Het onverwoestbare poldergevoel van Adriaan Geuze

portret

Het onverwoestbare poldergevoel van Adriaan Geuze Marinke Steenhuis and Hank van Tilborg Foto’s Daniel Nicolas

28

B L AUW E K A MER 2 / 2011

Landschapsarchitect Adriaan Geuze speelt met zijn bureau West 8 een prominente rol in de internationale wereld van stedenbouw en landschapsarchitectuur. Hij maakte plannen voor het Amsterdamse Borneo en Sporenburg, het nieuwe Rotterdam Centraal Station en het waterfront van de Canadese stad Toronto. Maar ook spraakmakende parken als Leidsche Rijn Park en Lincoln Park in Miami Beach kwamen van zijn tekentafel. Blauwe Kamer bezocht met Geuze een aantal van zijn projecten en sprak met hem over zijn werk en de vele gedaantes die hij aanneemt als ontwerper en publiek figuur. ‘Ik draag al die ballast van de stedenbouwkunde niet met me mee.’

Het onverwoestbare poldergevoel van Adriaan Geuze Landschapsarchitect Adriaan Geuze speelt met zijn bureau West 8 een prominente rol in de internationale wereld van stedenbouw en landschapsarchitectuur. Hij maakte plannen voor het Amsterdamse Borneo en Sporenburg, het nieuwe Rotterdam Centraal Station en het waterfront van de Canadese stad Toronto. Maar ook spraakmakende parken als Leidsche Rijn Park en Lincoln Park in Miami Beach kwamen van zijn tekentafel. Blauwe Kamer bezocht met Geuze een aantal van zijn projecten en sprak met hem over zijn werk en de vele gedaantes die hij aanneemt als ontwerper en publiek figuur. ‘Ik draag al die ballast van de stedenbouwkunde niet met me mee.’ Marinke Steenhuis en Hank van Tilborg

2 / 2011 BLAU W E KAME R

29

Zicht op Sporenburg met een van de drie appartementencomplexen.

Adriaan Geuze is trots op het Amsterdamse Borneo en Sporenburg. We zijn met de landschapsarchitect in de hoogstedelijke woonwijk, waarvoor zijn bureau West 8 de verkaveling bedacht. De gemeente wilde aanvankelijk van Borneo en Sporenburg een appartementenwijk maken, net als het KNSM- en Java-eiland. De ontwikkelaars drongen aan op meer grondgebonden woningen, maar de gemeente hield vast aan een dichtheid van 100 woningen per hectare. Geuze: ‘Wij kwamen met het idee om hier drive-in-patiowoningen te bouwen. Daardoor verdwijnt de geparkeerde auto uit de openbare ruimte en ontstaat de ruimte die nodig is om in zo’n hoge dichtheid te bouwen.’ Hiermee creëerde Geuze een ‘soort informele sfeer, voor de typisch Amsterdamse subcultuur van anarchie en een beetje scharrelen, die hoort bij de havens’. Vakgenoten vonden het plan voor Borneo en Sporenburg van de 50-jarige Geuze briljant óf gek. ‘Ik droeg al die ballast van de stedenbouwkunde niet met me mee: de Delftse sjablonen, ik ben er niet mee opgegroeid en ik probeer me er zo min mogelijk aan gelegen te laten liggen. We stelden bijvoorbeeld de verdiepingshoogte, die wettelijk minimaal 2,40 meter was, op 3,50 meter.’ Geuze is heel precies in wat hij

30


wil. Zo gaf hij Borneo en Sporenburg exact hetzelfde straatprofiel als het French Quarter in New Orleans. Daardoor zijn er ondanks de hoge dichtheid echte straten op Borneo en Sporenburg en geen stegen. Ondanks de vondst van de drive-inwoning waren er drie appartementengebouwen nodig om de dichtheid te halen. Het principe van de Hollandse waterstad zit in het plan, aldus Geuze. ‘Bij de presentatie liet ik afbeeldingen van mijn geboorteplaats Dordrecht zien, waar het water altijd indirect voelbaar is. De suggestie van water, die ik zo goed ken, is voor modernisten minder aantrekkelijk. Hun droom, het landschap als dia, heb ik nooit gedeeld. Ik heb meer affiniteit met het werk van de Hollandse schilders, zoals De Hoogh en Vermeer, die het landschap vanuit een interieur opbouwen en gelaagdheid geven.’

Rust op het maaiveld Die gelaagdheid speelt een grote rol in het werk van Geuze. Kees van Ruyven, toenmalig gemeentelijk projectleider voor Borneo en Sporenburg: ‘Geuzes plan was verassend. Hij kwam met een landschap met grondgebonden huizen en drie grote appartementengebouwen die een visuele verbinding hebben met het grote

appartementencomplex van de Duitse architect Kollhoff en de gerenoveerde pakhuizen aan de overzijde.’ Voor de gemeente was het idee voor een stedelijk landschap een doorbraak op het gebied van stedenbouw. Borneo en Sporenburg wordt daarin gezien als de opmaat voor IJburg. In Borneo en Sporenburg zorgde de gemeentelijke DRO voor het ontwerp van de openbare ruimte. Uniek voor Amsterdam was de mogelijkheid van particulier opdrachtgeverschap. Geuze ging uit van de wensen van de gezinnen die op Borneo en Sporenburg een huis moesten gaan kopen: ‘Die mensen willen in de stad wonen, met een fiets maar ook een auto. Die auto moet je niet verbannen, die hoort in het huis, vandaar die drive-inwoning.’ Een tweede succesfactor in het plan is de rust op het maaiveld. ‘We hebben ons nergens laten verleiden om een plaza te maken, een interessante plek met stapjes naar het water, of een architectonisch hoogtepunt. Dit plan ademt leegte. Kijk, daar staan wat iepen. Maar de belangrijkste vernieuwing was dat we de woningen door meer dan honderd architecten lieten ontwerpen. Elk blok werd met vier tot vijf architecten gemaakt. Nu is dat heel gewoon maar toen was het een doorbraak’

Maquette van het ontwerp voor Borneo en Sporenburg. Door de drive-in-patiowoningen bleek het

Hier en daar zijn in de openbare ruimte wat iepen geplant.

mogelijk om met grondgebonden huizen een dichtheid van honderd woningen per hectare te halen.

In Borneo en Sporenburg is het water overal.

Op de Borneokade heerst een informele sfeer, passend bij de Amsterdamse subcultuur van anarchie en een beetje scharrelen.

We lopen richting Borneokade. Geuze, tegen de fotograaf: ‘Ik ga niet als Napoleon boven op die brug staan. Maar als je wilt dat ik ga zwemmen: prima.’ We duiken het woonschip in van architect en vriend Arne van Herk, een van de architecten van Borneo en Sporenburg. In het vooronder praten we over Geuzes jeugd, zijn opleidingstijd en de dynamische beginperiode van West 8. ‘Ik kom uit een familie met veel ingenieursbloed. Mijn grootvader was de belangrijkste man bij het waterschap in de Lopikerwaard. Ik ben in mijn jeugd een tijdlang onder zijn hoede geweest, want mijn moeder overleed toen ik klein was. Mijn vader, die in de dieseltechnologie zat, was een echte anarchist. Hij had geen zin om zich aan mensen te verbinden. Dat zit ook diep in mij: ga je eigen gang,

dan komt het best voor elkaar. Mijn vader hield enorm veel van het Nederlandse landschap. Hij bracht ons als kinderen altijd naar de grienden, de dijk en de weilanden en leerde me: het landschap is van jou. Na schooltijd ging ik niet voetballen op het schoolplein maar speelde ik in de polders bij Dordrecht.’

Nutteloos De straten hebben hetzelfde profiel als in de French Quarter in New Orleans. De woningen zijn ontworpen door meer dan honderd architecten.

In 1979 ging Geuze in Wageningen landschapsarchitectuur studeren. Daar maakte hij kennis met wat hij noemt de hardcore ingenieurskunst, vakken als bodemkunde, hydrologie, vegetatieleer. ‘Ik deed alle keuzevakken die er waren. Wageningen was voor mij de ideale plek om me de systematiek van de natuur eigen te maken en alles te weten over land maken en de planning. Het lekkere gevoel ingenieur te


31

Adriaan Geuze op het trekveer in Leidsche Rijn Park: ‘In het voorjaar was het hier een bloemenzee, verpletterend mooi.’

Geuze als collega Landschapsarchitect Michael van Gessel was tussen 1985 en 1987 Geuzes stagebegeleider en collega bij Bureau Bakker en Bleeker: ‘Hij was gewoon goed. Geuze begreep waar het om ging en was conceptueel sterk. Ik zag meteen dat hij het ver zou brengen. Geuze blinkt uit in performance, in show, het spel met het publiek. Ik vind dat wel eens overacteren. Toch kan hij ook collegiaal en genereus zijn – als hij iemand goed vindt. Geuze heeft de landschapsarchitectuur van een aantal ongeschreven normen en waarden bevrijd, zoals: altijd redeneren vanuit het landschap, niet bouwkundig mogen zijn. In zijn opiniërende werk gaat hij tegen de tijdgeest in, maar in zijn ontwerpen volgt hij die juist. In de uitvoering vind ik West 8 vaak druk, met te veel thema’s en ornamentiek. Het is veel moeilijker, maar wel tijdlozer, om rust te verkopen.’ Opdrachtgever Bruce Clinton van Lincoln Park in Miami Beach: ‘Toen ik in 2009 de verantwoordelijkheid nam voor Lincoln park twijfelde ik over de samenwerking met het mij onbekende bureau West 8 van Adriaan Geuze. Maar mijn sceptische houding is door het professionele contact met Geuze

zijn, precies en technisch.’ Tegelijkertijd leerde hij er relativeren. ‘Ontwerpers worden opgeleid met het idee dat ze de wereld kunnen maken. Landschapsarchitect Meto Vroom en socioloog Theo Beckers ondermijnden dat gevoel continu. Vroom was pas tevreden als je argumentatie op orde was. Beckers legde uit dat je wel recreatiegebieden kunt aanleggen, maar dat Zuid-Hollanders toch in de auto stappen om te gaan wandelen in het Mastbos bij Breda. Fantastisch vond ik dat – ons werk was dus bij voorbaat nutteloos.’ Met architectenvrienden ging Geuze naar een bijeenkomst in de Bijlmer waar Pi de Bruijn, Jo Coenen en Rem Koolhaas elkaar afmaakten. ‘Ik vond dat geweldig. Zeggen wat je van elkaars werk vindt, uitleggen waarom iets niet goed is. In Wageningen maakte je zoiets niet mee. Landschapsarchitecten zijn mensen met groene vingers, met een enorm verantwoordelijkheidsgevoel voor de aarde, gericht op harmonie. De architectenwereld zit heel anders in elkaar. Daar is het vechten, het is een ruige wereld waar je weerbaar moet zijn. Daar komt het veel meer aan op aandacht trekken en daar heb je meer registers voor nodig.’ Dat zag Geuze wel bij Bureau Bakker en Bleeker waar hij ging werken, aanvankelijk als stagiair. ‘Riek Bakker weet mensen voor zich te winnen, weet op het goede moment te acteren. Je moet je ontwerp vet onder de aandacht brengen, anders lukt het je niet. Dat was in de architectenwereld volstrekt normaal. Bij West 8 hebben we dat voorgezet.’

veranderd in respect en oprechte wederzijdse interesse. Geuze en zijn

Beste idee

collega’s hebben een spectaculair,

Geuze was in 1987 medeoprichter van West 8. Al snel verwierf het jonge bureau faam in de wereld van de stedenbouwkundige opgaven. Nu is het normaal dat landschapsbureaus stedenbouwopdrachten doen, maar toen was het revolutionair. Bijna 25 jaar later heeft West 8 vestigingen in Rotterdam, New York en België. Onder leiding

functioneel, toegankelijk en iconisch ontwerp gemaakt en uitgevoerd.’

32


van Geuze en zijn partners Edzo Bindels en Martin Biewenga en met inmiddels veertig ontwerpers is West 8 uitgegroeid tot een van de toonaangevende internationale ontwerpbureaus voor grote stedelijke transformatieopgaven. Geuze over die eerste jaren: ‘Achteraf is vaak gezegd dat wij het vak van de landschapsarchitectuur hebben vernieuwd, dat we het hebben aangesloten op de architectuur. Kennelijk hadden we het in ons om op die veranderingen in te spelen, hadden wij een andere blik die aansloeg. Ons bureau is erg gericht op het collectief. Het kan zomaar zijn dat de stagiair het beste idee heeft.’ In 1990 won Geuze de prestigieuze Prix de Rome, met een ontwerp voor een afvalverwerkingsbedrijf gecombineerd met woningbouw. De prijstoekenning versnelde zijn succes. ‘Na de prijs kwam ik in een circus van lezingen terecht. Dat heb ik tien jaar volgehouden en toen ben ik er radicaal mee gestopt. Op alle academies, hogescholen, congressen en tentoonstellingen ging het in die tijd over de Vinex. De algemene tendens was dat je aan suburbanisatie kon doen zonder eerst aan de stad te werken. Ik vond het waanzin. Toen dacht ik: nu is onze generatie aan bod. Maar dat bleek niet zo: alles stond al vast. De dichtheid, de aantallen, de verdeling van het geld.’ ‘Wij verzorgden in die tijd de Nederlandse inzending voor de Biënnale in Venetië. We wierpen de vraag op welke gevolgen een miljoen Vinex-huisjes zouden hebben voor het Nederlandse landschap, maar niemand luisterde. Dat was het moment waarop ik besloot de knop om te zetten en aan een oeuvre te gaan werken. Dat vraagt een andere focus. Het is ook anders dan in de architectuur. Je opdrachtgevers zijn divers, de opgaven veranderen telkens, net als de randvoorwaarden en je moet rekening houden met communicatie en met de politiek. Bovendien kun je in de landschapsarchitectuur en stedenbouw je oeuvre niet steeds herhalen omdat je telkens in een andere context werkt.’

Volksparkentraditie We arriveren in de Utrechtse uitbreidingswijk Leidsche Rijn. Hier ontwierp Geuze het centrale park, Leidsche Rijn Park, waarvoor West 8 in 1997 de prijsvraag won. Te midden van 35.000 woningen bevat het 300 hectare grote park uiteenlopende gebieden, van natuurlijk tot gecultiveerd. Die deelgebieden worden bij elkaar gehouden door Het Lint, een asfaltbaan rondom het hele park. Michael van Gessel, indertijd jurylid: ‘Het was een intelligent

Leidsche Rijn Park ‘Ik werk al 14 jaar aan dit park. De kern van ons plan was een resolute afwijzing van het idee een park van 300 hectare te maken, dat gaat gewoon niet, dat is te groot, daar is geen geld voor. Daar krijg je ook geen focus in, dan wordt het een soort Amsterdamse Bos. Als natuurgebied is dat prima, maar niet als park. Dus wij hebben voorgesteld om op de beste grond een kern te maken van 45 hectare, begrensd door de Vikingrijn, een verdwenen meander van de Oude Rijn. Maar zelfs voor dit verkleinde park was geen geld. Elk jaar is het weer een overwinning als de gemeenteraad wat geld reserveert om Het Lint is een tien kilometer lange asfaltbaan, die de vele onderdelen van Leidsche Rijn Park bijeenhoudt.

onderdelen van het park uit te voeren. Omdat er zo weinig geld is hebben we ons vooral gericht op het schuiven met grond, hier afgraven en daar ophogen, de aanplant van tienduizenden bomen, en het zaaien van wilde planten. We besteden niet veel geld aan dure paden, meubilair, bruggen en lampen. We hebben de raad meegenomen naar Zuidelijk Flevoland om ze de bossen laten zien die daar in no time zijn aangelegd. Daar was de strategie van planten, planten, planten – en later maak je daar gaten in en zorg je dat de ecologie start en er successie van natuur komt. In navolging van wat de Rijksdienst voor de IJsselmeer Polders daar deed, beperken we ons tot de bermen, oevers

Het ontwerp voor Leidsche Rijn Park in vogelvlucht: in het midden het klassieke parkdeel

en bosbestanden. Daarmee kun je een

De Binnenhof, geflankeerd door de in zijn oude loop herstelde Vikingrijn, rechts de

geweldige wereld maken. We maken

sportvelden en linksboven natuurpark De Buitenhof.

bos met als basis eik en beuk, met wat vulhout en andere soorten aan de randen. In elk bosvak staat een eiland van

idee om in zo’n chaos van fragmenten die route rondom te bedenken, een lint dat alles bijeenhoudt, dan weer smal, dan weer breed.’ Temidden van monofunctionele woonvelden maakte West 8 een park dat pluriform is in betekenis en gebruik. Er zijn bossen, waterpartijen en de Vikingrijn, een opgegraven meander van de Oude Rijn. Op de tekeningen prijkt een vier kilometer lange pergola rond het 50 hectare grote hart van het park. Het park bevat een begraafplaats, sportvelden, volkstuinen en een fiets- en skatesnelweg en staat zowel wat compositie als programma betreft in de Duitse volksparkentraditie. Geuze: ‘Het Lint is op zichtlijnen ontworpen. Als je eroverheen wandelt, fietst of skate, ontrolt zich een afwisselend landschap van kerktorens, woningen en hoekpunten. Op één plek verdikt het lint zich naar een ruimte van 3,4 hectare, het manifesta-

tieveld. Dat wilde ik per se ophogen. De bomen die er stonden hebben we laten staan en kijk nu naar de interactie tussen ophoging en verzonken bomen. Warempel, in die kommetjes spelen nu op woensdagmiddag kinderen.’ ‘Leidsche Rijn Park en Borneo en Sporenburg zijn troetelkinderen, daar steek ik al mijn tijd in. Het duurt lang voor een opdrachtgever een landschapsarchitect kiest. Je moet de goedkoopste zijn én het snelste werken én beloven dat je altijd beschikbaar bent. En ze bellen ook nog eens je oude opdrachtgevers op om te vragen of je wel deugt. Die bal kaats ik dan terug: ik wil me wel committeren, maar hoe zit het met jullie, hoe zijn jullie georganiseerd?’

populieren, zodat je altijd wat hoort ruisen. Als die populieren wegvallen, ontstaan daar gaten in het bos met ruimte voor ecologische successie. De strategie van massaal planten werpt nu al zijn vruchten af. Kijk naar de natuur hier, dat is toch fantastisch. Dit is mijn passie, hier gaat het over. Later zullen we wel zien wat het heeft opgeleverd voor ons oeuvre. In het voorjaar was het hier een bloemenzee, verpletterend mooi.’

Slib en wrakhout Planning is een taak van de overheid, meent Geuze. Hij had graag aan de noordrand van


33

In het hart van de Woerdsense uitbreidingswijk Waterrijk spelen kinderen bij het water.

Rotterdam gewerkt, waar volgens hem nu in de plannen voor de Polder Schieveen een koppelverkoop heeft plaatsgevonden van natuur en verder volbouwen met bedrijvigheid en waar de Rottezone weer verder wordt volgebouwd. ‘Er gaat veel mis. Waar Rotterdam tien jaar geleden in de noordrand nog aan het landschap vastzat, is die overgang met hulp van landschapsarchitectuur en stedenbouw om zeep geholpen op een manier die je in Amstelland of Waterland niet ziet – daar zou dat een gigantische discussie geven. En dan de zuidrand. Daar ligt de wereld van mijn jeugd, de polders van IJsselmonde. Ik verdwaal daar nu. In die polders is de afgelopen decennia een lavastroom van huizen gestold. ‘Natuurlijk moet je de wereld ontwikkelen, bij die traditie hoor ik ook, maar dan moet je wel

34


trots kunnen zijn op het resultaat. Dat is hier niet het geval. Door IJsselmonde is de hogesnelheidslijn geschoven, dwars door de Devel, een gebied met Romeinse opgravingen. Daar was eerder al de fout gemaakt om het 60 hectare grote rangeerterrein Kijfhoek aan te leggen. Het gigantische knooppunt Ridderkerk ligt daar ook. Ik ging in mijn jeugd wandelen in de grienden met de geur van slib en wrakhout. Nu zijn dat opgespoten terreinen met trimbanen en harde kaden aan de Oude Maas. Het landschap is er totaal weggevaagd.’ Aan plannen die volgens Geuze geen recht doen aan het agrarisch gebied, werkt West 8 niet mee. Hij noemt de Utrechtse wijk Rijnenburg en de Zuidplaspolder. ‘We zijn gevraagd te solliciteren maar daar zijn we niet op ingegaan. Voor zo’n plek kunnen we niet gepassio-

neerd een ontwerp maken.’ Passie heeft Geuze wel voor een project in Goes waar de gemeente niet koos voor uitbreiding in de omliggende weilanden maar voor de oude haven. ‘Dan vind je ons vooraan. Net als het Oostelijk Havengebied in Amsterdam, Nordhavn in Kopenhagen, de Kop van Zuid in Rotterdam, Maastricht Ceramique, Arnhem Rijnbogen. Dat waren restgebieden die nu voorkanten van de stad zijn, waar nieuwe vormen van stedelijkheid ontstaan. Dat heeft ons hart, dat heeft de toekomst. Ik doe niet mee met het volbouwen van weer een stuk landschap, een leegte tussen twee steden waardoor mensen zich nog kunnen oriënteren.’ De ‘vulkaan van onvrede’ die Geuze in Nederland ziet uitbarsten, verklaart hij uit de migratie naar de buitenwijken. ‘Mensen hebben

De huizen boven op de gemeenschappelijke parkeergarage

Waterrijk in Woerden is een burgerlijke versie van Borneo en

hebben uitzicht op de collectieve tuin.

Sporenburg met ruimere woningen in een lagere dichtheid.

Het water van de grote plassen in de omgeving is doorgetrokken in brede sloten.

ankers nodig, ontworteling levert trauma’s op. Wat de bergen zijn voor de Zwitsers, dat is het vlakke land, de leegte voor de Nederlanders. Nederland houdt op te bestaan als dat verdwijnt. Dan wordt het een soort Los Angeles, een stad waar iedereen op zijn eigen pitje zit. Die wereld komt steeds meer op, ik zie dat in de Zuidvleugel. De mensen daar zijn footloose, ontworteld.’

Allemaal bedacht In Woerden herontwierp West 8 het plan voor de polders Snel en Polanen. Geuze leidt ons rond door wat de wijk Waterrijk is gaan heten. Geuze beschouwt dit als de ‘burgerlijke versie van Borneo’, met ruimere woningen in een lagere dichtheid. ‘Hier staan woningen van 300, 400, 500 vierkante meter, dan hoef je niet

te verhuizen als je tweede kind op komst is. Ik neem mijn familie altijd als uitgangspunt: mijn ene oom heeft een vleugel, een andere oom een Harley Davidson, weer een ander een enorme boekenverzameling. Ik heb een zwager met een treinlandschap zo groot als mijn halve huis. Hoe moet dat nou in die standaard Vinex-woning? Dat kan niet. En het zijn hele gewone mensen hoor, met een heel gewoon inkomen. Door mensen individueel te laten bouwen, ontsnap je aan de discussie over wat marktconform is. We hebben hier een collectieve parkeergarage gemaakt, maar daarbovenop konden toekomstige bewoners zelf hun huis bouwen.’ Iedereen parkeert onder zijn eigen huis in een iets verdiepte parkeergarage met daglicht en zicht op een collectieve tuin. ‘Destijds was dat nieuw. In onze plannen voor Amsterdam, Woerden, Loenen of Crooswijk is de auto zijn dominantie kwijt. De rol van de auto behoort steeds meer tot de kern van de stedenbouwkundige opgave. In het hart van de Woerdense uitbreidingswijk, waar het water van de grote plassen in de wijk is doorgetrokken in brede sloten, zien we een groepje jongens in het water spelen. Geuze is

zichtbaar in zijn element. ‘Kijk dit is waar het ons om gaat’, zegt hij. Hier zie ik mijn jeugd. Maar dit is allemaal bedacht! Het grasveld, het trapje om het water uit te komen, alles.’ Geuze vervolgt met kritiek op de veranderde planningstraditie sinds de jaren zeventig: ‘Het maken en uitvoeren van plannen is tegenwoordig bovenal een procedure. Je maakt afspraken hoe je een plan maakt, maar niet over wat je maakt en waarom. De pragmatiek die altijd deel uitmaakte van de planningstraditie is geen argument meer. De procedure is een argument, of de rechtszaak is een argument. Het gaat er niet meer om of je op een slimme manier een probleem hebt aangepakt, of je meerwaarde hebt gecreëerd, of het sober genoeg is, of er nog een ander alternatief was om het goedkoper en efficiënter te maken. Ik hoop dat een volgende generatie die planningstraditie weer oppakt,’ verzucht Geuze, ‘dat die zich weer richt op de opgaven en niet op de procedures. Dat hebben we nodig, want er zijn grote opgaven genoeg. Denk maar aan de binnensteden, waar grote demografische scheefgroei is en waar de middenklasse verdwenen is. Er is niet echt aandacht voor, zoals die er was voor de sanering van de Mijnstreek


35

portret of het voorkomen van een volgende watersnoodramp. En we moeten wat doen aan de mobiliteit. Waarom lossen we het fileprobleem niet op en investeren we in een openbaarvervoersysteem zoals in Zwitserland?’

Precies en ambachtelijk Hoe bijzonder is het werk van Geuze? Ook veel andere Nederlandse ontwerpers houden van de Hollandse meesters, van het Hollandse licht, van zeilen en van de polders. Ze verwijzen ernaar als ze over hun werk praten. Net als West 8 maakt tegenwoordig ieder bureau eigen straatmeubilair, stoepstenen en bruggen, en zorgt voor een perfecte uitvoering. Maar Geuze combineert een aantal eigenschappen die zijn werk anders maken. De van zijn vader geërfde natuurlijke afstand tot mensen en de lessen van Vroom en Beckers geven hem instrumenten om de samenleving te doorgronden. Die scherpe blik is essentieel voor de programmering en communicatieve slagkracht van zijn ontwerpen. De Amerikaanse les van het acteren, een rol met overtuiging spelen om gehoord te worden, maakt zijn maatschappelijke analyse productief. Geuze: ‘Ik speel met minstens drie gedaantes. Ten eerste is dat een oeuvre dat raakt aan de beeldenstorm en de romantiek: sober en verantwoordelijk maar ook intuïtief en spontaan. Verder heb ik een brutale en vervelende kant in debatten en ten slotte een diepe liefde voor het landschap. De media koesteren vooral het beeld van de rebel: het zij zo.’ Het Hollandse geschilderde landschap heeft meer invloed op Geuzes ontwerpen dan alleen als mooi decor. Het landschap staat voor absolute vrijheid. Geuze bewerkt het landschap niet vanuit een obligaat respect voor cultuurhistorie, maar eigenzinnig en experimenteel. Het Rotterdamse Schouwburgplein met de verwijzing naar de havenkranen en materialen, is daar een mooi voorbeeld van. Maar de bewerking zit ook een laag dieper, in tactiliteit en manieren van kijken. De gelaagdheid van de zeventiende-eeuwse Hollandse interieurschilderijen komt terug in de suggestie van water in Borneo en Sporenburg en Woerden.

en activisme, landschappelijke kennis en architectonische ingrepen, ambachtelijkheid, strakke lijnen en romantische thema’s. In de azaleavallei in Leidsche Rijn Park is de werkwijze van Geuze goed te zien. De parkruimte is precies en ambachtelijk vormgegeven terwijl even verderop de fiets- en skatesnelweg met afslagen die eindigen in het niets, een ironische werking heeft. De folly in het park, een uitvergrote bierhal van architect Pierre Cuypers (1817–1921), is rechtstreeks terug te voeren op het nabijgelegen kasteel Haarzuilens, eveneens van Cuypers. Zo bracht Geuze in het park talrijke thema’s onder, tot aan een lelievijver en een Japanse brug. Door het sterke casco dat onder meer bestaat uit Het Lint, is het een samenhangend park geworden, met nergens opdringerige vormwil of valse romantiek, waar meerdere lagen met meerdere zintuigen te beleven zijn. Geuze koppelt het vermogen om telkens weer met nieuwe ogen te kijken aan de vakkennis en analyse van door de wol geverfde ontwerper. Voor hem is de Engelse landschapsstijl geen sjabloon, maar een ontwerptaal

voor programma en enscenering. Geuzes bewerkingen zijn te rangschikken onder de esthetisch-filosofische categorie sublime, een begrip uit de Engelse kunsttheorie en landschapsarchitectuur. Sublime is de ervaring die het gemoed sterk beroert. Swamp Garden van West 8 in Charleston, uit 1997 met alligators op acht meter afstand, valt met zijn desolate en onheilspellende sfeer bij uitstek onder sublime. Onder sublime vallen ook de ironische, irrationele, vrouwelijke, sprookjesachtige of vervreemdende ervaring – an agreeable kind of horror, volgens de Britten. Geuze is in staat het alledaagse niet alleen een nieuwe functie te geven, maar er ook de ironie van het wonen op een vuilnisbelt of de doodlopende afslag in op te nemen.

Ook poëtisch ‘Speels’ noemt Geuze het oeuvre van Rem Koolhaas. ‘Je hebt de Koolhaas van de retoriek, van de verhalen, analyses, lezingen, die hypergeïnteresseerd is in het begrijpen van de stad van nu en de toekomst. Dat gaat maar door: met zijn bureau heeft hij Atlanta nog

Geen sjabloon Geuze onderscheidt zich niet alleen door, in zijn eigen woorden, de verschillende registers waarmee hij een ontwerp presenteert, maar ook door het samenbrengen van verschillende componenten in één ontwerp – componenten die zelden in één bureau samenkomen. Show

36


Het stedenbouwkundig herontwerp voor Waterrijk in Woerden.

niet geanalyseerd of ze analyseren China. En ze hebben China nog niet gehad of ze richten zich alweer op de analyse van de Golf. Maar Koolhaas’ oeuvre is ook poëtisch, geworteld in de Hollandse traditie, waar alle autoriteit uit is verdwenen. Zijn werk is heeft niets met die analyses te maken. ‘Kijk nou eens goed naar zijn werk. De Kunsthal is een ode aan de dijk. De bomen van het park lopen door in de kolommen, en via de patio ook naar het dak. Het is heel vanzelfsprekend in het landschap gesitueerd. Als je door het gebouw loopt dan ben je echt op een reis. Terwijl het voor weinig geld is gebouwd, dat is knap. Alleen mensen als Rietveld konden dat. Ik ben heftig geroerd door dat gebouw. ‘We moeten vooral mededogen hebben, voor alles en iedereen.’ Om er glimlachend aan toe te voegen: ‘Voor de volgevreten middenklasse die op Wilders stemt, maar ook voor Rem.’

Adriaan Geuze over de Nederlandse planningstraditie: ‘Het maken van plannen is tegenwoordig een procedure. Je maakt afspraken hoe je een plan maakt, maar niet over wat je maakt en waarom.’

Wonen in een Ruysdael Aan de rand van de plas, vlak bij een

duurzaam zijn. We willen niet dat een

middeleeuwse kade tussen de polders

balkon aan de straatkant van onderen

Snel en Polanen-Oost, herontwierp

bekleed is met heraklieten houtvezel-

West 8 het stedenbouwkundig plan

platen, we willen geen metselwerk met

voor de wijk Waterrijk Woerden. Bos-

een aluminium daktrimmetje erop,

kalis graaft hier voor een plas. Aan

maar een mooie – dat soort dingen.

de andere kant van de plas ligt de

Voor de buitenruimte geldt hetzelfde

Vinex-wijk Snel en Polanen. De plas

als in Borneo en Sporenburg: simpel,

is verdeeld in een natuur- en recrea-

rustig. Alleen aandacht voor bijzondere

tiegedeelte. Waterrijk bestaat uit vier

dingen zoals de bruggen.’ Tikkend op

eilanden en een villawijk. De plas dringt

een stoere brugleuning: ‘Kijk, de haven

van twee kanten ver in de wijk door.

van Rotterdam, het komt allemaal weer

‘Je woont hier niet in Snel en Polanen-

terug. De bruggen zijn bewust lekker

Oost, maar echt in het Nederlandse

vet, dat beetje extra laswerk vinden

landschap.’ Er komt nog een vijfde

we wel aardig. Dat doen we expres,

eiland bij, een drijvende stad. Het plan

wij houden ervan om het allemaal iets

is ontworpen tijdens de hoogconjectuur

steviger uit te voeren dan nodig. In de

van de jaren negentig.

architectuur is het juist chic om alles zo

‘We hebben hier een collectieve par-

licht en elegant mogelijk te maken. Ik

keergarage gemaakt waar bovenop

vind dat je dat bij een ornament nooit

individueel gebouwd kan worden. Hier

moet doen.’

woont iemand met een grote portemonnee, bepaalde fantasieën en een bepaalde smaak. We hebben wel een sterke beeldregie gevoerd. We zijn heel coulant naar smaak, maar het moet wel

Stedenbouwkundig ontwerp voor de herontwikkeling van de oude haven in Goes.


37

De door West 8 ontworpen timber seat staat onder meer in Leidsche Rijn Park.

De ideale bank West 8 steekt veel tijd in de ontwikkeling van straatmeubilair zoals lampen en banken. Voor Leidsche Rijn Park en Park Noord in Amsterdam maakte het bureau een bank. ‘Dit is een van de banken die we hebben ontwikkeld voor serieproductie. Hij zit niet alleen goed, hij kan ook goed in onkruid staan omdat er een betonnen voetstuk onder zit. De bank komt voort uit de bank die we bedacht hebben voor op het Rotterdamse Schouwburgplein. We hebben

Lincoln Park in Miami Beach. Door het park loopt een mozaïek

toen gekeken naar kniehoogte, die bij

van gebogen witte betonnen lijnen. De Viechia-palmen zijn

mannen en vrouwen verschillend is, en

bestand tegen de jaarlijkse orkaanwinden.

je hebt een actieve en een passieve zit. Een goede parkbank kan dat allemaal hebben. De anatomie van die Schouwburgplein-bank was goed dus daar

hart van het waterfront in een levendig

werken we nog steeds mee. Deze bank

openbaar gebied.

staat ook aan Het Lint in Leidsche Rijn Park, de asfaltstrook voor fietsers, ska-

De 1,8 kilometer oevers die West 8 en

Toronto waterfront

DTAH inrichtten kreeg twee routes. Het verst van het water verwijderd is een

ters en wandelaars. Door die verhoging schep je afstand en worden je knieën er

Met de afname van het vrachtvervoer

het zakelijk centrum met het water te

12 meter brede walkway beplant met

niet af gereden. Je zit iets hoger, als het

over zee heeft het waterfront van

verbinden. Opdrachtgever Waterfront

250 volwassen inheemse esdoornbo-

ware op een soort troon kijk je uit over

Toronto zijn oorspronkelijke industriële

Toronto schreef een internationale

men. Het motief van een esdoornblad

de natuur. Deze bank is ook van ach-

functie verloren. Een nieuwe, over-

prijsvraag uit en koos het inrichtings-

komt terug in de granieten bestrating.

teren mooi – een detail, maar voor ons

koepelende visie was nodig om de 3,5

plan dat West 8 samen met du Toit All-

Parallel aan deze walkway ligt, enigs-

heel belangrijk.’

kilometer oevers van Lake Ontario aan-

sopp Hillier (DTAH) maakte als winnend

zins verzonken, een 8 meter brede

trekkelijk te maken voor recreatie, en

ontwerp. Hun plan transformeert het

houten promenade die over het water uit steekt. Door de dubbele rij bomen doet het granieten pad aan als een schaduwrijke Franse allée. Op de houten promenade daarentegen zijn de voetgangers geheel blootgesteld aan de natuurlijke elementen. Drie iconische houten dekken aan de kop van de aanlegplaatsen dienen als openbare zitgelegenheden langs de

38


Foto West 8

Lincoln Park, Miami Beach waterkant. Speelse traptreden in de

Lincoln Park is een één hectare groot

dekken zorgen voor een informeel

park midden in de binnenstad van

amfitheater met uitzicht op Lake Onta-

Miami Beach. Aan West 8 de opgave

rio. ’s Avonds wordt kleurrijke led-ver-

het park te laten aansluiten op het

lichting ontstoken die is aangebracht

naastgelegen New World Symphony

onder de dekken.

Building, een nieuwe concertzaal en

Ook Queens Quay, een boulevard die in

conservatorium ontworpen door de

oost-westrichting langs de oevers ligt,

Canadees-Amerikaanse architect Frank

is aangepakt en van een drukke vier-

Gehry. Het park moest ook kunnen die-

baansweg voor snelverkeer veranderd

nen als een podium voor multimedia-

in een aantrekkelijke boulevard. Een

prestaties. West 8 maakte een parkje

2,2 kilometer lang gat in de bekende

met een zachte, groene uitstraling,

Martin Goodman Trail, een off-street

bestaande uit een vierkant gazon met

route voor fietsers en skaters, is ter

veel palmbomen. Lange zitbanken van

hoogte van de Queens Bay Boulevard

eveneens wit beton bieden een verkoe-

gedicht. De route is onderdeel van

lende rustplek in het tropische klimaat.

de 350 kilometer lange Lake Ontario

De keuze voor palmbomen ligt voor

de buitenmuur van het Symphony

Miami. De handgemaakte constructies

Waterfront Trail en loopt nu ook in

de hand. De bomen zijn goed bestand

Hall Building in een groot canvas voor

staan aan de parkrand en ondersteunen

Toronto door.

tegen het hete klimaat en zorgen met

videokunst. Met drie clusters van

de groei van bougainville. De tropische

hun bladloze stammen voor transpa-

iconische aluminium pergola’s refe-

sierplant in bloei voorziet het park van

rantie in het park. ’s Avonds verandert

reert West 8 naar de stapelwolken van

een kleurrijke entree.


39

portret

De inspiratie van Adriaan Geuze

Ando Hiroshige, View of Mount Fuji from Satta Point in the Suruga Bay

Jan van Goyen, Patinage près de Dordrecht

Al Green en de soulmuziek

Dordrecht is mijn geboortestad. Dit

gaat: liefde, geluk, onbereikbare

De Japanse kunstenaar Ando Hiroshige

schilderij toont een oer-Hollands beeld

liefde en ongeluk.

maakte in de negentiende eeuw een

van schaatsende mensen onder een lage

reeks houtsnede-prenten van het land-

wolkenlucht, een bevroren Oude Maas

schap langs de weg tussen Edo en Kyo-

en een heuse koek en zopie.

to. Deze plaat is een sublieme weergave van de dialoog tussen de sluimerende eruptie van de onschuldig besneeuwde vulkaan en de machtige onderstroom van de anders zo kalme zee.

40


Soulmuziek gaat waarover het echt

HOERA! DE HERFST KOMT De roodkoperen kont van de kunst wordt door velen gekust, zo komen ook op de 60watts gloeilamp vliegen en torren af bij miriaden denkend: waar ’t licht is is ’t lekker De schrik van de torren ontlaadt zich in minuscule stipjes, hun altaren Habakuk II de Ba lker (Harry ter Balkt), Hoera! De Herfst Komt De dichter Harry ter Balkt beschrijft het Nederlandse landschap alsof het is opgebouwd uit karakters. Iedere boom, iedere plant, ieder ding dicht hij eigenschappen toe, alles heeft een

die zij bouwen op het glas van de gloeilamp Hoera! de herfst komt! veel duister veel lampen veel vleugelslag Lezer onder je gloeilamp hef je hoofd op: de trekvogels gaan, de uiltjes komen.

gevoel. Ter Balkt spreekt nooit van zomaar een beuk, hij spreekt van die

Uit: Boerengedichten: Uier Van Het Oosten

knerpende beuk in de bocht van het

Habakuk II De Balker

laantje.

Haukur Óskarsson, foto van een Nederlands landschap De IJslander Óskarsson fotografeerde de veenweiden van Zuidwest-Friesland. Hij laat de veenweiden zien als een landschap van organisch materiaal, als een stinkend en dampig land, waar je tot je knieën in wegzakt. De IJslandse referentie – een land van zwavel, ijs en steen – is duidelijk zichtbaar. Waar Nederlandse landschapsschilders en -fotografen altijd op zoek zijn naar het Hollandse licht, toont Haukar Óskarsson die andere aard van het landschap: geen blauwe luchten, maar dampende sloten en klodders van verteerd materiaal.


41

portret

Ivan Leonidov, People’s Commissariat of Heavy Industry, Moskou

Tokyo

Deze dubbele wolkenkrabber, naast

met een ogenschijnlijke chaos die je

het Kremlin aan de Moskvarivier,

snapt en niet snapt.

De Aziatische stad is voor mij een permanente inspiratie. Het is een stad

toont op prachtige wijze de essentiële relatie tussen ornamentaliteit – Beaux

De auto

Arts – en moderniteit. Modernisten als

De auto is de metafoor voor

Van Tijen, Oud en Van der Rohe deden

vrijheid, voor het avontuur en

dit ook, waardoor hun ontwerpen

bewegen. De auto hypnotiseert

direct opvallen in vergelijking met het

en biedt duizelingwekkend veel

latere klinische modernisme.

landschapsbeelden die je aan je voorbij laat gaan.

Louis I. Kahn, Salk Institute, San Diego Een ontwerp met de betoverende monumentaliteit van de leegte. Het leuke is dat dit veroorzaakt wordt door een streepje water, dat er eigenlijk niet toe doet.

42


Het onverwoestbare poldergevoel van Adriaan Geuze

Recommend Documents