KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN
HIVA-beroepsprofiel Tegelzetter
Hoger instituut voor de arbeid
Tegelzetter
Inhoud _____
Inleiding
5
1. Omschrijving 1.1 Domein 1.2 Beroepsinhoud
5 5 6
2. Takensamenstelling 2.1 Voorbereidende taken 2.2 Uitvoerende taken 2.2.1 Plaatsen van vloertegels op een verse dekvloer 2.2.2 Plaatsen van vloertegels op een bestaande (verharde) dekvloer 2.2.3 Plaatsen van wandtegels 2.2.4 Betegelen van terrassen 2.3 Ondersteunende taken
6 10 13 14 21 23 26 30
3. Arbeidsorganisatie
31
4. Bijzondere arbeidsomstandigheden
31
5. Beroepshoudingen
32
6. Overzicht vereiste kwalificaties 6.1 Kennis 6.2 Vaardigheden 6.3 Attitudes
33 33 34 34
7. Specifieke kwalificatieproblemen
34
8. Verklarende woordenlijst
35
3
4
Tegelzetter
Inleiding _____ Het profiel van de tegelzetter maakt deel uit van een reeks beroepsprofielen die door het HIVA opgesteld werden in opdracht van het FVB. Het beroepsprofiel van de tegelzetter is als volgt opgebouwd. In een eerste deel wordt het beroep afgebakend en worden de voornaamste activiteiten van de tegelzetter omschreven. In een tweede deel wordt het beroep van tegelzetter uiteengelegd in de verschillende taken die het omvat. Aan dit takenoverzicht worden telkens de vereiste kennis en vaardigheden gekoppeld die de tegelzetter dient te verwerven om zijn beroep naar behoren uit te voeren. In deel 3 worden een aantal specifieke elementen van de arbeidsorganisatie in kaart gebracht, met daarbij aansluitend een vierde luik over de arbeidsomstandigheden waarin de tegelzetter werkt. In deel 5 worden de voornaamste beroepshoudingen omschreven en in deel 6 worden de vereiste kwalificaties zoals afgeleid uit het takenoverzicht nog eens omschreven. In het zevende deel worden de ervaren kwalificatieproblemen in het beroep van tegelzetter geschetst. Ten slotte volgt een verklarende woordenlijst.
1. Omschrijving _____ 1.1
Domein
Een Koninklijk Besluit bepaalt de voorwaarden tot de uitoefening van de beroepswerkzaamheden van een aannemer tegelzetter in de kleine en middelgrote handels- en ambachtsondernemingen.1 Volgens het KB omvat het beroep aannemer tegelzetter: – het plaatsen van alle soorten tegels uit al dan niet gebakken materialen, ongeacht hun vorm of kleur, met of zonder het voorbereidend werk (sorteren, kalibreren dan wel bevochtigen van tegels; het aanaarden, nivelleren dan wel samenstellen of aanbrengen van bindmiddelen of lijm met het oog op het plaatsen van tegels); – het plaatsen van geprefabriceerde tegelelementen; – het uitvoeren van herstellingen of veranderingen aan voormelde werken. Volgens het KB mag een getuigschrift aan een persoon die de beroepswerkzaamheid van aannemer tegelzetter wenst uit te oefenen slechts worden uitgereikt wanneer bewezen wordt dat aan al de hierna opgesomde kennis is voldaan: – kennis van het bedrijfsbeheer; – theoretische beroepskennis dewelke omvat: - materiaalkennis; - materieelkennis (gereedschappen, toestellen en apparaten);
1
KB van 6 december 1968 (BS van 31 januari 1969) gewijzigd bij KB van 21 april 1972 (BS van 27 mei 1972), KB van 3 oktober 1978 (BS van 28 oktober 1978), KB van 18 april 1980 (BS van 3 juni 1980) en de Wet van 25 februari 1987 (BS van 20 maart 1987).
5
- kennis van de te volgen werkmethoden; - kennis van het opstellen van uitvoeringsplannen; – praktische beroepskennis; – kennis van wetten en reglementen. 1.2
Beroepsinhoud
Het plaatsen van tegels heeft tot doel vloeren en wanden te bekleden om ze te beschermen en ze te verfraaien. De tegelzetter bekleedt op basis van een tekening of op aanwijzing, wanden, vloeren, trappen, dorpels, vensterbanken en terrassen met tegels. Hij doet dat met behulp van mortel of lijm. In principe begint de tegelzetter te werken na de uitvoering van alle ruwbouw- en stukadoorswerken, de plaatsing van buizen voor de verwarming en de sanitaire uitrusting, de elektriciteitsinstallatie, het buitenschrijnwerk en de plaatsing van domotica. In de praktijk komt het voor dat de tegelzetter eerst de muren moet cementeren en de dekvloer moet leggen. Het bekleden met tegels gebeurt nadat de te bewerken oppervlakken voorbewerkt zijn. In principe betegelt men eerst de muren en daarna de vloer. De tegelzetter werkt vaak in loondienst van een bouwbedrijf, soms zelfstandig. Bovendien is de plaatsing dikwijls verbonden aan een verkoophuis. Het tegelzetten kan ruwweg ingedeeld worden in volgende fasen: – voorbehandelen van de ondergrond; – uitzetten van de passen; – plaatsen van de tegels; – verrichten van het voegwerk.
2. Takensamenstelling _____ In deze rubriek wordt aangegeven welke de voornaamste taken en de daarbij uit te voeren activiteiten zijn. Wanneer het uitvoeren van een bepaalde activiteit een bijzondere kennis of specifieke vaardigheid vereist, dan wordt dit aangegeven in de rechterkolom van de volgende tabellen. In paragraaf 2.2 behandelen we het plaatsen van vloertegels op een verse dekvloer, in paragraaf 2.3 het plaatsen van vloertegels op een bestaande dekvloer, in paragraaf 2.4 het plaatsen van wandtegels en in paragraaf 2.5 het betegelen van terrassen. In paragrafen 2.1 en 2.6 behandelen we respectievelijk de gemeenschappelijke voorbereidende en ondersteunende activiteiten. Enkel het plaatsen van vloertegels op een verse dekvloer wordt in extenso beschreven. Hiermee willen we geenszins suggereren dat deze opdracht belangrijker zou zijn dan de andere opdrachten die de tegelzetter uitvoert. Wel is het zo dat we ons onder volgende hoofdingen beperken tot een weergave van die activiteiten die duidelijk verschillend zijn van de activiteiten die bij het plaatsen van tegels op een verse dekvloer uitgevoerd worden. We overlopen de taken aan de hand van volgende tabellen: VOORBEREIDENDE TAKEN − Planning van de werkzaamheden (tabel 1) − Voorbewerken van de te bewerken oppervlakten tot ze egaal en waterpas zijn (tabel 2)
6
Tegelzetter
− Andere voorbereidende werkzaamheden (tabel 3)
7
UITVOERENDE TAKEN − Plaatsen van vloertegels op een verse dekvloer - Uitpassen van het lokaal (tabel 4) - Leggen van de dekvloer (tabel 5) - Plaatsen van de tegels (tabel 6) - Afwerken (tabel 7) − Plaatsen van vloertegels op een bestaande (verharde) dekvloer (tabel 8) − Plaatsen van wandtegels (tabel 9) − Betegelen van terrassen (tabel 10) ONDERSTEUNENDE TAKEN (tabel 11)
8
Tegelzetter
9
Aantekeningen
2.1
Voorbereidende taken
Tabel 1.
Voorbereidende taak: planning van de werkzaamheden
Uit te voeren activiteiten Lezen van de tekening van de architect of de aannemer Opmaken van een legplan (werktekening) bij het ontbreken van een tekening van een architect of een aannemer
Bijzondere kennis en/of vaardigheden •
•
•
•
Controleren van de haaksheid van het te betegelen lokaal
• • •
Vaststellen van de hoeveelheid tegels en andere grondstoffen (zand, cement, ...) die nodig zullen zijn
•
•
Nazicht van de oppervlaktetoestand van de ondergrond Nazicht van de ondergrond
Tabel 2.
•
•
Kunnen begrijpen van een plan of werktekening, de legende, de symbolen en de schaal Kunnen vaststellen van de grootte van het te betegelen oppervlak Ruimtelijk voorstellingsvermogen: een te betegelen oppervlak in gedachten zodanig in een aantal vlakken indelen dat met zo min mogelijk passen en meten een zo groot mogelijk oppervlak kan worden betegeld Rekenkundig inzicht: veelvuldige metingen verrichten en berekeningen maken in m, m² en m³ en andere eenheden Kunnen omgaan met een winkelhaak Kennis van de loodtechnieken Kennis van de tolerantienormen Rekenkundig inzicht: veelvuldige metingen verrichten en berekeningen maken in m, m² en m³ Materiaalkennis: kennis van de grootte van de tegels en kennis van de grondstoffen Materiaalkennis: kennis van de oppervlaktetoestand van de ondergronden (beton, dekvloer, ...) en er een oordeel over kunnen vormen (ruwheid, cohesie, vochtigheid, netheid) Beheersen van de lood- en pastechnieken om de vlakheid, horizontaliteit, hoogteverschil en/of helling vast te stellen
Voorbereidende taak: voorbewerken van de te bewerken oppervlakten tot ze egaal en waterpas zijn
Uit te voeren activiteiten
Bijzondere kennis en/of vaardigheden
Uitbreken van een bestaande vloer (indien nodig) (Mechanisch) wegbeitelen, opruien en ruw maken van de oneffenheden
• •
Opvullen van gaten en grote scheuren met specie
•
Nagaan of het voorbewerkte oppervlak pas is
•
Oppervlakken stofvrij maken
Handvaardigheid: kunnen omgaan met hamer en beitel Kennis van de werking van de gebruikte machines Materiaalkennis: kennis (soorten, hoeveelheden) van de grondstoffen om vulspecie aan te maken. De exacte mengverhoudingen kennen Beheersen van de lood- en pastechnieken
Tegelzetter
11
Aantekeningen
Tabel 3.
Voorbereidende taak: andere voorbereidende werkzaamheden
Uit te voeren activiteiten Voorbehandelen van de te betegelen oppervlakten in functie van hun hoedanigheid (bv. via primer op een bestaande (verharde) dekvloer, egalisatielaag, aanhechtingslaag) Verifiëren van de gelijke dikte van de tegels
Bijzondere kennis en/of vaardigheden • •
•
• •
Onderdompelen van de te bewerken tegels (indien nodig) Aanmaken van allerhande species (indien dit mogelijk is)
•
•
•
Kunnen beoordelen van de ondergrond Kennis van de verschillende bewerkingsproducten (eigenschappen, soorten) en hun toepassingen Kunnen op een correcte en efficiënte manier bestrijken van een oppervlak Kunnen lezen en interpreteren van de verpakkingsetiketten Kunnen nameten van de tegels Materiaalkennis: kennis van de fysische eigenschappen van de tegels Materiaalkennis: de exacte mengverhoudingen van de verschillende grondstoffen kennen Handvaardigheid: kunnen aanmaken van de specie op een zo efficiënt (zuinig, schoon, ...) mogelijke manier
Mengen van tegels uit verschillende dozen Metselen van muurtjes voor bad, douche en dorpels
•
Plaatsen van een onderkader
•
•
Basiskennis van het metselen Basiskennis van het metselen en timmeren, omdat het onderkader op de plaats waar de douche of het bad komt gemetseld, getimmerd of gelijmd (bij prefab-onderkader) kan worden Materiaalkennis: kennis van de bestaande prefab-onderkaders en van de manier waarop ze geplaatst worden
Tegelzetter
13
Aantekeningen
2.2
Uitvoerende taken
2.2.1 Tabel 4.
Plaatsen van vloertegels op een verse dekvloer Uitvoerende taak: uitpassen van het lokaal
Uit te voeren activiteiten
Bijzondere kennis en/of vaardigheden
Op hoogte plaatsen van de pastegels
•
•
Beheersen van de pas- en loodtechnieken om de pastegels in de vier hoeken van het lokaal op hoogte te plaatsen met behulp van een waterpasinstrument Kunnen werken met een waterpasinstrument
Aanbrengen van een lat op waterpas op de pastegels in de korte zijden van het lokaal Bepalen van de beginlijn
•
Afbakenen van een werkstrook
•
Aanbrengen van extra reien op pas (bij een groot oppervlak)
Kunnen spannen van een koord tussen de twee latten, achter de eerste rij tegels langs de lange muurzijde, nadat één rij tegels in de breedte van het lokaal droog is geplaatst Correct kunnen spannen van een tweede koord op een afstand van enkele tegels
Tegelzetter
15
Aantekeningen
Tabel 5.
Uitvoerende taak: leggen van de dekvloer
Uit te voeren activiteiten
Bijzondere kennis en/of vaardigheden
Aanbrengen van de randisolatie
• •
Aanbrengen van een scheidingsmembraam
Aanmaken van de dekvloerspecie (indien dit niet op voorhand gedaan is)
•
•
•
•
Storten en aanbrengen van de dekvloerspecie, rekening houdend met het niveau (verloop) Aanbrengen van uitzetvoegen (profielen) en matkaders in de dekvloer (indien nodig) Aftrekken van de dekvloerspecie over heel de strook met dekvloerijzers (reilat)
Kunnen bewerken van het isolatiemateriaal Materiaalkennis: kennis van de verschillende soorten isolatiematerialen, hun eigenschappen en hun handelsmaten Materiaalkennis: kennis van de verschillende soorten materialen, hun eigenschappen en hun handelsmaten die kunnen gebruikt worden als scheidingsmembraam Kennis van de verschillende soorten dekvloeren, hun eigenschappen en hun toepassingen Materiaalkennis: de exacte mengverhoudingen kennen van de verschillende grondstoffen Zie profiel dekvloerlegger
•
Kunnen aandammen Maatgevoel: de dekvloermortel weten te doseren door ze strook per strook tussen de reien te verdelen
•
Materiaalkennis: kennis van de bestaande profielen
•
•
Handvaardigheid: kunnen hanteren van de dekvloerijzers (reilat)
Tegelzetter
17
Aantekeningen
Tabel 6.
Uitvoerende taak: plaatsen van de tegels
Uit te voeren activiteiten
Bijzondere kennis en/of vaardigheden
Aanmaken van de mortel(pap) en de legmortel
•
Materiaalkennis: de exacte mengverhoudingen kennen
Geleidelijk verspreiden op de dekvloer (indien nodig)
•
Zie opmerking
Knippen, snijden of zagen van tegels (indien nodig)
•
• • •
Leggen van de tegels in de mortelpap volgens het gevraagde patroon
•
•
Controle van de hoogte en de pas en eventueel doorvoeren van correcties
• •
Handvaardigheid: onder de knie hebben van de verschillende knip-, snij- en zaagtechnieken voor tegels Kunnen uitknippen van de tegels met een tang Kunnen maken van gaten met een punthamer Kunnen bedienen van allerlei zaaginstrumenten gaande van een handzaag voor gewone tegels tot de elektrische waterzaag (cirkelzaag) Handvaardigheid: tegels en natuursteen kunnen hanteren en vlot kunnen zetten langs de koord en tussen de voegkoord Ruimtelijk voorstellingsvermogen om het gevraagde patroon juist aan te brengen Materiaalgevoel: weten dat de tegel juist ligt Beheersen van de pas- en loodtechnieken
Zachtjes aankloppen van de tegel met rubberen hamer Verplaatsen van de voegkoord
Merken we op: – dat het leggen van de tegels in een mortelbrij niet altijd gebeurt. Soms worden de tegels rechtstreeks in de dekvloer gelegd (vers in vers) zonder voorafgaandelijke verspreiding van de mortelbrij of lijm; – dat bij natuursteen men witte mortel legt met een troffel op de dekvloer en men doorgaans geen voegkoord gebruikt (men legt de tegels koud tegen koud).
Tegelzetter
19
Aantekeningen
Tabel 7.
Uitvoerende taak: afwerken
Uit te voeren activiteiten
Bijzondere kennis en/of vaardigheden
Verwijderen van de te hoog zittende randisolatie
•
Aanbrengen van de plinten
•
Aanbrengen van de voegbrij
•
Inwassen van de voegbrij
•
Verstrooien en afborstelen van droogpoeder
•
Voegen effenen
•
Kunnen afknippen van de randisolatie Kunnen aanbrengen van de cementbepleistering tegen de muur, lijmen van de tegels, voegen met de hand en daarna afborstelen De exacte mengverhoudingen kennen Handvaardigheid: met een rubberschraper de brij over de tegels kunnen verspreiden Kennis van de bestaande soorten droogpoeders, hun eigenschappen en de manier waarop ze in de handel zijn Handvaardigheid: met de borstel draaiende over de voegen borstelen
Oppoetsen van het geheel met een spons of natte vod
Merken we op dat sommige tegels zoals bv. rustieke tegels (natuursteen, ...) niet worden ingewassen. Het invoegen van brede voegen gebeurt voeg per voeg met een voegijzer. Hierbij moet de tegelzetter zorgvuldig te werk gaan omdat er geen voegspecie op de tegels mag te zien zijn.
Tegelzetter
21
Aantekeningen
2.2.2
Plaatsen van vloertegels op een bestaande (verharde) dekvloer
De voorbereidende en ondersteunende taken zijn bij het plaatsen van vloertegels op een bestaande dekvloer ongeveer dezelfde als bij het traditioneel plaatsen. Enkel wanneer natuursteen wordt gelijmd (wat zelden voorkomt) moet deze op voorhand worden gekalibreerd (voorbereidende taak). Ook bij de uitvoerende taken zijn de activiteiten bij het uitpassen en het afwerken ongeveer dezelfde als bij het plaatsen in een dekvloer. Deze activiteiten zullen we hier dan ook niet meer behandelen. Tabel 8.
Uitvoerende taak: plaatsen van vloertegels op een bestaande (verharde) dekvloer
Uit te voeren activiteiten
Bijzondere kennis en/of vaardigheden
Aanmaken (mengen) van de lijm (mortellijm of pasta)
• •
Aanbrengen van de lijm
•
Plaatsen van de tegels
•
Controle van de hoogte en de pas
•
•
Schoonmaken van de voegen en de tegels
•
(Uit)knippen, snijden of zagen van tegels indien nodig
•
De exacte mengverhoudingen kennen Materiaalkennis: kennis van de soorten lijm, hun eigenschappen en de manier waarop ze in de handel zijn Kennis van de verschillende lijmtechnieken zoals floaten (lijmen van de ondergrond), buttering (lijmen van de tegels) en het dubbel verlijmen Handvaardigheid: kunnen hanteren van de tegels en ze zetten tussen de voegkoord, in de gaten van een rooster Materiaalgevoel: voelen en zien dat een tegel juist ligt en kunnen aanbrengen van correcties Beheersen van de lood- en pastechnieken Snel kunnen opwrijven van de tegels met een natte doek voordat de lijm verhardt Materieelkennis: kunnen bedienen van allerlei knip-, snij- en zaaginstrumenten
Tegelzetter
23
Aantekeningen
2.2.3
Plaatsen van wandtegels
Ook bij het plaatsen van wandtegels zijn de voorbereidende en de ondersteunende taken ongeveer dezelfde als bij het leggen van vloertegels. Daarom nemen we deze tabellen hier niet meer op. Tabel 9.
Uitvoerende taak: plaatsen van wandtegels
Uit te voeren activiteiten
Bijzondere kennis en/of vaardigheden
Vastklemmen van reien
•
Aanmaken van de (mortel)lijm
•
Insmeren van de muur met lijm
•
•
Plaatsen van de tegels
•
•
Controleren van de pas Plaatsen van profielen in de hoeken of bij ‘hindernissen’ (bv. wasbak) In verstek zagen van tegels wanneer geen profielen worden gebruikt
•
• •
•
Kunnen vastklemmen van een op pas gezette rei tussen twee muren op één tegelrij boven de vloer Materiaalkennis: kennis van de soorten en de eigenschappen van lijmen en hoe ze aan te maken (exacte mengverhoudingen) Vlot kunnen hanteren van een getande spatel, waarbij vooral de buitenhoeken goed moeten worden ingesmeerd Het elastisch kunnen voegen van de binnenhoeken Handvaardigheid: met een draaiende beweging de tegels zetten tussen de aangebrachte voegkoord van beneden naar boven, waarbij de voegkoord mee wordt verplaatst Zie opmerking Materiaalgevoel: voelen en zien dat een tegel juist zit en kunnen aanbrengen van correcties Materiaalkennis: kennis hebben van de bestaande profielen Kunnen plaatsen van profielen Handvaardigheid: verschillende zaagtechnieken onder de knie hebben
Verwijderen van de rei en plaatsen van de onderste tegelrij Aanmaken van de voegspecie
• •
Inwassen van de tegels
•
Kennis van de soorten voegspecie Kennis van de exacte mengverhoudingen Kunnen uittrekken van de voeg met een voegpallet of een spons (met voegbrij die over de tegels wordt geveegd)
Het geheel schoonvegen met een zachte doek Plaatsen van het toezichtskader
•
Kennis van de verschillende soorten toezichtskaders en hun toepassingen
Tegelzetter
25
Aantekeningen
Merken we op: – dat het kan voorkomen, alhoewel eerder uitzonderlijk, dat een muur eerst bepleisterd moet worden vooraleer de tegelzetter kan beginnen met het plaatsen van de wandtegels. Voor een overzicht van de uit te voeren cementeringstaken en de vereiste kennis verwijzen we naar het desbetreffende profiel; – dat het plaatsen van muurtegels op mortel in sommige uitzonderlijke gevallen nog voorkomt. 2.2.4
Betegelen van terrassen
Bij het leggen van terrastegels komen ongeveer dezelfde voorbereidende en ondersteunende taken voor als bij het plaatsen van vloertegels. Vandaar dat deze tabellen hier niet worden opgenomen. Toch wijzen we er hier op dat het berekenen en de controle van de helling een extra voorbereidende activiteit is bij het betegelen van een terras. Hiervoor moet de tegelzetter het niveau van de helling kunnen berekenen. Naar uitvoerende taken toe is er een grote gelijkenis tussen het plaatsen van terrastegels en het plaatsen van vloertegels op een verse dekvloer. Toch zullen we in onderstaande tabel alle uitvoerende taken van het betegelen van terrassen opnemen.
Tegelzetter
27
Aantekeningen
Tabel 10. Uitvoerende taak: betegelen van terrassen Uit te voeren activiteiten
Bijzondere kennis en/of vaardigheden
Aanbrengen van de pastegels
•
•
•
Beheersen van de pas- en loodtechnieken om met behulp van een waterpas en schietlood enige pastegels aan te brengen op het hoogste en het laagste punt van het terras rekening houdend met de helling van het terras Kunnen controleren, inschatten en eventueel melden van problemen met de afwatering van de ondergrond of van een bestaand terras Kennis van terrasconcepten
Aanbrengen van reien op de pastegels Beide reien verbinden met een koord Aanbrengen van de afboording van het terras (bv. arduinen afboording) Aanmaken van de mortel Aanbrengen van een scheidingsmembraam of eventueel een primer
•
•
Materiaalkennis: weten welke materialen geschikt zijn voor het maken van de afboording Kennis van de exacte mengverhoudingen
•
Materiaalkennis: soorten primers voor verschillende soorten ondergrond Kennis van de hellingschappe en soorten vochtisolaties
Gieten van de mortel op de (betonnen) ondergrond
•
Kunnen in de hand houden van de juiste hoeveelheid mortel
Aftrekken van de mortel
•
Kunnen hanteren van de aftrekijzers
Plaatsen van de tegels in de mortel met een rechte voeg Aanmaken van waterdichte voegspecie
•
•
Kunnen hanteren van de tegels Kunnen maken van dilatatievoegen
•
Kennis van de exacte mengverhoudingen
•
Inwassen van de tegels met behulp van een rubberschraper Verstrooien en afborstelen van droogpoeder
De voeg tussen de muur en de bovenste tegel van het terras opvullen met siliconen
•
•
Materiaalkennis: kennis van de bestaande soorten droogpoeders, hun eigenschappen en de manier waarop ze in de handel zijn Materiaalkennis: kennis van de siliconen, hun eigenschappen en de manier waarop ze in de handel zijn
Tegelzetter
29
Aantekeningen
2.3
Ondersteunende taken
Tabel 11. Ondersteunende taken Uit te voeren activiteiten Reinigen van de eigen uitrusting en het eigen gereedschap Schoonhouden van de eigen werkplek
Bijzondere kennis en/of vaardigheden •
Materieelkennis: kennis van de gebruikte materialen
•
Kennis van bouwplaatsorganisatie
Deuren uit de hengels halen en terugplaatsen Schaven van deuren
•
Kennis van schaaftechnieken wanneer bv. de deur moet bijgeschaafd worden omdat anders de deur na het leggen van de tegels niet meer dicht gaat
Wegnemen en terugplaatsen van stopcontacten
•
Basiskennis van elektriciteit
Wegnemen en terugplaatsen van sanitaire installaties
•
Basiskennis van sanitaire installaties (loodgieterswerk)
Algemene opmerkingen: – voor een meer uitgebreide beschrijving van de uit te voeren taken bij het leggen van een dekvloer en het bepleisteren van muren verwijzen we naar de desbetreffende beroepsprofielen; – een mozaï ekvloer wordt steeds gekleefd. Hierbij moet aandacht geschonken worden aan de juiste kleefrichting. Na het aantrekken van de lijm moet het kleefpapier zorgvuldig verwijderd worden zodat er geen kleefrestanten achter blijven; – soms worden tegels geplaatst in harsmortel (epoxy-hars), zoals in melkerijen, slagerijen, laboratoria, ... Hierbij moet men zeer secuur te werk gaan en tegel per tegel plaatsen en onmiddellijk schoonvegen. Ook het voegwerk gaat tegel per tegel. Aangezien het om een giftig product gaat veronderstelt dit een grondige kennis van het product en de geldende veiligheids- en gezondheidsvoorschriften; – tegelzetters plaatsen eveneens tegels op doorgangen (deuringangen, ...), vensterbanken en trappen. Voor het plaatsen van tegels op dorpels en vensterbanken zijn geen extra vaardigheden vereist. Het plaatsen van tegels op trappen daarentegen vereist extra vaardigheden en kennis. Deze situeren zich vooral op het exact kunnen inschatten en berekenen van de hoeveelheid tegels die nodig zijn en het esthetisch verantwoord kunnen betegelen bij een draaiende trap. Beide vereisen een gedegen ruimtelijk voorstellingsvermogen (ruw kunnen uittekenen van de te betegelen treden op een muur), rekenkundig inzicht en zin voor esthetiek. Bovendien moet men de treden kunnen verbreden en versmallen zodat men tot een ideale looplijn komt.
Tegelzetter
3. Arbeidsorganisatie _____ Tegelzetters werken ofwel als werknemer in dienst van een aannemer (tegelzettersbedrijf), ofwel als zelfstandig ondernemer. Op de bouwplaats bestaat een tegelzettersequipe gewoonlijk uit twee tegelzetters en een diender. De verdeling van de aard van het werk gebeurt in functie van de vakbekwaamheid. Toch stellen we vast dat de functie van zuivere diender als dusdanig hoe langer, hoe minder voorkomt. Er bestaan bedrijven die zich specialiseren in het werken met epoxy’s en andere harsen, terwijl andere tegelzettersbedrijven dit werk in onderaanneming uitbesteden. Er bestaan ook bedrijven die zich enkel toeleggen op het verlijmen van tegels. De tegellijmer werkt uitsluitend op reeds door andere bewerkte ondergronden, zodat het egaliseren van wanden en vloeren niet van toepassing is.
4. Bijzondere arbeidsomstandigheden _____ Met bijzondere arbeidsomstandigheden verwijzen we hier naar de arbeidsomstandigheden die typisch zijn voor het tegelzetten. In de bouwsector wordt het beroep van tegelzetter als ‘hard en zwaar’ gepercipieerd. We vermelden hier enkel de arbeidsomstandigheden die direct of indirect verbonden kunnen worden met bepaalde vereiste kwalificaties of persoonskenmerken. Merken we op dat wanneer we hier spreken over vereiste kwalificaties, deze veelal betrekking hebben op de kennis van veiligheidsvoorschriften. Een gedegen kennis van de individuele en de collectieve veiligheidsregels, die van toepassing zijn op het beroep en de nauwgezette toepassing ervan in de dagelijkse praktijk zijn zeer belangrijk. Met deze kennis kan men preventief anticiperen op de risico’s verbonden met bepaalde arbeidsomstandigheden. Tocht Het werk gebeurt vaak in tochtige omstandigheden daar het tegelzetten in een nieuwbouw vaak in niet-glasdichte ruimten gebeurt. Vereiste kwalificaties: kunnen inschatten wanneer welke werkkledij te dragen. Vochtigheid/vuil Muren en vloeren worden bewerkt met nat materiaal (dekvloerspecie, mortel, invoegspecie, ...). Nat cement dat in contact komt met de huid kan cementeczeem en brandwonden veroorzaken. Bovendien kan langdurig werken met natte producten reuma en andere gewrichtsaandoeningen veroorzaken. Vereiste kwalificaties: kunnen inschatten welke beschermkledij (handschoenen, kniebeschermers, laarzen) te dragen. Kennis van beschermende zalven. Stof Bij het machinaal bewerken van de tegels komt stof vrij dat oogirritaties en ademhalingsproblemen kan veroorzaken. Ook bij het verwerken van mortel en cement komt stof vrij. Vereiste kwalificaties: kunnen inschatten in welke omstandigheden een stofbril en/of masker noodzakelijk zijn. Op een zodanige wijze een elektrische zaag en de te zagen tegel hanteren dat er zo weinig mogelijk stof wordt verspreid.
31
Persoonskenmerken: afwezigheid van aandoeningen aan de luchtwegen en afwezigheid van stofallergieën. Lawaai Bij het werken met bijvoorbeeld een cirkelzaag. Dit kan bij langdurige en/of extreme geluidsoverlast oorschade met zich meebrengen. Vereiste kwalificaties: kennis van de gangbare oorbeschermingsmiddelen. Inspannende bewegingen Buigen, heffen, dragen, hurken en knielen, werken in nauwe ruimten. Bij grote fysieke inspanningen kunnen plaatselijke spieren, pezen en gewrichten overbelast worden wat op termijn kan leiden tot aandoeningen zoals artrose, hernia, spierpijnen en peesontstekingen. Vooral door het vele knielen kunnen rugklachten en slijmbeursontstekingen aan de knieën voorkomen. Vereiste kwalificaties: kennis van de minst belastende buig-, hef- en draaghouding. Kennis van het bestaande kniebeschermingsmateriaal. Persoonskenmerken: bezitten van een zekere robuustheid. Werken met diverse gereedschappen Werken met elektrische zagen, knip- en snij-instrumenten doet het risico op snijverwondingen toenemen. Vereiste kwalificaties: het veilig kunnen hanteren van het materieel, rekening houdend met de specifieke veiligheidsvoorschriften van het materieel. Werken met giftige producten Werken met giftige stoffen zoals lijmen en harsen (bv. epoxys) kunnen heel wat gezondheidsrisico’s met zich meebrengen. Het kan gaan om direct contact met de huid, de slijmvliezen of de ogen met bijtende, irriterende of corrosieve producten. Het kan ook gaan door indirect contact door verpoedering, vergassing of verdamping van het product zodat het contact via de longen verloopt, met ademhalingsproblemen als gevolg. Sommige producten zouden op termijn kanker kunnen veroorzaken. Vereiste kwalificaties: grondige kennis van de producten waarmee men werkt, door het zorgvuldig nalezen van de etiketten. Kunnen begrijpen van de voorgeschreven maatregelen. Kunnen inschatten welke adequate bescherming van handen, ogen en mond adequaat is.
5. Beroepshoudingen _____ Beroepshoudingen zijn niet rechtstreeks af te leiden uit de te verrichten taken. Toch kunnen een aantal houdingen als noodzakelijk beschouwd worden voor het uitoefenen van het beroep. In een volgend overzicht geven we de beroepshoudingen weer die voor het beroep van tegelzetter zeer belangrijk zijn: − accuratesse - zorgvuldigheid: er zorg voor dragen dat de samenstelling van de mortel en de lijmen en het aanbrengen hiervan zo is, dat er een goede aanhechting op de ondergrond wordt verkregen. Er zorg voor dragen dat de tegels in ‘de hoeken en kanten’ juist geplaatst zijn; − zelfstandigheid: bereid zijn enige tijd zelfstandig, onder beperkt of zeer algemeen toezicht aan een taak te werken; − zin voor esthetiek: het plaatsen van de tegels volgens het gevraagde patroon juist uitvoeren; − zin voor samenwerking: met collega’s kunnen samenwerken en kunnen omgaan met andere bouwvakkers, de aannemer en de architect;
32
Tegelzetter
− mobiliteitsbereidheid: gezien er steeds op verschillende werven wordt gewerkt, bereid zijn zich al dan niet over een grote afstand te verplaatsen; − beroepsfierheid: de betegelen ruimte zodanig afwerken dat de uitvoerder tevreden is over de eigen prestatie in termen van vakmanschap.
6. Overzicht vereiste kwalificaties _____ Hier geven we een overzicht van de ondersteunende kennis, vaardigheden en beroepshoudingen die een minimale basis vormen voor het uitoefenen van het beroep, maar die niet rechtstreeks uit de overzichtstabellen kunnen worden afgeleid. 6.1
Kennis
Materieelkennis: − kennis van de handgereedschappen: schietlood, luchtbelwaterpas, duimstok, rijen, truweel, pleisterspaan, vloerleggershamer met korte steel, kapbeitel, winkelhaak, kraspennen, tangen, schop, mes, emmer, borstel, rubberschraper, spons, vodden, carborundumsteen, potloden en krijt, rubberhandschoenen, waterdichte kniebeschermers en kruiwagen; − kennis van de toestellen: waterzaag en andere elektrische zagen, boormachines en slijpmachine, lijmmenger, laserpas. Materiaalkennis: − kennis van de verschillende bestaande tegelsoorten, hun samenstelling en eigenschappen; − kennis van de courante afmetingen en vormen van de tegels en hun gebruik; − kennis van de andere gebruikte materialen, zoals zand, cement, mortel, lijm, harsen; − kennis van de soorten isolatie. Kennis van bouwplaatsorganisatie: − kennis van de veiligheidsregels die gelden op de bouwplaats; − kennis van planlezen; − kennis van elektriciteit, om kleine pannes aan het eigen materiaal te herstellen; − minimale kennis van sanitaire werkzaamheden. Toegepaste (procedure)kennis: − kennis van de soorten dekvloeren; − kennis van de soorten dilatatievoegen en profielen; − kennis van bewapening en de vlottende aspecten van een chap; − kennis van de eigenschappen van de ondergrond (vooral bij terrassen); − kennis van vloerverwarming; − kennis van de ganse te volgen procedure en te ontwikkelen concept (weten wat het resultaat moet zijn).
33
6.2
Vaardigheden
De voornaamste vaardigheden waarover een tegelzetter moet beschikken, kunnen afgeleid worden uit de overzichtstabellen (paragraaf 2). Deze vaardigheden hadden betrekking op een volleerd tegelzetter. Hier geven we de verschillende stappen weer die een beginnend tegelzetter doorloopt, vooraleer hij het hele vak volledig onder de knie heeft en in alle situaties zelfstandig de werkzaamheden kan volbrengen. Immers op een werf zal een beginnende vloerder steeds werken onder leiding van een ervaren vloerder: – aanvoeren van mortels en tegels; – mengen van mortels en lijmproducten; – aanzagen van tegels; – zetten van plinten; – kleven van muurtegels; – kleven van vloertegels; – uitzetten van passen; – leggen van dekvloer en in de bedding leggen van tegels (eerst op terras, daarna binnen); – leggen en werken met natuursteen; – leggen van niet alledaagse tegelpatronen, volgens plan; – betegelen van trappen. 6.3
Attitudes
– Zorgvuldigheid.
− Zelfstandigheid. − Zin voor samenwerking.
7. Specifieke kwalificatieproblemen _____ Tegelzettersbedrijven zeggen dat het moeilijk is om bekwame vakmannen te vinden. Men haalt hiervoor verschillende factoren aan: – er bestaat geen schoolse opleiding tegelzetter; – de opleidingen van de VDAB zijn ofwel niet gekend of worden niet gegeven in de streek van het bedrijf; – tegelzetten leert men ‘on the job’ zodat men moet opleiden en een volledig loon moet betalen. Dit is veelal niet rendabel voor het bedrijf; – doordat het beroep zo zwaar is, is er weinig instroom van gemotiveerde nieuwelingen; – ervaren arbeidskrachten zijn moeilijk te vinden en/of zeer duur. Het systeem van het ‘wegkopen’ bij de concurrent komt veel voor. In de toekomst verwacht men dat tegelzetters met de volgende evoluties geconfronteerd zullen worden die gevolgen kunnen hebben voor de vereiste kwalificaties. Gezien de aard van de werkzaamheden van het tegelzetten is het proces bijna niet te automatiseren. Het tegelzetten is en blijft een ‘stiel’ in de ambachtelijke betekenis van het woord. Toch zal men steeds meer gaan zoeken naar elementen die het rendement zullen doen toenemen. Het leggen van de dekvloer bijvoorbeeld zal hoe langer hoe meer gestort worden met specie die op voorhand is klaargemaakt en via slangen
34
Tegelzetter
naar de betreffende plaats worden geleid. Dit zal alleszins de bestaande tendens van de uitstoot van dienders in het tegelzetproces continueren. Alhoewel te verwachten is dat er steeds nieuwe soorten tegels op de markt zullen komen qua grootte, dikte, vorm, soort, ... zullen dergelijke productinnovaties normaliter geen fundamentele veranderingen met zich meebrengen in de taken en vaardigheden van de tegelzetter. Een tendens die in de toekomst opgang zou kunnen maken, zijn nieuwe verlijmtechnieken die verbonden zijn aan een bepaald product (tegel en/of lijm). Het verlijmen van de tegels zou hierdoor sneller kunnen gaan.
8. Verklarende woordenlijst _____ Term
Verklaring
Afreien Dekvloerijzers Pastegel
Een vers opgebrachte specielaag door middel van een rei vlak maken Vlakke metalen lat waarmee de dekvloerspecie egaal wordt gestreken Richttegel die in de hoeken van een lokaal wordt gelegd, om de hoogte van de betegeling te bepalen Vloeistof die als eerste bewerking of als grondlaag op een ondergrond wordt aangebracht. De samenstelling verschilt naargelang de ondergrond en het nagestreefde doel Vlakke lat of regel (van hout of metaal) om de mortelspecie op het gewenste peil te strijken of af te trekken Aftrekker Metalen cilinder aan een koord die gebruikt wordt voor het opstellen van constructie-elementen die zuiver verticaal moeten staan Gereedschap waarmee specie wordt verwerkt. De truweel bestaat uit een stalen blad, waarop onder een bepaalde hoek een houten handvat is bevestigd Gereedschap bestaande uit een houten handvat en een langwerpig smal metalen blad, dat dient om specie in de voegen te brengen Koord die tussen de tegels wordt gelegd teneinde eenzelfde voegbreedte te realiseren Elektrische zaag met diamant, waarbij bij het zagen bijna geen stof vrijkomt, omdat deze ‘geblust’ wordt door water Rechthoekige metalen haak voor het zuiver haaks afschrijven van materialen
Primer Rei Rubberschraper Schietlood Truweel Voegijzer Voegkoord Waterzaag Winkelhaak
35
