Het souffleursboek van Op Hoop van Zegen Transcriptie Inleiding | Tweede bedrijf | Derde bedrijf | Vierde bedrijf
EERSTE BEDRYF
-o0o2. EERSTE TOONEEL C o b u s. C l é m e n t i n e. D a a n t j e. C l é m e n t i n e. Nou dan. Cobùs! Klik voor vergroting,
gebruik de back button C o b u s. Hè-hè-hè! Ikke heb niet geslapè....Nee..... om terug te keren naar de tekst.
C l é me n t i n e. Hoofd meer zoò. Nog meer.Wat zanik je nou! Strakjes zat je zoo leùk. En--je hand' op je kniè.... C o b u s. Tja--as je zoo lang stil zit---kryg je 't te pakkè.... C l é m e n t i n e. Zou je nou asjeblief, às-je-blièf niè willen pruimen? C o b u s. Ik-- ik pruim niet. Kyk maar. C l é m e n t i n e. Hou dan je mond dicht. D a a n t j e. Dag saâm. C l é m e n t i n e. Dàg. Ga nog maar 'n hoekie om. D a a n t j e. Nee,Juffrouw--'t wordt tyd. herkennen.
Nou---ik zou 'm nog niet
C l é m e n t i n e. O.
D a a n t j e. Ziet-u -- as 'k zoo vry mag zyn-- z'n kin staat ànders -- en -- en z'n oogen bevallen me niet -- maar z'n neus nou die is 'm -- en -- en z'n dassie da's màchtig -- daar zou je op zweren. C l é m e n t i n e. hahaha! Zoo.
D a a n t j e. ...En de bedstee met de gordynen....'t Is me 'n bik. Kan u myn niet gebruiken?
2a. pagina ontbreekt in souffleursboek, tekst naar uitgave Van den Bergh 1995
C l é m e n t i n e. Misschien. Hand hoger. Je mònd stil! C o b u s. Da's makkelijk ezeid -- as ù gewoon is te pruime en je niet pruime màg -- dan kan je je lippe niet vàsthoue. Wat zeg jy, Daantjè? D a a n t j e. Ik zeg dat 't tyd wordt. We ete om vier en de moeder is làstig. C l é m e n t i n e. Dat zal met jullie ouwetjes wel nódig zyn.
D a a n t j e. Pèh! We hebbe nog al wat in te brenge! Niet dàt! 'n Diakenie is me
'n bik. Vrete met snauwe -- of je 'n bedelaar ben. Vanmorrege koffie as -- as 't onderste uit de regenton -- en errete zo hard as je eksteroog. C l é m e n t i n e. In jouw plaats - hou je mond stil! - zou 'k God danken dat me ouwe dag bezorgd is. C o b u s. Tja-tja je mag je niet bezondige....
D a a n t j e. God dànke? Née hoor. Me hele leven gevaren - hoeveel reizen we
- niet te telle -- schipbreuk gehad - gebrek gehad - gevaren van me tiende - è - twéé zoons op zee verloren. Nee hoor. Nee hoor. De moeder is 'n krèng. Je zou d'r op d'r smoel slaan... C l é m e n t i n e. Nou! je bent hier niet in de kroeg. D a a n t j e. Dat ben 'k net niet. Maar 't gaat je tot hièr zitte. Verlejen week
mocht 'k niet uit, omdat 'k met je permissie, náást 't bakkie gespoegd had. Zeg u nou zèllef - zou ù met opzet náást 't bakkie spoege? 'n Diakenie is 'n gevangenis. Hebbe ze je opgeborrege dan zyn ze je kwyt. 'k Wou da'k met
fassoen door de haaie gevrete was, toen 'k nog voer.... C o b u s. Hè-hè-hè! De haaie luste jou niet. Je bent te taai, man. C l é m e n t i n e. Hou je lippen stil! C o b u s. Tja, tja.
3.
D a a n t j e. Pèh! De haaie lústen niet.
...'n Karkas slikken ze nog. De ouwe
Willem heb 'k voor me oogen in tweeën zien byten dat 't bloed 'r uit spoot.En d wàs mager. C l é m e n t i n e. Is de ouwe Willem door 'n háai opgegeten?
D a a n t j e. Pèh! Door één? Door zès. Zóo as-die overboord sloeg hadden ze 'm te pakken. 't Water zag rood.
C l é m e n t i n e. Hè, vreselyk. En toch zou 'k 't wel is willen meemaken -- zo iets. D a a n t j e. Pèh! Wille meemake....Wy mòtte.... C l é m e n t i n e. Heeft ie nog geschreeuwd? D a a n t j e. En hoe?
C o b u s. Tja, je zal niet schreeuwen als je de tande in je bille voelt -- hèhèhè Tadedade -- dadada -C l é m e n t i n e. Daar dan! Morgen ben je wat rustiger hoor! C o b u s. Heelemaal styf. Tadedada -- dadada. D a a n t j e. Psst. Niemand thuis. blijft TWEEDE TOONEEL D e v o r i g e n. J e l l e. B a r e n d. J e l l e. Asjeblief!
D a a n t j e. Niemand thuis! J e l l e. Ik kom vàst eens in de week. D a a n t j e. Ze zyn naar de haven. C l é m e n t i n e. Daar! J e l l e. Dank u wel (zoekt). C o b u s. Achter dien steen, stommert.
4.
D a a n t j e. Néé -- meer daar. C l é m e n t i n e. Nee,'k Heb 't diè kant uitgesmeten. Hè, wat 'n ezel. Is-die zòo kippig?
C o b u s. Hy heit maar 'n half oog -- en met 'n hallefoog zie je niet veel. Acht je! J e l l e. Ik zie niks. D a a n t j e. Psst! Hé! Barend help is 'n handje! C l é m e n t i n e. 'r Moet 'n dubbeltje liggen. B a r e n d. Geef 't 'm dan in z'n pooten. Hier! J e l l e. Duizendmaal bedankt juffrouw. C o b u s. Hè-je-die kwajongen gehoord? C l é m e n t i n e.
Zeg 'ns, groote aap, had je 't tegen my?
B a r e n d. Nee juffrouw. 'k Wist niet dat ù hier was. Ik dacht....
C o b u s. Je mot niet denke -- je mot denke om weer zoo gauw mogelyk naar zee te gaan -- om brood voor je moeder te verdienen. B a r e n d. Bemoei je 'r niet mee....
C o b u s. Hoor -- tegen my het-ie praats -- en anders staat-ie met z'n bek vo
tande -- i k ben niet bang -- hèhèhè -- i k doe niet in me broek as 'k varen mo - hèhèhè. D a a n t j e. Kom nou. 't Heit vier geslage. C l é m e n t i n e. Morgen tièn uur,Cobus.... D a a n t j e. Kan niet juffrouw. We motten steentjes krabbe. C o b u s. Ja, we motte steentjes krabbe. C l é m e n t i n e. Weer wat nieuws! Wat is dat? D a a n t j e. Nou -- 't onkruid wegkrabbenhalen op de binnenplaats.
5.
C l é m e n t i n e. Morgenmiddag dan? C o b u s. Tja -- dan zal 'k 'r weze. dag juffrouw. Dag lutje-broek. Hè-hè-hè.... DERDE TOONEEL B a r e n d. C l é m e n t i n e. C l é m e n t i n e. Die plaagt je nogal is, hè? B a r e n d. Ja,Juffrouw. C l é m e n t i n e. Ben je an 't zoeken geweest aan 't strand? Veel gevonden? B a r e n d. Nee -- 't was vannàcht eb -- en dan -- en dan --.
C l é m e n t i n e. Ben je nou héúsch bàng, domme jongen, om te varen. En ze doen 't allemaal... B a r e n d. Ja, ze doen 't allemaal. C l é m e n t i n e. 'n Man moet niet bang zyn.... B a r e n d. Nee, dat mot 'n man niet....
C l é m e n t i n e. Nou dan? B a r e n d. Ik blyf liever an wal.... C l é m e n t i n e. I k zal je niet dwingen.... Hoe oud ben je? B a r e n d. Vorige maand afgekeurd voor de dienst. C l é m e n t i n e. Afgekeurd? Waarvoor?
B a r e n d. Ja. Voor me -- voor me -- ja dat weet 'k niet -- maar afgekeurd. C l é m e n t i n e. nou, Da's 'n gelukkie -- 'n bànge soldaat....
B a r e n d. An wal ben 'k niet bang -- laat ze maar op komme -- dan haal 'k z 'n mes door d'r ribbe! C l é m e n t i n e. Mooi!
B a r e n d. ...Neem me niet kwalyk, juffrouw ....Da's de A n n a -- d'r is 'n doo an boord.
6. pagina ontbreekt, tekst naar uitgave Van den Bergh 1995
C l é m e n t i n e. Wéér 'n dooie?.... B a r e n d. De vlag hing -- halfstok. C l é m e n t i n e. Tù-tù-tù-tù.... Nummer twee van de week. Eerst de A g a t h a M a r i a ... B a r e n d. Nee, 't was de C h a r l o t t e ...
C l é m e n t i n e. O ja! De A g a t h a was vórige week. En is 't al bekend wiè... Ben je dan niet nieuwsgierig? B a r e n d. Och -- je went 'r an -- en van ons is 'r niemand op -- vader kàn niet -- Jozef kàn niet -- Hendrik kàn niet -- die -- dat weet u wel -- en -- en - Geert -- nou die zit nog altijd in de kast... C l é m e n t i n e. Ja -- diè heeft wat 'n schánde over jullie gebracht.
B a r e n d. Schande... schande... C l é m e n t i n e. Wanneer komt-ie vrij? B a r e n d. Wete we niet... C l é m e n t i n e. Weet je niet? B a r e n d. Zes maande hebbe z'm gegeve -- zès maande -- maar de voorarrest ging d'r af -- en hoe lang die duurde wete we niet. VIERDE TOONEEL D e v o r i g e n. K n i e r t j e. K n i e r t j e. Dag juffrouw. C l é m e n t i n e. Daàààg!
K n i e r t j e. Hoe komme de kippe nou los? Kijk de haan nou toch is! Ga je we sallemander? Kischt! Vort! Jo! Jo!.... B a r e n d. Laat ze maar lope. Ze gaan al vanzelf.
K n i e r t j e. Da's 'n geduvel zonder end, juffrouw! Toe steek je pote nou is ui Motte we weer mot met Ari krijge? B a r e n d. Dan zàlle we mot krijge.
7.
K n i e r t j e. Dan zàlle we....Zo'n lam stuk jongen mot nog geboren worde... Gaat u al weg? C l é m e n t i n e. Ja'k Ben nieuwsgierig wat 'r met de A n n a gebeurd is.
K n i e r t j e. Ja -- ik was ook al op weg -- maar 't kon nog zoo lang duren -en 'k heb me buik vol van dat wachten op de pier -- och jezis as de pier is vertellen kon..
.. Is u al klaar met 't portretteere van me broer?
C l é m e n t i n e. Morgen. Ik wil Barend ook wel is teekenen -- zoo alsiestrakkiesdaar net binnenkwam met 'n mand hout op z'n schouers.
G e e r t. Bàrend? Nou,myn goed. C l é m e n t i n e. Die schynt hier niet èrg vertroeteld te worden. K n i e r t j e. [onleesbaar] Dàt most 'r nog bykommen! Vertroeteld! Hoe eerder'k 'm kwyt ben hoe liever! Jaag ze dan op! Kischt!Kischt! B a r e n d. De haan wordt bang van al dat schreeuwen. K n i e r t j e. Dan slacht-ie jou wat! Kischt! C l é m e n t i n e. Hahaha! Hahaha! Nou die zit lekker op Ari z'n dak. V Y F D E T O O N E E L. De vorigen Jo. J o. Dàg juffrouw. K n i e r t j e. De kippen zijn los!De haan zit op Ari z'n dak. J o. Hahaha! Dáar zal-ie toch geen eieren leggen. K n i e r t j e. Hoor haarnou! En nou wéet ze dat 't laatst op vechten af is geweest omdat ze in z'n aardappelveld liepen! J o. 'k Heb ze zèlf losgelaten, ouwe brombeer -- Truus het gister gerooid.
8
K n i e r t j e. Zeg 't dan dadelyk. J o. Nee maar, wat doe 'k nou ànders? O, Juffrouw -- die wordt alleen mènsch as ze gbrommen kan.
's Nachts as ze in d'r slaap knort bromt ze nòg
hardop. Vannacht het ze in d'r droom gevlóékt! Hahaha! Nou maar je màg Ga
je gang maar hoor! Snauw jy maar,hoor! Je ben toch 'n goeie ouwe. stumper! Zit de haan op 't dàk? En wil-ie 'r niet afkomme? B a r e n d. Nou -- schei uit! J o. Wedden dat as jij met de kippies vryt -- de haan jaloersch wordt en vanzelf naar benee tippelt? Hahaha! Kyk 's! Hy ziet 'r wit van!
Ac
C l é m e n t i n e. Nou, nou! J o. Hy mot bakker worde,wat tante? En dan Met jezyn blóóte voete in 't roggemeel! Hahaha! B a r e n d. Jullie kunnen allemaal!.... J o. Stakker!.... C l é m e n t i n e. Nou -- plaag zoo niet..
.. Ben je an 't rooien?
J o. Tja van vanmorge vier uur af. Niks gedaan tante -- allemaal rot en kriel.
K n i e r t j e. 'n Arm mensch wordt wèl bezocht -- regen en regen blijft -de boel mòst rotte -- d'r was geen houe an de boel moet rotten -- en zoo ga je de winter in -- de harde winter -- ach,ach,ach.
J o. Hè,wat zanik je nou weer. Toe làch nou is. Ben ik zoo hangerig? Geert ka èlk oogenblik weromterug kommen èn dan... K n i e r t j e. Geert... en watnou en dan? J o. WatEn dan? Dan -- dan -- Dan niks!
Vroolyk zyn.
Met kniezen engrommen win je geen aardappel meer.
Ja, zoo mot 'k nou de
hééle dag prate!.... 'k Heb 'n konyn gevangen.O zoo! C l é m e n t i n e. Gesprenkeld? J o. En netjes. Die schooier wou van ons armoedje meevrete. Jawel. We
9.
làte ons begappe! Net terwyl[onleesbaar] 'k an 't rooien ben, zegt de sprenkel: knàp en 'n vette hoor - veertig cente minstens! C l é m e n t i n e. Da's leuk. Nou -- ik ga. Z E S D E T O O N E E L. K n i e r t j e. J o. C l é m e n t i n e. B o s.
B o s. Hallo!Blyf je hier heelemaal logeeren. Mag 'k 'r in komme? K n i e r t j e. Natuurlyk,Meneer.Asjeblief,Meneer. B o s. 'k Heb vuile voetjes,kinderen.
K n i e r t j e. Hindert niks,meneer.Droog zand is geen ongeluk. --gaat u zitten B o s. Daar zal 'k nièt nee op zeggen. Ja, Knier,we worden 'n daggie ouwer,meid.Dag nichie. J o. Dag meneer. U ziet... B o s. Mot je naar bal met je handschoentjes?.. J o. De horrelepiep en de schotse dry,hè!ome B o s. Jy bent 'n brutaal zwartoogie. Nou? Laat's kyken. C l é m e n t i n e. Née.Daar heb-u toch geen verstand van.
B o s. O.Dank u!Breng 'n dochter groot,leer d'r teekenen, maar je neus 'r buiten Kom! Doe nou niet kinderachtig! C l é m e n t i n e. Néé.As 't af is. B o s. Eén ogenblikkie. C l é m e n t i n e. Hé, pa,zanik nou niet zoo. Dat gezeur!... B o s. Alweer 'n standje te pakken,hahaha! ZEVENDE TOONEEL D e v o r i g e n. B a r e n d. B a r e n d. Dag , meneer. B o s. Ah.Barendje -- je komt alsof je geròepen was.
10
B a r e n d. Ikke?
B o s. We hebben je noodig , ventje. B a r e n d. Goed meneer. B o s. Drommels, 't begint hier al wat te groeien. B a r e n d. Ja Meneer. B o s. Je wordt 'n héele kerel.
-- Hoe lang kloop je nou al zonder werk?
B a r e n d. Drie verreljaar.... K n i e r t j e. Dat liegt-ie -- maaeer dan 'n jaar..... B a r e n d. Niewaar. J o. Wel waar! Reken maar op....November...December... B o s. Goed,goed,kinderen.Geen kwestietjes. 't Leven is zoo kort
...Nou,
Barendje -- heb je lust in de 47?...Wat?... B a r e n d. De 47... B o s. De O P H O O P V A N Z E G E N... C l é m e n t i n e. Wil u de O P H O O P V A N Z E G E N tòch... B o s. Houje 'r buiten! Hou je'r buiten,zeg ik! C l é m e n t i n e. En van morgen nog.... B o s. Clémentine! C l é m e n t i n e. Maar pa.... B o s. Wil je asjeblief vooruit gaan? C l é m e n t i n e. Hè,wat flauw om kwaad te worden -- hè, wat klein -Bonjour! K n i e r t j e. Dag juffrouw... A C H T S T E T O O N E E L. K n i e r t j e. J o. B a r e n d. B o s.
B o s. Precies d'r Mama. Wat 'n katje, hè? Ja--- by tyden moet je 'n duivel
zyn,hahaha! anders zouen m'n vrouw en m'n dochter de reedery waarnemen -en ik in de keuken de aardappels schillen,hahaha! Ofschoon ik dat ook
wel [gedaan heb ik me jonge jaren.]
11
K n i e r t j e. Of 'k me dat herinner....
B o s. Aardappels met 'n versche haring . Maar dat is voorby, voorby. Met 'n
vloot van over de twintig acht loggers staat je kop naar andere zaken -- al zie 'k nog graag zoo'n paar zwarte oogies, brutaaltje! Mag 'k toch wel zeggen? Ongevaarlyk -- tyd gehad -- hahaha! K n i e r t j e. Gaat uw gang maar... B o s. En ons wvrindje? K n i e r t j e. Doe dan je bek open! B a r e n d. Ik wou liever... K n i e r t j e. Liever...Lièver! J o. Hè -- wat 'n mispunt!... B o s. Kinderen! Geen ruzietjes!...Jong, je mot 't zelf weten. De O P O P H O O
P V A N Z E G E N heeft 't vorige jaar op de haringvangst in een teelt
van vier reizen 'n besomming van veertien duizend gulden gemaakt -- de
equipage is compleet - Hengst is schipper -- de matrozen zyn 'r op één na.. de jongste, de reepschieter, de afhouer - alles voorzien -- nou dacht de schipper an jou als oudste - driekwart , jong. B a r e n d.
Nee - nee,meneer...
K n i e r t j e. O.Zoo'n koppig kreng! 'k Kan 'm niet naar boord rànselen.... J o. Als ik 'n man was... B o s. Ja maar dat ben jy nou niet -- jy bent 'n knappe meid -- hahaha!--
Zulke matroosjes kenne wy niet gebruiken.-
- En waarom wil jy niet, vadertje
Bang voor zeeziekte? Je hebt toch al 'n teelt meegemaakt als afhouer en als middeljongen.... K n i e r t j e. En als speeljongen meneer!... J o. Hy slentert en schooiert liever -- Uh, wat 'n pietermannetje!..
12.
B o s. Je doet èrg dom, jong. Met je grootvader heb 'k zelf gevaren -- ja, toen had 'k ook liever by moeders pappot gezeten, dan peuren prikken levend
houden met handen als klompies ys -- en liever in 'n versche boterham gehapt dan peurenprikkenkoppen afgebeten... En je vader...
B a r e n d. Me vader is verzopen -- en me broer Jozef -- en me broer Hendrik -- Nee -- ik vertrap 't!... B o s. Ja -- as die er zóó over denkt, is 't beter 'm niet te dwingen, moeder Kniertje. Dat kan 'k meevoelen. Myn vader is ook niet op z'n bed gestorven -maar as je zoo doorredeneert, dan leit de heele visschery op 'r gat -- of we motsten met een simmetje uitgaan op baars en bliek en palinkies... K n i e r t j e. 't Is om te... B o s. Lauw! Lauw! Met geweld vang je nog geen reumatische katterigeharing... J o. Hè! Die zou ik wel is wille zien! B o s. Dat gelooft ze niet, Knier! Wy weten béter,wat?Knier K n i e r t j e. Ach -- ik vin 't niet om te gekken,meneer! Die beroerde kwajongen praat 'r van alsof me man -- -- en die goede Jozef -- -- en - - en vergeten ben -- maar dat ben ik niet -- dat.
J o. Mal mensch! Toe! Tantetje - lief! -- Lamzakmeling! Draak! Stuk schagry B o s. Niet huilen,Knier!...Met huilen maak je de dooien niet levend... K n i e r t j e. Nee,meneer -- dat weet 'k ook wel,meneer.
De volgende
maand wordt 't al twaalf jaar dat de C l é m e n t i n e op de Doggersbank is gebleven.... B o s. Ja't was de C l é m e n t i n e -- in '88 K n i e r t j e. November acht-en-tachtig
.. Toen was hy zeven. Wou zoo'n aa
daar nou méer van weten dan ik? B a r e n d. Dat heb 'k niet gezegd. 'k Ken me vader heelemaal
13.
niet -- en me broers niet...Maar -- maar -B o s. Knier Nou dan? B a r e n d. 'k Wil 'n ander vak? Kan niet op zee -- néé... K n i e r t j e. 'n Ander vak? Ken je wat anders? Nog niet lezen en schryven... B a r e n d. Is dat myn schuld? K n i e r t j e. Nee -- 't is de myne. Drie jaar heb 'k ondersteuning gehad -- 't eerste jaar F 3,-- 't tweede F 2.25 - 't derde 'n daalder -- enmaar de andere negen kon 'k ronscharrelen... B o s. Vergeet je my nou totaliter!
K n i e r t j e. en Daar blyf ik u dankbaar voor,meneerheus.As 'k by u en by de
pastoor niet had kunne werke of nou en dan is 'n warm kliekje halen -- dan - ja dan---En dat verwyt die snotneus me nog!.. B a r e n d. Ik verwyt niks...ik...ik... J o. Kom uit je wóorden..Meneer zoekt 'n plaatsie om van z'n duiten te leven.
B a r e n d. Jy kan!...Ik wil alles -- zandgraven -- helmenplanten -- inzouten ik wil metselaar worde of timmerman -- of loopjongen.
J o. Of burgemeester of veldwachter! Hahaha! En 's nachts in 't dònker loope -om de dievedieffies te pakken...O!o! Wat is stùk van 'n man!...
B o s. Brutaaltje! B a r e n d. An jou heb ik maling!..Heb 'k 'n woord geklaagd toen laatst 't zoutde pekel 't vleesch van me handen vrat,toen ik niet slapen kon van de pyn.
K n i e r t j e. Metselaar wòrde..Die jongen is gek!..Timmerman worde..Hoevee keer krygt dikwyls 'n metselaar 'n ongeluk?Elk vak heeft wat anders... B o s. Ja, Barendje -- 't is wel onnoozel. Risico van den arbeid, jongetje. Denk an de mynwerkers, de machinisten, de stokers -- de -- Hoeveel keer klim ik niet langs 'n valreep? Hoeveel keer roei ik niet
14
naar 'n logger? Kuren,ventje. Daar moet je niet an toegeven.
K n i e r t j e. En we hébben geèn keus.meneer. God alleen weet hoe de winte zal zyn - al de aarpels zijn in 't late najaar aardappels zijn op 't
landverrot,meneer... B o s. Ja -- da's in de heele streek
-- Nou, joggie?
B a r e n d. Nee, nee meneer. K n i e r t j e. As je dan maar 't huis uitrukt -- opvreter -- lafbek! B a r e n d. Goed, moeder. K n i e r t j e. Marsch! 'k Zou 'm .. B o s. Kom,kom. N E G E N D E T O O N E E L. K n i e r t j e. J o. B o s.
J o. Als ik zoo'n zoon had... B o s. Maak eerst dat je 'n vryer krygt...
J o. Nou maar die hèb ik hoor!..Als ik zoo'n zoon had, sloeg 'k 'm links en rechts! Bah! 'n Bànge man! 'n Zeeman weet niet beter of vroeg of laat...Daar denkt-ie niet over... Als Geert zoo was.. nou dan ik weet 'k wel dat... [onleesbaar] verbeeld je tante -- Géért... B o s. Geert... J o. Die staat de duvel -- wat tante? Nou, ik ga afrooien . Dag Meneer. B o s. Zeg, zwart oogie -- lach jy nou altijd? J o. Nee, ik zal huilen! As 'k mien sny, grien ik! Daáááág. Tante -spreekpraat's over Geert. TIENDE TOONEEL K n i e r t j e. B o s.
B o s. Geert - is dat
je zoon, die...
K n i e r t j e. Ja,meneer. B o s. Zès maanden? K n i e r t j e. Ja meneer --
B o s.
Insubordinatie
K n i e r t j e. z'n handen niet thuis gehouen... B o s. Stomme bliksem!
15.
K n i e r t j e. Ik denk dat z'm gesart hebbe... B o s. Da's larie! Sarren doen ze niet by de marine. 'n mooie boel'n mooie
boel! 't Gezag zou voor de haaien zyn,as 'n matroos maar opstoppers had uitte verk[open] deelen as 'm iets niet beviel.
K n i e r t j e. Da's wel nwaar meneer,maar.... B o s. En is zy óp die...op die deugniet verkikkerd? K n i e r t j e. Z'is dol met 'm.Nou en dat mag. 'Is 'n knappe jongen -- net z'n vader -- en sterk -- Daar staathangt z'n portret -- toen droeg-ie nog z'n uniform -- matroos eerste klasse -- nou is-ie... B o s. Gedegradeerd?... K n i e r t j e. Nee - weggejaagd - as-ie vry komt
...De brani-kraag stond 'm
zoo lief - tweemaal in Indië geweest - 't is hard - en as - ie de volgende week - of over veertien dagen - of misschien wel morgen - 'k weet niet wanneer - weromterug komt,heb 'k 'm ook op myn dak - ofschoon
ofschoonnee - dat mot 'k van 'm getuigenvan hem zeggen - hy zal 'r geen gras over zal laten groeien - want zoo'n reus pi vindt natuurlyk overal 'n schipper.. B o s. Lauw! 'n lekker dier... K n i e r t j e. [onleesbaar] As jongen is - ie al op de peurgeepreis geweest. B o s. 'k Zal je één ding zeggen, Knier - liever neem ik 'm niet - ontevreden rakkers zyn 'r tegenwoordig genoeg--EnWat van de marine komt - dat isverdomd 't is wáar - dat is róod op de graat - en rooien blief mot i k niet.hebben heb ik Gelyk? K n i e r t j e. Zeker meneer. Maar myn jongen...
B o s. Jawel ...Lauw! Jacob - de kromme Jacob dieheeftit de schipper ook aan de dyk motten zetten.Die was,gotbetert as matroos met 12 lynen ontevrejen -
die dacht dat 'k met de besomming knoeide - Ja - ja. Krankzinnig Bezopen. No probeert - ie 't in Maassluis.By ons geen fratsen. K n i e r t j e. Mag 'k 'm dan na de schipper zendensturen - of direk na 't kantoor van de waterschout?
16.
B o s. Maar je zègt 'm.
K n i e r t j e. Ja meneer.
B o s. Komt-ie bytyds,dan kan - ie op de H O O P V A N Z E G E N.Net van de helling af. De proviand en de netten wordten 'r in gebracht - en terug met 'n vòlle lading - dat weet je. K n i e r t j e. Ja meneer. B o s. Nou -- ajuus. Wat is dat? K n i e r t j e. Menschen die van de haven terug keeren - de A n n a het 'n dooie. B o s. De stoomtrawler van Pieterse? -- Sjongen. Wie is 't? K n i e r t j e. 'k Weet 't niet. 'k Ga effen hooren. E L F D E T O O N E E L. G e e r t . B a r e n d.
Reuzen pauze Pauze B a r e n d. Wie....Geért!!!!! G e e r t. Ja - ik ben 't.. B a r e n d. Heb je
.Nou,je mag me wel 'n poot geven.
- heb je moeder al...
G e e r t. Nee. Waar is ze... B a r e n d. Moeder die...diee... G e e r t. Wat sta je me nou bezopen an te kyken!... B a r e n d. Ja - ja...Ben je - ziek geweest? G e e r t. Ziek? Ik worwor niet ziek.
17
B a r e n d. Je ziet zoo - zoo wit... G e e r t. Zeg maar bedonderd. Geef 't spiegeltje is an--
Nou?GodvVerdomme! Wat 'n smóél! B a r e n d. Heb je 't beroerd gehad in de - gevangeniskast?
G e e r t. Nee,lèkker! - Wat 'n vraag! - Je krygt 'r biefstuk te vrete Is d'r klare in huis? B a r e n d. Nee. G e e r t. Haal dan wat - as 'k geen druppie kryg - sla 'k zoo tegen de vlakte. B a r e n d. 'kIk Heb geen cente .... G e e r t. Ik wel. In de kast - verdiend. dDaar!.. B a r e n d. By de rooie om 't hoekie? G e e r t. Kan me niet verdommeverdomme - as je maar opschiet. ismoeder gezond? - En Jo?? B a r e n d. Die is an 't rooien... G e e r t. Hebben ze de pest an me? B a r e n d. De pest?...Waarom? G e e r t. Omdat 'tk... Kykt toch niet zoo bezopen ... jongen B a r e n d. 'k Mot nog an je - hoe zal 'k 't zeggen - an je ráar gezich[t] wennen... G e e r t. Raàr gezicht... Nùl 'k hou 'n bokkie...Hadden ze de duvel in? ...Nou?... B a r e n d. Dat weet ik niet... G e e r t. Verrek - jy weet niks.
18.
Is --
T W A A L F D E T O O N E E L. J o. G e e r t. J o. ...Jezsis!... ...Géért!... G e e r t. Schei nou uit. Dat verdomde geblèr - schei uit! J o.
Ik ben zoo bly - ik ben zoo bly,lieve Geert...
G e e r t. Nou! - Nou! J o. Ik kan 't niet helpen G e e r t. ...Nou dan! 'Kan zo'n boel leven niet an me kop hebbe... J o. ....Zoo'n boel leven?...
G e e r t. Dat snap je natuurlyk niet.....Zes maanden alleen - alleen met je eige vuil - in 'n cel....Laat 't gordyn wat zakke - 't is hier 'n zon om dol te worden. J o. God...Geert... G e e r t. Toe dan!.
..Dà's beter.
J o. Is je baard...weg G e e r t. Me baard beviel ze niet...Die wou 't Ryk hebbe...Leelyk geworden,wathe? 'k Zie 'r belazerd uit,wat? J o. Jy?Nee.Geert Hoe kom je d'r op? Je zou heelemaal niet zegge.... G e e r t. Wel verdomd! Heb je niks ànders te vertelle?
Grys geworden,hè?
J o. Nee,Geert.
G e e r t. Je liegt. 'k Heb 't zelf gezien- De schooiers om 'n zéeman op te sluite in 'n hok waar je niet loopen kan, waar je niet spreken kan,waar je.... Verdomd!......
19.
D E R T I E N D E T O O N E E L. D e v o r i g e n . B a r e n d. B a r e n d. Hier is de jenever. J o. ...De jenever... B a r e n d. Voor Geert... G e e r t. Bemoei je 'r niet mee...Is 'r geen glas? - La-maar!
...Zoo. Dat knap
op. Hoe laat is 't? B a r e n d. Half vyf... J o. Heb je brood genomen? Hebad je honger? G e e r t. Ja. Nee. Nee. Ja. 'k Weet 't zelf niet. J o. Toe Geert - niemeer...Je kan 'r niet tegen. G e e r t. Niemeer? Torn... Hahaha! Da's de beste manier om je maag te loggoien!Nog geen vaam! Torn! Kyk maar niet zoo beroerdin angst, meid zal me geen stuk in me kraag zuipeniet bezuipen! Bah? 't Stinkt.Ongewoonte. Is 'r proviand an boord? J o. Kyk's - 'n vette hé? Zèlf gesprenkeld Maar - nog geen uur dood... G e e r t. Goed voor mòrgen.- Hier ga jy is wat inslaan - wat ham en wat vleesch... B a r e n d. Vleèsch,Geert? J o. Nee - da's overdaad. - As je dan vleesch wil koope,bewaar dan de centen tot Zondag. G e e r t. Zondag. - Zondag. Heb jy zès maande niks anders gevrete danroggemik, rats, ròtte gort en pàardeboonen? 'k Ben te slap om 'n poot te verzette - lLeg niet te dondere?-Schiet op! En - en 'n brok kaas. - 'k Heb lust om me een koliek te eten hahaha! Zou 'k nog een druppie?
20.
J o. heNééGeert. G e e r t. Goed géen druppie. Is 'r tabak? J o. O, o wat vin 'k 't prettig dat je weer vroolyk wordt.-[onleesbaar] Ja, d'r is nog sjek - in de pot. G e e r t. Mooi zoo.Pràchtig.
Is dat me ouwe pyp?
J o. Hè-'k voor je bewaard. G e e r t. geef me 'n vlammetje
Met wie heb je gescharreld - terwyl ik
zàt.... J o. Met oom Cobus! G e e r t. Jullie zyn allemaal tuig.
In geen half jaar de smaak in me bek gehad
Dat is geen tabak lykt wel hooi! Bah! De klare stinkt en de pyp stinkt. J o. Eet dan eerst.... G e e r t.
Slaap jij nog altyd naast tante?
J o. En naast de varkens. We hebben biggen. G e e r t. En mot ik weer opnaar zolder? J o. Daar leg-ie warm, vent. V E E R T I E N D E T O O N E E L. D e v o r i g e n K n i e r t j e. K n i e r t j e. Waarom on 't gordyn neer? J o. Sst! K n i e r t j e. Wat voer je uit? - Wat is 'r met den spiegel gebeurd? - Wie zit... G e e r t. Dag ouwetje...
K n i e r t j e. God-allemachtig! G e e r t. Nee - ik - Geert. K n i e r t j e. O,o daar kryg 'k 'n hartklopping van... G e e r t. Hahaha! ...Die 's verdomd goed!...
21
K n i e r t j e. Nee - nee - strakkies... G e e r t. Strakkies? Waarom stràkkies? K n i e r t j e. Je hebt me zoo'n boel pleizier gedaan... J o. Wees nou maar stil nou maar. G e e r t. Ben je van plan te gaan verwyten? 'k Heb genoeg an me kop. gehad. En anders... K n i e r t j e. Anders... G e e r t. ...Pak 'k me boeltje!... K n i e r t j e. Da's z'n thuiskomst. G e e r t. Wou je da'k op het zondaarsbankie ging zitten? Dànk jou. K n i e r t j e. Al dien tyd het 't dorp 'r schande van gesproke...Je kon geen boodschap doen of... G e e r t. Wie wat van me te zegge heeft - moet 't doen,waar 'k by ben.'k Ben geen dief en geen inbreker. K n i e r t j e. Née - maar je hebt je hand opgeheven tegen je meerdere. G e e r t. 'k Had 'm z'n strot motten dichtknypen. K n i e r t j e. Jongen, jongen - je maakt ons allemaal ongelukkig.
G e e r t. Nummer twee...As 'n beest behandeld en hier gebliksem op den koop toe. 'k Ben in geen bui om- om jou. Nou
Huil niet Moeder. 'k Zou zelf wel...
Verdomd! J o. Toe - tantetjelief...
K n i e r t j e. Je vader leit ergens in de zee - nooit zou-ie je meer anangekeke hebben - nooit... En die het ook wat te verduren gehad.
G e e r t. 'k Ben bly da'k anders ben - niet zoo onderworpen.'n Heele eer om je te láten trappen. I k heb geen visschenbloed...Nou dan? Hoùen
22.
we regen? K n i e r t j e. As je maar tot inkeer komt... G e e r t. Morgen zou 'k 'm weer de tanden uit denz'n bek slaan. K n i e r t j e. Wat is 'r dan voorgevallen? J o. Hè ja - vertel ons is alles - ga nou is rustig zitten. G e e r t. 'k Heb lang genoeg gezèten. ...La-me maar loópen
- Als ik
loop hou 'k er de gang in. Bah! J o. Rook dan niet,ezel! G e e r t. Nou wil 'k!
Zonder jóu zou 't niet gebeurd zyn...
J o. Nee - diè is goed. G e e r t. Goed...goed...'k Had je toch voor 'm gewaarschuouwd... J o. Voor wie?Wat klets je nou?
G e e r t. Voor die ploert...Weet je nog dat je met 'm gedanst heb in de herberg van de rooie? "Wilt ge zoo vriendelijk
J o. Gedanst?...Ik?...
zijn Henri de Vries te verzoeken in het eerste G e e r t. ...De avond vóor we uitzeilden. bedrijf niet meer te
zeggen "vijf minuten later zat ik krom in de
J o. Met die schele kwartiermeester? As 'k 'r 'n woord van begryp...Heb je met dieHeb je...En je wou 't zelf...
boeien", maar enkel "vijf minuten later zat ik in de boeien". Het "krom" moet er uit - [...] heeft al aanleiding gegeven tot een gewichtig artikel in het Handelsblad!" Heijermans aan A. v.d. Horst. Uit 30 jaar "Op
Hoop van Zegen"
G e e r t. Kan je nee zeggen,as 'n supérieur.
-An boord had-ie smoesjes,
hoorde 'k 'm den schipper vertelle dat ie... J o. Wat!Nou wat G e e r t. Dat-ie.--Dondert niet...Hy sprak van je alsof je de eerste de beste matrozenhoer.was J o. Ik! Zoo'n gemeene... G e e r t. Toen die in de kuil kwam na de hondenwacht heb 'k 'm met 'n
kornvynagel op z'n smoel getimmerd, dat z'n schele oogen in d'r kassen hingen te schommelen - vyf minuten later zat 'k krom in de boeien - zes dagen d'r in gebleven - de provoost was vòl - toen veertien dagen pro-
23.
voost - zes maanden cel - met verbod om in de eerste tien jaar by de kòn[in] klyke Marine te dienen. Dat verbod is goddome nog 't ergste... je zou je twee handen laten kappen om 'r weer by te komen,wéer genegerd te worden, weer uitgevloekt als 'n schooier,wéer geregeerd als 'n slaaf...
K n i e r t j e. Geert,Geert...Zeg niet zulke woordenonzin.'r Staat geschreven.. G e e r t. Geschreven? Stònd 'r maar wat geschreven voor òns.. K n i e r t j e. Schaam je... J o. Heeft -ie dan geen gelyk? K n i e r t j e. As-ie fatsoenlyk was gegaan naar den Kommandant.... G e e r t. Hahaha! Je had matroos motte worden moeder!wat nou fFatsoenlyk? Ze waren bly dat ze me knippen en sjezen konden!Toen 'k in de provoost zat,vonden ze krànten in me bullen,die ik niet lezen mocht enbrochuresboekies,die 'k niet lezen mocht - dat dee de deur dicht...Anders hadden ze me derde klasse gemaakt...
K n i e r t j e. Kranten,die je niet lezen mocht..? En waarom las je ze dan?....
G e e r t. Waarom? Goeie ouwe sul!...ach - als 'k jouw onderworpen gezicht zie
- zie 'k geen kans om te[onleesbaar] zeggen wáarom.Waarom deserteren z - waarom heeft nog geen twee weken vóor dat met myn gebeurde,Pietje devuurstoker twee van z'n vingers afgesnedenkapt? Enkel om de lol!Moedwil!
Kan 't jullie niet kwalyk nemen - jullie wist niet beter en ik von 't pakkie mooi maar nou 'k hersens in me kop heb,zou 'k elkeen wel willen waarschuwen - 'n kind,'n kwajongen,die zich voor veertien jaar verbindt om te moorden... Regieboek toneel 14, p. 23. "'n Kwajongen, die zich voor veertien jaar verbindt om te moorden" Regie schrapt
K n i e r t j e. Om te moorden? Jongen, zeg toch niet zulke vreeselyke dingen je bent nog wat opgewonden.... G e e r t. Opgewonden?Nee...heelemaal niet - eerder Kapot.In Atjeh heb
het bij Kniertje, souffleur laat het staan.
24.
'k meegevochten - 'n arme verdommeling met 'n bajonet in z'n donder gestoke
dat z'n bloed in me oogen spoot. Daarvoor kreeg 'k de Atjeh-medaille. Die kan je nog vinden in me pakkie. Geef is op! Waar zit dat ding? Vort! 't Heeft lang genoeg op me borst geklungeld! K n i e r t j e. Geert! Geert! Wie heeft je zo gemaakt! 'k Herken je niet meer.....
G e e r t. Wie? Wie hebben 'n stommen kwajongen,die geen tien kon tellen voo
véértien jaar geronseld? Wie hebben 'm gedrild en gefokt voor 'n hòndenleven? Wie hebben 'm in de boeien geslagen toen-ie voor z'n mèid optrad? De boeien je had [onleesbaar] eens motten kommen kyken - hoe 'k 'r in zat te kreunen as 'n béést - met 'n ander beest in me buurt die ook met yzers an z'n pooten liep,omdat-ie 'n brutaal woord had gezegd antegen de officier -vande-wacht. Zes dagen met die verdomde kettingen an je klauwen - en geen kracht om ze te breken - zes dagen minder dan 'n dier - enkel vry om gelucht te worden en te loopen overnaar 't galjoen!.... J o. Praat 'r nou niet verder over....Je ben nog zoo moe...
.
G e e r t. ....Toen de provoost!....Dat stinkende,donkere hok waar je varkensko
'n paleis by is - 'n hok zonder raam,zonder licht,'n hok, waar je niet staan kan,
niet leggen kan - 'h hok waar ze je water en brood toesmyten.Hier hond - vréé
D'r was 'n storm in die dagen - twee sloepen werden stukgeslagen - je dach
dat je naar de kelder ging- dat je geen kip meer zou terugzien - jou niet en jou
niet en jou niet[onleesbaar geschrapt] - naar de kelder in zoo'n stinkend donker hol - zonder anspraak - zonder de poot van 'n kameraad. ...Nee laat me uitpraten. 't Lucht me.'t Zit me tot hier. Eén druppie nog. Uit de
provoost kwam 'k voor de krygsraad. Daar heb je wat in te brengen!Smoel houe
Opzitten.Antwoord geven. Je bek weer houen . Gouwe epauletten die oordeelen motten over 't tuig, dat God op de wereld geschòpt heeft om te dienen,te salueeren, te
25
K n i e r t j e. Jongen - jongen....
G e e r t. Zes maanden.....zes maanden om me te beteren, te beteren by vreten dat je niet slikken kon - roggemik, erretesoep, rats... drie maanden zakkies geplakt en as 'k kans zag van honger de zure, rotte styfsel gevreten - drie
maanden erwten gezocht - èn - nou zal je me niet gelooven - 'k zal nooit geen
zee meer zien as 'k 'n woord lieg - 's avonds, boven 't gaslicht, kookte 'k in me vuilwateremmer de eerstenerwten die 'k gappen kon. Dan werd 't hengsel hee
kon je 't niet meer vasthouen, vrat je ze - half-gaar - had je 'n vòlle maag...Dat om je te beteren, by ons,om je te beteren as je in drift 'n schoft geranseld heb die je meid - 'n hoer noemde en as je kranten leest,die je niet lezen màg.. K n i e r t j e. [onleesbaar] Da's wèl onrechtvaardig...
Wacht Doek.
G e e r t. Onrechtvaardig? Hoe dùrf je 't zeggen!Versch van de zee - in 'n cel geen wind en geen water en geen lucht - 'n raampje met tralies in de hóogte
zoo groot as 'n patryspoort - en de stank van n je eigen vuil in de emmer - en de dan die nachten - de verdomde nachten as je niet slapen kon - de nachte
dat je opsprong en stapte as 'n krankzinnige heen en weer - heen en weer afgepast vierdrie stappen de nachten dat je maar zatlei te bidden om niet, nie - dol te worden - en alles vervloekte,alles,àlles!..... J o.
...G e e r t!...
G e e r t. Nou! Laten we niet... geef 's een vlammetje. Nou,moeder Leg je lekkers maar daar... ...De haan zit goddommewaarachtig op 't dak,hahaha!....Wil je geloove da'k zoo daalyk wel zou kunne uitzeile....Twee dage zee,zée,zée en 'k ben weer de ouwe,wat?..waarom loopt Truus zoo te huilen?....Truus!
K n i e r t j e. Ssst!...Niet anroepe!De A n n a is net binnen geloopen
26.
zònder d'r man....Stakker...Zes kinderen..... G e e r t. ....Is Ari?....Da's verdomd....
EINDE VAN HET EERSTE BEDRYF -o0o-
Tekstverantwoording Transcriptie van het oorspronkelijke souffleursboek door drs. M.G. Vonder, © oktober 2015.
