MENEER VERMEER VERTELT IN HET KANTINEGESPREK
Meneer Vermeer: ‘Duurzaamheid is respect voor onze planeet en komende generaties’ In elke aflevering van Het Kantinegesprek is Meneer Vermeer een van de gasten die komt praten. Hij doet dat op zijn eigen onnavolgbare manier, een tikkeltje recalcitrant en theatraal. Hij praat dan over een plant, telkens slechts één, telkens een andere. Hij praat niet alleen, hij laat zien, hij verduidelijkt; hij kookt, hij expliceert; hij laat proeven, hij laat ontdekken. Meestal gaat het hem over de achtergrond van de plant, de totstandkoming van de naam, de folklore of verhalen die er rond de species te vinden zijn. Daardoor is het nooit een saai of langdurig praatje, maar sluit men na afloop de nieuwe kennis in het hart, als een nieuwe kameraad, met zijn specifieke eigenschappen. In het vakblad Tuin en Landschap schrijft Meneer Vermeer vervolgens een column over zijn ervaring.
Indiaantje spelen Wanneer heeft u voor het laatst indiaantje gespeeld? Ik bij het laatste Kantinegesprek in Apeldoorn. Mijn lezing ging over Camassia. Camassia’s zijn ideaal om tussen zomer- en herfstbloeiende vaste planten te plaatsen voor een langer bloeiseizoen. Als zij gaan verdwijnen komen bijvoorbeeld de Echinacea’s tevoorschijn, die eigenlijk een hekel aan de buren hebben. Maar natuurlijk leven zij al eeuwen lang samen op de prairies. Dat schept een band. De vele soorten Camassia’s zijn goed voor verwildering en nemen al snel een grote plek in. Zwaardere gronden en natheid zijn geen probleem. De mooiste combinatie vind ik de soort cusickii of de blauwe variëteiten van de soort leichtlinii met Tulipa “Queen of Night” en Narcissus poëticus. Maar wat dacht u van de wat later bloeiende witte variëteiten van leichtlinii gecombineerd met de bruinkleurige Iris germanica. Als een sprookje, zo mooi…. Kent u het “sprookje” van de Indiaanse prinses Sacajawea? Zij redde in 1804 een expeditie van de hongersnood door de hongerige ontdekkingsreizigers de bollen van de Camassia quamash te laten eten. Ik zou Meneer Vermeer niet zijn als ik niet de proef op de som zou nemen. Dus kookte ik ter plekke, in het bijzijn van de aanwezigen, op een campinggasflesje een pan vol bollen. Ik vertelde dat ik het thuis al had voorgeproefd in het bijzijn van een dokter en liet een megavoorraad Norit zien. Er meldden zich, boven verwachting, toch nog twintig ontdekkingsproevers. Ik denk niet dat het restaurant van Het Kantinegesprek Camassia quamash op de kaart zal zetten want de smaak is ronduit melig. Maar we leven nog!!
Lijkenlucht Dat woord kom ik steeds tegen tijdens mijn zoektocht naar meer informatie over de voodoolelie: Sauromatum venosum uit de familie van de aronskelkachtigen. Een bizarre familie met bloemen mooi van lelijkheid. Andere geslachten uit de familie zijn bijvoorbeeld Arisaema, Calla, Amorphophallus, Dracunculus en Arum. Allemaal met prachtige zaadstaven of knobbels met veelal felgekleurde bessen en Nederlandse namen alsof ze uit de tuin van de Addamsfamilie komen: drakenbol, stinkende duivelstong, cobralelie, slangenhuidplant of draketonglelie. Het geslacht Amorphophallus heeft de grootste bloemen. De lijkenplant: Amorphophallus titanum heeft een bloem van drie meter hoog met een kolf die stijf naar de hemel reikt en zelfs warmte afgeeft; de ultieme fallus. Niet voor niks wordt hij de reuzenpenisplant genoemd. Als hij bloeit in de Hortus trekt hij veel zweetbijen, aasvliegen en mensen aan. Voor Het Kantinegesprek wil ik een lezing geven over de voodoolelie. Een knol met veel synoniemen zoals Arum cornutum, Typhonum venosum, Desmesia venosum etc. Het is een knol die ik al tientallen jaren in tuinen aanplant en die in de meeste tuinen nog steeds welig tiert. Volgens mij een sterk lid uit het rariteitenkabinet van deze grafbloemen familie. Het is een schaduwminnende tuinplant die met zijn parapluachtige bladeren prachtig uit bodembedekkers omhoog komt. Net als de Colchicum is het een wonderknol die zonder grond, zo los op de vensterbank zomaar gaat bloeien, vandaar waarschijnlijk zijn naam voodoolelie. Hij bloeit maar één dag en dan ruikt hij net als de Amorphophallus naar rottend vlees. Een aanrader voor iedereen die gieren in zijn tuin wil. Ik hoop dat er een aantal bloeien als ik de lezing geef of kan ik dat de kok van het restaurant niet aandoen?
Varens Niets is zo wonderbaarlijk als de voortplanting van varens. Uit een spore wordt een hartvormig blaadje (prothallium) geboren dat vol staat met geslachtsorganen die voor de voortplanting gaan zorgen. Alsof je in de etalage van een seksshop kijkt. Hoe gaat dit in zijn werk? Op een oude schoolplaat die ik heb staat het hele schouwspel afgebeeld. Een plaat waar je niks van begrijpt totdat iemand je uitlegt hoe varens het doen. De hortulanus van de botanische tuin in Utrecht heeft me hierbij geholpen. Het begint met de vorming van sporendozen aan de onderkant van het blad. Waarom daar? Omdat ze droog moeten hangen. Bij droogte knappen de dozen en worden de sporen door de wind verspreid. Deze sporen landen soms duizenden kilometers ver van de moederplant. Uit deze sporen groeit een hartvormig blaadje, dat zich aan de grond hecht en hierop groeien de mannelijke en vrouwelijke geslachtsorganen. Dan is het wachten op een regenbuitje waardoor de spermatozoïden, gelokt door lokstoffen, uit kunnen zwemmen naar een eicel. De bevruchting vindt plaats ver bij de moederplant vandaan. Als bij een reageerbuisbaby. De eicellen en zaadcellen zijn niet tegelijkertijd rijp zodat altijd een ander prothallium bevrucht wordt. Als laatste redmiddel is ook zelfbevruchting mogelijk. Uit een bevruchte eicel zal een nieuwe varen groeien. Een bijzondere voortplantingstechniek met behulp van wind, droogte en water waar ze al 360 miljoen jaar mee weten te overleven. Lang voordat de dinosaurussen op aarde kwamen. Bijzonder toch, dit fenomeen. Stel je voor dat wij mensen geslachtsloos zouden zijn en dat er sporen onder onze oksels groeiden. Die wonderlijke natuur heeft zijn sporen wel verdiend.
Silphium perfoliatum Architect Hundertwasser, voorvechter van mens- en milieuvriendelijk bouwen, noemde de rechte lijn het instrument van de duivel. Vierkante kozijnen gaf hij rondingen. Vierkant komt in de door God geschapen natuur bijna niet voor. Zelfs als je naar het allerkleinste deeltje kijkt zoals een molecuul, atoom, neutron of proton: volgens mij zijn ze allemaal rond. Maar de Silphium perfoliatum niet. Nee, deze gigant die het wint van alle soorten onkruid, heeft een vierkante stengel. Makkelijk te determineren dus. De S. perfoliatum behoort tot de reuzenplanten met grote groffe bladeren. De gele bloemen zijn tot 8 cm in doorsnede, in verhouding dus niet zo groot. Maar hoog in de lucht grote wolken zonnebloemen. Alsof de zon van juni tot september elke dag schijnt in ons bewolkte landje. Bijzonder is ook dat de S. perfoliatum begint met één bloem aan een stengel. Wanneer die is uitgebloeid, groeien uit twee zijknoppen twee zonnebloemen, wanneer die zijn uitgebloeid groeien er uit twee zijknoppen vier enzovoorts. Dit stopt bij zestien. Vandaar ook de naam zonnekroon. Een kroon vol kleine zonnebloemen in juli, augustus en september. De bladeren zijn tegenoverstaand en vormen zich bij de bladsteel tot een beker. In Amerika heet hij daarom de Cupplant. You get a drink early in the morning. Net als bij onze kaardenbol. Vogels als puttertjes drinken ook graag hieruit en zijn net als bij de kaardenbol gek op de zaden. Voor de tuin is het een plant voor achterin de border ivm zijn hoogte 2-3 m en op vruchtbare grond kan hij wel 4 meter hoog worden. Een plant die ruimte nodig heeft, maar heel indrukwekkend is. Als je voor de S. perfoliatum een Helianthus ‘Lemon Queen’ plaatst dan heb je in de border van juli t/m oktober één grote wolk kleine gele vrolijke zonnebloemen. S. perfoliatum heeft ook wat broertjes en zusjes. Eén daarvan is S. laciniatum die ze in Amerika de compass plant noemen. De bladeren staan namelijk noord zuid gericht. Dit fenomeen is terug te voeren op het feit dat de bladeren op hun natuurlijke standplaats - de Amerikaanse prairie - het bladoppervlak van de zon afwenden om overhitting te voorkomen. Een kompas heb je niet nodig mocht je verdwalen op de Amerikaanse prairie waar nog maar 2 procent van de oorspronkelijke prairie over is. Verder is er ook nog de S. integrifolium – Rosinweed, die heel mooie bladeren maakt.
Een ander broertje is S. terebinthinaceum – Prairie Dock, ook een reuzenplant met een mooi rozet van getand blad van waaruit lange bijna onbebladerde, ijlvertakte bloeistengels opstijgen. In de plantengids van kwekerij De Hessenhof staan er nog meer. Een aanrader volgens Hans Kramer, is de S. perfoliatum ‘Great Dixter’aan te planten omdat deze kleiner en mooier is. Deze heeft de Hessenhof gekregen van de hoofdtuinman Fergus Garret van Great Dixter. Voor mij de mooiste tuin van Engeland qua plantencombinaties. Energieplant van de toekomst Dat is volgens onze oosterburen die DURCHWACHSENE SILPHIE. Als je één ha. met S. perfoliatum aanplant, dan heb je voor de biovergassing genoeg stroom voor 6 drie persoonshuishoudens per jaar. Een auto kan 71.500 kilometer rijden op het biogas dat dit oplevert. Een groot voordeel is dat je dit gewas maar één keer hoeft aan te planten en dan 10 jaar kunt oogsten. Beter tegen erosie en goedkoper dan bv maïs waar alle handelingen jaarlijks weer terug komen. Voor de bijen is deze aanplant ook een waar paradijs. We moeten dus niet verbaasd zijn als dit in de toekomst de meest aangeplante vaste plant van Europa wordt. Geraadpleegd Tuinplanten encyclopedie op kleur - Modeste Herwig , Plantengids kwekerij De Hessenhof, Droomplanten - Piet Oudolf en Henk Gerritsen, youtube energiepflanze der zukunft, www.missouiriplants.com
Silphie
Mijn nummer één in de top vijf van vorig jaar. Silphium perfoliatum. Wauw, wat een plant. Een reus onder de vaste planten. Op rijke grond tot wel vier meter hoog. Van juli t/m september één grote wolk kleine, gele, vrolijke zonnebloemen. Ze begint met één bloem aan een stengel. Als die uitgebloeid is groeien uit de zijknoppen twee zonnebloemen. Als deze er mee stoppen komen er vier tevoorschijn. En dit gaat door tot wel zestien bloemen aan één stengel. Vanwaar haar Nederlandse naam zonnekroon. By the way, de Amerikanen noemen haar the cupplant. De bladeren zijn tegenovergesteld en vormen zich bij de bladsteel tot een beker. You get a drink early in the morning. Haar zusje Silphium laciniatum noemen ze the compassplant. De bladeren staan namelijk noord-zuid gericht om oververhitting op de Amerikaanse prairie te voorkomen. Wat een opmerkelijk kenmerk is van de Silphium perfoliatum is dat haar stengels vierkant zijn. Haakse hoeken en rechte lijnen komen in de natuur bijna niet voor. Zelf als je naar het allerkleinste deeltje gaat: atoom, proton of neutron. Alles is rond. Maar niet onze Silphie, want ja, zo noemen onze oosterburen haar. Die durchwachsene Silphie. Energieplant van de toekomst. Als je één hectare met haar aanplant heb je in de biovergassing genoeg stroom voor zes drie persoonshuishoudings per jaar. Een auto kan hier 71.500 km op rijden. Eén keer aanplanten en daarna alleen nog maar oogsten. Je moet er dus niet van opkijken als op een dag heel Nederland vol staat met velden vol zonnekronen. Ook voor de bijen een waar paradijs omdat er rond augustus weinig honing te halen is. Ik ben verliefd op Silphie.
