarhuizen is in beheer bij Staatsbosbeheer, de boerderijen zijn in erfpacht gegeven. Op deze prachtige oude wierde ligt een eeuwenoude begraafplaats. In de bermen van Maarhuizen tot aan het Winsumerdiep (10) groeien kensoorten van het Glanshaververbond zoals de Gele morgenster en de Veldlathyrus. Het Winsumerdiep is waarschijnlijk al rond 1250 aangelegd om de afwatering van het achterland te verbeteren.
Mensingeweer.
8
Fietsboekje
26-06-2006
14:16
Pagina 9
VLIEGPERIODES VLINDERS
oktober
september
augustus
juli
juni
mei
april
maart
Onderstaande tabel laat de vliegtijden zien van vlinders in de bloembermen op het Hogeland. De meest gunstigste tijd om vlinders te zien is van mei t/m de eerste week van juni en van half juli t/m half augustus.
WITJES Citroenvlinder Oranjetipje Klein koolwitje Klein geaderd witje Groot koolwitje SCHOENLAPPERS Atalanta Distelvlinder Dagpauwoog Kleine vos Landkaartje Gehakkelde aurelia BLAUWTJES Boomblauwtje Icarus blauwtje VUURVLINDERS Kleine vuurvlinder ZANDOOGJES Bont zandoogje Bruin zandoogje Hooibeestje Argusvlinder DIKKOPJES Zwartspriet dikkopje
9
Fietsboekje
26-06-2006
Tarwe.
Koolzaad.
10
14:16
Pagina 10
Fietsboekje
26-06-2006
14:16
Pagina 11
HOGELANDSTER KLEINE TOUR (KAART 2) Start in Uithuizen De fietstocht begint in de Hoofdstraat-Oost bij Hotel Restaurant ’t Gemeentehuis. Hier is bij de Jacobikerk voldoende parkeergelegenheid voor auto’s. Vanuit Hotel Restaurant ’t Gemeentehuis (A) gaat u rechtsaf via de Hoofdstraat-Oost en de Oosterstraat. Bij de Menkemaweg linksaf naar de Menkemaborg. De Menkemaborg (B) is een prachtig gerestaureerde borg met een oorspronkelijke tuin. In oude singels met beuken en eiken broeden Blauwe reigers en Roeken. De borg zelf is volledig in oude stijl gehouden, zodat u zich even eeuwen terug waant. Apart is het doolhof, waarin u plezierig kunt verdwalen.
Ter hoogte van de borg neemt u links de Borgweg en vervolgens rechts de Talmaweg. Deze uitrijden tot over het spoor en de provinciale weg oversteken, rechts de Talmaweg vervolgen. Het fietspad na 50 meter rechts laten liggen. Neem wel het volgende fietspad (Dingebospad) rechts, dat door het nieuw aangelegde Dingebos van Staatsbosbeheer gaat. Aangekomen bij de Verlengde Dingeweg linksaf in noordelijke richting gaan. Bij de T-kruising rechtsaf de Oude Dijk volgen, die overgaat in de Oude Dijksterweg. Rensumaborg
11
Fietsboekje
26-06-2006
14:16
Pagina 12
Dit is een natuurlijke hoogte waarlangs oude boerderijen staan. Rechts is een mooi uitzicht op de kerktoren van Uithuizermeeden. Vervolgens rechts de Rensumalaan opfietsen, die u door bosschages en veldjes bij de Rensumaborg brengt. De Rensumaborg (C) is een particulier landgoed. Het buitenterrein is voor wandelaars toegankelijk. In de jaren negentig van de twintigste eeuw is het landgoed uitgebreid en is nieuwe beplanting aangelegd. Deels gaat het om herstel van de oorspronkelijke situatie uit de 18e eeuw.
Ga het spoor over en rijd de Rensumalaan uit tot de Hoofdstraat in Uithuizermeeden. Hier even rechtsaf en vervolgens oversteken en links de Torenstraat inrijden (richting Oldenzijl). Aan de Torenstraat staat rechts een bijzondere kerktoren, waarvoor stoppen een “must” is. Er loopt een weggetje om de kerk. De kerktoren van Uithuizermeeden is wel de meest karakteristieke van het Hogeland, een juweeltje. De toren werd op 26 augustus 1896 getroffen door het hemelvuur en brandde geheel af. In 1897 werd de toren weer opgebouwd op initiatief en met steun van energieke leden van de kerk, meest rijke boeren.
De Torenstraat gaat over in de Paaptilsterweg, deze leidt naar de Paaptil bij Oldenzijl. Knobbelzwaan.
12
Fietsboekje
26-06-2006
14:17
Pagina 13
De weg eerst geruime tijd volgen, dan de Paaptil oversteken en rechts naar Oldenzijl (Oldenzijlsterweg). Net voor het dorp rechts ’t Baalkjepad op, dat naar boerderij Iturea leidt, waar u via een stukje schelpenpad bij een wit bruggetje komt. U kunt ook eerst nog even het oude kerkje van Oldenzijl bezoeken. Het kleine oeroude kerkje in Oldenzijl, de Nicolaaskerk (D), staat met zijn kloostermoppen stevig op een kleibult (wierde) en verheft zich als het ware met een eeuwenoude uitstraling in het landschap. De oudste delen dateren uit de 12e eeuw. Beroemd zijn de oude Romaanse muurschilderingen in het kerkje.
Het bruggetje ‘tilt’ u over de Meedstermaar. Vervolg op de noordoever het fietspad linksaf richting Zandeweer. Verderop niet afslag Uithuizen nemen! Ga onder de provinciale weg door en bij Zandeweer linksaf via een hoogholtje (houten boogbruggetje) over de maar, het Hoogholtjepad nemen naar Zandeweer. Bij de Noorderweg rechtsaf en houd rechts aan, u komt dan op de Veilingweg die in westelijke richting het dorp verlaat. Doorfietsen tot aan Doodstil en net over de til links de trekweg langs het Boterdiep richting Kantens nemen. U passeert een oude steenoven bij het westeind van de trekweg.
Til over de Meedstermaar.
13
Fietsboekje
26-06-2006
14:17
Pagina 14
Pluis van Gele morgenster.
Langs het Boterdiep (1) zijn de bermen van de trekweg in het late voorjaar en de zomer bloemrijk. Het zijn dan ook de mooiste overgebleven Glanshaverbermen op het Hogeland met o.a. Paarse en Gele morgenster, Kleine ratelaar, Veldlathyrus, Vogelwikke en Wilde peen. In de rietgordels langs het diep broeden meerdere vogelsoorten, onder andere Kleine karekiet en Meerkoet.
Bij de Usquerderweg rechtsaf het fietspad nemen in noordelijke richting tot de afslag Rottum. Hier rechtdoor gaan en ga in Helwerd rechtsaf de Hogeweg op, richting Uithuizen. Deze rustige weg voert langs akkers naar het streekje Holwinde, waar de weg Oude steenoven aan de Trekweg langs het Boterdiep.
14
Fietsboekje
26-06-2006
14:17
Pagina 15
Fietspad langs Meedstermaar.
Holwindsterweg (2) gaat heten. De bermen hiervan doen ook mee binnen het project Dier en Plant. Hier is in de rechter berm ook een plagproef te zien, waar wilde planten zich spontaan kunnen vestigen. Via de Holwindsterweg komt u bij de Oldörpsterweg in Uithuizen, rechts aanhouden en doorrijden tot aan de T-splitsing met de Maarweg. Hier linksaf en doorrijden tot aan de Hoofdstraat West. Ga rechtsaf en u komt bij de oude Jacobikerk in de Hoofdstraat Oost, waar u Hotel Restaurant ’t Gemeentehuis kunt bezoeken als eindpunt van de tocht. U kunt de wierde Rottum (E) bezoeken waar onder regie van Landschapbeheer Groningen een dorpsommetje met zicht op de wierde is gerealiseerd. Op de wierde staat een karakteristiek kerkje. Op de muur van het kerkhof staat een borstbeeld van Jan Boer, een bekende Groninger dichter en schrijver. De Jacobikerk in Uithuizen (F) heeft elementen uit de 12 e tot de 17 e eeuw. Het schip is gesierd met 13 e-eeuwse schilderingen in baksteenimitatie. Het interieur van deze kerk wordt gedomineerd door bijzonder rijk gesneden meubilair, dat aan de voormalige bewoners van de Menkemaborg te danken is. Verder staat hier een fraai orgel van Arp Schnitger.
15
Fietsboekje
26-06-2006
14:17
Pagina 16
In 2006 is een fietspad langs het Boterdiep aangelegd.
16
