•
28e jaargang - nummer 4 - april 2001 Maandelijks Tijdschrift van het Gemeenschapscentrum Heembeek - Mutsaard
•
I voor NEDER-OVER-HEEMBEEK en de MUTSAARDWIJK
Redactieadres: Trefcentrum Mutsaard De Wandstraat 14 1020 Brussel Tel.: 02/268.20.82 Fax 02/262.36.76 E-mail :
[email protected] http://heembeekmutsaard.vgc.be Open elke werkdag van 9 tot 12 en van 13 tot 16 uur.
Buurthuis De Kleun Fr. Vekemansstraat 116 1120 Brussel Tel.: 02/268.32.48 Open maandag en woensdag van 9 tot 12 en vrijdag van 13 tot 16 uur.
Verantwoordelijke uitgever: E. De Filette, Kasteel Beyaardstraat 94 1120 Brussel
Verenigingsnieuws blz. 14 tot 16
VLAAMSE GEMEENSCHAP$ COMMISSIE
Hoe kon HEEMB EEK nu zo ineens B R U S S E L worden ? Op basis van gegevens uit het privé-archief van de familie Van der Eist ontwikkelt Wim Van der Eist, Heembekenaar, een nieuwe historische kijk op de aanhechtingsproblematiek. Niet de industrialisering en de havenuitbreiding waren de motieven voor de aanhechting van deze landelijke gemeente, maar de wet op het gebruik der talen in bestuurszaken die op 31 juli 1921 in het parlement werd goedgekeurd.
I
Neder-Over-Heembeek, Laken en Haren aangehecht bij Brussel
We kunnen dit jaar herdenken dat het 80 jaar geleden was dat Laken, Neder-OverHeembeek en Haren "met een pennentrek" bij Brussel werden gevoegd. "Herdenken" is een neutraal woord, want of er iets te "vieren" valt mag betwijfeld worden. Het is opvallend hoe die gebeurtenis nu nog met een zekere schroom behandeld wordt door de "officiële instanties", en hoe daarbij argumenten worden gebruikt die de toetsing aan de werkelijkheid niet doorstaan. Zo beweert schepen Simons in een door de Stad Brussel uitgegeven folder 'Territoriale uitbreidingen' dat de annexatie in 1921 nodig was voor de aanleg van de voorhaven en haar kaaien. En: "de integratie in de Stad van het dorp Neder-Over-Heembeek zal de industriële en commerciêle ontwik~ keling van de haven ten goede komen" ••. Nog straffer crh1r~ gain in een hri"rl'i•~m ; ~~~
werd opgeslorpt, verloor hierdoor zijn aantrekkelijkheid niet. Omsingeld door fabrieken en geïsoleerd van de omliggende gemeenten door talrijke infrastructuren, wist Haren zijn landelijk karakter te bewaren". Ge moet maar durven ! Maar ook - Franstalige - historici hebben enige moeite met het gebeuren. Philippe Cullus, in zijn artikel 'Laken : geannexeerde gemeente, vergeten gemeente?' (in Tijdschrift van het Gemeentekrediet, 1985) vond het wel bevreemdend hoe in maart 1921 de aanhechting erdoor werd gejaagd: "Wat had de Lakense gemeenteraad ertoe aangezet om blijkbaar zichzelf te verloochenen? "(op 4 mei 1920 had de gemeenteraad nog een aanhechtingsvoorstel van de Brusselse burgemeester Max verworpen). Het register van de beraadslagingen van de Lakense gemeenteraad laat ons hierover in het ongewisse". In dat van Heembeek en Haren zullen we dan ook wel niets vinden ... Jean-François Herbecq schrijft in het hoofdstuk 'Uitbreidings- en aanhechtingsnrt111PrrPn na de eerste wereldoorlog', in Gewest Brussel. Van de oude dorpen stad van nu' (Gemeentekrediet, 1'61.1 n;~~T de gemeenteraad van Laken van vPr'lllnttPrtf41> en de volledige tlt~'~J<:oos boven amputatie. En hij
..
2 A PR I L ~ voegt eraan toe : "Hetzelfde gold voor Haren en NederOver-Heem beek " . Een niet zo onschuldige toevoeging, waarvoor de auteur geen enkel bewijs aanvoert. Deze Franstalige auteurs gaan - uiteraard- voorbij aan het artikel dat mijn vader Frans van der Eist in 1976 publiceerde over 'De aanhechting van Neder-OverHeembeek bij Brussel' in het tijdschrift Eigen Schoon en De Brabander van het Koninklijk Geschied- en Oudheidkundig Genootschap van Vlaams-Brabant, dat onder leiding stond van Jan Verbesselt. Hij had de moeite genomen om de stukken van de parlementaire behandeling te gaan inzien (hij was toen zelf senator), en gaf er een soort synthese van als inleiding tot een hoofdstuk uit een handschrift met jeugd herin neringen van zijn oom, Edmond Peeters
(1890 - 1974). Die was in 1921 dus 31 jaar. Zijn vader, Willem Peet ers, was jarenlang gemeentesecretaris van Heembeek geweest, en was opgevolgd door zijn zoon Christian Peeters, een broer van Edmond. Hij was voor de gemeentepolitiek van Heembeek in die dagen dus wel een bevoorrecht getuige. Welnu , hij was formeel dat de gemeenteraad van niets wist. Als reactie op dat artikel zou trouwens pastoor J.E. Davidts ( 1886 - 1987) in een later nummer van hetzelfde tijdschrift zijn eigen jeugdherinneringen publiceren onder de titel : 'Haren bij Brussel ... gelapt". Ook hij
D
E
N
2001
getuigt dat zijn vader, toen schepen van Haren, onwetend van het gebeuren was.
I
Voorgeschiedenis : heimwee naar het Ancien Regime
Tijdens de Franse overheersing werd Brussel-stad administratief gescheiden van zijn "voorsteden" (de "cuyp" van Brussel, waartoe St.Joost, Elsene, Molenbeek, St.Gill is, Schaarbeek, Laken, Anderlecht en Vorst behoorden. Heembeek en Haren waren er nooit bij geweest.) Dat bracht het verlies mee van zekere economische voordelen, hoewel die grotendeels verbonden w aren met de corporatieve maatschappij die al sinds de middeleeuwen de eigen ambachten wou beschermen, en die in de nieuwe tijden ten dode opgeschreven was. Hoe dan ook, de Brusselse gemeenteraad vroeg al in de Franse tijd, maar ook nog onder het Koninkrijk der Nederlanden in 1824 en 1826 de hereniging, maar tevergeefs. In 1852 werd die wens zelfs door het parlement bijgetreden, maar in feite werd er gekozen voor een politiek van progressieve aanhechtingen. Tussen 1851 en 1913 werden de grenzen zo tienmaal gewijzigd. In 1853 werd de Leopoldswijk, 1864 de Louizalaan en het Terkamerenbos bij Brussel gevoegd. In 1897 waren er de annexaties voor de haven, en moest Laken aan Brussel en Schaarbeek 84 ha 14 a afstaan, met 3430 .._
I E U W E
L
AG
u NA
Garage VANDERIECK Gemenebeemdenstraat 17, 1120 Brussel -Tel. 02/216.15.03
REN AU t.:r
3
Ulb&SPIEGEL APRIL
2001
~ in woners (van wie
2409 naar Brussel en 1021 naar Schaarbeek gingen). Als "compensatie" kreeg Laken 73 ha van Heembeek, weliswaar met slechts 432 inwoners. Het was wel niet toevallig gans de strook die grensde aan het Kon inklijk Domein dat Leopold 11aan het uitbreiden was en waarvoor ganse gehuchten moesten verdwijnen (de Neerleest). In die strook werd de Van Praetlaan aangelegd, en later de Vuurkruisen laan en de Pagoden laan. Van compensaties voor Heembeek was er geen sprake ...
nier van 24 februari 1920. Er kwamen amendementen op om in het oosten nog eens 5 gemeenten erbij te nemen. Een ander amendement wou dan weer Ganshoren en Berchem erbuiten laten. Mandatarissen van een aantal gemeenten keurden het goed, anderen waaronder Heembeek, Haren en Laken waren ertegen.
In 1911 en 1913 diende senator Prosper Hanrez wetsvoorstellen in om delen van Laken , Heembeek, Haren, Schaarbeek en Machelen langs het kanaal bij Brussel te voegen. Een volledige aan hechti ng was toen nog niet aanvaardbaar. De oorlog legde alles lam. Maar direct daarna kwam het opnieuw op de proppen.
Op 15 april diende de katholiek De Bue een voorstel in om een metropolitaan district te vormen met de 16 gemeenten van de agglomeratie . Brussel verzette zich omdat het daar steeds in de minderheid zou zijn en niet genoeg invloed hebben ...
De Brusselse gemeenteraad vroeg op 13 januari 1919 unaniem de hereniging met de voorsteden. Tussen 1919 en februari 1920 zou burgemeester Max, getooid met zijn oorlogsaureool, drie wetsvoorstellen indienen die verder gingen dan die van Hanrez. Een intercommunale commissie van 16 gemeenten uit de (latere) agglomeratie (Heembeek en Haren waren er niet bij, Laken wel) besprak begin 1919 een soort GrootBrussel, naar het voorbeeld van Groot-Londen, met een zeer zware administratieve structuur. De 16 burgemeesters zouden hun functie behouden, er zouden 8 schepencommissies met telkens 4 schepenen komen, in totaal een uitvoerend college van 44 in een gemeenteraad van 83 leden .. . Er kwam daartegen verzet uit zowat alle hoeken . De voorsteden weigerden in te stemmen met de t e nemen of te laten oplossingen die Brussel wou opdringen, en Max met de Brusselse afgevaard igden trokken zich terug. Een echte oplossing voor een dergelijk "Groot -Brussel" is er meer dan 80 jaar later nog steeds niet...
Op 24 maart 1920 diende de socialist Hallet een voorstel in dat de annexatie van maar liefst 23 gemeenten voorzag, tot en met Dilbeek, maar wel een referendum onder de bevolking behelsde.
Op 4 mei 1920 verwierp de gemeenteraad van Laken nog eenparig min één stem een voorstel van Max om alle gemeenten in het noordwesten, van Molenbeek tot Haren, te annexeren. Meerderheid tegen oppositie gaf men de voorkeur aan de 'Groot-Londen' oplossing. Maar toen St.-Gillis voorstelde de intercommunale commissie daarover terug samen te roepen, vond de gemeenteraad van Laken op 21 december 1920 eenparig dat het niet meer nodig was. Wat was er gebeurd?
I
De wet van 30 maart 1921. Een parlement in HST-vaart
De zaken komen plots in een stroomversnelling. Op 10 maart 1921 brengt A. Max verslag uit namens de centrale commissie van de Kamer. De commissie had zowel de voorstellen van Hanrez, Max als De Bue besproken en stelde vast dat er grote tegenstand was ~ van de met annexatie bedreigde "voorsteden " en dat
•
In januari 1920 werd het voorstel van Hanrez terug bestudeerd in een min isteriële commissie, voorgezeten door de Brabantse gouverneur de Beco. Ër kwam een negatief advies, Brussel was ertegen, ook de provincieraad. Uit de debatten groeide een voorstel om een groter aantal gemeenten (8) rond het kanaal aan te hechten. Nu kwamen ook Heembeek en Haren ter sprake. Hieruit volgde een wet svoorstel van Max en LemonW. V. S. Bmx. Edit.
Coomans·Keymolen Neder·Over·HeemiJePk
Frans Vekemansstraat .__ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __.
·~--•4----------------------------------------J~3~ ~~3~1q_a~~~J~I~U- APRIL 2001 ~
Neder-Over-Heembeek en Haren. Alleen een strook grond langs het kanaal aanhechten zou volstaan." Hij vermeldt protesten van de christene werklieden van Heembeek en van de boerengilde van Haren.
''· St:UEN·ot· -IIEE.ItBEEK - t:/::wlt
Daarop repliceerde De Bue dat het voorstel door de belanghebbenden aanvaard was, dat hij in zijn kabinet van quaestor de burgemeesters van Molenbeek, Haren en Neder-Over-Heembeek en schepenen van Schaarbeek en Laken ("des échevins", niet "les échevins") bijeengebracht had, en dat het hun instemming was die hij aan de commissie had
~anderzijds Brussel van geen "metropolitane" formule
overgebracht.
wilde weten. "De weerstand, waarop een ruim opgevatte oplossing van het vraagstuk is gestuit en de dringendheid van een, al ware het slechts voorlopige regeling van het vraagstuk voor de eerstkomende gemeenteraadsverkiezingen (24 april 1921), hebben de commissie ertoe gebracht terug te komen tot het denkbeeld van een vergroting der Stad Brussel welke tot het streng nodige zou beperkt zijn en slechts zou geschieden terwille van de noodzakelijke en onontbeerlijke uitbreiding van de haveninrichtingen.
Bij de stemming werd het voorstel goedgekeurd met 101 stemmen op 136, tegen 34 neen en 1 onthouding. Bij de tegenstemmen vinden we naast de 5 Vlamingen van de Frontpartij en 1 onafhankelijke uit Brussel, 28 Vlaamse katholieken, aangevoerd door Frans Van Cauwelaert. De ganse Vlaamse Kamerfractie van de katholieken had tegengestemd .
Om te vermijden dat de zeevaartinrichtingen der hoofdstad tot het grondgebied van onderscheidene gemeenten zouden behoren, is het noodzakelijk de langs de vaart gelegen gemeenten zodra mogelijk bij Brussel in te lijven : Laken, Neder-Over-Heembeek, Haren, het gedeelte van Schaarbeek tussen het zeekanaal en de spoorweg, de insprong der gemeente St.Jans Molenbeek tussen de Zenne en de Groendreef."
Reeds op 22 maart 1921 volgt de bespreking in de Senaat, en daar werd de klus de dag zelf nog geklaard. Eerst werd het verslag van de commissie Binnenland voorgelezen door de socialist Vinck. Van de commissie hadden 7 leden deel uitgemaakt, 4 katholieken, 2 liberalen en 1 socialist. Ook hier werd benadrukt dat het om een beperkte territoriale uitbreiding van de Stad Brussel
De commissie telde 13 leden, waarvan 7 socialisten, slechts 2 liberalen (waaronder Max) en 3 katholieken waarvan slechts één Vlaming, Pussemier, die we verder nog zullen ontmoeten. De conclusies van het verslag zijn positief voor de annexatie, er wordt geen gewag gemaakt van afwijkende meningen. De bespreking in de Kamer volgde reeds op 16 maart, en werd voortgezet en besloten met de stemming op 17 maart 1921. Enkel de Vlaamse katholiek Van Dievoet verklaarde tegen te zullen stemmen : "Ik meen te moeten opkomen tegen de aanhechting van de twee landelijke gemeenten
Wie we echter niet zien onder de tegenstemmers, is haar vertegenwoordiger in de regering, minister Van de Vyvere ... En evenmin Pussernier ...
---------t-----Het gebeurde op dertig maart negentienhonderd één en twintig. Hoe kon Heembeek nu zo ineens Brussel worden ? Dat gaat toch niet met al die putten en bergen. Hier is geen enkel straat breed genoeg om een tram door te rijden. Daarbij hier is geen elektriek en ook geen stadswater. Brussel hoofdstad van het land, heeft toch geen behoefte aan een boerenbuiten als Heembeek met slechte straten en mesthopen voor de huizen. Neen, die aprilvis slikten de meeste inwoners niet. Uil de memoires van nonk.el Monne (Edmond Peelers 1890·1974). Hoe een lijdgenoot de aanhechling zag.
om speciale redenen ging. Het probleem Groot-Brussel blijft gesteld. De bewering van De Bue dat hij het akkoord van de belanghebbenden had wordt herhaald. De aanleg van de voorhaven maakt het noodzakelijk het grondgebied waar de dokken worden gegraven aan te hechten. Bovendien heeft Brussel geen ruimte om de groei van zijn bevolking en zijn instellingen op te vangen. Daardoor ziet het zijn bevolking afnemen. Door de waardestijging van gronden en gebouwen moet de werkende klasse uitwijken naar de periferie. Brussel wil zijn deel doen in de bouw van goedkope woningen, maar heeft er geen terreinen voor. Door de aan-
..
UIL&SPIEGEL APRIL
5
2001
~hechting
zal zij via een sociale huisvestingsmaatschappij één of meerdere tuinwijken kunnen aanleggen. De commissie schaarde zich unaniem achter het voorstel.
Bij de bespreking zelf in de Senaat, valt een tussenkomst op van Georges de Ro, gewezen burgemeester van Heembeek, senator voor de katholieke partij voor Brussel van 2 juni 1912 tot zijn overlijden op 15 ju li 1921. Die bestond het te verklaren dat in de landelijke gemeenten Heembeek en Haren het voorstel met enorm veel sympathie door de grote meerderheid van de bevolking werd onthaald, die verheugd is bij de hoofdstad gevoegd te worden die zij kent vermits ze er dagelijks naartoe trekt en waarmee ze nauwe betrekkingen onderhoudt. ..
Warke met al twee Portos goed gemet achter de keel, was vlot van spraak. "Hewel mijnheer, gisteren ben ik zes en tachtig jaar geworden. Al die jaren Heembekenaar geweest, en zo ineens zonder te verhuizen en, schoonst van al, zonder te weten, Brusselaar geworden. Maar waar ik precies niet gerust in ben, is de negende politiedivisie van hier rechtover. Wij zijn geen kwamensen, lopen bij sommige gelegenheden. er enige met losse teugels, onze champetter weet ze dan met zijn stok tam te krijgen. Nu zo ineens een kommissaris en hoeveel gardeviJs weet ik niet. Al mannen die onze gewoonten niet kennen en niet naar hier worden gestuurd om alleen maar van de buitenlucht te profiteren, maar wel om te voorkomen en vast te stellen wat niet mag. Ja, we zullen moeten oppassen niet te derailleren, en wachten tot we thuis zijn om te zingen".
Enkel een socialistisch senator, Lekeu, had het over een "valse noot" . De verslaggever had gezegd dat de belanghebbende bevolking unaniem achter het voorstel stond, of tenminste dat de mandatarissen die geacht werden in hun naam te spreken hun instemming hadden betuigd. Maar in extremis kwam er een protest van de dienstdoende burgemeester van Laken (Jules Coelst) .
Haren ... Voor Coelst (Tienen 1870Brussel 1946) moest hij niet bezorgd zijn. Die was katholiek gemeenteraadslid te Laken vanaf 1896, schepen van 1908 tot de aanhechting in 1921 , maar vervolgde zijn carrière ononderbroken als schepen van Brussel van 1921 tot 1930. Hij zetelde in de provincieraad van 1921 tot 1929 en was daarna volksvertegenwoordiger voor Brussel van 1929 tot 1936 en van 1944 tot zijn dood in 1946. Felvlaamsgezind zal hij wel niet geweest zij n. In La Libre Belgique van 21/5/1932 schreef hij een opiniestukje : 'Contre la Flamandisation de Bruxelles par la contrainte' ...
In de bespreking in de Senaat kwam ook Berryer nog tussen, om te zeggen dat hij als verdediger van de gemeentelijke autonomie logischerwijze het bestaan zelf van de gemeenten moest verdedigen , maar dat zowel Max als De Bue hem verzekerd hadden dat de betrokken gemeenten liever volledig verdwenen dan geamputeerd te worden van een deel van hun grondgebied. Vermits ze zich daarmee tevreden verklaren zou het misplaatst zijn hun bestaan te willen verdedigen tegen hun eigen wens in ...
Volgens de werkelijke bevolkingscijfers zou Brussel slechts recht hebben op 33 in plaats van 39 gemeenteDe Eerste Minister (tevens Min ister van Binnenlandse Zaken) Carton de Wiart steunde het voorstel namens de raadsleden en de aangehechte gemeenten op 13 in regering, zoals hij eerder ook in de Kamer had gedaan. plaats van slechts 11 (enkel voor de verkiezingen van 1921 zou er een overgangsregeling gelden waarbij er 39 Het wetsontwerp werd dezelfde dag, 22 maart 1921, mandaten voor het Ie district en 11 voor het IIe district door de Senaat eenparig goedgekeurd met 72 stemmen. ~ voorbehouden waren. Dit werd reeds in 1926 afgeschaft : van toen af waren er 4. IIJEVER-oru-HEEM BEEI\ - lt11t Frat•· rrnk,.man, globaal nog 41 mandaten te begeven, zonder verdeling onder de districten. Alleen werd er op 7 schepenen tenminste één voorbehouden voor het lle district). Het was op deze bemerking dat de Ro reageerde zoals boven aangehaald. Maar hij voegde eraan toe dat Coelst niet principieel tegen de aanhechting was, maar bezorgd voor het lot van het betrokken gemeentepersoneel. Hij vroeg de welwillende aandacht van de eerste minister voor de "honorabele" burgemeesters van Heembeek en
6 APRIL _..De wet van 30 maart 1921 verscheen in het Staatsblad van 2 april 1921. Op 1 jun i 1921 liet burgemeester Max in de twee t alen een 'Bericht aan de bevolki ng' aanplakken, dat de wet van 30 maart 1921 in voege was getreden op 30 mei 1921 . Het lot van Heembeek was bezegeld .. .
Charel Elskens zag de toekomst door een zwarten bril :"Worden de stadsreglementen hier toegepast en het wijst erop ; waarom zouden hier gardeviJs komen ? Dan kunnen we 's nachts mest naar onze akkers voeren. Te Brussel moogt ge na zeven uur 's morgens met geen mestkar door de straten".
Welke rol hebben de t oenmalige burgemeesters gespeeld? Over die van Laken, Bockstael en zijn vervanger Coelst hadden we het reeds en we komen er nog op terug. Voor Haren getuigde pastoor Davidts : "Er is altijd een reukje aan "iemand erin lappen" . Op enkele dagen was heel de affaire gebakken en de schelmerij voltrokken. Mijn vader zaliger, schepen van de gemeente, stond raar te kijken toen hij vernam dat hij "Brusselaar" was geworden. De politieke bonzen uit Brussel, die sporadisch ter gelegenheid van de verkiezingen hun neus te Haren lieten zien, waren onbekwaam een f atsoenlijke Nederlandse toespraak voor het volk te houden. Er werd nergens een openbare vergadering belegd om het vol k voor t e lichten of om advies te vragen. Alles gebeurde achter de schermen, omweven door de grootste geheimzinn igheid. Heel de aandacht werd getrokken op Laken, de kon inklijke residentie. Deze gemeente zou in haar geheel bij Brussel worden gevoegd. Daari n vond natuurlijk niemand graten. Doch dat twee boerendorpen, en passant, aan Brussel werden gelij md en zonder boe of ba van de kaart werden geveegd, loopt de spuigaten uit. Max en consoorten hebben met de boerkens van Haren en Heembeek lelijk de aap gehouden. De voorgewende uitbreid ing van Brussel-Zeehaven was simpel flauweku l. Waar De Bue vertelt dat hij de bu rgemeesters van de betrokken gemeent en in zijn kabinet heeft ontvangen en zij volledig instemden met het ontwerp van burgemeester Max, geeft hij de indruk dat de burgemeesters optraden op bevel van hun volk om de aan hechting bij Brussel goed t e keuren. Zulks strookt niet met de waarheid, zeker niet voor Haren. Mijn vader, schepen, was onwetend van het gebeuren. Ten ware de burgemeest er van Haren het verlangen van zij n echtgenot e, een Brusselse Wali n, vertolkt heeft als de gevoelens van gans de gemeenschap ... ". De getui -
2001
genis van Edmond Peeters voor Heembeek geeft hetzelfde beeld . Frans van der Eist opperde ook de mening dat burgemeester Brion een eigenmachtige rol gespeeld had. Edmond Peeters zegt expliciet dat ook hier de schepenen van niets wisten . En De Bue had in de Kamer impliciet gezegd dat hij geen schepenen van Heembeek en Haren gesproken had, maar enkel de burgemeesters.
Nu waren er vroeger reeds Brions burgemeester geweest van Neder-Heembeek. We vonden een Judocus Brion in 1784, in 1803, en ook nog in 1825 na de samenvoeging van Neder en Over-Heembeek in 1814. Maar lat er is de "tegenpartij " blijkbaar voor lange tijd aan zet. We vonden in 1842 een Henricus Cammaert, in 1856 Petrus Joseph Vanderhaeghen die bij zijn dood in 1868 opgevolgd werd door Jan Frans De Cottignies , zelf opgevolgd door Charles Peeters van 1873 tot zijn overlijden op 27/6/1882. Dan moet een Charles Cammaert gekomen zijn, tot zijn dood in 1889, wanneer hij opgevolgd werd door Phi lippe van der Eist, tot diens dood in 1903. Daarna moet de bal terug in het andere kamp gekomen zijn en werd Georges de Ro burgemeester van 1905 tot 1908. Dan moet hij de fakkel doorgegeven hebben aan Brion , die de laatste burgemeester van Heembeek zou worden. Dat deze met zijn beschermheer- kasteelheer onder één hoedje speelde, mag aannemelijk heten ... Maar wat waren de beweegredenen voor Georges de Ro ? Om te beginnen was hij een telg uit een notarisgeslacht uit St.-Joost-ten-Node. Van een band met Heembeek was er maar sprake toen zijn broer Albert in 1896 Meudon kocht, en hij er zelf ook ging wonen. Hij
7
UIL&SPIEGEL APRIL ~
2001
behoorde wel tot de katholieke partij, uiteraard niet tot de flamingantische vleugel maar tot de francofoonconservatieve. Op de begrafenis van zijn broer in 1907 waren onder de eregasten een kozijn Edmond Steurs, liberaal senator voor Charleroi van 1900 tot zijn dood in 1917, en de Brusselse liberale senator Sam Wiener (van 1900 tot zijn dood in 1914). De liberale visie op de taalwetgeving zal hem ook wel niet vreemd geweest zijn. Was het voor hem dan geen natuurlijke reflex om - in extremis - Heembeek voor Brussel te "redden" en het te onttrekken aan een Vlaanderen waarmee hij niet de minste affiniteit had ?
I
Soo van de Leibeek, voorspelde ook : "Goei tien jaar verder is het hier opgeschept met het boeren en parkozen. Heembeek wordt een uithoek van Brussel. Avenues, Bolvards, brede straten met grote huizen. Trams, autobussen zullen hier rijden. Onze kinderer1 en kleinkinderen zullen stadsmensen zijn . Voor ons, dan oud versleten boerkens, zal de stad dan misschien een soort patronaat laten bouwen waar wij onder ons zullen kunnen zeveren over de goede oude Heembeekse tijd, of een kaartje leggen, en zij die zich nog kunnen bukken met de marbols spelen of meetje schieten. Zo zien ik de toekomst", besloot Soo.
De aanhechting in een ruimere politieke context
De euforie van de overwinning in 1918 was snel verdwenen. Na een golf van hoera-patriottisme bracht een econom ische recessie ontnuchteri ng. De politieke beloften die te Loppem waren gedaan in de praktijk omzetten bleek niet mee te vallen. Bij de eerste naoorlogse verkiezingen van 16/11/1919 -de eerste met algemeen enkelvoudig stemrecht (alleen voor de mannen, de vrouwen zouden tot na nog een oorlog moeten wachten) - wonnen de socialisten fors en verloren katholieken en liberalen. De katholieken hadden geen meerderheid meer in de Kamer, wel nipt nog in de Senaat. Ze waren dus "incontournable" . Er werd geprobeerd om zoals onder de oorlog met
\-\' ,\'1!.1iL'N·IJ I'I r-Il r:1::11 IJl:EK Nnn~llcck
-r
Straat
driepartijenregeringen voort te doen. Zo ook na deze verkiezingen, met een (tweede) regering Delacroix, die door interne tegenstellingen echter zodanig tot immobilisme gedoemd was dat ze ten val kwam. Na lange formatiebesprekingen werd opnieuw een driepartijenregering op de been geholpen, nu onder Carton de Wiart, die het een jaar zou volhouden (20/11/1920 - november 1921). Haar programma muntte uit door vaagheid, de regeringspartijen steunden het kabinet maar weinig van harte.
Een van de grote struikelstenen was toen al de taalwetgeving. De Vlaamse katholieken hadden zich georganiseerd en bij de verkiezingen van 1919 hun aanhangers op de meeste verkiesbare plaatsen gekregen (met als gevolg weliswaar dat heel wat francofone katholieke kasteelheren nu naar de Senaat verhuisden en er nog meer een conservatief en franskiljons bolwerk van maakten). Reeds in februari 1920 diende Pussemier (die we al ontmoetten) namens de Vlaamse Kamergroep een wetsvoorstel op het gebruik der talen in bestuurszaken in. Het was in feite de eerste aanzet voor de latere politieke ontwikkeling van België : eentaligheid van Vlaanderen en Wallonië, (officiële ... ) tweetaligheid van Brussel, vastlegging van de taalgrens maar met mogelijkheden tot herziening, Het wetsvoorstel was al op 3 augustus 1920 door de Kamer goedgekeurd, met 95 stemmen tegen 43 bij 9 onthoud ingen. De meeste liberalen hadden tegengestemd , maar Van Cauwelaert had de socialisten weten te winnen in ruil voor steun voor somm ige van hun eisen. Door de val van de regering Delacroix was het voorstel geblokkeerd . De nieuwe prem ier, Carton de Wiart, beloofde in zijn regeringsverklaring het ontwerp in de Senaat te verdedigen, maar weigerde uitdrukkelijk te bevestigen dat hij de vertrouwenskwestie zou stellen. En de Senaat verzette zich . De Commissie van Binnenlandse Zaken stelde een nieuwe tekst op , die van het oorspronkelijk voorstel niet veel over liet. Er volgden maandenlange onderhandelingen en amenderingen. ~
8 APRIL
Na er om gezorgd te hebben, ook in "De Ster" op de krijtplank te staan, zig-zagde Fieu de sjamin du Cruypweg af, scheerde al eens de schouder in de haag, brabbelde daarbij : Tedju voor een stad als Brussel is dit maar een gevaarlijk bergskeaf. Wat verder op de effen weg tussen twee korenvelden had Fieu wat vasteren tred. Hij neuriede wat woorden van een oud Brussels straatdeuntje. "Te Brussel is het al companie fransee. Wat kunt ge er aan doen, ge moet met de tijd mee. Ge marcheert als op ressort, van de Midi naar de Nord".
~
Minister Van de Vyvere - als zegezegde "hyperflamingant" de enige vertegenwoordiger van de Vlaamse rechterzijde in de regering- bevestigde nog einde januari 1921 dat hij ontslag zou nemen als zijn groep geen genoegdoening bekwam over die taalwet.
De Vlaamse Kamergroep stelde op 7 maart 1921 een ultimatum aan de premier : de taalwet moest zonder substantiële wijzigingen goedgekeurd worden voor de gemeenteraadsverkiezingen van 24/4/1921, zoniet zou Van de Vyvere ontslag nemen. Is het toeval dat vlak daarop de behandeling in sneltreinvaart- van de annexatiewet begon? Het debat in de Senaat over de taalwet begon op 23 maart maar sleepte nog aan tot 13 mei 1921. De tekst werd sterk gewijzigd, wat algemeen als een nederlaag voor de flaminganten werd opgevat. Carton de Wiart verroerde niet, Van de Vyvere evenmin ... De vertrouwenskwestie werd niet gesteld, wel daarna in de Kamer om de door de Senaat gewijzigde tekst zonder amendementen goed te keuren. Zo kwam de taalwet van 31 ju li 1921 tot stand . De- officieel tweetalige - agglomeratie Brussel werd uitgebreid tot 17 gemeenten : St.-Pieters-Waluwe en St.-Stevens-Woluwe kwamen erbij. Verdere uitbreidingen waren mogelijk bij de tienjaarlijkse talentellingen, telkens een bron van betwisting. Bij de telling van 1930 en de wet van 1932 kwam daardoor St.-Stevens-Woluwe terug naar Vlaanderen, maar na de- fel aangevochtentelling van 1947 gingen Evere, Ganshoren en St.-Agatha-Berchem naar Brussel. De gemeenten van de agglomeratie mochten "vrij" kiezen voor hun intern taalregime: op St.-Stevens-Woluwe na kozen ze allemaal voor het Frans. Heembeek, Haren en Laken moesten zelfs niet kiezen : hun statuut was door de wet van 30 maart 1921 automatisch dat van de Stad Brussel zelf... De talentelling van 1920 gaf voor Heembeek 't Schipke
2001
en Haren nog ver boven de 90% Nederlandstaligen. Zelfs voor Laken was er nog een meerderheid Nederlandstaligen : 20,39% verklaarde enkel Nederlands te spreken, 17,23% enkel Frans, en 57,99% de twee waarvan 32,28% meestal Nederlands en 26,55% meestal Frans. En die cijfers zullen in het klimaat van toen wel niet geflatteerd zijn voor het Nederlands ... Het is duidelijk dat wanneer de taalwet ervoor zou gestemd zijn, het voor tientallen jaren onmogelijk zou geweest zijn althans Heembeek en Haren bij Brussel te voegen. Vermoedelijk hebben de Franstaligen - en vooral de Brusselse liberalen- eieren voor hun geld gekozen en nog gauw de aanhechting erdoor gejaagd , waar de Vlaamse Kamergroep wel tegen stemde maar zonder de regering te doen vallen, terwijl de liberalen dan weer de verminkte taalwet lieten doorgaan zonder een regeringscrisis uit te lokken. Ze zouden in november 1921 wel het ontslag van de regering veroorzaken door het aftreden van hun ministers uit protest tegen de benoeming van Van Cauwelaert tot burgemeester van Antwerpen ...
Utb&SPIEGEL APRIL
I
9
2001 snel tempo de aanleg van nieuwe wijken of "quartiers" :
Uiteenlopende gevolgen voor demografie en urbanisatie
Op het ogenblik van de aanhechting waren Heembeek en Haren al niet meer te vergelijken met Laken. Tot ca. 1830 was dat wel nog het geval. Dat blijkt uit de evolutie van het bevolkingsaantal : Heembeek
Haren
Laken
1921-1923 St. Lambertus of de Heizei 1922 het havengebied
Guitige Pelter, ook Fieu betitteld, al lichtjes aangeschoten. verrechtvaard igde zijn momentele toestand : "Zoveel veranderingen in zo korte tijd, doen ·n mens derailleren. Gislerenavond als Heembekenaar slapen gaan, en deze morgen als Brusselaar opstaan, dat is verdekke straf'.
1709
406
310
829
1800
477
481
979
1831
774
599
1.306
1922 Dikke Linde
1856
1.158
802
9 .312
1925-1927 Mutsaard (de Wandstraat)
1900
2.599
1.900
30.438
1910
3.867
3.000
35.024
1920
4.299
3.347
40.681
Heembeek en Haren waren landelijke dorpen gebleven, Laken kende een demografische explosie die natuurlijk urbanistische ingrepen vergde. We zien hier dan ook in
1928-1933 Ossegem (Eeuwfeest- of Tentoonstellingswijk) 1938 Van Praetwijk (eerste golf 1935 tot WO 11, tweede 1958) Nog meer opvallend zijn de sociale huisvestingsprojecten van de Lakense Haard (opgericht in 1920) : 1920 Delvastraat 1920 Fienau- en Fransmanstraat 1920 Jansenstraat 1920 Schildknechtstraat 1921 Wannekouterlaan 1922 Demanetstraat 1922 Ter Plaststraat 1922 Sifonstraat 1922 Raeymaeckersstraat Dit programma was dus al ingezet voor de aanhechting, en werd onverminderd voortgezet. In Heembeek en Haren niets van dat alles. Een plan van de Brusselse Haard om in Heembeek een tuinwijk aan te leggen (mij verder onbekend) "mislukte " . Een project van de architecten Hamesse uit 1927 in de Parochiestraat in Haren telde slechts 5 woningen. Een tweede project van Robberechts voor 20 arbeiderswoningen werd nooit uitgevoerd. Slechts in 1955 zou SORELO in Haren 10 woningen en 14 appartementen optrekken . Heembeek zou tot lang na de Tweede Wereldoorlog moeten wachten. Een eerste project was midden de jaren 50 Mariëndaal van de Bond van Grote en Jonge Gezinnen. Hetzelfde voor wegenaanleg en rioleringen. De meeste straten van Heembeek en Haren hebben tot diep in de jaren 50 moeten wachten op een menswaardige uitrusting, sommige nog veel langer. In feite heeft de Stad Brussel deze dorpen meer dan 35 jaar totaal verwaarloosd. Laken zat nog met een andere erfenis : die
•
10 APRIL
2001
Stad Brussel. En eigenaardig : in 1926 herinnerde Max er in de gemeenteraad aan dat het plan om daar de wereldtentoonstelling van 1935 in te richten reeds voor de annexatie van Laken in 1921 was goedgekeurd door de Lakense politici. Blijkbaar hanteerden sommigen toen ook al een verborgen agenda ... De bedoeling was dat de Heizeivlakte na de tentoonstelling terug zou vrijgemaakt worden, op de vijf paleizen en het stadion na, om er een nieuwe woonwijk aan te leggen. ~ van Leopold 11. Om te beginnen was die erin gelukt
zoveel gronden in te palmen dat er in 1920 van 924 ha grondgebied van Laken maar 513 ha belastbaar waren . De financiële gevolgen waren duidelijk. Zijn grootse plannen voor wegen- en parkenaanleg waren een andere erfenis : men was wel verplicht ze goedschiks of kwaadschiks te voltooien. De Lakense burgemeesters en schepenen hadden zich, na aanvankelijk verzet, naar de grillen van de vorst geschikt, zeker de laatste burgemeester Emiel Bockstael die de sjerp droeg van 1877 tot zijn dood op 26 februari 1920. Het spreekt toch boekdelen dat die toen niet vervangen werd, en Jules Coelst als dienstdoende burgemeester fungeerde, omwille van de plannen tot aanhechting ... die toen nog niet eens in het parlement in behandeling waren!
Door de crisis van de jaren 30 en de oorlog is het er- misschien gelukkig- niet van gekomen, en kon ook de Expo'58 er doorgaan. Duidelijk is wel dat dergelijke ondernemingen de draagkracht van de oude gemeente Laken ver te boven gingen, en dat hier dus wel degelijk argumenten waren om een samensmelting met Brussel te bepleiten. En toch zou er ook in Laken protest te horen zijn. In de 'Gedenkbrochure Laken 1830- 1980' wordt een krantenartikel uit La Dernière Heure van 13 september 1921 geciteerd, waarin wordt aangeklaagd dat de aanhechting is gebeurd zonder referendum, door gekuip in het parlement, en dat minstens de helft van de bevolking de aanhechting betreurt. En in interviews met oude Lakenaars, in 1980 afgenomen voor dezelfde brochure, betreuren ze het 60 jaar later nog altijd.
Maar er was ook de erfenis in letterlijke zin van Leopold 11 . Na zijn dood in 1909 waren er jarenlange processen over zijn testament, de onterving van zijn Begin mei, werd de inboedel van het dochters, de Koninklijke Schenking, gemeentehuis naar Brussel verhuisd. enz., die alles blokkeerden . Een ploeg werkvolk van de stad Brussel Zijn opvolger, Albert I, was niet van werd binnen en buiten te werk gesteld. plan nog geld in de megalomane Op de hoogte van het verdiep. werd door projecten van zijn oom te steken. Zo gans de breedte van de voorgevel een bleef de aanleg van de monumentale witte band gepleisterd. daarop kwam in Meisetaan stokken. Het was duidelijk zwarte letters : dat de Staat zou moeten tussenkoVille de Bruxelles - Stad Brussel men. Die verwierf inderdaad de 9< Division de Police- 9< Politie Divisie "Dat'', zei Warke de rentenier tot de baas meeste gronden en domeinen. van de herberg ''Her Huis-ten-Huiven" Daar was ondermeer 175 ha op de rechtover het gemeentehuis, "voor de Heizeivlakte bij . Ook dat speelde een mensen die nog niet weten of niet willen rol bij de annexatie. Door een geloven dat Heembeek nu Brussel is". domaniale wet uit 1926 droeg de Staat het grootste deel over aan de
I
De havenuitbreiding : een drogreden ...
We hebben gezien hoe in de parlementaire besprekingen geschermd werd met de noodzaak de aanhechting door te voeren voor de aanleg van de voorhaven. Dat strookt niet met de feiten in hun chronologisch verloop . De modernisering van de Brusselse haven en het kanaal begint voorgoed in 1896 met de oprichting van de S.A. du Canal et des lnstallations Maritimes de Bruxelles. Hoewel naar de vorm een naamloze vennootschap, was dit van in het begin eer-
· ------------------------------------------==================~----------~------------------~
11
Ulb&SPIEGEL APRIL ~
2001
der een publiekrechtelijke instelling met de Stad Brussel als voornaamste aandeelhouder, en waaraan bij wet en Koninklijke Besluiten vergaande bevoegdheden werden toevertrouwd. De Stad verwierf in 1897 de terreinen van Turn en Taxis, waar de grote complexen werden gebouwd tussen 1902 en 1907. Leopold lilegde op 22/7/1900 de eerste st een voor het Vergote-dok, het werd in 1907 in gebruik genomen. De openstelling van het verbrede kanaal, voorzien voor 20/9/1914, ging wegens de oorlog niet door, de nieuwe "zeehaven" werd pas op 12/11/1922 door Koning Albert I geopend. De werken voor de nieuwe voorhaven zouden pas in 1927- 1937 plaatsvinden. Maar de SA du Canal zou zo lang niet stilzitten, en ook niet op de annexatie hoeven te wachten. In oude familiepapieren vind ik daar de bewijzen van.
Daarop zei Sjeank de waal: "Van straten gesproken. ik kom van de benedenkant. Van de Joeper en vcrder naar hier toe, zijn werkmannen van de stad de oude straatplaten af aan 'I nemen en brengen nieuwe in de plaats. Schoon blauwe met witte letters, maar het Lijn niet meer dezelfde benamingen. De Brusselsestraat heet nu : Rue d ' Heembeek straat. De assewcg dat wij gemeente noemde, is nu rue des Prés Communs Gemene Beemdcnstraat. Het eindje Kerkweg met het bergske af aan Tist roekeloos, waar men bij klaar dag moet oppassen om de hals niet te breken, is nu de rue St.-Nicolasstraat. De Kerkstraat waar de ergste schoolrakkers huizen, is rue des Bons Enfants - Brave Kinderenstraat. De Nachtegaalstraat is nu rue François Vekemansstraat. De ploegbaas van het werkvolk zei dat het de naam was van een Heembekenaar die meer dan honderd jaar geleden de eerste patatten had geplant en gewonnen,..
In een nota van- toen nog advocaat Georges de Ro uit 1900 over de onteigening van "De Liefde" , eigendom van mijn over-over-grootvader Phili ppe van der Eist, burgemeester van Heembeek van 1889 (hij was al schepen sinds 186 1) tot zijn dood in 1903, lezen we dat in het eerste plan voor de havenuitbreiding krachtens een Koninklijk Besluit van 10/7/1896 in uitvoering van de wet van 11/9/1895 deze onteigening nog niet voorzien was. Er wordt ook vermeld dat door een Koninklijk Besluit van 10/10/1899 een terrein van 51 a 50 ca onteigend werd van het Bureel van Weldadigheid van Heembeek (wellicht een deel van de 'Gemene Beemden') ten voordele van de SA du Canal. De onteigening van 'De Liefde' gebeu rde waarschijnlijk krachtens datzelfde KB . De te onteigenen oppervlakte bedroeg niet minder dan 3 ha 22 a. Het goed begon waar nu de Van
Praetbrug ligt, en de Vachthaven van de BRYC, en liep zo richting Heembeek. Een deel ervan kwam in het kanaal terecht, een deel in de wegenis van de Van Praetlaan, en een deel in het Koninklijk Domein. In een ander document, van
3/10/1910, gaat het over de onteigening voor openbaar nut van een weide van 22 a 35 ca te Heembeek, eigendom van de erfgenamen van Philippe van der Eist, krachtens een Ministerieel Besluit van 15/3/1910 (Staatsblad van 24/3/1910), "goedkeurende een plan van supplementaire gebiedsinnamen in Neder-Over-Heembeek voor de werken van het ZeekanaaL" Als vergelijkingspunten voor de waardebepaling worden niet minder dan 18 onteigeningen voor het Zeekanaal in Heembeek opgesomd, tussen 1900 en 1910, samen goed voor meer dan 18 ha.
Meer dan 10 jaar voor de aanhechting waren de benodigde terreinen dus al eigendom van de SA du Canal, of beschikte deze tenminste over de vereiste dwangmiddelen om ze te verwerven. En dat heeft ze ook gedaan , meer dan 70 ha op de 540 die Heembeek in 1920 nog restten. De SA du Canal had zonder twijfel ook de nod ige bevoegdheid om de werken uit te voeren, zonder dat een gemeente daarbij stokken in de w ielen kon steken.
Rue dr lfu mberl.
..
•
12 APRIL
2001
aan de kade te liggen, verbonden met de spoorweg en gemakkelijk bereikbaar van de nieuwe Vilvoordselaan waar een elektrische tram de reizigers in enkele minuten tot in het centrum van de stad brengt.
• • De industrialisering : nog een drogreden ... De behoefte aan industrieterreinen was een ander argument om de annexatie te verdedigen, al vraagt men zich af waarom, vermits de SA du Canal alle nodige terreinen toch kon onteigenen , en dit ook geenszins verklaart waarom ganse gemeenten moesten aangehecht worden . Een interessante visie op dit aspect vinden we in het reeds aangehaalde document van 3/10/1910. Het is een expertenverslag van Jean Hauwaert, Raymond Foucart en Richard Neybergh, aangesteld bij vonnis van de rechtbank van eerste aanleg van Brussel van 7/5/1910 om een waardebepaling te verrichten van de te onteigenen goederen. Wij citeren (uiteraard in vertaling ... ) : 11
De meerwaarde van die terreinen boven deze van de westelijke oever wordt bewezen doordat de voorkeur van de bouwheren volledig op de overkant was gericht, en terwijl er langs de steenweg op Vilvoorde sinds de recentste onteigeningen geen enkel nieuw gebouw werd opgericht, er aan de overkant de jongste jaren talrijke fabrieken, en niet de minste, werden gebouwd. Wij tellen er 24 vanaf de spoorwegbrug van Laken tot de Drie Fonteinen. Onder de voornaamste : de Molens Ricquier, de molens van de Meunerie Bruxelloise, een creosootbedrijf, een benzinedistilleerderij, de Societé du Chemin de Fer Industrie! de Vilvorde, de Fabrique des Ciments Portland artificiels te Haren, de fabriek van schaliën en producten Eternit, enz. , enz. Een enkele, reeds oude, fabriek, de Molens Drie Fonteinen, bevindt zich op de westelijke oever. Aan de overkant heeft zij magazijnen gebouwd, aangesloten op de industrieële spoorweg, en zij heeft de kosten gedaan om een tunnel onder het kanaal aan te leggen om de grondstoffen die aankomen op de oostelijke oever aan te voeren en de afgewerkte producten er naar toe te voeren . Dit om te signaleren hoe groot, in de huidige stand van zaken, het waardeverschil is tussen de terreinen op beide oevers van het kanaal.
De belanghebbenden willen misschien een zekere industriële meerwaarde inroepen, maar zelfs indien die De experten zouden het grotendeels bij het rechte eind reëel zou zijn , dan zou ze thans toch zeer klein zijn. hebben. Als echte industrie zou er enkel de Cokeries du Inderdaad, het en ige industrieel voordeel van de Marly komen, aan de Budabrug, terreinen bestaat uit hun nabijheid waarvan de bouw reeds in 1920 zou van de steenweg op Vilvoorde en het Sjeank vervolgde : "Ik heb de lijst van begonnen zijn , dus voor de aankanaal. de nieuwe benamingen gezien. Ik heb ze hechting. Maar die stond helemaal Maar als men ziet dat gans de niet allemaal onthouden. De Meerstraat aan de grens van Heembeek met commerciële bedrijvigheid zich aan is nu de rue de Ransbeekstraat; de Vilvoorde. Er zou trouwens een de overzijde van het kanaal afspeelt Beukenstraat is de rue Wimpelberstraat andere oude afspanning voor en er sinds de uitvoering van de De Bosstraat is in twee straten verdeeld : moeten sneuvelen: "Het schipke", werken geen enkel nieuw gebouw Rue des Faînes - Beukenootjesstraat en eigendom van de familie De Cottigwerd opgericht aan deze kant, dan rue du Ramier- Bosduifstraat". nies, ook weer een tak van mijn lijkt dit industrieel voordeel zo proWanneske Vis begreep niet wat Rui bij (Jan Frans De Cattignies voorouders blematisch om realiseren dat het al die straatnamen betekende. zou burgemeester zijn van Heembeek belang ervan zeer relatief is. Sjeank maakte het hem duidelijk : van 1868 tot zijn dood in 1877. Hij "Wan nes, het is niet rui, maar wel ruu, De voorkeur van de industriëlen was de schoonvader van Philippe van uu, dat is de fransenaam voor straat. moet zich fatalerwijze richten op de d~r Eist) . Hebt ge het niet vast ?". oostelijke oever. Daar hebben de Reeds voor WO I was er in Vilvoorde ~ terreinen het driedubbele voordeel 11
13 APRIL
2001
~een cokesfabriek gebouwd, zonder dat het daarvoor
nodig geweest was Vilvoorde bij Brussel te voegen ... Later kwamen er bij de Cokeries du Marly wel belangrijke uitbreidingen, zoals de Produits Chimiques du Marlyin 1929. Maar voor de rest had het toch niet veel te betekenen : de Brasserie de la Marine palmde een deel van het kasteeldomein van Meudon in, en in 1929 en 1931 werd de rest verkocht om er benzinedepots op te richten. Het kasteel zou volledig verdwijnen op twee vervallen paviljoentjes aan de vaart en een poortgebouw aan de Beukenootjesstraat na. Notaris Albert de Ro (6/7/1851- 6/9/1907), die zoveel energie aan de verfraaiing van zijn kasteel Meudon, dat hij pas in 1896 verworven had, spendeerde, en met grote luister in Heembeek begraven werd, zal zich wel in zijn graf omgedraaid hebben
000
Met zijn broer en opvolger als notaris Georges de Ro is het een ander geval. We hebben gezien dat die de aanhechting van Heembeek in de Senaat verdedigde op 22 maart 1921 met krasse beweringen . Hij zou er niet veel genot aan beleven, want hij overleed reeds op 15 juli 1921 Heeft het iets te betekenen dat hij niet zoals zijn broer op het kerkhof van Heembeek, maar op dat van Laken begraven werd ? 00.
Behalve de benzinedepots, een opslagplaats en verderop een fabriek van Solvay kwam er toch niet veel aan de vaart tussen Meudon en de Budabrug. In de andere richting, naar de Van Praetbrug toe, was het nog erger. Daar, aan de kade van de eigenlijke voorhaven, kwam er tientallen jaren helemaal niets. Men had voor de aanleg van het dok blijkbaar gebruik gemaakt van een baggermethode en het slib opgespoten op de terreinen die
vroeger de 'Gemene Beemden' van Heembeek vormden . Vermoedelijk houdt de benaming 'de Zu iger' daarmee verband. Jan Verbesselt getuigde dat in zijn jeugd de kinderen van Heembeek gingen zwemmen in de bezinkingsputten die daar waren aangelegd. Maar verder is er tot lang na de Tweede Wereldoorlog niets mee gebeurd. Het was een desolate vlakte, waarop de Gemene Beemdenstraat en de Generaal Biebuyckstraat doodliepen. De Oorlogskruisenlaan bestond nog niet. Pas in de jaren 60 zou er wat beweging in komen, met de veiling, een houtbedrijf aan de kade, nog wat benzinedepots, enz. Maar ondertussen zat een natuurlijke urbanistische ontwikkeling van Heembeek langs die kant volled ig geblokkeerd gedurende tientallen jaren, en werd het dorp erdoor geïsoleerd. Om nog niet te spreken van het esthetisch uitzicht We hoorden zopas op de radio dat men in het Vlaams Gewest ergens 400 meter betonnen wand van het kanaal naar Willebroek gaat afbreken en vervangen door een glooiende groene berm om het landschap te herwaarderen .. . oo.
Nu ja, wij hebben zicht op de verbrandingsoven, allerlei schroothandels, afvalverwerkingsinstallaties en binnen afzienbare tijd het grootste waterzuiveringsstation van Brussel. Dan hoeft men niet meer te mijmeren over afspanningen en landhuizen met bekoorlijke namen als De Liefde, Meudon, Marly, Versailles, Fontaineblau, 't Schipke langs groene idyllische vaartoevers vanwaar men de plezierboten naar Kapelle-op-den-Bos af en aan ziet varen oo ·
000
Cabaret "A L'AMOUR" 1899
Wim Van der Eist
14 AP R IL Om de integrale tekst van het hoofdartikel volledig te kunnen afdrukken in dit dubbelnummer, hebben we het verenigingsnieuws sterk ingekort en worden de activiteiten van het gemeenschapscentrum Heembeek-Mutsaard niet vermeld, waarvoor enig begrip.
WOPO COMPOS'fMEES'fEP
2001
HEEFT HET VOOR U IN N EOER-OVER-HEEM BEEK?
Het Brussels Instituut voor M ilieubeheer CBIM) wil het thuiscomposteren een nieuwe duw geven. Niet alleen start een ' Brussels Netwerk voor compostmeesters', het BIM plant ook binnenkort enkele Nederlandstalige opleidingen voor compostmeester. De compostmeester is de lokale contactpersoon die als vrijwilliger zijn/haar ervaring en kennis doorgeeft aan buren, vrienden, verenigingen en de plaatselijke schoolgemeenschappen ... Hij/zij moedigt het thuiscomposteren aan en geeft informatie. Uiteraard moet hij/zij daarbij op de hoogte zijn van de technische kantjes. Daartoe voorziet het BIM een gratis o pleiding. "Comité Jean Pain" uit Londerzeel, gespecialiseerd in composteri ngstechnieken, biedt een programma van zeven sessies van drie uur aan. Alle aspecten van het "composteren in de stad" komen aan bod: de theroretische kennis, praktische vorming alsook communicatietechnieken.
KBC Bank & Verzekering Frans Vekemansstraat 89 1120 Brussel tel. 02 266 13 20 fax 02 266 13 21
KBC Verzekeringen Jo Herman Verdunstraat 431 1130 Brussel tel. 02 215 97 78 fax 02 245 74 40
Meer info bij het "Netwerk voor compostmeesters" :
02/218.75.95
KBC Bank & Verzekering
6de VU-kwis - HEEMBEEK-MUTSAARD-HAREN Rubrieken: sport, wetenschap, actualiteit, geschiedenis, geografie, film, T.V., radio ... Wanneer: vrijdag 4 mei 2001 om 20 uur stipt (deuren 19.30 uur) Waar: zaal Familia, F. Vakemansstraat 131 1120 Brussel
.......... Aantal deelnemers per ploeg max. 5 .......... Max. 36 ploegen : tijdig inschrijven is dus de boodschap Inschrijvingsgeld vooraf 500 fr storten op VU Heembeek rekeningnummer 428-4053551-51 met vermelding van de ploegnaam (voor 25 april) of bij iemand van het bestuur.
.. .. .. .. .. Mooie prijzen te winnen ...... * * Advertentie
Ulb&SeiEGEL APRIL
15
2001
BOND VAN GPO'fE EN JONGE GEZINNEN
•
Paaseierenraap ! !
Zaterdag 14 apri I 2001 Komt dat zien, komt erbij In de tuin vind ik een ei En nog en nog en zoveel meer Met kleine vriendjes in de weer Ik voel plezier en hoor gelach He t is weer dé Paaszaterdag Dan gaan we naar de Kriekelaar Met peuters, kleuters a/tegaar. Ouders en kinderen zijn vanaf 10.30 uur welkom voor spelletjes in De Kriekelaar, Gallaitstraat 86 1030 Schaarbeek. Om stipt 11 uur eierenraap ! Om 11 .30 uur koffie en babbel. Kostprijs 80 fr per kind ter plaatse te betalen . Elk kind zorgt zelf voor zijn/haar mandje. Inschrijven vóór 11 april noodzakelijk b ij ChristineDe Backer-De Meerleer tel. 02/245.68.18. We vertrekken met eigen vervoer achter de kerk om 10 uur stipt (geef een seintje als je wil meerijden), of je mag ook rechtstreeks gaan. Organisatie : BGJG Schaarbeek en NederOver-Heembeek, i.s.m. het Gemeenschapscentrum De Kriekelaar en met de steun van schepen Luc Denys.
Geleid bezoek aan " Living Tomorrow " Op zaterdag 5 mei organiseren wij onder deskundige leiding van een gids een rond leiding aan het "2de Huis van de toekomst". Dit duurt ongeveer 1.30 uur en start om 10 uur. De prijs bedraagt 270 fr. Kinderen vanaf 10 jaar mogen deelnemen, zij die jonger zijn en er écht interesse voor tonen mogen ook mee. We vertrekken met eigen vervoer achter de kerk om 9.35 uur stipt (geef een seintje als je wil meerijden), of je mag rechtstreeks gaan. Doordat de inschrijvingen beperkt zijn, en je natuurlijk zeker wil zijn dat je meekan, geef je op voorhand je naam door aan Ann Van Driei-Christiaens tel. 02/262.29.64 of Nadine Notredame-Van Velsen tel. 02/262.22 .15. Alle geïnteresseerden zijn welkom, als bondslid krijg je voorrang. Nadien is er mogelijkheid om met diegenen die het wensen een glaasje te gaan drinken.
WANDEL MEE Zondag 8 april
Essenbeek- Halle Dagwandeling in het Halierbos ± 19 km. 09.30 achter de kerk van N.O .H. 10,00 aan de Sint-Jozef en SintFranciscuskerk te Essenbeek
CHIPO SAG NEDEP-OVEP-HEEMBEEk
kAJ-MEISJES
Op vrijdag 20 april wordt iedereen verwacht in Familia, F. Vekemansstraat 131 1120 Brussel voor de jaarlijkse Chirofuif waar de nodige ambiance verzekerd zal zijn.
! ! Wij zoeken vrachtwagen ! ! Dan hebben we ook nog een praktisch probleem voor het bivak van deze zomer. Vanaf dit jaar kunnen we niet meer over de vrachtwagen beschikken om ons materiaal naar de kampplaats weg te doen en te komen halen. Daarom doen we een oproep naar iedereen die over een vrachtwagen beschikt en op 3 en/of 18 augustus vrij is om ons uit de nood te helpen. U zou er ons een groot plezier mee doen.
JONGEREN MAKEN BEWEGING
Hey meiden Zoals altijd vliegen we er weer eens stevig in en wel op de volgende bijeenkomsten. Vrijdag 13 april is het de beruchte Goede Vrijdagactie om deze gekke wereld weer eens een beetje beter te maken. Verdere afspraken volgen nog. Vrijdag 20 april komen we samen in de Kleun, F. Vekemansstraat 116 1120 Brussel om ons eens goed te amuseren. We beginnen eraan om 19 uur en we eindigen rond 21 uur. En tenslotte op vrijdag 18 mei vliegen we er opnieuw in van 19 tot 21 uur in de Kleun. Zorg er maar voor dat jullie daar allemaal staan want zonder jullie is het toch niet hetzelfde. Dus ben je een meisje en ben je ouder dan 12 en jonger dan of net 16 kom dan maar gerust af. Als je je nu echt nog iets afvraagt en maar geen oplossing kunt bedenken voor je " probleem". aarzel dan zeker niet om eens te bellen naar mij. Ann eleen, op nummer 02/241.10.16. Of stuur gerust een e-mailtje naar :
[email protected] Zo wij hebben er alvast zin in. jullie hopelijk ook! De kern
kiND
EN
GEZIN
Consultatiebureau voor het jonge kind in Neder-Over-Heembeek
Kind en Preventie Leo-XIII-straat 11 , F. Vekemansstraat 145 1120 Brussel Zittingen voor het 2de kwartaal van 2001 Donderdag: 5, 12 en 19 april 3, 10, 17 en 31 mei 7, 14 en 21 juni telkens om 9 uur Maandag : 23 april, 21 mei en 25 juni telkens om 17.30 uur Info en afspraken tel. 02/511 .25.97 elke werkdag van 9 tot 12 uur
Voor verdere en andere inlichtingen kan u contact opnemen met Kurt Sterckx tel. 02/268.84.46 en Eddy De Backer, e-mail :
[email protected]
CAC'fUSCLUB PEYO'fE Plantenbeurs 12 en 13 mei Cactusclub Peyote organiseert haar 3de plantenbeurs. De leden van de club zullen tijdens deze beurs planten waaronder cactussen, vetplanten, vleesetende planten, rots- en potplanten te koop aanbieden . De beurs is een gelegenheid om informatie te verschaffen aan het brede publiek over de cul tuur en de verzorging van d eze plantensoorten, je kan ook inlichtingen krijgen over onze club. De plantenbeurs zal net zoals vorig jaar plaats vinden in de zaal van café De Regenboog, F. Vekemansstraat 192 1120 Brussel t ijdens het weekend van 12 en 13 mei telkens van 10 tot 18 uur. Info : Filip Vanluyten, Meibloemstraat 17 1120 Brussel tel. 02/262.15.90 E-mail :
[email protected]
.__B_~_oE_o_E~_s_cH_A_P_v_A_N_sc_H_E~_P_E_NH_E_uv_E___.LI
U iI
B.P. 1020 Brussel2 1/ 1754
. . ._ . . spie ge I
Pensenkermis Welkom op de 1ste pensenkermis van de Broederschap van Scherpenheuvel op zaterdag 7 april vanaf 12 uur in het parochiecentrum Familia, F. Vekemansstraat 131 1120 Brussel. Inlichtingen: Daniël Sterckx tel. 0476/705.488 en/ of Eddy D'Haes tel. 02/268.21.60
Belgiê · Belgique
28" jaargang - nr 4 april2001
Maandelijks Tijdschrift van het Gemeenschapscentrum Heembeek- Mutsaard
127ste BEDEVAART NAAR SCHERPENHEUVEL Heel de parochie wordt uitgenodigd om op zaterdag 5 mei met zoveel mogelijk mensen van Neder-Over-Heembeek en Mutsaard naar Scherpenheuvel te gaan en er samen Maria te huldigen. Hier enkele mogelijkheden om bij ons aan te sluiten : TE VOET HEEN EN TERUG, vertrek 5 mei om 4.30 uur aan de kerk, terug 6 mei rond 18 uur aan de kerk. Prijs 1.000 fr (overnachting inbegrepen). Inschrijven voor overnachting verplicht voor 28 april tel. 02/268.68.80 (Jean De Neef). TE VOET HEEN EN MET DE BUS TERUG : vertrek 5 mei om 4.30 aan de kerk, prijs 500 fr (bus inbegrepen), Inschrijven tel. 02/268.68.80 (Jean De Neef). SPECIALE BEDEVAARTBUS: vertrek 14.45 aan de kerk in NederOver-Heembeek, terug rond 21 uur. Prijs 400 fr,. Inschrijven zusters Neder-Over-Heembeek tel. 02/262.02.28 of bij zuster lda Mutsaard tel. 02/262.05 20 en in de kerk van Neder-OverHeembeek op 7, 8, 14, 15,21 en 22 april. OP EIGEN KRACHT: afspraak om 16.30 uur aan jeugdhuis "Boemelken" (300 m voor de Basiliek). Koffietafel in Scherpenheuvel : in de "Leeuw van Vlaanderen" is er een gezamenlijke koffietafel voorzien voor alle ingeschrevenen. Prijs 300 fr.
Verantwoordelijke uitgever: E. Oe Filette, Kasteel Beyaardstraat 94 • 1120 Brussel
c
Uilenspiegel is het informatieblad van het Gemeenschapscentrum Heembeek-Mutsaard
0
Werken verder mee:
L
P. Ceulemans, W. Van der Eist, F. Coomans, J.P. Van Steenberghe, Fr. Fonteyn, L. Wijnant, de leerlingen van Heemschool 11 en de diverse verenigingen , scholen en instellingen van Heembeek-Mutsaard.
0 F 0 N
Teksten voor de meiuitgave van " Uilenspiegel" moeten uiterlijk op woensdag 11 april op het secretariaat van het Gemeenschapscentrum zijn. tiet Gemeenschapscenlll)m respecteert uw privacy. Uw adres gebruiken we uitsluitend om u "Uilenspiegel' toe te zenden en om u op oe hoogte te hou(len van wat reilt en zellt 1n het gemeenschapsleven in Heembeek-Mutsaard en Brussel. U kunt uw gegevens in ons bestand altijd inkijken of aanpassen zoals voorz1en in de wet van 8 december 1992 ter bescherming van de privacy. Ons bestand zal in het openbaar register van geautomatiseerde verweri
Wij hopen op een talrijke opkomst.
Tauerne
"IN DEN ACHTSTEN HEMEL" Tel. 02/262.27.49 Peter Benoitplein 1 1120 Neder-Ouer-Heembeek *
sfeervol interieur in "Art-Nouveaustijl", verzorgde kledij gewenst. *
uitgebreide en verzorgde kleinrestauratie van 12 tot 14 en van 16 tot 20 uur. *
diverse ijsjes, wafels en warme appeltaart zijn na de middag continu verkrijgbaar. *
een grote en unieke keuze aan streekbieren en klassieke bieren, alsook een uitmuntende selectie alcohols en wijnen staan op de kaart.
Open elke werkdag van 11.30 tot 22.30 uur. Gesloten op zaterdag, zondag en feestdagen.
