o
1
Het Menselijke skelet vertelt Hoi! Ik ben Evy Cuypers, archeologe!
Ik ben François-Xavier, fysisch antropoloog! "Op de opgravingen te Tell Tweini in Syrië hebben we een graf ontdekt. Na het voorzichtig opgraven met borsteltje en truweel, willen we nu het skelet uit het graf zorgvuldig bestuderen. De dode lag op de rug met de benen opgetrokken. Tussen de armen vonden we ook nog de resten van een baby. Rondom het skelet lagen grafgiften zoals potten uit aardewerk en de overgebleven dierenbeenderen van voedseloffers. " Het graf is gevonden onder een vloer naast een muur. (links: een luchtfoto van Tell Tweini, midden: tekening of grondplan van deel van de opgraving, rechts: archeologe Evy legt het graf bloot)
o
2 1. Een fysisch antropoloog W@ is d@?! Wat doet een fysisch antropoloog .................................................................................................................................................................
2. Skeletfiche Welke beenderen van het skelet zijn bewaard gebleven voor het onderzoek? Zo weten de archeoloog en fysisch antropoloog onmiddellijk hoe compleet de menselijke overblijfselen zijn.
Kleur de botten Benoem de botten
o
3 ONDERZOEKSTAFEL 1
GESLACHT VAN EEN MENS
A. Bestudeer aandachtig de schedel aan de hand van onderzoeksdossier 1. B. Vergelijk de schedel die op je onderzoekstafel ligt met de schedel van de skelettafel, zie je verschillen? C. Vul de onderstaande fiche in en bepaal zo het geslacht van de dode in het graf van Tell Tweini. Studie van de onderkaak (nummer 5) Bekijk de onderkaak van de schedel uit het graf van Tell Tweini. Wanneer het de schedel van een man is, dan zal de kaak breed zijn. Als het de schedel van een vrouw is, dan is de kaak smaller. Is de onderkaak van de schedel breed, mannelijk? (schrap)
JA
NEE
Studie van de achterzijde (nummer 3) De overgang tussen de onderkant en de achterkant van de schedel van een vrouw is vloeiend. Bij de schedel van een man is er een knik, de achterhoofdknobbel. Is er een dikke achterhoofdsknobbel waar te nemen op de schedel van het graf van Tell Tweini, mannelijk? (schrap)
JA
NEE
Studie van het tepelbeen (nummer 2) Het slaapbeen is naar onderen toe uitgestulpt, deze uitstulping is het tepelbeen. Bij de schedel van een vrouw is deze uitstulping kleiner en smaller dan bij de schedel van een man. Is het tepelbeen van de schedel groot, mannelijk? (schrap)
JA
NEE
Studie van het voorhoofd (nummer 4) Het voorhoofd van een vrouw loopt recht of vertikaal naar boven. Bij een man buigt het voorhoofd af naar achter. Loopt het voorhoofd sterk naar achter, mannelijk? (schrap)
JA
NEE
Studie van de glabella (nummer 1) De overgang van de neus naar het voorhoofd is bij vrouwen vloeiend. Bij mannen is deze overgang niet vloeiend, de onderkant van het voorhoofd is daar dikker en steekt wat naar voren. Zie je een verdikking ter hoogte van de wenkbrauwen, mannelijk? (schrap)
BESLUIT: Wat kan je uit dit onderzoek afleiden? Het skelet uit het graf van Tell Tweini is van een ...............................
JA
NEE
o
4 ONDERZOEKSTAFEL 2 GESTALTE VAN EEN MENS "Je ziet hier het dijbeen van een man of vrouw. Was deze man of vrouw groter dan jijzelf? Met de formule van Trottner kan je het uitrekenen"
A. Meet op de juiste manier de lengte van het dijbeen (= Femur). Volg de instructies in het onderzoeksdossier om dat op de juiste manier te doen. (F = ....... cm) B. Bereken de gestalte van de overledene, zowel als het een man of een vrouw zou zijn. Formule voor de lengte van een man: (2,38 X F) + 61,41 = (................... X ................... cm) + .......................... = (................... cm) + ....................... = .................... cm Formule voor de lengte van een vrouw: (2,47 X F) + 54,10 = (................... X ................... cm) + .......................... = (................... cm) + ....................... = .................... cm BESLUIT: Wat kan je uit dit onderzoek afleiden? Indien het een man dan is de lengte ................. cm Indien het een vrouw was dan is de lengte ...... cm Deze man / vrouw was groter / kleiner dan mezelf.
o
5 ONDERZOEKSTAFEL 3
OUDERDOM MENSEN: GEBIT
"Om de leeftijd van het individu dat we gevonden hebben in het graf van Tell Tweini te weten te komen, kunnen we het gebit en de beenderen bestuderen." A. Neem onderzoeksdossier 3 door en vul onderstaande vragen op. B. Bekijk de tanden van de schedel gevonden te Tell Tweini. Rond welke leeftijd zijn je melktanden gewisseld? ...................................................... Wat gebeurt er met je tanden als je ouder wordt? Denk aan je oma of opa. Als je ouder wordt, dan .............................................................................................. Ligt de leeftijd waarop de definitieve tanden uitvallen vast? ........................................ Hoe jonger de persoon is gestorven, hoe gemakkelijker / moeilijker het is om zijn exacte leeftijd te achterhalen aan de hand van de studie op tanden. (schrap) Waarom? ........................................................................................................ ........................................................................................................
Kijk naar de tanden en onderkaak. Schat de leeftijd van deze persoon. (omcirkel) 0-5 6-20
21-50
51-70
Kijk naar de tanden en onderkaak van de schedel uit het graf van Tell Tweini. Zie je slijtage op de tanden? (..........). Hoeveel tanden tel je? (...........). Zijn er al tanden uitgevallen? (...........) Nu je dat allemaal weet, schat de leeftijd van deze persoon (omcirkel)
0-5 6-20
21-50
51-70
BESLUIT: Na het onderzoek van het gebit. We schatten dat de leeftijd van de overledene uit het graf van Tell Tweini ligt tussen: ........ en ........ jaar
o
6 ONDERZOEKSTAFEL 4
OUDERDOM MENSEN: BEENDEREN
"Om de leeftijd van het individu dat we gevonden hebben in het graf van Tell Tweini te weten te komen, kunnen we het gebit en de beenderen bestuderen." A. Bekijk onderzoeksdossier 4 zie hoe botten groeien vanuit de uiteinden. B. Onderzoek het dijbeen van de overledene uit het graf van Tell Tweini. Welke volwassenheid bereik je het eerst? (omcirkel)
Biologische Volwassenheid
-
Wettelijke volwassenheid
Wanneer is het sleutelbeen volledig volgroeid? .............................
Op een X-ray zie je duidelijk de botten van een hand, maar het kraakbeen tussen de vingerkootjes niet. Welk van de bovenstaande foto's is van een kind? (omcirkel)
LINKS
RECHTS
Het bepalen van de leeftijd van een persoon Aan de uiteinden van de lange beenderen kan je zien of ze nog moeten groeien. De bovenstaande foto is het kniegewricht van het dijbeen van het skelet uit het graf van Tell Tweini. Beschrijf wat je ziet. _____________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________
aan de hand van het skelet is niet gemakkelijk. Echt nauwkeurig is het eigenlijk niet mogelijk. Of toch, denk eens goed na. Is het gemakkelijker om de leeftijd van kinderen te bepalen, of kan je net van volwassenen nauwkeurig de leeftijd schatten. (leg uit) ................................................................................. ................................................................................. .................................................................................
BESLUIT: Na het onderzoek van het dijbeen. (schrap) We schatten de leeftijd van de overledene uit het graf van Tell Tweini: .......................................................
o
7 3. Resultaten "Het skelet werd voorzichtig opgegraven en nauwkeurig onderzocht. De naam van de persoon dat in het graf begraven ligt kennen we niet, maar wat weten we nu wel? Verzamel de resultaten en schrijf ze kort neer in een rapport."
.................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................
