Het wapen van Franciscus was VREDE

website pastoraal@school: www.kobrugge.be/pastoraal

Pagina

1

Het wapen van Franciscus was ‘VREDE’

gewoon anders DPB - Brugge – pastorale impuls november/december 2015

Pagina

2




deel 1 van pagina 3 tot 16

het wapen van Franciscus was ‘VREDE’ gebeden en teksten rond vrede


inhoudstafel BaO - BuBaO We kijken dit jaar even ‘anders’ naar het Kerstverhaal. Met de kijk van Franciscus. Een heel gewone kijk, een oorspronkelijke inkijk. ‘Gewoon anders’, zoals ons jaarthema het zegt. Kerst, zoals anders, maar toch ‘gewoon anders’. Het kerstfeest. Groei van de kersstal. Dieren rond de kerststal… en de rol van Franciscus van Assisi. Een groeiende kerststal op onze speelplaats. Goed zien naar de kerststal Vers bij het aansteken van de adventskaarsen + Kerstmis.

Voorbeden Kerstwake gewoon anders DPB - Brugge – pastorale impuls november/december 2015

Pagina

3

De maanden van het Nieuwe Jaar.



inhoudstafel SO - BuSO 1.

Advent en Kersttijd… …een tijd om daadwerkelijk te werken aan vrede. Mag Franciscus uit Assisi ons daartoe inspireren! 2. Advent en Kersttijd… …een tijd van en voor de naaste. Om iets te doen voor de mens -met minder kansen- in ons midden. Mag Franciscus uit Assisi ons daartoe inspireren! 3. Advent en Kersttijd… …een tijd om hoopvol en optimistisch te zijn. Mag Franciscus uit Assisi ons daartoe inspireren! 4. Advent en Kersttijd… …een tijd om stil en verwonderd te zijn. Mag Franciscus uit Assisi ons daartoe inspireren!


verdiepingsaanbod met leerkrachten BaO – BuBaO - SO - BuSO 1. Franciscus achterna -bezinnen en bidden met leerkrachten bij de figuren uit de Kerststal-


Pagina

3. OKB (opdracht 1) en Kerst

4

2. de koning en het volksmeisje S. Kierkegaard


deel1

het wapen van Franciscus was ‘VREDE’ gebeden en teksten rond vrede Gebed van Franciscus Heer, maak mij een instrument van uw vrede. Waar haat het hart verscheurt, laat mij liefde brengen. Waar wordt beschuldigd, laat mij vergeving schenken. Waar verdeeldheid mensen van elkaar vervreemdt, laat mij eenheid stichten. Waar twijfel knaagt, laat me geloof brengen. Waar dwaling heerst, laat me waarheid uitdragen. Waar wanhoop tot vertwijfeling voert, laat hoop doen herleven. Waar droefenis neerslachtig maakt, laat me vreugde brengen. Waar duisternis het zicht beneemt, laat me licht ontsteken. Maak dat wij niet zozeer zoeken om getroost te worden, als wel om te troosten. Om begrepen te worden als wel om te begrijpen. Om bemind te worden als wel om te beminnen. Want wij ontvangen door te geven. Wij vinden door onszelf te verliezen. Wij krijgen vergeving door vergeving te schenken en wij worden tot eeuwig leven geboren door te sterven. Amen. St. Franciscus van Assisi 1182-1226

1182-1226 gewoon anders DPB - Brugge – pastorale impuls november/december 2015

Pagina

Want als wij geven, worden wij rijk; als wij onszelf vergeten, vinden wij de vrede; als wij vergeven, krijgen wij vergiffenis; als wij sterven, ontvangen wij het eeuwig leven. St. Franciscus van Assisi

5

Heer, maak mij een werktuig van uw vrede. Waar haat heerst, laat mij liefde brengen; waar krenking is, vergeving; waar tweedracht is, verzoening; waar twijfel is, geloof; waar droefheid is, vreugde; waar duisternis is, uw licht.


Heer, maak van mij een instrument van uw vrede: zodat ik liefde verspreid waar men elkaar haat, dat ik vergeef waar men elkaar beledigt, dat ik verenig waar men strijdt, dat ik de waarheid spreek waar dwaling heerst, dat ik het geloof breng waar twijfel terneer drukt, dat ik hoop wek waar vertwijfeling heerst, dat ik Uw licht ontsteek waar duisternis is, dat ik vreugde breng waar leed woont. Heer, laat mij er naar streven niet dat ik getroost word, maar dat ik troost breng, niet dat ik begrepen word, maar dat ik de ander versta, niet dat ik geliefd word, maar dat ik liefheb. St. Franciscus van Assisi

Pagina

6

1182-1226



In de leefregel uit 1223 die Franciscus met zijn naaste volgelingen opstelde, schreef hij dat de minderbroeders ‘mild, vredelievend, bescheiden, vriendelijk en nederig moeten zijn en dat zij met iedereen respectvol moeten praten’. Franciscus benadrukt hiermee zijn ideaal om met iedereen het gesprek aan te gaan. Franciscus was voor geweldloosheid! Zelf deed Franciscus dat ook. Tijdens de vijfde kruistocht ging hij in 1219 zelfs naar Egypte om met de belangrijkste tegenstander van de christenen te spreken: de islamitische sultan al-Malik al-Kamel Naser al-Din Abu al-Ma'ali Muhammed (ca. 1177 - 1238). Doel van de kruistocht was dat het christelijke leger de stad Jeruzalem zou heroveren voor de christenen. Franciscus wilde echter een geweldloze oplossing en reisde naar de stad Damiate om met de sultan te praten. Zij spraken meerdere keren met elkaar.

Pagina

7

In de beeldende kunst wordt de ontmoeting van Franciscus en de sultan een enkele keer verbeeld. Meestal is te zien dat Franciscus een vuurproef aflegt. Wie vuur kon laten ontstaan, had God achter zich. Volgens het verhaal gingen de hogepriesters van de sultan deze wedstrijd niet aan, maar Franciscus liet een groot vuur oplaaien waarmee hij de christelijke waarheid wilde benadrukken.



Met vrede. Er is geen schaarste aan middelen en geen oneindige behoeftebevrediging meer voor wie zich afstemmen op de woorden en waarden van het evangelie. Gedaan met onrust en gejaagdheid. Met vrede in lichaam en geest ging de nieuw geworden Franciscus door het leven. Hij ging de weg van Jezus in zijn tijd. Aan ons om de weg van het evangelie te gaan in het begin van de 21ste eeuw. Er is geen botsing van verschillende belangen en geen fixatie op eigen status en carrière meer voor wie zich afstemmen op de zorg voor de naaste. Gedaan met stress en afgunst. Met vrede in hoofd, hart en handen. zo trok de nieuw geworden Franciscus door de samenleving. Hij ging de weg van Jezus in zijn tijd. Aan ons om de weg van het evangelie te gaan in het begin van de 21ste eeuw.

Pagina

8

jpv



Franciscus en de wolf Het was stil in het stadje Gubbio. Iedereen was bang voor de wolf. Op een dag liep Franciscus door Gubbio. Van overal kwamen mensen naar hem toe. 'Hij eet onze dieren op, hij valt zelfs onze kinderen aan,' riepen ze. 'Die wolf moet weg! Hij moet dood!' De volgende dag ging Franciscus op zoek naar de wolf. Niemand durfde met hem meegaan. Bij de rand van het bos bleef Franciscus staan. Hij hoorde een woedend gegrom. Plotseling sprong de wolf tevoorschijn. Franciscus keek hem aan en zei: 'Ik moet met je praten.' Stomverbaasd staarde de wolf hem aan. 'Broeder wolf, je gedraagt je niet zoals het hoort,' zei Franciscus streng, 'Ik weet wel dat je honger hebt, veel honger. Maar daarom mag je nog niet alles opeten. Kom mee naar Gubbio. Als je me belooft dat je de mensen geen kwaad meer zult doen, zorg ik ervoor dat je elke dag te eten krijgt. Wil je dat?' De wolf kwispelde met zijn staart. De mensen van Gubbio gingen bang opzij. 'Wees maar niet bang,' riep Franciscus, 'Ik heb goed nieuws. Broeder wolf wil geen ruzie. Hij had grote honger, en hier was veel te eten. Hij zal jullie nooit meer kwaad doen, als jullie beloven hem iedere dag te eten te geven.' De mensen sloten vriendschap met de wolf. Er kwam vrede in Gubbio.

Pagina

9

C. Leterme, Een parel voor elke dag, Averbode,



In Assisi was het markt. In een van de nauwe straten trok een ezel een zware kar. Hij was erg mager en moe. Zijn baas, een koopman, sloeg hem met een stok zodra hij even stil wou staan. 'Sta op, lui dier!', tierde hij. De ezel bewoog niet. Franciscus zag het gebeuren. Hij ging naar de ezel toe. Zonder iets te zeggen maakte hij de riemen van de ezel los. Hij hielp de ezel met opstaan en liet hem wat groen eten. Dan spande Franciscus zichzelf voor de kar, en trok die voort. De ezel liep dicht achter hem aan. En de koopman... Hij gooide zijn stok weg, en begon de kar van achter voort te duwen.

Pagina

C. Leterme, Een parel voor elke dag, Averbode

10

Toen ze de hoek om waren, fluisterden de koopmannen tegen elkaar: 'Wie was die man?' De mensen van Assisi zeiden: 'Dat is Franciscus, de zoon van de rijke klerenkoopman!'



Franciscus en de drie rovers Drie rovers zwerven rond in de streek waar Franciscus woont. Met hun knuppels en messen maken ze het leven tot een hel voor de mensen. Maar niet vandaag! Want ze hebben honger. Ze kloppen aan bij het huis waar de broeders van Franciscus wonen. Broeder Angelus doet open. Kunnen wij hier wat eten krijgen? Schamen jullie zich niet? Hoe durven jullie eten vragen als jullie zoveel kwaad doen? Jullie zijn niet waard dat je leeft, zo weinig eerbied hebben jullie Gods schepselen. Maak dat je wegkomt! Wat later komt Franciscus terug van een bedeltocht. Broeder Angelus vertelt wat er gebeurd is. Wat je gedaan hebt, kan ik niet goedkeuren, zegt Franciscus. Zondaars worden gemakkelijker tot God gebracht door goedheid dan door verwijten. Ook tegenover zondaars moeten wij goed zijn, net zoals Jezus. Weet je, broeder Angelus, ga de rovers opzoeken. Geef hun het eten dat ik vandaag bijeen heb gebedeld en vraag hen om vergeving voor je ongastvrije gedrag. Zeg ook dat ik hen vraag om vanaf nu geen kwaad meer te doen.

Wij zijn echt een hopeloos stel schooiers. Wij stelen en gebruiken geweld en nu komt gewoon anders DPB - Brugge – pastorale impuls november/december 2015

Pagina

De drie luisteren vol verbazing naar zijn verontschuldigingen. Voorzichtig eten en drinken ze van wat Franciscus hen heeft gegeven.

11

Broeder Angelus gaat op weg en zoekt de rovers op.


die heilige broeder naar ons toe en vraagt ons om vergiffenis voor de terechte woorden die hij tegen ons sprak! De rovers besluiten om naar Franciscus te gaan. Franciscus, als u nog een beetje denkt dat God onze vele zonden zou willen vergeven, dan willen we alles proberen te doen wat u ons zegt en goedmaken wat we fout deden. Mannen toch, God is zo groot dat bij Hem niets onmogelijk is! Door die woorden van Franciscus beginnen de drie rovers anders te gaan leven. naar De Fioretti, verhalen over Sint-Franciscus

Pagina

12

Franciscus van Assisi zei ooit: "Verkondig het Evangelie te allen tijde, en gebruik woorden als het nodig is.”



Franciscus en de ontmoeting met de Sultan. De jaren 1200, kruistochtentijd. God was met hen, geloofden ze: elke overwinning was een bewijs. En een nederlaag? Teken dat ze te weinig op God vertrouwden! De jonge Francesco droomde ervan als ridder mee te trekken, boetend voor de zonden van zijn jeugd. Maar het evangelie van Jezus bracht hem op andere gedachten. Hij werd het grondig oneens met wat in de kerk gangbare praktijk van theorie was. Ook moslims zijn mensen, vond hij, ook hen ga je tegemoet met een vreugdegroet! Franciscus is in Egypte bij de sultan op bezoek geweest. Wat zich daar heeft afgespeeld? Hij heeft het nooit verteld… Maar zijn broeders drukte hij nadien nog sterker op het hart: ‘Ga geen discussies aan, wees dienstbaar aanwezig bij de Moslimbevolking, toon zo wie je bent’.

Pagina

13

Zou hij zelf niet zo gehandeld hebben? Vooral toen hij met eigen ogen zag dat ook sultan Malek al-Kamil een man van vrede was?



Te eten hebben in plaats van honger, dat is vrede. Het warm hebben in plaats van kou te lijden, dat is vrede. Geborgenheid vinden in een huis, dat is vrede. Kunnen werken en zijn krachten mogen geven, dat alles is vrede, is dagelijks brood. Iemand hebben met wie men vertrouwd is. Niet bang hoeven te zijn voor eenzaamheid, voor ruzie en haat, dat is vrede. Geef ons dagelijks brood, goede Vader, geef ons licht en lucht, vreugde en geluk, mensen om lief te hebben, die ons vertrouwen. Behoed ons voor de zelfoverschatting van wie meent zichzelf alles te kunnen geven wat nodig is, en van wie meent geluk en toekomst in eigen handen te hebben. Wij bidden en houden de handen open naar U. Geef ons brood en geef ons vrede.

Pagina

14

Geef ons de vindingrijkheid en de scheppingskracht van de liefde opdat het woord dat we spreken en het gebaar naar elkaar vrede moge brengen en brood om van te leven.



Prediker 19, 13-18 Ik heb onder de zon iets gezien dat voor wijsheid doorging. Het was verbijsterend. Er was een kleine stad met weinig inwoners. Een machtig koning trok tegen het stadje op, omsingelde het en bouwde grote belegeringswerken. Er woonde daar een man van lage afkomst, die wijs was en met zijn wijsheid de stad had kunnen redden. Maar niemand schonk aandacht aan die onbeduidende persoon. Ik zei daarom tegen mezelf: Wijsheid is beter dan macht, maar de wijsheid van een mens van lage afkomst wordt geminacht en zijn woorden vinden geen gehoor. Het is beter dat je luistert naar de kalme woorden van de wijzen dan naar het geschreeuw van een heerser onder dwazen. Wijsheid is beter dan het wapengekletter van zo’n dwaas; hij alleen richt al veel goeds te gronde.

Het was niet Gods plan dat sterke mensen rijk zijn en rijke mensen sterk. Het was niet zijn plan dat zwakke mensen arm zijn en arme mensen zwak. Hij heeft ze voor elkaar geschapen, ze worden voor elkaar geboren om op aarde mens te zijn. God wil dat mensen samen zijn met mensen, dat ze samen wonen, samen werken, samen leven, geen bedreiging zijn voor elkaar, maar elkaar beschermen als in een tuin waar alles veilig is.

Vrede in de wereld? Leven in vrede met jezelf en met anderen? Het is niet veel bezitten en bezet houden, niet veel willen verwerven en beheersen.

jpv gewoon anders DPB - Brugge – pastorale impuls november/december 2015

Pagina

Vrede in de wereld? Niet jagen op grondstoffen. Olie en water rechtvaardig verdelen. Handel open voor iedereen. Oorlog moet altijd vermeden worden. Landen worden niet meer bezet. Meer dialoog en vertrouwen is minder wapens. Meer gesprek is meer toenadering. Mensenrechten zijn de enige weg naar de toekomst. Presidenten en premiers die dom of gevaarlijk zijn, moeten van hun troon worden gestemd.

15

En zo ontwapenen en ontvangen en in een geest van vrijheid wandelen.


Assertief zijn Ben jij assertief? De meeste mensen vinden dat nogal ingewikkeld. En daarom zijn er ook een heleboel cursussen voor, waar je leert om assertief te zijn. Misschien heb jij ook wel eens zo’n cursus gedaan? En dat is heel goed! Assertief zijn is namelijk niet zo gemakkelijk. Assertiviteit is een soort evenwicht. Een middenweg tussen twee uitersten. Het ene uiterste is agressiviteit: voor jezelf opkomen, maar ook over anderen heen walsen. En de andere kant is: niet voor jezelf opkomen en altijd alleen maar rekening houden met anderen. Assertiviteit is dus iets heel anders: als je assertief bent, kom je op voor jezelf, maar je houdt tegelijkertijd ook rekening met de ander. Dat is een gezond evenwicht, maar ook een moeilijk evenwicht, eerlijk is eerlijk. Misschien heeft het wel te maken met liefde: je houdt van jezelf, daarom kom je op voor jezelf. Maar je respecteert de ander ook, daarom houd je rekening met hem. Ooit zei God ook zoiets tegen de mens, over naastenliefde: houd van de ander, zoals je van jezelf houdt. Dat heeft dus te maken met respect voor jezelf hebben, en respect voor de ander. Pas als je respect hebt voor jezelf, pas als je van jezelf houdt, kun je ook van de ander houden. Een eeuwenoude wijsheid die nu assertiviteit heet. Hoe assertief ben jij?

Kleine litanie van Franciscus Jij, wonderlijke man, bid voor ons, als dat kan: dat wij de armen mogen eren en met geen machten samenzweren, dat wij de wolf in ons herkennen en hem met mededogen temmen, dat wij in vrede zullen groeten al wie wij onderweg ontmoeten, dat wij het vuur niet laten doven en in de nacht de zon nog loven, dat wij zelfs stervend zullen zingen van alle goeds dat wij ontvingen.

16

Jij, wonderlijke man, bid voor ons, als dat kan.

Pagina

Hein Stufkens



deel2

inhoudstafel BaO - BuBaO

Pagina

17

We kijken dit jaar even ‘anders’ naar het Kerstverhaal. Met de kijk van Franciscus. Een heel gewone kijk, een oorspronkelijke inkijk. ‘Gewoon anders’, zoals ons jaarthema het zegt. Kerst, zoals anders, maar toch ‘gewoon anders’.



Het kerstfeest. Het kerstfeest is diep geworteld is in onze westerse cultuur. Al ver voor het christendom werden vergelijkbare feesten gevierd rondom de Middellandse Zee, maar ook in onze "Lage Landen" was voor de Germanen het "Zonnewendefeest" een hoogtepunt in de donkere dagen. Met Kerstmis vieren we de geboorte van het Jezus, maar het exacte jaar waarin de verlosster geboren werd, is niet precies bekend. Ook over het seizoen of dag hebben we geen precieze informatie. In de Bijbel zijn er vier evangeliën, die allemaal wel iets over zeggen wanneer dit ongeveer plaats gevonden moet hebben: "De volkstelling die gehouden werd onder de Joden ten tijde van Keizer Augustus, de kindermoord van koning Herodes, Quirinius was landvoogd in Palestina". Op deze manier is het tijdstip van de geboorte van Christus te berekenen door de historici. De evangelisten maken in de Bijbel overigens geen melding van een rondom de kribbe aanwezige os en ezel. De Bijbel vermeldt wel een voerbak, maar geen stal. De stal die later aan het kerstverhaal is toegevoegd dient waarschijnlijk om de armoede van het paar nog te onderstrepen. Volgens de getuigenis van de H. Justinus, een christelijke filosoof die leefde in de tweede eeuw, werd Jezus geboren in een grot. Deze 'geboortegrot' in Bethlehem is tot op de dag van vandaag een belangrijke bedevaartsplaats. In de Bijbel wordt niet gesproken van koningen maar van wijzen of magiërs. Dat desondanks de term koningen gangbaar is geworden komt waarschijnlijk door liederen uit de Bijbel. De profeet Jesaja bijvoorbeeld schrijft herhaaldelijk over koningen die de Messias bij zijn komst zullen aanbidden (o.a. Jesaja 60). Het aantal wijzen wordt in het evangelie niet vermeld. Het aantal drie is wellicht in de wereld gekomen doordat er drie geschenken werden aangeboden: wierook, mirre en goud. Later is men de 'drie koningen' bovendien gaan zien als vertegenwoordigers van de drie bekende continenten: Azië, Afrika en Europa. Daarom zijn zij op afbeeldingen vaak respectievelijk bruin, zwart en blank. De aanwezigheid van een stal en van drie koningen in het Bijbelse kerstverhaal, kan mogelijk verklaard worden met behulp van de Romeinse zonnecultus. Het feest van Kerstmis is door de Kerk in het jaar 386 met opzet op 25 december geplaatst, ter kerstening van het heidense feest van de winterzonnewende (het lengen van de dagen). In het Romeinse Rijk stond deze ‘dies natalis solis invincti’ - geboortedag van de onoverwinnelijke zon - in het teken van de zonnegod Mithras. Deze Mithras werd volgens de verhalen wel degelijk geboren in een stal. Bovendien waren bij zijn geboorte drie koningen aanwezig. De kerk viert als het ware dat Christus, ‘het licht der wereld’ de heidense zonnegod verdrijft.

Pagina

18

Het sobere verhaal van Jezus' geboorte heeft de volksfantasie door de eeuwen heen voldoende voedsel gegeven om daaromheen kleurrijke taferelen te laten ontstaan. Zo behoorde het bouwen van de kerststal tot de voornaamste volksgebruiken. De eigenlijke kerststal treffen we pas aan tegen het einde van de middeleeuwen (zie verder). Het waren overigens slechts de rijken die zich een kerstgroep konden veroorloven; bij het gewone volk thuis stond alleen maar een wiegje met een (houten) pop erin



Groei van de kersstal. In de loop van de tijd zijn er in de kerststal steeds meer figuren bij gekomen.

Alleen de Evangelies van Matteüs (1,1-2,23) en Lucas (1,26-2,21) vertellen over de geboorte van Jezus, maar Johannes (1,1-18) laat ons op zijn manier, ook de betekenis van het kerstverhaal zien. Want Johannes noemt Jezus, “het woord,” dat bij God vanaf het begin was. Door het woord is alles ontstaan, en nu, wonderbaarlijk, is het woord vlees geworden. Dit is de kern van het kerstverhaal: God, de Schepper van wereld en mens, deelt in het leven en de kwetsbaarheid van Zijn schepping. De afstamming: (zie Matteüs 1,1-17). Door Jozef staat Jezus (symbolisch) in de lijn van Abraham en David. Beide waren stamvaders van het volk Israël en beide werden geroemd voor hun geloof. Abraham was bereid om te gaan naar het land dat God zou aanwijzen en God beloonde hem met een nageslacht zo talloos als de sterren. Voordat hij koning was, was David de herdersjongen die Goliath versloeg. Van een bescheiden begin kunnen dus grote dingen komen!

Kribbe Op de eerste kerstvoorstellingen in de oudheid is alleen Jezus te zien als kind in de kribbe. Jezus ligt als een pasgeboren baby in doeken gewikkeld. Vaak lijkt de kribbe meer op een stenen altaar dan op een wieg. Daar ligt hij dan op, goed ingepakt als een mummie. Andere keren ligt hij in de kribbe, met open armen of gevouwen handen.

De voederbak: (Lucas 2,7) Dieren eten uit een voederbak. Hier kunnen we een symbolische link met de Eucharistie zien. Jezus is het “brood des levens” en ons “dagelijks brood”.

Kind

Pagina

Doeken: (Lucas 2,7) Maria wikkelde Jezus in doeken. Dit toont zijn kwetsbaarheid en haar zorg. Er was weinig dat hem beschermde. Vergelijk het symbolische dobbelen om Jezus kleren (Lucas 23,34) bij zijn kruisiging en de overblijvende linnen doeken (Lucas 24,12) na zijn opstanding.

19

Later wordt Jezus afgebeeld op de schoot van Maria. Als baby of als jong, stevig kereltje. Soms ligt hij aan Maria's borst, soms in haar armen. Maar soms ook gewoon op de grond. In de Middeleeuwen is Jezus van was geboetseerd. Hij wordt als een pop aangekleed met hele dure kleren. Daardoor is baby Jezus soms nog groter dan zijn moeder Maria.



Os en ezel Bij de kribbe staan altijd een os en een ezel. Deze dieren zijn de eerste die het kind zien. Franciscus is de eerste die de geboorte van Jezus uitbeeldt. Ook bij hem gaat het om het kind in de kribbe. Hij haalt er een levende os en ezel bij. Men beweert dat hij tijdens de kerstviering in 1223 zelf een kind naar binnen heeft gedragen. De mensen zijn helemaal ontroerd als ze dat zien. De schilder Giotto heeft dit verhaal in de kerk van Assisi op de muur geschilderd.

De stal: De stal staat (symbolisch) tegenover het gastenverblijf (Lucas 2,7), waar geen plaats was voor de Heilige Familie. Jezus werd geboren in de meest barre omstandigheden (vaak afgebeeld in de kunst als donker, koud en arm). Dit onderdak was niet bestemd voor mensen, maar voor dieren. Os en ezel: Verwijst naar het vers van Jesaja (1,3): “Een os kent zijn eigenaar, een ezel de krib van zijn meester; maar Israël weet van niets; mijn volk heeft geen begrip.” De ezel kan ook als voorteken gezien worden van de intocht van Jezus in Jeruzalem (Lucas 19,35).

Maria en Jozef Later komen de beelden van Maria en Jozef er bij. Vooral de plaats van Maria wordt steeds belangrijker. Zij wordt hoe langer hoe meer het middelpunt van de bijzondere geboorte. Soms wordt ze afgebeeld op een soort kraambed. Ze buigt zich over het goddelijk kind, raakt het aan of houdt het kind op schoot. Jozef staat er bij en kijkt er naar. Soms ondersteunt hij zijn hoofd, omdat hij het bijzondere niet kan bevatten. Aan de houding van Maria en Jozef is te zien dat ze liefde en zorg hebben voor het kleine kind. Maria zit soms ook geknield naast de kribbe en Jozef houdt wel eens een kaars in zijn handen.

Jozef: Matteüs (1,18-24) noemt Jozef een “rechtvaardige.” Jozef was trouw aan God en aan zijn vrouw. Een engel heeft Jozef in een droom verteld dat hij het kind “Jezus” moest noemen. (In het Lucasevangelie, 1,31, wordt de naam aan Maria verteld.) De naam Jezus betekent “God redt.”

Pagina

Betlehem: Betlehem was de geboorteplaats van koning David. Christus noemen we ook “Koning”, maar niet in de tijdgebonden, politieke zin. Christus heerst in ons hart. De profeet Micha in het Oude Testament (Micha 5,1) voorspelt dat uit Betlehem iemand komt die over Israël gaat heersen.

20

Maria: De zeer bekende passages over Maria (de aankondiging, Maria bij Elisabet, Maria"s loflied) vinden we in het Lucas-evangelie (1,26-56; 2,1-20). Geen mens is zo betrokken bij het leven van Jezus als zijn moeder. Zij baart hem, voedt hem op, is aanwezig bij zijn wonderen, en maakt zijn dood en verrijzenis mee. Haar geloof in God wordt samengevat in haar uitspraak: “Ik ben de dienares van de Heer; laat met mij gebeuren wat u gezegd hebt”. (Lucas 1,38).



Herders en engelen Veel mensen zien in Jezus de man van God. Jezus is geen gewoon kind, maar heeft bijzondere betekenis voor herders en andere mensen die er niet bij mogen horen. Hij wordt gezien als de Verlosser waar zij al zo lang op wachten. Dat het om een kind van God gaat zie je aan de lichtstralen om hem heen. De herders volgen de aanwijzingen van de engel. Ze gaan het kind bezoeken en vallen voor hem eerbiedig op hun knieën. De engelen vormen een hemelkoor en zingen. Hoe meer herders en engelen hoe goddelijker het is. Ze komen het kind aanbidden.

Herders: Het werk van een herder was bescheiden maar belangrijk. (Koning David begon als herder). Jezus noemt zichzelf “de goede herder” (Johannes 10,11; zie ook Matteüs 2,6). Schapen: Jezus, de goede herder, zorgt voor zijn schapen. Zelf wordt hij ook “Lam Gods” genoemd. Als een lam werd hij geofferd. Engelen: De engel Gabriël kondigt de geboorte van Jezus aan bij Maria (Lucas 1,26-46). In Matteüs (1,18-25) doet “een engel van de Heer” dat bij Jezus. Een engel vertelt de herders over de geboorte van Jezus en daarna verschijnt “een heel leger uit de hemel” om God te loven (Lucas 2,8-15). Een engel waarschuwt Jozef in een droom (Matteüs 2,13) om naar Egypte te vluchten, om de toorn van Koning Herodes te vermijden. Later vertelt een engel aan Jozef, dat het nu veilig was om terug naar Israël te gaan (Matteüs 2,19-20). Engelen zijn de boodschappers van de Heer.

Joden en heidenen Jezus is in Israël geboren. Hier komen ook de herders vandaan. Zij zijn joods. De drie "magiërs" of wijzen komen van ver. Zij zijn niet joods. Hun komst bij de kribbe betekent dat Jezus niet alleen voor joden maar voor alle mensen is geboren. De magiërs zien er uit als "buitenlanders". Ze dragen soms een lange broek, een wapperend manteltje en een apart soort bontmuts met de punt naar voren. Uit deze muts ontwikkelt zich later een koningskroon. Koningen De magiërs worden koningen. Dat komt door de liederen uit de bijbel. De profeet Jesaja schrijft over koningen en kamelen. De koningen is men gaan zien als vertegenwoordigers van de drie bekende continenten: Azië, Afrika en Europa. Daarom wordt één van de drie als bruine, één als zwarte en één als blanke koning afgebeeld. Ze krijgen namen en leeftijden: Caspar is een jongeman, 20 jaar, Melchior is een grijsaard, 60 jaar en Balthasar is een man in de kracht van zijn leven, 40 jaar. De volgorde wisselt wel eens, en ook hun leeftijden.


Pagina

De magiërs (Matteüs 2,1-12). De magiërs “uit het Oosten” kwamen Jezus, de "pasgeboren koning" (Matteüs 2,2) huldigen, met hun geschenken van goud (een koninklijk geschenk), wierook (gebruikt voor aanbidding) en mirre (een kostbare olie die gebruikt werd voor het balsemen). De geschenken suggereren Jezus koninklijkheid, zijn goddelijkheid en zijn verlossende dood. De magiërs zijn de eersten van buiten het volk Israël die Jezus vereren.

21

De ster: Een ster leidt de herders naar Jezus. In symbolische termen is Jezus één van de talloze sterren van de stam van Abraham. Maar in de eerste plaats is hij het schitterendste licht van de hemel, “het licht van de wereld” (Johannes 8,12).


(De Zoon van God komt voor alle volken.) Deze wijze mannen (de wetenschappers van hun tijd) bogen voor het gezag van Jezus. Andere tradities (Jesaja 60,1-6) noemen de bezoekers vanuit het Oosten, koningen. Het wereldlijke gezag is ondergeschikt aan het gezag van Jezus. De koningen uit het Oosten geven het goede voorbeeld, in tegenstelling tot koning Herodes.

Geschenken

Pagina

22

Men heeft veel nagedacht over de betekenis van de geschenken, goud, wierook en mirre. Volgens Bernardus, een heilige uit de Middeleeuwen, is goud bedoeld om het arme gezin te helpen, dient mirre tegen het ongedierte en is wierook tegen de stank in de stal.



Dieren rond de kerststal… en de rol van Franciscus van Assisi. Geboorteplaats in Bethlehem – Basiliek van Maria in Rome De verering van Christus' geboorteplek is zo oud als de kerk. Al in de tweede eeuw trokken pelgrims naar Bethlehem om de plek te bezoeken waarin Christus volgens de overlevering werd geboren. In het westen groeide de devotie voor de kerststal toen in de zevende eeuw een gedeelte van de vermeende kribbe uit Bethlehem werd overgebracht naar de basiliek van Maria in Rome. Het werd met Kerstmis ter verering tentoongesteld. Franciscus zet dieren in de kerststal en begint het kerstverhaal uit te beelden met levende personen. Het stalletje van Bethlehem zoals we dat nu kennen, gaat terug op Franciscus van Assisi. (Franciscus was een enorme dierenliefhebber en volgens de overleveringen kon hij met ‘de dieren des velds’ spreken.) Dit gebeurde in de kerk in het bos bij Greccio, waar een aantal dieren rondom de kribbe werden door Franciscus werden opgesteld. In 1223 kreeg hij van Paus Honorius III (1216-1227) ook de toestemming om het kersttafereel met levende personen voor te stellen. Het merendeel van de gewone bevolking kwam toen niet in de kerk. Het kerstverhaal uitgebeeld door levende personen en dieren kende een immens succes. Zo immens dat we nu nog steeds overal levende kerststallen vinden.

In de kerken zelf veranderde de uitbeelding van het kerstverhaal vanaf dan. Voor Franciscus werden wel al prenten getoond met het kerstverhaal, maar onder impuls van het succes van de levende kerstvertelling werden deze vervangen door volplastische houten en plaasteren beeldengroepen. Vanaf de vijftiende eeuw verspreidden kloosterordes zoals de Franciscanen, Dominicanen en Jezuïeten het gebruik van de kerststal door heel Europa. De traditie van de beeldengroepen werd zo populair dat deze ook zijn intrede deed in de huiskamers. Tussen de dieren In het Bijbelverhaal van Lucas (2:4-14) wordt ons uitgelegd dat er geen plaats was voor Maria en haar verloofde in de herberg, hoewel zij hoogzwanger was. Daarom werd de pasgeborene gewikkeld in doeken in de kribbe gelegd. De kribbe is de voerplaats, de trog voor de boerderijdieren. Daaruit kan de conclusie worden getrokken dat Jezus tussen de dieren, in de stal ter wereld kwam.


Pagina

Os en ezel De ezel had Jozef waarschijnlijk op zijn reis bij zich voor het transport van Maria, die hoogzwanger was en de bagage en voedsel. Het jonge paar was onderweg van Nazareth naar Bethlehem ter wille van de volkstelling, toen het kind Jezus geboren werd geboren. De ezel was een zeer veel gebruikt last en rijdier, die vooral in bergachtige streken beter voldeed dan een paard. Tijdens zijn intocht in Jeruzalem (vlak voor zijn ter kruisiging) wordt Jezus als een koning binnengehaald op een ezel. Dat Franciscus de os en de ezel in zijn kerststal plaatste, komt waarschijnlijk door de verwijzing in het oude testament ‘Een rund kent zijn eigenaar en een ezel de krib van de meester, maar Israël (het Joodse volk) heeft geen begrip’. (Jesaja 1, 3) De os (het huisrund, de koe, zoals die werd gehouden in het Bijbelse Israël), bij de kribbe symboliseert het Jodendom, de ezel zijn de ‘heidenen’, de niet-joden. Hiermee wordt aangegeven dat Jezus voor beiden groepen op aarde is gekomen. In veel oudere afbeeldingen is de kribbe niet afgebeeld als voederruif, maar als ‘sarcofaag’, als graftombe zoals die gebruikt werd in Egypte, door de Romeinen en Joden uit die tijd. Dit om duidelijk

23

Schapen en herders ‘En in hun nabijheid waren de herders met hem schapen in het veld’. Dat Franciscus de schapen en lammeren bij zijn kerststal plaatste, is met het Bijbelverhaal voor de hand liggend. Deze schapen zijn vetstaartschapen, die als huisdier werden gehouden. Waarschijnlijk zijn dit afstammelingen van de wilde schapen, die voor kwamen in Palestina en de omringende landen. Schapen waren zeer waardevolle dieren in de Bijbel. Het leverde vlees, wol en melk, maar werden ook veelvuldig als offerdier gebruikt. Jezus wordt later vaak vergeleken met een schaapsherder, die zijn kudde leidt. De schapen symboliseren ‘het volk Gods’ en Jezus is de ‘Herder’ die over zijn volk Gods zal hoeden.


te maken dat Jezus is gekomen op aarde om te lijden en te sterven. Zoals de ezel destijds het rijdier der armen was, was de os het werkpaard der armen. De os stond al in de stal en staat daar als symbool van armoede, en dat Jezus geboren is tussen de armsten der aarde, op een plek die toebehoorde aan de armen en de rijkste der aarde bij hem op bezoek kwamen.

Pagina

24

De kameel Hiermee wordt als regel de dromedaris of ‘eenbulter’ bedoeld. Dit zijn de woestijndieren bij uitstek. Ze zijn jarenlang van onschatbare waarde geweest voor reizen de woestijn en kunnen lange tochten maken, waarbij probleemloos een weekje drinken kan worden overgeslagen. De dromedaris kan 25 procent van zijn lichaamsgewicht aan water verliezen zonder in de problemen te raken. Een mens legt bij 12 procent het loodje. Op basis van deze kennis heeft Franciscus van Assisi de wijzen uit het oosten met het standaard woestijnvervoermiddel uit die tijd, de dromedaris, laten komen… wel zo praktisch. Ook reisden de drie wijzen in de meest gunstige tijd van het jaar voor het klimaat, in de winter. De Bijbel geeft geen aanknopingspunt voor de dromedaris, het schip der woestijn, dat op weinig water vaart. Maar aan het bezit van een dromedaris kon wel een redelijke status worden ontleent. De drie wijzen uit het oosten kwamen Jezus aanbidden en brachten hem vorstelijke geschenken, ,mirre, wierook en het goud.



Gebeden bij de adventskrans. Lieve God, het is weer advent. ‘s Avonds wordt het al vroeg donker. Buiten ziet alles er een beetje dood uit. De bomen hebben geen bladeren meer en de vogels kruipen diep weg voor de kou. Op de adventskrans brandt elke week een kaarsje meer, tot het Kerstmis wordt. Maak het ook in ons hart lichter en lichter. Help ons om mensen te worden die zien wie hulp nodig heeft. Die horen wie het moeilijk heeft, die stappen naar wie leeft in armoede. Dan wordt het straks echt een Zalig Kerstfeest. Amen. God, onze Vader, wij zitten in een kring rond de adventskrans. Eén/… kaars brandt/branden en geeft/geven wat licht. Met onze handen dichtbij de kaars voelen we warmte. Zo wilt U ook voor de mensen zijn: licht en warmte. Licht en warmte, niet om te doven, maar om te kunnen kijken en voelen. Zodat wij vlugger het verdriet en geluk van mensen zien. Amen.


Pagina

God, de mensen maken zich klaar, want het kerstfeest is weldra daar. Ze kopen mooie cadeautjes met een kleurrijk lint en doen wat iedereen maar normaal vindt. Toch vergeten ze iets heel apart: het klaarmaken van hun hart. God, leer mij uitkijken naar wat belangrijk is. Dan pas wordt het echt Kerstmis. Amen.

25

We zijn hier verzameld rond de adventskrans. Wie zo'n krans zet of hangt, wil zeggen: ‘Ik kijk uit naar het feest van de geboorte van Jezus’. Dit wil niet zeggen dat we met gekruiste armen zitten te wachten, maar dat we met hart en handen willen werken aan een betere wereld. God, onze Vader, geef ons hiervoor de kracht. Maak ons sterk, zodat wij het volhouden om uw liefde door te geven. Amen.


Jezus, wij hebben een adventskrans gemaakt/geplaatst met vier kaarsjes tussen groen. Wij laten elke week een kaars branden. Zo bereiden wij ons voor op Kerstmis: Een kaars van ons verlangen naar U, een kaars van onze liefde voor U, een kaars van onze liefde voor elkaar, een kaars van uw vrede voor alle mensen. Jezus, we vieren binnenkort weer dat je gekomen bent in ons midden. Voor jou willen wij plaats maken. In onze klas voor de kerststal, zoals Franciscus ons dat leerde. En in ons hart voor jouw liefde. Je mag komen, Jezus. We hebben je plaats klaargemaakt. Je bent welkom. We wachten op je. Goede God, We zijn alweer de laatste maand van het jaar. December is een gezellige maand. De adventskrans vertelt ons dat we uitzien naar Kerstmis, het geboortefeest van Jezus, het grote feest van de vrede. Dank U wel om Jezus die ons leerde dat U alle mensen graag ziet en dat U droomt van een wereld vol vrede. Jammer dat er niet overal in de wereld vrede is. Soms is er ook onvrede in de klas, of ruzie thuis.


Pagina

God, als ik naar een adventskrans kijk, dan denk ik aan de mensen die het opnemen voor medemensen die vergeten worden, zoals Franciscus dat ook deed! Zij zijn als de kaarsen op een adventskrans. Met hun groeiend licht verdrijven zij de duisternis. Zij horen mensen zonder stem en zien hun noden. Zij voelen hun angst en protesteren tegen al wat vierkant draait. Zij buigen alles om tot een krans van leven, tot een krans van groene bladeren. Op mijn manier wil ik ook een licht in het duister zijn, voor alle mensen die ik in mijn leven tegenkom. Jezus, wij maken ons klaar voor Kerstmis. Dit jaar wordt pas een mooie Kerst als Jij welkom bent, als wij van ons hart een ‘echte' thuis maken, voor Jou, voor de anderen.

26

Goede God, help ons en help alle mensen goed te zorgen voor de vrede, zoals Franciscus dat ook deed! Dan pas wordt het gezellig voor iedereen!


Een groeiende kerststal op onze speelplaats. GOED ZIEN naar de kerststal

Deze week gaan we samen op weg naar Kerst. We bereiden ons voor zetten alles klaar. Elke dag van deze week komen we even samen op de speelplaats, vóór de start van de schooldag (of op een ander moment, of per graad/klas), om even stil te staan: een kort woord, een lied, een kaars, een gebed. Zo groeien we samen naar Kerstmis toe. Ook (groot)ouders kunnen dit moment ook meebeleven! Dit moment kan ook in de klas elke dag worden gedaan. Maar sterker is het nog om dit met de ganse school samen te kunnen doen. Grote adventskrans staat ook op de speelplaats bij de stal. Ofwel 4 lantaarns of 4 lampen in de stal. Elke dag brandt één lichtje meer. Achtergrondinfo : (Hier beknopt, zie ook eerder in deze bundel: veel uitgebreider info!)


Pagina

Op voorhand in de klas goed herhaaldelijk verwijzen naar de figuur van Francicus van Assisi en zijn band met het kerstverhaal! IN DEZE BUNDEL ZIJN DAAR VOLDOENDE AANZETTEKSTEN TOE TE VINDEN.

27

Franciscus van Assisi – de Italiaanse jongeman van rijke komaf die er om geloofsredenen voor koos om in volstrekt armoede zijn leven te leiden – heeft de eerste kerststal bedacht: levende mensen en dieren die het geboorteverhaal van Jezus uitbeelden. Zo verkondigde Franciscus de blijde boodschap aan de eenvoudige mensen rondom hem die niet konden lezen. Door het tafereel uit te beelden in een grot, toonde hij dat Jezus geboren werd in zeer eenvoudige omstandigheden, dicht bij ‘kleine mensen’. Dat was aan het begin van de 13de eeuw. Al heel gauw werd de kerststal populair en wereldwijd verspreid. De figuren worden ingebed in de eigen cultuur en dragen de boodschap met zich mee: ook voor jou is God mens geworden!


maandag 14 december 2015 Wat nodig? Een STAL! De stal staat klaar. DE STAL 1. Woordmoment Midden in de nacht, schrijven de evangelisten, is er een ster boven een stal. Een hut. Verblijfplaats voor dieren. En het verblijf voor wie niet meetelt. Geen plaats in de herberg. Wie niets bezit, krijgt ook geen plaats. Een stal: de woonst van de herders. Herders, die niet meetellen. Herders, op wie men neerkeek… Twee werelden: de wereld van de herberg en de wereld van de stal. Herberg: ‘goed’ volk, zij die geluk hadden in het leven, degelijk werden opgevoed in een warme thuis, alle kansen kregen om te studeren, daarna een goede baan vonden, mensen met een goede naam in de gemeenschap. Ze hebben het goed. De stal: de andere wereld. Miserie, geen (t)huis, geen opvoeding, geen werk, geen zekerheid…


Pagina

Link leggen naar actie WZZ – Waar zit Robby? Affiche WZZ tonen en aanbrengen in de stal!

28

Twee totaal aparte werelden. Wie slaapt nu in de stal? Wie telt niet mee ? Wie zijn de herders van vandaag ? Zieken? Armen?


2. Lichtmoment : het eerste licht mag branden

3. Adventslied Het is weer zover, het is weer advent, kijk hoe het eerste kaarsje brandt! Een vuurtje dat loopt, dat maakt ons bekend, licht zal er komen, licht in het land! Wat een geluk en zing het maar luid: lichtje, ga nimmer, ga nimmer meer uit!

4. Groeigebed: samen bidden

Pagina

29

God, de eerste kaars van de advent brandt. Advent is tijd van dromen. Van de mooie kerst die komt. Advent is denken. Aan de kinderen die niet kunnen spelen. Aan de mensen zonder warme huis of thuis. Aan de bejaarden met zorgen. Advent is doen. Zorgen dat alle mensen gelukkig kunnen zijn. Ik wil een licht zijn voor hen, deze advent. Help jij ons? Amen.



dinsdag 15 december 2015 EZEL en OS De stal staat al klaar, wie komt er vandaag in ? Luister even… 4 kinderen lezen voor Ik ben heel gewoon, zei het ezeltje. Ik ben niet zo sterk als een paard. Een paard gaat uit rennen en vechten. Nee, ik ben maar weinig waard. Ik ben heel gewoon, zei het ezeltje niet deftig zoals een kameel. Een kameel is een sierlijk groot dier. Ik ben maar een klein dier. Ik ben héél gewoon, zei het ezeltje: grijs, met een witte neus. Ik moet altijd sjouwen en werken, als ezeltje heb ik geen keus. Maar toen baby Jezus moest vluchten… die dag was ik héél veel waard: toen heb ik Maria gedragen en de Heer van hemel en aard! Vandaag plaatsen we de dieren in de stal: de ezel en de os. 1. Woordmoment Een ezel is een lastdier. Hij draagt goederen en mensen tot op hun bestemming. Een dier dat veel kan dragen, verdragen. Hij heeft Jezus al gedragen vóór zijn geboorte, toen ze op weg waren. Het was een lange weg. Straks, moet hij weer Jezus dragen op de vlucht naar Egypte. En op Palmzondag zal opnieuw een ezel Jezus dragen.


Pagina

En dan bedoelen we niet ‘domme mensen, meisjes of jongens’, maar jongen en meisjes en volwassen mensen de niet opgeven. Die blijven dragen en verdragen. Die, soms koppig, de lasten helpen dragen. Elkaar dragen, ook al is de weg lastig en zwaar, is de boodschap van de ezel.

30

En luister nu goed! We hebben ezels nodig! Hier bij ons, op school, in de jeugdbeweging.


Waarom geen paard? Een paard is het symbool van macht, van koningen en keizers, de sterken Paarden zijn trotse dieren. Een ezel is het vervoermiddel van de gewone, eenvoudige mensen … En als laatste bewoner van de stal hebben we de os. De os was de tractor in de tijd van Jezus. Door een ploeg verder te trekken, zorgt hij ervoor dat de grond bewerkt is voor het zaaien. De os was al aanwezig in de stal, toen de zwangere Maria en Jozef daar aankwamen. Hij is gastvrij, deelt zijn stal. Stelt zelfs zijn voederbak ter beschikking van het kleine kindje! Hij heeft er met zijn warme adem voor gezorgd dat niemand kou hoefde te lijden. Hij zorgt voor warmte, hij brengt de stal een beetje op temperatuur… Wat kunnen wij leren aan de ezel en de os? We hebben ossen nodig! Mensen die hun plaats delen en warmte sturen. Heel bescheiden wat adem en warmte geven. Mensen die elke dag opnieuw zeggen dat je welkom bent op school en die hun kennis met jou delen. Jongens en meisjes die zorgen voor een goede, warme sfeer in de klas en op de school.

2. Lichtmoment: het tweede licht mag branden 3. Adventslied Het is weer zover, het is weer advent, kijk hoe het eerste kaarsje brandt! Een vuurtje dat loopt, dat maakt ons bekend, licht zal er komen, licht in het land! Wat een geluk en zing het maar luid: lichtje, ga nimmer, ga nimmer meer uit!

Pagina

31

Het is weer zover, het is weer advent, wacht eens, de tweede kaars gaat aan. Een lied over licht, een lied dat je kent, laat het maar horen, hef het maar aan!



4. Groeigebed: samen bidden God, de tweede kaars van de advent brandt. Advent is tijd van dromen. Van het kerstekind dat voor ons geboren wordt. Advent is denken. Aan de vele kinderen alleen op de wereld. Niemand die hen draagt. Niemand die hen warmt. Advent is doen. Anderen helpen dragen, zoals de ezel. Zelf wat warmte uitsturen, zoals de os.

Pagina

32

Help jij ons? Amen.



woensdag 16 december 2015 JOZEF

1. Woordmoment De stal staat klaar, ook de os en de ezel. Wie komt er vandaag bij? Jozef. Jozef: we weten niet zoveel van hem. Hij staat er precies zomaar wat bij… Maar: hij is trouw. Ook een beetje een dromer. Jozef heeft ook getwijfeld, maar stond er, voor Maria. We lezen uit de Bijbel: “Maria keerde terug naar Nazaret en naar Jozef, haar verloofde. Jozef had gehoord dat ze zwanger was en zat ermee verveeld. Hij was een vriendelijke man, maar hij twijfelde of hij met haar zou trouwen. Op een nacht kreeg hij een droom. Een engel vertelde hem dat Maria niets verkeerds gedaan had. Haar zoon was de zoon van God. Hij zou Jezus heten en Hij zou de mensen redden uit hun zonden. De volgende ochtend herinnerde Jozef zich wat de engel gezegd had en niet lang daarna trouwde hij toch met Maria. Averbodes jeugdbijbel

Jozef beloofde plechtig dat hij altijd voor Maria en haar zoon zou zorgen…” Jozef zijn, dat is: niet weglopen. Hij is de ganse weg met Maria meegegaan, negen maanden lang, van Nazareth naar Betlehem en terug... Het kan niet gemakkelijk zijn geweest.

2. Lichtmoment: het derde licht mag branden


Pagina

Het is weer zover, het is weer advent, kijk hoe het eerste kaarsje brandt! Een vuurtje dat loopt, dat maakt ons bekend, licht zal er komen, licht in het land!

33

3. Adventslied


Wat een geluk en zing het maar luid: lichtje, ga nimmer, ga nimmer meer uit! Het is weer zover, het is weer advent, wacht eens, de tweede kaars gaat aan. Een lied over licht, een lied dat je kent, laat het maar horen, hef het maar aan! Wat een geluk en zing … Het is weer zover, het is weer advent, zie ik dat goed, doet drie het ook? Ja, drie doet het ook, je raakt al gewend. Licht van een licht, verga niet in rook! Wat een geluk en zing …

4. groeigebed : samen bidden God, de derde kaars van de advent brandt. Advent is tijd van dromen. Van een betere wereld. Advent is denken. Aan allen die het moeilijk hebben. Advent is doen. Net als Jozef moedig zijn en blijven geloven, ook als het moeilijk gaat. Ik wil het proberen: niet weglopen maar eenvoudig doen wat gedaan moet worden.

Pagina

34

Net als Jozef dromen van een betere wereld. Help jij ons? Amen.



donderdag 17 december 2015 MARIA

1. Woordmoment tekst verdelen onder een aantal leerkrachten Iedereen kan al raden welke de vierde figuur zal zijn die we vandaag in de stal plaatsen. Luisteren we naar wat de Bijbel vertelt over Maria. Maria was een jonge vrouw. Ze woonde bij haar ouders in het dorpje Nazaret. Ze wist al dat Jozef haar man zou worden, maar ze waren nog niet getrouwd. Maria droomde van een goede toekomst voor haarzelf en voor haar volk. Want het was een moeilijke tijd. De Romeinse keizer was de baas. Hij had al heel veel landen veroverd en wilde er nog meer. De mensen moesten allemaal doe wat de keizer wilde. De keizer wilde ook veel geld hebben. Daar kocht hij paarden en wagens en speren van. En hij liet mooie paleizen bouwen in de landen die hij veroverd had. De keizer wees iemand aan die koning over het land mocht zijn. Die ging dan in het paleis wonen. De gewone mensen waren arm. Ze hadden niets te vertellen. “Hadden we maar een eigen koning”, zeiden ze tegen elkaar. “Eentje die niet de baas speelt, maar eentje die een herder is, net als koning David lang geleden.”


Pagina

Op een dag was Maria aan het werk in haar huis in het dorpje. Ze had water gehaald bij de put, en zette de kan neer. Toen kwam er een engel bij haar. Het was de engel Gabriël. Hij zei: “Wees blij, Maria. Gezegend ben je, want God is met jou.” Maria schrok.” “Wees maar niet bang, Maria”, zei de engel.

35

Veel mensen geloofden niet meer dat het ooit nog anders zou worden. Ze hadden de moed opgegeven. Maria niet. Zij bleef hopen en verwachten dat er een nieuw begin van vrede zou komen. Zij geloofde dat God het volk zou helpen.


“God ziet je graag. Je zult een zoon krijgen die je de naam Jezus moet geven. Hij zal groot zijn en zoon van God genoemd worden. Hij zal voor altijd koning zijn.” “Hoe kan dat gebeuren ?” vroeg Maria. “Jozef en ik, we zijn nog niet getrouwd.” “De geest van God zal over je komen”, zei de engel. “Daarom zal jouw kind heilig genoemd worden, Zoon van God. Ook Elisabeth zal een kind krijgen. Want voor God is niets onmogelijk.” Toen zei Maria vanuit het diepst van haar hart: “Ja. Laat het zó gebeuren.” Daarna ging Maria op reis naar de bergen. Ze ging op bezoek bij Elisabeth. Maria kwam het huis binnen en begroette Elisabeth. Zodra Elisabeth de klank van de stem van Maria hoorde, maakte het kind in haar buik een sprongetje. Elisabeth werd helemaal vervuld van de Geest van God en riep uit: ”Gezegend ben jij, Maria! Gezegend ben jij en gezegend is het kind in je buik. Ik ben zo blij dat je bent gekomen! Want jij verwacht wat niemand meer durft te hopen. Gelukkig ben jij, omdat je gelooft”. Maria was zo blij dat ze een lied zong. Een lied over God die doet wat hij belooft. Ze bleef nog drie maanden bij Elisabeth en ging toen terug naar huis. Lucas 1, 5-55 Uit: ‘Het begon met licht’, Bijbelverhalen voor groot en klein, KBS

Wat kan Maria ons leren ? Ze deed wat ze dacht dat God haar vroeg. “JA” zeggen en God loven. ‘God is magnifiek’, zei ze.

2. Lichtmoment: het vierde licht mag branden

3. Adventslied Het is weer zover, het is weer advent, kijk hoe het eerste kaarsje brandt! Een vuurtje dat loopt, dat maakt ons bekend, licht zal er komen, licht in het land!


Pagina

Het is weer zover, het is weer advent, wacht eens, de tweede kaars gaat aan. Een lied over licht, een lied dat je kent, laat het maar horen, hef het maar aan!

36

Wat een geluk en zing het maar luid: lichtje, ga nimmer, ga nimmer meer uit!


Het is weer zover, het is weer advent, zie ik dat goed, doet drie het ook? Ja, drie doet het ook, je raakt al gewend. Licht van een licht, verga niet in rook! Het is weer zover, het is weer advent, vier wordt een vuur, dag kaarsje vier! En hoe je ook heet en wie je ook bent, Blijf waar je bent want Jezus komt hier!

4. groeigebed: samen bidden God, de vierde kaars van de advent brandt. Advent is tijd van dromen. Van God die naar de mensen komt. Advent is denken. Aan de vele kinderen in armoede. Aan de bejaarden die het moeilijk hebben. Advent is doen. “JA” zeggen aan God.

Pagina

37

Zorgen dat Kerst méér is dan pakjes en lekker eten. Help jij ons? Amen.



vrijdag 18 december 2015

De 4 kaarsen/lichtjes branden. de stal is bijna klaar. We missen nog één iets. Juist ja, jullie denken allemaal aan het Kerstkind, aan Jezus. Maar daarvoor is het nog te vroeg. We zijn pas 18 december. De verjaardag van Jezus is pas op 25 december. Daarom nodigen we jullie hartelijk uit naar… (kerstviering uit de parochie/federatie/pastorale eenheid hier vermelden) Wat hebben we dan nog tekort? Laten we luisteren naar een verhaal van Franciscus uit Assisi, die in de 13de eeuw de eerste kersstal plaatste zoals we nu reeds weten uit de voorbije weken. -kan desnoods in een rollenspelFranciscus is op stap in de heuvels rond het dorpje Greccio. Hij is op zoek naar een echte kribbe. Die wil hij in de kerk zetten. Daar ziet hij de vriendelijke boer weer, die hem een paar weken eerder eieren heeft gegeven. “Antonio”, roept Franciscus, “kan ik de voederbak van jouw dieren voor een paar dagen lenen?” “Wat een gekke vraag Francesco! Ben je soms van plan om boer te worden?” “Niet echt, Antonio, ik wil die voederbak met Kerstmis in de kerk zetten. Dan begrijpen de mensen veel beter wat de geboorte van Jezus in een stal betekent.”


Pagina

“Klopt, Antonio, maar de mensen moeten begrijpen hoe arm Jezus wel was.

38

“Francesco, waarom is dat nu nodig? We weten toch dat er engelen waren en herders, en dat er wijzen op bezoek gingen.”


Als ze die voederbak zien, zullen ze dat beter begrijpen. Want Jezus was arm, net zoals zij. En Hij was niet met goud behangen zoals onze bisschoppen en onze paus.” “Oké, Francesco. Is dat een goede voederbak voor de kerk?” Franciscus bekijkt de voederbak. “Heel goed Antonio. Neem hem maar mee. Kun je me ook nog wat stro en hooi geven, Antonio?” “Maar natuurlijk!” Franciscus is daar heel blij mee. Hij wil al verder gaan, maar draait zich om. “Antonio, nog iets. Misschien moeten er ook een schaap staan. Wat denk je?” “Maar Francesco, dieren in een kerk?” “Ja, ik dacht even: dan zien de mensen nog beter dat Jezus er is voor de arme mensen. Dan zien ze nog beter dat Hij geleefd heeft zoals wij. Weet je, ik zal aan de paus vragen of dat wel mag.” En… het mocht. naar C. LETERME in Simon, november-december 2012, p. 13-14

Pagina

39

plaatsen van de kribbe en een schaap



Als het donker is, zegt Jezus, zie je toch de weg niet meer. Dan kom ik met licht, zegt Jezus, en je vindt de weg wel weer. Als je mij dan volgt, zegt Jezus, ben je op de goede weg. Ja, ik ben het licht, zegt Jezus, het is waar, wat ik je zeg! Advent is dromen dat Jezus zal komen dromen van vrede voor mensen van heden. Advent is dromen dat Jezus zal komen. Iedere week weer een licht ontsteken vlammen van vuur voor de komende weken, tekens van hoop in de duisternis, omdat het bijna kerstfeest is.

http://www.youtube.com/watch?v=SUVWVSKYttI&translated=1 gewoon anders DPB - Brugge – pastorale impuls november/december 2015

Pagina

Niet als een kind en niet in een kribbe maar als een vrede-vorst hier in ons midden, dan is er nergens verdriet meer of pijn, dan zal het altijd Kerstfeest zijn.

40

Advent is dromen.....


God God, ik wil zo graag een grote doos als kerstgeschenk, met daarin: geluk en vrede voor iedereen. Dan zou ik aan iedereen iets geven: een stukje vrede en vreugde, een vleugje vriendschap, een portie moed. Het is een droom, ik weet het, God. Geluk laat zich niet in een doosje steken. Het licht van Kerstmis laat zich beter niet inpakken. Misschien moet ik net als Jezus mensen gelukkig maken. Niet precies zoals Hij dat deed, maar gewoon op mijn manier. Katia Van Cleynenbreugel

Jezus Jezus, met Kerstmis zie ik een beeldje van Jou in de kerststal. Jij bent daar nog zo klein. Maar ik weet dat Jij grote dingen hebt gedaan.

Pagina

41

Vandaag zijn er mensen die net als Jij proberen te doen. Ik ben blij dat ik hen ken. Ik ben blij dat ik Jou ken. Dankjewel. Monica Delgadillo gewoon anders DPB - Brugge – pastorale impuls november/december 2015


Vers bij het aansteken van de adventskaarsen + Kerstmis voor de eerste kaars Een kaarsje, een kaarsje, een vlammetje gaat aan. Maak plaats in je kamer, want Kerstmis komt eraan. Het eerste lichtje brandt al, het zegt: let nu goed op. Want over drie, vier weken, dan is er nieuws van God! voor de tweede kaars Een kaarsje, een kaarsje, een vlammetje gaat aan. Maak plaats in je leven, want Kerstmis komt eraan. Het tweede lichtje brandt al, het zegt: wees maar niet bang. Het duurt nog maar drie weken, de nacht duurt niet meer lang! voor de derde kaars Een kaarsje, een kaarsje, een vlammetje gaat aan. Maak plaats in de wereld, want Kerstmis komt eraan. Het derde lichtje brandt al, het zegt: blijf wakker, hoor. Het duurt nog maar twee weken, het grote feest gaat door! voor de vierde kaars Een kaarsje, een kaarsje, een vlammetje gaat aan. Maak plaats voor het Kindje, want Kerstmis komt eraan. Het vierde lichtje brandt al, de krans is vol van licht. En over een paar dagen krijgt God een nieuw gezicht!

Pagina

42

voor kerstmis Vier kaarsen, vier kaarsen, waar een verhaal aan zit. De cirkel is gesloten, paars wordt wit. Een Kindje wordt geboren, een nieuwe tijd breekt aan. Gods woord zal als een licht door onze wereld gaan!



De maanden van het Nieuwe Jaar. In januari, is 't nieuwe jaar begonnen. Zit allen bij de haard tezamen, de winter heeft gewonnen. Februari, sprokkelmaand, die heeft zo weinig dagen. De krokus is wel zeer dapper, ze bloeit in bos en hagen. Maart die heet ook lentemaand, maar vraagt ook warme truien. De zon heeft zich een weg gebaand, te midden maartse buien. Grasmaand is april zijn naam, die met zijn prilse grillen in 't jaar verwierf een slechte faam, al zou hij 't anders willen. Bloeimaand is de naam van mei omdat de bloemen bloeien bij het beeld van Maria. En ieder vogel legt zijn ei, Je ziet het gras nu groeien.

De oogstmaand heet augustus ook, het graan moet in de schuur. De zon is als een hete pook, maar soms is er… gedonder. September is ook herfstmaand, de zon neigt sneller neer. De boer, al op zijn ladder staand, plukt appels, peren en nog veel meer. Wijnmaand heet de maand oktober. Zonlicht gloeit in druif en was. 's Avonds schenkt een deftige ober, spranklend gouden wijn in 't glas. November die ook slachtmaand heet, maakt naakt en kaal de bomen. Het jaar is bijna uitgezweet, het laat de regen stromen. December, wintermaand, tot slot, sluit 't jaar met volle teugen. Op kerstnacht komt de zoon van God, wilt allen u verheugen.

Pagina

43

En juni heet ook zomermaand, de zon heel vroeg aan de hemel staat. En al wat bleek ziet wordt gekleurd, de zon brandt tot 's avonds laat.

Juli, zegt de boer, is hooimaand, als hij het gras heeft afgemaaid. Het kind dat zegt ‘vakantiemaand’, want: de school die is nu uit.



Voorbeden Kerstwake Wij bidden voor een mooie toekomst voor alle kinderen om ons heen, in het bijzonder voor de kinderen die het moeilijk hebben door ziekte, armoede, minder kansen… Dat er altijd lieve mensen zijn die hen willen helpen en steunen… Laat ons bidden… Wij bidden voor een mooie toekomst voor alle mama’s en papa’s, in het bijzonder voor hen die het moeilijk hebben door werkloosheid, armoede, tegenslagen… Dat ze weten dat het mooiste geschenk aan hun kinderen de liefde is… Laat ons bidden… Wij bidden voor een mooie toekomst voor alle mensen in deze wereld, in het bijzonder voor de mensen die het moeilijk hebben… door natuurrampen, honger, armoede… Dat de leiders van de wereld naar goede oplossingen zoeken voor iedereen… Laat ons bidden… God, Vader in de hemel, de aarde is weer koud, donker en kil. We verlangen naar warmte en licht. Wilt U weer bij ons komen wonen? Dan kunnen we samen de donkere dagen aan en kunnen ook wij anderen weer blij maken. We vragen het U, samen met Jezus, naar wiens komst wij uitzien, en nu reeds mogen ervaren in brood en wijn, hier in ons midden. Amen. samen:

Goede God, wij zijn in de advent, en kijken samen uit naar Kerstmis, het geboortefeest van Uw Zoon, Jezus. Hij toonde ons hoe graag Jij elke mens ziet. Wij danken u om Jezus en om alle liefde die Jij aan mensen geeft. leerling uit het 5de/6de leerjaar:

Help ook ons uw liefde uit te dragen in deze wereld. Leer ons te leven met open handen, met helpende handen, met gevende handen, met zorgende handen net zoals Jezus het ons heeft voorgedaan. Help ons te worden zoals Jezus: een licht in deze soms duistere wereld. leerling uit het 5de/6de leerjaar:


Pagina

samen:

Zo wordt de wereld een beetje meer zoals Jij die droomt, God, ook dank zij ons. Amen.

44

In deze koude en donkere periode van het jaar, bidden wij in het bijzonder voor de mensen in ons land die het moeilijk hebben en niet gezellig kunnen wonen. Dat er veel solidariteit mag zijn en dat de vele kerstlichtjes mogen spreken van de vele goede daden in deze koude wintermaand.


deel3

Pagina

45

inhoudstafel SO - BuSO



Advent en Kersttijd… …een tijd om daadwerkelijk te werken aan vrede. Mag Franciscus uit Assisi ons daartoe inspireren! VREDE Franciscus en de sultan Begin 13e eeuw, in volle ‘kruistocht-tijd’ waarvan de hele samenleving in de ban was, trok Franciscus naar de sultan van Egypte, die aan het hoofd van het moslimleger stond. Tot op vandaag kunnen we ons door deze bijzondere ontmoeting laten inspireren. Als Franciscus terugkomt uit Egypte, en samen met zijn broeders ‘algemene vergadering’, kapittel houdt, passen zij de toenmalige regel aan op basis van zijn ervaringen met de moslims. Franciscus wil niet dat de broeders de moslims op één of andere manier zouden dwingen zich te bekeren. Hij wil ook niet dat ze conflicten of een woordenstrijd uitlokken. Ze moeten vrede verkondigen – en dan vooral door dit voor te leven, niet alleen door erover te praten. Ze moeten belijden dat ze christen zijn, maar ze mogen zich niet verheven voelen boven de moslims. Ze moeten hun eigen identiteit respecteren, maar ook die van de ander. Zoals ze in Italië en omstreken de mensen nabij zijn, zo moeten ze ook onder de moslims zijn, namelijk hen dienen en hen hoogachten. Franciscus verbiedt theologische discussies en een houding van gelijkhebberij. “Ook moslims zijn door God geschapen”, weet hij. Franciscus opent zich voor hen en luistert actief naar wat hij van hen kan leren. Dat is volgens hem de enige manier om tot vrede te komen. De jaren 1200, kruistochtentijd. God was met hen, geloofden ze: elke overwinning was een bewijs. En een nederlaag? Teken dat ze te weinig op God vertrouwden! De jonge Francesco droomde ervan als ridder mee te trekken, boetend voor de zonden van zijn jeugd. Maar het evangelie van Jezus bracht hem op andere gedachten. Hij werd het grondig oneens met wat in de kerk gangbare praktijk van theorie was. Ook moslims zijn mensen, vond hij, ook hen ga je tegemoet met een vreugdegroet!


Pagina

Zou hij zelf niet zo gehandeld hebben? Vooral toen hij met eigen ogen zag dat ook sultan Malek al-Kamil een man van vrede was?

46

Franciscus is in Egypte bij de sultan op bezoek geweest. Wat zich daar heeft afgespeeld? Hij heeft het nooit verteld… Maar zijn broeders drukte hij nadien nog sterker op het hart: ‘Ga geen discussies aan, wees dienstbaar aanwezig bij de Moslimbevolking, toon zo wie je bent’.

Pagina

47




Advent en Kersttijd… …een tijd van en voor de naaste. Om iets te doen voor de mens -met minder kansen- in ons midden. Mag Franciscus uit Assisi ons daartoe inspireren! WELZIJNSZORG -de naaste liefhebben, kleine wonderen van goedheid laten gebeuren-

Met deze melaatse was het niet uit te houden. Hij schold en sloeg naar de broeders die hem in Godsnaam verzorgden. En wat nog erger was: Hij spotte met Gods heilige naam. “Dat hij zijn plan trekt!” Met deze boodschap trokken ze naar Franciscus. Maar die dacht: “Dat pak ik anders aan.” “God geve je vrede, dierbare broeder!” Zo ging hij de man tegemoet, en luisterde toen lang en geduldig naar het geklaag en gevloek van de zieke. Daarna trok hij zich terug om te bidden. “Ikzelf zal je verzorgen. Wat wil je dat ik voor je doe?” – “Was me maar. Van kop tot teen. Mijn lichaam stinkt. Ik walg ervan.” Met warm water en geurige kruiden, en een medebroeder die de emmer hanteerde, begon Franciscus hem te wassen, van kop tot teen, eigenhandig.


Pagina

Hij werd in 2005, 10 jaar geleden, verkozen tot grootste Belg aller tijden: pater Damiaan, ‘de held van Molokaï’. Jozef Deveuster, een koppige man die, bezield door Jezus en zijn blijde boodschap, met en tussen de melaatsen ging leven. Niet om hun zieltjes te winnen of het imago van de kerk op te poetsen, maar om hen in Gods naam nabij te zijn. Levensnabij. “Raak hen, die melaatsen, niet aan”, zei zijn bisschop nog toen hij vertrok van een bezoek aan Damiaan. Maar al vlug ontdekte hij dat hij die richtlijn best naast zich neerlegde. Hij at met hen uit dezelfde schotel, liet de pijp in de kring aan hem niet voorbijgaan, omhelsde hen. Niet langer een buitenstaander, maar een bezielde een bezielende bondgenoot. “Wij, melaatsen”, zie hij op een dag terecht.

48

Het verhaal gaat dat de melaatse genas, overal waar Franciscus hem aanraakte. En dat hij tot inkeer kwam en spijt kreeg van alles wat hij vroeger in zijn wanhoop had gezegd en gedaan. Zo werd hij weer gezond, naar lichaam en naar ziel.


Paus Franciscus I omhelst iemand met een ernstige huidziekte

Op de zaterdag voor de nacht waarin Franciscus stierf, kwam er na de vespers laat in de avond een zwerm leeuweriken laag boven het dak vliegen van het huis waar Franciscus lag en vloog daar kwinkelerend in een kring rond. Wij die met hem zijn omgegaan en dit over hem geschreven hebben, kunnen getuigen dat wij hem meer dan eens hebben horen zeggen: “Mocht ik ooit de keizer te spreken krijgen, dan zal ik hem smeken om de liefde van God en op mijn verzoek een edict uit te vaardigen dat niemand zuster Leeuwerik mag vangen of haar enig kwaad mag doen; dat verder de podesta (burgemeester) van iedere stad en alle burchtheren en dorpsbestuurders zich gehouden moeten weten ieder jaar met Kerstmis de mensen op te dragen wat graan en andere zaden op de wegen buiten de steden en dorpen te strooien, opdat de vogels, in het bijzonder zuster Leeuwerik, op zo’n hoge feestdag in ieder geval iets te eten hebben. Dat ook iedereen uit eerbied voor Gods Zoon die door Maria, zijn Moeder, tussen een os en een ezel in een kribbe werd gelegd, in die nacht voldoende voedsel zou moeten geven aan broeders Os en Ezel, en dat eveneens met Kerstmis alle armen door de rijken tot verzadigens toe onthaald behoren te worden.”

Pagina

49

Uit: Aarden in geloof, werkboek voor bezinning, gebed, verbeelding en viering – Winter, eindredactie: Tini Brugge, Gottmer, 1997


Pagina

50




welzijnszorg Voorganger toont affiche WZZ 2015. Het thema van Welzijnszorg kan verwerkt worden in onderstaande tekst In België, in Vlaanderen is het goed leven. Er is goed onderwijs, we krijgen een studiebeurs om te studeren, we wonen in gezonde woningen, als we ziek zijn kunnen we naar de dokter, we krijgen een premie als we ons huis vernieuwen, er is werkloosheidsuitkering, kinderbijslag, een pensioen als je te oud bent om te werken… We noemen dat: de sociale voorziening. Die sociale zekerheid beschermt de mensen. En toch: 1 op 7 kinderen in Vlaanderen is arm, leeft in armoede. Woont in een vochtig huis. Kan de dokter niet betalen. Kunnen de schoolrekening niet betalen. Hoe kan dat dan? Er is in België toch die sociale voorziening? Wel, het is zo dat een aantal mensen niet van die voorzieningen kan genieten. B.v. omdat ze veel te veel moeilijke papieren moeten invullen. B.v. er zijn mensen die niet weten hoe ze een studiebeurs kunnen krijgen voor hun studerende kinderen. Ze weten niet waar en hoe ze de juiste formulieren moeten invullen. Of ze weten niet waar ze een premie kunnen vragen om hun kapotte, oude ramen te vervangen. Het zijn mensen die geen werk hebben, weinig verdienen, ongezond werk hebben, een klein pensioen ontvangen, vaak ziek zijn,…. Die mensen “staan in de kou”. Die mensen in armoede worden niet voldoende beschermd. WZZ zegt: dat kan toch niet. Iedereen moet kunnen genieten van de sociale voorziening in ons land. Niemand mag in armoede leven. Toon affiche WZZ.

Pagina

51

Daar willen we ons voor inzetten. En WZZ vraagt aan onze school om mee te werken. WZZ strijdt al meer dan 40 jaar tegen armoede in ons land. Ook dit jaar! Kunnen wij iets doen? Zeker en vast !



Advent en Kersttijd… …een tijd om hoopvol en optimistisch te zijn. Mag Franciscus uit Assisi ons daartoe inspireren! Franciscus van Assisi, vredesapostel en uitvinder van de (levende) kerststal, leefde sterk verbonden met de natuur. Onze huidige paus koos heel bewust voor de pausnaam Franciscus. Op 18 juni 2015 verscheen de milieu-encycliek van paus Franciscus: ‘Laudato Si’. Deze titel is afkomstig uit het zonnelied van Franciscus van Assisi. Voor het eerst in de geschiedenis van de kerk heeft een paus een encycliek gewijd aan de ecologie. Paus Franciscus kreeg de bijnaam ‘groene paus’. Centrale elementen in de boodschap: de gevaarlijke klimaatverandering en de gewetenloze uitbuiting van de natuurlijke reserves bedreigen de toekomst van onze planeet. Een tijd geleden schreef hij een encycliek: ‘Laudato Si’.

Pagina

52

Maar Franciscus is hoopvol! “De mensengemeenschap heeft de macht het roer te wenden en de fatale dynamiek te stoppen”, zo schrijft hij. Die hoop put hij zelf bij Franciscus van Assisi.



Pagina

53

https://nieuw.kerknet.be/kerknet-redactie/video/wat-je-over-de-encycliek-laudato-si-moet-weten-2minuten Hebben we paus Franciscus nodig om ons aan het milieu te herinneren? Ontdek het in 2 minuten in het filmpje



Advent en Kersttijd… …een tijd om stil en verwonderd te zijn. Mag Franciscus uit Assisi ons daartoe inspireren!

luisterfragment

‘be still for the presence of the lord

Pagina

54

Vele versies te vinden op youtube, bv. https://www.youtube.com/watch?v=ZugvUQ4m90U



WAKKER VOOR VREDE Stille nacht Heilige nacht Alles schläft Einsam wacht Nur das traute hoch heilige Paar Holder knabe im lockigen Haar Schlaf in himmlischer Ruh Schlaf in himmlischer Ruh Stille nacht Heilige nacht Alles slaapt Eenzaam wacht Le mystère annoncé s'accomplit Cet enfant sur la paille endormi Sleep in heavenly peace Sleep in heavenly peace

BRITTEN : Silent night Holy night All is calm All is bright Round yon Virgin Mother and Child Holy infant So tender and mild Sleep in heavenly peace! Sleep in heavenly peace!

FRANSEN : Douce nuit Sainte nuit Tout s'endort Plus de bruit Le mystère annoncé s'accompli Cet enfant sur La paille endormi C'est l'amour infini! C'est l'amour infini!

55

DUITSERS : Sille nacht Heilige nacht Alles schläft Einsam wacht Nur das traute Heilige Paar Holder Knab Im lockigen Haar Schlafe in himmlischer Ruh! Schlafe in himmlischer Ruh!

Pagina

BELGEN : Stille nacht Heilige nacht Alles slaapt Eenzaam waakt Bij het kindje ' Hoogheilige paar Rond de kribbe Klinkt engelenschaar Slaap in hemelse rust! Slaap in hemelse rust!



dat onze school Dat onze school de trekken heeft van een herberg waar leerlingen op adem kunnen komen en leerkrachten zich geborgen weten in een zinvolle arbeid. Dat onze school de trekken heeft van een stal waar de armste, de kleinste, de zwakste van onze leerlingen, leerkrachten en personeelsleden geborgenheid en veiligheid vinden, waar leerkrachten spleten vullen en kieren dichtmaken zodat de warmte binnen blijft. God heeft niet per se specialisten nodig, mensen die speciaal zijn opgeleid en zorgvuldig voorbereid. Meestal koos Hij de meest eenvoudige mensen uit om hun zijn zending toe te vertrouwen, mensen die er niets bij te winnen hadden of te verliezen. Nu nog kiest God mensen die zich geheel en al aan zijn dienst willen en kunnen wijden, mensen die zijn zorg voor de wereld diep in hun hart dragen, met Hem medelijden omdat het niet goed gaat met de wereld. Een reden te meer om onze aandacht weer eens wat meer te richten op de eenvoudige mens. Hij kan ons veel leren. Verzet en onbegrip om hun uitverkiezing is menselijk. Onze culturele achtergrond, onze wetenschappelijke vorming en bagage, onze afkomst geven ons echter niet het recht zulke diepgelovige mensen de weg af te snijden. Zij zijn dragers van God. de stal van Betlehem, een kleine lichtoase Het wachten, het verwachten is bijna voorbij: -de Kerstvakantie staat voor de deureen nieuwe Mens wordt geboren, straks diep in de kerstnacht.


Pagina

Mocht iets van Zijn licht in ons doorstralen en anderen verwarmen doorheen tekenen van solidariteit en kansen om verder te groeien.

56

Dan wordt de stal van Betlehem een kleine lichtoase, een pleisterplaats, een huis met een open dak om naar de ster te zien die ons vertelt: een Kind is ons geboren, gezonden door God als Licht in de duisternis.


Kerst Het is elke dag Kerst, als je een ziel hebt, die alle goedheid bewaart. Het is elke dag Kerst als je geen speciale gelegenheid zoals Kerst nodig hebt, om een beetje vreugde te verspreiden als je jezelf blijft geven, niet enkel met Kerst maar het hele jaar. Het is elke dag Kerst, als je geleerd hebt de vriendschap te zien in de ogen van een ander. Wanneer je een beetje harder probeert, en een beetje minder klaagt. Het is elke dag Kerst, als je beseft dat woorden als ‘jij’ belangrijker zijn dan ‘ik’ en ‘mijzelf; als je het leuk vindt iemand een plezier te doen, en iemand een handje te helpen, als je een uitgestoken hand ziet en ze neemt en niet negeert. Het is elke dag Kerst, als het er niet meer toe doet, of je nu de eerste bent of de laatste de beste of minder goede. Als je een schoon geweten hebt en blij kunt zijn met wie je bent, dan pas vier je elke dag Kerst. Toen Toen in een huis waar deuren noch vensters sloten werd een Kind geboren. Herders zonder huis hoorden het, kwamen erop af en mochten binnen.

Antoon Vandeputte gewoon anders DPB - Brugge – pastorale impuls november/december 2015

Pagina

Vandaag aan onze huizen waar deuren en vensters goed sluiten en wij binnen Kerstmis vieren, kloppen nog steeds mensen aan die zonder huis of ver van huis hopen dat ze net als toen binnen mogen.

57

Wijzen ver van huis zagen het, kwamen erop af en mochten binnen.


Jezus van Nazaret Onze wereld heeft van jou een sprookjesprins gemaakt. Maar wie ben je eigenlijk? Een kind van arme, onbekende mensen, geboren als een vreemde onderweg, zonder eigen huis en zonder veiligheid, bedreigd door de groten van deze wereld; je bent een vluchteling geworden, zoals je later uit Nazaret wordt gezet. Maar wie met de ogen ziet van het geloof, herkent in jou Gods ‘ja’ tegen ons ‘neen’. Gods liefde ging de mensen zo te boven, was zo onbegrijpelijk nieuw, dat ze bij velen niet welkom was. Je bent eenzamer gestorven dan een boom in de woestijn, je bent straatarm begraven in een vreemd graf. Daarom huiver ik van onze supermarktkerstmis en van de kerstmankomedie. Je geboorte blijft een vreemde ster, een vreemd licht in de mensennacht Wanneer wordt het eindelijk vrede voor alle mensen en vreugde voor altijd? Andries Devos

Een dagelijkse portie Een dagelijkse portie slecht nieuws verkilt een mens en 'Geen nieuws, goed nieuws' is een te magere troost. Warm als de zon – ondanks de winter – hoopvol, vurig en krachtig, klinkt het woord van de bode: ‘vrede’.

Dan wordt het Kerstmis. Kathleen Boedt gewoon anders DPB - Brugge – pastorale impuls november/december 2015

Pagina

Vrede is niet alleen een wens veeleer een vraag die op antwoord wacht.

58

Zo'n iemand moet wel een engel of profeet zijn. Tenminste voor wie hem beluistert met goede wil.


Ik wens je Ik wens je toe dat je een beetje mag lijken op de figuren uit de stal op Maria: groot door haar geloof op Jozef: groot door zijn bescheidenheid op de herders: groot door hun zorg op de ezel: groot door zijn koppige trouw op de os: groot door zijn trekkracht maar vooral op het kind: groot door zijn kwetsbaarheid Kristien De Smet

Kerstmis Gods vriendelijkheid breekt in de wereld binnen Straten en huizen zijn prachtig versierd. Overal hangen lichtjes en de winkels liggen vol cadeautjes. De mensen lopen vriendelijker dan anders doorheen de drukke straten. Het is Kerstmis. Op die dag vieren de christenen het wonder dat God, die schepper is van hemel en aarde, mens is geworden in een klein, weerloos kind, in Jezus. Niet in een voorverwarmd wiegje met flanellen lakentjes, maar in doeken gewikkeld in een voederbak in een stal lachte God de wereld toe en eenvoudige herders werden geraakt door Gods vriendelijke blik. Ook vandaag wil God mens worden. Het is namelijk zijn droom dat het elke dag Kerstmis is. God wil alle mensen reddend nabij zijn. Dat kan Hij daar waar Jezus in ons midden geboren wordt. Het geheim is de wederzijdse liefde en dienstbaarheid voor elkaar. Daar waar gekwetste mensen elkaar met liefde bekijken en zich laten raken door de blik van de andere komt een golf van solidariteit op gang. Daar breekt Gods vriendelijkheid binnen in de wereld. Daar wordt het altijd weer Kerstmis.


Pagina

Advent Een mens wil kunnen uitkijken naar morgen. Wil zich gewaardeerd voelen en omringd. Een mens wil zich verwacht voelen. Een huis moet een thuis zijn. Veilig en warm. Mensen willen tot een gemeenschap behoren, erbij zijn. Wie ze ook zijn, waar ze ook wonen, hoe ze er ook uitzien. Arm of rijk, je wil bemind worden. Vriendschap en liefde zijn levensnoodzakelijk. Jezus trok op met tollenaars en zondaars, met publieke vrouwen, met zieke en arme mensen, met Jan en alleman. Hij maakte geen onderscheid,  gaf iedereen een tweede kans. Dit is advent:  net als Jezus, je hart openen voor elk-ander, en zo ook Jezus toelaten in je eigen leven. Is je hart daar klaar voor ?

59

Jürgen Soetens


Deel4

verdiepingsaanbod met leerkrachten BaO – BuBaO - SO - BuSO 1. Franciscus achterna -bezinnen en bidden met leerkrachten bij de figuren uit de Kerststal"De Drie Wijzen zijn lang op weg voor ze de Kerststal bereiken. We hebben ook lang moeten zoeken. Wie had nu gedacht dat de menswording van God in een stad zou plaatsvinden, aan de rand van de maatschappij? Er was ook nog een 4de koning, maar die miste het bewuste rendez-vous op 6 januari, omdat er onderweg altijd op hem een beroep werd gedaan. Hij arriveerde toen Jezus werd gekruisigd. Toen hoorde hij dat Jezus ook veel tijd verloren had aan de mensen en hun miserie." De ezel "De ezel. Grijs en wijs? Bekijk zijn grote oren. Oren die hem toelaten heel goed te luisteren. Een kind tekende eens twee grote oren tegen elkaar en zei: 'Kijk eens wat een mooi groot hart.' Een ezel kent een lange dracht, kan ook enorm veel dragen, vèr-dragen. En koppig dat ie is. Het enige woord dat hij zegt, is i-a. I-a, dat is 'Ja'. En ja is ja, neen is neen. Duidelijk." De os "De os. Beeld van zij die dienen zonder zichtbaar resultaat. Met de ploeg aan de slag, in ploeg werkend. De os is niet vruchtbaar, maar ploegt de aarde geduldig om. Hij maakt de grond klaar, zal de oogst nooit zien maar gelooft er in. Wat levert het op als je als verpleegkundige op palliatieve zorgen werkt, wat levert het op te zorgen voor je gehandicapt kind, maar het is wel ongelooflijk belangrijk... Ossen en ezels klinken in het Hebreeuws ook als 'sjorrimchamorrim', schorremorrie, het kleine, simpele volk. God is mens geworden te midden het schorremorrie. Midden wie uitgesloten is. In alle bescheidenheid, kwetsbaar als een kind." Herders "Deze wereld, de kerk, de beweging heeft een grote nood aan herders. 'Pastors' die op zoek gaan naar mensen, naar elk schaap dat verloren is. Bijvoorbeeld in zo'n groep waar kansarmen mekaar vinden, in een praatgroep voor nabestaanden van zelfdoding. Veel ellende en verdriet vloeit daar samen. Ik vind herders grote figuren: mensen die durven vooruit gaan, maar ook achteraan, op het ritme van de traagste. Trouw. Op wacht. Ook in de nacht, wakker liggend van wie hen nodig heeft." Maria "Maria kende maar één gebed: 'Mij geschiede naar uw woord.' De Beatles (je zou het hen niet toegeven) zongen er over: 'Als alles donker is... Mother Mary comes to me, speaking words of wisdom... Let it be.' 'Mij geschiede naar uw woord' vormt een sleutelwoord.


Pagina

De Engel "De Engel(bewaarder) is weg. Weg uit ons gezichtsveld, uit onze ervaring. Velen denken dat ze het zonder God kunnen. Maar als de Engel verdwijnt, verdwijnt een stuk warmte en zekerheid. En toch... (Jozef?) is God er nog, in zoveel 'engelen van mensen' die zelfvergeten leven, tegen de stroom in varen, boodschapper - 'facteur d'amour' van Godswege zijn, goed nieuws brengen."

60

Jozef "Jozef dacht er in stilte aan van Maria weg te gaan, maar nadat een Engel verscheen, zei hij: en toch... Jozef is een en toch-mens. De vrijwilliger bij uitstek. Ik heb geen tijd, en toch... zal ik het mij aantrekken. Jozef zal het niet ver brengen, en toch... 'ik zal mijn deel van het werk doen', zegt hij. Er is een grote nood aan vrijwilligers zoals Jozef."


"Eén tip: probeer te gelijken op een Kerstfiguur. Op Maria, groot door haar geloof. Jozef, trouw, bescheiden. De wijze, rusteloze zoekers, niet naar wat rijk maakt, maar naar het kleinste. Probeer te gelijken op een Engel, boodschapper van goed nieuws, een Herder, op zoek naar de verloren schapen, een Ezel, één en al oor, iemand die veel kan (ver)dragen, een Os, voortrekker zonder omzien. Opdat het Kind ook iets in jou mag doorstralen van de Goddelijke Liefde. God zegene en beware je." Geert Dedecker/Dominique Coopman

beden (bij de figuren in de kerststal)

Laat ons bidden voor alle kinderen; voor hen die in ons midden klein en weerloos zijn: om een gelukkige jeugd; dat er niets ergs met hen gebeuren zal; dat zij niet scheef groeien en niet misvormd worden. Laat ons bidden dat wij geen ergernis geven, niet leren haten, maar hen binnenvoeren in de waarheid. En dat wij de moed mogen vinden om op te komen voor al wat zacht en onverwacht is en het eerste: de eerste verliefdheid, het ontluikende geloof, de schuchtere stap naar vrede en verzoening… Laten we bidden voor hen die dromen zoals Jozef: voor hen die terzijde staan, voor hen die bescheiden trouw proberen te blijven, ook al begrijpen zij niet wat er gebeurt; voor hen die open en ontvankelijk hun toekomst tegemoet gaan, dat zij durven leven met onzekerheden en opgewassen zijn tegen teleurstellingen. Voor hen die kracht uitstralen, liefde geven, recht doen: dat zij staande blijven in ons midden… Laten we bidden om mensen zoals Maria, die de mysteries van hun leven durven be-amen: blijde, droevige en glorierijke mysteries; voor hen die aan Gods Woord een naam en een gezicht geven; voor alle moeders ter wereld: ongehuwde moeders, oude moeders; moeders die op dit moment hun kindje ter wereld brengen… Bidden wij om mensen in ons midden die openhartig en ruim-schoots durven geloven.


Pagina

Laat ons bidden voor mensen die ge-hoor-zaam willen leven; voor mensen met oren aan hun hart; voor hen die werken met consultatiebureaus en onthaalcentra; bidden we dat wij elkaars diepste vragen blijven horen,

61

Wij bidden voor allen die geen gestalte en schoonheid hebben om naar op te zien. Voor hen die niet mee kunnen; voor de kinderen die ongelukkig geboren zijn, voor allen die gestoord zijn en gehandicapt; voor ongeneeslijke zieken. Voor al die mensen die in onze maatschappij als onvruchtbaar worden terzijde gezet: zij die niets kunnen, zij die niets hebben, tenzij zware schulden, mensen zonder relaties en prestaties… Voor hen die dienstbaar zijn in ons midden door trouw de grond om te ploegen en zo te dienen voor de oogst.


dat ieder die in ons midden om hulp roept zou gehoord worden. Bidden wij om draagkracht, om een brede rug, om uithoudingsvermogen en verdraagzaamheid. Voor hen die onder veel te zware lasten gebukt gaan: eenzaamheid en schuldbesef groot verdriet, moedeloosheid, onmacht en onzekerheid. Laten we bidden om de koppige trouw van de ezel in onze klassen, op onze school, ons gezin, onze relatie, onze kerk… Bidden we voor allen die herder zijn. Voor allen die verantwoordelijkheid dragen; voor hen die de wereld regeren dat zij de vrede niet in gevaar brengen. Voor hen die onze welvaart bepalen, dat zij zorg dragen voor de misdeelden. Voor allen die onderwijs geven en wetenschap bedrijven. Bidden wij voor de profeten van deze tijd. Bidden wij tenslotte voor allen die naar God op zoek zijn, zoals de wijzen. Hoe ver wij ook zijn, God, wij vragen U: kom ons zoeken in nacht en duister. Hoe ver wij ook zijn, laat een ster verschijnen om ons de weg te wijzen. Hoezeer wij ook verloren lopen: zend iemand – een engel, een mens – om ons terug te brengen. Dat wij elkaar niet in de steek laten als ons dat beter uitkomt, dat wij niet tégen elkaar optrekken, maar het uithouden met elkaar, en niemand achterlaten.

Pagina

62

Geert Dedecker



2. de koning en het volksmeisje S. Kierkegaard (1) “Er was eens een koning die zielsveel hield van een eenvoudig volksmeisje. Dolgraag wou de koning met haar trouwen. En dat was niet eens zo moeilijk. Want niemand durfde de koning tegenspreken, laat staan tegenwerken. Elke staatsman had ontzag voor de koning en naburige staten vreesden zijn macht. Niemand durfde het ook maar aan hem gelukwensen te onthouden. Maar op een dag ontwaakte in het hart van de koning een angstaanjagende gedachte: kan dat volksmeisje ooit de gunst beantwoorden die ik haar verleen door met haar te trouwen? Kan ze wel echt ja of nee zeggen op mijn verzoek? Zal ze ooit in staat zijn te vergeten dat ik koning ben en zij maar een eenvoudig volksmeisje? Zou ze niet gelukkiger zijn als ze kon trouwen met een gelijke? Kortom, zal ze wel gelukkig worden aan mijn zijde? Maar hoe kan er gelijkheid groeien tussen mezelf en een meisje van het volk? Twee antwoorden zijn mogelijk op de vraag naar gelijkheid. 1 Je kunt je voorstellen dat de koning het meisje in de adelstand verheft. De koning tilt als het ware het meisje op zijn niveau. Hij hangt zich over het balkon van zijn paleis en trekt haar zijn koninkrijk binnen. Eenmaal binnen, past het meisje zich aan en verwerft ze een nieuwe identiteit. Zo wordt het meisje opgenomen in majesteitelijke kringen. Het meisje moet echter een prijs betalen. Ze moet haar afkomst loochenen om te kunnen huwen. Maar is daarmee echte gelijkheid bereikt? Is daarmee de kloof tussen koning en volksmeisje gedicht? (…) 2 Er is ook een andere optie: de koning daalt neer. Hij mengt zich onder het volk. En natuurlijk gaat overal waar hij komt, de mensenzee uiteen. Maar is dat genoeg om de weg vrij te maken naar het hart van het meisje? Is afdalen voldoende om het meisje de echte vrijheid van de keuze te schenken? Moet hij niet eerder, radicaler ook, afstand doen van zijn koningschap? Want als hij zeker wil zijn van haar liefde, dan moet hij haar toch als een gelijke tegemoet treden en zo de voorwaarden scheppen dat zij in alle vrijheid ook nee kan zeggen op zijn aanzoek! Kan het meisje nee zeggen zolang hij koning blijft? Ten slotte is weigeren voor een volksmeisje niet echt een optie als een koning een aanzoek doet. Het is dus niet genoeg dat de vorst afdaalt. Alleen als hij erin slaagt als een doorsnee burgerjongen onder de mensen te komen, kan hij zijn geliefde de vrijheid schenken om te kiezen. De koning moet dus afstand doen van zijn identiteit als hij zijn geliefde voluit wil respecteren. Als hij voor het meisje echte liefde en niets dan liefde voelt, dan moet hij bereid zijn het koningschap voorgoed op te geven. (…) Het is de koning, en niet het meisje die een prijs moet betalen”! Ter vergelijking met God (de Vader), die zijn Zoon (via een mens Jezus) met Kerstmis laat neer- of afdalen uit de positie van God-zijn, uit grote Liefde voor de mensen. God wordt mens en gelijke aan ons... Rik Callens

____________

Pagina

63

(1)Søren Aabye Kierkegaard (geboren 5 mei 1813, gestorven 11 november 1855) was een Deense theoloog en filosoof, die ook wel wordt aangeduid als de vader van het existentialisme.



3. OKB (opdracht 1) en Kerst

Mc 9, 30-37

Ze vertrokken uit die streek en reisden door Galilea, maar hij wilde niet dat iemand dat te weten kwam, want hij was bezig zijn leerlingen onderricht te geven. Hij zei tegen hen: ‘De Mensenzoon wordt uitgeleverd aan de mensen. Die zullen hem doden, maar na drie dagen zal hij uit de dood opstaan.’ Ze begrepen deze uitspraak niet, maar durfden hem geen vragen te stellen. Ze kwamen in Kafarnaüm. Toen ze in huis waren, vroeg hij hun: ‘Waarover waren jullie onderweg aan het redetwisten?’ Ze zwegen, want ze hadden onderweg met elkaar getwist over de vraag wie van hen de belangrijkste was. Hij ging zitten en riep de twaalf bij zich. Hij zei tegen hen: ‘Wie de belangrijkste wil zijn, moet de minste van allemaal willen zijn en ieders dienaar.’ Hij pakte een kind op en zette het in hun midden neer; hij sloeg zijn arm eromheen en zei tegen hen: ‘Wie in mijn naam één zo’n kind bij zich opneemt, neemt mij op; en wie mij opneemt, neemt niet mij op, maar hem die mij gezonden heeft.’ Hij riep een kind zette het in het midden en zei: “ Vertel me over de droom van je school.” En het kind antwoordde: … aarzelende stapjes voorbij een eerste poort. Binnen. Voelen van geborgenheid. Ontmoeten van mensen en beminnen.

… Krijgen van kansen. gewoon anders DPB - Brugge – pastorale impuls november/december 2015

Pagina

Dag school, mijn groeiproces kan beginnen.

64

Vinden van een veilige plek en voelen hier voel ik me goed.


Steeds weer in een nooit eindigende tijd. Stapsgewijs ontdekken wie ben ik, aanvaarden wat ik kan. … Meegaan met de ‘ander’ stilstaan met het hart dat je geloven doet: ‘Het komt wel goed’. … Samen leren. Niet alles, maar wel hoe een leven lang. duizendpoot berlare

Kris Gelaude gewoon anders DPB - Brugge – pastorale impuls november/december 2015

Pagina

Verwachtingsmensen zijn geen naïeve dromers. Zij leven nu, met open blik en beide voeten op de grond. Zij hebben weet van wat gebrekkig is. Van onrecht, amper recht te trekken. Van armoede die aan de ziel knaagt. En van een wereld die zich neerlegt bij de feiten. Daarom zijn zij diegenen die zeggen: ‘Hier is een mens niet voor gemaakt. Laten wij opstaan. Kracht blootleggen in elkaar. Waardigheid gunnen aan de ander. Vrede nu zichtbaar maken. Ruimte scheppen voor gastvrijheid. En zelf teken worden van een nieuwe aarde'.

65

Ons christelijk geloof is heel bijzonder. In geen enkele andere godsdienst wordt God mens. God is in Jezus echt mens geworden. We konden Hem raken, Hem horen, Hem zien! En die Jezus komt ook nu aanwezig in elke mens. Elke mens is gemaakt naar het beeld en de gelijkenis van God zelf! Met kerstdag vieren wij dat Jezus ook nu midden onder ons leeft: in elke mens, in het woord van de bijbel, in onze liefde voor medemensen, ... Vier weken lang maken we alles klaar: van buiten en van binnen in ons hart. Advent is de tijd van de vragende mens. Wie vraagt en zoekt naar de Heer, getuigt van een echte adventsgeest. Die behoedt ons ervoor in te dommelen en vrede te nemen met schijnwaarheden. Samen kijken we vol spanning uit naar de menswording van God in ons en door ons en met ons!

Pagina

66




Zie ook in de trefwoordenlijst op de website voor bundels rond advent en kerst in het archief!

website pastoraal op school www.kobrugge.be/pastoraal

[email protected] 0490/113613 gewoon anders DPB - Brugge – pastorale impuls november/december 2015

Pagina

[email protected] 0498/035616

67

Hilde Bouckaert – Rik Depré DPB-Brugge domeinbegeleiding pastoraal@school BaO-BuBaO-SO-BuSO

Het wapen van Franciscus was VREDE

Recommend Documents