High-speed netwerk van steden

hotspots #06 SEPTEMBER 11 

Stationsomgevingen, motor voor vernieuwde stedelijke ontwikkeling

High-speed netwerk van steden De ontwikkeling van Rusland Wat zijn de ingrediënten van een succesvolle stad? Openbaar vervoer als basiscriterium

EDITO

”

Dankzij een goed hoge­snelheidsnetwerk kunnen stedelijke centra economisch en demografisch verder ontwikkelen en rechtstreeks in verbinding staan met andere Europese hotspots.

High-speed netwerk van steden Steeds meer mensen wonen, werken en leven in de stad. Stedelijkheid is de norm geworden. Steden staan dan ook voor een enorme uitdaging om deze groei op te vangen. Maar wat soms vergeten wordt, is dat landen en regio’s voor een even grote uitdaging staan. Zij moeten ten volle inzetten op een sterk en geïntegreerd stedelijk netwerk om op wereldschaal te kunnen blijven meespelen. Een stad heeft een zekere densiteit en grootte nodig om optimaal te kunnen functioneren. Zo kan alleen een voldoende compacte stad optimaal de vruchten plukken van bijvoorbeeld een metronetwerk. Maar een stad mag ook niet te groot zijn, want dit heeft een negatieve invloed op de stedelijke dynamiek en op de ontwikkeling. Voor een regio of een land is het daarom beter - in plaats van één stedelijke dominante agglomeratie te hebben - bewust in te zetten op een netwerk van verschillende sterke steden die optimaal met elkaar verbonden zijn. De Verenigde Staten van Amerika zijn hier een mooi voorbeeld van. Tot 1850 woonde de Amerikaan voornamelijk aan de oostkust. De eerste transcontinentale spoorverbinding tussen de oost- en westkust bracht hier verandering in. Deze spoorverbinding, die op 10 mei 1869 geopend werd, betekende meteen ook de ‘verovering van het wilde westen’ van Amerika. De ijzeren weg bracht mensen, goederen en economische activiteiten naar het binnenland van Amerika. De enorme toestroom van Europese immigranten tot ver in het binnenland van Amerika en de industriële ontwikkeling, legden het fundament van het ontstaan van het netwerk van Amerikaanse steden en van de grootmacht van de Verenigde Staten die we vandaag kennen. Net zoals in het Amerika van einde 19de eeuw speelt een goede spoorverbinding ook nu weer een belangrijke rol bij de hedendaagse ontwikkeling van een regio zoals Europa. Via het hogesnelheidsnetwerk verplaatst men zich snel en duurzaam van de ene Europese (hoofd)stad naar de andere. Soms zelfs sneller dan van een buitenwijk van een grote stad naar het stadscentrum. Meer nog, de grootte van sommige stedelijke agglomeraties - zoals Parijs - begint negatief te werken op de leefbaarheid en de economische slagkracht van de stad. Bovendien zijn er in Europa andere stedelijke centra die nog niet “volgroeid” zijn. Dankzij een goed hogesnelheidsnetwerk kunnen deze stedelijke centra economisch en demografisch verder ontwikkelen en rechtstreeks in verbinding staan met de gevestigde Europese hotspots. Juist dit samenspel tussen steden van een verschillende grootte zal Europa als regio op de economische wereldkaart houden en zal onleefbare megacentra boven 15 miljoen inwoners vermijden. In deze editie van Hotspots wil ik verder ingaan op deze evolutie van een regio. Hoe evolueren regio’s in het binnen- en buitenland en welke rol speelt het hogesnelheidsnetwerk in de economische en sociale groei van een een regio?

Veel leesplezier!

Herwig Persoons Gedelegeerd Bestuurder Euro Immo Star – Eurostation

Colofon Hotspots is een uitgave van Eurostation en Euro Immo Star, Brogniezstraat 54, 1070 Brussel. Visie: Een station is meer dan een overstapplaats. Het is een vitaal onderdeel van de stad, een dynamische ontmoetingsplaats waar heel wat mensen en activiteiten samenkomen. De levendige mix van werken, winkelen en ontspannen maakt van deze stations echte hotspots. Euro Immo Star & Eurostation helpen openbare besturen om stationsomgevingen duurzaam te ontwikkelen. REDACTIE Gwenn Nevelsteen en Isabelle D’Hulst VORMGEVING LUON JAARGANG 3 EDITIE 6 ABONNEMENTEN Wenst u dit magazine gratis te ontvangen? Surf dan naar www.eurostation.be of www.euroimmostar.be REACTIES OF OPMERKINGEN? Mail naar [email protected] VERSION FRANÇAISE SUR SIMPLE DEMANDE

This paper is certified by EU flower standards

3

PROJECT IN DE KIJKER

Mechelen

GLASGOW-EDINBURGH

is een broeinest van vernieuwing

AM-BRUSTWERP MECHELEN

PRAGUE

Iedereen die burgemeester Bart Somers over Mechelen heeft horen praten, voelt de ambitie van de burgervader voor zijn stad. Volgens Somers is Mechelen niet een stad met 82.000 inwoners, maar is het de centrale wijk van een groter stedelijk complex, de BAM-stad. Deze B(russel)A(ntwerpen)M(echelen)-stad wordt in de Metropolitan World Atlas omschreven als een stad met 3,7 miljoen inwoners en is hierdoor een van de 100 grootste steden van de wereld.

PARIS

ROME-MILAN-TURIN

MADRID

Of het nu over een stad of over een centrale wijk in een groter geheel gaat, belangrijk is dat Mechelen centraal ligt en dat deze strategische ligging stedenbouwkundig gebruikt moet worden. Dit kan door verder te investeren in optimale bereikbaarheid van de stad en vervolgens nieuwe economische, academische, culturele, sociale en andere activiteiten aan te trekken. De investeringen in bijkomende spoorinfrastructuur, in het station van Mechelen en in de omgeving er rond, past perfect binnen deze ambitie. Het Diaboloproject verbindt Mechelen rechtstreeks met Brussels Airport en verstrekt de verbindingen tussen Mechelen, Antwerpen, Brussel en andere steden. Bovendien kwamen Eurostation en Euro Immo Star met het idee om deze spoorbypass voor de nieuwe hogesnelheidstrein te koppelen aan een nieuwe ontsluitingsweg, waardoor het doorgaande autoverkeer uit de stationsomgeving van Mechelen kan worden gehaald. De stationsbuurt krijgt door deze ingreep terug ademruimte en er komt plaats vrij voor nieuwe stedelijke ontwikkelingen. Door het openwerken van het spoorlichaam en het bouwen van een nieuw, transparant stationsgebouw kan de stad onder de sporen doorgroeien.

Versterken van de identiteit van de omgeving Voor de vormgeving van het stationsgebouw liet projectarchitect Salvatore Bono zich inspireren door de Vierendeelbruggen over de Leuvense Vaart. Door de harmonische boogvorm van deze beschermde monumenten door te trekken in de overkapping van het station, betoont hij niet alleen respect voor de glorieuze Mechelse spoorweggeschiedenis, maar betrekt hij meteen ook de unieke

VIENNA-BUDAPEST

FRANK-GART

De Amerikaanse urbanist en socioloog Richard Florida gaat zelfs nog een stap verder. Hij plaatst Mechelen in een megaregio Am-Brus-Twerp. Het is een gebied dat zich uitstrekt van Amsterdam tot Brussel, maar ook Noord-Frankrijk en het Ruhrgebied in het westen van Duitsland maakt er deel van uit. Het gaat over een regio waar bijna 60 miljoen Europeanen wonen en werken en waar Mechelen een centrale rol in speelt. Deze ambitie moet natuurlijk ook worden vertaald in de ruimtelijke ontwikkeling van de stad.

Op enkele minuten in Brussels Airport, Brussel centrum of Antwerpen

BERLIN

aanwezigheid van een waterweg in zijn ontwerp. Door een hedendaagse interpretatie van de boogstructuur ontstaat er een eenheid en een stedelijke cadans in de nieuwe skyline van de stationsomgeving van Mechelen.

BARCELONA-LYON

LISBON

Urban lounge Bono wilde zich niet beperken tot een ontwerp voor de bevoorrechte gebruiker van een stationsomgeving: de reiziger. “Natuurlijk moet een station een ultiem overstapplatform zijn. Reizigers moeten vlot van het ene vervoersmiddel kunnen overstappen op het andere. Als ontwerper van een dergelijke omgeving ben je verplicht om hier veel aandacht aan te besteden. Een stationsomgeving als openbaarvervoersknooppunt brengt immers duurzame mobiliteit tot in het hart van de samenleving. Toch moet het ontwerp van een stationsomgeving andere gebruikers ook charmeren en aantrekken. Enkel dan krijg je een interessante en wisselende beleving én creëer je een ruimer maatschappelijk project”, zegt Bono. Bovendien moet er een directe interactie ontstaan met de ruimere omgeving. Dit impliceert natuurlijk ook een verdere stedelijke verdichting rond het station, met tal van culturele, commerciële, residentiële en andere activiteiten. “Wat deze activiteiten juist zullen zijn en over welke bijkomende bouwvolumes het gaat, ligt nog niet vast”, zegt Bram Vermeulen, stedenbouwkundige. “Euro Immo Star is ervan overtuigd dat het ontwerp van het nieuwe stationscomplex van Mechelen de motor wordt van de verdere stedelijke ontwikkeling van de stationsbuurt. Het spreekt voor zich dat de verdere invulling van deze ontwikkelingen tot stand zal komen met participatie van de verschillende partners en andere actoren. Het ontwerp van Euro Immo Star geeft hierbij de eerste aanzet van een compacte en duurzame stedelijke verdichting, waardoor de stad Mechelen verder kan groeien in verschillende richtingen”, besluit Vermeulen.

De boogvorm van de perronoverkapping is geïnspireerd op de Vierendeelbruggen over de Leuvense vaart.

4

5

Connected cities

© Imageglobe

Met de Fifa World Cup 2018 in het vooruitzicht, kan de uitbouw van een kwalitatief mobiliteitsnetwerk in een stroomversnelling komen. © Imageglobe

Rusland De creatie van een sterke staat

De stationsomgeving van Brest Voorstel van Euro Immo Star Wit-Rusland heeft een grote troef in handen, namelijk haar centrale ligging die een natuurlijke link is tussen Europa in het westen en de CIS landen (Commonwealth of Independent States) in het oosten. Het nieuwe station in Brest wordt dan ook opgevat als een ‘brug’ tussen Europa en deze CIS landen, de uitgelezen plek voor ontmoetingen tussen beide grootmachten, voor een centrum om toekomstige contacten en samenwerking mogelijk te maken. Bijna symbolisch wordt de brug ook het verbindingsmiddel tussen het noordelijke en zuidelijke deel van de stad. Deze brug wordt een publieke ruimte en een intermodaal knooppunt, die stedelijke functies en voetgangersverbindingen integreert en tevens de plek wordt waar een internationaal handelscentrum kan worden uitgebouwd. Ook hier weer wordt de stationsomgeving veel meer dan een plek waar de trein stopt. Het wordt een verzamelplaats, een verbindingsplaats en een nieuw centrum. Het wordt een stukje stad waar licht en lucht worden binnengetrokken volgens de metafoor van ‘Blue eyes’ of de vele blauwe meren die het land rijk is. Met lokale materialen (hout) wordt het nieuwe station geconcipieerd als een ‘cultureel product’, een nieuw stedelijk icoon dat een nieuwe centraliteit genereert in het stadsweefsel.

Vorig jaar lekte in Rusland een plan uit waarin stond dat het land ten volle wil inzetten op de ontwikkeling van twintig grote stedelijke centra verspreid over het land. De vlucht naar de stad is al een tijdje ingezet, maar wat Rusland zo specifiek maakt is de enorme migratie naar de hoofdstad. De volksverplaatsing situeert zich niet alleen van het platteland naar de stad, maar ook van andere grote Russische steden naar Moskou. Zo eindigt maar liefst 60 % van de interne migratie in Moskou. Ook een kwart van de buitenlandse investeringen gaat naar de hoofdstad.

Dominante hoofdstad

FIFA World Cup

Voormalige Sovjet-republieken

Algemeen gesteld hebben landen met een aantal sterke steden van een verschillende grootte en met een geïntegreerd stedelijk systeem, een betere basis voor een gezonde economische ontwikkeling. Natuurlijk betekent dit niet dat er geen dominante hoofdstad mag zijn, denk maar aan Londen of Parijs. Ongeveer 21% van het bruto binnenlands product concentreert zich in ‘Greater London’ en dit loopt in de agglomeratie van Parijs zelfs nog op tot 28 %. Toch zie je dat zowel Frankrijk als Groot-Brittannië bewust focussen op de ontwikkeling van andere stedelijke centra. Steden zoals Leeds en Edinburgh bijvoorbeeld hebben zich de afgelopen jaren naast Londen als nieuwe financiële centra geprofileerd. Ook de Russische leiders begrijpen dat een zekere decentralisatie noodzakelijk is voor de verdere economische ontwikkeling van het land en willen daarom investeren, niet alleen in de ontwikkeling van Moskou, maar in de ontwikkeling van twintig grote stedelijke centra verspreid over het land.

De komende tien jaar vinden er heel wat grote sportevenementen in Rusland plaats, waarvan de bekendste de Olympische Winterspelen van 2014 in Sotsji en de FIFA World Cup in 2018. Deze evenementen bieden heel wat opportuniteiten voor het land. Zo zal Rusland verder investeren in een hogesnelheidsnetwerk, luchthavens, hotels, restaurants, winkelcentra, … Maar, zelfs de meest succesvolle World Cup heeft nog nooit de investeringskosten gedekt. Rusland hoopt echter dat het land dankzij het wereldkampioenschap voetbal en met de hulp van buitenlandse investeerders grote projecten kan realiseren, die anders nog jaren op zich zouden laten wachten. Denk maar aan een kwalitatief mobiliteitsnetwerk. En dit mobiliteitsnetwerk kan dan weer de basis vormen voor de verdere economische ontwikkeling van de Russische steden. Een geïntegreerd stedelijk systeem als basis voor een gezonde economie, betekent immers o.a. investeren in goede infrastructuur tussen de verschillende steden, het coördineren van economische specialisatie van de steden en kennisoverdracht.

Het zijn niet alleen de steden in Rusland zelf die zich ten opzichte van Moskou moeten herpositioneren. Ook de voormalige Sovjetrepublieken zoals Wit-Rusland en Oekraïne hebben zich na hun onafhankelijkheid (economisch) moeten herprofileren. Wit-Rusland steunt nog altijd op grote broer Rusland, dat bijvoorbeeld 50% van de WitRussische export voor zijn rekening neemt. Maar ook hier zie je een steeds intensere verbinding naar Europa en Azië. Zo is de spoorverbinding Warschau – Brest – Minsk – Moskou een belangrijke spoorcorridor tussen Europa en Rusland en via Brest wordt ook Azië vlot bereikbaar. De stad Brest ligt dan ook op een strategische locatie. Het is daarom niet verwonderlijk dat er interesse is om de stationsomgeving van Brest te dynamiseren, zodat de stad en de stationsbuurt van Brest kunnen fungeren als poort naar Rusland en Azië.

6

7

© Ateliers Jean Nouvel

Stationsomgeving Brussel-Zuid

”

De vleugels van de ‘vlinder’ die op de sporen zal landen, zal twee zijden van spiegelend glas hebben. Net zoals bij een periscoop zal je van op afstand de sporen, de treinen en de perrons kunnen waarnemen. Door het spiegelend effect zullen de treinen verticaal de lucht in rijden. Zoals een thermometer die daalt en stijgt. Je krijgt zo een intrigerend visueel spel, geïntegreerd in een intense, monumentale stedelijkheid. Zo wil ik het va-et-vient van de stad binnenhalen in het gebouw en intensifiëren. Jean Nouvel, architect V-Building station Brussel-Zuid Op 3 mei 2011 stelde Jean Nouvel in de BOZAR in Brussel zijn ontwerp voor de stationsomgeving van Brussel-Zuid voor. Voor dit project tekende hij een V-vormig gebouw dat hij boven de sporen plaatst om de identiteit en de herkenbaarheid van het internationale station en haar omgeving te versterken. Deze zogenaamde vlinder wordt 120 meter hoog.

8

9

N E VING E G M O STATIONS EKEN K E B S R E AND

STATIONSOMGEVINGEN ANDERS BEKEKEN

Beste stad ter wereld

Europa Nostra

Openbaar vervoer als een basiscriterium Iedereen heeft wel een top 5 van steden waarin hij wel zou kunnen wonen. Vaak spelen heel persoonlijke elementen een rol bij het samenstellen van een dergelijk lijstje. Ook op wetenschappelijk niveau probeert men een rangschikking te maken van de beste steden ter wereld. Toch blijkt ook hier dat het niet evident is om allesomvattende en objectieve criteria naar voren te schuiven. Er zijn een aantal basiscriteria die in alle onderzoeken terugkeren, denk maar aan een degelijk openbaar vervoersnetwerk of toegankelijke gezondheidszorg. Maar, een goede stad moet niet alleen voorzien in de basisbehoefte, ook plezier, ontspanning, communicatie en interactie spelen een belangrijke rol.

Iedere stad heeft een geschiedenis en een toekomst Het station Antwerpen-Centraal heeft de prestigieuze Grand Prix 2011 in de categorie ‘Conservation’ voor cultureel Erfgoed van de Europese Unie ontvangen. Deze prestigieuze prijs wordt georganiseerd door Europa Nostra en heeft de tenor Placido Domingo als voorzitter. Het Antwerpse station was een van de 27 genomineerden uit 140 projecten in 31 landen. Volgens de jury gaat het over een geslaagde transformatie van een kopstation met een typische architectuur uit de 19de eeuw, naar een doorgaand station die voldoet aan de eisen van de 21ste eeuw en met respect voor het prachtige gebouw. De jury waardeerde de hoge kwaliteit van de werkzaamheden van de renovatie van het historische ontvangstgebouw, tot en met de herverdeling van de perrons op de verschillende niveaus.

prestigieuze Projectarchitect Jacq ues Voncke nam de prijs fier in ontvangst.

Mercer publiceert jaarlijks een overzicht van de beste steden ter wereld en hanteert hiervoor 39 criteria. De belangrijkste criteria zijn veiligheid, onderwijs, hygiëne, gezondheidszorg, huisvesting, cultuur, milieu, ontspanning, politiek-economische stabiliteit en openbaar vervoer.

Mercers top 5 ziet er als volgt uit: 1. Wenen (Oostenrijk) 2. Zurich (Zwitserland) 3. Geneve (Zwitserland) 4. Auckland (Nieuw-Zeeland) 5. Vancouver (Canada)

Het project is een perfecte symbiose tussen verleden, heden en toekomst. De werkzaamheden hebben ervoor gezorgd dat het historische stationsgebouw in zijn volle glorie hersteld werd en dat het station bovendien een verbindende rol heeft gekregen in het stedelijke weefsel van Antwerpen. Met de nieuwe stationstoegang aan het Kievitplein heeft het station er een volwaardige toegang bij, waardoor de achterliggende stadswijken rechtstreeks in verbinding staan met het historische centrum.

The Economist maakt eveneens jaarlijks een rangschikking op en hanteert ongeveer dezelfde criteria. De hoofdredacteur van het rapport haalde aan dat middelgrote steden in ontwikkelde landen met een relatief lage bevolkingsdensiteit het makkelijker hebben om goed scoren. Deze steden genieten immers van de culturele en infrastructurele voordelen van een stad, maar hebben minder last van de veiligheids- en andere problemen van megasteden.

Even belangrijk is dat - dankzij de omvorming van kop- naar doorgaand station de hogesnelheidstrein middenin het stadscentrum van Antwerpen stopt en niet in een van de buitenwijken van de stad. Voor de verdere ontwikkeling en leefbaarheid van een stad is het cruciaal dat duurzame mobiliteit rechtstreeks tot in het hart van de samenleving wordt gebracht. Enkel zo blijven de historische stadscentra leven. Flexibiliteit en mobiliteit zijn dan ook belangrijke sleutels tot een succesvolle stad.

In 2011 zag de top 5 van The Economist er als volgt uit: 1. Vancouver (Canada) 2. Melbourne (Australië) 3. Wenen (Oostenrijk) 4. Toronto (Canada) 5. Calgary (Canada)

Het station Antwerpen-Centraal in 360 graden Wil je het station van Antwerpen in 360 graden zien? Surf dan naar de website www.360cities.net en geef in de zoekopdracht ‘Antwerpen station’ in. Vervolgens kan je het prachtige station virtueel bewonderen, inzoomen op bepaalde details, van zichtpunt veranderen,…

Ook het tijdschrift Monocle maakt een jaarlijkse top 25. De belangrijkste criteria die het tijdschrift hanteert zijn veiligheid, internationale connectie, klimaat, kwaliteit van architectuur, openbaar vervoer, tolerantie, duurzaamheid, toegang tot groen, urban design, economische condities, pro-actieve politiek en gezondheidszorg. Dit jaar hebben ze hun aanpak wel veranderd ten opzichte van de voorgaande jaren, want volgens Monocle gaat het niet alleen over de ‘liveability’ van een stad, maar ook over de ‘loveability’ en daarom vormden drie nieuwe criteria de basis voor de rangschikking. Het creëren van opportuniteiten was een eerste belangrijk criterium. Vervolgens was het 24 uur-metabolisme van een stad ook cruciaal. Dit criterium vertaalt zich bijvoorbeeld in de mogelijkheid om na acht uur ’s avonds boodschappen te doen in de stad. De laatste test was het subtiele evenwicht tussen behoud en toekomstgerichte stedelijke ontwikkeling. Heel wat steden die vorig jaar wel hoog scoorden (zoals Stockholm en Parijs), haalden door deze test de top tien niet meer omdat ze te weinig vernieuwend zijn in hun toekomstgerichte projecten.

Monocle komt tot de volgende rangschikking: 1. München (Duitsland) 2. Kopenhagen (Denemarken) 3. Barcelona (Spanje) 4. Tokyo (Japan) 5. Helsinki (Finland) Toch blijft een degelijk openbaar vervoersnetwerk ook voor Monocle een van de basiscriteria, want een stad is maar zo goed als haar verbindingen zijn. Het tijdschrift besteedde er voordien zelfs een volledige editie aan, waarin o.a. het ideale treinstation samengesteld werd aan de hand van de beste elementen van heel wat internationale treinstations.

Toulouse De verdere ontwikkeling van een stad De Franse stad Toulouse wil van het station Toulouse-Matabiau een belangrijk knooppunt maken op het Europese hogesnelheidsnetwerk. Net als in Antwerpen-Centraal moet hier een historisch station van begin vorige eeuw compleet aangepast worden aan de reizigerswensen van de 21ste eeuw. Maar de toekomstplannen hebben niet alleen een impact op de bijkomende spoorinfrastructuur en de modernisering van de stationsvoorzieningen. Ook op Europees niveau hebben deze ontwikkelingen een belangrijke impact. Zo wordt Toulouse-Matabiau de toegangspoort naar Zuid-Europa. En ook op nationaal niveau eist de stad Toulouse een belangrijke rol op. De stationsomgeving van Toulouse-Matabiau wordt immers een belangrijk nieuw stedelijk centrum in de regio. Euro Immo Star kreeg van de stad Toulouse de opdracht om de stedelijke ontwikkeling van deze stationsomgeving mee vorm te geven. De impact van dit project is niet gering. De beïnvloedingszone omvat 1 miljoen m². Het nieuwe stadsdeel moet een aantrekkelijk, hedendaags centrum worden waar men kan wonen, werken en ontspannen met voldoende kwalitatieve publieke ruimten en groen.

”

Omdat de stad veel te lang gepasseerd werd, wil Toulouse zich nu actief inschrijven in de Europese stroom. De aansluiting op het hogesnelheidsnetwerk speelt hierbij een sleutelrol. Hierdoor zal de stad en de regio van Toulouse een belangrijkere rol opeisen op zowel nationaal als Europees niveau.

Toulouse heeft de keuze gemaakt om de hogesnelheidstrein te laten stoppen in het centrum van de stad, in het station Matabiau. Niet alleen de stationswijk, maar ook de volledige stad Toulouse zal hierdoor ingrijpend veranderen. Een nieuw signaal, een nieuw label, een nieuwe aanpak: inventief en open naar de wereld, Toulouse geeft aan het project Matabiau een nieuwe ambitie… Pierre Cohen (burgemeester Toulouse) in la fabrique Toulousaine – Grandes orientations

© Patrice Nin Ville de Toulouse

10

11

 Specialist aan het woord

:

svolle stad e c c u s n e e n van Ingrediente

. ier schikken esbare man le n ee op wstenen De basisbou n van et alle lage g houdend m in en k re en k plan opmak sch, ruimtelij viteiten. Een strategi edelijke acti chillende st rs ve n va mix n gezonde g en met ee de bevolkin nen. n en erken ad herkenne st de n va De ziel

morgen) andaag en bruikers (v ge ar ha zichzelf en aangaan met Een dialoog erkracht. iliteit en ve ib ex fl e nd ldoe ken over vo en beschik nastreven. compactheid en t ei it ns tussen de verhouding Een optimale

Wat zijn de ingrediënten van een succesvolle stad?

Wie is Lieve De Cock? Lieve De Cock startte haar loopbaan bij Euro Immo Star in 2003 als Urban en Architectural Designer. Drie jaar later werd ze Urban Design Manager en sinds 2008 is ze General Manager van Euro Immo Star. Ze studeerde architectuur aan Sint-Lucas in Gent en volgde een master na master Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening aan de KULeuven.

Een meester-kok onderscheidt zich door zijn ingrediënten volledig te doorgronden en slaat de proever met verstomming door een perfect uitgebalanceerd gerecht. Pogingen van de tafelgast om de culinaire creatie te analyseren, resulteren hoogstens in een opsomming van de ingrediënten. De magie is niet te vatten. Dit is ook bij steden het geval. Zeker omdat een stad niet gemaakt wordt door één meester-kok, maar door een volledige samenleving. De ingrediënten van de ene succesvolle stad toepassen op een andere stad, levert hoe dan ook een verschillend resultaat op. Meer nog, misschien smaken de ingrediënten plots zelfs totaal niet meer, omdat de magie verdwenen is. Als we verder willen inzetten op de versterking van de nog niet “volgroeide” Europese steden en ze via het hogesnelheidsnetwerk rechtstreeks in verbinding willen brengen met de gevestigde Europese hotspots, dan is het belangrijk om na te gaan of er standaardingrediënten zijn om deze steden succesvol te maken. We vragen het aan Lieve De Cock, General Manager van Euro Immo Star.

1 Stedenmenu Lieve De Cock: “Eén succesformule voor dé ideale stad beschrijven is theorie. De gelaagdheid van elke stad is anders. De basisvereiste van een succesvolle stad is het herkennen en erkennen van de specifieke identiteit van een stad. Historische, topografische, geologische, klimatologische, sociologische, culturele en vele andere aspecten vormen hierbij de dragers. Als je kijkt naar de verschillende wereldsteden, dan zie je dat de wereld bezaaid is met een heel scala aan soorten steden. Als beleidsmaker moet je dit uniek zijn identificeren, koesteren en moet je durven opportuniteiten vast te pakken en te realiseren. De identiteit van een stad ruimtelijk vertalen is dan ook de boodschap. Dit betekent niet alleen behouden wat er is – denk maar aan de vele historische centra – maar ook inzetten op toekomstgerichte en vernieuwende stedelijke projecten.”

2 Individuele smaak Lieve De Cock: “De dubbelzinnigheid waarmee men de succesfactoren van een stad tracht te vatten, is frappant. Dat zegt ook Richard Sennet van de New York University. Hij stelt dat een succesvolle stad voor de elite een heel onsuccesvolle stad kan zijn voor de gewone bevolking. Ook ik vind dat we een stad enkel als succesvol kunnen bestempelen als ze iets te bieden heeft voor alle lagen van de bevolking. En zelfs dat is nog niet voldoende. Een stad moet bovendien een antwoord bieden aan het verwachtingspatroon van diverse gebruikers. Zo verwacht een inwoner andere zaken dan bijvoorbeeld een toerist of een investeerder. Anders vertaald is een succesvolle stad een aaneenschakeling van plekken waar elk individu zich kan ontplooien, haar gading kan vinden op alle mogelijke terreinen en dit op alle momenten van de dag. Als beleidsmaker of planner is het belangrijk om in je achterhoofd te houden waarom mensen graag in een stad wonen, namelijk om interactie te hebben met verschillende mensen en activiteiten. Stedenbouwkundigen moeten dan

ook plekken creëren waar interactie en ontmoetingen makkelijk en natuurlijk kunnen ontstaan. Om dit te creëren, moet iedereen intuïtief zijn weg vinden in de stad. Publieke en groene ruimten, een performant openbaar vervoersnetwerk, een gezonde mix van wonen, werken en ontspannen zijn hierbij heel belangrijk. Maar de zogenaamde ‘leesbare stad’ komt pas tot stand als de verschillende ruimten ook op een logische manier aan elkaar geschakeld worden. Ook al lijkt deze aaneenschakeling schijnbaar evident, vaak is ze heel doordacht en bewust tot stand gekomen. Een overkoepelende strategische ruimtelijke planning is dan ook noodzakelijk.”

3 Maakbare stad? Lieve De Cock: “Belangrijk is wel dat deze doordachte creatie van een stad haar identiteit niet mag verloochenen. De universiteit van Harvard ontwikkelde bijvoorbeeld het ‘Roman Operating System’ als antwoord op het vraagstuk ‘How to build a city’. De analyse van steden uit het Romeinse Rijk resulteerde in een handboek met een opsomming van de bouwstenen van een stad en de gebruiksaanwijzing voor het genereren van een theoretisch ideale stad, de ‘generic city’. Bij de configuratie van de stad kunnen zelfs diverse randvoorwaarden mee worden verwerkt, waarbij onder meer de topografie. Deze benadering staaft inderdaad de maakbaarheid van een stad, maar doet afbreuk aan de ziel ervan. En de magie van het succes van een stad ligt net daar, in het niet zichtbare, het ontastbare… de onderhuids aanwezige genius loci.”

4 Flexibele stad Lieve De Cock: “Steden moeten dus een overkoepelende strategische planning hebben die rekening houdt met de ziel van de stad. Beleidsmakers en planners moeten echter ook beseffen dat een stad nooit af is. Net als haar gebruikers is een stad voortdurend in beweging. Niet alleen is ruimte voor

spontaniteit noodzakelijk, een stad moet zichzelf bovendien in vraag durven blijven stellen. De mate waarin een stad die continue transformatie kan verdragen, is een maatstaf voor de sterkte van haar ruggengraat. Interessante steden bruisen van energie en van verandering. Je hebt het gevoel dat er altijd iets nieuws ontstaat of kan ontstaan. Maar het is niet alleen creativiteit die een stad zo succesvol maakt. Flexibiliteit betekent ook veerkracht. Zo oppert bijvoorbeeld Joan Clos, de Executive Director UN-Habitat en UN Under-Secreatry General dat succesvolle steden zich vlot kunnen herstellen na grote crisissen, natuurrampen of sociale veranderingen. Een succesvolle stad trotseert dus de tijd, haar bewoners, bezoekers, crisissen en maatschappelijke veranderingen op een waardige, standvastige, veerkrachtige en creatieve manier.”

5 Densiteit en compactheid Lieve De Cock: “Net zoals er een minimale kritische massa nodig is om een stad een stad te kunnen noemen en niet langer een dorp, bestaat er ook een bovengrens. De grootte van een stad kan worden beschouwd als een curve. Voldoende densiteit is noodzakelijk, maar wanneer de curve ombuigt, doordat de stad te groot wordt, zijn er barsten zichtbaar in de kwaliteit van het samenleven in de stad. Een optimale verhouding tussen densiteit en compactheid is een essentieel principe voor duurzaamheid. Bewust omspringen met de ruimte draagt bij tot een beperkte ecologische voetafdruk. Gebruik maken van het openbaar vervoer is een automatisme. Ook de energie die wordt verbruikt om goederen en diensten aan te bieden is in een stad in verhouding veel minder groot, omdat er een veel groter aantal mensen gelijktijdig gebruik van kan maken. Een succesvolle stad laat binnen haar compact geheel verschillende soorten van densiteit toe. De resulterende stadsdelen verloochenen niet de overkoepelende identiteit van de stad, maar geven deze mee vorm, versterken ze.” 13

ACTUALITEIT

Ook volgens Lonely Planet is Gent 1 van de 10 steden wereldwijd die je in 2011 zeker moet bezoeken, naast o.a. New York en Tel Aviv.

 Burgemeester van Gent, Daniël Termont

Van grijze naar internationaal gewaardeerde stad Toen voormalig president van Frankrijk François Mitterand in 1983 een bezoek bracht aan Gent zei hij dat de stad een van de best bewaarde geheimen van Europa was. Tegenwoordig geniet Gent een internationale bekendheid. Zo plaatste het National Geographic Travel Magazine Gent op de derde plaats in de lijst van meest authentieke steden ter wereld. Ook volgens Lonely Planet is Gent 1 van de 10 steden wereldwijd die je in 2011 zeker moet bezoeken, naast o.a. New York en Tel Aviv. De stad maakt bovendien deel uit van heel wat internationale samenwerkingsverbanden, het Creative Cities Network for Music van Unesco om er maar een te noemen. We vroegen aan burgemeester Daniël Termont hoe het komt dat de grijze stad van de jaren ’70, nu zo een levendige en internationaal gerespecteerde stad is.

14

Wat maakt de stad Gent zo aantrekkelijk? Daniël Termont: “Gent is een historische, maar eigenzinnige stad. We willen de stad niet als een openluchtmuseum uitspelen. Het is een stad waar veel te beleven is, met prachtige historische gebouwen, maar ook met veel aandacht voor wat er vandaag leeft. Ook toeristen voelen dat we naast een authentieke ook een levendige stad zijn. Het aantal overnachtingen is dan ook in stijgende lijn. Momenteel zitten we op jaarbasis aan meer dan 800.000 overnachtingen.” En wat zijn de troeven voor de economie? Daniël Termont: “Gent bindt twee uiteenlopende sectoren sterk aan zich. In het noorden van de stad bevindt zich de haven waar bijna 72.000 mensen rechtstreeks of onrechtstreeks hun brood verdienen. Dit is goed voor 15% van de tewerkstelling in Oost-Vlaanderen. In het zuiden zit dan weer de dienstverlenende en de high-tech sector. Omdat dit kennisintensieve activiteiten zijn, is de aanwezigheid van de universiteit van Gent natuurlijk een enorme troef. Als je de hogescholen meerekent, telt Gent een pak meer studenten dan bijvoorbeeld Leuven. Gent is dan ook de grootste studentenstad van Vlaanderen. De Gentse universiteit heeft heel wat spin-offs en voornamelijk in de biotechnische, ICT- en klinische sector spelen we mee op wereldniveau. Toch blijven we een stad op mensenmaat.” Wat bedoelt u met een ‘stad op mensenmaat’? Daniël Termont: “De groei van de stad moet altijd gepaard gaan met een sterk sociaal beleid. In Gent moet het goed zijn om te leven, ook voor de sociaal zwakkeren. De strijd tegen armoede is een belangrijk aandachtspunt in ons beleid.” Welke rol speelt mobiliteit in uw beleid? Daniël Termont: “Inzetten op duurzame mobiliteit is voor de ontwikkeling van eender welke stad cruciaal. Gent is op bepaalde punten een voorloper geweest. De binnenstad is bijvoorbeeld al twaalf jaar autovrij. We zijn dan ook al jaren aan het investeren in een goed openbaar vervoersnetwerk voor de stad en bij de inrichting van de openbare ruimte krijgt de zwakke weggebruiker voorrang. Sinds een jaar of tien zijn we bezig

met de volledige herinrichting van de stations­ omgeving. De beste steden op inter­nationaal niveau investeren allemaal in duurzame stadsontwikkeling en de stationsomgeving speelt hierbij een belangrijke rol. Niet alleen moet deze stationsomgeving de ultieme draaischijf worden waar je vlot van het ene vervoers­middel op het andere kunt overstappen. Het moet bovendien een levendige en aantrekkelijke poort naar de binnenstad worden. Het is niet door de poorten te sluiten dat een stad groeit, maar juist door de poorten te openen. Eurostation speelt hierbij een belangrijke rol. Ze begeleidt het stationsproject van a tot z. Een stedenbouwkundig project van deze omvang brengt natuurlijk een maatschappelijk debat met zich mee en ik kan alleen maar vaststellen dat Eurostation voortdurend zoekt naar de best mogelijke oplossing voor de verschillende doelgroepen. Ze doet dit op een professionele manier. Het verbaast me dan ook niet dat Eurostation internationaal doorbreekt. Nu ik dan toch met complimenten aan het strooien ben, wil ook de mensen van het

infopunt van Gent Sint-Pieters in de kijker zetten. Zij staan dag in, dag uit klaar om omwonenden en andere doelgroepen te informeren en te betrekken bij het project. Ook zij doen dit met veel enthousiasme en professionaliteit.” Hoe kan deze nieuwe stadswijk even gezellig worden dan het historische centrum? Daniël Termont: “Ten eerste zal de nieuwe stadswijk een mooi huwelijk zijn tussen heden en verleden. Door het historische stationsgebouw zweeft de geest van 100 jaar geleden er nog altijd rond. Bovendien wordt het een gezonde mix tussen woningen, kantoren, winkels, vrijetijdsvoorzieningen en groen, zodat 24 uur op 24 leven zal zijn in de nieuwe stadswijk. Gentenaars zijn altijd fiere mensen geweest. Dankzij dergelijke grote projecten, kunnen ze hun fierheid ook laten zien. De vernieuwde stationsomgeving wordt de poort naar het Gent van de eenentwingste eeuw.” Dank u voor dit interview.

Het station Gent Sint-Pieters in het kort • Het stationsgebouw werd gebouwd aan de vooravond van de Wereld­ tentoonstelling van 1913. • Met 45.000 instappende reizigers per dag is Gent Sint-Pieters het belangrijkste treinstation in Vlaanderen. • Het vernieuwde station maakt zich klaar voor 60.000 treinreizigers per dag. • Het stationsproject omvat een vernieuwd treinstation, een nieuw bus- en tramstation, een ondergrondse parkeergarage voor 2.800 plaatsen, 10.000 overdekte fietsstallingen, nieuwe auto- en fietsverbindingen van en naar de R4, aangename publieke ruimten en een nieuw natuurgebied. • Architect vernieuwde station: Jacques Voncke (Eurostation). • Langsheen de Koningin Fabiolalaan, die uitmondt op het stationsplein, komt een volledig nieuwe stadswijk met meer dan 10.000m² stedelijke ontwikkelingen. • Architect kantoortoren Koningin Fabiolalaan: Poponcini & Lootens. Meer informatie: www.projectgentsintpieters.be www.projectsofa.be

15

16

© Imageglobe