FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID
Het theoretisch belang van het werk van Stuart Hall voor de kritische criminologie
Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de criminologische wetenschappen door (20056643) Lammens Wouter Academiejaar 2010-2011
Promotor : Prof. Dr. Patrick Hebberecht
Commissarissen : Prof. Dr. Paul Ponsaers Prof. Dr. Gudrun Vande Walle
-1-
Trefwoordenlijst Stuart Hall, cultural studies, Gramsci, Policing the Crisis, conjuncturele analyse
-2-
-3-
Woord vooraf Deze masterproef is het sluitstuk van mijn opleiding in de criminologische wetenschappen. Mijn jaren aan de universiteit Gent zijn een prachtige ervaring geweest, zowel op intellectueel als persoonlijk vlak. Ik wil mijn ouders bedanken dat zij mij dit mogelijk hebben gemaakt, ik hoop dat ik naar hun voorbeeld mijn nageslacht later even veel kansen kan bieden. Ik wil ook Prof. Dr. Patrick Hebberecht bedanken voor zijn geduld, ondersteuning en inspiratie. Ook mijn broer die op gepaste momenten een lichtpuntje in de duisternis wist te vormen verdient hier mijn dank. Last but not least iedereen die bewust of onbewust mij heeft weten te inspireren bij het schrijven van deze masterproef.
-4-
Inhoudstafel TREFWOORDENLIJST ................................................................................................................................... - 2 WOORD VOORAF ........................................................................................................................................ - 4 INHOUDSTAFEL ........................................................................................................................................... - 5 INLEIDING ................................................................................................................................................... - 7 STUART HALL – UNDE VENIS? .................................................................................................................................... - 11 Inleidend: Exodus ........................................................................................................................................... - 11 Van literatuurstudie tot kritisch sociaal engagement .................................................................................... - 14 Nieuw Links .................................................................................................................................................... - 15 Onderwijs. Kunst. Cultuur .............................................................................................................................. - 18 Besluit ............................................................................................................................................................ - 21 THEORETISCH KADER................................................................................................................................. - 22 INLEIDING ............................................................................................................................................................... - 22 CULTURAL STUDIES AND THE CENTRE ............................................................................................................................ - 25 Culturalisme en Structuralisme ...................................................................................................................... - 25 Intermezzo: Semiologie en semiotiek: cultuur als taal.......................................................................................................- 26 Intermezzo: Marxistische opvattingen omtrent cultuur, ideologie en de staat...............................................................- 28 -
Gramsciaanse articulatie ............................................................................................................................... - 30 Hegemonie ............................................................................................................................................................................- 31 Common sense ......................................................................................................................................................................- 34 -
MEDIASTUDIES ........................................................................................................................................................ - 35 ‘Pluralisme’ en ‘consensus’ ............................................................................................................................ - 35 Culturele consensus of natuurlijke deviantie?................................................................................................ - 36 Representatie ................................................................................................................................................. - 37 ‘LABELLING’ ............................................................................................................................................................ - 39 ‘MORAL PANIC’ ....................................................................................................................................................... - 40 BESLUIT .................................................................................................................................................................. - 42 THEMATISCHE BESPREKING VAN TWEE RELEVANTE PUBLICATIES VAN HALL VOOR EEN KRITISCHE CRIMINOLOGIE. ‘POLICING THE CRISIS. MUGGING, THE STATE AND LAW AND ORDER’ EN ‘REFORMISM AND THE LEGISLATION OF CONSENT’ ........................................................................................................................ - 44 INLEIDING ............................................................................................................................................................... - 44 -
-5-
ECONOMISCHE EN POLITIEK-IDEOLOGISCHE CONTEXTFACTOREN ......................................................................................... - 46 Economie........................................................................................................................................................ - 46 Politieke ideologie .......................................................................................................................................... - 47 DE STAAT EN DE WET ............................................................................................................................................... - 49 CRIMINALISERINGSPROCESSEN .................................................................................................................................... - 51 Gemeenschappelijk kenmerk: Morele paniek ................................................................................................ - 51 Primaire criminaliseringsprocessen ............................................................................................................... - 54 The legislation of consent.....................................................................................................................................................- 54 De Wolfenden doctrine ........................................................................................................................................................- 55 Breekpunt ..............................................................................................................................................................................- 57 Law and order........................................................................................................................................................................- 58 -
Secundaire criminaliseringsprocessen ........................................................................................................... - 59 De media als secundair criminaliseringsproces ..................................................................................................................- 59 Politie en justitie ...................................................................................................................................................................- 65 -
RACISME ................................................................................................................................................................ - 68 Inleiding ......................................................................................................................................................... - 68 De rol van racisme in PTC ............................................................................................................................... - 69 BESLUIT: DE BETEKENIS VAN HET ‘MUGGINGFENOMEEN’ VOLGENS PTC .............................................................................. - 73 ALGEMEEN BESLUIT................................................................................................................................... - 76 BIBLIOGRAFIE............................................................................................................................................ - 83 BIJLAGE ÉÉN .............................................................................................................................................. - 87 BIJLAGE TWEE ........................................................................................................................................... - 88 BIJLAGE DRIE. TOEPASSING VAN DE GRAMSCIAANS GEARTICULEERDE STRUCTURALISMEN IN MEDIASTUDIES: ENCODING/DECODING .............................................................................................................................. - 90 BIJLAGE VIER ............................................................................................................................................. - 93 BIJLAGE VIJF.............................................................................................................................................. - 94 -
-6-
Inleiding Gedurende mijn opleiding in de criminologische wetenschappen viel het mij op dat wat deze sociale wetenschap precies inhoudt een omstreden vraag is en nog niet het minst onder criminologen zelf. In hoeverre er vandaag nog een methodenstrijd1 woedt -aannemelijk zou zijn dat deze inmiddels voorbijgestreefd is- weet ik niet. Ik wil ook niet overkomen alsof ik het merendeel van de criminologische literatuur ken en op basis hiervan spreek. Ik ben wel op de hoogte van de verschillende wetenschapsprogramma’s die in de criminologische wetenschappen gangbaar zijn.(Hebberecht, 2002) Ik weet ook dat professoren aan deze universiteit in 1999 al opmerkten dat criminologisch onderzoek in het algemeen meer en meer op een overheidsbeleid wordt afgestemd (Hebberecht & Ponsaers, Vliegen zonder vleugels, wetenschap zonder theorie, 1999). Het stond me als student soms ook tegen dat er zo weinig theorie onderwezen werd. Bij cursussen waar dit wel het geval was, betrof het vaak slechts een kleine groep studenten, meestal waren dit keuzevakken. Ik herinner mij nog hoe wij soms grapjes maakten over hoe de naam criminologische wetenschappen beter veranderd zou worden in bestuurswetenschappen. Aangespoord door deze, laat ons zeggen ethische bekommernis, kwam bij mij de vraag op in hoeverre de aangeboden opleidingen aan universiteiten beïnvloed worden door nationaal of internationaal beleid, en uiteraard in welke zin. Moet een bepaalde soort kennis, vandaag vooral onder vorm van wetenschappelijk onderzoek, het geluk hebben aanhang te vinden bij een of andere Mecenas, vaak in de vorm van de overheid, om effectief ‘gekend’ te worden? Men zou vermoeden van wel, in tijden van een globaliserend neoliberalisme, met
de hierbij
horende
public
management
filosofie
(met
resultaatsverbintenissen en audit/assesment –tool cultuur), zou dit niet echt hoopvol zijn voor de stimulatie van nieuwe theoretische kennis. Want de ontwikkeling van theoretische kennis betekent vooral vernieuwing en vernieuwing heeft alleen plaats indien men het vorige in vraag stelt; als men met andere woorden kritisch is ten opzichte van de huidige kennis. Met deze gedachten ging ik naar professor Hebberecht die me in een notendop duidelijk maakte dat ik beter eerst zou leren wandelen in plaats van te willen vliegen. Hierop stelde hij mij voor onderzoek te doen naar enkele werken van Stuart Hall. Ik had nog nooit van deze auteur gehoord en de professor
1
De discussie over het gebruik van ofwel kwantitatieve ofwel kwalitatieve methoden in criminologisch onderzoek.
-7-
verzekerde mij dat zijn gedachtengoed in de lijn lag van mijn bekommernis zoals in voorgaande alinea’s beschreven. We besloten op de titel ”De theoretische relevantie van werken van Stuart Hall voor de kritische criminologie”. Om te beginnen lijkt het mij aangewezen deze titel te verduidelijken en te nuanceren. Eerst en vooral bevat deze masterproef geen bespreking van het volledige oeuvre van Stuart Hall, zoals de titel, “...van de werken van Stuart Hall” zou kunnen doen vermoeden. Om de begrensde aard van een masterproef in acht te houden spraken de professor en ik af dat ik me zou beperken tot Hall’s e.a. in 1979 uitgegeven studie Policing the Crisis. Mugging, the State and Law and Order (vanaf nu zal ik hiernaar verwijzen met de afkorting PTC) en Hall’s in 1980 gepubliceerde essay Reformism and the Legislation of Consent (vanaf nu Reformism). Deze masterproef is ook geen bespreking van de kritisch criminologische literatuur. “...voor de kritische criminologie” betekent hier, op zeer algemene wijze, een criminologie die voortgaat op kennis die kritisch is ten opzichte van de huidige kennis. Ik heb hierbij geen specifieke kritische of radicale criminologische stroming of stromingen in gedachten. Jeff Ferrell (2006) neemt volgend citaat van criminoloog Nils Christie over en verwijst hierbij dat Taylor, Walton en Young het reeds in 1973 citeerden in hun kritisch criminologische klassieker The New Criminology. Volgens Ferrell, en ik deel zijn mening, vat het nog altijd treffend samen wat een kritische criminologie zou moeten inhouden: “We have not made clear that our role as criminologists is not first and foremost to be received as useful problemsolvers, but as problem-raisers. Let us turn our weaknesses into strength by admitting – and enjoying – that our situation has a great resemblance to that of artists and men [sic] of letters. We are working on a culture of deviance and social control… Changing times create new situations and bring us to new crossroads. Together with other cultural workers – because these fields are central to all observers of society - …it is our obligation as well as pleasure to penetrate these problems.” (Ferrell, 2006, p. 275) De centrale doelstelling van deze thesis is een onderzoek naar hoe inmiddels dertig jaar oude publicaties nog een theoretische relevantie kunnen hebben voor een kritische criminologie vandaag. Dit is een theoretische thesis waarin ik wil reflecteren over de toepasbaarheid in de tijd van een bepaalde wetenschappelijke inflectie namelijk over hoe de studie van een (crimineel) maatschappelijk fenomeen theoretisch en methodisch werd aangepakt: In hoeverre kan een hedendaagse kritische criminologie nog lessen trekken uit deze werken van Hall e.a.? -8-
•
Wat waren de belangrijkste theoretische inzichten waarop Hall e.a. zich hebben gebaseerd en wat was de institutionele context waarin hun onderzoek tot stand kwam?
•
Hoe gebruikt Hall deze inzichten om tot een analytisch kader te komen voor het bestuderen van een maatschappelijk (eventueel crimineel) fenomeen?
•
Kan deze werkwijze vandaag nog zinvol zijn voor de studie van maatschappelijke fenomenen?
Om aan deze eerste twee vragen tegemoet te komen heb ik deze masterproef onderverdeeld in twee delen. Het eerste deel vangt aan met een biografisch stuk om de de lezer wat meer vertrouwd te maken met Stuart Hall. Het tweede stuk van het eerste deel, theoretisch kader, is gebaseerd op een verkenning in de literatuur om inzicht te krijgen in de theoretische contexten van waaruit de werken die ik hier bespreek geschreven werden. Dit is een selectieve aangelegenheid, het is quasi onmogelijk binnen de beperkingen van een wetenschappelijke verhandeling alle theoretische stromingen en denkpistes die de auteurs toen zullen geïnspireerd hebben in kaart te brengen. Integendeel, in dit opzicht sluit ik mij aan bij Lippens’ epistemologische metafoor van het rhizomisch complex. (Lippens, 1998)2 Met deze metafoor wil Lippens duidelijk maken dat kennis volgens hem altijd uit ontelbare bewuste en onbewuste bronnen voortkomt en dat het achterhalen van dit netwerk van oorsprong een belangrijke maar in feite onmogelijke taak is, wil men deze kennis doorgronden. Hall benadrukt dit trouwens ook in zijn geloof in de conjuncturele analyse. Alles gebeurt altijd als een articulatie van specifieke omstandigheden die aanwezig zijn in een specifieke historische conjunctuur. Het theoretisch concept articulatie betekent hierbij dat een ‘nieuw’ inzicht nooit zomaar uit de lucht komt vallen, maar altijd het resultaat is van de vorige inzichten die het als referentie gebruikt. (Hall, Over postmodernisme en articulatie. Een interview met Stuart Hall, 1991, pp. 30-34) (Procter, 2004, pp. 53-54) (Clarke, 2008, p. 125) (Jefferson, 2008, p. 114) (Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991, p. 73) (Hall, Race, the floating signifier, 1997, p. 8) In deze zin zet Hall zich bijvoorbeeld ook af tegen de ‘post’ discussies omdat het debat hierover volgens hem vaak te eenzijdig wordt gevoerd: men laat een bepaalde theorie of theoreticus nooit volledig achter, men bouwt altijd verder op de bestaande kennis van waar men vertrokken is. (Hall, Over postmodernisme en articulatie. Een interview met Stuart Hall, 1991, p. 39) Concreet wordt er in dit stuk beschreven hoe Hall in zijn studentenjaren in aanraking komt met de theoretische stroming van het culturalisme. Hoe hij vervolgens de confrontatie met het structuralisme aanging in de beginjaren van cultural studies in Groot-Brittannië en tenslotte hoe hij de
2
De geïnteresseerde lezer verwijs ik graag door naar bijlage één.
-9-
tegenstelling tussen beide paradigma’s weet te overstijgen via een Gramsciaanse articulatie. Dit is uiteraard ook slechts een selectieve presentatie in functie van deze masterproef, er zou naar elk van deze containerbegrippen een masterproef op zich kunnen geschreven worden. Ook wordt beschreven wat deze theoretische evolutie van invloed heeft gehad op de studie van de media en wordt de labelling benadering en het begrip moral panic kort verduidelijkt. Ik acht dit zinvol omdat mediatheorie in relatie met morele paniek een belangrijke rol speelt in PTC en omdat de betekenis van de Gramsciaanse articulatie mooi geïllustreerd wordt in dit verhaal. Het tweede deel van deze scriptie bestaat vervolgens uit de thematische bespreking van de twee genoemde publicaties. Eerst wordt de historische conjunctuur waarin de analsye van de auteurs plaatsvindt geduid aan de hand van economische en politiek-ideologische contextfactoren. Vervolgens gaan we in op Hall’s opvattingen omtrent de staat en de wet. De uitgangspunten omtrent de wet worden aangetoond in de bespreking van de primaire criminaliseringsprocessen3. Ook de secundaire criminaliseringsprocessen die Hall e.a. identificeren komen aan bod. Moral panic wordt hierbij besproken als de rode draad doorheen de besproken historische conjunctuur. Uiteindelijk ga ik in op de rol die racisme speelt in deze geschiedenis. Dit tweede deel wordt afgesloten met een besluitende reflectie over de betekenis die de auteurs geven aan de verschijning van morele paniek omtrent het straatcriminaliteitsfenomeen ‘mugging’. De maatschappelijke reactie op mugging was namelijk het uitgangspunt van de studie PTC. De derde vraag naar de huidige toepasbaarheid van Hall’s werkwijze is volgens mij eerder een subjectieve aangelegenheid. Deze zal daarom aan bod komen in het algemeen besluit. Het staat de lezer uiteraard vrij hierover zelf te reflecteren tijdens het lezen van de masterproef.
3
Wat criminaliseringsprocessen precies inhouden wordt verduidelijkt in het begin van de desbetreffende hoofdstukken.
- 10 -
Stuart Hall – Unde Venis? Inleidend: Exodus Stuart Hall werd geboren in het jaar 1932, in de stad Kingston in Jamaica. Jamaica was toen nog een kolonie van het Verenigd Koninkrijk. De manier waarop de samenleving toen ineen zat is voor ons, alleszins hier in West-Europa, moeilijk in te beelden. Afkomst stond gelijk aan klasse, waarbij de blanke kolonisten zich op het ene uiteinde van het continuüm bevonden, de zwarten op het andere. ‘...color was so engrained in the whole everyday life, speech, language, attitude, outlook of Jamaica. Everything is run through by questions of color. I’m not talking about just about black and white I’m talking about the fine gradations of color between the nearly white and the not so white and the brown and the dark brown and the quite black and the very black etc. These were the distinctions that mattered; organized in terms of color and of class, the interrelationships of color and class. My grandmother could rank anybody on this grid just by looking at them. She would say, “he’s got a black father, you know”, and you knew exactly what that meant, you know – he looked as if he was brown, he looked as if he was passing as middle class, but she knew that he came from a working class background and black as well. So though nobody talked color, color was just in the air we breathe actually. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 3) Hall’s ouders waren afkomstig uit de middenklasse. Zijn moeder kwam uit ‘hogere’ sociale regionen omdat haar moeder een blanke vader had gehad. Zijn vader, een inboorling, werkte bij de United Food Company waar hij uiteindelijk als eerste zwarte Jamaicaan een leidende functie kreeg. Zelf omschrijft Hall zijn familie als: “a lower middle class that was trying to be an upper-middle class trying to be an English Victorian family” (Hall, Het minimale zelf, 1991, p. 196) Zijn ouders aspireerden een succesvol leven in de zin van de tijdsgeest, en trachtten hun waarden mee te geven aan hun kinderen. Dit zorgde uiteindelijk voor het het feit dat Hall slechts de eerste negentien jaar van zijn leven op Jamaica doorbracht. Stuart was zelf de donkerste van zijn gezin en ondanks dat het onderwerp gemeden werd voelde hij aan dat dit belangrijk was. Hij mocht niet omgaan met leeftijdsgenoten die ‘donkerder dan hem waren’. Zijn zus kreeg een zware zenuwinzinking omdat ze niet mocht trouwen met een zwarte geneeskunde - 11 -
student. Hall beseft hoe dit drama zich op een volledig onbewust niveau had afgespeeld: zijn moeder had zijn zuster niet met opzet willen kwetsen, integendeel, ze was er van onvertuigd dat dit haar dochter ten goede zou komen omdat ze zo haar opties openhield voor een ‘betere’ (meer blanke) man. Op deze manier ondervond hij al vroeg in zijn leven hoe de menselijke realiteit bepaald wordt door individuele ervaring en hoe dit gevormd wordt door een culturele ervaring die op zijn beurt verbonden is met de gangbare maatschappelijke structuur. Hij concludeerde dat hij weg moest omdat hij anders ook ten onder zou gaan aan deze koloniale realiteit. “The way our family had internalized within the family culture, within the family drama, these external ideas about colonialism and color and race and class, etc. These things had driven her crazy, let’s just put it simply. And I just knew, I knew many things from that: I know first of all that she was the victim of this, the unconscious victim of the whole colonial system. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 5) Een van de belangrijkste zaken die Hall zich herinnert van zijn jeugdjaren in Jamaica was de opening van een afdeling voor jongeren in de lokale bibliotheek. Hierdoor kon hij vanaf zijn veertiende op zoek gaan naar verlangens die niet vervuld werden op zijn middelbare school. Hij las Dickens en Shakespeare en hoorde over kunstenaars als Picasso en Klee. Muzikaal vond hij zich vooral in jazz. Hij hield naar eigen zeggen van jazz, naast het feit dat hij het vaak schitterende muziek vindt, omdat hij besefte (aanvoelde) dat dit voortkwam uit een ‘zwarte’ ervaring. Een andere ervaring4, dat wel, maar waar hij toch voeling mee had. Verder ging hij tussen zijn twaalf en zeventien jaar zeker een maal per week naar de cinema, en ook in Engeland bleef hij een regelmatig cinemabezoeker. Film sloot met andere woorden het triumviraat waarmee hij zijn dorst naar culturele ontwikkeling leste. Met deze achtergrond kwam Hall tot de beslissing om later, in Oxford, aan de universiteit literatuur te gaan studeren. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, pp. 1-2) Op zijn negentiende kreeg hij de kans om met een Rhodes-beurs in Engeland te gaan studeren aan de universiteit van Oxford. Hij greep deze kans en in het jaar 1951 zette hij samen met zijn moeder voet aan wal in Engeland. Een van de opmerkelijkste zaken was voor hem het feit dat het daar was dat hij contacten legde met andere zwarte Caraïbers. Mensen met wie hij in Jamaica niet mocht bevriend zijn vanwege de heersende cultuur, ontmoette hij aan de andere kant van de oceaan.
4
Afro-Amerikanen in de jaren twintig.
- 12 -
“So whereas I thought of England as encountering the colonizer on native ground, I encountered the colonized coming out of the railway station.” (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 8) Hierdoor werd het voor Hall mogelijk zich voor de eerste maal verwant te voelen met de zwarte Caribische identiteit. Caribische omdat hij niet alleen Jamaicanen maar ook Barbadanen en Trinidadezen ontmoette. Hij maakte nieuwe vrienden met dezelfde achtergronden, ervaringen en interesses en praatte met hen over de Caribische situatie en de toekomst. Hij kwam in contact met Caribische schrijvers als George Lamming en Andrew Sarkey en via deze laatste met het ‘Carribean voices program’ van de BBC waaraan hij uiteindelijk meehielp5. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 9) Deels dankzij zijn studies en deels door zijn vriendenkring was Hall in zijn eerste studiejaren in Engeland er van overtuigd dat hij schrijver zou worden. Hij leerde de Amerikaanse literatuur kennen en koesterde samen met enkele vrienden de aspiratie om literatuurcriticus te worden. Toen hij echter een tweede studiebeurs kreeg om een doctoraat te schrijven over Henry James sleet hij het meeste van zijn tijd met het bestuderen van de heersende antropologische debatten omtrent de Caribische situatie. Het doctoraat is er nooit meer gekomen. Hall’s verdere intellectuele ontwikkeling met de voorkeur voor thema’s als ras, klasse en identiteit kan in verband met deze jeugdige ervaringen en interesses gezien worden. “And I read a lot of that work at that time and really what later on became Cultural studies began for me there and with a very important re-grouding in an understanding of the structure from which I’d felt alienated by my family at an earlier stage.” (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 10)
5
Het ‘Carribean voices program’ was een radioprogramma van de BBC. Centraal stond de Caribische situatie en er werden vaak gekende Caribische auteurs, kunstenaars, muzikanten, etc. uitgenodigd. (BBC Documentaries)
- 13 -
Van literatuurstudie tot kritisch sociaal engagement In Jamaica had Hall reeds enkele geschriften van Marx gelezen. (Hall, 'The "first" New Left: Life and times', 2010, p. 179) In Groot-Brittanië was de linkse politiek gepolariseerd. De toenmalige labouristen, de Britse traditionele sociaal democratische6 partij bespraken vooral zaken als sociale solidariteit, gelijkheid en democratie. Communisten die ondanks hun kritiek op het Sovjet regime en het Stalinisme als erg radicaal bestempeld werden, verwierpen het democratisch proces. Hall vond zich in geen van deze oppositionele linkse discoursen terug. Hij spreekt zelf van een bestaande politieke apartheid, er was geen discussie mogelijk tussen beiden. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 12) Niettemin wou hij meer betrokken raken in het politieke debat en stelde voor een lezing te geven voor een links publiek. Zijn uiteenzetting ging over class and classlessness. Het was het eerste politiek getint essay dat hij schreef dat niets te maken had met de Caribische situatie. Hij gaf deze lezing in het jaar 1954, begon aan de tekst de sleutelen rond het jaar 1956 en in 1958 werd het zijn eerste academische publicatie7. In een notendop handelde zijn tekst over de relatie tussen klasse en politiek. Het ging over hoe het begrip ‘klasse’, zoals we het leerden kennen via auteurs als Marx en Lenin, veranderd was door de na-oorlogse sociaal-economische en culturele veranderingen en welke gevolgen dit met zich meebracht voor een linkse politiek. (Procter, 2004, p. 16) Hall zegt zelf dat hij dit fundamentele onderwerp eigenlijk nooit heeft overstegen heeft: “…it takes a great deal for me to confess that I’ve never gone to anything else. I’ve been writing about how the left has to take account of contempory historical changes in order to realize the aspirations of social justice, racial justice, inequality, etc. I’ve been a sort of revisionist all my life. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 12)
6
Een linkse politiek ideologie die het democratisch aspect van de transitie naar het socialisme bepleit. Niet via revolutie maar via politieke wegen. We komen hier later nog op terug. 7 Zie nieuw links pagina 12.
- 14 -
“So, I’ve been – it sounds funny to say – I’ve been in a kind of new left position before the new left and I’ve never left it even though there’s no new left any longer. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 12)
Nieuw Links 1956 was een paradoxaal jaar; aan de ene kant vonden er onafhankelijkheidsrevoluties plaats, met als bekendste de Hongaarse revolutie: een communistisch regime dat onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie (en met andere woorden van het Stalinisme) verlangde; aan de andere kant was er de Suez crisis waarbij (onder andere) de Britse vloot wat ‘gunboat diplomacy’ging toepassen, midden in de twintigste eeuw.8 Een actieve zet van imperialsme die voor links geëngageerden zoals Hall hallucinant moet geleken hebben, vooral vanuit Hall’s specifieke context als migrant uit een
voormalige kolonie. Tijden
veranderen en toch ook niet. (Hall, 'The "first" New Left: Life and times', 2010, p. 177) De gecreërde perceptie tijdens de koude oorlog was er een van twee tegenover elkaar staande kampen. Either you’re with us or you’re against us, een autoritair communisme of een imperialistisch kapitalisme. Wat deze gebeurtenissen nu voor Hall en anderen net opwekten was de hoop op een nieuwe manier van politiek. Een nieuw alternatief discours dat deze polarisatie oversteeg, een politiek die noch de wereld noch haar eigen bevolking wou bezitten, en tegelijkertijd de positieve kanten van beide regimes kon combineren:
8
Dit was een tactiek van de Britten eeuwen geleden wanneer de Chinezen het hen verboden nog opium uit hun land te halen. De Chinezen hadden een tijd geleden gezworen bij het isolationisme en heel hun vloot in de vlammen laten opgaan. Om het diplomatieke onderhandlingsproces ‘vlotter’ te laten verlopen, en een internationaal verdrag met de Chinese autoriteiten te bekomen, stationeerden de Britten een deel van hun oorlogsvloot aan de Chinese haven Nanking. (Van de Meersche, 2008, p. 55)
- 15 -
een politiek die democratisch en socialistisch was, alsook raciaal eerlijker. (Hall, 'The "first" New Left: Life and times', 2010, pp. 177-178)
‘A sense of classlessness’ 9(1958) was Hall’s eerste uitgave in de sfeer van dit nieuw-linkse gedachtengoed. Andere nieuw-linkse uitgaves gingen dan ook vaak over gelijkaardige thema’s, de aandacht ging vooral naar de analyse van nieuwe vormen van populaire cultuur in het kader van de nieuw opgekomen na-oorlogse consumentenmaatschappij10. (Hall, 'The "first" New Left: Life and times', 2010, pp. 185-186) In tegenstelling tot traditionele linkse denkers11 beschouwde hij deze nieuwe vormen van cultuur niet als weinig betekenisvol of zelfs betekenisloos, integendeel, hij zag deze als een nieuwe plaats voor politieke (ideologische) strijd. Zelf beschrijft hij het belang van deze nieuwe hiervan als volgt:
First, because it was in the cultural and ideological domain that social change appeared to be making itself most dramatically visible. Second, because the cultural dimension seemed to us not a secondary, but a constitutive dimension of society (this reflects part of the New Left’s longstanding quarrel with the reductionism and economism of the base-superstructure metaphor.) Third, because the discourse of culture seemed to us fundamentally necessary to any language in which socialism could be redescribed. (Hall, 'The "first" New Left: Life and times', 2010, p. 187) Hiermee wordt direct ook duidelijk waarin nieuw links zou moeten verschillen van traditioneel links. Marx sprak in zijn onder/bovenbouw metafoor over de economie die de rest van de samenleving, politiek, cultuur, religie etc., bepaalt (economisch determinisme). Vanuit deze redenering is cultuur dus slechts een afvloeisel van de productieverhoudingen in een samenleving, is ze afhankelijk van deze andere sociale verhouding. Volgens Marx was ideologie dan ook te vergelijken met een vals bewustzijn. Hiermee bedoelde hij dat de voornaamste functie van de (dominante) ideologie was, een perceptie op de wereld creeëren die de reële situatie verbergt. Ideologie is het doek over de ogen van de arbeider wanneer die zich neerlegt bij zijn leefomstandigheden doordat hij zijn plaats in de samenlevingsorde aanvaardt. Een arbeiderscultuur in navolging van een economische ideologie dus. (Kivisto, 2004) Volgens Hall bestaat cultuur echter op autonome wijze, en beschikt het over een eigen dynamiek. Het wordt niet alleen door de economische verhoudingen in een samenleving bepaald. De observatie dat cultuur
9
Op basis van zijn uiteenzetting over ‘class and classlessness’. Vooral de boom van televisieshows en tijdschriften (o.a. tabloids) samen met de opkomst van het fenomeen ‘reclame’ was spectaculair. 11 Zie pagina 19 en bijlage twee 10
- 16 -
meer en meer een strijdtoneel werd (cfr. voorgaande citaat) sluit uit dat het een afvloeisel zou zijn van de productieverhoudingen die bestaan binnen een samenleving. Het valse bewustzijnsconcept van Marx kan niet verklaren waarom sommige cultuurvormen kritisch zijn ten opzichte van maatschappelijke verhoudingen; waarom het publiek zelf kan inzien en beoordelen wat ze van de boodschap vinden en wat ze er van meenemen. (Procter, 2004, pp. 18-19) Volgens het vals bewustzijnsconcept zou enkel een bepaald beeld gegeven worden en zou het publiek dit beeld ongecontesteerd aannemen. Volgens Hall is er meer dan alleen economische invloed en zullen al deze factoren de uiteindelijke mening van het publiek bepalen. (Hall, 'Culturele studies': twee paradigma's, 1991; Hall, 'The "first" New Left: Life and times', 2010) Hall illustreert zijn standpunt omtrent ideologie aan de hand van reclame. In a sense of classelessness beschrijft hij hoe reclame een potentiële koper aanspreekt in zijn rol als consument12. Hierdoor krijgt deze consument (de nieuwe consumenten waren dus vooral leden van de werkende klassen in nieuwe, verbeterde materiële situaties) een gevoel over een vrijheid te beschikken in wat hij koopt, waardoor zijn gevoel van onderdrukking en onrechtvaardigheid zou verminderen. Hij kan deze vrijheid wel slechts genieten indien hij de voor hem uitgekozen rol van consument aanvaardt. (Procter, 2004, p. 16) Ideologie is in dit geval vooral een betekenisgevende structuur. Een manier waarop bepaalde waarden systematisch aan bepaalde zaken gekoppeld worden, zoals aan consumeren, om zo een cultuur te laten ontstaan die gerelateerd kan worden aan een bepaalde politiek. (Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991, pp. 72-73) Maar eerst even wat concreter, dit nieuw-linkse gedachtegoed ontstond in het jaar 1956 en Hall vormde samen met enkele Oxford collega’s een groep waarmee hij in 1957 the Universities and Left Review uitgaf. (Hall, 'The "first" New Left: Life and times', 2010, p. 182) Deze groep auteurs kwam al gauw samen met een andere groep, ex-communisten van een oudere generatie13. Zij noemden zich the
Reasoner group en deze bestond onder andere uit figuren als Raymond Willams en Edward P. Thompson. Ze gaven ook een blad uit genaamd The New Reason. Beide groepen hadden andere roots en
12
Consumentisme wordt hier dus bedoeld als cultuur van een individu. Je zou het ook kunnen zien als een nieuwe economische voorwaarde, en hiermee dus een nieuw element van ‘vals bewustzijn’, wat het ook gedeeltelijk is. Maar het gaat hier over reclame, een nieuw opgekomen vorm van (populaire) ‘communicatie’, die los van enige schijnbare economische of politieke affiliatie de cultuur van haar subjecten beïnvloed. Een nieuwe speler (cultuur) in het klassiek marxistisch strijdtoneel om macht in kapitalistische samenlevingen. 13 Ex-communisten, daar zij ofwel de partij verlaten hadden ofwel eruit gezet waren. De gebeurtenissen in deze tijd zorgden immers voor heel wat intellectuele dillema’s en ambivalenties. Vele communisten hadden kritiek op het Stalinisme of identificeerden zich met de revoluties, wat natuurlijke voor spanning in de partij zorgde.
- 17 -
perspectieven, maar een gemeenschappelijk doel (namelijk de nieuwe cultuurconceptie op de agenda zetten in het linkse gedachtengoed) dat voldoende gemeenschappelijke grond voorzag om de verschillen te overzien. De groepen fuseerden alsook de tijdschriften en in het jaar 1960 zag het tweemaandelijkse blad The New Left Review het levenslicht. Hall was een van de jongste leden van deze groep en toch stond hij in voor de redactie van het blad. (Hall, 'The "first" New Left: Life and times', 2010, pp. 183-184), (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 17) In het jaar 1961 kwam het blad onder de redactie van Perry Anderson en kreeg het een meer theoretische, intellectuele inslag. Vanaf nu hield deze nieuw-linkse groep zich vooral bezig met vertalen van standaardwerken; het is dankzij hen dat werken van marxistische denkers als Antonio Gramsci, Louis
Althusser, Theodor W. Adorno, György Lukács en Nico Poulantzas nu beschikbaar zijn in het Engels.14 The New Left Review is uitgegroeid tot een van de meest invloedrijke tijdschriften in haar vakgebied. (Procter, 2004, p. 15) Wat er vooral belangrijk was aan deze periode voor Hall was zijn kennismaking met de figuren Thompson en Williams. Dit waren de auteurs van teksten zoals ‘Culture and Society’ (1958), ‘The long revolution’ (1961) en ‘The making of the English working class’ (1963). Deze teksten hadden Hall en zijn medestudenten besproken in het kader van ‘University left review’, nog voor ze fuseerden met de ‘Reasoners’. Het waren de werken waarbij het toen ontkiemende nieuwe-linkse gedachtengoed aansluiting vond en waarop de hele nieuwe cultuurconceptie die ermee gepaard ging geënt was. Inderdaad:
“In much the same way I’ve been involved in an argument about culture and the relationship with culture to power, culture to politics, before cultural studies (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 12)
Onderwijs. Kunst. Cultuur Hall verliet (formeel) de nieuw-linkse groepering in het jaar 1961 en ging meer van zijn tijd besteden aan lesgeven, wat hij trouwens al deed sinds hij afgestudeerd was in 1957. Hij onderwees literatuur, aan zowel studenten als volwassenen, en was de eerste die in het hoger onderwijs aangesteld werd om les te geven over film en media. Hij deed dit voor het British educational Film Institute aan het Chelsea College of Advanced Technology in Londen. Hij gaf toen bijvoorbeeld een lezing in de gevangenis van
14
Ze hebben deze uitgegeven onder de naam New Left Books, nu Verso.
- 18 -
Brixton over de western. Hall’s blik op wat cultuur nu net betekent voor ons bestaan is de reden waarom hij onderwijs over media en film zo belangrijk vond en vindt. Hij kwam meer en meer tot het besef dat de na-oorlogse explosie van populaire media, massamedia zoals cinema en televisie, tijdschriften en radio maar ook (minder specifiek) kunst en muziek, de cultuur van de hier mee opgroeiende generatie(s) sterk zou vormen. Kritisch onderwijs aanbieden zonder aandacht te besteden aan de (toen opkomende) massamedia is volgens hem niet haalbaar. Persoonlijke motivatie speelde zeker ook een rol “And so to not know that is like to not know Dickens, it’s like not reading Shakespeare.
Not to know the great architects of the modern cinema is just not to be educated.” (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 21) maar een oprechte interesse in nieuwe vormen van cultuur en de gevolgen hiervan voor degenen die in deze cultuur moeten leven, waren het uitganspunt.
In deze periode maakt Hall kennis met Paddy Whannel, een Schot die ook lesgaf voor het British educational Film Institute. De twee werden goede vrienden en zaten op dezelfde golflengte omtrent de nieuwe rol van cultuur. Samen schreven ze het boek The popular arts (1964), een soort overzicht en analyse van cultuurvormen, met als achterliggende motivatie een leidraad te bieden voor mensen die film en media wilden onderwijzen. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, pp. 22-23) Waar er in nieuw-linkse uitgaven eerder theoretisch werd nagedacht over de nieuwe cultuurfenomenen, gooiden de auteurs het in dit boek over een wat meer pragmatische boeg. (Procter, 2004, p. 19) Populaire cultuur wordt in dit boek serieus genomen, waar in de titel ook naar gehint wordt: populair, met andere woorden op de massa gericht, maar ook kunst, een expressie van menselijke beleving en identiteit. Hiermee wordt ook het kunstbegrip uitgebreid, kunst behoeft geen grote ‘K’ meer en kan een populaire aangelegenheid zijn. Ondanks de democratisering van het kunstbegrip worden verschillende cultuurvormen toch gecategoriseerd en op die manier wat op waarde geschat, zo maken de auteurs nog een onderscheid tussen ‘folk art’, ‘popular art’ en ‘mass art’. (Procter, 2004, p. 20) Dit categoriseren van populaire cultuurvormen leek noodzakelijk voor de analyse15, het waardeoordeel uitte zich in bijvoorbeeld de vergelijking tussen de John Ford western en de John Wayne western. Er werd dan geponeerd hoe er geen vergelijking kan worden gemaakt tussen de geneugten die Mozart ten opzichte van Kylie Minogue kan opwekken en dat de ene daarom niet als ‘waardevoller’ kan
15
Achteraf gezien hadden Whannel en Hall, ondanks de mentale gelijkschakeling van cultuurvormen en het inzicht dat cultuur gedemocratiseerd is, niet de juiste taal ter beschikking om dit standpunt aan te houden. Wat hier juist bedoeld wordt met ‘taal’ wordt later duidelijker wanneer we de invloed van het structuralisme zullen bekijken.
- 19 -
getypeerd worden dan de andere. Er wordt met andere woorden al erkenning gegeven aan verschillende publieken met verschillende smaken, wat aanduidt dat hun intellectuele positie toch analoog liep met deze van de nieuw linkse beweging. (Procter, 2004, p. 21) Hiermee werden ook de zaden gelegd die uiteindelijk in de jaren zeventig en tachtig in Groot-Brittanië uit zouden groeien tot de nog altijd onderwezen discipline ‘cinema studies and film education’. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, pp. 22-23) De interesse voor kunst en media heeft Stuart Hall trouwens nooit verlaten, hij bleef actief figuur in deze sferen. Zo werkte hij mee aan het televisieprogramma It Ain’t Half Racist Mum16, dat het inherente racisme op de BBC wou aanklagen. Naar aanleiding van de Britse sitcom ‘It Ain’t Half Hot Mum’, dat voor een groot deel haar humor haalt bij grappen over de stereotypering van Britten en hun gekoloniseerde onderdanen, worden beeldfragementen geselecteerd die dit racistisch discours van hét Britse nationale medium ondersteunden. Niet enkel informele programma’s (zoals de gepersifleerde sitcom, die trouwens niet de enige in zijn soort is) worden van dichterbij bekeken, ook meer formele interviews en documentaires passeren de revue. Bij deze wordt de relevantie van deze interventie nog duidelijker. Er wordt bijvoorbeeld een selectie van fragmenten getoond van een in 1978 op de BBC uitgezonden debat over immigratie. Het valt op dat er structureel bepaalde argumenten en bepaalde autoriteiten (met gelijkwaardige standpunten) naar voren worden geschoven. Van ‘de zwarten’, waar heel de heisa om draait, en hun visie omtrent de situatie, waarvan zij blijkbaar de oorzaak zijn, is er geen sprake. Verder maakte hij ook nog een zevendelige documentaire reeks die uitgegeven werd op BBC2, Redemption
Song – Shades of Freedom, waarin hij via interviews en schetsen van lokale mensen inzicht probeert te krijgen in de Caribische situatie vandaag. Van 1968 tot 1979 was Stuart Hall voorzitter van het ‘Center for Contemporary Cultural Studies’ aan de universiteit van Birmingham17. Hierna bekleedde hij tot het jaar 1997 de functie van professor emeritus in de sociologie aan de Open University te Londen. Wanneer zijn academische loopbaan er op haar einde liep dacht Hall aan wat de toekomst nog zou kunnen brengen. Hij had graag gereisd, om de wereld die hij zo lang in zijn hoofd had trachten te doorgronden, aan den lijve mee te maken, maar een wekelijkse afspraak met de nierdialyse ontzegde
16
Geïnteresserden verwijs ik graag door de site waar ik http://majorityrights.com/index.php/weblog/comments/it_aint_racist_mum/ 17
Zie ‘inleiding’ van het theoretisch kader
- 20 -
beelden
heb
gevonden:
hem deze droom. Dat reizen moest dus maar ter plekke gebeuren, Hall richtte hierop zijn aandacht op twee organisaties die (visuele) kunst van artiesten uit etnische minderheidsgroepen in de kijker wil stellen. Iniva (Institute of International Visual Arts18) werd al opgericht in 1994, Autograph ABP19 in 1988. Hall heeft tot in zijn zeventiger jaren meegeholpen om Iniva en Autograph een onderkomen te geven. in oktober van het jaar 2007 opende Rivington Place20 zijn deuren. Je kan deze plaats zien als een soort verzamelplaats voor multiculturele gedachten. Naast galerijen voor de tentoonstelling van allerhande kunstwerken huist het ook andere werken over gelijklopende thema’s als ras en bewustzijn, representatie en integratie etc. Niet toevallig zijn al deze tekstuele bronnen ondergebracht in de in Rivington Place ingebedde ‘Stuart Hall library’.
Besluit Wat deze beknopte biografie nu vooral aantoont is het feit dat men het academische niet van het ‘echte’ leven kan scheiden. Intellectuele posities en standpunten hebben vaak een grond in specifieke ervaringen die een individu opdoet in de jungle van potentiële ervaringen die het leven is. Deze specificiteit is voor een stuk vrijwillig gekozen, en voor een stuk bepaald. Ik ben deze masterproef met dit biografisch stuk begonnen omdat ik het belangrijk acht altijd de context en de ontstaansgeschiedenis in rekening te nemen. We zullen in het vervolg van deze masterproef zien hoe Hall zelf ook voortdurend verwijst naar het belang hiervan.
“The individual is always living some larger narrative, whether he or she likes it or not.”21
18
www.iniva.org www.autograph-abp.co.uk 20 http://www.rivingtonplance.org 21 (Hall geciteerd in ADAMS, T. (23/09/2007) ‘Cultural Hallmark’ [WWW]. Guardian news and media: http://www.guardian.co.uk/society/2007/sep/23/communities.politicsphilosophyandsociety [24/12/2010] 19
- 21 -
Theoretisch kader Inleiding
In het voorgaande is er al een paar keer gewezen op de opgang van een nieuwe conceptie van cultuur. Cultuur gaat voor Hall over betekenisgeving. Hoe iemand de wereld rondom zich op een zinvolle manier interpreteert. Niet de vorm van cultuur (of het nu een concert, een opera, een roddelblaadje of een soap op vtm is) is belangrijk maar wel de waarden die hierin weerspiegeld worden. Deze waarden bepalen of oefenen een grote invloed uit op het leven van de subjecten die er mee in aanraking komen. Indien we voor elke handeling die we stellen nadenken, en dit denken wordt gevormd door de cultuur waarin we leven, dan betekent dit dat de handeling ook bepaald is door die cultuur. (Hall, Representation and the media, 1997, p. 9) In deze zin moet politiek met cultuur rekening houden aangezien een politiek mensen moet kunnen aanspreken. Een groep politiek aanspreken betekent immers inspelen op zaken die voor die groep betekenisvol zijn en vereist dus kennis van, en inspeling op, hun cultuur. (Populistische politiek heeft dit zeer goed begrepen.) Hierdoor is cultuur volgens Hall onvoorwaardelijk verbonden met macht. (Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991, pp. 72-73) Het feit dat een politiek rekening moet houden met cultuur voor haar (voort)bestaan heeft als gevolg dat cultuur wel eens voor politieke (met andere woorden machts)doeleinden kan gebruikt worden. De geschiedenis toont ons hoe dit keer op keer gebeurt.22 In dit opzicht wordt cultuur een plaats van strijd, en wie wint bepaalt tot op zeker hoogte de (culturele) vorm van de samenleving, de manier waarop mensen de wereld rondom zich zullen interpreteren of toch zeker aspecten er van.
22
Hoe is het bijvoorbeeld in nazi-Duitsland ooit zo ver kunnen komen: door een enorm propaganda apparaat dat continu inspeelde op de cultuur van het Duitse volk. Het Duitse volk zat toen ook in een sociaal-economisch slechte situatie wat deze manipulatie gemakkelijker maakte. Hoe slaagde de VSA er na de tweede wereldoorlog in haar economie, die door de oorlog een enorme boost had gekregen, op dit peil draaiende te houden? Op een bepaald moment zou iedereen toch voldoende materiële zaken hebben en zou de productie toch gewoon stil vallen? Via het ‘public relations’ apparaat (de nieuwe naam voor een propaganda instituut) werd er in een ideologie geïnvesteerd die de cultuur van het Amerikaanse volk moest omvormen tot een van consumenten. Een cultuur waarin mensen niet alleen wat kochten omdat ze het nodig hadden, maar omdat dit een bepaald innerlijk verlangen bevredigde.
- 22 -
“One of the things people say about my work is that I write about popular culture. I don’t write all that much about popular culture, actually, but I would defend popular culture, as sphere of serious critical work, to the death. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 22) Het grootste verschil met de opvattingen die toen heersten omtrent het begrip ‘cultuur’ is de overschakeling naar een meer alledaags cultuurbegrip. Cultuur is niet langer “The best that had been
thought and said”. (Arnold geciteerd in Procter, 2004, p.12) Cultuur is aanwezig bij iedereen, en op elk moment23. Cultuur is populair, de term populair verwijst hier niet naar een gradatie in een of andere hiërarchie van vormen maar naar het feit dat het een massacultuur betreft. Met populaire cultuur worden de dragers van culturele betekenis (de vormen) bedoeld die het merendeel van de bevolking bereiken. Via het hierboven beschreven inzicht omtrent de herziening van het economisme in het Marxisme wordt cultuur hier niet enkel als ideologisch instrument beschouwd in de zin dat het slechts de functie van een vals bewustzijn vervult. Het is daarentegen een relatief autonoom24 proces waarin stelling kan genomen worden vanuit meerdere maatschappelijke facetten dan enkel het economische en waar er intens ideologisch in wordt geïnvesteerd.25 (Hall, 'Culturele studies': twee paradigma's, 1991, pp. 54-55) Vanuit deze nieuwe opvatting van het concept ‘cultuur’ volgde ook een nieuw paradigma voor het denken over mens en maatschappij. Dit denken over mens een maatschappij wordt/werd vooral onder de noemer sociologie weergegeven. Nu zagen de voorlopers van dit nieuwe paradigma hun bekommernissen niet echt bevredigd in het destijdse sociologisch onderzoek. Sociologen in de jaren vijftig vonden de (populaire) cultuurexplosie in de nasleep van het na-oorlogs consumentisme het onderzoeken niet waard. Dit leidde uiteindelijk tot de oprichting van een nieuw onderzoekscentrum in 1964. (Hall, 'Cultural studies and the centre: some problematics and problems', 1980, pp. 20-26) Een plaats waar wetenschappelijk onderzoek met een hernieuwd respect voor cultuur kon plaatsvinden: the
Centre for Contempory Cultural Studies (CCCS). Richard Hoggart en Stuart Hall, de oprichters, getuigen dat ze het met opzet een onderzoekscentrum noemden in plaats van een instituut. Het mocht niet zo
23
De geïnteresseerde lezer verwijs ik trouwens graag door naar bijlage twee voor wat meer detail hierover.
24
Deze term komt van de structuralist Althusser. Hij gaf hiermee aan dat zaken niet volledig afhankelijk zijn van het economische aspect in de samenleving, economie speelt zeker altijd een rol maar is niet de enige bron van betekenisconstructie en is niet per se dominant. (Procter, 2004, p. 62) We komen later terug op dit structuralisme. 25 We komen hier op terug bij de bespreking van de invloed van Gramsci op Hall’s denken.
- 23 -
formeel zijn, cultural studies was net de studie die zei dat men over de grenzen van de disciplines heen moet, dat men niet alleen via deze of die wetenschappelijke discipline een sociale realiteit kan verklaren. Integendeel, de dagelijkse realiteiten van mensen krijgen vorm door de cultuur waarin deze mensen leven, en kan enkel verklaard worden indien men alle invloeden in rekening neemt die de huidige culturele toestand maken tot wat ze is, (alle factoren die geleid hebben tot de huidige articulatie). Dit gaat over zowel politieke, economische, sociologische, als historische en nog andere factoren
“It represents indeed something of the weakening of the traditional boundaries between the disciplines and the growth of forms of interdisciplinary research, which don’t easily fit or can’t be contained within the confines of the existing division of knowledge.” (Hall, The Origins of Cultural Studies, 2006, p. 2) Cultural studies schudde de gevestigde academische waarden grondig door elkaar. Ze drong aan op een nieuwe blik op cultuur, institutionaliseerde deze vervolgens en verplichtte zo de academie rekening te houden met zaken die ze voordien als studieonwaardig aanzag. De motivatie voor deze nieuwe conceptie was dan nog voortgekomen uit de observatie van een cultureel trauma dat de trotse Britten zelf ondergingen doordat hun koloniale geschiedenis hen in hun eigen geboorteland kwam opzoeken. De (populaire) cultuurexplosie samen met de immigratiegolven in het na-oorlogse Groot-Brittanië zorgden voor een soort culturele revolutie. Een culturele revolutie die niemand trachtte te onderzoeken en door niemand het onderzoeken waard leek. (Hall, The Origins of Cultural Studies, 2006, p. 3)
“At that time we taught no anthropology at Birmingham, and besides, the English on whom we wished to turn our enquiring ethnographic gaze had not yet learned to conceive of themselves as the natives.” (Hall, The Origins of Cultural Studies, 2006, p. 1)
- 24 -
Cultural studies and the centre26 Een uitweiding over de theoretische ontwikkeling aan het CCCS is hier op zijn plaats omdat dit de theoretische context is van waaruit de werken die in deze masterproef zullen besproken worden geschreven zijn. Ik zou graag benadrukken dat dit een selectieve, beknopte en ver van exhaustieve beschrijving is in functie van de doelstelling van deze masterproef.
Culturalisme en Structuralisme De beginjaren van cultural studies worden gekenmerkt door de theoretische stroming van het
culturalisme. Dit culturalisme ging uit van de nieuwe notie omtrent cultuur zoals hierboven beschreven. Dit culturalisme brak met de voorgaande denktradities in hoe ze de geschiedenis in de cultuur tracht te lezen. Williams en Thompson trachten immers een historische verklaring te geven aan de betekenis die ze lezen in de cultuur die ze onderzoeken. Dit houdt in de geschiedenis te beginnen zien als een circulair proces waarbij cultuur en geschiedenis voortdurend interageren. (Hall, 'Culturele studies': twee paradigma's, 1991, p. 44) Zo beschouwde Williams cultuur als “a whole way of life” (Williams geciteerd in Teurlings, 2002, p. 263) Dit was een andere benadering dan diegene die de (klassieke marxistische) geschiedschrijving tot dan toe nam. Voordien werd de geschiedenis namelijk als een lineair proces gezien, waar cultuur een afspiegeling was van de vooruitgang in gedachten en waarden die voorkwamen in een beperkt ‘geciviliseerd’ groepje ‘geciviliseerden’ in de samenleving. (Hall, 'Cultural studies and the centre: some problematics and problems', 1980, pp. 18-19) Hall werd voorzitter van het CCCS na Hoggart’s vertrek eind de jaren zestig. Zijn aantreden als voorzitter duiden velen aan als de intrede van het Franse structuralisme in de cultural studies. Structuralismen om correct te zijn, Hall meent namelijk dat ‘het structuralisme’ als een denkstroming met eenheid nooit bestaan heeft. (Procter, 2004, pp. 42, 47; Hall, 'Culturele studies': twee paradigma's, 1991, p. 52) Cultural studies maakt er ook slechts gedeeltelijk gebruik van. Verwerpingen van bepaalde structuralismen zijn voor cultural studies even belangrijk als de aanvaarding van andere. (Hall, 'Cultural studies and the centre: some problematics and problems', 1980, pp. 29, 34) Waar culturalisme cultuur als vertrekpunt neemt en hier betekenis uit wil afleiden, wil het structuralisme verder gaan dan dit
26
Naar gelijknamig essay (Hall, 1980)
- 25 -
vertrekpunt. Structuralisme zegt dat de culturele betekenis op zich wel te ontleden valt, maar enkel kan begrepen worden als het in relatie wordt gebracht met de maatschappelijke structuren waar het plaatsheeft. De mens is niet vrij bij het beleven van cultuur, deze moet altijd geplaatst worden in de grotere structurele context waarin ze voortkomt. Dit houdt in dat de betekenis die we aan deze cultuur geven ook door deze maatschappelijke structuur wordt bepaald. (Hall, 'Culturele studies': twee paradigma's, 1991, pp. 52-54) Om dit wat aannemelijker te maken we eerst even een korte omweg langs het gebruik van het taalparadigma in de sociale wetenschappen. Intermezzo: Semiologie en semiotiek: cultuur als taal
Ferdinand De Saussure was een linguïst die leefde rond de vorige eeuwwisselling. Hij dacht na over taal en symbolen en hoe deze onze realiteit construeren en betekenisvol maken. Hij merkte op dat mensen altijd iets nodig hadden om naar de werkelijkheid rondom hen te verwijzen. Concepten noemde hij ‘mentale constructen’ die ons toelaten over iets te denken wanneer het niet binnen onze zintuigelijke waarneming valt. (Hall, Representation and the media, 1997, p. 10) De Saussure kwam te denken in termen van een ‘sign’ en een ‘signifier’. Het begint altijd met een object, (een voorwerp, een gevoel, een gebeurtenis, etc.) in de werkelijke wereld waarnaar men wil verwijzen. Dit noemde hij de sign. De manier waarop je naar de sign verwijst, via een geschreven of gesproken woord, een lichaam of een kunstwerk of simpelweg een gebaar, noemde hij de signifier. De signifier is zowat het voertuig waarmee de betekenis van een sign ons bereikt. De Saussure concludeerde dat het verband tussen de sign en de signifier arbitrair is en niet natuurlijk, zoals vaak aangenomen wordt. (Saussure & Riedlinger, 1986) Neem nu het voorbeeld waarom we het kleur rood op een kraan associëren met warm en het kleur blauw met koud. Dit is enkel zo omdat we deze opdeling gewoon zijn. Het is een culturele gewoonte. Het gaat niet om de intrinsieke eigenschappen van de kleuren blauw en rood, maar om het verschil tussen de twee en dit verschil is onze culturele constructie. Alleen door het oppositioneren van concepten kan betekenis verkregen worden. (Procter, 2004, p. 41) Volgens De Saussure is taal een betekenissysteem waarin we meedraaien en waaraan we niet kunnen ontsnappen. Omdat we taal als enige referentie hebben kunnen we niet anders dan het aanvaarden en verder versterken. (Saussure & Riedlinger, 1986) Daarom maakte hij een onderscheid tussen ‘language’ en ‘parole’. (Hall, 'Cultural studies and the centre: some problematics and problems', 1980, p. 30) Hierbij zag hij language als het volledige bestaande taalgamma van waaruit we kunnen selecteren om ons talig uit de drukken. De selectie die we - 26 -
maken noemde hij parole. Hij gebruikte deze termen vooral om aan te tonen hoe we zouden denken dat wij vrij zijn om taal te gebruiken naar believen, dat taal ter onze beschikking staat om onze ervaringen en gevoelens uit te drukken. Maar zo eenvoudig is het dus niet, wij genieten wel van een keuze in woorden, maar de betekenis van deze staat vast. (Procter, 2004, p. 42) Taal is niet iets objectiefs en neutraal en giet de realiteit wel degelijk ‘in woorden’. Op basis van deze inzichten stelde De Saussure een studie van het symbool voor. Hij noemde deze wetenschap de semiologie. (Procter, 2004, p. 43) Structuralisme paste dit taalparadigma toe bij de analyse van cultuur. Indien (culturele) betekenis als een taal kan gelezen worden dan moeten we deze betekenis dus ook plaatsen ten opzichte van de structuur waarin ze plaatsvindt (cfr. ‘language’ en ‘parole’). We moeten deze structuren als uitgangspunt nemen om tot de werkelijke betekenis van cultuur te komen; en niet cultuur zelf. Dit waren precies de structuralismen die auteurs als Levi-Strauss en Barthes hanteerden27. Het waren volgens Hall dan ook de eerste structuralismen die een invloed hadden op cultural studies en het CCCS, hij duidt ze aan als semiotisch structuralisme. (Hall, 'Culturele studies': twee paradigma's, 1991, p. 42) (Procter, 2004, pp. 42-44) Men hoeft niet hard na te denken om in te zien hoe cultural studies door dergelijke structuralismen beïnvloed zou worden. Hier wordt, in tegenstelling tot de culturalistische benadering, ruimte gelaten voor een structurele beïnvloedbaarheid van betekenis. Betekenis heeft niet slechts een basis in menselijke culturele ervaring, maar wordt bepaald door de verschillende structurele contexten waarin het zijn oorsprong vindt. Hieruit volgt een validering van Hall’s argument in de discussie omtrent de basis/bovenbouw metafoor in het Marxisme. Dit structuralisme brak met het economisme van het Marxisme in de zin dat de betekenis van cultuur niet slechts een afspiegeling is van economische waarden is. (Hall, 'Culturele studies': twee paradigma's, 1991, p. 52)
27
Bijvoorbeeld The Elementary Structures of Kinship (1949) van Levi Strauss of Mythologies (1957) en Elements of Semiology (1967) van Barthes.
- 27 -
Intermezzo: Marxistische opvattingen omtrent cultuur, ideologie en de staat. Marxistische theorieën gaan uit van de kapitalistische samenleving als systeem dat zijn bestaan vindt in de ongelijke verdeling van productiemiddelen in de samenleving. Op basis hiervan onderscheidde Marx een kapitalistische klasse (de bourgeoisie) en een arbeidersklasse (het
proletariaat)28. De eerste klasse heeft bezit over de productiemiddelen en tracht volgens de kapitalistische logica zijn winst te maximaliseren. De arbeidersklasse heeft slechts één bestaansmiddel en dat is zijn arbeidspotentieel dat hij ‘verkoopt’ aan de kapitalisten. Deze ongelijke sociale structuur zet uiteraard kwaad bloed bij de onderdrukte arbeidersklasse. Marx theoriseerde over revolutie via de ‘klassenstrijd’ die het kapitalistische systeem omver zou werpen en het vervangen door een socialistisch/communistisch syteem waar er van onderdrukking geen sprake zou zijn.29 (Kivisto, 2004) In deze opvatting bepaalt de economische structuur alles. Marx weerspiegelde dit in een metafoor waaruit de samenleving uit twee delen bestaat, een onderbouw en een bovenbouw. Hier bepaalt de onderbouw de bovenbouw en deze onderbouw is de economische structuur van de samenleving. Alles in de bovenbouw, alle andere maatschappelijke structuren zoals het culturele, ideologische, religieuze etc., is een afspiegeling van de economische structuur. Hierbij zag Marx de staat als een repressief apparaat, in functie van de heersende kapitalistische klasse30. De repressie apparaten die ‘de staat’ ter beschikking had waren bijvoorbeeld het leger, de politie, de rechtbanken, de gevangenissen etc. De oorspronkelijke Marxistische theorie verwees dan ook vaak naar de staat als the state apparatus, als verwijzing naar deze functionele relatie. (Althusser, 2006, p. 90) Althusser merkt op dat het Marxisme ‘de staat’ wel als een complexer geheel opvatte maar dit nooit systematisch verwoordde waardoor Marx’s opvatting van de staat vaak zo wordt beschreven. (Ibid, p.92) Ook Hall verwijst naar Marx’s essay
28
Marx identificeerde meerdere klassen zoals de petit bourgeousie en de landbouwers. Er is hier echter geen plaats om dieper in te gaan op Marx’s theorieën, de geïnteresseerde lezer verwijs ik graag naar de desbetreffende bron. 29 Wat vaak vergeten wordt is dat Marx enthousiast was om de mogelijkheden die het kapitalisme bood in het verspreiden van (materiële) welvaart. Hij wou de tekortkomingen van het kapitalisme overstijgen (de structurele ongelijkheid) maar achtte het niettemin ‘...the most dynamic economic system that had ever existed.’ (Kivisto, 2004, p. 25) 30 We moeten hierbij in gedachten houden dat Marx schreef over de begindagen van het kapitalisme in 17de eeuw. Later zullen we bespreken hoe Hall de staat interpreteert vanuit de theoretische achtergrond die in dit deel uiteen gezet wordt. De historisch geïnspireerde verschillen zullen direct duidelijk worden.
- 28 -
Eighteenth Brumaire waarin volgens hem ook al verwezen wordt naar de relatieve autonomie31 van het politieke ten opzichte van het economische. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 200) Althusser vult de Marxistische staatsopvatting aan met het concept ideological state apparatuses (ISA). Hieronder verstaat hij publieke als private maatschappelijke instelllingen32 en/of instituties33 die helpen de ideologie van de heersende klasse te verspreiden. (Althusser, 2006, p. 93) Althusser zag met andere woorden hoe veel meer maatschappelijke instellingen of apparaten functioneerden in functie van de heersende klasse in plaats van enkel het staatsapparaat. Zij verspreiden de ideologie van heersende klasse maar deze ideologie kan volgens hem niet langer slechts een weerspiegeling zijn van de economische structuur. De ISA’s zijn hiervoor te verscheiden en te onafhankelijk (autonoom). In deze context introduceerde hij het concept relatieve autonomie waarmee hij vooral wil aangeven dat het economisch determinisme van het Marxisme genuanceerd moet worden naar een ‘determinisme in de laatste instantie’. (Althusser, 2006, p. 89) Althussers voornaamste bijdragen voor Hall en cultural studies waren zijn structuralistische herlezingen van Marx. Hij ‘las’ Marx volgens de de lessen van Levi-Strauss e.a., hij hernieuwde de Marxistische inzichten volgens het taalparadigma. De gevolgen die deze innovaties hadden voor het Marxisme werden concreet uitgewerkt in wat Hall het marxistisch structuralisme noemt. (Hall, 'Cultural studies and the centre: some problematics and problems', 1980, p. 32) Een van de voor Hall belangrijkste passages van Althusser komt uit zijn werk For Marx (1965), waar hij het punt maakte dat ideologie: “Is not an
illusory veil (false consciousness), but a ‘system of representations’ (images, myths, ideas or concepts) through which we live, in an imaginary way, our real conditions of existence. (Althusser geciteerd in Procter, 2004, p. 45; Hall, 'Cultural studies and the centre: some problematics and problems', 1980, p. 33) Althusser spendeerde veel aandacht aan ideologie in tegenstelling tot Levi-Strauss en andere semiotische structuralisten. Ideologie is volgens Althusser, net als cultuur, semiotisch. Want alleen als ideologie, zoals taal, multi-accentuaal is, kan eruit worden afgeleid dat het openstaat voor verschillende invloeden (en dat het dus relatief autonoom is). Multi-accentualiteit34 slaat op hoe betekenis verandert
31
Zie volgende paragraaf Bijvoorbeeld de media, het onderwijssysteem, etc. 33 Bijvoobeeld de familie, religie, kunst etc. 34 Dit begrip is afkomstig van de Marxist Volosinov, hij introduceerde dit in zijn werk Marxism and the philosophy of language (1973). 32
- 29 -
door de verschillende contexten waarin ze ontstaat. (Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991, p. 89) Hoe de articulatie van allerlei factoren op een specifiek moment de betekenis van iets bepaalt; en hoe dit op een ander moment, via een andere articulatie (eventueel van dezelfde factoren) opnieuw anders kan zijn. (Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991, p. 73) (Hall, Race, the floating signifier, 1997, p. 8) (Hall, Over postmodernisme en articulatie. Een interview met Stuart Hall, 1991, pp. 30-34) (Procter, 2004, pp. 53-54) (Clarke, 2008, p. 125) (Jefferson, 2008, p. 114) Hall e.a.35 vinden wel dat de structuralismen te pessimistisch zijn in hun stelling dat menselijke ervaringen zouden gedetermineerd worden door een betekenisgevende structuur waar ze zelf niets in te zeggen hebben. De structuralismen neigen te veel naar determinatie door het systeem van taal en ideologie, zoals het Marxisme teveel nadruk legt op economische determinatie. (Hall, 'Culturele studies': twee paradigma's, 1991, p. 56) Alsof we opgesloten zouden zitten in een wereld van taal zonder wiens structuren we geen zin van de wereld rondom ons kunnen maken. Dit houdt misschien wel stand tot op een bepaald punt maar er bestaan genoeg situaties waar de mens wel kan kiezen anders te handelen dan volgens de ‘culturele conventie’. (Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991, p. 70)
Gramsciaanse articulatie
‘Articulate betekent enerzijds uiten, duidelijk spreken, gearticuleerd zijn. Het woord heeft dus de betekenisvan ‘in taal gieten’, uitdrukking geven aan. Maar anderzijds spreken we ook van een articulated vrachtauto, waarbij de cabine en de oplegger aan elkaar gekoppeld kunnen worden. De twee delen hebben een verbinding met elkaar, maar via een speciale koppeling die verbroken kan worden. Net zo is articulatie in mijn zienswijze een vorm van verbinding, die van twee verschillende elementen een koppeling kan maken, onder bepaalde omstandigheden.’ ...De zogenaamde ‘eenheid’ van een vertoog is dus in feite de articulatie van verschillende afzonderlijke elementen, die op diverse manieren opnieuw gearticuleerd kunnen worden omdat
35
En anderen; Hall blijft benadrukken dat het werk dat toen geleverd werd voornamelijk voortkwam uit een samenwerking tussen verschillende mensen, en dat er altijd verschillen (geschillen) waren omtrent welke positie in te nemen op het theoretische continuüm tussen culturalisme en de structuralismen. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 27)
- 30 -
ze geen noodzakelijke verwantschap hebben. (Hall, Over postmodernisme en articulatie. Een interview met Stuart Hall, 1991, pp. 30-31) De theorieën van Gramsci bieden een uitweg uit de theoretische tegenstellingen van het culturalisme en het structuralisme. (Hall, 'Culturele studies': twee paradigma's, 1991, pp. 61-62) Via de Gramsciaanse concepten van hegemonie en de hier bij aansluitende opvattingen omtrent common sense vindt Hall een uitweg uit het determinisme van het structuralisme en ontkenning van de structuren in het culturalisme.
Hegemonie Bijlage drie bevat een korte bespreking van Hall’s essay Encoding/Decoding. Dit essay wordt vaak aanzien als de ingang van de structuralismen in mediastudies, het bevat ook een mooie illustratie van hoe Hall Gramsci’s concept van hegemonie ziet. Zo beschrijft Hall, in functie van een positie van interpretatie die elke ontvanger van een boodschap kan innemen, de situatie waar bijvoorbeeld een arbeider akkoord gaat met een nieuwsbericht dat zegt ‘dat iedereen in functie van het nationaal belang aanmaant wat extra economische inspanningen te leveren’ maar de dag erop toch gaat staken om zijn bepaalde rechten die hij in meer voorspoedige tijden verkregen heeft, te behouden. Hall noemt dit een ‘negotional position’ waar de arbeider de dominante ideologie wel aanvaard maar nuanceert tot zijn eigen situatie en ervaringen (zijn cultuur). (Hall, 'Encoding/Decoding', 1980, p. 134) Deze nuancering moet volgens Gramsci mogelijk zijn indien een hegemonie geïnstalleerd wil blijven. Wanneer men verplicht zou zijn de eigen situatie te negeren36, en er dus dominantie via dwang zou bestaan, zou hegemonie niet mogelijk blijken wegens de constante dreiging van revolte en revolutie. Gramsci theoriseerde (onder andere) over hegemonie. Hegemonie zag hij als de situatie waarbij een ideologie van een bepaalde klasse dominantie heeft weten te verwerven in de gehele samenleving (over de klassen heen) doordat ze aanvaard wordt. Deze dominantie bestaat er in dat alle andere culturen bij wijze van spreken geïncorporeerd zijn door de dominante, zodat deze altijd plaats biedt voor deze alternatieve opvatting en deze bijgevolg niet tot opstand kan leiden. Hegemonie trachten te bewerkstelligen via dwang was volgens hem de voornaamste reden waarom de grote Marxistische
36
Het structuralisme lijkt te impliceren dat de ideologische uitdrukking van ‘het nationaal belang’ door de arbeider aanvaard zou worden en hij hierdoor niet zou gaan staken (de ‘dominant hegemonic position’), terwijl het culturalisme de ‘oppositional position’ naar voor zou schuiven (in dit voorbeeld van de arbeider).
- 31 -
geïnspireerde sociale revoluties mislukt waren. Marx voorspelde de revolutie als een war of manoeuver, een bewegingsoorlog, waarin de machtsrelaties in de samenleving werden omgedraaid. (Procter, 2004, p. 26; Kivisto, 2004; Gramsci, 2006) Dit leidde blijkbaar altijd tot het ontstaan van een dictatuur zoals in de Sovjet-Unie het geval was geweest. Hierdoor zag Gramsci dat hegemonie slechts succesvol kon zijn indien ze niet via dwang, maar via vrijwillige instemming zou verkregen worden. Dit zou het revolutionair potentieel uitdoven of tenminste voldoende marginaliseren. Men zou in plaats van in opstand te komen de dominante cultuur nuancereren naar de eigen situatie zoals in het voorbeeld omtrent de ‘negotional position’ hierboven gegeven. Hierdoor zag Gramsci de revolutie enkel nog mogelijk via een strijd om de ideologische posities in de samenleving, een positie-of stellingoorlog. (Gramsci, 2006, p. 75) Hegemonie wordt bewerstelligd indien men bepaalt welke filosofische debatten er plaats kunnen vinden, welke politiek-economische ideologieën het onderwerp van debat zullen uitmaken, welke discoursen er in de media circuleren rondom bepaalde (liefst symbolische37) onderwerpen etc. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 34) Dit is een permanente onderneming waar er voortdurend wordt gestreden om de dominante stelling in te nemen38. Het is deze strijd die het deterministische structuralisme ontkende. In dezelfde zin als Hall’s notie van ‘classlessness’, (als verandering in de cultuur van de klasse, van het klassenbewustzijn), zag Gramsci hegemonie als iets dat werkt via een constante wisselwerking tussen cultuurvormen. Assimilatie (incorporatie) van de alternatieve vormen zijn hierbij de voornaamste interactiemiddelen39. (Gramsci, 2006, p. 79) Volgens Gramsci moest een bepaalde klasse ook moreel leiderschap verwerven om haar cultuur hegemonisch te maken en vooral om deze hegemonie te behouden. Hij zag de kapitalistische staat als
“the instrument for conforming civil society to the economic structure”. (Gramsci geciteerd in Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, 1978, p. 201) Een dergelijke staatsopvatting biedt een verklaring
37
Zoals bijvoorbeeld omtrent deviant gedrag of criminaliteit waarbij een gemeenschappelijke vijand gecreëerd kan worden (later zullen we naar deze verwijzen als ‘folk devil’) die de culturele band tussen de aanhangers van de dominante cultuur verstevigt. 38 Zoals Hall in een interview (Culture and Power (1997)) zei ‘Hegemony is never forever’. (Hall geciteerd in Procter, 2004, p. 26) 39 Zo merkte Hall in zijn essay Notes on Deconstructing the Popular (1981) op dat ‘This year’s radical symbol or slogan will be neutralised into next year’s fashion; the year after, it will be object of a profound cultural nogstalgia. Today’s rebel folk singer ends up, tomorrow, on the cover of The Observer colour magazine. (Hall, Notes on Deconstructing the Popular, 2006, p. 484) Concrete voorbeelden van dit interactieproces zijn er genoeg: zo zag ik onlangs een dikke SUV (sports utility vehicle) staan met op de behuizing van het reservewiel (zoals deze zo vaak bij dergelijke auto’s op de koffer geïnstalleerd zitten) een mooie afbeelding van Ché Guevara..
- 32 -
omtrent hoe een staat een prominente rol kan spelen bij nodige sociaal-culturele veranderingen in een samenleving40, en terzelfdertijd zorgen dat de bestaande structuur van deze samenleving ongewijzigd blijft. (Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, p. 19) Gramsci verwoordt het zelf als volgt:
‘…every State is ethical in as much as one of its most important functions is to raise the great mass of the population to a particular cultural and moral level, a level (or type) which corresponds to the needs of the productive forces for development, and hence to the interests of the ruling classes. The school as a positive educative function, and the courts as a repressive and negative educative function, are the most important State activities in this sense: but, in reality, a multitude of other so-called private initiatives and activities tend to the same end—initiatives and activities which form the apparatus of the political and cultural hegemony of the ruling classes.’ (Gramsci, 2006, p. 78)
Gramsci zei dat constant nieuwe hegemonische verbindingen worden gelegd in de geschiedenis. Al naar gelang de conjuncturele onmstandigheden moeten de heersende klassen een klassenalliantie weten te vormen om zo de bestaande structuur in de samenleving te kunnen behouden. Gramsci verwees hier naar als het historisch blok. (Gramsci, 2006)
‘Hegemony is not a universally present struggle; it is a conjunctural politics opened up by the conditions of advanced capitalism, mass communication and culture… Hegemony defines the limits within which we can struggle, the field of ‘common sense’ or ‘popular consciousness’. It is the struggle to articulate the position of ‘leadership’ within the social formation, the attempt by the ruling bloc to win for itself the position of leadership across the entire terrain of cultural and political life. Hegemony involves the mobilization of popular support, by a particul social bloc, for the broad range of its social projects. (Grossberg, 1996, pp. 162-163)
40
Een concreet voorbeeld hiervan wordt gegeven bij de bespreking van de primaire criminaliseringsprocessen in deel twee van deze masterproef
- 33 -
Common sense Een centraal instrument in de stellingoorlog, voor het behouden van een hegemonie dus, noemde Gramsci common sense, gezond verstand41. Gezond verstand moet bij Gramsci niet gelezen worden als zijnde een verwijzing naar de inhoud van een soort kennis, maar eerder in de zin van de functie die het vervult bij het produceren van waardenstelsels en zo indirect het ondersteunen van ideologieën. (Hoare & Smith, 1999, p. 775) Volgens Gramsci is ideologische fixatie, in het gezond verstand van ‘de grote massa die de bevolking is’, een noodzakelijke voorwaarde voor het verzekeren van hegemonie. Hierdoor is gezond verstand een cultureel construct dat constant in beweging is doorheen de geschiedenis. Er wordt constant ideologisch in geïnvesteerd naargelang de noodzakelijkheden van het moment.
‘Common sense is not something rigid and immobile, but is continually transforming itself, enriching itself with scientific ideas and with philosophical opinions which have entered ordinary life. ‘Common sense’ is the folklore of philosophy, and is always half-way between folklore properly speaking and the philosophy, science, and economics of the specialists. Common sense creates the folklore of the future, that is as a relatively rigid phase of popular knowledge at a given place and time.’42 (Gramsci geciteerd in Hoare & Smith, 1999, p. 630)
41
‘Common’ betekent niet letterlijk ‘gezond’, maar het komt wel neer op wat in het Nederlands ‘gezond verstand’ genoemd wordt namelijk spontane conclusies, redeneringen die algemeen aanvaard zijn en waar men niet bij stilstaat of nadenkt. 42 De vergelijking met Althussers’s notie van ideologie als een ‘system of representations’ (images, myths, ideas or concepts)’ is treffend.
- 34 -
Mediastudies Als we bij het nadenken over cultuur via de semiotiek en de structuralismen tot op het punt komen waar we beseffen dat betekenis (of hoe we iets interpreteren) constructie is, en deze constructie is bepaald door structuren waarin de cultuur plaatsvindt, dan lijkt het vanzelfsprekend dat we hét betekenisgevende (of –makende) instituut van onze samenleving hierin betrekken. Hiervoor wil ik eerst kort de geschiedenis induiken om aan te tonen wat de theoretische ontwikkeling die we zo net hebben gezien betekent heeft voor de studie van media.
‘Pluralisme’ en ‘consensus’ Voor de wereldoorlogen heerste in het Westen het positivistisch paradigma in de sociale wetenschappen. De uitgangspunten van het positivisme zijn vooral gericht op effecten, actie en meetbare reactie, kortom een wetenschap gebaseerd op de empirie. (Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991, p. 64) In het geval van mediastudies zocht men dus bijvoorbeeld naar wat een eventuele verandering in het gedrag van het kijk- of lezerspubliek veroorzaakte. Dit impliceert dat er een soort natuurlijk gedrag zou bestaan bij dit publiek. Een natuurlijk gedrag dat de media slechts kan beïnvloeden via haar berichtgeving erover. (Hall, Representation and the media, 1997, p. 6) Na de tweede wereldoorlog ging men er van uit dat: ‘de fundamentele politieke problemen van de
industriële revolutie zijn opgelost: de arbeiders hebben industrieel en politiek burgerschap verworven, de conservatieven hebben de verzoringsstaat aanvaard en democratisch links heeft erkend dat de toename van de staatsmacht meer gevaren voor de vrijheid met zich meebrengt dan oplossingen voor economische problemen.’ (Lipset geciteerd in Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991, pp. 68-69) Iedereen had het relatief (materieel) goed wat tot niets minder dan een algemene consensus doorheen de gehele maatschappij zou leiden43. Men ging er van uit in een pluralistische samenleving te leven: een samenleving waar veel verschillende soorten mensen met verschillende zienswijzen harmonieus samenleven omdat ze dezelfde fundamentele democratische waarden koesterden. Een verzameling media-onderzoek begon zich op te bouwen met het voorgaande
43
Na de tweede wereldoorlog was er sprake van een economische boom. (Cowling, 2008; Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991)
- 35 -
als uitgangspunten. Men verwijst naar deze verzameling onderzoeken met de naam mass
communication research. (Procter, 2004, p. 58) De rol van de media werd gezien als een neutraal medium dat de boodschap ongewijzigd afgeeft aan een onbevlekt ontvanger, werd gezien als functioneel aangezien zij de pluralistische waarden deed circuleren (alle boodschappers hadden immers hetzelfde basiswaardenpatroon) en ze bijgevolg ook verstevigde. (Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991, p. 70) Het media-apparaat op zich was immers de belichaming van het recht op vrije meningsuiting. Daniel Bell verkondigde dan ook het goede nieuws, naar zijn gelijknamig boek (1960), dat we het tijdperk van the end of ideology hadden bereikt. (Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991, p. 68) (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 216) Nochtans was er uiteraard weet van groepen of individuen die deze algemene normen en waarden niet onderschreven. Er werd echter, in pluralistische zin, niet van uit gegaan dat deze daardoor tegenstrijdige structurele of ideologische principes hanteerden. Zij werden aanzien in termen van hun afwijking van de consensus. Ze beschikten niet over een alternief waardensysteem, ze stonden gewoonweg buiten de norm. Ze waren dus normeloos of anomisch. (Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991, p. 70) In de criminologie zijn de anomietheoriën van Merton ons bekend, hij obsveerde dat deze anomische subjecten vaak wel over integrerende elementen beschikten en over subculturen begon te spreken. Toch bleven zijn theorieën trouw aan het pluralisme omdat ze deze subculturele waarden verklaarden via het feit dat de individuen in kwestie eerder andere definities aanleerden dan de gebruikelijke. De consensus in de maatschappij bestond, mensen die erbuiten stonden positioneerden zich er eenvoudigweg anders tegenover. Het bewijs van de blijvende pluralistische assumptie is het feit dat Merton deze anomische mensen juist heel vatbaar zag voor de positieve invloed van de media. (Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991, pp. 70-71)
Culturele consensus of natuurlijke deviantie? Algauw begon het pluralisme uiteen te vallen. Amerikaanse subcultuurtheoretici hadden de tijd van de drooglegging meegemaakt, en zagen hoe mannelijke positieve waarden in Amerika nu plots samengingen met een rijkelijk gebruik van sterke drank. De consensus ontmaskerde zichzelf als een culturele constructie. Dit was ook de periode van de heksenjacht op cannabisrokers, men zag hoe
- 36 -
bepaalde middelen ‘sociaal aanvaard’ werden en andere niet. Wie dan besliste over wat binnen en wat buiten de norm valt was een voor de hand liggende vraag. (Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991, p. 71) Hierdoor begon men in te zien dat een
natuurlijke sociale orde, de zogenaamde ‘consensus’, een ideologie was. Dit riep uiteraard heel wat vragen op bij de veronderstelde rol van de media.
Representatie Representatie kan je op vele manieren opvatten. Het betekent iets re-presenteren, het betekent ook iets vertegenwoordigen, instaan voor iets of iemand, zoals bijvoorbeeld een politicus zijn electoraat vertegenwoordigt in het parlement. In dit begrip zal een polticus, of beter een volksvertegenwoordiger, betekenissen (ideeën) gaan presenteren die al bestonden bij de mensen die hij vertegenwoordigt. Hij is immers door deze mensen verkozen om hen te vertegenwoordigen omdat hij deze betekenissen met hen deelt. Representatie staat dus voor het presenteren van een bestaande betekenis, en tegelijkertijd ook voor het doorgeven, het vertegenwoordigen van een bepaalde interpretatie. Deze dubbele betekenis hint naar hoe misleidend een begrip van representatie kan zijn. (Hall, Representation and the media, 1997, pp. 6-8) Uit de voorgaande geschiedenis weten we hoe natuurlijke betekenis niet bestaat, dit zou namelijk uitgaan van de pluralistische consensus. Gramsci voegt hieraan toe dat betekenis nooit vaststaat en een continu object van een ideologische strijd is. Het uitgangspunt waarop de hierboven beschreven notie van representatie steunt is volgens deze theorieën met andere woorden verkeerd. Als de betekenis van iets nooit vaststaat dan impliceert dit dat deze betekenis afhangt van hoe het gerepresenteerd wordt44. Dan bepaalt representatie immers niet hoe betekenis wordt overgebracht, maar wat ze precies inhoudt. Representatie is dus niet iets dat na betekenisvolle gebeurtenissen plaatsvindt, het is iets dat gebeurtenissen betekenisvol maakt. (Hall, 'Encoding/Decoding', 1980) Dit is wat het nieuwe kritische paradigma in mediastudies, zoals geïllustreerd aan de hand van Hall’s kritiek in
44
Hall geeft een voorbeeld aan de hand van een politieke samenkomst omtrent de situatie in Noord-Ierland. Men ziet wel dat mensen samenkomen en discussiëren, ze zullen beslissingen nemen en hierop zullen er gevolgen komen in de natuurlijke wereld (tastbare, materiële gevolgen). Wat deze natuurlijke gebeurtenissen betekenen staat echter helemaal niet vast. De een weet niet goed waar het precies over het gaat, de ander denkt geheel op de hoogte te zijn en is volledig pro-Brits ingesteld. De een ziet er een uitgebreide verslaggeving over, de andere leest een kleine krantenkop. Met andere woorden: de betekenis van deze natuurlijke gebeurtenissen hangt vooral af van wat de mensen er zelf van maken, hoe ze deze interpreteren. En dit, pleit Hall, wordt bepaald door hoe ze gerepresenteerd worden.
- 37 -
Encoding/Decoding45 duidelijk probeert te maken. De media bepaalt, door de manier waarop ze gebeurtenissen representeert, de effectieve betekenis van een gebeurtenis. Dit leidt tot de conclusie dat het proberen natuurlijk, spontaan maken van een betekenis, er common
sense van trachten te maken, het object van de stellingoorlog is. Wanneer men er kan voor zorgen dat betekenis voor iedereen en voor een bepaalde periode in de tijd vaststaat, dan zijn de machtsimplicaties hiervan enorm. Een voorbeeld dat Hall hierover aanhaalt is dit van stereotypering. Dit werkt zodanig dat bijvoorbeeld de signifier ras altijd dezelfde connotaties oproept. Dit kan zo ver gaan dat men op een bepaald moment vergeet dat het over connotaties gaat die cultureel geconstrueerd zijn. Men gaat dan de connotatieve waarde verwarren met de denotatieve; of het cultureel gemaakte wordt common sense waarbij elke kritische blik op de betekenis verloren gaat. (Hall, Representation and the media, 1997, p. 19; Hall, 'Encoding/Decoding', 1980) Dit kan vervolgens tot blind racisme leiden: zwarten zijn lui en onbetrouwbaar, Joden zijn gierig en zullen trachten elke cent uit je al lege zak te plukken, blanken zijn ontwikkeld en handelen naar goed geweten etc. Al deze zaken zijn stereotypen: ze gaan niet op voor elke mens die onder deze categorieën valt. Deze assocciaties zijn zo gemaakt en versterkt door representatiepraktijken waarin ideologisch in geïnvesteerd is.
45
Zie bijlage drie.
- 38 -
‘Labelling’ Het ontmaskeren van de natuurlijke sociale orde en de functie van de media schudde uiteraard ook de grondvesten van de criminologie dooreen. Al in het jaar 1963, lang voor het structuralisme ingang maakte in de cultural studies, schreef Becker in zijn Outsiders: Studies in the Sociology of Deviance (1963) dat deviant gedrag volgens hem een culturele constructie was namelijk ‘by making rules who’s
infraction constitutes deviance, and by applying these rules to particular people and labelling them as outsiders.’ (Becker geciteerd in Stenson & Cowell, 1991, p. 163). In termen van wie de macht heeft om de andere te marginaliseren sprak Becker van ‘een hierarchie van de geloofwaardigheid’ Becker
geciteerd in (Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991, p. 71) De definiërende machtsrelatie is ‘intern functioneel’, de herkenning van een culturele vijand verstevigde de culturele band tussen de ‘labellers’. Dit dwingt ook een groter institutioneel conformisme af daar de normlozen moeten gestraft worden, wat de inschakeling van nieuwe wettelijke definities en een strafrechtsapparaat betekent, wat op zijn beurt de dominante cultuur legitimeert en versterkt. Hall verwijst hier naar Durkheim die in ‘De la division du travail social’ (1893) reeds zei: ‘Misdaad brengt
oprechte gewetens bij elkaar en concentreert ze’. (Durkheim geciteerd in Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991, p. 71) In deze context introduceerde Lemert het concept van secundaire deviantie wat een verklaring tracht voor te stellen omtrent de gevolgen van de marginalisering door het proces van labelling. (Stenson & Cowell, 1991, p. 163) De vaststelling dat de criminologische wetenschap tot dan toe ook misleid werd door de utopie van de consensus, en nooit buiten pluralistische referentiekaders ging (wat de facto neerkwam op een criminologie die bestond uit psycho-sociale verklaringsmodellen46), deed toenmalige sociologen als Becker en Lemert zich afvragen ‘whose side are we on’?47 Indien de criminologische wetenschap immers een ideologie legitimeerde door haar niet in vraag te stellen, zoals de media, welke ideologie was dit dan en waarom stond deze zo hoog in de ‘hierarchie van de geloofwaardigheid’? Eigen aan deze eerste labelling studies is dat men nog weinig oog had voor de structurele machtsrelaties en politieke legitimatieprocessen achter dit labellingproces. Geïnspireerd als het was door het
46 47
Uitgaande van een individueel of sociaal positivisme. Naar Becker’s gelijknamige boek gepubliceerd in 1967.
- 39 -
symbolisch interactionisme keek het vooral naar de relatie tussen de labeller en de gelabelde. (Stenson & Cowell, 1991, p. 164)
‘Moral panic’ Het begrip ‘morele paniek’ werd in de criminologie geïntroduceerd door Young in zijn studie The
Drugtakers (1971). Young beschreef hoe de sociale reactie op druggebruik zorgde voor een strenger politiebeleid met als gevolg statistische verhoging van het aantal drugdelicten. Hierop volgde ook de opvatting dat er meer drugs gebruikt werden, de zogenaamde deviancy amplification spiral. Young verwees naar de maatschappelijke reactie naar aanleiding deze amplificatiespiraal als moral panic. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 38) Een tweede auteur die aan de basis lag van dit morele paniek begrip is Cohen. In zijn klassieke studie
Folk Devils and Moral panics (1972) definieerde hij het als volgt: “Societies appear to be subject, every now and then, to periods of moral panic. A condition, episode, person or group of persons emerges to become defined as a threat to societal values and interest; its nature is presented in a stylized and stereo-typical fashion by the mass media; the most moral barricades are manned by editors, bishops, politicians and other right-thinking people; socially accredited experts pronounce their diagnoses and solutions; ways of coping are evolved or (more often) resorted to; the condition then disappears, submerges or deteriorates and becomes more visible. Sometimes the object of the panic is quite novel and at other times is something which has been in existence long enough, but suddenly appears in the limelight. Sometimes the panic is passed over and is forgotten, except in folklore and collective memory; at other times it has more serious and longlasting repercussions and might produce such changes as those in legal and social policy or even in the way society conceives it.” (Cohen, 1972, p. 1)
- 40 -
Garland verwijst naar het werk van Goode en Yehuda48 waarin deze auteurs vijf basiskenmerken van morele paniek afleiden uit Cohen’s definitie. 1. Concern 2. Hostility 3. Consensus 4. Disproportionality 5. Volatility Om te beginnen is er concern, er ontstaat een zekere bezorgdheid in de maatschappij of toch bij bepaalde groepen. Ten tweede is er hostility, de folk devils om wie men zich zorgen maakt worden als een bedreiging opgevat. Consensus, de paniekreactie in de maatschappij is een populaire reactie, zij is ‘universeel’ (common sense) en gaat bij deze over klassegrenzen heen. Disproportionality, de maatschappelijke reactie staat niet in gelijke verhouding met de werkelijke gebeurtenissen waarop er gereageerd wordt. Ten slotte volatility, de plotse aandacht (paniek) kan even snel weer verdwijnen als ze gekomen is. Garland voegt hier zelf nog twee kenmerken aan toe, de volgens hem onmisbare moral
dimension van de reactie en hoe het gedrag van de folk devils als symptomatic wordt aanzien, hun gedrag wordt als een onvermijdelijk gevolg gezien van een probleem dat al lang latent aanwezig was, maar nu pas aan de oppervlakte komt. (Garland, 2008, p. 11) Net zoals de labelling benadering werd de morele paniek theorie geïnspireerd door het symbolisch interactionisme. Hieruit volgde dat er vooral gekeken werd naar de micro interacties tussen de folk devil en de ‘moreel verontwaardigde’.
48
‘Moral Panics: The Social Construction Of Deviance’ (1994)
- 41 -
Besluit De voorgaande uiteenzetting beschrijft het theoretisch kader van waaruit de werken die in het tweede deel van deze masterproef aan bod komen geschreven werden. We zagen hoe in 1964 het Center for Contemporary Cultural Studies (CCCS) werd opgericht. Dit onderzoekscentrum zal de ‘institutionele’49 context uitmaken waarin Hall’s studie tot zijn vertrek van het centrum in 1979 zal plaatsvinden. Het heersende paradigma in de beginjaren van het CCCS was het culturalisme. Men bestudeerde de cultuur van bepaalde klassen of groepen en trachtte hierin een historische verhaal en zo ook authentieke betekenis te vinden50. Toen raakten de werken van de Franse structuralisten verspreid die beweerden dat betekenis gedetermineerd was. De structuralistische uitganspunten leken het culturalistisch oogpunt te herleiden tot een studie van betekenis die, in tegenstelling tot authentiek, het resultaat is van structurele eigenschappen van de samenleving waarin het subject (en dus zijn ervaring, zijn cultuur) leeft. Deze inzichten waren geïnspireerd door de tijdsgeest van de jaren zestig waarin het duidelijk werd dat er geen consensus bestond doorheen de samenleving. Dit leidde ook tot het ontstaan van de labelling benadering en in het kielzog hiervan de moral panic theorie. Dit leidde ook tot een andere conceptie van het functioneren van de media. Waar vanuit het pluralisme gedacht werd dat deze slechts onpartijdige informatie
verspreidde
(iedereen
werd
immers
vertegenwoordigd
in
de
pluralistische
consensusmaatschappij), zag me nu ineens hoe de media eigenlijk een ideologie verspreidde. Het structuralisme was door haar determinisme moeilijk in zijn geheel te aanvaarden. Hier boden de theoretische inzichten van Gramsci uitkomst. Via Gramsci neemt Hall uiteindelijk de middenweg tussen de twee paradigma’s van het culturalisme en het structuralisme. Hij articuleert deze twee paradigma’s samen aan de hand van Gramsci’s hegemonieconcept waarin duidelijk wordt hoe beide te verzoenen zijn, mits toegevingen. (Hall, 'Culturele studies': twee paradigma's, 1991, pp. 61-62) (Procter, 2004, pp. 48-49, 71-72) Hoe Hall e.a. deze theoretische inzichten nu toepassen op maatschappelijke fenomenen die ze bestuderen komt in het volgende deel van deze masterproef aan bod.
49
Herriner de opmerking van de oprichters van het CCCS dat ze het opzettelijk geen ‘instituut’ wilden noemen. Zoals bijvoorbeeld Williams ‘The making of the English working class’ (1963) waarin hij de cultuur van de Britse arbeiderklasse onderzocht om inzicht te krijgen in het waardensysteem dat deze klasse aanhing. 50
- 42 -
- 43 -
Thematische bespreking van twee relevante publicaties van Hall voor een kritische criminologie. ‘Policing the Crisis. Mugging, the State and Law and Order’ en ‘Reformism and the Legislation of Consent’ Inleiding Reformism and the Legislation of Consent verscheen in de in 1980 gepubliceerde reader ‘Permissiveness and Control: The fate of the sixties legislation’ in het kader van de Britse ‘ National Deviancy Conference’51. In het essay gaat Hall dieper in op de geschiedenis van de ideologische origines van de culturele revoluties van de jaren zestig. Hij bekijkt hoe de vrije liefde, tolerantie ten opzichte van homoseksualiteit en alternatieve levensstijlen, abortie etc. genormaliseerd52 werden in de Britse samenleving. In concreto analyseert hij in dit essay primaire criminaliseringsprocessen53. Hij bespreekt wetgevingshervormingen die de normalisatie van deze alternatieve culturen mogelijk maakten. De beeldvorming omtrent het ontstaan van een permissive society54 die dit proces vergezelde (en de jaren zestig uiteindelijk haar progressieve imago schonk) leidde uiteindelijk tot de law and order counterideologie van de jaren zeventig. Je kan dit essay zien als een soort inleiding op (een van) de maatschappelijke context(en) waaruit PTC is geschreven. Samen dekken beide studies de mijlpalen in de economisch en politiek-ideologische geschiedenis van Groot-Brittannië van de na-oorlogse periode tot voor het uitbreken van het Thatcherisme55 in de jaren tachtig.56
5151
Deze conferentie vond tien maal plaats tussen 1969 en 1972. Het was een platform waarin nagedacht werd welke richting de criminologie in de toekomst uit zou moeten gaan en wat een kritische criminologie zou (kunnen) inhouden. Volgens prominente aanwezige J. Young waren de voornaamste theoretische invloeden de subcultuurtheorieën en de labellingtheorie. In het kader van het zoeken naar een kritische inflectie werden deze theorieën gekoppeld aan een structurele Marxistische maatschappijanalyse . (Cowling, 2008, pp. 119-120) 52 Hoe een bepaalde praktijk algmeen aanvaard raakt in de publieke moraal. 53 Wetgevingshervormingen, zie infra bij primaire criminaliseringsprocessen 54 Een samenleving die tolerant is tegenover alternatieve levensstijlen, homoseksualiteit, druggebruik, etc. 55 De Conservatives bleven van 1979 tot 1997 regeren, eerst onder Thatcher en later onder Major. (McWilliams & Piotrowski, 2005)
- 44 -
Tijdens Hall’s voorzitterjaren aan het CCCS werden twee boeken uitgegeven die als een tweeluik kunnen gezien worden. In ‘Resistance true Rituals: Youth Subcultures in Post-War Britain’ (1976) werd gezocht naar de betekenissen van subculturele handelingen en in PTC werd de studie van de maatschappelijke reacties op dergelijke handelingen aangevat. (McRobbie & Thornton, 1995, pp. 562-563) In beide studies worden de gangbare theorieën over het onderwerp in kwestie, respectievelijk de subcultuurtheorie en de labellingtheorie, in een Gramsciaans kader (zoals we het beschreven hebben) geplaatst. (Jefferson, 2008, p. 114) Deze gemeenschappelijke theoretische interesse met de thema’s die aan bod kwamen in the National Deviancy Conference hint naar de mate waarin beide teksten uit dezelfde inspiraties geboren werden. PTC begon met verontwaardiging. In de inleiding verklaren de auteurs dat het doel van het boek een interventie is naar aanleiding van een observatie van sociaal onaanvaardbare praktijken. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. x) In het jaar 1972 werden er in de Britse rechtbank enkele exemplarische straffen uitgesproken. De daders is kwestie, drie jongens van niet Britse etnische origine kregen straffen van tien tot twintig jaar opsluiting. De oudste en meest zwaar gestrafte jongen was amper zestien jaar oud. Deze draconische maatregelen werden gelegitimeerd aan de hand van de ‘wil van het volk’, het dictaat van de publieke opinie; nochtans heerste er in Groot-Brittannië een soort van jeugdrecht dat jongeren als een speciale categorie van rechtssubjecten behandelde. De publieke wil tot een hard gerechtelijk optreden werd verantwoord door een nieuwe criminaliteitsepidemie die de Britse straten trof aan het begin van de jaren zeventig.
Mugging, een Amerikaans product, was overgewaaid en maakte nu de Britse steden onveilig. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, pp. 34-36) Hall e.a. tonen in PTC aan hoe dit ‘feit’ eerder een ideologisch construct was. De auteurs beschrijven de opkomst van een autoritaire staat. Een staat die zijn legitimiteit haalt uit een ideologie die zegt dat er een hernieuwde nood is aan law and order. Deze staat wordt autoritair omdat ze zogenaamd moet tegemoetkomen aan de crisis waarin de samenleving zich bevindt. Deze crisis manifesteert zich in populaire beeldvorming als normverlies, werkloosheid en criminaliteit. Hall e.a. zien
56
Vanuit de theoretische uitgangspunten zoals omschreven in het vorige deel van deze masterproef. Indien men deze geschiedenis zou onderzoeken naar bijvoorbeeld economische omwentelingen zou men hoogstwaarschijnlijk andere politiek-ideologische momenten als ‘mijlpalen’ bestempelen.
- 45 -
de crisis als een hegemoniale crisis of ‘algemene crisis van de staat’.57 (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 177, 201, 216) Of een reeële crisissituatie, zoals bijvoorbeeld straatcriminaliteit, het gevolg zou kunnen zijn van deze hegemoniale crisis is een vraag die aan bod komt. Ik zal deze thematische bespreking beginnen met een kort overzicht te geven van de economische, politiek-ideologische contextfactoren van de historische conjunctuur die Hall e.a. hier beschrijven. Er wordt kort ingegaan op Hall’s opvatting omtrent de staat en omtrent de functie van de wet. Vervolgens zullen de, in functie van Hall’s e.a. opvatting omtrent de wet, primaire alsook secundaire
criminaliseringsprocessen58 die de auteurs identificeren aan bod komen. Hiervoor wordt eerst het gezamelijk kenmerk van deze processen besproken namelijk moral panic. Tenslotte zien we hoe de auteurs racisme een plaats geven in hun analyse.
Economische en politiek-ideologische contextfactoren Economie Na de tweede wereldoorlog werd een gemende economie in Groot-Brittannië, en elders in WestEuropa, een feit. Op economisch vlak hield de zogenaamde post-war settlement in dat het kapitaal aan banden werd gelegd. De overheid zou zich bezighouden met de economie. Ze zou deze niet volledig controleren, zoals bij een planeconomie59, maar eerder in goede banen leiden. (McWilliams & Piotrowski, 2005) Zowat twintig procent van de Britse economie was genationaliseerd. (Cowling, 2008, p. 105) Na de oorlog herleefde de Britse economie, zoals vele andere West-Europese economieën. 60 Tot in de jaren zestig was er sprake van quasi volledige tewerkstelling. (Cowling, 2008, p. 156) Nu er geen wapens meer moesten geproduceerd worden, gingen veel bedrijven geld verdienen met consumentenartikelen. De werkende Britse bevolking kon deze betalen en dit leidde tot betrekkelijk algemene verhoging van de (materiële) welvaart.
57
Een mooi voorbeeld waaruit de auteurs hun opvatting omtrent hegemonie blijkt kan je vinden in bijlage vier.
58
Deze termen worden verduidelijkt bij de aanvang van elk desbetreffend stuk, zie criminaliseringsprocessen Term die gebruikt wordt om het economisch model te omschrijven zoals gehanteerd door het gros van de communistische regimes tijdens de Koude Oorlog. 60 Deze beide uitspraken zijn uiteraard kort door de bocht, de Europese economieën konden alleen herstellen dankzij het Marshall plan (gigantische kapitaalstransfers van uit de VSA). (McWilliams & Piotrowski, 2005, p. 44) 59
- 46 -
Midden de jaren zestig werd er in linkse kringen in Groot-Brittannië voorspeld dat er tegen 1968 meer dan 250.000 Britten werkloos zouden zijn, en dat dit tot zogenaamde revolutionaire situaties zou leiden. Het zou blijken dat men toen de omvang van de neerwaarste spiraal waarin de Britse economie was verzeild nog niet ten volle begreep. Tot het eind van de jaren zestig bleef de tewerkstelling in GrootBrittannië relatief stabiel, tussen ‘75 en ’86 gingen een kwart van alle jobs verloren. In de jaren zeventig werd de neerwaartse vlucht gekatalyseerd door de oliecrisis in 1973, verhoogde internationale competitiviteit (de inzet van de globalisering) en grote vakbondsacties. In het jaar 2000 komen de werkloosheidscijfers in Groot-Brittannië neer op 35 procent van de totale arbeidsbevolking. (Cowling, 2008, p. 157) De historische conjunctuur die Hall e.a.behandelen loopt van het eind van de jaren vijftig tot en met het jaar 1979 (het herverkozen worden van een conservatieve regering onder het voorzitterschap van M. Thatcher).
Politieke ideologie In de na-oorlogse periode heerste er in het Westen het sociologisch paradigma van consensus. De boodschap van de hierbij horende pluralistische ideologie kwam neer op de stelling dat een ‘natuurlijke sociale orde’ (dat iedereen dezelfde basiswaarden onderschreef en geen enkele klasse of groep onderdrukt werd61) bereikt was. Direct na de oorlog werd in Groot-Brittannië de Labour partij verkozen om te regeren. Al in het jaar 1951 verloor deze haar mandaat (en kreeg die pas terug in 1963). Het nieuw linkse gedachtengoed verklaarde dit aan de hand van de nieuwe sociaal-economische toestand en de weigering van traditioneel links om de culturele vernieuwingen die hiermee gepaard gaan in rekening te nemen.62 De rechtse politiek wist wel hoe hiermee om te gaan en won met slogans als ‘you
never had it that good’ in 1951 en ‘You’ve had it good, have it better, vote Conservative’ in 1957 de verkiezingen. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 230) Dat de politiek-ideologische machtswissel eerder vormelijk (cultureel) dan inhoudelijk (structureel) plaatsvond, werd geïllustreerd door het feit dat de nieuwe conservatieve regering het economisch beleid van haar voorgangers zonder verpinken kopieerde. Men sprak zelfs schertsend van Butskellism.63 Alles ging namelijk goed, men ging nog uit van de pluralistische
61
‘The class struggle is over’, zie het citaat op het einde van deze alinea. Zie nieuw-links pagina 10-13 63 Als een samenvoeging van de namen van de twee prime ministers Hugh Gaitskell (Labour) en R.A. Butler (Conservative Party). (Townson, 1999 ) 62
- 47 -
consensusmaatschappij. In 1957 deed Harold Macmillan de uitspraak: ‘the class struggle is over’. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 216) De pluralistische ideologie verloor haar legitimiteit in de jaren zestig wanneer duidelijk werd hoe heterogeen de samenleving eigenlijk wel was. Hierdoor moest de staat zich uiteraard opnieuw ideologisch profileren. De politieke ideologie die hieruit voortkwam (in Groot-Brittannië) was die van de
sociale democratie, verwezenlijkt door de Labour partij die in 1963 terug herverkozen werd. Deze sociaal democratische politieke ideologie valt kort te omschrijven als een staatsvorm die gebaseerd is uit afspraken tussen arbeid en kapitaal. (In concreto onderhandelingen tussen bedrijven en vakbondsorganisaties, gemodereerd via de staat.) (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 236) Dit kan leiden tot wat sommigen
corporatisme noemen omdat de vakbonden op dezelfde manier als de bedrijven in het politiek proces betrokken worden, zo uiteindelijk meespelen in de kapitalistische logica, en hun ‘radicale’ stem verliezen. (Hall, Populaire democratie versus autoritair populisme. Twee manieren om democratie serieus te nemen, 1991) De sociaal democratie slaagde niet in haar opzet en gedurende de jaren zestig ging het alleen maar slechter met de economie (met alle maatschappelijke gevolgen van dien) waardoor deze ideologie en de partij die haar hanteerde steeds meer onder vuur kwamen te liggen. Dit leidde tot het ontstaan van de politieke law and order ideologie die een eerste formele weerslag vond in het jaar 1970, toen terug een conservatieve regering werd verkozen. Law and order impliceerde dat de staat uitzonderlijke maatregelen zou moeten treffen om aan de crisis waarin de samenleving zich bevond tegemoet te komen. Deze uitzonderlijke maatregelen bestonden, zoals we zullen zien64, uit het inzetten van de wet om de hegemonie staande te houden. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978) De maatregelen die deze regering stelde plaatsten de bestaande politiek-economische conflicten zodanig op het scherp van de snee dat deze regering na twee jaar moest aftreden. Labour werd
64
Bij de bespreking van de primaire criminaliseringsprocessen.
- 48 -
verkozen en probeerde opnieuw via sociaal democratische weg een oplossing voor de crisis te bedenken maar slaagde hier niet in. In 1979 werd de conservatieve partij onder Thatcher verkozen. Met haar neoliberale gedachtengoed bood dit ‘nieuw rechts’ een nieuwe politieke ideologie nadat de sociaal-democratie op sterven na dood leek, en de crisis uitzichtloos begon te lijken. Deze valt volgens Hall kernachtig te omschrijven als een autoritair populisme, waarin een normalisatie van de politieke law and order ideologie een feit is. (Hall, Populaire democratie versus autoritair populisme. Twee manieren om democratie serieus te nemen, 1991)
De Staat en de Wet Hall e.a. vertrekken vanuit Marxistische staatsopvattingen. De auteurs verduidelijken hun staatsopvatting aan de hand van de geschiedenis van de Britse kapitalistische staat. Deze geschiedenis getuigt volgens hen van een dynamische verhouding van belangenvermenging tussen machtige klassefracties en het wetgevend instituut. In het ancien regime (dat eindigde in 1789) bestond de wet enkel ter bescherming van mensen met geld en/of afkomst. In tijden van agrarisch kapitalisme (18de eeuw) was de functie van de staat het verzekeren van een zorgeloos bestaan van de toen opkomende private kapitalen. Er ontstonden wetten die beperkten hoeveel hout de boeren mochten sprokkelen in de bossen van de landheer, of hoeveel opbrengst ze van de oogst, hun eigen labeur mochten houden. Een minimale functie waardoor men de staatsvorm die dit vergezelde vaak aanduidt als ‘nachtwakersstaat’. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, pp. 193-194, 214) Het industrieel kapitaal komt uiteindelijk het agrarisch kapitaal te overschaduwen. De functie van de staat wordt verder uitgebreid wanneer een Keynesiaanse economie (de gemengde economie) het kapitaal65 actief
begint te reguleren. In deze periode van een
interventionistische staat wordt publieke steun voor een staat veel belangrijker om haar legitimiteit te behouden. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 197) Dit is enkel mogelijk indien de wetgeving die deze staat hanteert als onpartijdig aanzien wordt. Slechts als de wet de status van een ‘onafhankelijk project’ heeft, en de belangenstrijd
65
De belangen van de kapitalitische klasse.
- 49 -
(klassenstrijd) in de samenleving ‘onpartijdig’ regelt, zal ze als sociaal systeem vrijwillig aanvaard blijven worden. Het mechanisme hierachter verduidelijken ze aan de hand van Marx zijn concept van Darstellung
(representatie66). Marx pleitte dat de staat, om zich te kunnen blijven verantwoorden ten opzichte van de gehele bevolking, maatregelen zou moeten treffen die tegen de logica van het kaptiaal ingaan. Deze maatregelen hebben slechts vorm gekregen om de noodzakelijke bestaansvoorwaarden van het kapitalisme op de lange termijn te verzekeren. Voorbeelden van dergelijke maatregelen zijn de invoering van de acht-uren werkdag, het vaste loon, het verbod op kinderarbeid etc. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, pp. 197-198) Op het eerste zicht lijken vele sociale plannen en/of vakbondsoverwinningen inderdaad ten voordele van de arbeider en zo haast per definitie ten nadele van het kapitaal. Anderszijds kan men ook zien hoe dit op de lange termijn de levensomstandigheden van de arbeider zo moet vormen dat hij zijn positie in de samenlevingsstructuur blijft aanvaarden, en het kapitalisme zich in de menselijke cultuur kan nestelen, doorheen de geschiedenis. Hiermee tonen Hall e.a. aan hoe volgens hen machtige groepen in een samenleving hun zaak niet zomaar kunnen vertegenwoordigen via de staat. De staat staat volgens hen in voor the production of
consent, waarmee ze het ideologische werk willen benadrukken dat de staat uitvoert in functie van hegemonie. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, p. 202) Gramsci zei dat hegemonie enkel kan bestaan indien er ruimte gelaten wordt voor een ‘stellingenoorlog’. (Gramsci, 2006) Indien er met andere woorden ruimte is voor meerdere tegenstrijdige ideologieën. (Anders zou hegemonie via dwang verwezenlijkt worden.) De ‘production of consent’ is met andere woorden slechts mogelijk indien er, weliswaar geïncorporeerde, ‘dissent’ (tegenspraak, conflict) bestaat. Hiervoor moeten bepaalde samenlevingsdomeinen (zoals bijvoorbeeld het politieke of het ideologische) relatief autonoom zijn van het economische. Er is dus relatieve autonomie nodig om een dominante ideologie te kunnen hegemoniseren en dit is alleen mogelijk door het steeds te blijven vormen van historisch blokken: een deel van de civiele maatschappij die de sociale structuur en haar positie hierin, met andere woorden de gangbare dominante ideologie hieromtrent, aanvaardt en ondersteunt. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, p. 204)
66
Niet te verwarren met het begrip representatie zoals in mediastudies.
- 50 -
Het komt erop neer dat Hall e.a. de staat in theorie zien als een instrument ter behouding van het systeem. Dit is niet hetzelfde als zeggen dat de staat zomaar het instrument van de machtigen is, Gramsci
toont
ons
immers
waarom
niet.
De
staat
coördineert
de
relatief
autonome
samenlevingsaspecten die noodzakelijk zijn voor het bewerkstelligen van hegemonie. Wanneer het slecht gaat met het systeem, zou er als gevolg van dit hegemoniaal hiaat een maatschappelijke crisissituatie67 ontstaan die zich manifesteert als een crisis van ‘de staat’. Het is de staat zelf die in desbetreffend geval werk, (ideologisch werk), zal moeten leveren om de hegemonie weer in balans te krijgen. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, pp. 216-217)
Criminaliseringsprocessen
Gemeenschappelijk kenmerk: Morele paniek
“When the official reaction to a person, group of persons or series of events is out of all proportion to the actual threat offered, when ‘experts’, in the form of police chiefs, the judiciary, politicians and editors perceive the threat in all but identical terms, and appear to talk ’with one voice’ of rates, diagnoses, prognoses and solutions, when the media representations universally stress ‘sudden and dramatic’ increases (in numbers involved or events) and ‘novelty’, above and beyond that which a sober, realistic appraisal could sustain, then we believe it is appropriate to speak of the beginnings of a moral panic. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 16) Policing the Crisis (PTC) begint met wat de auteurs ‘the social history of a moral panic’ noemen. De auteurs stellen de vraag naar de nieuwheid van de mugging-epidemie. De geschiedenis staat volgens hen namelijk vol met vergelijkbare periodes van ‘epidemieën’, die an sich neerkomen op de, tijdloze, periodes van angst voor ‘les classes dangereuses’ wanneer het slecht gaat in de samenleving. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 6) Zo heerste er in Londen in 1862 paniek rond garroting, wat neerkwam op hetzelfde misdrijf als
67
Vaak gesymboliseerd door stakingen en protesten.
- 51 -
mugging. De auteurs achtten het zelf plausibel dat de opkomst van het fenomeen mugging in Amerika zou geïnspireerd zijn op dit Britse garroting68. Deze analogie terzijde is de stelling dat overvallen worden op straat (met of zonder geweld) een nieuw fenomeen zou zijn, onhoudbaar. Nog verder in de annalen van de geschiedenis vinden de auteurs verhalen over wat beschreven werd als ‘the seaman getting
rolled’ wat neerkwam op het bestelen van matrozen of andere bootslui wanneer deze met hun soldij aan wal kwamen. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 4-5) Misschien was de paniek rond mugging eerder gerechtvaardigd doordat deze vorm van straatcriminaliteit plots zeer talrijk geworden was, en daardoor als nieuw gepercipieerd kon worden? Deze stelling wordt weerlegd in hun onderzoek enerzijds naar de feiten, via de statistiek, en anderzijds naar de representatie van deze feiten via de media. Op de rol van de media komen we zo dadelijk terug. De morele paniek rondom mugging is volgens de auteurs geen geïsoleerd fenomeen. Hall e.a. spreken van een moral panic cyclus, waarvin de muggingpaniek de meest recente verschijning is. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978) Ze ondersteunen deze stelling door de geschiedenis van morele paniek in Groot-Brittannië te beschrijven: vanaf de jaren vijftig waren er panics omtrent zaken zo verscheiden als de jeugd, druggebruik, vrije liefde (allemaal panieken die ze samen nemen als de paniek rond de ‘permissive society’), de bedreiging van de traditionele maatschappij en zelf de natie door allerlei linkse extremisten (de zogenaamde red scare) en uiteindelijk ook in het jaar 1972 een paniekgolf rond straatcriminaliteit met name mugging. Hall e.a. argumenteren dat deze laatste paniek het toppunt vormde van de morele paniekcyclus. Met wat ze ‘the rising crime equation’ noemen verklaren Hall e.a. de toenmalige algemene teneur in de Britse samenleving als resultaat van deze paniekcyclus als volgt: de moral panic omtrent het uit de hand lopen van de ‘permissive society’ van de jaren vijftig en zestig installeerde het populaire geloof dat er veel meer normeloze individuen, voornamelijk jongeren, rondlopen. Deze vrees voor de permissive society staafde ook het geloof dat rechters zich toleranter, lakser (‘permissive’) opstelden en zo minder harde straffen uitspraken. ‘Permissive laws’die de gerechtelijke sfeer treffen69 legitimeerden deze perceptie (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and
68
Mugging was een term die overgenomen was van de VSA, wat het representeerde in de VSA wordt straks verduidelijkt onder racisme. 69 Bijvoorbeeld de ‘Criminal Justice Act’ (1968) omtrent alternatieve sancties en de ‘Youth and Youth Offender Act’ (1972) die minderjarigen uit het strafrecht hield.
- 52 -
Order, 1978, p. 36) en sterkten op hun beurt het geloof in een steeds meer gewelddadige samenleving. De common sense (spontane, natuurlijke) reactie op deze stellingen is uiteraard dat de samenleving zich harder moet opstellen, get tough, om deze trend te keren. De auteurs onderzoeken vervolgens de statistieken70 die deze stelling (‘equation’) aantonen maar vinden niets terug om de beweringen te staven. Ze besluiten dan ook met de vraag ‘If the reaction to mugging cannot then be explained by a
straightforwarded reference to the statistics, how can it be explained? (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 16) Morele paniek is dus het antwoord op deze vraag, de auteurs gaan er van uit dat morele paniek als ideologisch werktuig kan worden gebruikt in de stellingenstrijd. De werkelijke inzet van dit werktuig kan volgens hen variëren van de morele versterking van bepaalde waarden in de samenleving, tot het doorvoeren van wettelijke hervormingen en hiermee het structureel versterken van deze waarden. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 221-222) Hall e.a. verduidelijken wel dat ze de klassieke labellingbenadering willen overstijgen. De klassieke labellingbenadering focust zich vooral op de micro relatie tussen actor en reactor en de hiermee gepaard gaande gevolgen, vanuit het symbolisch interactionisme waaruit deze denkwijze is ontstaan. Hall e.a. willen hier een meer historische invulling van het concept bekomen zodat het kan bijdragen aan de conjuncturele analyse die zij willen maken. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis, 1978, pp. 185-186)
70
Indien men kijkt naar de fluctuatie van geweldadige criminaliteit over de periode van de voorbije veertig jaar, dan is de periode naar aanleiding van de muggingpaniek (1965-1972) helemaal niet te kenmerken als een periode van stijgend geweld. Zo berust ook de ‘laksheid van de hedendaagse rechter’ op een verdraaide waarheid: het strafuitvoeringsbeleid is wat selectiever over welke categorieën misdadigers effectief opgesloten moeten worden (de ‘permissive’ wetgeving van de jaren zestig, meerbepaald de Criminal Damage Act), maar als men kijkt naar veroordeelde geweldenaars stelt men vast dat de trend net uit harder straffen bestaat. De auteurs stootten ook op regelrechte ficties: zo kopte een Britse krant “mugging has been going up 129% in London in the last four years” wat in geen enkele statistische bron te verifiëren viel (zelfs indien men heel wat misdrijven samen nam onder de noemer ‘mugging’). (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 9-16)
- 53 -
Primaire criminaliseringsprocessen Primaire criminaliseringsprocessen zijn aanpassingen in de wetgeving. Een formele wijziging in het onderscheid tussen wat als ‘aanvaard’ en wat als ‘deviant’ gedrag beschouwd wordt in een samenleving en bij deze dus een mooi ijkingspunt voor wat er ‘heerst’ in een samenleving.
The legislation of consent In de jaren vijftig en zestig gebeurden er heel wat wetgevingshervormingen. Hall neemt deze samen onder de noemer the legislation of consent. De hervormingsperiode bestreek ongeveer een decenium. Ze begon in de jaren vijftig onder een conservatieve regering en nam zijn vervolg in de jaren zestig onder Labour; een overzicht: In het jaar 1957 werd met de Homicide Act de toepassing van de doodstraf gelimiteerd. De Street
Offences Act in 1959 stond voor een harde repressie tegen straatprostitutie. De Obscene Publications Act van ditzelfde jaar stond voor censuur. In 1961 werd zelfmoord gedecriminaliseerd via de Suicide Act. Tenslotte werd er in deze eerste periode van hervorming nog wetgeving uitgevaardigd in verband met kans –en gokspelen. In de periode van “labour revisionism” (vanaf ’63 onder Harold Wilson) wordt de doodstraf afgeschaft via de Murder (Abolition) Act in 1965; homoseksualiteit wordt gedeeltelijk gedecriminaliseerd in 1967 met de Sexual Offences Act, de contraceptieve pil wordt de facto vrij beschikbaar voor vrouwen via de
Family Planning Act, alsook abortus via de Abortion Act. Er komt een nieuwe wetgeving in verband met echtscheiding in 1969. Op justitieel vlak worden minderjarigen buiten het strafrecht gehouden dankzij de Children and Young Persons Act in ditzelfde jaar; in 1972 wordt er een alternatief strafsysteem geformaliseerd in de Criminal Damage Act. De periode bevatte ook twee onderzoeksrapporten die rapporteerden omtrent verkennend onderzoek naar de maatschappelijke plausibiliteit van nakende hervormingen: het Wolfenden Report van 1958 en het Wootton Report van 1968. (Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, pp. 1-2) We hebben gezien hoe de jaren zestig een revolutionaire periode was. De wetgeving van deze jaren, in deze bespreking the legislation of consent, wordt over het algemeen gezien als passend in deze tijdsgeest: ze is bevrijdend, vernieuwend en met andere woorden revolutionair. Volgens Hall is de betekenis van deze hervormingen ‘of consent’ paradoxaler dan op het eerste zicht zou blijken. Hij stelt
- 54 -
zich de vraag waarom op dit precieze moment in de geschiedenis er blijkbaar een publieke en politieke wil (over de partijgrenzen heen) bestaat tot het wijzigen van de bestaande formele orde. Waarom werden deze wettelijke maatregelen toen getroffen en hoe staat dit in verband met de toenmalige evolutie van de kapitalistische staat en samenleving? (Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, pp. 2,7,19) Hiervoor gaat hij dieper dan het oppervlak van deze wetgevingshervormingen, hij zoekt de onderliggende beweegredenen van de belangrijkste actoren in deze hervormingen om zo een beter gefundeerd beeld te verkrijgen. De Wolfenden doctrine De verwijzing naar Wolfenden in de titel van dit stuk is gepast aangezien het rapport van deze commissie volgens Hall de toon zette voor de gehele periode van hervorming. (Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, pp. 1, 8-9) De Wolfenden commissie werd opgericht naar aanleiding van de stijgende moral panic omtrent prostitutie en homoseksualiteit in het VK in de tweede helft van de jaren vijftig. Ter bestrijding van prostitutie bepleitte het harde actie om de zichtbaarheid van het fenomeen aan te pakken (met andere woorden de prostitueés van de straat halen), omtrent homoseksualiteit stond het voor een decriminalisering van homoseksueel gedrag zolang het privé en vrijwillig bleef. De commissie vond dat bepaalde zaken niet meer via de wet konden of moesten opgedrongen worden. De burger mocht voortaan zelf beslissen of hij wou betalen voor seks, of misschien seks wou met iemand van hetzelfde geslacht, zolang hij de ‘fatsoenlijke’ burger niet zou verontwaardigen met dit gedrag door dit gedrag niet ‘in het openbaar’ te stellen. (Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, pp. 1011) Dit ‘ophouden van de publieke facade’ is specifiek aan Wolfenden en de hervormingen van de jaren vijftig die in tegenstelling tot deze van de jaren zestig niet vanuit een emanciperende maatschappelijk context kwamen, maar als reactie op een maatschappelijk problematisch gepercipieerde situatie. (Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, pp. 8-9) Via de hervormingen van de jaren zestig mocht de burger zelf beslissen of zij vruchtbaar wou zijn of niet71, een kind laten geboren worden of niet en een huwelijk wel of niet in stand te houden. De context was er nu een van oprechte emancipatie, maar de mechaniek die toegepast werd volgde de Wolfenden-logica. (Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, pp. 14-15) Hall spreekt inzake Wolfenden over het tot stand komen van een nieuwe soort morele taxonomie. Een opdeling tussen gedrag dat de publieke standaard overschrijdt en zo wettelijke correctie te beurt valt,
71
Aan de hand van het wel of niet nemen van de contraceptieve pil.
- 55 -
en ander gedrag dat buiten het bereik van deze standaard blijft en zodoende niet onder wettelijke bevoegdheid valt. Dit laatste gedrag is te zien als een overeenkomst tussen twee vrij contracterende partijen en zou dus niet moeten correleren met de publieke moraal, die te vergelijken valt als het (sociaal) contract tussen de bevolking en de staat. Hall spreekt van een hertekening van de grens tussen publiek en privaat in termen van ‘zonde’ en ‘illegaliteit’; waar voordien de wet bepaald immoreel gedrag (zonde) bestrafte zijn dit nu haar zaken niet meer. Wolfenden hertekende de scheidingslijn tussen de staat en civiele maatschappij. (Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, pp. 11-12) Je zou dit ook kunnen zien als deel van een geschiedenis van de secularisering van moraliteit en seksualiteitsbeleving, een Gramsicaanse inflectie doet toch vermoeden dat er meer aan de hand is. (Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, pp. 18-19) Hall bekijkt het ook als een gedeeltelijke terugkeer van wettelijk utilitarisme waarbij men de individuele burger in zijn privé leven met rust laat vanwege het besef dat individueel (privaat) gedrag niet zal schaden aan de hele groep. Een terugkeer naar ‘laissez-faire’ in een modern discours en dit in tegenstrijd met de tijdsgeest, de uitbouw van de welvaartstaat. (Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, p. 14) Eigenlijk werd er via Wolfenden een nieuw mensbeeld erkend. Het traditionele (morele) Britse mensbeeld was (is) dat van
respectable man. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 140-141) Petty-bourgeois man, right-thinking man, ‘the man on the Clapham
omnibus72’, whose practical morality, ‘is founded in the mass of continuous experience half-counsciously or unconsciously accumulated and embodied in the morality of common sense’ (Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, p. 20) De nieuwe wetgeving lijkt een beeld van de economic man, market
man, modern bourgeois man (Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, p. 20) in zich te dragen. Een meer modern, meer eigentijds mensbeeld waarbij elk individu zijn eigen belangen nastreeft en dit uiteindelijk bijdraagt tot het welzijn van de groep. De traditionele notie van ‘gemeenschap’ wordt hiermee gewijzigd. Hall stelt zich vragen naar de redenen van het opkomen van dit mensbeeld op dit moment in de geschiedenis. Temidden van al haar schijnbare libertariteit betekende de Wolfenden doctrine tegelijkertijd ook een verharding van repressie of een meer uitgewerkte wettelijke regeling, met een verhoogde potentiële staatsinmenging als gevolg. Op die manier werd in 1957 straatprostitutie (toch de aanbodzijde) en homoseksualiteit hard aangepakt. De hervormingen onder Labour in de jaren zestig hadden een andere
72
Een Britse uitdrukking voor een ‘redelijk persoon’ (qua intelligentie en moraliteit), vooral gebruikt in het begin van de twintigste eeuw.
- 56 -
maatschappelijk origine en om deze redenen geen direct vergelijkbare repressieve facetten. Toch werd hetgeen dat via de nieuwe taxonomie onder de publieke moraal viel door de wet ‘verdedigd’. De rationale bij het liberaliseren van bijvoorbeeld echtscheiding was dat indien kapotte huwlijken verplicht in stand zouden gehouden worden, dit aanzet zou geven tot buitenhuwlijkse seks en ander promiscue gedrag wat het, ‘respectable’ instituut van het gezin schade toebracht. Inzake abortus werd de logica verdedigd in de zin van het verminderen van buitenechtelijke kinderen, wat opnieuw de respectabiliteit ten goede zou komen. (Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, pp. 16-17) Hier ligt nu net de paradox van de Wolfenden doctrine: de hervormingen hielden twee tendensen in. Enerzijds die van de bevrijding van een privaat moraal en anderszijds het strenger reguleren van een publieke moraal. Meer controle en meer vrijheid in eén beweging. (Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, pp. 17-18) Hall poneert in zijn essay ‘Reformism and the legislation of Consent’ dat deze logica, deze doctrine, alle hervormingswetgeving in de jaren vijftig en zestig heeft beïnvloed. Hij benadrukt dat de wetgeving omtrent bijvoorbeeld homoseksualiteit een andere maatschappelijke origine heeft dan deze omtrent abortus. De hervormigen onder de conservatieven kunnen qua maatschappelijke context niet vergeleken worden met deze onder Labour, en ook qua doelstelling niet. Beiden hebben een andere weg afgelegd en werden door verschillende maatschappelijke krachten gedreven. Toch is de Wolfenden doctrine volgens hem in al deze verschillende wetgevingshervormingen te herkennen, telkens in een naar de omstandigheden specifieke articulatie. (Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, pp. 9,15) Breekpunt Het libertarisch elan dat tijdens de hervormingsperiode van the legislation of consent genomen werd komt ten einde in 1966. Een mooie illustratie hierbij is hoe de toenmalige Labour regering omging met de aanbevelingen van de Wootton commissie. Deze commissie was een van de vele commissies die rond deze tijd door verschillende Europese regeringen in het leven werd geroepen om uit te zoeken hoe het best verder kon met het drugsbeleid.73 (Boekhout van Solinge, 2008, p. 147) Wootton’s voornaamste conclusie was omtrent de decriminalisatie van persoonlijk cannabisgebruik in private aangelegenheid, geheel in lijn met de Wolfenden hervormingslogica. De toenmalige Britse minister van binnenlandse
73
Enkel de Nederlandse regering besloot de adviezen van haar onderzoekscommissie op te volgen.
- 57 -
zaken Callaghan, deed de aanbevelingen af als ‘... It was another aspect of the permissive society and he
was glad that his decision had enabled the house to call a halt to the advancing tide of permissiveness. (Callaghan geciteerd in Hall, Reformism and the legislation of consent, 1980, p. 39) De sluimerende moral panic(s) omtrent de stijgende trend van permissiveness in de samenleving had het oor van de beleidsinstaties bereikt. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 239) Hall e.a. spreken van ‘revenge of the silent majority’ (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 242) Law and order In het jaar 1970 wordt deze moral panic duidelijk in de verkiezingsuitslagen, een conservatieve regering werd weer een feit. De wetgeving die onder deze regering werd uitgevaardigd symboliseert het breekpunt zoals hierboven beschreven. In 1971 ging de Misuse of Drugs Act van kracht, dewelke stond voor een zware repressie ten opzichte van eender welk gebruik van illegale middelen. Deze regering vaardigde ook een (new) Immigration Act, een (new) Obscene Publications Act, een Criminal Damage Act en een Emergency Powers Act (welke een inzet van het leger in Noord-Ierland mogelijk maakte). Cruciaal was de Industrial Relations Act die de relatie en de voorgaande verhoudingen tussen arbeid en kaptiaal hertekende. Deze Act criminaliseerde namelijk de zeer vaag omschreven ‘ongewettigde industriële activiteiten’, de facto stakingen. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 284) De nieuwe conservatieve regering stond in de ogen van de silent majority garant voor het hardhandig optreden tegen de uitwassingen van de tolerante samenleving en tegelijkertijd het aanpakken van de stakende arbeidersmassa’s. Deze twee verschillende sociale fenomenen, met verschillende motieven en bestaansredenen werden sindsdien ook onder dezelfde noemer van ‘disorder’ geplaatst. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, pp. 278-279) Een cruciaal element ter legitimatie van deze gelijkstelling was het in het leven roepen van een samenzweringswet (Conspiracy Law) waarmee subversiviteit (stakingen en protesten) op zich genoeg werden om een wettelijke reactie uit te lokken. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, pp. 281-282) Deze maatregelen speelden een centrale rol in de ondergang van deze regering.74
74
Zie deel 2 economische en politiek-ideologische contextfactoren
- 58 -
Secundaire criminaliseringsprocessen Secundaire criminaliseringsprocessen zijn vormen van maatschappelijk (sociaal of individueel) handelen die direct of indirect in verband staan met primaire criminaliseringsprocessen. Primaire processen hebben de betrekking op de formele consolidatie van een ideologie; de macrodimensie van het cultureel installeren van een bepaald mens –en maatschappijbeeld, secundaire processen hebben betrekking op de meso –en microdimensies die bijdragen tot de vorming en bevestiging van deze nieuwe maatschappij, eerder op informele wijze en in het dagdagelijkse leven. De secundaire criminaliseringsprocessen die aan bod zullen komen maken allemaal deel uit van van dezelfde spiraal van interacties waaruit de moral panic ontstaat. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis, 1978, p. 52) De auteurs zoeken bij hun analyse van deze secundaire criminaliseringsprocessen een antwoord op de vraag hoe het komt dat moral panic-veronderstellingen uiteindelijk voet aan de grond krijgen en een common sense status verwerven in de publieke opinie. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 17-18, 29-30) De voornaamste secundaire criminaliseringsprocessen die Hall e.a. identificieren zijn de media en het
politie- en justitieapparaat. De media als secundair criminaliseringsproces Bijna alle berichtgeving omtrent mugging ging over de formele reactie die erop gegeven werd. Hoeveel jaar de daders opgesloten werden als straf voor de gepleegde feiten. Een relaas over het eventuele motief en context waarin alles had plaatsgevonden bleef opmerkelijk afwezig of geminimaliseerd. De auteurs besluiten hierop dat het niet de misdaad op zich was die newsworthy was maar vooral de reactie erop. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 30-32) Deze reactie was immers een referentie omtrent de ernst van dit fenomeen. Indien muggers de samenleving niet kapot maakten, dan zou een rechter toch nooit een zestienjarige jongen veroordelen tot twintig jaar opsluiting? De keuze voor dergelijke berichtgeving is volgens de auteurs van PTC inherent aan de aard en werking van de media. Om dit te verduidelijken beschrijven ze aan de hand van drie processen wat ze de ‘the
social production of news’ noemen. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis
- 59 -
Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 53) Eerst is er de interne organisatie van een nieuwsdienst. De categorisatie naar onderwerpen (misdaad, verkeer, binnenland, etc.) samen met de effectieve bemanning per categorie staat in voor een selectieproces avant la lettre. Indien de ene categorie dubbel zo veel journalisten telt kan men al raden dat men berichtgeving over dergelijk onderwerp ‘hoog’ zal inschatten, en dat er bijgevolg ook veel berichtgeving over zal verschijnen. Men moet het bestaan van een professionele cultuur in gedachten houden. Deze is volgens Hall e.a. redelijk universeel en wordt gekenmerkt door bepaalde ‘news values’. Deze waarden bepalen welke verhalen in elke categorie geselecteerd worden om verslagen te worden, het zijn criteria als ‘nieuwheid’, ‘bekendheid’ (van de betrokken personen), ‘sensatie’ of ‘negatieve gevolgen voor de betrokkenen’ etc. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 53-54) Belangrijk is ook het bedrijfsaspect van de media, journalisten werken in een cultuur die loopt langs deadlines en concurrenten. Tegelijkertijd moeten ze objectieve informatie verschaffen, ze moeten met andere woorden zeker zijn van hun bronnen. Hieruit volgt dat journalisten geneigd zullen zijn officiële aanspreekpunten75 te benaderen, deze zijn meestal direct aanspreekbaar en betrouwbaar vanwege hun status van ‘autoriteit’ in het desbetreffende veld. Zo komt het vaak voor dat het kader, van waaruit het verdere debat onderzocht en gepresenteerd zal worden door de journalist, gezet wordt door deze ‘primary definers’. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 58) Hieruit volgt dat wanneer argumenten aangebracht worden die niet in de lijn van de primary definitions zijn, deze snel buiten het debat worden gezet als ‘extreem’, ‘naast de kwestie’ of zelfs ‘irrationeel’76. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, pp. 59, 64) Hierbij komt ook dat, door constant beroep te doen op deze dominante definities, de media op deze manier een bepaalde ideologie helpt te verspreiden door het aanhouden van strategische stiltes omtrent een bepaald facet van een gebeurtenis, en aan de andere kant het concentreren van alle aandacht op een ander facet (zoals in het voorbeeld in de voetnoot). Hall e.a. noemen dit de agenda-setting functie van de media. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, pp. 62,65) De stelling dat het spectrum van de
75
Hoeveel instellingen hebben er geen perswoordvoerder die moet zorgen dat alle ‘relevante’ informatie bij het juiste persagenstchap terecht komt, deze functie wordt vaak gedeeltelijk beschreven als public relations. 76 Hall e.a. geven als voorbeeld een ‘maatschappelijk debat’ over immigratieproblematiek. Indien de primary definition (hoogstwaarschijnlijk gegeven door een woordvoerder van een overheidsdienst immigratie) het probleem vooraf bepaalt als kwantitatief, dan zal het nadien erg moeilijk worden om kwalitatieve argumenten aan te halen (zoals bijvoorbeeld omtrent sociale steun voor deze bevolkingsgroep, huisvesting en kwaliteitsvol onderwijs etc.) omdat deze de ‘kern van de zaak’ (de aantallen immigranten) niet zouden raken.
- 60 -
media groot genoeg is zodat ook andere definities aan bod komen verwerpen de auteurs. Volgens hen zal een bijvoorbeeld meer progressief ogende krant slechts een andere vertaling van de primary definitions geven, aangepast aan de veronderstelde ‘taal’77 van haar lezerspubliek. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 59) Hall e.a. ondersteunen hun stelling ook via een analsye van de berichtgeving over muggings in de belangrijkste Britse kranten in de periode van september 1972 tot augustus 1973. Hierbij ontleden ze de gemeenschappelijke thema’s en invalshoeken die elke krant nam.78 (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 83-88) De tot hiertoe beschreven kenmerken van het media-apparaat zijn volgens de auteurs bijzonder van kracht op nieuws omtrent criminaliteit. De reden hiervoor is de specifieke aard van het onderwerp. Ten eerste is het symbolisch: vaak wordt het vrij simplistisch gepresenteerd als de strijd van goed vs. kwaad, waarbij de goeden het algemeen belang verdedigen via de ordehandhavingsdiensten. Diezelfde ordediensten zijn de voornaamste primary definers in dit gebied, ze hebben dus een dubbele autoriteit in het veld: ze definiëren het maatschappelijk debat over het terrein waarvan ze zelf expert zijn. Door dit soort van monopolievorming omtrent informatie over criminele fenomenen is berichtgeving in de media een ideale ideologische mobilisator ten aanzien van de publieke opinie. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, p. 69) Ten tweede ligt nieuws over crimininaliteit goed in de markt van de news values. Op vlak van negatieve gevolgen en sensatie spant criminaliteit de kroon. Vooral als er geweld bij betrokken is is de nieuwswaarde van de ‘negatieve gevolgen’ en de symboliek van de orde vs. de anarchie ten top gedreven. Indien de media die portretteert als een ‘nieuwe’ golf van criminaliteit, dan is het binnen de logica van de media een archetype van goede (i.e. succesvolle) berichtgeving. “It is often complained
that in general ‘the news’ is too full of violence: an item can escalate to the top of the news agenda simply because it contains a ‘big bang’. Those who so complain do not understand what ‘the news’ is about. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 68) Dit is een onrechtstreeks, een passief verband tussen de media en de machtigen in de samenleving. Journalisten doen dit niet moedwillig uit drang naar systeembehoud, het is structureel ingebakken in het mediaproductieproces. Waar de nieuwsmaker wel creativiteit aan de dag moet leggen is bij het
77
Het zogenaamde ‘public idiom’ waar we direct op terug komen. En komen zo bijvoorbeeld tot de conclusie dat de ‘progressieve’ Britse krant The Guardian de originele definities van het debat zoals gezet door de primary definers niet verbreedde of overschreed. 78
- 61 -
transformeren van de primary definitions tot ‘nieuws’, om ze op die manier zinvol te kunnen reproduceren. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, pp. 60-61, 66) Eerst is er een selectieproces, (dat dus afhangt van de hierboven beschreven elementen.) Hierop volgt een transformatieproces bestaande uit het vertalen van de gekozen definities naar de veronderstelde ‘taal’ van de lezer. Het is zo dat verschillende media een verschillend publiek aantrekken. Journalisten moeten hier rekening mee houden wanneer zij een ‘feit’ (feitelijk een definitie) omzetten in een ‘verhaal’ (gepresenteerd als ‘de feiten’). Hall e.a. noemen dit proces het vertalen naar het public idiom van het medium; dit is de derde stap in het proces dat samen de sociale productie van het nieuws uitmaakt. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, p. 61) De auteurs verwerpen dus zoals gezegd de stelling dat er genoeg media bestaan zodat alle discoursen aan bod komen en zo is volgens hen hét discours van dé betekenisgevende instelling van de maatschappij latent doordrongen van de visie van de ‘autoriteiten’ in de samenleving. Dit omdat men vertrekt vanuit hun definities van de situatie. Hall e.a. concluderen zo dat naast de materiële productieprocessen, ook de middelen voor mentale (re)productie in handen zijn van de kapitalistische klasse. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 59) De rol van de media in de totstandkoming van moral panic houdt niet alleen deze link met de dominante ideologie in. De mediapraktijk beperkt zich niet enkel tot het reproduceren van dominante definities, vaak heeft de media ook een ‘eigen stem’, het editoriaal. Zo kan ze haar mening geven omtrent de aan bod komende thema’s. Het gebeurt dat deze editoriale stem ‘de wil van het publiek’ vertegenwoordigt en hiermee de instellingen van sociale controle (waarvan de primary definers dus vaak ‘spokesmen’ zijn) aanspreekt en oproept tot mobilisatie. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978) Dit is het omgekeerde proces als hierboven beschreven: het omzetten van de waarden en visies van ‘het publiek’ naar de taal van het establishment; zoals men normaal gezien de officiële taal van het establishment omzet in de alledaagse taal (via een public idiom) van het publiek. Dit suggereert op een differentiatie in discoursen [niet-officiële argumenten, de opinie van een observator (de journalist of redacteur) of Jan met de pet (lezersbrieven en het schrijven in de naam van ‘de achterban’] maar komt volgens de auteurs neer op een ‘rhetorical closure’ omtrent de dominante definities. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 63, 92-93) Hall e.a. verwoorden dit als volgt: “It should not be overlooked
that this playing back of (assumed) public opinion to the powerful, which is the reverse of the earlier process described of translating dominant definitions into an (assumed) public idiom, takes the public as an important point of reference on both occasions (legitimation), while actually bypassing it. (Hall, - 62 -
Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 63) Deze theoretisering over de werking en de functie van de media wordt uitgebreid empirisch ondersteund. Het volledige tweede deel (pp. 81-181) van het boek staat in functie van de analyse van de berichtgeving over mugging van september 1972 tot augustus 1973. De auteurs benadrukken dat de analyse een ideologische is, geen inhoudsanalsye. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 82-83) Hun objecten van analyse zijn zowel de belangrijkste nationale (Daily Express, Daily Mail, Daily Mirror, Daily Telegraph, The Sun, Morning Star en The Guardian), als de belangrijkste lokale kranten (Birmingham Post, Evening Mail en Sunday Mercury). Samengevat komt deze analyse op het volgende neer: Ze beginnen met naar de structuur van het primary news te kijken. Dit is het voorpaginanieuws en dus de feitelijke berichtgeving van de hand van de journalist (op basis van de primary definitions). Een patroon komt op de voorgrond doorheen alle onderzochte kranten: de link tussen de zwaarheid van de straf, 20 jaar, en de jeugdigheid van de veroordeelde, 16 jaar. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, p. 84) Zoals voordien aangegeven ging deze eerste berichtgeving vooral over de zaak zoals die behandeld werd in het gerecht, niet over de daad zelf dus maar de reactie erop. Hall e.a. suggereren dat dergelijk voorpaginanieuws eigenlijk gepresenteerd wordt als een vraag, het roept in elk geval vragen op. Het antwoord op deze vragen wordt gegeven via de editorials en features.79 Het soort antwoord dat deze twee laatste bieden is hierdoor vaak op voorhand bepaald door de aard van het hoofdpaginanieuws. Het is logisch dat een antwoord binnen de grenzen van het gevraagde blijft, anders wordt het als naast de kwestie bestempeld (zie hierboven). Zo concentreerden bijvoorbeeld ‘The Sun’ en ‘The Daily Mail’ zich vooral op de pleidooien van de verdedigende partij om zich nadien dan toe te spitsen op het tragische verhaal van het slachtoffer. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, pp. 85,88) Editorials en feature-artikelen geven met andere woorden de indruk dat ze de achterliggende kwesties verder uitdiepen, ze representeren het debat dat het fenomeen oproept. Dit komt de media ten goede vanwege haar productievoorwaarden van neutraliteit en objectiviteit. Hall e.a. argumenteren weliswaar dat dit beiden in feite schijnantwoorden zijn omdat bij nader inzicht ook hier duidelijk een ideologische structuur in te herkennen valt. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, pp. 92-93)
79
Dit is de zogenaamde rhetorical closure
- 63 -
In het geval van de editorials werden vijf uitgangspunten omtrent ‘de samenleving’ en de functie en status van ‘de wet’ in deze samenleving herkend. Deze stellingen geven blijk van een nog steeds geldende consensus-visie omtrent fundamentele maatschappelijke aspecten. Meningen die de consensus uitdagen, met andere woorden editorials die de aard van de hedendaagse samenleving aan de kaak stellen en in deze context zouden zoeken naar verklaringen voor fenomenen die gebeuren in de marge van deze samenleving, werden toch ook gevonden. De auteurs argumenteren dat het bestaan en voorkomen van deze niet te onderschatten valt maar dat je het zeker ook niet mag overschatten: ze zijn volgens hen structureel geïncorporeerd. Hiermee bedoelen Hall e.a. dat ze nooit worden teruggevonden in een ‘gezaghebbend’ editorial en in verhouding met de meer conventionele geschriften zeldzaam zijn. Hierdoor krijgen ze automatisch de status van uitzondering en bijgevolg impliciet ook die van extreem of radicaal. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, p. 93) De feature artikelen leken dezelfde fundamentele uitgangspunten aan te hangen. De grote lijnen van het feature-debat ging de contouren van de primary definitions niet te buiten. In bijna alle kranten werd de uitwerking van de achtergrondkwesties beperkt tot de uitdieping van de relatie slachtoffer-daderomgeving. De reden hiervoor is dat andere vragen, bijvoorbeeld naar de structurele verloedering van de regio, de consensus uitgangspunten zouden bruskeren. Door deze politieke relevantie en betrokkenheid worden deze vragen bijgevolg ontweken. Een hierbij veel gebruikte tactiek identificeren Hall e.a. als
public images. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 118) Wanneer de analyse in diepte tekort schiet wordt er gebruik gemaakt van een soort van totaalverklaring via beeld en beschrijving. Dergelijke beelden impliceren verklaringen, ze spelen vaak in op algemene angsten en/of traditionele samenlevingsopvattingen. Ze vallen meestal niet uit de lucht en zijn eerder voor andere sociale problemen ook gebruikt. Het zijn populistische beelden, inspelend op het pathos. In dit geval, in de context van de omgeving-dader analyse, kwam het beeld van de ghetto alsook, vooral in de lokale kranten, dat van de familie op de voorgrond. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, pp. 118-119) Deze beelden veronderstelden alle vragen, die de simpele (consensus)analyse niet kon aanpakken of verklaren. Ghetto-omstandigheden zijn maar al te symbolisch in het publieke bewustzijn. Iedereen kent de, naar Amerikaans archetype, structureel verloederde buurten waar werkloosheid en criminaliteit deel uitmaken van het dagelijkse (over)leven. In het geval van de familie werd de aandacht vooral gericht op de teneergang van dit traditionele instituut in de zin van de vele ‘nieuwe’ gezinnen. Alleenstaande moeders en jongeren zonder autoriteitsfiguur in het gezin, en verder ook zonder mogelijkheden tot ontwikkeling en recreatie, deden dienst als verklaringen. Hall e.a. suggereren dat door het sturen van het debat, ofwel in de richting van individuele oorzaken (de - 64 -
levensloop van de dader, de opvoeding door een alleenstaande ouder), ofwel in de richting van omgevingsgerelateerde oorzaken (een blijkbaar ahistorisch ghetto) er verklaringen tastbaar werden die de basisaspecten (de consensus) van onze kapitalistische samenleving niet raakten. Vervolgens gaan Hall e.a. dieper in op de zogenaamde ‘public opinion’ door het bekijken van gepubliceerde lezersbrieven. Ze komen tot de vaststelling dat het hiervoor beschreven nieuwsmakingsproces in grote lijnen een gelijkenis heeft met deze “mening van het lezerspubliek”. De specifieke aard van de lezersbrief wordt hierbij ook in rekening genomen. Deze wordt namelijk pas gepubliceerd na een proces van selectie door de redactie, met alle gebruiken
eigen aan de
professionele journalistiek van doen. Hierdoor valt er geen representativiteit in deze publicaties te erkennen. Toch bepalen ze in grote mate hoe het lezerspubliek opvat hoe ze ‘zelf’ (het publiek, de bevolking) denkt. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 120-121) Ondanks vormelijke en schijnbaar inhoudelijke verschillen, zijn beide (het nieuws en de editoriale reacties hierop) deel van hetzelfde ideologische proces. Ze beïnvloeden elkaar en steunen op hezelfde vocabularium en dezelfde grammatica bij het verhalen over criminaliteitsfenomenen. De een dient ook als aanvulling op de ander waardoor de ideologische cirkel rond is (rhetorical closure). (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, pp. 135-138) De auteurs besluiten hierop dat het mediabedrijf, albeit
unwittingly, functioneert als een ideological state apparatus. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, pp. 75-76)
Politie en justitie We hebben gezien dat Hall e.a. zich inspireerden op de labellingbenadering en de moral panic theorie. Hall e.a. beschouwen met andere woorden de ordehandhavingsdiensten niet als passieve (reactieve) elementen ten opzichte van criminaliteitsfenomenen. Ondanks het feit dat hun functie eigenlijk het reageren is, pleitten Hall e.a. dat zij een grote rol spelen in de totstandkoming van een criminaliteitsfenomeen (in het bijzonder bij de totstandkoming van de perceptie errond). (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 52) Bijgevolg beschrijven zij in PTC een korte geschiedenis van het Britse politieapparaat naar aanloop van het jaar van de mugger (1972). Volgens hun is de moral panic ontstaan in twee fasen, een private en een publieke. De eerste fase bestond uit het klaarstomen van de Britse politie voor een naderende - 65 -
muggingepidemie. The origins of the panic resonse lie buried in this prior institutional mobilization. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 43) Straatcriminaliteit was lang voor de eerste muggingzaak in de media verscheen een prioritair fenomeen geworden bij de Britse politie. Er waren speciale teams (anti-muggingsquads) het leven in geblazen die op bepaalde hotspots in Londen proactief te werk gingen. Hun activiteiten zijn achteraf nogal ambivalent gebleken; vele arrestaties werden gemaakt op grond van slagen en verwondigen tegen politieagenten terwijl de gedupeerden altijd getuigden dat zij onredelijk benaderd werden door mannen in burgerkledij die hen geen identificatie voorlegden. Kwalificaties zoals ‘poging tot diefstal’ of ‘rondhangen met als doel iemand te bestelen’ kwamen ook vaak voor in de processen verbalen. De betrokken politieagenten waren vaak ook de enige getuigen en de gedupeerden waren vooral zwarte jongeren (niet-blanke jongeren van niet-Britse origine). Het bewijs van de ambivalentie omtrent het politieoptreden halen de auteurs uit het feit dat bij twee vergelijkbare zaken de ene dader door een rechter werd veroordeeld, terwijl de ander werd vrijgesproken wegens te inconsistent en subjectief politiewerk. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 40) De auteurs stellen daarbij dat het stigmatiserend effect van dergelijk politieoptreden niet zonder gevolg blijft voor degene die het moeten ondergaan, en dat ook dit eventueel bijgedragen heeft tot meer effectieve muggings. Het is gekend dat wanneer men een bepaald gedrag aan iemand toeschrijft, deze persoon na verloop van tijd dit gedrag ook zal aannemen80. Een soort zichzelf vervullende voorspelling op microsociaal vlak die toch vraagtekens oproept bij het inzetten van politiemacht om sociale problemen aan te pakken. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 42) Los hiervan ligt deze ‘focused police response’ volgens Hall e.a. aan de basis van de vergroting van de zichtbaarheid van het muggingfenomeen.
The paradox is that the selectivity of police reaction to selected crimes almost certainly serves to increase their number (what is called a ‘deviancy amplification spiral’). It will also tend to produce this increase in the form of a cluster, or ‘crime wave’. When the ‘crime wave’ is then invoked to justify a ‘control campaign’, it has become a ‘self-fulfilling prohecy’. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 38)
80
Zo zijn er bijvoorbeeld studies die aantonen dat een leerling waarin een leraar hoge verwachtingen stelt, deze verwachtingen vaak ook zal inlossen, en omgekeerd. De auteurs zijn in de uitspraak waarschijnlijk ook wel geïnspireerd door Lemert’s seuncaire deviatie.
- 66 -
De tweede fase bestond uit het ‘publiek’ worden van de paniek. De paniek moest vanuit de interne cultuur van het politieapparaat tot in de publieke fora raken. Hall e.a. bedoelen hiermee de behandeling in justitie en in de media. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 34) Aansluitend op de moral panic rond de permissiveness van de jaren zestig waren sommige rechters vooringenomen omtrent normvervaging in de maatschappij. Dit maakte hen ontvankelijk voor de ‘criminaliteitsgolf’ die de politie hen presenteerde. De rising crime equation81 leefde ook in de rechterlijke wandelgangen. De combinatie van de perceptie van het fenomeen via de representatie ervan door de politie, en de morele paniek omtrent de tolerante samenleving, sterkte het geloof onder sommige rechters dat ‘get tough’ inderdaad noodzakelijk aan het worden was. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 34) De permissive legislation die toen geldde en relevant is voor de strafrechtsbedeling waren de Children
and Young Persons Act van 1969 en de Criminal Justice Act van 1972. Nu had de combinatie van deze wetgeving met de paniek omtrent permissiveness (bij rechters) een pervers effect. De Children en Young
Persons Act maakte onderscheid tussen soorten jonge misdadigers. Een categorie waarbij de gepleegde feiten te relativeren zijn vanwege de leeftijd en mentaliteit van de jongere, en een andere waar dergelijke relativiteit niet aan de orde was. Een categorie die een speciale behandeling verdiende, en een andere die dit niet verdiende. De wet hield met andere woorden enkele clausules in die het de magistraat mogelijk maakten zware crimineeltjes toch volwassen straffen op te leggen. De Criminal
Justice Act was een wettelijk pleidooi voor alternatieve sancties. De facto zorgde deze wet dat gevangenisstraffen onder de drie jaar niet meer uitgesproken werden omdat ze toch niet uitgevoerd werden. Hall e.a. beschrijven hoe vanaf 1970 rechters meer en meer geneigd waren om jonge muggers een ‘volwassen’ straf op te leggen, bijgevolg dus een gevangenisstraf van ten minste drie jaar. Ze ondersteunen hun stelling hieromtrent aan de hand van citaten uit rechterlijke motivaties en pleidooien. Zo waren er rechters die expliciet vermeldden dat ze doelbewust tegen de aard van de als ‘te permissive’ aanziene Children and Young Persons Act vonnisten. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 36-37)
81
Zie supra ‘gemeenschappelijk kenmerk: moral panic’.
- 67 -
Racisme Inleiding In een systeem dat gebaseerd is op macht is discriminatie onvermijdelijk. Er moet een minder waardevolle groep bestaan om de superioriteit van de andere te valideren. (Hall, Race, the floating signifier, 1997, pp. 2-3) Net zoals er bij morele paniek folk devils gecreëerd worden om een cultureel samenhorigheidsgevoel te geven aan degene die het label hanteren. Volgens Hall kunnen we slechts vooruitgang maken in het nadenken over racisme als we de common sense betekenis ervan, racisme als een micro-sociaal proces, durven82 te overstijgen en het bezien als een cultureel geconstrueerde categorie. (Hall, Nieuwe Etniciteiten, 1991, pp. 172-173) Hall’s argumentatie hierover loopt als volgt. Er bestaat geen biologisch bewijs voor de aanspraken die racisme maakt. Hoger of lager intellect, atletische lichaamsbouw, lui, niet te vertrouwen, gierig, dik, agressie enzovoort zijn bijvoorbeeld allemaal stereotype eigenschappen die door een groep mensen aan een andere groep mensen worden toegeschreven. Ondanks het feit dat we weten dat we niet kunnen veralgemenen als het over mensen gaat blijven deze verzinsels bij velen hardnekkig voortbestaan. Volgens Hall kunnen we hiervoor een verklaring vinden als we racisme als deel van een groter verhaal bekijken. Hall oppert om hiervoor een discursief standpunt in te nemen, waarmee hij bedoelt dat we naar de dominante discoursen moeten kijken die in een cultuur gangbaar zijn. Verschillen tussen mensen bestaan, maar ze krijgen pas een bepaalde betekenis wanneer ze in een discours worden geplaatst. (Hall, Race, the floating signifier, 1997, pp. 7-8) Een cultuur biedt ons een bepaald samenlevingsmodel aan waarin deze, vaak uiterlijke, kenmerken een plaats en betekenis krijgen. Een van de eerste zaken die we zien als we een dergelijke discursieve positie nemen is dat over de geschiedenis heen de betekenis van racisme constant verandert. De dominante cultuur geeft betekenis aan het concept ras zoals het dit nodig acht op een specifiek moment in de tijd. Racisme is een cultureel fenomeen. (Hall, Race, the floating signifier, 1997, pp. 10-11) Indien racisme een cultureel verhaal is, en cultuur kan gezien worden als een toneel van ideologische strijd, hoe past racisme dan in deze strijd?
82
Dit zou rap verward kunnen worden met het ontkennen van de wrede realiteiten van racisme in het dagelijkse leven.
- 68 -
De semiotiek toont ons hoe betekenis eigenlijk gemaakt wordt. Hoe een bepaald object in de natuurlijke wereld in ons bewijstzijn terecht komt en hoe het daar een betekenis krijgt. Volgens de Saussure wordt betekenis vooral gemaakt via een perceptie van verschil. Warm of koud, dag of nacht, haat of liefde, zwart of wit. Hij stelt hierbij dat de signifier arbitrair is ten opzichte van de sign die het voorstelt. Ze is beïnvloedbaar en hier stelt Hall, geïnspireerd door Gramsci, dat er een strijd woedt rond deze beïnvloeding van de signifier. De winnaars van deze strijd om betekenis, deze ‘stellingenstrijd’, bepalen welke betekenis dominant zal worden (een common sense status verwerven) en zo tijdelijk83 de dominante cultuur kan bepalen en beïnvloeden. (Gramsci, 2006) (Hall, Race, the floating signifier, 1997) (Hall, Nieuwe Etniciteiten, 1991)
De rol van racisme in PTC Mugging werd geassocieerd met ‘zwarte’ criminaliteit. De auteurs stelden zich de vraag hoe dit kwam, zeker niet alle muggers die toen voor de rechtbank verschenen waren zwart. Toch bleek er een paradigmatische relatie te bestaan tussen misdaad en ras. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 51) De link begint volgens hen al bij de term, de signifier, ‘mugging’. Zoals gezegd is de term afkomstig uit Amerika. Daar representeerde ze ook de teloorgang van de Westerse traditionele samenleving, en vooral in relatie met raciale onlusten. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 19) Er werd statistisch ontkracht dat de Britse criminaliteit Amerikaanse proporties had. De Britse demografie noch de Britse cultuur is vergelijkbaar met deze van de VSA. De auteurs stellen zich daarom de vraag waarom men deze Amerikaanse term overnam? Media analyse toont aan dat mugging in Groot-Brittanië op zeer algemene wijze werd geïntroduceerd in de Britse media. Het verwees niet naar een specifieke misdaad in de Britse straten en werd slechts sporadisch gebruikt. Dit verandert pas in de zomer van het jaar 1972. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 23) De term werd dan gebruikt voor concrete vormen van criminaliteit (en zoals we gezien hebben meerdere, onderling nogal verschillende vormen), met als gevolg dat men een plotse stijging zag in het aantal waargenomen muggings. Hall e.a. suggeren dat de komst van het mugging-label goed voorbereid was
83
men kan slechts veldslagen winnen in deze strijd der stellingen.
- 69 -
dankzij de langzame‘naturalisatie’ van het label, ze argumenteren daarnaast dat de overname vereenvoudigd werd door de (media-gerelateerde) culturele band tussen Groot-Brittanië en de Verenigde Staten van Amerika. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 28) Vervolgens documenteren ze de evolutie van de relatie tussen de politie en immigranten gedurende de jaren zeventig om aan te tonen hoe de associatie tussen mugging en immigranten (‘zwarten’) institutioneel verankerd wordt. Indien het zo was dat agenten van de anti-muggingsquads84 de lijn tussen ‘theoretical en empirical guilt’85 (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 41) hebben overschreden, dan moet dit volgens hen via deze geschiedenis beoordeeld worden. Ze nemen dus het standpunt in dat je vooroordelen best als een sociaal fenomeen bekijkt in plaats van als een individueel fenomeen. Hall e.a. pleitten dat je bij een psychologisch proces als vooroordelen een politieagent eerst en vooral als burger en lid van de samenleving moet beschouwen (met de hierbij horende collectieve verbeelding) en dan pas als lid van de ordehandhavingsdienst (die objectief en rechtvaardig moeten handelen). (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 44) Ze staven deze stelling omtrent de relatie tussen ordediensten en immigranten via allerlei tekstfragmenten die een concreter beeld geven van deze evolutie. Bijvoorbeeld Sergeant Ridgewell, de verantwoordelijke van de anti-muggingsquads op het terrein, die zonder meer toegeeft dat hij en zijn mannen vooral op zoek waren naar gekleurde individuen. Ze verwijzen ook naar twee boeken die toen over het onderwerp verschenen en hen inspireerden. Police Power and Black People (1972) van Humpfry waarin vooral case studies worden beschreven omtrent politiebrutaliteit tegenover immigranten, en
Lambert zijn studie Crime, Police and Race Relations (1970) waarin deze het perspectief van de eerder ‘sociale’ aard van vooroordelen, dat de auteurs dus overnemen, onderzoekt. Lambert suggereerde in zijn boek ook dat politeagenten deze vooroordelen ook vaak alleen maar bevestigd zien door de aard van hun werk: ze komen vooral met ‘probleemburgers’ in contact.86 (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 49) Vervolgens verwijzen ze
84
Speciaal opgerichte teams die proactief onderzoek leverden naar muggers. Jock Young verwees hiernaar als de situatie waarbij een suggestief discours er voor zorgt dat een bepaalde schuldassociatie zodanig natuurlijk wordt, dat de lijn tussen theoretische en empirische schuld wordt overschreden. 86 In de volgende alinea zien we dat dit een recent verschijnsel was bij de Britse politie. 85
- 70 -
naar fragmenten uit de resultaten van een parlementaire onderzoeksgroep omtrent deze kwestie, waarin ongerechtvaardigd politiegeweld tegenover immigranten wordt aangeklaagd, gevolgd door een citaat uit de onderzoeksconclusies van een op nationaal niveau afgenomen survey, die dezelfde aanklacht verwoordt. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, 1978, pp. 44-45) Hiernaast leggen ze de evolutie van het politie instituut zelf. Net zoals ‘prior institutional mobilisation’ lag dit volgens Hall e.a. aan de oorsprong van de moral panic, en heeft dit een rol gespeeld in de verzuurde verhouding tussen de politie en immigranten. De Britse politie onderging vanaf de jaren zestig heel wat transformaties die volgens de auteurs hebben bijgedragen tot de wijziging van de professionele rol van de Britse politieagent. Dit zou bijgedragen hebben in de paradigmatische relatie die hier bekeken wordt. Kort samengevat beschrijven ze de volgende ontwikkeling: een integratie van de korpsen, van honderdvijfentwintig in het jaar 1955 tot nog slechts drieënveertig aan het begin van de jaren zestig, gevolgd door een verhoogde specialisatie (zowel thematisch, bijvoorbeeld een muggingsquad, als technologisch (draadloze radiocommunicatie, motorisatie etc.)), en hoe dit een culturele ommeslag betekende voor de Britse politieagent. Deze bobby stond oorspronkelijk bekend voor zijn tolerantie en hulpvaardigheid, een agent die te voet zijn dagelijkse ronde deed, en via kennis van zijn gemeenschap de vrede trachtte te bewaren, en zo criminaliteit probeerde te voorkomen. De nieuwe ontwikkelingen hebben volgens Hall e.a. gezorgd voor een nieuwe opvatting van politiewerk, waarbinnen de politieagent meer en meer gezien werd als crime fighter. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 46-48) In plaats van deel uit te maken van de gemeenschap leek de politiefunctie nu vooral te bestaan uit het aanpakken van de probleemburgers in deze gemeenschap. Parallel hieraan loopt een bepaalde evolutie in de civiele maatschappij, een evolutie waarin de publieke opinie ten opzichte van migranten geleidelijk aan bergaf gaat. Sinds het jaar 1958 waren er al rassenrellen in Notting Hill in Londen. Ras was tot dan toe nooit een gepolitiseerd thema geweest, het is ook apolitiek gebleven tot in 1964. Hall getuigt wel dat dit de eerste maal was dat er blijk gegeven werd van een nationaal ‘zwart’ solidariteitgevoel. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 16) In het jaar 1964 komt ras dan uiteindelijk voor de eerste maal ‘officieel’ aan bod, al zij het niet op positieve wijze. Bij verkiezingen te Smethwick werd een conservatieve kandidaat verkozen die openlijk anti-immigratie standpunten verkondigde. Twee jaar hiervoor had de ‘Commonwealth
Immigration Act’ al blijk gegeven van dergelijke opkomende negatieve sentimenten ten opzichte van immigratie, door de instroom die na de tweede wereldoorlog vanuit de Britse kolonies op gang was - 71 -
gekomen wettelijk aan banden te leggen. In het jaar 1965 veranderde ook Labour haar standpunten omtrent immigratie, in de lijn met deze anti-tendens. De sfeer werd grimmiger vanaf het jaar 1968 wanneer populisten als Enoch Powell openlijk de term ras in het discours betrok.87 Er ontstond een antiimmigratie lobby in de conservative party en the national front, een amalgaam van extreem-rechtse groeperingen, evolueerde naar een politiek geëngageerde beweging. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 49) Verder in de jaren zeventig beschrijven ze gebeurtenissen als racistische rechtzaken (een blanke Brit die zijn huis enkel wou verkopen aan andere blanken), verdere polarisering door oratorische optredens van Powell, racistisch geïnspireerde moord en uiteindelijk voor een tweede maal rellen in Notting Hill. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 336339) Al deze ontwikkelingen speelden volgens de auteurs een rol in het feit dat de folk devils zwarten (of buitenlanders, vreemdelingen, immigranten etc.) zijn. In het laatste deel van PTC bekijken Hall e.a. enkele theoretische denkpistes waarin de eventuele rol van het klassebewustzijn van de folk devil in zijn strijd voor emancipatie aan bod komt. De denkpistes in kwestie zijn allen Marxistisch geïspireerd: ze onderzoeken hoe de onderdrukte klasse zijn situatie kon verbeteren. Kon moet hier benadrukt worden, de auteurs expliciteren dat dit laatste stuk eerder speculatief dan empirisch onderbouwd is en dat het eerder als suggestie tot verdere analyse moet gezien worden. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis, 1978, p. 389) Dit laatste stuk is ook zowat het symbool van kritiek geworden voor PTC. (Hallsworth, 2008) Voor een kort overzicht van deze suggesties verwijs ik de geïnteresseerde lezer graag door naar bijlage vijf.
87
Ter illustratie, hij maakte uitspraken als in de Daily Telegraph (editie 12 april 1976): ‘Mugging is a criminal phenomenon associated with the changing composition of the population of some of Britains larger cities’, of de uitspraak voor een politiecollege dat: ‘He was fascinated to notice the police had started not merely to say it, but to criticize those who refused to allow so manifest a fact to be stated… To use a crude but effective word, it is racial’, geven al een hint hoe deze identificatie tot stand zou komen. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, pp. 328-329) Enoch Powell was een vurig orator die op veel bijval kon rekenen. Hall spreek zelfs van Powellisme, als verwijzing naar hoe de crisis condenseerde rond ras en de muggingpaniek. (Procter, 2004, p. 84)
- 72 -
Besluit: de betekenis van het ‘muggingfenomeen’ volgens PTC In Reformism en Policing the Crisis (PTC) tonen Hall e.a. de politiek-ideologische evolutie van de Britse samenleving vanaf eind de jaren vijftig tot en met het jaar 1979. De analyse in Reformism richt zich vooral op veranderingen in de wetgeving (primaire criminaliseringsprocessen), in PTC wordt er gekeken naar de opkomst van een nieuwe (autoritaire) staatsvorm. De rode draad doorheen deze geschiedenis identificeren de auteurs als moral panic. In wat zij de moral panic cyclus noemen beschrijven zij hoe verscheidene morele panieken doorheen deze geschiedenis met elkaar interageren, en uiteindelijk culmineren in de
paniek rond het
straatcriminaliteitsfenomeen ‘mugging’. Dat een criminaliteitsfenomeen het summum van de paniek omtrent de ‘permissive society’ wordt, verklaren de auteurs aan de hand van de ‘geschiktheid’ van criminaliteit als politiek-ideologische mobilisator: het politioneel staatsapparaat is een dubbele autoriteit in dit veld. Ze definiëren het debat waarover ze zelf expert zijn. In wat Hall e.a. ‘de sociale productie van het nieuws’ noemen beschrijven zij ook waarom nieuws over criminaliteit heel goed in de markt van de media ligt. De auteurs beschrijven de ‘bedrijfsaspecten’ van de media. De interne organisatiecultuur en de professionele cultuur van journalisten, en hoe dit de productie van ‘het nieuws’ bepaalt. De auteurs verklaren ook dat ze de klassieke labellingbenadering willen overstijgen, en een meer historische invulling geven aan het begrip morele paniek. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 185-186) De auteurs integreren de morele paniektheorie in hun conjuncturele analyse. Om een dergelijke analsye te kunnen maken moeten ze structurele factoren als de economie, politieke ideologie, de staat en de wet in de analyse te betrekken. Hun analyse verloopt al volgt: het Wolfenden rapport van 1958 kwam tot stand naar aanleiding van moral
panic
omtrent prostitutie en
homoseksualiteit.
Dit
rapport
riep een soort
van
hervormingsdoctrine in het leven die zou aangehangen worden tot eind de jaren zestig. We hebben gezien dat de effectieve wetgevingshervormingen in dit kader een nogal paradoxaal resultaat hadden (velen leken emanciperend maar stonden tegelijkertijd voor een hardere repressie). Ondanks deze paradox werkten deze hervormingen de morele paniek omtrent de ‘permissive society’ verder in de
- 73 -
hand en eind de jaren zestig, het jaar 1966 om precies te zijn, sloeg de algemene stemming88 langzamerhand om in een verzuchting naar de terugkeer van een strengere moraal89. Politiekideologisch vond deze verzuchting aansluiting bij de law and order campagne waarmee de toenmalige conservatieve partij zich profileerde. Deze partij werd hiermee ook verkozen maar de maatregelen die zij stelde (de ‘Industrial Relations Bill’ met in het kielzog een hernieuwde ‘Conspiracy Law’) betekenden het inzetten van de wet in functie van economische conflicten. Het dreef de ‘crisis’ zodanig op de spits dat de regering na twee jaar verplicht verkiezingen moest uitschrijven. Labour werd opnieuw verkozen en bleef aan tot 1979. Ze probeerde opnieuw via sociaal democratische weg aan de crisis tegemoet te komen maar slaagde hier evenwel niet in. Dit leidde tot de uitputting en het verlies van legitimatie van de sociaal-democratische politieke ideologie. In het jaar 1972 ontstond er morele paniek rond ‘mugging’. De crisissituatie omtrent de permissive society was niet verholpen, integendeel, deze nieuwe paniek representeerde het ultieme doemscenario (niet meer veilig kunnen rondlopen in de eigen omgeving). In 1979 stemden de Britten massaal voor de conservatieve partij die zich profileerde met een autoritaire, neoliberale ideologie. Hall e.a. voorspelden via hun conjuncturele analyse de opkomst van een autoritaire staat aan de hand van de uitputting van de sociaal democratische politieke ideologie en het feit dat links geen alternatieven kon bedenken. Hun voorspelling was deze van een sociaal-democratie met fascistische eigenschappen (een politiek-ideologische normalistie van law and order). De fundamentele hertekening die het (achttien jaar durende) Thatcher tijdperk uiteindelijk voor Groot-Brittannië heeft betekend90, ook op economisch vlak, ging de verbeeldingskracht van de auteurs wellicht te boven. (Brown, 2008) De auteurs argumenteren dat de morele paniek rond ‘mugging’ een rol speelde in de aanloop naar de autoritaire staat en helemaal niet toevallig was. Ze zagen de crisis en het ontstaan van de autoritaire staat als een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van het kapitalisme. De auteurs ondersteunen hun stellingen aan de hand van de geschiedenis van de staatsapparaten politie en justitie. Lang voor de muggingpaniek vinden ze aanwijzingen die wijzen op een gefocust
88
Hall spreek van de ‘silent majority’ De permissive society werd vooral opgevat als het verlies van de traditionele waarden en normen. 90 Uitspraken van prime minister Thatcher als ‘there is no such thing as society’, samen met de evolutie van de werkloosheidscijfers in het VK, geven al een aanwijzing. 89
- 74 -
politieoptreden ten opzichte van mugging. Het zorgde voor een grotere aandacht en zichtbaarheid van dit straatcriminaliteitsfenomeen. De zichtbaarheid bestond uit het feit dat er meer muggers voor de rechtbank verschenen. Dit op een moment waar er, ook onder rechters, morele paniek bestond omtrent de ‘permissive society’. Justitie ging dus voort op het politioneel élan dat mugging inderdaad een serieus probleem aan het worden was. Het had als gevolg dat muggers zwaar gestraft werden (en dat de magistraten in kwestie dit ook motiveerden als noodzakelijk vanwege de toenmalige (negatieve) maatschappelijke evolutie). Hall e.a. besluiten omtrent deze staatsapparaten het volgende: ‘It is part of
the paradox that they also, advertently and inadvertently, amplify the deviancy that they seem so absolutely committed to controlling. This tends to suggest that, though they are crucial actors in the drama of the ‘moral panic’, they, too, are acting out a script which they do not write. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis, 1978, p. 52) Vervolgens pikte de media dit op, en berichtte ze erover, in eer en geweten, alsof het over een nieuwe, en samenlevingsbedreigende criminaliteitsepidemie ging. Zo bereikte moral panic de publieke fora. Er ontstond een publieke opinie die uiteindelijk op zijn beurt als bron van legitimatie werd gehanteerd door de ordehandhavingsdiensten en de politiek, in functie van een roep naar meer law and order in de samenleving. Zo was de cirkel rond (‘rhetorical closure’) en had moral panic zich in de collectieve verbeelding genesteld. Omtrent de rol van de media besluiten de auteurs met ‘In this moment –albeit
unwillingly, and trough their own ‘autonomous’ routes- have become effectively an apparatus of the control process itself – an ideological state apparatus. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, p. 76) De auteurs presenteren ook een ideologische analyse van de berichtgeving omtrent ‘mugging’ van augustus 1972 tot en met augustus 1973. Ze onderzoeken hiervoor het meredeel van de nationale en lokale kranten, zowel het voorpagina nieuws, de feature-artikelen, de editorialen en gepubliceerde lezersbrieven. Hall e.a. concludeerden dat eenzelfde ideologische structuur te herkennen viel in alle berichtgeving. Er moet hierbij benadrukt worden dat dit allemaal moet gezien worden als een spontaan proces. De politie handelde niet met voorbedachte rade, er waren geen rechters die opzettelijk opruiende commentaren lieten publiceren noch journalisten die met kwade bedoelingen bepaalde definities overnamen en andere aspecten van de zaak trachtten dood te zwijgen. Al de spontane interacties waaruit dit proces bestond waren eerder gebonden aan een ideologische dwangbuis. Deze
- 75 -
gemeenschappelijke ideologische inflectie was dan, naar de Marxistische ondertoon van Hall e.a. hun werken, deze van de heersende klasse.
Algemeen besluit Theoretische breuken rond de jaren zestig introduceerden de paradigma’s van het culturalisme en het structuralisme: nieuwe opvattingen omtrent de termen cultuur en structuur. Het cultuurbegrip werd ‘gedemocratiseerd’ en op deze wijze geherwaardeerd als studieobject. Een Marxistiche interpretatie van het structuurbegrip bood tegengewicht door te poneren dat de betekenis die voortkomt uit menselijke ervaring (wat door het culturalisme als uitgangspunt werd genomen) moet geïnterpreteerd worden naargelang de maatschappelijke structuren (economie, ideologie, etc.) waarin deze betekenis ‘kan plaatsvinden’. Dit structuralisme werd uiteindelijk te determinerend bevonden. Een uitweg uit de tegenstelling tussen beide paradigma’s werd gevonden bij Gramsci en zijn ideeëngoed rond hegemonie. Gramsci zei dat culturele betekenis in relatie met de maatschappelijke structuur moest gezien worden; maar dat anderzijds de structuren de culturen in rekening moesten hebben om te kunnen blijven voortbestaan (om dominant, hegemonisch te blijven). De maatschappelijke structuur is volgens hem niet houdbaar indien de structuren zich niet voortdurend legitimeren ten opzichte van de de mensen die hen bevolken. Deze mensen moeten hun ervaringen (hun cultuur) kunnen plaatsen (begrijpen, rechtvaardigen) binnen de structurele context waarin ze leven, enkel zo blijft cultuur rijmen met de structurele context waarin ze wordt uitgeoefend. Indien dit legitimatieproces niet kan plaatsvinden, zullen onbegrepen ervaringen tot verzet leiden. De onderdrukte klassen in de samenleving moeten hun cultuur (de ervaringen die ze opdoen) een plaats kunnen geven in de maatschappelijke structuur waarin ze leven91. Hegemonie is volgens Gramsci de situatie waarbij een dominante structuur door een verbond van klassen(fracties) als legitiem wordt aanvaard. (Gramsci, 2006) Volgens Gramsci vindt dit legitimatieproces plaats in de vorm van een stellingenoorlog92 . Indien men een bepaalde structuur hegemonisch wil maken en houden moet men bepalen wat er aan bod komt in de bestaande debatten en discussies in de maatschappij. De stellingen of posities die bij deze genomen
91
Of minstens over de mogelijkheid beschikken hun situtatie te nuanceren ten opzichte van de dominante structuur, cfr. de ‘negotiated position’ in Hall’s essay Encoding/Decoding (1973, 1980). 92 De oorlog om de dominante (ideologische) posities in de samenleving
- 76 -
worden moeten bepaald (gewonnen) worden. Op deze manier bepaalt men namelijk het spontane denkgedrag (het ‘gezond verstand’, common sense) van de inwoners van deze samenleving. De stellingenstrijd is eigenlijk een strijd om het gezond verstand (common sense) van de bevolking. Common sense is volgens Gramsci een belangrijk instrument in het bewerkstelligen van hegemonie. (Gramsci, 2006; Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978) Het concept van de stellingenoorlog maakt ook ruimte voor een meer genuanceerde visie op de functie van staatsapparaten. Waar deze voordien vanuit Marxistisch oogpunt slechts werden gezien als repressieve instrumenten van een heersende klasse (via de staat), kunnen zij nu een relatief-autonome bijdrage leveren aan het verspreiden van de dominante ideologie. Althusser introduceerde in deze context de notie van ‘ideological state apparatus’ als tegenhanger van de gebruikelijke Marxistische
‘repressive state apparatus’. (Althusser, 2006) Deze theoretische uitgangspunten koppelen Hall e.a. aan de labelling- en moral panic theorie. Waar deze theorieën zich tot dan toe vooral toespitsten op micro-sociale relaties willen Hall e.a. ze meer
historisch opvatten. Hall e.a. maken namelijk een conjuncturele analyse omtrent de betekenis van het ontstaan van morele paniek en het straatcriminaliteitsfenomeen ‘mugging’ in het jaar 1972. Om tot een omvattende analyse van de historische conjunctuur te komen waarin dit fenomeen zich voordoet betrekken de auteurs structurele contextfactoren zoals de economie en de politieke-ideologie in hun analyse. Ze concretiseren hun theoretische uitgangspunten aan de hand van een overzicht van de wetgevingshervormingen (de primaire criminaliseringsprocessen) alsook de rol van de staatsapparaten (politie, justitie en de media) die plaatsvinden binnen deze historische conjunctuur. Hall’s conclusie omtrent de betekenis van de reactie op mugging luidt als volgt: tot aan de vooravond van de jaren zeventig representeerden verschillende morele panieken telkens verschillende aspecten van de culturele veranderingen die Groot-Brittannië in de jaren vijftig en zestig onderging.93 In het jaar 1972 culmineerden al deze angsten en onzekerheden samen in het beeld van straatcriminaliteit. ‘Mugging’ werd het genoemd en het representeerde de teloorgang van de traditionele, respectabele Britse manier van leven. Niemand leek zeker te weten wat een mugging precies was (een overval met of zonder geweld of bedreiging, een gauwdiefstal etc.), er bestond geen wettelijke definitie van ‘mugging’.
93
Paniek omtrent de opkomst van jongerensubculturen, vrije liefde, druggebruik, immigratie etc.
- 77 -
Toch sprak iedereen over muggings en in de Britse collectieve verbeelding gebeurde het overal. De morele paniek hierover liep zodanig uit de hand dat een rechter zich op een bepaald moment genoodzaakt voelde, voor het algemeen belang, om een zestienjarige jongen te veroordelen tot twintig jaar opsluiting94. In functie van de conjuncturele analyse kijken de auteurs ook naar de structurele contextfactoren. Op economisch vlak schetsen ze de langzame maar constante teneergang van het Britse kapitalisme. Op politiek-ideologisch vlak beschrijven ze hoe de Britse sociale democratie tevergeefs een oplossing zocht om de verhoudingen tussen kapitaal en arbeid in de Britse samenleving met elkaar te verzoenen. Analoog aan deze politiek-economische crisis liep een cylcus van morele paniek omtrent de permissive
society. Het politiek-ideologische antwoord op de crisis uitte zich in de verkiezing van een conservatieve regering in het jaar 1970 die zich prolifereerde aan de hand van law and order. 95 Law and order kwam neer op het inzetten van de wet in het politiek-economische conflict.96 Deze nieuwe ideologie slaagde niet in haar opzet en de regering moest vervroegd aftreden. De sociaal-democratische weg werd vervolgens hervat wat tot een volledige uitputting van deze politieke ideologie leidde: de politiekeconomische situatie bleef ongewijzigd. (De morele paniek cyclus culmineerde ondertussen in het beeld van de allochtone criminele folkdevil.) In het jaar 1979 won de conservatieve partij opnieuw de verkiezingen met law and order als fundamenteel onderdeel van hun (neoliberale) politieke ideologie. Dit maal met succes want de conservatieve regeringen bleven achttien jaar lang het land besturen.
Hall e.a. maken op deze manier een conjuncturele analyse van de opkomst van een autoritaire staatvorm. Als we ons vervolgens de vraag stellen ‘in hoeverre deze werkwijze vandaag nog zinvol kan zijn voor het
bestuderen van criminele fenomenen?’ moeten we ons volgens mij eerst afvragen in hoeverre onze hedendaagse conjunctuur nog kan vergeleken worden met deze van Hall toen. Zoals ik zei in de algemene inleiding kan de denkoefening die volgt selectief eenzijdig overkomen. Er zullen zaken aangehaald worden die vanuit een ander perspectief zonder twijfel een andere betekenis kunnen krijgen. Ik wil daarom nogmaals benadrukken dat de doelstelling van deze thesis een reflectie is op de
94
Dit terwijl er in het Britse strafrecht een Act voorzien was die minderjarigen als bijzondere rechtssubjecten beschouwde; en hen dus niet aan het ‘volwassen’ strafrechts blootstelde. 95 Het opkomen van zowel de permissive society als de law and order ideologie documenteren ze uitgebreid aan de hand van wetgevingshervormingen in de jaren vijftig en zestig. Zie primaire criminaliseringsprocessen 96 Bijvoorbeeld door het criminaliseren van stakingen.
- 78 -
hedendaagse relevantie van een bepaalde wetenschappelijke inflectie, meer bepaald de theoretische en methodische uitgangspunten van de onderzochte studies. De grootste gemene deler in Hall’s analyse is de hegemoniale crisis van de kapitalistische staat. Laat ons dus ook hiermee beginnen: kunnen we vandaag nog spreken van een het bestaan van een vergelijkbare crisis? De ultieme manifestatie van de crisis was volgens Hall de opkomst van een autoritaire staat die de wet inschakelt om hegemonie te verzekeren. We kunnen dus hetzelfde referentiepunt nemen en kijken in hoeverre een dergelijke staat vandaag nog lijkt te bestaan. Het verhaal van overvolle gevangenissen klinkt ons bekend in de oren. Als Belg lezen we bijvoorbeeld in de krant hoe onze overheid een Nederlandse gevangenis afhuurt om er Belgische gedetineerden in onder te brengen en met de Marokkaanse overheid een akkoord sluit om Marokkanen die hier de wet overtreden hun straf te laten uitzitten in Marokko. Beiden zijn maatregelen om aan het overbevolkingsprobleem tegemoet te komen. Waar de meesten onder ons misschien minder goed van op de hoogte zijn is dat het Westers penaal systeem vandaag meer dan twee miljoen mensen in haar gevangenissen opsluit (Brown, 2008, p. 131) en dat een disproportioneel aantal van deze ‘gedetineerden’ van niet Westerse etnische origine zijn. (Wacquant, 2004) Anderzijds zagen we hoe Hall morele paniek in zijn analsye plaatst. Het hoogtepunt van de paniekcyclus condenseert zich in de criminele allochtone folk devil, die de destructie van de traditionele Westerse maatschappij representeert. Lijkt het niet plausibel dat deze rol vandaag door de terrorist wordt ingenomen? Rothe en Muzatti (2004) concludeerden bij hun analyse van recente wetgeving en veiligheidsmaatregelen in de VSA dat de ontwikkeling van het ‘homeland security’ beleid met bijhorende
‘US Patriot Act’ in de nasleep van 9/11 gebaat was bij het onnodig zaaien van angst en morele paniek. (Deze Patriot Act kan op vlak van zijn instrumentele functie volgens mij vergeleken worden met de toenmalige Britse ‘Conspiracy Law’.) Volgens Mythen en Walklate (2006) zouden ook de Europese regeringen opzettelijke paniek hebben gezaaid na de aanslagen in Madrid in 2004 en in Londen in 2005. Dit om de bevolking ‘vertrouwd’ te maken met het risico van de terroristische dreiging. Ze voegen hier aan toe dat de representatie van ‘de terrorist’ vaak een etnische simplificering betrof met alle gevolgen van dien omtrent beeldvorming. Een onbetwistbaar bewijs van hoe deze nieuwe folk devil via de wet wordt aangepakt lijken mij de beruchte gevangenissen van Guantanamo Bay en Abu Graib. Ik wil hierbij opmerken dat deze stellingen geen negatie van de gruwelijke realiteit van terrorisme in zich dragen en het zeker niet zo moet gezien worden. Dit werd de auteurs van PTC ook vaak verweten - 79 -
namelijk dat ze de realiteit van straatcriminaliteit ontkenden door te stellen dat het louter om een ideologisch construct ging97. Dit is volgens mij een te enge interpretatie van het verhaal dat PTC vertelt en eventueel een te grote fixatie op het laatste (etnografisch en politiek geïnspireerd) stuk. Een andere wet die volgens Hall e.a. gezien kan worden in lijn met de ideologische aanloop naar een autoritaire staat die law and order moet herstellen in de samenleving is de vermelde ‘Emergency Powers
Act’ die inmenging van het Britse leger in Noord-Ierland legaliseerde. Het Britse volk was bang voor de bedreiging van hun superieure soevereiniteit en traditionele manier van leven. Dit doet mij toch wederom denken aan hoe de Amerikaanse overheid publieke aanhang vond om in 2001 Afghanistan binnen te vallen. Zonder de analogie te ver te willen doortrekken lijkt de Amerikaanse invasie in Irak goedgekeurd door de Amerikaanse bevolking vanwege het discours omtrent de ‘war on terror’ dat inspeelt op angsten en paniek omtrent het behoud van de traditionele manier van leven. Een ander kenmerk van de hegemoniale crisis is volgens Hall het politiek populisme rond het identiteitsvraagstuk. In de aanloop naar de jaren zeventig werd Groot-Brittannië meegesleurd in de vraag over wat het nog kan (of liever moet) betekenen om Engelsman/Brit te zijn. Via de semiotiek zagen we hoe betekenis gemaakt wordt via een perceptie van verschil.98 Het antwoord op dit identiteitsvraagstuk werd dus vooral gegeven aan de hand van de verschillen tussen Britten en ‘anderen’. Mij lijkt het dat dertig jaar later een dergelijk populisme in de politiek ver van verdwenen is. Kijk maar hoe politici vandaag teren op nationalistische politiek (Vlaanderen is hier jammergenoeg een goed voorbeeld van) of hoe er paniek wordt gecreeërd over de mislukking van de multiculturele samenleving99 en immigratie in het algemeen. De situatie in Groot-Brittannië, waar na 18 jaar de conservatieve regering werd vervangen door ‘New Labour’, lijkt ook weinig veranderd. Hall verwijst naar deze partij als een neoliberale sociaal- democratische partij, doelend op hoe New Labour slechts kon voortbouwen op het neoliberaal élan dat sinds het Thatcherisme de Britse politiek beheerst. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 37) New Labour wordt omschreven als ‘true believers’ van de law and order ideologie zoals gevalideerd onder het Thatcherisme (Clarke, 2008, p. 127), Hall sprak in een gelijknamig essay (1998) ook over the great moving nowhere show waarmee hij allusie maakt op het feit dat New Labour blijkbaar slechts het electoraat van de conservatieve partij
97
Vooral het links-realisme maakt zich hierover zorgen. Zie semiologie & semiotiek: cultuur als taal 99 De recente uitspraken van enkele Europese staatshoofden hierover zijn daarom volgens mij bijzonder onfortuinelijk. 98
- 80 -
wou overnemen in plaats van na te denken over een nieuwe linkse politiek voor nieuwe tijden100. Analoog hieraan was er in België van 1999 tot 2007 een ‘paarse’ regering aan de macht. Deze combinatie van liberalen en socialisten is op politiek-ideologisch vlak uitgedraaid in een volledig verlies van legitimiteit voor politiek links. (Hebberecht, De verpaarsing van de criminaliteitsbestrijding in België. Kritische opstellen over misdaad en misdaadbestrijding in de laatmoderniteit, 2008) Als je deze voorbeelden in overweging neemt lijkt het aannemelijk dat de autoritaire staat nog steeds bestaat. Hedendaagse begrippen101 en studies als Garland’s Culture of Control (2001), Lea’s Crime and
Modernity (2002) of Hallsworth’s Governing true crime (2007) bevestigen dit ook. We leven in andere tijden. De staat is veranderd alsook de culturen en structuren en de verhoudingen tussen deze. Ook de theorieën en theoretische begrippen omtrent al deze sociale verschijnselen zullen moeten worden herbekeken. Zo is de media en het publiek intussen al in dergelijke mate veranderd102 (respectievelijk gedemocratiseerd/ geheterogeniseerd en geëmancipeerd) dat men Hall’s concept van de primaire definities moet herbekijken.103 (McLaughlin, 2008, p. 152) Deze ontwikkelingen doen ook het theoretische concept van morele paniek trillen op haar grondvesten (McRobbie & Thornton, 1995; Garland, 2008), ook Cohen zelf schreef in de tweede heruitgave van zijn Folk Devils and Moral Panics (2002) een voorwoord ‘on moral panic’ waarin hij het concept van morele paniek actualiseert en nuanceert. Ook de hedendaagse fase van de moderniteit moet in overweging genomen worden, of deze nu post-, laat-, reflexieve of vloeibare moderniteit wordt genoemd. Dit pleit volgens mij allemaal voor de werkwijze waar Hall op aandringt, namelijk de methode van de
conjuncturele analyse en het hierin functionerende concept van articulatie. Zeker in tijden waarin een dergelijke ruime interdisciplinaire studie vaak institutioneel ontmoedigd wordt en sociale wetenschappers meer en meer voor een ‘epochal analysis’104 lijken te opteren. (Clarke, 2008, p. 125)
100
Dit pleit voor een nieuwe linkse politieke oriëntatie stond ook aan de basis van de nieuw linkse beweging, meer dan vijftig jaar geleden. 101 Bijvoorbeeld Bauman’s ‘vloeibare moderniteit’ waarin de staat zich enkel nog weet te legitimeren via een (on)veiligheidspolitiek doordat alle andere domeinen waar ze vroeger stelling in nam (economie, ideologie, cultuur etc.) vloeibaar zijn geworden en niet meer te beïnvloeden,noch vast te houden zijn. (Hall, De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies, 1991) 102 De komst van internet is hierin prominent. De rol van sociale netwerksites in de Arabische omwenteling is hier een onbetwistbaar bewijs van. 103 Zie de media als secundair criminaliseringsproces 104 Een analysemethode die het begin of het einde van een ‘tijdperk’ verkondigen.Dergelijke studies kondigen vaak met veel bravoure stellingen als ‘het einde van de ideologie’ of ‘het aanbreken van postmodernisme’ of ‘de
- 81 -
Daarom wil ik besluiten dat indien we als kritische criminologen deze werkwijze in ere houden, we ten minste kunnen zeggen dat we “together with other cultural workers- because these fields are central to
all observers of society-“ (Ferrell, 2006, p. 275) een waardevolle poging ondernemen om de maatschappelijke fenomenen die ons aanbelangen te onderzoeken.
geboorte van de globalisatie’. Er wordt gespecifieerd op een historische ‘overgangsperiode’ in de geschiedenis in plaats van op een historisch proces.
- 82 -
Bibliografie
Althusser, L. (2006). Ideology and Ideological State Apparatuses (Notes toward an Investigation). In A. Sharma, & A. Gupta, The Antropology of the State: a reader (pp. 86-111). Oxford: Blackwell Publishing ltd.
BBC
Documentaries.
(n.d.).
Retrieved
05
14,
2011,
from
http://www.bbc.co.uk/worldservice/documentaries/2009/07/090721_caribbean_voices_1.shtm l Boekhout van Solinge, T. (2008). De bestrijding van de cannabisteelt in Nederland in historisch perspectief. In T. Decorte, Cannabisteelt in de lage landen Perspectieven op de cannabismarkt in
België en Nederland (pp. 140-159). Leuven: Acco. Brown, M. (2008). 'Aftermath: Living with the crisis': From PTC to Governing Through Crime. Crime
Media Culture, 131-136. Clarke, J. (2008). Still Policing the Crisis? Crime Media Culture, 123-129. Cohen, S. (1972). Folk Devils and Moral Panics. Londen: Routledge. Cowling, M. (2008). Marxism and Criminological Theory A Critique and a Tookit. Hampshire: Palgrave Macmillan. Ferrell, J. (2006). 'The Aesthetics of Cultural Criminology'. In B. A. Arrigo, & C. R. Williams, Philosophy,
crime and criminology (pp. 257-278). Urbana: University of Illinois Press. Garland, D. (2008). On the concept of moral panic. Crime, Media, Culture, 9-30. Gramsci, A. (2006). State and Civil Society. In A. Sharma, & A. Gupta, The Anthropolgy of the state: a
reader (pp. 71-86). Oxford: Blackwell Publishing ltd. Grossberg, L. (1996). History, politics and postmodernism: Stuart Hall and cultural studies. In S. Hall, D. Morley, & K.-H. Chen, Stuart Hall: critical dialogues in cultural studies (pp. 151-174). Londen: Routledge. - 83 -
Hall, S. (1980). 'Cultural studies and the centre: some problematics and problems'. Culture, Media,
Language, 15-47. Hall, S. (1980). 'Encoding/Decoding'. Culture, Media, Language: working papers in cultural studies 1972-
79, 128-139. Hall, S. (1980). Reformism and the legislation of consent. Permissiveness and Control: The fate of the
sixties legislation (pp. 1-43). Londen: National Deviancy Conference. Hall, S. (1991). 'Culturele studies': twee paradigma's. In I. Ang, A. Ramdas, & H. Galesloot, Stuart Hall Het
minimale zelf en andere opstellen (pp. 43-62). Amsterdam: Sua. Hall, S. (1991). De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies. In I. Ang, A. Ramdas, & H. Galesloot, Stuart Hall Het minimale zelf en andere opstellen (pp. 63-103). Amsterdam: SUA. Hall, S. (1991). De herontdekking van ideologie. De terugkeer van het verdrongene in mediastudies. In I. Ang, A. Ramdas, & H. Galesloot, Stuart Hall Het minimale zelf en andere opstellen (pp. 63-103). Amsterdam: Sua. Hall, S. (1991). Het minimale zelf. In I. Ang, A. Ramdas, & H. Galesloot, Stuart Hall Het minimale zelf en
andere opstellen (pp. 195-200). Amsterdam: SUA. Hall, S. (1991). Nieuwe Etniciteiten. In I. Ang, A. Ramdas, & H. Galesloot, Stuart Hall Het minimale zelf en
andere opstellen (pp. 171-181). Amsterdam: Sua. Hall, S. (1991). Over postmodernisme en articulatie. Een interview met Stuart Hall. In I. Ang, A. Ramdas, & H. Galesloot, Stuart Hall Het minimale zelf en andere opstellen. (pp. 19-43). Amsterdam: SUA. Hall, S. (1991). Populaire democratie versus autoritair populisme. Twee manieren om democratie serieus te nemen. In I. Ang, A. Ramdas, & H. Galesloot, Stuart Hall Het minimale zelf en andere
opstellen (pp. 103-126). Amsterdam: SUA. Hall, S. (1997). Race, the floating signifier. Northampton: Media Education Foundation. Hall, S. (1997). Representation and the media. Northampton: Media Education Foundation.
- 84 -
Hall, S. (2006). Notes on Deconstructing the Popular. In J. Storey, Cultural Theory and Popular Culture: a
reader (pp. 477-488). Essex: Pearson Education Limited. Hall, S. (2006). The Origins of Cultural Studies. Northampton: Media Education Foundation. Hall, S. (2009, february 15). Personally speaking A long conversation with Stuart Hall. (J. Maya, Interviewer) Northampton: Media Education Foundation. Hall, S. (2010). 'The "first" New Left: Life and times'. New Left Review, 177-196. Hall, S., Critcher, C., Jefferson, T., Clarke, J., & Roberts, B. (1978). Policing the Crisis. Londen: Procter&Gamble. Hall, S., Critcher, C., Jefferson, T., Clarke, J., & Roberts, B. (1978). Policing the Crisis Mugging, the State
and Law and Order. Londen: Palgrave Macmillan. Hallsworth, S. (2008). Street crime: Interpretation and legacy in Policing the Crisis. Crime Media Culture, 137-143. Hebberecht, P. (2002). Criminologie in actie : handboek criminologisch onderzoek . Brussel: Politeia. Hebberecht, P. (2008). De verpaarsing van de criminaliteitsbestrijding in België. Kritische opstellen over
misdaad en misdaadbestrijding in de laatmoderniteit. Brussel: VUB Press. Hebberecht, P., & Ponsaers, P. (1999). Vliegen zonder vleugels, wetenschap zonder theorie. Panopticon. Hoare, Q., & Smith, G. (1999). Classics in Politics: Antonio Gramsci. Selection from the prison notebooks
of Antonio Gramsci Volume 1. Londen: The electric book company ltd. Jefferson, T. (2008). Policing the crisis revisited: The state, masculinity, fear of crime and racism. Crime
Media Culture, 113-121. Kivisto, P. (2004). Key Ideas in Sociology. Londen: Pine Forge Press. Lippens, R. (1998). Grenze/n/loze kriminologie. Gent: Academia Press. McLaughlin, E. (2008). Hitting the panic button: policing/'mugging'/media/crisis. Crime Media Culture, 145-154.
- 85 -
McRobbie, A., & Thornton, S. L. (1995). Rethinking 'Moral Panic' for Multi-Mediated Social Worlds. The
British journal of Sociology, 559-574. McWilliams, W., & Piotrowski, H. (2005). The world since 1945. Boulder: Lynne Rienner Publishers, Inc. Procter, J. (2004). Stuart Hall. Londen: Routledge. Ramdas, A. (1991). Inleiding. In S. Hall, Stuart Hall Het minimale zelf en andere opstellen (pp. 7-18). Amsterdam: Sua. Saussure, F. d., & Riedlinger, A. (1986). Course in General linguistics. Londen: Open Cours Publishing Company. Stenson, K., & Cowell, D. (1991). The Theoretical and Political Priorities of Critical Criminology. In P. Scraton, & K. Chadwick, The politics of crime control (pp. 161-185). Middlesex: SAGE Publications ltd. Teurlings, J. (2002). In stukken en brokken: de invloed van Foucault op cultural studies. Tijdschrift voor
sociologie, 261-280. Townson,
D.
(1999
).
Blackwell
Reference
Online.
Retrieved
05
04,
2011,
from
http://www.blackwellreference.com/public/tocnode?id=g9780631209379_chunk_g9780631209 3793_ss1-42 Van de Meersche, P. (2008). Internationale politiek Deel 1: 1815-1945. Leuven: acco. Wacquant, L. (2004). Straf de armen. Het nieuwe beleid van sociale onzekerheid. Berchem: EPO.
- 86 -
Bijlage één In deze bijlage heb ik een aantal fragmenten overgenomen uit het werk van Ronny Lippens
grenze/n/loze kriminologie (1998) om de in de inleiding vermelde metafoor van het rhizomisch complex te verduidelijken. “Een ‘rhizome’ is, letterlijk, een biologische structuur, een ondergrondse vertakking van wortelstokken, in
elkaar overlopend, elkaar kruisend, in en uit elkaar lopend, uitsplitsend op de éne plaats, in elkaar vloeiend op een andere plaats, knollen vormend op de éne plaats, en chaotisch uitrafelend op een andere plaats. Het is een komplex netwerk van wortelachtige strukturen die zichzelf reproduceren, voortwoekeren, afscheuren en uitstulpen op de ene plaats, inhakend op een andere plaats. Dergelijke strukturen verschillen daarom grondig van hetgeen we als échte wortelstrukturen kennen, dit wil zeggen, de vrij koherente, kompakte strukturen, die min of meer voorspelbare effekten produceren; de vertrouwde strukturen dus, waarvan het begin kan aangewezen worden, en waarvan het einde,en het ultieme effekt,getraceerd kan worden. Rhizomische strukturen hebben geen aanwijsbaar begin, noch aanwijsbaar einde... “ (Lippens, 1998, p. 38) “Een rhizomische tekst of praktijk (een tekst is tevens een praktijk, en een praktijk kan gelezen worden als een tekst, is een tekst), en dat is élke tekst of praktijk, kan dus nooit pretenderen het Absolute te hebben gerepresenteerd. Elke tekst of praktijk is slechts een rhizomisch effekt, een flits zoals hierboven reeds werd betoogd, een on-essentie, een onaflijnbare en onbegrensbare kluster van onontwarbare en ontraceerbare energieën. Elke tekst of praktijk kan dus onmogllijk –om dezelfde metaforische taal te kontinureren- ontologisch wortel schieten, standvastigheid verwerven, wortelen kortom. Elke tekst of praktijk die pretendeert essentiële objeckten te fixeren spreekt zich dus in Absolute zin uit, en ver-drukt het Andere, dat in de ‘absences’ van de gepresenteerde fixaties onzichtbaar is gemaakt en dat wordt verdoezeld als de energetische bronnen waaruit de gefixeerde ‘présences’ hebben geput. (Lippens, 1998, p. 41)
- 87 -
Bijlage twee Waar voordien het belang van teksten als ‘Culture and Society’ (1958), The Long Revolution (1961)en The
Making of the English Working Class’(1963) van E.P. Thompson en R. Williams vermeld werden wil ik er nu verder op in gaan. Deze werken waren pogingen om het cultuurbegrip meer theoretisch te maken, wat in de praktijk neerkwam op het democratischer maken van het cultuurbegrip: cultuur te beginnen zien als een sociaal-antropologisch iets in plaats van als ‘het beste dat er gedacht en gezegd is in de wereld’, de grootste intellectuele verwezenlijking van de mens en dus een zeer beperkt sociaal verschijnsel. Het gaat over loslaten van cultuur met een hoofdletter ‘C’, het idee van kunst met de grote ‘K’. Sinds de jaren dertig legden schrijvers als F.R. Leavis, T.S. Eliot en M. Arnold al een verband tussen literatuurwetenschap en cultuurkritiek. Cultuur zou als literatuur ‘gelezen’ kunnen worden en de erin weerspiegelde waarden zouden de verwerkelijking van historische ontwikkeling aantonen. (Hall, 'Culturele studies': twee paradigma's, 1991, pp. 52-53) Deze auteurs hielden wel aan bij het verwerpen van populaire cultuur als een relevant object voor maatschappijkritiek. Deze ‘nieuwe verschijnselen van een industriële maatschappij met de kenmerken van massaproductie’ betekenden voor hen eerder anarchie en een ontwrichting van de toenmalige waarden en normen.105 Zij maakten deel uit van de ‘culture and civilisation’ traditie, een meer conservatieve kritiek van rond de eeuwwisselling waarbij men cultuur enkel zag in de meest creatieve en bewonderingswaardige creaties, de hoogste menselijke verwezenlijkingen vanuit een bepaald maatschappijbeeld (Hall, 'Cultural studies and the centre: some problematics and problems', 1980, pp. 18-19). (Procter, 2004, p. 38) Het is dus met de komst van de teksten van Hoggart en Williams dat er een cultuurdefinitie ontstaat die cultuur als iets beschouwt dat iedereen aangaat, en dus niet alleen de schepping is van enkele verheven creatievelingen. Iedereen bedrijft cultuur, van de armzaligste boer tot de machtigste farao. (Dit is trouwens precies de opvatting van waaruit Hall samen met Whannel in The Popular Arts populaire cultuur analyseerde; deze zelfde opvattingen gaven ook aanleiding tot het nieuw-linkse gedachtegoed.) The Uses of Literacy (1957) van Richard Hoggart ging over de veranderingen van het Britse klassebewustzijn door de recente culturele vernieuwingen. (Hall, Personally speaking A long conversation with Stuart Hall, 2009, p. 23) Hij probeerde de nieuwe patronen in de cultuur van de arbeidersklasse te lezen, om de erin belichaamde
105
Waar titels als ‘Culture and Anarchy’ of ‘Mass Civilization and Minority Culture’ van respectievelijk Arnold en Leavis, blijk van geven.
- 88 -
waarden en betekenissen uit af te leiden. Alsof cultuur een tekst was, alsof men Anna Karenina zou lezen om de samenlevingsstructuur van het 19de eeuwse Rusland eruit af te leiden. In The Long
Revolution, (Williams’ tweede boek), pleit de auteur bijvoorbeeld voor een nieuw theoretisch kader omtrent het bestuderen van het cultuur- en samenlevingsvraagstuk, daar hij de opzet die hij voor zijn vraagstelling in gedachten had niet kon rijmen met het bestaand paradigma dat deze debatten beheerste. (Hall, 'Culturele studies': twee paradigma's, 1991, p. 44) De werken van deze drie auteurs betekenden dus een fundamentele breuk met de gaande debatten omtrent cultuur, of zoals Hall het verwoordt: “They form the ‘caesura’ out of which - among others - ‘cultural studies’ emerged”. (Hall, 'Culturele studies': twee paradigma's, 1991, p. 44)
- 89 -
Bijlage drie. Toepassing van de Gramsciaans gearticuleerde structuralismen in mediastudies: Encoding/Decoding Encoding/decoding was een essay dat Hall eerst uitgaf in 1973, een herwerkte versie volgde in 1980. Velen aanzien dit essay als de ingang van de structuralismen in mediastudies. (Procter, 2004, p. 57) Aanleiding van het essay was een kritiek op de toen gangbare mass communication research. In het essay gaat Hall in tegen de drie fundamentele stellingen waarop dit onderzoek gebaseerd was: eén, dat de zender altijd zijn boodschap kan laten overkomen zoals hij dit bedoeld heeft; twee, dat de boodschap openlijk wordt overgebracht naar de zender zonder beïnvloeding van betekenis; en drie, dat de ontvanger passief is en de betekenis van de boodschap aanneemt zoals dit bedoeld is. Hij zet hier tegenover dat eén, de zender nooit volledig de volle betekenis van zijn boodschap kan inbrengen daar hij die moet aanpassen aan de taal die hij gebruikt; twee, het gebruikte medium de boodschap zeker niet ‘open’ en ‘neutraal’ overbrengt; en drie, dat de ontvanger niet zomaar passief aanvaardt wat hij voorgeschoteld krijgt, maar actief interpreteert vanuit zijn eigen referentiekaders. Hall spreekt van een niet te omzeilen lack of fit tussen zender en ontvanger in het communicatieproces. (Hall, 'Encoding/Decoding', 1980, p. 131) Een ingebouwd hiaat tussen het zenden van een boodschap en het ontvangen van deze boodschap door verschillende momenten van beïnvloeding tijdens dit proces. Hij komt er toe een alternatief model van communicatie voor te stellen, gebaseerd op Marx’s theory of
commodity production. (Hall, 'Encoding/Decoding', 1980, p. 128) Waar bij mass communication research communicatie als een lineair proces werd voorgesteld waarbij het eindigt met de ontvanger, wordt het in dit model als circulair gezien. Een overschakeling op een Marxistische woordenschat maakt dit mogelijk: de zender wordt gezien als producent en de ontvanger als consument. Hierbij wordt de passieve ontvanger een actieve consument, die op zijn beurt opnieuw de productie bepaalt. (Procter, 2004, pp. 61-62) Hall stelt hier dus een proces van gearticuleerde106 communicatie voor, een circulair proces van betekenisbeïnvloeding via de verhouding tussen de productie en de consumptie in het communicatieproces tussen zender en ontvanger. (Hall, 'Encoding/Decoding', 1980, pp. 129-130) Hall
106
Gearticuleerd in die zin dat de betekenis telkens opnieuw gevormd wordt door verschillende invloeden die op dat moment spelen. Dit is natuurlijk eigen aan een circulair proces dat vooruitgaat in de tijd: de beginomstandigheden wijzigen voordat de nieuwe cyclus aanvangt.
- 90 -
argumenteert dat het moment van encoding (waarop de zender de betekenis in de booschap brengt) en het moment van decoding (waarop de betekenis aankomt en ‘gelezen’ wordt door de ontvanger) relatief autonoom en overgedetermineerd zijn. Via deze structuralismen kan Hall de analogie met het taalparadigma maken. De betekenis van een sign (hier dus de boodschap) is open voor verschillende invloeden, is multi-accentuaal. De betekenis is niet vaststaand. Hall maakt hier ook de (meer taalgerelateerde) vergelijking met de noties van denotatie en connotatie zoals Barthes deze gebruikte. Deze zag denotatie als de verwijzing naar de natuurlijke betekenis van een linguïstische sign. Connotatie daarentegen slaat op de geassocieerde betekenis van een signifier, de betekenis die er ideologisch in geïnvesteerd is en met andere woorden niet vast staat. Barthes concludeerde dat het moment van connotatie het voornaamste toneel van ideologische strijd is. (Hall, 'Encoding/Decoding', 1980, p. 134) Deze vergelijking impliceert dat het moment van decoding, ook het moment (als connotatie) waarop betekenis aan het symbool wordt toegevoegd door de ontvanger, het belangrijkste moment is voor de stellingenoorlog107. Op dit moment wordt de betekenis gecreeërd, door ieder op zijn eigen manier geïnterpreteerd op basis van individuele kenmerken als sociaal-economische positie en cultuur. Voor Hall is het moment van decoding dan ook een van de belangrijkste momenten van betekenisgeving in het hele proces. (Procter, 2004, p. 65) Het is hier dat een ene zienswijze (interpretatie van, positie in, standpunt over het gepresenteerde materiaal) dominantie verwerft over een andere. Maar indien er meerdere interpretatiemogelijkheden (moeten) bestaan, hoe zal men dan degene die men als dominant wil construeren bevoordelen ten opzichten van de andere? Een antwoord op deze vraag maakt Hall aan de hand van de vergelijking tussen de concepten polysemisch en pluralistisch. Het verschil tussen de twee komt erop neer dat polysemie je te kiezen geeft uit meerdere interpretatiemogelijkheden van eenzelfde discours (verschillende connotaties van eenzelfde denotatie), terwijl pluralisme simpelweg handelt over verschillende discoursen en betekenisobjecten. (Procter, 2004, pp. 66-67) Hall elaboreert dat onze media polysemisch functioneert en dat het aanbod op de koop toe helemaal niet gelijkwaardig is. Hij abstraheert in
Encoding/Decoding de verschillende
interpretatiemogelijkheden bij het decoderen als een continuum dat loopt van ‘the dominant-
hegemonic position’ over ‘the negotiated position’ naar ‘the oppositional postion’. (Hall, 'Encoding/Decoding', 1980, pp. 136-138) De eerste positie houdt in dat de via de ideologische structurering van het discours gesuggereerde betekenis ongecontesteerd wordt aangenomen. De
107
De oorlog om ideologische posities.
- 91 -
tweede positie betekent het aannemen van de dominante ideologie en deze te relativeren tegenover de eigen situatie en de derde positie is een lijnrecht tegenovergestelde lezing van de gepresenteerde betekenissen.108 De strijd om de posities, de stellingoorlog, concretiseert zich volgens Hall in de poging om de dominantie van een bepaalde positie op het moment van decoding waar te maken. Het medium brengt haar boodschappen op een zodanige manier dat de ene interpretatiemogelijkheid aannemelijker wordt dan de andere. Aangezien de ontvanger en dus het moment van decoding overgedetermineerd en relatief autonoom is, is er blijvend ideologisch werk nodig om een bepaalde interpretatie natuurlijker, denotatiever, te doen lijken dan een andere. Hall duidt deze gesuggereerde interpretatieve positie aan met de term preferred meanings. (Hall, 'Encoding/Decoding', 1980, p. 134) Preferred meanings werken volgens Hall in grote mate via common sense. Gramsci zag common sense als de situatie waarin een bepaalde zienswijze zodanig eigen gemaakt is dat ze als spontaan overkomt en zo als een zeer belangrijk middel in de strijd der stellingen. (Procter, 2004, p. 67) Volgens Hall krijgen mediaboodschappen deze ‘status’ dankzij hun hoog doordringbaarheidsgehalte in de samenleving. Hall doelt hier op de situatie waarbij mensen vandaag constant met beelden worden bestookt. Hall zegt dus dat de preferred meanings, waarin geïnvesteerd wordt door de dominante culturele orde, gedragen worden door de common sense opvattingen van het publiek, die op zich gesocialiseerd worden door media die beheerst worden door een discours dat ideologisch gevormd is door deze dominante culturele orde. Een circulair proces van communicatie en beïnvloeding dus. De theoretische elaboratie in Encoding/Decoding toont trouwens opnieuw het uitgangspunt van articulatie aan waarop Hall steeds wil aandringen. Je moet altijd alles zien als een uitkomst van de articulatie van de contextfactoren van waaruit het voortkomt.
108
Hall gebruikt ter illustratie de volgende voorbeelden: de negotional reading kan je zien als wanneer een arbeider wel aanneemt dat iedereen zich wat zou moeten ontzeggen in functie van het ‘nationaal (economische) belang’ maar de dag nadien toch gaat staken voor het behoud van verkregen rechten. Een oppositional reading zou de ideologische stelling van ‘nationaal belang’ an sich niet aannemen en afdoen als propaganda van de machtige klassen.
- 92 -
Bijlage vier Thus, for example, a society based on private capital and free labour in the economic sphere requires
juridical relations of private property and the contract. Hence it requires a legal code in which these relations are institutionalized; a legal ideology in which these economic motives can assume the form of ‘juridical motives’; a juridical apparatus which can give the economic relation a legal expression and sanction. So far as the capitalist production is concerned, what matters is the exchange of capital against labour power and the extraction of the surplus. But this labour power has to be physically reproduced. New generations of workers must take the place of old or dead ones; the worker must return refreshed sufficiently each day to labour productively again. The site of this side of the physical and cultural reproduction of labour power – on which economic production depends – is not within production, but (through the instrument of the ‘living wage’) actually performed within the sphere of consumption of the family and thus in part through the sexual division of labour. Labour power has also to be reproduced at the level of knowledge and skills, which the advancing technical division of labour in capitalist production requires. Increasingly, this ‘task’ is performed, not within production, but through the distinct sphere of the education system – over which, progressively, as a separate apparatus, the capitalist state increasingly takes command. Labour must also bet tutored to ‘the rules of morality, civic and professional conscience, which actually means rules of respect for the social-technical division of labour and ultimately the rules of order established by class domination. This ‘task’ of ideological conformity is, increasingly, the work of the cultural apparatuses – over which, again, the state comes to exert an increasing organizational sway. Hence, even in a social system formation over-determined by the laws of motion of capitalist production, the conditions for that production – or what has come to be called social reproduction – are often sustained in the apparently ‘unproductive’ spheres of civil society and the state; and in so far as the classes, fundamentally constituted in the productive relation, also contend over this process of ‘social reproduction’, the class struggle is present in all the domains of civil society and the state. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis Mugging, the State and Law and Order, 1978, pp. 201-202)
- 93 -
Bijlage vijf Eerst en vooral leggen Hall e.a. opnieuw nadruk op het belang van een conjunctureel perspectief, omtrent de positie van immigranten in de Britse samenleving. Eerst situeren ze deze groep als een klassefractie, ze maken deel uit van de Britse werkende klasse, en maakt vooral de werkloze fractie van deze werkende klassen uit. We hebben gezien dat de geschiedenis van het Brits proletariaat in een notendop neerkomt op: het inzetten van ‘classlessness’ na de oorlog dankzij de economische boom met het hierbij horende consumentisme, een hieraan parrallelle uitbreiding van deze klasse door de naoorlogse nood aan gastarbeid, de inzet van de recessie in de jaren zestig waardoor de klassieke klassenstrijd (tussen arbeid en kapitaal) terug prominenter wordt en er een perceptie van crisis ontstaat. Vanaf het begin jaren zeventig, 1972 om precies te zijn, wordt deze crisis gerepresenteerd aan de hand van het (raciaal) criminaliteitsvraagstuk en wordt er op gereageerd via de moral panic. Eerst maken ze de vergelijking met het klassieke Marxistisch concept van het lompenproletariaat. Ze verwerpen het vanwege historische redenen. Marx sprak vanuit de context van een agrarisch kapitalisme terwijl we vandaag in tijden van een globaliserend monopolie kapitalisme wonen. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis, 1978, p. 365) De lompen hadden volgens Marx ook geen enkele ‘historical mission’, ze parasiteerden slechts op het bestaande systeem met als enige ambitie hun eigen situatie te verbeteren. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis, 1978, p. 364) Marx schreef in ‘Kapitaal’ wel over de eventuele functie van een onproductieve groep in de arbeidersklasse, een soort reserve army of labour. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis, 1978, pp. 367-369) Hiermee komen we bij Lenin die wel nadacht vanuit de context van een (opkomend) monopolie kapitalisme109. Volgens Lenin zou deze laatste fase van het kapitalisme noodzakelijkerwijs een werkloze fractie binnenin de werkende klassen moeten hebben. Een restgroep bij de staartdeling volgens de logica van het kapitaal, en groep die wanneer het goed gaat als goedkope
109
Hij noemde deze volgens hem laatste en hoogste fase van het kapitalisme het imperialisme (nu zou men het misschien eerder globalisering noemen) en veel van wat hij voorspelde blijkt werkelijkheid te zijn geworden. Hij sprak over het verloren gaan van concurrentie en het monopoliseren van de markt, het verdiepen van de overproductie-onderconsumptie crisis en ontstaan van internationale kapitalen die intercontinentale concurrentie zou aanwakkeren en hiermee internationale conflicten en zo wereldoorlogen. De impact die hij inschatte voor de lagere klassen zat ook nogal goed: absolute armoede voor de structureel verwaarloosde lagere klassen, met name bepaalde klassefracties in de westerse landen (samen met miljoenen gedetineerden), structureel gedepriveerde steden in de derde wereld (deze konden volgens hem ook gezien worden als reserve leger), etc.
- 94 -
arbeidskracht kan ingezet worden en wanneer het slecht gaat politiek aanvaard kan afgedankt worden. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis, 1978, pp. 367-377) Vervolgens bekijken de auteurs de historische invulling van deze restgroep en komen zo tot de vergelijking van de positie van vrouwen en zwarten doorheen de geschiedenis. Bij de vergelijking stellen de auteurs zich eigenlijk de vraag naar de structures of secondariness, die volgens hen aan deze groepen opgelegd worden. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis, 1978, p. 346) Ze verkennen de stelling van Selma James over ‘the international division of labour’, zijnde de hedendaagse interne verdeeldheid van de werkende klassen naar generatie, geslacht, ras, etc. Dit moet volgens haar in rekening genomen worden indien men nog zinvol wil nadenken in termen van een sociale revolutie. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis, 1978, pp. 369-370) Hiermee komen ze op een laatste stem die opgaat om te zeggen dat de klassenstrijd zich enkel nog zinvol zal kunnen manifesteren indien al deze verschillende fracties een autonome revolutie ondernemen. Elke fractie moet volgens de logica van haar situatie zich strijdvaardig maken en enkel zo zullen de intern verdeelde lagere klassen zich kunnen laten voelen en een verschil maken. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis, 1978, p. 371) In het licht van deze logica zou men criminaliteit en werkloosheid kunnen zien als een bewuste politieke handeling. Zo zouden jonge zwarte Britten het kunnen verfoeien om de structurele uitbuiting, gesymboliseerd in het werken voor de blanke man, nog langer te ondergaan en een alternatieve (eventueel criminele) levenswandel uitkiezen.110 Zoals gezegd willen de auteurs hier niet te ver mee gaan. Zeker als het op criminaliteit aankomt willen ze dit niet politiseren of romantiseren. Ze stellen de vraag of criminaliteit een zinvolle actie kan betekenen om je sociale positie te veranderen en besluiten dat dit niet zo is. De slachtoffers zijn vaak individuen van dezelfde klasse en criminaliteit op grote schaal neemt vaak kapitalistische methodes over. (Hall, Critcher, Jefferson, Clarke, & Roberts, Policing the Crisis, 1978, pp. 391-397)
110
Enkele citaten moeten dit verduidelijken zoals: “You always get this thing like when I went for a job up the road and the man he says: ‘You don’t mind if we call you a black bastard or a wog or a nigger or anything else because it’s entirely a joke.’ It told him he could keep his job. Him say, ‘I’m not colour prejudiced’ and everything like this. But it’s foolishness when a man asks a question like that straight away”, of zoals: “Paul here went for a job and the white man says, you’ve got an afro haircut and you’ve got to change your lifestyle. If it had been me I’d kicked him down. I’d have kicked him rassclatt down. I’d have kicked him in his c---. F---ing bastard. I don’t want to work for no white man. Black people have been working for them a long time. I don’t want to work for them. I never used to hate white people. I still don’t hate all of them. But it’s them who teach me how to hate.”
- 95 -
