Het gezicht van de vakbeweging Tilburg

Het gezicht van de vakbeweging Tilburg

Tilburg 4e proef kleur.indd 1

24-02-14 12:17

•••••

Tilburg 4e J::(oel kleur 1nd:I 2

•

••••

24-02-14

1217 1

Het gezicht van de vakbeweging

Auteur:

Henk van Doremalen Uitgave: Stichting VHV, Vrienden van de Historie van de Vakbeweging x1


24-02-14 12:17

Het gezicht van de vakbeweging - Tilburg

VOLT gaat uit, jaren zestig.

2x


24-02-14 12:17


Inhoud Voorwoord Verantwoording Inleiding Portretten Wim van Bavel Frans van Berkel Marion Boers-O’Prinsen Wil Boonman Jan van den Broek Jetze Elsinga Riek Flipse Gerard Horvers Frans van Iersel Hein Meijs Jeanne Mooren Ben Morselt Frans Ninteman Hans van Oort Marcus Peters Miet van Puijenbroek Jan van Reijsen Coby van Riel Ad van Riel Johan de Rijk Johan Rombouts Bert van Rooij Peter Smulders Theo Spitters Ari van Valen Mária van Veen Geert Verhaar Henk Weijters Wim Weijters

Lodewijk de Waal 5 Ari van Valen 7 Tilburg, groei en ontwikkeling van een textielstad Henk van Doremalen 9 ‘Hij kon het werken niet laten’ Breed maatschappelijk betrokken Coördinator Belastingservice Organisator in de Tilburgse onderwijswereld Actieve katholieke textielarbeider ‘Die katholieken moesten ons niet’ Sterk betrokken bij vrouwen Van jongs af aan actief in de bond Het gezicht van het stadhuis Aanvoerder en spelverdeler Veel inzet voor De Unie De timmerman uit Utrecht Penningmeester van De Unie Afdelingsvoorzitter moet schakelen ‘Ik kies voor waarden en normen’ Sociaal bewogen ‘Tilburger van de eeuw’ Laatste afdelingsvoorzitter FNV Op de bres voor vrouwen Laatste NVV-voorzitter Van KAJ tot regiobestuurder FNV Een actieve mensenvriend Midden in de katholieke arbeidersbeweging Volt- en vakbondsman in hart en nieren Katholiek spoor- en vakbondsman Bestuurlijke duizendpoot Eigen gevoel en inzicht als maatstaf Jarenlang het gezicht van het CNV Welkom administratief talent ‘De bond was zijn leven!’

Bronnen en meer over Tilburg...

28 32 36 40 44 48 52 56 60 64 68 71 74 77 80 82 88 92 96 99 103 107 112 116 121 125 129 133 137 144 x3


24-02-14 12:17


Gevel Gildenbond in de Tuinstraat, gebouwd in 1915.

4x


24-02-14 12:17


Voorwoord De Stichting VHV, Vrienden van de Historie van de Vakbeweging, is blij met deze publicatie, gewijd aan de vakbondshistorie van één stad: Tilburg. Door middel van interviews met in hun tijd beeldbepalende vakbondsmensen, komt een stuk lokale vakbondsgeschiedenis tot leven. Dat is belangrijk, ook voor de hedendaagse vakbeweging. Voor de VHV zijn verleden, heden en toekomst onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het verwaarlozen van de aandacht voor (de verworvenheden uit) het verleden leidt onvermijdelijk tot verschraling van huidig en toekomstig beleid en gaat ten koste van het beeld van de vakbeweging van nu en die van de toekomst. De VHV onderschrijft wat dit betreft zonder meer zegswijzen als: ‘In het verleden ligt het heden en in het nu wat worden zal’ en ‘Wie het verleden niet kent, gaat de toekomst weerloos tegemoet.’ Ook de in het nieuwe VHV-beleidsplan gekozen slogan ‘voorwaarts, en niet vergeten...’ past in dat kader. De betekenis van de vakbeweging wordt nogal eens afgedaan als ‘alleen maar geschiedenis, een restant uit vroeger tijden’, of erger nog, als inmiddels een randverschijnsel, een tanende conservatieve kracht. Vergeten wordt de prominente rol van de vakbeweging in de wording en vormgeving van de welvaartsstaat, en de massale ondersteuning daarvan, ook op dit moment. Die ondersteuning is veel groter dan zelfs het op zich al imposante aantal leden doet vermoeden. Denk maar eens aan haar rol in de arbeidsverhoudingen, tot uitdrukking komend in onder meer honderden collectieve arbeidsovereenkomsten, waarvan een meerderheid van werknemers ook in deze decennia profiteert. Dat die rol van de vakbeweging mogelijk werd en wordt door niet alléén het grote getal van haar leden, of door landelijk bekende voorlieden, maar vooral door kaderleden en bestuurders, ook op lokaal niveau in een stad als Tilburg, maakt deze fraaie publicatie duidelijk. Hun ervaringen inspireren enerzijds, en geven aan de andere kant een goed sociaal economisch tijdbeeld. Het zijn vaklieden, met een groot verantwoordelijkheidsgevoel, die niet alleen bijdroegen aan het vakbondswerk, maar er ook van leerden en er

x5


24-02-14 12:17


door gevormd werden. De interviews getuigen ook van moeilijkheden in het vakbondswerk, en van de pijn die verdeeldheid tussen, en vervolgens fusie van NKV en NVV met zich mee brachten. Maar bovenal: deze publicatie bewijst: vakbondswerk is werk van mensen met karakter, mensen die er toe doen! Lodewijk de Waal, Voorzitter VHV

6x


24-02-14 12:17


Verantwoording Aandacht voor de Tilburgse vakbeweging In navolging van onder andere Rotterdam/Rijmond en de regio Zuid Limburg heeft de vakbeweging in Tilburg eveneens besloten een serie portretten te maken in het project: Het gezicht van de Vakbeweging. Dat project startte in 2008 bij het vijfentwintig jarig bestaan van wat toen nog heette: Vakbondshistorische Vereniging (VHV), nu: Stichting Vrienden van de Historie van de Vakbeweging. Hoewel al in 2009 de eerste interviews voor deze Tilburgse publicatie hebben plaatsgevonden verschijnt dit boek pas in 2014. Meteen nadat het besluit werd genomen door het bestuur van de Stichting Vakbondsgebouw (VBG), was duidelijk dat enkele actieve vakbondsleden, die naar het oordeel van de werkgroep rond het boek geportretteerd moesten worden, ernstig ziek waren. Als toenmalig secretaris van voornoemde stichting werd ondergetekende aangewezen de kar te trekken. Waarom de VBG? Zoals hierna ook in enkele portretten aan de orde komt heeft deze stichting een specifieke rol in het Tilburgse. Door de vakbondsleden werd meteen na de oprichting eind negentiende eeuw, zoals op veel plaatsen in het land, geld ingezameld om een eigen gebouw te kunnen oprichten. In de loop der jaren werden er nieuwe gebouwen aangekocht en verouderde afgestoten. Bij het fusieproces tussen NKV en NVV is bepaald, dat de zelfstandige afdelingen in het land geen eigen vermogen meer mochten hebben. We werden verzocht de eigendom over te dragen aan FNV Amsterdam die dan voor huurpenningen zou zorgen. In Tilburg hebben we de panden, die als belegging van het vermogen dienden, verkocht. Met de opbrengst werd een nieuw kantoorpand gekocht naast het busstation. Dat kantoor en de rest van het vermogen is vervolgens ondergebracht in een aparte stichting, de Stichting Vakbondsgebouw. Dat pand heeft ruim 30 jaar dienst gedaan en is enkele jaren geleden verkocht aan de gemeente Tilburg, omdat het flatgebouw waar het deel van uitmaakt wordt gesloopt. Het besluit tot verkoop werd mede ingegeven omdat de kosten voor het beheren en onderhouden van een eigen gebouw al lang niet meer opwogen tegen het belang van een ‘vakbondstrefpunt’.

x7


24-02-14 12:17


Omslag van De Handen Ineen. Geschiedenis van 100 jaar vakbeweging in Tilburg. Verschenen in 1996. Auteur: Henk van Doremalen. Op de foto werkloze leden van de RK Werkliedenvereeniging in Tilburg in 1936 tijdens een cursus droogzwemmen.

De gelden die de verkoop hebben opgebracht zijn ingezet om kleinschalige incidentele initiatieven in Tilburg op gebied van kunst, cultuur en maatschappelijke activiteiten te ondersteunen. Een relevant deel is gereserveerd om de kosten van dit boek te kunnen financieren. Daardoor hoeft ook geen beroep te worden gedaan op externe fondsen, die daarmee kunnen worden ingezet op plaatsen waar geen of minder geld beschikbaar is. Inmiddels zijn de naam en de doelstelling van de stichting ook notarieel gewijzigd in Stichting VBG. Deze nieuwe benaming heeft als ‘betekenis’ meegekregen: Vooruithelpen Bijzondere Gevallen. De laatste jaren hebben we al vele tientallen instellingen, personen en groepen van personen kunnen helpen met het realiseren van hun plannen.

Voor de totstandkoming van dit boek is vanaf het begin Huug Klooster van de VHV een belangrijke aanjager geweest. Henk van Doremalen die, bij de viering van het 100 jarig bestaan van de vakbeweging in Tilburg, een boek over de geschiedenis hiervan heeft geschreven, is aangezocht om de interviews met de geportretteerde personen, of hun nabestaanden, te houden1. Met ondergetekende als voorzitter van de werkgroep zijn we op

1) Het interview met Mária van Veen is gehouden door Huug Klooster.

8x


24-02-14 12:17


zoek gegaan naar een evenwichtige afspiegeling van personen die in het boek zou moeten voor komen. Vanaf het begin was het duidelijk dat een aantal mensen om uiteenlopende redenen niet mocht ontbreken. Daarnaast moest ook een goede spreiding onder vakbonden, vakcentrales, mannen en vrouwen worden gevonden. Dat laatste was allesbehalve eenvoudig. Uiteindelijk hebben we een kleine 30 personen door middel van een (meer of minder) uitgebreid portret een plaats in dit boek kunnen geven. Hoewel we graag het boek zo actueel mogelijk wilden houden konden we er niet aan ontkomen een flink aantal personen postuum Tilburg. Tijdschrift voor geschiedenis, op te nemen. monumenten en cultuur, bezig aan de 32e jaarDat begon meteen al in 2009. gang besteedde december 1996 ruim aandacht Het bestuur van de Stichaan ‘Een leven in d’n bond’ en bood een aantal ting VBG bestond al sedert biografische schetsen uit de Tilburgse vakbondshet begin van deze eeuw uit historie. dezelfde zeven personen. In augustus van dat jaar overleed vrij plotseling onze voorzitter Wim Weijters (portret opgenomen in dit boek). In oktober datzelfde jaar overleed Gerard Horvers na een lang ziekbed. Gelukkig hebben we nog de gelegenheid gehad hem te interviewen. In mei 2010 stierf volkomen onverwacht ons bestuurslid Willem Zwijgers. Willem was een soort duizendpoot binnen de

x9


24-02-14 12:17


vakbeweging en daarbuiten. Hij assisteerde bij de belastingservice, was voorzitter van de werkgroep uitkeringsgerechtigden, trok de kar voor FNV lokaal, zorgde mede voor enquêtes bij uitkeringsinstanties en vervulde daarnaast nog een rol als chauffeur van de buurtbus in Oisterwijk. Hij is slechts 68 jaar geworden. Maar ook de nieuwe voorzitter Frans van Iersel kwam al snel te overlijden. Ook van hem in dit boek een portret. Zoals hiervoor al aangeven heeft de werkgroep een selectie gemaakt van vakbondsmensen van diverse pluimage. Waar dat mogelijk was heeft Henk van Doremalen de mensen thuis bezocht en nadat hij de interviews had uitgewerkt zijn deze ter lezing aan hen voorgelegd. Waar dat niet meer mogelijk was is gebruik gemaakt van bestaande informatie uit het verleden of is met nabestaanden gesproken. We denken dat het eindresultaat een evenwichtig beeld geeft van de vakbondsmensen die de laatste decennia veel voor de vakbeweging in het Tilburgse hebben betekend. Ten slotte zijn enkele korte schetsen opgenomen van personen, waar door geïnterviewden naar verwezen wordt en zijn enkele relevante gebeurtenissen in een kader geplaatst. Rest mij Henk van Doremalen, maar vooral Huug Klooster, die daarvoor vele malen vanuit Noord Holland naar Tilburg kwam, te bedanken voor hun werk. Huug als eindredacteur en stuwende kracht is ons blijven stimuleren door te gaan. Ook dank ik mijn medebestuursleden van de Stichting VBG, Marion Boers en Henk Weijters, die mij de ruimte hebben gegeven naar eigen inzicht dit project vorm te geven en de gewenste financiën beschikbaar te stellen. Ari van Valen, Voorzitter VBG

10 x


24-02-14 12:17


Bestuur VBG na crematie van voorzitter Wim Weijters, v.l.n.r. Frans van Iersel, Henk Weijters, Ari van Valen, Marion Boers-O’Prinsen en Willem Zwijgers. Gerard Horvers ontbreekt wegens ziekte.

x 11


24-02-14 12:17


Transformatie van een textielstad

‘k Zie oe daor zo gèère ligge, Tilburg, waor ‘k geboore ben, mee oe kerke, oe febrieke, waor ik iedere lijn van ken. De eerste regel van het Tilburgse Volkslied gedicht door pater Piet Heerkens in 1938. Bij gelegenheden, vooral tijdens carnaval, wordt het uit volle borst gezongen. Destijds uiterst serieus bedoeld, later met een zekere nostalgie naar een verloren verleden. Inmiddels toch vooral ironie, zeker als je de laatste regels van het gedicht leest: ‘Tilburg dè ge zô meut blève’, Tilburg dat je zo mag blijven. Het zijn regels die pas in 1977 aan de oorspronkelijke tekst worden toegevoegd en een hang naar ‘de goede oude tijd’ in zich dragen. Immers juist in de tweede helft van de vorige eeuw doen zich in Tilburg ingrijpende veranderingen voor, meer nog dan elders in Nederland. Toen Heerkens de woorden dichtte was Tilburg met nog geen 100.000 inwoners een door de katholieke kerk en haar instellingen bepaalde stad. Daarnaast was de textielindustrie met een veertigtal middelgrote bedrijven dominant. Kerk en fabriek duiden op de macht van de pastoor en de werkgever. In de tijd dat Heerkens zijn teksten componeerde was die macht alom zeer voelbaar aanwezig. Dat klimaat gaat voorbij. In de jaren zestig en zeventig van de 20e eeuw doet zich in meerdere opzichten een omslag voor. Hoe ontwikkelt Tilburg zich, wat is kenmerkend voor de bestaanswijze, welke veranderingen doen zich voor? Deze en andere vragen krijgen in deze beschouwing alle aandacht. De antwoorden vormen de achtergrond van de ontwikkeling van de vakbonden. Binnen die bonden zijn allerlei sleutelfiguren actief. Vaak op de voorgrond, meestal in de bedrijven en instellingen, soms op de achtergrond. Altijd actief en met een grote inzet. Hun portretten vormen de essentie van dit boek. Stedelijke ontwikkeling Tilburg kent een uniek proces in het ontstaan van een stedelijke structuur vanuit een opvallend nederzettingspatroon dat afwijkt van het gebruikelijke patroon in Nederland. In chronologische volgorde vindt allereerst verspreide bewoning en bebouwing plaats over een ruim gebied tussen de uit zuidelijke richting komende riviertjes de Leij en de Donge. Later ontstaan overal op het grondgebied herdgangen (woon- en werkgemeenschappen in een driehoekige vorm) en straatnederzettingen. In de 19e eeuw doet zich lintbe-

12 x


24-02-14 12:17


bouwing voor, waarbij de diverse nog steeds herkenbare kernen zoals Korvel, Hasselt, Heikant, Veldhoven, Kerk en Heuvel verbonden raken. De diverse herdgangen behouden lang hun eigen identiteit, met het gebied Kerk-Heuvel als centraal deel van de stad. Daar staat de kerk en is het bestuurlijk centrum (stadhuis). Eind 19e en in de loop van de 20e eeuw worden de ruimtes tussen die linten opgevuld. Daarnaast ontwikkelt het gebied Kerk-Heuvel zich in de loop der tijd steeds meer als winkelcentrum. Vanaf de jaren vijftig van de 20e eeuw vindt uitbouw van de stad plaats eerst in westelijke, later in noordelijke (en in beperktere mate in zuidelijke) richting. In Tilburg-Noord wordt – net als in andere steden – de woningnood aangepakt door middel van een grote hoeveelheid hoogbouw. Tot dan nog nauwelijks toegepast in Tilburg. Eind 20e eeuw vindt uitbreiding van Tilburg plaats door annexatie van delen van Berkel-Enschot en Udenhout. Anno 21e eeuw telt Tilburg bijna 210.000 inwoners en is daarmee, na de vier grote steden in de Randstad en Eindhoven, de zesde stad van het land. Bestaanswijze: textiel overheerst Op economisch gebied is er sprake van transformatie van een agrarischambachtelijke samenleving, via een semi urbane industriële woon- en werk-

Afbeelding uit ‘Den Örgel’ van Piet Heerkens S.V.D. Illustratie: Tijs Dorenbosch.

x 13


24-02-14 12:17


gemeenschap met sterke nadruk op de (textiel)nijverheid, naar een stedelijk patroon met een grote diversiteit aan economische activiteiten. Vanaf het einde van de 19e eeuw manifesteert Tilburg zich als Wolstad, voortkomend uit een dan al eeuwen bestaande traditie van spinnen en weven van wol, maar ook op basis van kennis over allerlei essentiële nabewerkingen. Wolverwerking is een vertrouwd gegeven overal op de zandgronden – elk dorp heeft wel zijn wevers – maar in Tilburg ontwikkelt het spinnen en weven zich in de 16e eeuw tot een zelfstandige nijverheid. Al in het begin van de 19e eeuw verschijnen de spinmachines, toonbeelden van de nieuwe mechanisatie van het textielproductieproces. In 1826 is Pieter van Dooren de eerste ondernemer die een deel van het productieproces verder moderniseert door gebruik te gaan maken van een stoommachine. Andere grotere ondernemers volgen, zodat er in 1836 in Tilburg al 12 stoommachines actief zijn (van de 72 in heel Nederland). Toch zet die mechanisatie niet op grote schaal door, zoals dat in Engeland wel het geval is. Pas in de jaren vijftig van de negentiende eeuw worden de eerste machinale weefgetouwen geïnstalleerd. Nog eens ruim een decennium later volgen de (bukskin)getouwen die geschikt zijn voor grootschalige productie. Handwerk en stoomkracht Kenmerkend voor de productie in die jaren is het naast elkaar bestaan van allerlei kleinere handwerkfabriekjes en modernere (wat grotere) bedrijven die op stoomkracht werken. Bedrijven met meer dan een paar honderd arbeiders doen zich in Tilburg, in tegenstelling tot bijvoorbeeld in Twente, niet voor. Tientallen middelgrote familiebedrijven bestaan in Tilburg naast elkaar. Pas in de laatste decennia van de 19e en begin 20e eeuw zet de industrialisatie echt door en verdwijnen tientallen kleinere handwerkbedrijven. Op diverse plaatsen in de stad verschijnt fabriekshoogbouw; talloos zijn de schoorstenen die bij de ketelhuizen en machinekamers staan. Door elektrificatie in de eerste decennia van de 20e eeuw, rationalisatie van het productieproces en verdere arbeidsdeling blijft uiteindelijk slechts een veertigtal textielfabrieken over. Hun productieprocessen zijn alleszins vergelijkbaar, bijna uitwisselbaar. Tilburg is Wolstad geworden. De (mannelijke) beroepsbevolking behoort bij de volks- en beroepstelling van 1889 voor bijna 75 % tot de arbeidersklasse. Technisch en administratief kader is er nauwelijks. In die tijd werkt bijna de

14 x


24-02-14 12:17


Borstbeeld ‘De Arbeider’ is vervaardigd door zr. Jesualda Kwanten van de Congregatie van De Zusters van Liefde en werd geplaatst bij de opening van het Tilburgse stadhuis in 1971.

helft van de beroepsbevolking in de textielindustrie, 10 % in de bouw, 8 % in het vervoer en eveneens 8 % in de metaalbewerking. Bij de Arbeidsenquête van 1887 waarbij Tilburg naast Amsterdam en Maastricht onderwerp van onderzoek is komt de arbeidende bevolking als ‘gedwee en gezeggelijk’ over. Van arbeidersorganisaties ter verbetering van de sociaaleconomische positie of politieke organisaties vanuit de arbeidende bevolking is niet of nauwelijks sprake. De structuur van de stad met de verspreide bebouwing, het feit dat veel arbeiders van agrarische herkomst zijn, het bezit van een eigen tuin, de relatief kleine fabrieken – met direct contact tussen arbeiders en fabrikant (baas) – en het alom aanwezige katholieke geloof zijn factoren die een bepalende rol spelen.

Ondergang van de industrie Ondanks het feit dat juist in de eerste helft van de 20e eeuw de Werkplaats van de Spoorwegen (vanaf 1868–1870) en metaal- en elektrotechnisch bedrijf VOLT (in 1909 opgericht als gloeilampenfabriek) de grootste bedrijven zijn in de stad, is de textielindustrie overheersend. In de naoorlogse jaren doet zich aanvankelijk voor de textielindustrie, als gevolg van de inhaalvraag, nog een gouden tijd voor. Maar in de jaren zestig zet het verval van deze traditionele nijverheid in. Tussen 1963 en 1978 gaan 10.000 arbeidsplaatsen verloren en gaat het ene na het andere bedrijf op slot. Internationale ontwikkelingen spelen een rol, zoals de totstandkoming van de Europese Gemeenschap. Nederland blijkt niet opgewassen tegen de goedkope produc-

x 15


24-02-14 12:17


Omslag van het boek TILBURG als woonstad en nijverheidscentrum van A.J.A.C.van Delft, uitgegeven in 1923, herdrukt in 1927 en heruitgegeven in 1974. Het boek werd in eerste instantie uitgegeven door het bestuur van Tilburg Vooruit (een VVV avant la lettre). Het was een reclameboek bedoeld voor bezoekers en geïnteresseerden in de stad. Vooral om aan te geven dat Tilburg als zuidelijk industrieel centrum vele voordelen biedt. Met de omslag wilde men de industrie symboliseren die als bron van welvaart werd gezien. Bij de titelpagina stond: Gij Werkstad, mooi door industrie Die rijke bron der nijv’ren zijt Gij hebt mijn groote sympathie U is mijn woord en daad gewijd!

tiewijze in bijvoorbeeld Italië en haakt onvoldoende in op de marktontwikkelingen op gebied van de mode. Voorts is er lokaal en regionaal sprake van een algemeen gebrek aan samenwerking tussen de zelfstandige (familie)bedrijven. Andere negatieve factoren zijn de topzware structuur van veel familiebedrijven, het te laat toepassen van technologische vernieuwingen en het onvoldoende benutten van de aanwezige specifieke kennis bij het arbeidspotentieel. Door de ondergang van de textielindustrie wijzigt het beeld van Wolstad in de jaren zeventig van de 20e eeuw. Transformatie van een textielstad Het transformatieproces zet zich in gang van textielstad naar, ja naar wat precies: moderne industriestad, onderwijsstad, transportstad, zorgcentrum voor de regio? Eigenlijk van alles wat, met ook nog steeds een grote hoeveelheid kleine en middelgrote productiebedrijven. Geen etiket past precies.

16 x


24-02-14 12:17


Niet alleen de textielindustrie verdwijnt. VOLT, ooit veruit de grootste werkgever in de stad met duizenden arbeidsplaatsen, wordt door interne herschikkingen bij Philips en verplaatsing van de productie naar elders, steeds verder uitgekleed als belangrijke werkgever in de stad. Eind 20e eeuw is het bedrijf zelfs geheel uit de stad verdwenen, een tiental kleine metaalbedrijfjes, zoals gereedschapsmakerijen, achterlatend. De werkplaats van de spoorwegen handhaaft zich wat langer, maar ziet de specialistische taak van reparatie en revisie van locomotieven in het eerste decennium van de 21e eeuw verdwijnen. Een klein componentenbedrijf blijft over. Ook fysiek verdwijnt de werkplaats, althans uit het centrum naar het industrieterrein Loven. Talloos zijn de ideeën voor invulling van dit achtergelaten grote gebied aan de noordzijde van het centrum. Tot uitvoering komt het niet, voorlopig zet de economische crisis er een rem op. De werkgelegenheid is als gevolg van al deze ontwikkelingen verschoven van de traditionele maakindustrie naar de zorgsector, het onderwijs, de overheid, het vervoer en de administratieve dienstverlening. Voor Tilburg ingrijpend, omdat de traditionele sectoren sterk aanwezig waren in de stad en andere werkgelegenheid altijd ondervertegenwoordigd was, althans vergeleken met het landelijke beeld. Ook de winkelsector, behalve die voor de primaire levensbehoeften, blijft achter bij landelijke ontwikkelingen. Werkgelegenheid in de 21e eeuw Anno 2014 zijn er 110.000 arbeidsplaatsen in de stad. Met Fabory, Van Geloven Snacks, Bosch (voorheen Van Doorne’s Transmisse) en Fujifilm zijn er nog steeds grote productiebedrijven in de stad. Maar ze worden in aantal arbeidsplaatsen ver overtroffen door zorginstellingen als Amarant, Thebe en de Wever, de ziekenhuizen Tweesteden en Elisabeth, onderwijsinstellingen als Fontys, Avans en Tilburg University (de steeds meer gangbare naam die op de internationalisering van de uit 1927 daterende academische instelling wijst), verzekeringsconcern Interpolis en zorgverzekeraar CZ en niet te vergeten de gemeente zelf. Daarnaast speelt de transportsector (vervoer en overslag) een belangrijke rol in de stad met grote bedrijven als DB Schenker en Versteijnen, maar ook met een tiental middelgrote transportondernemers.

x 17


24-02-14 12:17


Paleis Raadhuis Tilburg

18 x


24-02-14 12:17


Veranderende identiteit van de stad Het verval van de textielindustrie laat zich vooral voelen in de periode 1964– 1979. Vrijwel gelijktijdig vindt niet alleen in Tilburg maatschappelijk de ontzuiling plaats. De vanzelfsprekendheid van het gezag van de katholieke kerk en haar talloze instellingen, verdwijnt binnen enkele decennia. Traditionele gezagsverhoudingen worden aangetast en – al vanaf de jaren vijftig – wordt ook de ruimtelijke ordening van de stad gewijzigd. Vooral in het centrum wordt veel gesloopt en worden verkeersdoorbraken gerealiseerd. Het hoogspoor komt tot stand. De stad wordt gemoderniseerd, iets waarvoor al in de jaren dertig plannen in de maak zijn. Burgemeester mr. C. Becht (1957–1975) houdt er de naam Cees de Sloper aan over. Tilburg krijgt gelijktijdig diverse processen te verwerken, op zich niet uniek maar wel met een bijzonder intensieve opeenstapeling. De identiteit van Tilburg wijzigt van een gesloten katholieke samenleving, waar de geestelijkheid een sterk stempel drukt op geloofsbeleving – maar ook op onderwijs, zorg en verenigingsleven – naar een open niet religieus gebonden samenleving. Tot ver in de 20e eeuw worden niet-Brabanders (maar ook Brabantse andersdenkenden) als buitenstaanders gezien. De periode 1965–1975 vormt de cesuur. Het is zoeken naar nieuwe werkgelegenheid, een nieuw houvast en een nieuwe stedelijke identiteit: onderwijsstad, transportstad, moderne industriestad of toch evenementenstad, passeren daarbij de revue. In de laatste decennia van de 20e eeuw neemt de instroom van (ver) buiten de stad en regio toe: grotere binnenlandse mobiliteit, gastarbeiders, landgenoten uit de West en vooral duizenden studenten. Die veranderende samenstelling van de (beroeps)bevolking heeft vanzelfsprekend grote invloed op allerlei culturele en sociale ontwikkelingen. Meer dan in het verleden sluit het beeld van Tilburg aan bij het algemene beeld van de Nederlandse samenleving. De Wolstad bestaat niet meer. Studentenstad en toeristisch centrum Tilburg krijgt steeds meer naam als studentenstad met een groot uitgaanscentrum en een prettig woon- en leefklimaat. Een toeristische trekpleister is Tilburg nooit geweest. De stad heeft weliswaar op sommige plaatsen een

x 19


24-02-14 12:17


plattegrond die deels uit de middeleeuwen dateert, maar er is nooit een ommuring met grachten geweest (zoals in Den Bosch) en het ontbreekt aan klassieke historische gebouwen. Opmerkelijk is wel het uit 1849 daterende Hoofdgebouw Katholieke Hogeschool Tilburg in 1964, koninklijk paleis van tegenwoordig Universiteit van Tilburg. De universiteit is Willem II, dat de in dat één van grote werkgevers in de stad. jaar overleden vorst nooit bewoond heeft. Talrijk zijn de naamsverwijzingen naar de vorst die als prins en later koning veelvuldig in de stad verbleef. Er ligt erg veel natuurschoon in de omgeving met de Oisterwijkse vennen en de Loonse en Drunense Duinen. Ook liggen grote attractieparken als de Beekse Bergen en de Efteling op een steenworp afstand. En in de 21e eeuw zijn er met het TextielMuseum, Natuurmuseum Brabant en vooral Museum voor hedendaagse kunst De Pont enkele bekende musea. Befaamd is Tilburg vooral door de grootste kermis van de Benelux met jaarlijks ruim een miljoen bezoekers en speerpunt van een grote hoeveelheid evenementen die in de zomermaanden plaats vinden. De rol van de vakbeweging Tilburg kent in de 19e eeuw enkele onderlinge steunfondsen, de zogeheten zieken- en begrafenisbussen, maar vakbonden die de belangen van de werknemers behartigen komen pas laat tot stand. Wel is er in 1871 al een Tilburgsche Vereeniging voor Fabrieks- en Handwerksnijverheid. Eerder een vakvereniging dan een vakbond getuige het doel dat wordt nagestreefd: ‘algemeene ontwikkeling, degelijke kennis van verschillende vakken en bevordering van het welzijn en de goede zeden van hare leden’. Na de officiële oprichting van de Werkplaats van de Staatsspoorwegen, op 1 februari 1870,

20 x


24-02-14 12:17


komt overigens ook al een onderling ziekenfonds tot stand. De allereerste vakbond komt ook op de Werkplaats, in Tilburg d’n Atteljee genoemd, een verbastering van de oorspronkelijke naam Ateliers der Staatsspoorwegen, tot stand. Het betreft Steeds Voorwaarts opgericht in 1891. De bond telt steeds zo’n 150 leden en is gericht op verkorting van Interpolis de arbeidsdag en invoering van de zondagsrust. In 1894 volgt Recht en Plicht dat zich nadrukkelijk antisocialistisch noemt. Ze houdt zich nauwelijks bezig met het behartigen van materiële belangen. Pas later ontstaat met St. Raphaël een echte vakbond. Ontstaan van de Gildenbond in 1896 Het is opnieuw de Werkplaats waar een vakbond wordt opgericht die opkomt voor de belangen van zijn leden en niet louter een gezelligheidsvereniging is. Dat betreft de Nederlandsche Vereeniging voor Spoor- en Tramwegpersoneel, de zogeheten NV die in 1900 tot stand komt. Op 22 februari 1903 wordt de katholieke vakorganisatie St. Raphaël opgericht, direct na de spoorwegstaking waar ze tegen is. De voorbereidingen voor de oprichting van deze vereniging zijn dan echter al lang gaande. NV en St. Raphaël trekken tot in de Eerste Wereldoorlog regelmatig samen op. De organisatiegraad bij de Werkplaats en het stationspersoneel is hoog. In 1895 komt het RK Weversgilde St. Severus tot stand, geïnitieerd door Jozef Platte, een spoorwegarbeider. De RK geestelijkheid wijst het initiatief af, de fabrikanten negeren het. Het is tekenend voor de tijdgeest in Tilburg. Maar er volgen meer bonden in andere sectoren. Op 2 februari 1896 ontstaat de Tilburgse Gildenbond waar in latere jaren met jubilea op wordt teruggegrepen. Anders dan bij eerder opgerichte bonden zoals Steeds Voorwaarts is er sprake van continuïteit. De lijn loopt van Gildenbond via RKWV St. Dionysius, KAB, NKV en FNV tot heden door.

x 21


24-02-14 12:17


Op zoek naar erkenning Kenmerkend voor de eerste jaren is dat zelfs op de ‘allernederigste’ verzoeken van welke bond dan ook geen behoorlijk antwoord van de fabrikanten komt. Geestelijke adviseurs van de bonden, meestal jonge sociaal bewogen kapelaans, weten nauwelijks beweging te krijgen in het front van conservatieve fabrikanten. Die erkennen feitelijk het bestaansrecht van de bonden niet. Bij diverse conflicten in het begin van de 20e eeuw wordt dat duidelijk. In diverse vakgebieden zijn dan bonden opgericht, zelden wordt er wat bereikt. Sociale conflicten zoals de textielstaking van 1917 gaan over concrete zaken zoals kortere werktijden, loonsverhoging en enkele vrije dagen, maar ze staan ook in het grotere perspectief van erkenning van de vakbeweging als onder-

22 x


24-02-14 12:17


handelingspartner namens de arbeiders. Die ‘gesprekspartner’ wordt door de op sociaal gebied merendeels conservatieve Tilburgse fabrikanten lange tijd afgewezen. De (katholieke) vakbeweging moet strijd leveren om erkenning. Voorstellen worden niet serieus genomen. Pas na deze grote staking van 1917 zijn de bonden gesprekspartner en komt het tot cao’s in de textiel. Een duidelijk bewijs van de erkenning van de vakbeweging. Katholieke organisaties domineren Ondanks de aanwezigheid van een kleine, maar actieve socialistische groepering die bij de eerste algemene verkiezingen (in 1919) zowaar een vijfde deel van de stemmen haalt bij de gemeenteraadsverkiezingen (en daarna tientallen jaren niet meer dat niveau haalt), zijn de katholieke partijen in alle opzichten dominant. Dat is tot in de jaren zeventig van de 20e eeuw voelbaar in alle geledingen: niet alleen in het gemeentebestuur en het ambtelijk apparaat, maar ook in besturen van onderwijs-, zorgen woningbouwinstellingen. En in het verenigingsleven: van harmonieën tot sportorganisaties. Van dit geheel maken ook de vele katholieke vakbonden deel uit. Hun voormannen klimmen op tot wethouder, soms zelfs tot Tweede Kamerlid. Economische belangen zijn, zo is hen bij scholing en vorming geleerd, altijd ondergeschikt aan het grotere geestelijke belang. Machteloos moeten ze zelf toezien hoe in 1935 een wilde textielstaking om zich heen grijpt. De staking is gericht tegen verdergaande (‘noodzakelijke’) bezuinigingen op de lonen. De stakingsleiders zijn van ‘communistische huize’. Daarmee wordt wel een etiket geplakt, maar onvoldoende verklaring gegeven hoe het grootste sociale conflict in de stad ooit zo’n vorm kon aannemen. De harmonie tussen arbeiders en fabrikanten, die in katholieke kringen gepreekt werd, blijkt schijn. St. Lambertus, de grootste vakbond in Tilburg, houdt er in de volksmond de spotnaam, de lamme bertus, aan over. Deze textielarbeidersbond was overigens veruit de grootste die ooit in Tilburg heeft bestaan. Via Industriebond NKV gaat de bond later op in Industriebond FNV en thans Bondgenoten. NKV, NVV en CNV Historisch is het CNV in het katholieke Tilburg lange tijd de kleinste van de drie erkende vakcentrales. In de jaren van NKV, NVV en CNV is de positie van de

x 23


24-02-14 12:17


laatste marginaal, meer nog dan het NVV. Erg veel vergelijkbare gegevens zijn er niet, maar in 1960 bijvoorbeeld is de verhouding bij de bouwbonden die in dat jaar een grote staking hebben in het Tilburgse: NKV (St. Joseph) 1438 leden, NVV (de ANB) 165 leden en CNV (de NCB) 25 leden. Wie tot in de jaren zestig lid is van het CNV is dat omdat hij uit de protestants-christelijke hoek komt. Het Christelijk Nationaal Vakverbond vertegenwoordigt die stroming, zoals het NKV dat voor de katholieke werknemers doet en het NVV de algemene of socialistische stroming representeert. De scheidslijnen zijn duidelijk en in Tilburg, als katholieke stad, domineert de KAB en later het NKV. De organisatiegraad is binnen bepaalde sectoren relatief hoog, zoals in de textielindustrie (St. Lambertus, later Industriebond NKV) en de werkplaats van de spoorwegen (St. Raphaël, later Vervoersbond NKV) en de NV, later Vervoersbond NVV. In de jaren zeventig verandert de scheidslijn tussen NKV en NVV door de fusies en de ontkerkelijking grondig. Dat gaat overigens niet vanzelf. Dat bewijzen de interviews in dit boek. Veel confrontaties, veel bedenkingen, veel pijn en pas later een nieuwe rust en samenwerking. De traditionele vakbeweging in Tilburg is katholiek met een kleine algemene – of zo men wil socialistische component – en een nog kleinere protestantschristelijke vakbond. In de jaren zeventig fuseren NKV en NVV tot FNV, blijft het CNV zelfstandig en ontstaat met de Unie een nieuwe vakcentrale. Medio jaren negentig telt Tilburg met ruim 180.000 inwoners 3.000 CNV leden, tegen 10.000 bij het FNV en zo’n 1.000 bij de Unie. Maar het CNV is (zeker in het zuiden) dan al lang geen protestants-christelijke groepering meer. De mensen van de bond De mensen die deze bonden en hun koepels in de regio de laatste decennia gedragen hebben staan in dit boek centraal. Hoe hebben ze de veranderingen van de laatste decennia beleefd, hoe zijn fusies verlopen, wat waren de belangrijkste taken waar ze voor stonden, maar ook hoe is hun persoonlijke ontwikkeling verlopen, hun werkend bestaan? Waar en hoe waren ze actief in het vakbondswerk, maar ook in andere organisaties? Hoe kijken ze op hun vakbondsleven in Tilburg terug? Waarom vonden en vinden ze het belangrijk dat mensen lid zijn van een vakbond?

24 x


24-02-14 12:17


De portretten staan op zichzelf, wat bindt zijn de inspanningen, de drijfveren en de inzet voor de vakbeweging en haar leden in Tilburg vooral in het laatste kwart van de vorige eeuw en het eerste decennium van deze eeuw. Samen vormen ze het gezicht van de vakbeweging in Tilburg. Henk van Doremalen Foto gemaakt in 1996 bij 100-jarig bestaan vakbeweging in Tilburg voor het TextielMuseum. Op dat moment zijn deze personen samen 1000 jaar vakbondslid. Zittend v.l.n.r. W.B.A.N. van Bavel (71), 50 jaar lid Bouw- en Houtbond FNV; mw. M. F. van Puijenbroek (82), 61 jaar lid Unie BLHP; J. Breugelmans (84), 68 jaar lid Bouw- en Houtbond FNV ; mw. P. de Leeuw-Van Rooij (72), 50 jaar lid Vrouwenbond; J. van den Broek (77), 60 jaar lid Industriebond FNV; P. Zuethof (82), 60 jaar lid Industriebond FNV. Staand v.l.n.r. W. Wouters (73), 50 jaar lid Dienstenbond FNV; A.J. Hallebeek (79), 58 jaar lid Industriebond FNV; J.C. van Valen (84), 69 jaar lid Dienstenbond FNV ; C. van de Wiel (70), 56 jaar lid Industriebond FNV; C. Meijs (70), 55 jaar lid Industriebond FNV; F. van Iersel (65), 50 jaar lid Grafische Bond FNV; P. Maes (86), 71 jaar lid Grafische Bond FNV; . P. Sebregts (67), 50 jaar lid Voedingsbond FNV; J. de Leeuw (74), 60 jaar lid Grafische Bond FNV; A. Rasenberg (67), 50 jaar lid Bouw- en Houtbond FNV; J.W.P.A. van Pelt (78), 42 jaar lid Bouw- en Houtbond FNV; W. Donders (74), 50 jaar lid Voedingsbond FNV. (Foto: Rien Siers)

x 25


24-02-14 12:17

• •••• Het gezicht van de vakbeweging - Tilbur g

26

1

Tilburg 4e proef kleur.lndd 26

24-02-14 12:17 1


1. Gebouw R.K. Gildenbond, Tuinstraat 66

5. Vakbondsgebouw (VBG), Spoorlaan 67

2. Gebouw Bossche Diocesane Werkliedenbond, Sint Annaplein 21

6. TextielMuseum, Goirkestraat 96

3. Opening gebouw K.W.J., Korte Tuinstraat 7

7. Paleis Raadhuis, Willemsplein 1

4. Zaal Levensbouw, Melis Stokestraat 40

8. Annie van Dierenschool, Wilhelminapark 55

x 27


24-02-14 12:17


Wim van Bavel ‘Hij kon het werken niet laten’

Wim van Bavel (Tilburg, 1924-2011) wordt kort na de oorlog, in 1946, lid van de katholieke bouwbond St. Jozef. Hij zal 65 jaar lid blijven. Hij speelt een uitermate actieve rol in de bouwbond, de KAB,het NKV en de FNV. Vooral lokaal, maar ook landelijk. Hij trouwt met Riki van Kreij afkomstig uit St. Michielsgestel. Samen krijgen ze vijf kinderen.

Wim van Bavel is de achtste in een gezin met tien kinderen. Breed hebben ze het thuis niet. Zijn vader is postbesteller bij de PTT. Een vaste baan bij een overheidsbedrijf maar met een laag loon. Zijn vader wil dan ook niet dat Wim bij de PTT gaat werken. Wim gaat naar de St.Joseph School in de parochie en daarna naar de ambachtsschool (timmeropleiding). Zijn eerste baantje krijgt hij bij timmerbedrijf De Rooij. Hij volgt tegelijk de avondschool. Dat valt hem lang niet mee na een dag werken. Na De Rooij krijgt hij werk bij Horsten in de Lange Schijfstraat. Dat is in de oorlogsjaren. Zwart loon ‘In 1946 ben ik uit mezelf lid geworden van St. Jozef. Ik vond

organisatie noodzakelijk. Veel mensen werden in die jaren lid van de vakbeweging omdat ze de solidariteit zochten. Ik ontdekte gelijk dat ik te weinig beurde. Het ging om drie cent per uur, wat Horsten deed klopte niet. De bond is daar toen achteraan gegaan. Na Horsten heb ik nog bij De Beer gewerkt en daarna bij Remmers.’ Na de oorlog is er volop werk in de bouw en veel vraag naar arbeiders. Van Bavel: ‘Omdat er een groot tekort was aan bouwvakkers werd er boven de CAO altijd iets extra in het loonzakje gedaan. Dat was zwart. Maar ik miste dat een keer en Remmers wou het niet betalen. Achteraf was dat zwart geld natuurlijk nadelig omdat onze ouderdomsvoorziening op het officiële CAO-loon

28 x


24-02-14 12:17


was gebaseerd. Maar die wijsheid had ik toen nog niet.’ Ook ontdekt hij bij Remmers dat arbeiders tegen elkaar worden uitgespeeld. De ene ploeg vangt meer loon dan de andere. ‘Als je kwalitatief wat minder werk leverde en zo materiaal uitspaarde leverde dat meer loon op. Ik voelde daar weinig voor. Dat was mijn eer als vakman te na.’ Ontdekt Uiteindelijk komt Van Bavel in 1955 bij Doevendans aan de Hoogvensestraat, later Kapitein Hatterasstraat, waar hij 28 jaar in dienst blijft. ‘Dat was niet altijd helemaal naar tevredenheid, maar Doevendans had wel begrip voor mijn vakbondswerk en deed niet moeilijk als ik naar een vergadering of congres moest.’ Wim van Bavel heeft dan al vele actieve vakbondsjaren achter zich. Als zo veel lijftijdsgenoten begint hij zijn carrière bij de Katholieke Arbeiders Jeugd, de KAJ. Voor Remmers, waar hij dan werkt, is dat in de parochie Hoefstraat. ‘Als je ouder werd stapte je over naar de parochiële sectie van de KAB. Je hield je dan bezig met Herwonnen Levenskracht (tuberculosebestrijding) of het Kanunnik Van Schaikfonds (voor priesteropleidingen). Dat was de stands-

organisatie van de parochie. Ik was daar penningmeester en later voorzitter.’ Dat blijft niet onopgemerkt bij de bond (St. Jozef) en zo wordt hij gevraagd voor het plaatselijke bestuur van de vakvereniging. Hij is verantwoordelijk voor vorming en scholing van de jeugdige vakbondsleden. Grote afdeling St. Jozef gaat na fusie op in de Bouw- en Houtbond NKV met een grote afdeling in Tilburg. Als NKV en NVV later samen gaan telt de combinatie 1700 bouwvakarbeiders in Tilburg. Van Bavel wordt voorzitter. Hij is er later nog steeds trots op dat het een van de grootste afdelingen van het land is. Over het vakbondswerk begin jaren zeventig zegt hij: ‘Voor het vakbondswerk is idealisme nodig. De ene keer is het dankbaar, de andere keer ondankbaar werk. Dankbaar ben je als je waardering krijgt, maar meer nog als je voldoet aan wat de leden van je verlangen.’ In zijn eigen ogen is de positie van de bouwvakkers mede dankzij de Bouw- en Houtbond NKV behoorlijk verbeterd. ‘Nationaal overwerkplan’ Wim van Bavel komt altijd op voor

x 29


24-02-14 12:17


de belangen van ‘zijn’ bouwvakkers. In 1963, op het hoogtepunt van de woningnood, leeft het idee dat bouwvakkers de pas verworven vrije zaterdag beschikbaar moeten stellen voor extra woningbouw. Een ‘nationaal overwerkplan’ wordt bepleit. Van Bavel wijst in een ingezonden brief op de slechte regeling voor vorstverlet, vraagt zich af hoe de beloning voor dergelijk extra werk uitpakt en wijst er op dat van de bouwvakarbeiders wel extra inzet wordt gevraagd, maar dat de werkgevers niets bijdragen. ‘Een offer van de bouwvakarbeiders aan de gemeenschap, een offer waar niets tegenover staat, dat is een onaanvaardbaar plan,’ aldus Van Bavel.

Plaatselijke centrale De bestuurders van de diverse bonden in Tilburg komen elkaar tegen in de plaatselijke centrale van de KAB en later het NKV. ‘Jan Hovens en later Hein Meijs1 zijn achtereenvolgens voorzitter. Ik ben nog enige tijd vicevoorzitter geweest. Zocht je zo’n functie? Nee, dat ging vanzelf. Iemand moest die taak op zich nemen. Via scholing op het A.C. de Bruijn Instituut had ik wel een cursus sociale vorming gevolgd en leerde je het nodige over leiding geven.’ Voorman Van Bavel geeft op zijn werk dan al zelf leiding. Van Bavel wordt lid van de landelijke bondsraad van de Bouw- en Houtbond NKV en later FNV. De fusie ziet hij als positief. Hij is voorstander van een grote vakbeweging die een sterkere vuist kan maken tegenover de regering en de werkgevers. Politiek uitstapje geen succes Bij de KVP en later het CDA is het in die tijd de gewoonte om mensen uit diverse geledingen voor te dragen voor gemeenteraad of andere politieke organen. Zo wordt Van Bavel lid van Provinciale Staten als

1) Een vet gezette eigennaam wil zeggen dat deze persoon ook zelf in het boek geportretteerd wordt.

30 x


24-02-14 12:17


opvolger van Miet van Puijenbroek. Eén verkiezing later is hij die plek weer kwijt. Dat zit hem dan dwars. Ook als hij later voor het CDA in de gemeenteraad van Tilburg komt, voelt hij zich als werknemersvertegenwoordiger niet erkend. Ouderen belangen Na zijn actieve vakbondsperiode wordt Wim van Bavel voorzitter van de projectraad Noord-Oost. Daar valt het ouderenwerk in HoefstraatGroeseind in de Baselaer onder. Ook wordt hij bestuurslid bij Huize Padua en voorzitter van de projectraad Stichting Bejaardenwerk Tilburg. Hij is zijn leven lang een zeer actief bouwvakarbeider, vakbondsman en bestuurder. Voor al deze activiteiten ontvangt hij een Koninklijke Onderscheiding. Bij zijn overlijden in 2011 staat er ‘Hij kon het werken niet laten’ op zijn gedachtenisprentje.

x 31


24-02-14 12:17


Frans van Berkel Breed maatschappelijk betrokken Frans van Berkel (1939 – 2011) is een geboren en getogen Tilburger. Hij wordt al jong lid van de katholieke vakbeweging. Bij de fusie tussen NKV en NVV stapt hij over naar het CNV. Zijn betrokkenheid bij de samenleving reikt verder dan de vakbeweging. Zo is hij actief in parochiebestuur en schoolbestuur en doet hij veel vrijwilligerswerk. Van Astmafonds tot archiefwerk. Frans van Berkel was getrouwd met Fien Priems. Ze krijgen twee dochters en een zoon.

De geboren Tilburger groeit op in een kruideniersgezin in de Willem II-straat in het centrum van Tilburg. Hij gaat naar de lagere school in de Elzenstraat, dat is dan de Heilig Hartschool. Daarna volgt de middelbare school (Odulphus Lyceum). Hij maakt de school niet af. Na drie jaar gaat hij werken bij Albert Heijn in de Heuvelstraat. Na werktijd volgt hij verschillende opleidingen waarbij hij de nodige vakdiploma’s haalt voor de levensmiddelenbranche. Arbeidsverleden In 1965 wordt hij filiaalchef bij Edah in Arnhem. Hij is dan 26 jaar. Na Arnhem gaat hij aan de slag in Nijmegen en Oss. Tot 1973 geeft

hij leiding aan een filiaal in Vught. Vervolgens werkt hij van 1973 tot 1994 voor Edah in de buitendienst als controleur. Zijn collegiale inzet blijkt ook uit het feit dat hij vanaf 1980 actief is in de ondernemingsraad van de Vendex Foodgroep (Edah) in Helmond. Hij is daarin gekozen als lid van de Dienstenbond CNV. Aan zijn beroepsleven komt een eind in 1994. Als gevolg van een reorganisatie krijgt hij te maken met een gedwongen afscheid en – gelukkig in die situatie – met een door de vakbonden afgedwongen sociaal plan. Maar als gevolg van zijn dan sterker opspelende chronische ziekte (COPD) belandt hij uiteindelijk in de WAO. Voor hem betekent dat niet

32 x


24-02-14 12:17


het einde van zijn actieve inzet. Hij ontpopt zich tot een welkome vrijwilliger in allerlei organisaties en weet dat vele jaren gestand te doen. Actief vakbondslid Al op zijn achttiende geeft hij zich op als vakbondslid. De bond, waarschijnlijk Franciscus van Assissië, maakt deel uit van het Nederlands Katholiek Vakverbond. Het NKV neemt dan in Tilburg een dominante positie in. Als de landelijke fusiebesprekingen tussen de drie grote vakcentrales niet tot één gezamenlijke nieuwe eenheid leiden – NKV met NVV en CNV – zoals onder meer in Tilburg wel verondersteld wordt, ruilt Frans van Berkel zijn lidmaatschap van de NKV-bond in voor een CNV-bond. Het CNV trekt zich bij die centrale fusiebesprekingen uiteindelijk terug en besluit op eigen benen door te gaan. Ofschoon aanvankelijk veel minder herkenning met de protestantschristelijke vakbondswereld is de mogelijke overheersing van het NKV door fusiepartner NVV veel Tilburgse katholieke vakbondsleden bij voorbaat een gruwel. In Tilburg maken bij die gelegenheid veel katholieke vakbondsleden de overstap naar het CNV, al gaat de grote meerderheid ‘gewoon’ mee naar de FNV.

Binnen het CNV speelt Frans van Berkel regionaal een buitengewoon actieve rol. Zo is hij van 1973 tot 1975 namens het CNV bestuurslid van de Kamer van Koophandel in ’s-Hertogenbosch. Van 1978 tot en met 1986 is hij voorzitter van de plaatselijke afdeling van het CNV. Dat telt in die tijd circa 1000 leden. Bij de discussie over een wijziging van de interne organisatiestructuur van het CNV bepleit Frans van Berkel de omvorming van de CNV-afdelingen in regionale kernen. Hart van Brabant wordt er één van. Kevelaer Ook buiten de vakbeweging vervult Frans van Berkel een actieve rol. Zo zit hij in het bestuur van de peuterspeelzaal en later in het bestuur van de bassischool waar zijn kinderen onderwijs volgen. Dat is in de periode 1978 tot 1985. Hij vervult er de functies van secretaris en penningmeester. In de tweede helft van de jaren tachtig maakt hij deel uit van het bestuur van de Raad Lokale Omroep. In de eerste helft van de jaren negentig zet hij zich in voor het bestuur van de parochie Petrus en Paulus. De parochie maakt dan juist een buitengewoon moeilijke periode door omdat zich grote verschillen van

x 33


24-02-14 12:17


inzicht voordoen tussen parochiebestuur en geestelijkheid. Hij is ook secretaris en broedermeester van de Broederschap Bedevaart Kevelaer. De bedevaart naar de Mariakapel in het Duitse Kevelaer bestaat al van voor 1700. Sinds 1737 is de organisatie van de tocht en de belangstelling voor de bedevaart in

een broederschap ondergebracht. Zo werd dat destijds genoemd en die term is gehandhaafd. Frans van Berkel speelt een tiental jaren een leidende rol in deze broederschap. Het op orde brengen van het archief van de broederschap, een moeizaam karwei, kost hem veel tijd en energie.

De afbeelding van het BEKA complex is een vogelvluchttekening van de wollenstoffenfabriek Van den Bergh-Krabbendam in 1904. Op de voorgrond de machinekamer met schoorsteen. Links daarnaast de voorzijde van het oorspronkelijke kazernecomplex uit 1842–1846. Loodrecht op die voorgevel staan drie zijgevels, waarvan de twee aan de rechterzijde in carrévorm met elkaar verbonden zijn. Dat carré – met witte voorzijde – is anno 21e eeuw in gebruik als gebouw van het Regionaal Archief Tilburg. Dat wil zeggen het gebouw met de shed erachter en de linkervleugel.

34 x


24-02-14 12:17


Burgemeester Gerrit Brokx met in het midden Ari van Valen (voorzitter VBG) en FNVvoorzitter Johan Stekelenburg bij opening tentoonstelling ‘100 jaar vakbeweging Tilburg’, 1996. Anderhalf jaar later zou Stekelenburg Brokx opvolgen als burgemeester. Foto: Bart van Hattem

Vrijwilligerswerk Zijn chronische longziekte leidt bij hem uiteindelijk tot de WAO. Vanuit die positie maakt hij ook een soort doorstart. Hij wordt uitgenodigd lid te worden van het bestuur van het landelijke Astmafonds. Zijn grote belangstelling voor geschiedenis brengt hem vanaf medio jaren negentig als vrijwilliger bij het toenmalige gemeentearchief (later: Regionaal Archief Tilburg). Hij is graag behulpzaam bij onderzoekswerk van diverse archiefbezoekers

en auteurs (waaronder de samensteller van deze publicatie). Tegen die achtergrond is het dan ook niet vreemd dat hij het CNV vertegenwoordigt in de Stichting 100 jaar Vakbeweging Tilburg die vanaf 1994 het eeuwfeest van de Tilburgse vakbeweging voorbereidt. Dat eeuwfeest vindt in 1996 plaats. Frans van Berkel wordt in 1999 Lid in de Orde van Oranje Nassau. Die Koninklijke onderscheiding dankt hij in het bijzonder aan zijn vele en jarenlange vrijwilligerswerk.

x 35


24-02-14 12:17


Marion Boers-O’Prinsen Coördinator Belastingservice

Marion Boers-O’Prinsen (1952) neemt een aparte plaats in binnen de Tilburgse vakbeweging. Lange tijd was ze geen lid van de vakbond maar wel met de bond verbonden door haar man, die op de werkplaats van de spoorwegen in Tilburg werkte. Dat was via een familielidmaatschap van de Vervoersbond NKV. Een familieomstandigheid brengt haar bij de goed draaiende Belastingservice van de FNV in Tilburg. Vanaf 1990 is ze er de spin in het web. Ze is sinds 1973 gehuwd met Ton Boers. Ze wonen in Goirle en hebben twee kinderen.

Marion Boers is van huis uit vertrouwd met de vakbond. Haar moeder komt uit een rood nest en heeft een sterk gevoel voor rechtvaardigheid. Haar vader werkte als timmerman en later uitvoerder. Hij was lid van de katholieke bouwbond St. Joseph. Politiek was hij thuis bij de KVP. Hij werkte bij het bouwbedrijf van Henk Pellikaan, dat vooral grote bekendheid kreeg door de sporthallen die het bedrijf overal bouwde. Haar vader was daar zeer nauw bij betrokken. Door perikelen met uitkeringen kwam Marion bij de

FNV terecht. Het had alles te maken met de verslechterde situatie waar haar vader in terecht kwam. Slechte regelingen ‘In 1970 kreeg hij een hartaanval en kwam in het (oude) St. Elisabethziekenhuis terecht aan de Jan van Beverwijckstraat. Het ging steeds slechter met hem. Hij leefde als een kasplantje. Uiteindelijk kwam hij in een verpleeghuis in Helmond terecht. De situatie liet mijn moeder niet onberoerd. Ook zij kreeg een hartaanval en is in 1982 overleden.

36 x


24-02-14 12:17


Mijn vader zat inmiddels in De Klinkert waar hij zijn AOW en zijn hele pensioen had afgegeven om verzorgd te worden. In 1983 is hij overleden. Moeder zat in die jaren in de bijstand. Maar omdat er een eigen huis was en de zaken niet goed geregeld waren, moest de bijstand na haar overlijden worden terugbetaald. Het advies dat we er over gehad hadden bleek onjuist te zijn. Ik ben door die affaire bij het FNV-kantoor aan het St. Annaplein terechtgekomen. Dat was toen bij Leo Heeren en Theo Spitters.’ Dat bracht Marion in contact met de Belastingservice van de FNV in Tilburg. Wel werken, geen bond Wat opleiding betreft was Marion O’Prinsen wat je een slimme meid noemt. Na de lagere school ging ze midden jaren zestig naar het toen nog behoorlijk elitaire Theresialyceum in Tilburg, al was dat vergeleken met de jaren vijftig al meer toegankelijk voor kinderen uit middenstands- en arbeidersmilieus. De school stond onder leiding van de Zusters van Liefde en was deels aan de Oude Dijk en deels aan het Stuivesantplein gevestigd. Ze heeft daar de MMS gevolgd. Omdat ze goed was in talen wilde ze daar ‘iets’ mee

gaan doen, maar eenmaal op zoek naar werk kwam ze bij de Tilburgse Houtcentrale terecht, die gevestigd was langs het Wilhelminakanaal. ‘Ik ging daar werken op de loonadministratie, hoewel ik daar voor mijn gevoel niets van af wist. Omdat ik aardig uit de voeten kon met Frans, Engels en Duits was het wel handig als ik mensen aan de telefoon te woord stond. Nee, ik was toen geen lid van de vakbond. Dat kwam ook eigenlijk niet in me op. Ik heb er vijf jaar gewerkt. Inmiddels was ik Ton tegengekomen. In augustus 1973 zijn we getrouwd.’ Marion Boers werkte vervolgens nog een klein jaar op de administratie bij Canadian Stocks (spijkerbroeken) in de Emmastraat en vervolgens tot 1978 bij de Provinciale Kruisvereniging aan de Gasthuisring. Toen stopte ze met werken en concentreerde ze zich op het gezin. Tilburg koploper ‘In 1982 ben ik naar aanleiding van het contact met de FNV begonnen met meedraaien bij de Belastingservice. In Tilburg waren we op dat gebied koploper. De namen van Theo Spitters, Leo Heeren, Leo Daamen en Albert Gallé (zie kader) zijn hier aan verbonden. Ik heb geen

x 37


24-02-14 12:17


beginnerscursus gedaan, maar ging gewoon aan de hand van een gevorderde, dat was Albert Gallé in mijn geval, aan de slag. Hij vulde de formulieren in, je keek mee hoe dat ging en je nam het over als het niet te complex was. Mensen waren er zeer mee geholpen.’ ‘Die beginnerscursus bestond toen uit vier avonden in november en december en nog eens vier in januari en februari. Daar leerde je dan hoe de belastingaangifte in elkaar zat. Tegenwoordig gaat het met e-learning. Daar ben ik niet zo opgetogen over omdat je dan de mensen niet ziet en kunt ervaren.’ ‘In 1988 ben ik naar de instructeursopleiding gegaan. Een driejarige opleiding die gegeven wordt door belastingexperts. Zeker als het om meerdaagse cursussen ging moesten we thuis van alles regelen, zodat Ton voor de kinderen kon zorgen als ik op cursus was.’

Albert Gallé

Coördinator Sinds 1990 coördineert Marion Boers als vrijwilligster de Belastingservice in Midden-Brabant. Vooral in de maanden februari, maart en april is het spitsuur. ‘We hebben dat lang gedaan vanuit het Vakbondsgebouw aan de Spoorlaan, waar mensen op

38 x


24-02-14 12:17


afspraak met hun papieren terechtkonden. Tegenwoordig maken we gebruik van Wijkgebouw ‘t Sant en houden we ook zitting in Dongen. Mijn groep bestaat uit acht instructeurs en 60 tot 65 medewerkers. Ik ben er om de mensen aan te sturen en supervisie te geven.’ En dan… alsnog lid van de bond Ondertussen is Marion Boers ook weer aan het werk gegaan. Vanaf december 1997 komt ze via een uitzendbureau bij het roemruchte textielbedrijf Van Puijenbroek in Goirle terecht. ‘De Puij’ zoals ze in Tilburg en Goirle zeggen. Eerst op de boekhouding voor 16 uur, ruim een jaar later in vaste dienst als administratief medewerkster inkoop/export voor 20 uur. Ook hier helpt haar talenkennis een handje, maar óók het inzicht in hoe het werk in elkaar zit. Ze vervangt het hoofd inkoop en blijft dat doen tot september 2006 als ze in conflict komt met een (nieuwe) chef. ‘Pas bij dat arbeidsconflict ben ik lid geworden van FNV Bondgenoten.’ September 2008 vertrekt ze bij Van Puijenbroek. De nieuwe situatie biedt haar gelegenheid het werk voor de FNV Belastingservice uit te breiden en te verdiepen. Gezien de grote

groep vrijwilligers is dit een taak die veel voldoening blijft geven mede vanwege de waardering die men krijgt, ook van de vele klanten in de regio. Verder heeft ze nu meer tijd om te tennissen, te zwemmen, te pilatessen (een fitnesssysteem). En om samen met Ton er op uit te trekken met de caravan, te genieten van de wintersport en met goede vrienden stedentrips maken. Kortom, het leven is goed in het Brabantse land.

x 39


24-02-14 12:17


Wil Boonman Organisator in de Tilburgse onderwijswereld Wil Boonman (1941) verdient in de laatste decennia van de vorige eeuw zijn sporen in de Tilburgse onderwijswereld. Hij speelt een actieve rol bij allerlei acties tegen bezuinigingen, maar ook op het gebied van verbeteringen in het onderwijs zelf. Hij staat (mede) aan de basis van tal van initiatieven zowel binnen als buiten de onderwijssector. Hij is nog steeds betrokken bij allerlei maatschappelijke activiteiten vooral op het gebied van de Derde Wereld. Hij is gehuwd met Corry de Bruijn. Ze hebben één zoon.

De vader van Wil Boonman is kleermaker en werkt bij het in Tilburg bekende bedrijf van Jan de Cock. Zijn moeder drijft een kruidenierswinkel. Wil volgt na de lagere school het Odulphus Lyceum en daarna de kweekschool St. Stanislaus. Dat is de opleiding voor fraters waar ook leken naar toe gaan die onderwijzer willen worden. De kweekschool, later aangeduid als pedagogische academie, wordt geleid door fraters. Onderwijsloopbaan ‘Als je op Stanislaus zat werd je aspi-

rant-lid van het KOV, de Katholieke Onderwijs Vereniging. Dat stond niet ter discussie. Zo ging dat. De eerste school waar ik les ging geven was de St. Paschalis School op de Koningshoeven waar Piet Lockefeer toen de hoofdonderwijzer was. Ik wist toen al dat ik naar het speciaal onderwijs wilde. Ik heb de opleiding buitengewoon onderwijs gedaan aan de Katholieke Leergangen (thans Fontys Hogescholen) en ben vervolgens les gaan geven op Paedologisch Instituut De Hondsberg in Oisterwijk. Dat was in juli 1968. Op deze school worden

40 x


24-02-14 12:17


kinderen geobserveerd en behandeld die zwakbegaafd of verstandelijk gehandicapt zijn en bovendien ernstige andere problemen hebben.’ Wil Boonman zal er zijn hele onderwijsloopbaan blijven werken. Kritisch actief In zijn woonomgeving in de Tilburgse wijk het Wandelbos raakt hij nauw betrokken bij allerlei maatschappelijke veranderingen. ‘In de wijk ontmoetten mensen van de toenmalige Katholieke Hogeschool (nu Universiteit van Tilburg) en actieve leden van de parochie Wandelbos elkaar. Het was een heel divers gezelschap dat zo rond 1970 erg kritisch stond tegenover het onderwijs. In die jaren was vrijwel het hele Tilburgse onderwijs in handen van katholieke besturen. Openbaar onderwijs was er vrijwel niet. In een nieuwe wijk kwam altijd prompt een katholieke basisschool.’ ‘Er waren zeker in het Tilburgse veel activiteiten gaande: op de toenmalige hogeschool, in de kerk, onder studenten. ‘Het zijn de jaren waar we in navolging van de Juridische EHBO een onderwijswinkel hebben opgericht. Zaken als vredesopvoeding, democratisering, maatschappelijke bewustzijn, maar ook meer zeggen-

schap voor leraren en ouders, waren erg actueel.’ ‘Berufsverbot’ De Algemene Bond voor Onderwijzend Personeel (ABOP) heeft in die jaren nog geen afdeling in Tilburg, het KOV wel. Tilburg maakt in de ABOP deel uit van Oost-Brabant. Juist bij de ABOP zitten diverse kritische docenten op de toenmalige streekschool (streekcentrum). In de loop

x 41


24-02-14 12:17


van de jaren zeventig trekken enkele zaken sterk de aandacht. Zo is er de bezetting van de Stedekeschool waar vernieuwend beleid werd toegepast en men in conflict kwam met het bestuur. Later is er de affaire Barteld Hartstra, die landelijk aandacht trekt (zie kader). In 1980 verschijnt het zwartboek ‘Knelpunten in het onderwijs regio Tilburg’, samengesteld door leden van de Tilburgse afdelingen van

ABOP, KOV, St. Bernardus (de katholieke vereniging van directeuren, docenten en consulenten bij het beroepsonderwijs en leerlingwezen) en de studentenvakbond Mollerinstituut (de lerarenopleiding). Het zwartboek besteedt aandacht aan alle knelpunten, vastlopende initiatieven en frustraties over vernieuwingen die niet van de grond komen in het onderwijs.

Bestuur ABOP begin jaren negentig. Op de voorgrond met bril Wil Boonman.

42 x


24-02-14 12:17


Staking In 1982 treedt het kabinet Lubbers I aan dat flink bezuinigt op de onderwijssalarissen. Begin jaren tachtig zijn er landelijke acties en komt het voor het eerst tot een landelijke onderwijsstaking tegen het beleid van onderwijs minister Wim Deetman. ‘In Tilburg was er in die tijd een prima samenwerking tussen KOV en ABOP. Wij hadden toen 180 leden, de KOV had er veel meer. We hadden in Tilburg samen het zwartboek gemaakt en landelijk werd er in de NOF al flink samengewerkt. Toen de fusie binnen het FNV tot stand kwam maakte de ABOP daar deel van uit, maar ging het KOV over naar het CNV. In 1982 werd echter nog gezamenlijk opgetrokken en is er van 15 tot 19 november landelijk een week gestaakt tegen de kortingen op de salarissen. We hadden afgesproken dat alleen die scholen mee zouden doen waar men in het team overeenstemming had over de staking. De Hondsberg, waar ik werkte, wilde niet meedoen, maar zelf heb ik wel meegedaan aan de staking.’

de afdeling ABOP mee op poten, voert de automatisering van het ledenbestand door, draagt bij aan de komst van een eigen infobulletin en organiseert veel themabijeenkomsten. Daarnaast is hij namens de ABOP of privé bij allerlei maatschappelijke activiteiten in de stad betrokken. In Tilburg zijn dat bijvoorbeeld de Stichting Samenwerking Tilburg-Nicaragua en de Derde Wereldbeweging. Ook maakt hij deel uit van het plaatselijke FNV. En landelijk van diverse raden en commissies. ‘Landelijk ging ik voor de ABOPafdeling naar congressen. Ik zat in de sectorraad Speciaal Onderwijs, mijn eigen vakgebied. De CAO speelde op landelijk niveau, maar werd door ons besproken binnen het district Brabant/Limburg waar ik zitting in had. Vanaf het moment dat ik gestopt ben met werken kwam ik bij de zogeheten postactieven terecht. Ik zie tot mijn spijt dat de activiteiten van de huidige AOb meer op landelijk en districtsniveau liggen. Plaatselijke activiteiten spelen minder een rol.’

Brede interesse Boonmans activiteiten zijn steeds sterk organisatorisch gericht. Hij zet

x 43


24-02-14 12:17


Jan van den Broek Actieve katholieke textielarbeider

Jan van den Broek1 (1919–2000) is de oudste zoon uit een echte katholieke vakbondsfamilie. Hij kwam in de textiel terecht en volgde via de textielarbeidersbond St. Lambertus allerlei cursussen. Hij was altijd wel ergens actief tot ver na zijn pensioen. In de textielvakbond was hij bode en later penningmeester, maar hij zat ook in allerlei commissies en overlegorganen. Hij deed zo veel vrijwilligerswerk dat als het allemaal zou zijn betaald, hij er wel twee huizen van had kunnen kopen. Jan van den Broek was gehuwd met Toos van Gijzel. Ze krijgen drie zonen en twee dochters.

Jan van den Broek wordt op 1 februari 1919 geboren op ’t Goirke als zoon van Louis van den Broek en Jo Sparidaens. Later komen er nog vijf kinderen. Vader Van den Broek werkte in een van de steenfabrieken in Tilburg, die van Teurlings aan de Dongenseweg. Zwaar werk dat slecht betaald werd. ‘Hoe zwaarder het werk, hoe lager het loon’, zegt

Jan van den Broek er over. Hij was een vakbondsman die heeft meegeholpen de bond voor de arbeiders op de steenfabrieken op te richten. De jonge Van den Broek ging omstreeks 1930 wel met zijn vader mee als er contributie opgehaald moest worden. Hij zou het later zelf ook lange tijd doen.

1) Deze tekst is grotendeels ontleend aan het interview dat Joep Eijkens najaar 1996 had met Jan van den Broek en dat gepubliceerd is in de speciale uitgave van het tijdschrift Tilburg ‘Een leven in d’n bond. Biografische schetsen uit de Tilburgse vakbondshistorie’.

44 x


24-02-14 12:17


Een jongen van het Goirke Jan van den Broek was een jongen van het Goirke, tot in de jaren zestig dé textielbuurt van Tilburg met enkele tientallen textielfabrieken in de straat en directe omgeving. Wie daar van de lagere school kwam als arbeiderskind kwam vrijwel automatisch in een van de vele textielfabrieken terecht. ‘Niemand heeft me ooit gevraagd of ik de textiel in wilde. Ge kreegt ‘n overall onder oew arm en ge kondt beginnen’. Er was wel een frater die opmerkte dat Jan wel meer kon dan alleen de lagere school, maar dat ‘studeren’ zat er niet in. Jan was de oudste en het beetje geld dat hij al direct kon verdienen was hard nodig. Jan begon als veertienjarige (eerder mocht niet) als ‘aanknoper’ bij de textielfabriek Kastofa-Van Beurden in de Kuiperstraat. Het was eenvoudig ongeschoold werk, waarmee in de vooroorlogse jaren jongens die van de school kwamen direct konden beginnen. Zo leerde je al doende het vak. Pas later ging Jan van den Broek naar de textielschool waar hij avondlessen kon volgen, zich verder in het textielvak kon bekwamen en zo ook meer kon gaan verdienen. De textielstaking Jan van den Broek werkte onder

meer in de wollenstoffenfabrieken van George Dröge aan de Goirkestraat, die thans deel uitmaken van het zogeheten Mommerscomplex waar het TextielMuseum in gehuisvest is. Dröge liet naast de oorspronkelijke 19e eeuwse gebouwen van Chrisje Mommers in de jaren dertig betonnen nieuwbouw plaatsen. Van den Broek heeft er tot 1957 gewerkt. Hij werkte er ook tijdens de beruchte wilde textielstaking van 1935. ‘Niet de beste tijd’, zo zegt hij ‘want de bond liep achter de fabrikanten aan’. St. Lambertus de katholieke textielarbeidersbond had een afspraak gemaakt over loonsverlaging met de fabrikantenbond, een afspraak die door de arbeiders werd verworpen. Op de achtergrond bij dit conflict, dat landelijk aandacht kreeg, speelden zaken als slechte arbeidsomstandigheden, de loon(bezuinigings)politiek van Colijn, politieke agitatie, maar vooral initiatieven die buiten de bonden om werden genomen door enkele actieve arbeiders. Die acties bleken bij de massa van de textielarbeiders aan te slaan. De vergaderingen vonden plaats op de toenmalige wielerbaan aan de Enschotsestraat; de jeugdige Van den Broek is er bij geweest.

x 45


24-02-14 12:17


Oorlogsjaren In 1939 moest Van den Broek in dienst in Breda. Vanuit de kazerne fietste hij naar Tilburg om de avondlessen aan de textielschool te volgen. Met de diploma’s in de hand ging hij later weer naar Dröge om te ontdekken dat de oorlogstijd reden was om de (rechtmatige) opslag niet te geven. In 1942 kreeg hij met de Arbeitseinsatz te maken en kwam hij

op een textielfabriek in Aken terecht. Gelukkig maar zegt hij want het had ook Berlijn kunnen worden. Ook na de oorlog was het weer Dröge tot hij in 1957 de kans zag zijn positie te verbeteren. Dat was net voordat de textielindustrie begon in te zakken. Bij Dröge had Van den Broek deel uitgemaakt van de fabriekscommissie, een voorloper van de latere ondernemingsraad, die overigens

46 x


24-02-14 12:17


weinig in te brengen had naar zijn mening. Hij beschouwde het meer als iets waar de fabrikant goede sier mee maakte dan als een orgaan dat serieus werd genomen. Het belang van de bode Jan van den Broek heeft vanaf 1947 tot het afgeschaft werd voor St. Lambertus contributie aan huis opgehaald. ‘Je was dan bode bij d’n bond en kwam bij de mensen aan huis.’ Hij laat niet na het belang ervan te onderschrijven. ‘Je had dan persoonlijk contact met de mensen en je wist wat er speelde.’ Dat gold zowel voor de thuis- als werksituatie. Hoewel hij de automatisering van de contributie inning wel begrijpt stelt hij ook vast dat het directe contact met de leden vanaf dat moment verdwenen is. In 1953 werd Van den Broek bestuurslid bij de plaatselijke afdeling van St. Lambertus, in 1956 penningmeester. Ook is hij lid geweest van de bondsraad. In 1970 was Jan van den Broek betrokken bij de sluiting van textielfabriek André van Spaendonck. Achteraf gezien een van de weinige sluitingen waarbij nog gedacht werd aan een afvloeiingsregeling. Een zeldzaamheid in Tilburg omdat de

faillissementen of sluitingen zo in elkaar zaten dat er voor de arbeiders weinig meer overbleef. Voor de vakbonden was het redden wat er te redden viel en dat was meestal niet veel. Van den Broek kreeg vervolgens de kans om met twee anderen op initiatief van de gemeente Tilburg een damastweverij op te zetten waarbij de werkzaamheden in WSWverband plaats zouden vinden. Tot 1984 heeft hij daar – met veel plezier – gewerkt. ‘De enige tijd die ik graag in de textiel heb gezeten,’ aldus Van den Broek. Na zijn pensioen is Jan van den Broek op allerlei terreinen actief gebleven als bestuurslid. Zo zat hij in de districtsadviescommissie van de bond voor uitkeringsgerechtigden. Ook maakte hij deel uit van de Katholieke Bond van Ouderen Heikant-Quirijnstok. Hij was bovendien voorzitter van de Samenwerkende Ouderen Organisaties Noord (SOON). Verder was hij actief in de commissie die het honderdjarig bestaan van de Tilburgse vakbeweging voorbereidde. Hij overleed op 1 september 2000.

x 47


24-02-14 12:17


Jetze Elsinga ’Die katholieken moesten ons niet’ Jetze Elsinga (1925) is spoorman in hart en nieren. Geboren vlakbij de waddenkust in het Friese Minnertsga komt hij al heel jong in het Brabantse terecht. Een cultuurshock. Vanaf 1948 zet hij zich in Tilburg op de werkplaats, maar ook daarbuiten, veel in voor de vakbeweging. Hij neemt zitting in landelijke overlegorganen van de Vervoersbond NVV en is later ook vertegenwoordiger van de FNV. Hij was getrouwd met Mary den Boon die in 2003 is overleden. Ze hebben twee kinderen.

Jetze Elsinga komt uit een gezin met drie kinderen waarvan de vader werkman is bij de Friese Spoorwegmaatschappij. Vader klimt op tot een administratieve functie op station Sneek. Overplaatsingen zijn binnen het spoorwegbedrijf normaal. Zeker in de tijd dat particuliere spoorwegmaatschappijen tot de NS fuseren. En zo komt Jetze als protestants jongetje in het Brabantse Veghel terecht waar toen nog een station was, een totaal andere (katholieke) wereld dan hij gewend is. Dat duurt niet echt lang. Het gezin verhuist naar Alkmaar en Koog-Zaandijk en komt nog voor de Tweede Wereld-

oorlog weer terug in Friesland. Na de lagere school doorloopt Jetze Elsinga de ambachtsschool. Hij kan in Sneek als machinebankwerker aan de slag. Omdat hij al blij mocht zijn dat hij werk heeft, zijn de verdiensten minimaal, iets wat hij als onrechtvaardig ervaart. Direct na de oorlog neemt hij als vrijwilliger dienst en dat brengt hem als monteur in Indië. Na zijn terugkeer in 1948 krijgt hij werk als leerling constructietekenaar bij de Centrale Werkplaats in Tilburg. Tot aan zijn huwelijk in 1951 woont hij in een kosthuis. In Tilburg begint zijn betrokkenheid bij de vakbeweging.

48 x


24-02-14 12:17


Carrière bond Hij wordt lid van de aan het NVV gelieerde Nederlandse Vereniging van Spoor- en Tramwegpersoneel. Al snel zit hij in het plaatselijk bestuur van de NVST en wordt voorzitter. Hij krijgt als zodanig te maken met de Tilburgse bestuurdersbond, waarin de plaatselijke NVV-bonden verenigd zijn. Vooral binnen het plaatselijke NVV ervaart hij zelf de grote tegenstellingen tussen katholieken en ‘andersdenkenden’ in Tilburg in de jaren vijftig en zestig. Hij heeft in Tilburg door zijn Friese afkomst en lidmaatschap van het NVV al gauw de naam dat hij ‘een rooie’ is. Dat is tot in de jaren zestig iedereen die niet in het katholieke gareel loopt van de meest Roomse stad van Nederland. Maar hij ziet zichzelf niet als een socialist. Hij zal altijd partijloos blijven. Hij is wel iemand die opkomt voor de werknemersbelangen, iemand die niet in zijn schulp kruipt als er ‘van hoger hand’ tegengas wordt gegeven. Hij ontplooit NVVactiviteiten in de jaren dat tegenwerking van katholieke zijde in het zuiden nog schering en inslag is. Opmerkelijk is dat hij bij een terugblik als 87-jarige daar minder mild over denkt dan een tiental jaren eerder. ‘Natuurlijk op een bepaald moment liep de samenwerking goed, maar

dat was toen de oudere garde zich terugtrok en de invloed van de katholieke kerk verminderde. In het begin ging dat erg moeizaam. Jarenlang hebben “ze” meer tegen óns geageerd dan tegen hun bazen en ineens moest je dan samenwerken.’ Fusie niet vanzelfsprekend Op landelijk niveau wordt in de eerste helft van de jaren zeventig besloten tot de samenwerking NVV en NKV. Op 1 januari 1976 start de Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV). Ondertussen moeten de onderlinge bonden nog tot fusie overgaan. Elsinga: ‘Die fusie was echt iets van bovenaf. Wij begrepen er niets van. Dertig, veertig jaar lang waren we door de katholieke bonden genegeerd, zwart gemaakt en dwars gezeten. Als katholieken bij ons lid werden, werd er hel en verdoemenis over ze afgeroepen. Op de werkplaats was het gelukkig minder erg dan in de rest van de stad, omdat er bij ons steeds veel “import” was uit Zwolle en Haarlem. Die nieuwkomers werden lid van de NVV-bond.’ ‘Natuurlijk hoorde men dat niet graag bij de landelijke FNV, maar het was wel de situatie waar wij hier in het zuiden mee te maken kregen. Ik begreep de landelijke gedachte van

x 49


24-02-14 12:17


een fusie wel – sterkere bond, meer financiële armslag, meer invloed – maar ze hebben het ons vanuit de centrales wel lastig gemaakt.’ Op leven en dood bestreden ‘Op het landelijk congres van de Vervoersbond dat voorafgaand aan de fusie werd gehouden heb ik de bezwaren nog eens uiteengezet. Logisch dat men boven de rivieren die problemen niet zag; ze hadden er gewoon niet mee te maken. De verhoudingen tussen de vervoersbonden van CNV, NKV en NVV waren daar redelijk normaal, zonder dat men het overal over eens was, maar bij ons lag het veel scherper. Het NVV werd door de katholieken op leven en dood bestreden. Zeker in Tilburg. Nog in de jaren zeventig weigerde het Nieuwsblad van het Zuiden een advertentie voor een bijeenkomst van ons op te nemen. Zelfs een zaal huren was in die jaren soms nog lastig.’ ‘Ook na de fusie was het nog lang behelpen. Omdat de NKV-bonden steeds de grootste waren leverden zij de voorzitters van de nieuwe FNVbonden in onze regio. Zo werd ik op dat moment vicevoorzitter, maar ik merkte ook dat er nog allerlei zaken onderling werden besproken buiten ons om. Pas met het aantreden van

een nieuwe generatie in de loop van de jaren tachtig zijn die problemen verdwenen. De invloed die de geestelijkheid nog lang had was toen ook van de baan.’ Kamer van Koophandel Zoals veel ouderen in de vakbeweging begrijpt Elsinga niets van de houding van jongeren die denken dat ze het zonder vakbondslidmaatschap ook wel redden. Ook de nieuwe bondsstructuur spreekt hem niet aan. ‘Het directe contact met de leden is helemaal weg. Binnen het spoorwegbedrijf in Tilburg was ik voor de mensen “de bond”. Later werden de afdelingen omgevormd tot districten en zat het kantoor ergens buiten de stad.’ Zelf vertegenwoordigt hij de vakbeweging in allerlei organen. Hij zit maar liefst een kwart eeuw als NVV / FNV-vertegenwoordiger in de Kamer van Koophandel. De laatste acht jaar als vicevoorzitter. Extra trots is hij als hij bij zijn afscheid de onderscheiding Ridder in de Orde van Oranje Nassau ontvangt uit handen van oud-FNVvoorzitter Johan Stekelenburg, die dan burgemeester van Tilburg is. ‘Je kreeg en krijgt niets vanzelf’ Elsinga heeft in zijn werk de nodige conflicten met zijn chefs. Hij

50 x


24-02-14 12:17


vermoedt dat zijn actieve rol in de vakbeweging en daarmee in allerlei belangenorganen van het spoorwegpersoneel, er mee te maken heeft. Zijn rol beperkt zich niet alleen tot Tilburg waar hij afdelingsvoorzitter is van de Vervoersbond NVV. Hij is ook lid van het landelijk hoofdbestuur groep Spoor en tevens onbezoldigd lid van het DB. Namens de bond zit hij in het landelijk scheidsgerecht dat intern de arbeidsconflicten bij het spoor behandelt. Onafhankelijk De Friese Tilburger (o.a. medeoprichter van Schaatsclub Tilburg) had zelf bezoldigd vakbondsbestuurder

kunnen worden, maar heeft dat net als een lidmaatschap van een politieke partij altijd afgewezen. ‘Als je bij de bond gaat werken en het wordt je vak, ben je de vrijheid van handelen kwijt. Je kunt niet meer doen wat volgens jou het beste is’, zegt hij daarover. ‘Met politiek is het hetzelfde. Je moet dan mee in de lijn van een politieke partij. Op zich logisch, maar dat politieke engagement komt in conflict met mijn eigen inzichten. Het zal wel mijn Friese inborst zijn, maar zo is het. Ik heb altijd gestaan voor de belangen van de werknemers die in bedrijven niets vanzelf kregen en krijgen.’

x 51


24-02-14 12:17


Riek Flipse Sterk betrokken bij vrouwen Riek Flipse (1928-2012) is in Tilburg bekend vanwege haar grote inzet in politiek en maatschappij. Ze neemt deel aan, maar is ook initiatiefneemster van tientallen projecten en acties op sociaal gebied van vluchtelingenwerk tot vrouwenemancipatie. Haar hart ligt bij de Vrouwenbond en de initiatieven die daar ontplooid worden om vrouwen door scholing een betere kans te geven in de samenleving. Een van de belangrijkste zaken op dit gebied is tot de totstandkoming van de Annie van Dierenschool (opening in 1985) waar vrouwen een beroepsopleiding kregen.

Riek Tiemens wordt op 15 mei 1928 geboren in Winterswijk als oudste kind in een gezin waar er nog vier zouden volgen. Erg breed hebben ze het thuis niet en na de lagere school gaat Riek werken om een bijdrage te leveren aan het gezinsinkomen. Dat werk bestaat uit dienen in een huishouding, een destijds veel voorkomende ‘baan’ voor kinderen uit arbeidersgezinnen. Je werkt dan in een ander gezin mee in het huishouden. Basis in Winterswijk Ondertussen heeft ze in 1943 Cor Flipse leren kennen met wie ze in 1946 trouwt. Uit het huwelijk komen

negen kinderen voort. En later 16 kleinkinderen en een aantal achterkleinkinderen. Een echt groot gezin dat in de katholieke omgeving waar ze in Tilburg terechtkomen niet misstaat. Lachend heeft ze weleens gezegd dat de pastoor in de buurt gedacht moet hebben dat dit in ieder geval in orde was in dit PvdA/ NVV-gezin. Cor werkt onder meer als wever in Winterswijk en krijgt zijn politieke vorming bij Riek thuis. ‘Iedereen moet lid zijn van de vakbond’, vindt haar vader. Cor pikt dat op, ontwikkelt zich tot actief vakbondslid en wordt voor de PvdA lid van de gemeenteraad in Winterswijk. En Riek komt zo bij de Vrouwen-

52 x


24-02-14 12:17


bond NVV terecht. Dat is in de jaren dat vrouwen lid kunnen worden van de Vrouwenbond als hun man lid is van de vakbond. Het is dan ook geen bond van werkneemsters, maar zeker wel een bond van vrouwen die werken, een gezin en huishouden moeten regelen en maar al te vaak grote moeite moeten doen om de eindjes aan elkaar te knopen. Scholing Haar kennismaking met de Vrouwenbond NVV dateert uit begin jaren vijftig. ‘Dat was in Winterswijk waar een vriendin me mee naar een bijeenkomst nam. Naast gezelligheid en praktische zaken pikte ik er ook op dat er voor vrouwen meer was dan het moederschap en het huishouden’, zo verklaart ze in een jubileumboekje van de Vrouwenbond toen deze in 2008 zestig jaar bestond. Wat Riek altijd heel belangrijk vond was scholing. Ze vond het spijtig dat ze alleen maar lagere school had en pakte later elke kans aan om meer kennis op te doen. Allereerst bij de Vrouwenbond en vervolgens bij de arbeidersavondschool van het NVV. Vakbondsgezin In 1963 stimuleert Riek haar man om te solliciteren naar de functie van

bezoldigd bestuurder bij Textielarbeidersbond De Eendracht in het uitgestrekte district Zuidwest waar Tilburg toe behoort. De vestingplaats van het district dat zich van Rotterdam tot en met Limburg uitstrekt wordt Tilburg. Zo komt het gezin in de textielstad bij uitstek terecht. Toenmalig wethouder Ed de Grood (KVP) zoekt mee naar een woning. Tilburg streeft in die tijd ijverig naar meer dan 150.000 inwoners. Een groot gezin is welkom. Ze krijgen een woonhuis met bovengelegen kantoor aan de Bredaseweg, vlakbij de kruising met de Ringbaan West. Ze zijn er altijd blijven wonen. Ook als Cor Flipse, als gevolg van de vakbondsfusies die tot Industriebond NVV leidt, Eindhoven als standplaats krijgt en nog later met de Industriebond FNV in Oosterhout belandt. Haar man Cor is in Tilburg districtsbestuurder voor het NVV in Tilburg in de tijd van de textielsluitingen. Hij heeft te maken met een machtige Industriebond NKV waarin de textielarbeidersvakbond St. Lambertus is opgegaan. Feitelijk bepaalt de katholieke bond, soms zonder overleg met CNV of NVV, wat er in Tilburg met de werkgevers (de fabrikanten) besproken wordt. Riek stuit daar ook op als ze samenwerking zoekt

x 53


24-02-14 12:17


De oprichtsters van de Annie van Dierenschool in 1985. V.l.n.r.: Coby van Riel, Riek Flipse, Reneé Erich, Joke Verschuuren en Els Brouns. Siska Boelemans was afwezig.

met vrouwen uit de katholieke arbeidersbeweging. In de jaren zestig en zeventig is dat zeker geen (politiek) gezelschap dat emancipatie hoog in het vaandel heeft staan. Het is meer een gezelligheidsvereniging. Waar de katholieke vrouwenbond lang het moederschap en het huishouden centraal stelt en vorming daar ook op afstemt, oriënteren de NVV-

vrouwen zich meer op politiek en maatschappij. Annie van Dierenschool Net als veel ouder regionaal vakbondskader laat ze nadrukkelijk weten dat de bond zijn afkomst niet moet vergeten. Opkomen voor de onderkant van de samenleving waar nog steeds veel vrouwen verkeren.

54 x


24-02-14 12:17


Er is in haar ogen een nieuwe emancipatiegolf nodig om gelijkwaardiger deelname van mannen en vrouwen aan de maatschappij te realiseren. ‘De vrouwenbond daar drijf ik op’, laat Riek Flipse eerder optekenen. Ze draagt nadrukkelijk haar steentje bij aan het maatschappelijk leven in Tilburg. Zo speelt ze een rol bij de oprichting van de Annie van Dierenschool (tweede kans onderwijs) waar vrouwen de mogelijkheid krijgen om zich via cursussen te ontwikkelen en erkende diploma’s te halen. Ze doet pogingen om thuiswerksters, die er tallozen zijn in de Tilburgse industrie, te organiseren en zo voor een fatsoenlijk loon te zorgen. Ze staat mede aan de basis van het baarmoederhalskankeronderzoek in Tilburg, geeft het emancipatiebeleid in de stad mede vorm en is actief in de Derde Wereldbeweging. Dat laatste speciaal voor de vrouwen (‘mujeres’) in de Tilburgse zusterstad Matagalpa in Nicaragua. Niet op de laatste plaats staat ze allerlei vrouwen met raad en daad bij en stimuleert velen tot scholing of activiteit.

over te nemen. In het najaar van 2011 is ze met Flip, zoals ze haar man altijd noemde, een verhuizing aan het voorbereiden die haar terug zal brengen naar haar geboorteplaats Winterswijk. Een deel van haar familie (kinderen) woont daar. Een moeilijke beslissing omdat Tilburg haar tweede thuis is geworden. Zo ver is het niet meer gekomen. Ze overlijdt op 15 mei 2012. ‘Ik ben al genoeg geïnterviewd. Je hoeft van mij geen portret te maken. Het is nu de beurt aan anderen’, zegt ze eerder over dit boekje over actieve vakbondsmensen in Tilburg.

Tilburg tweede thuis In de 21e eeuw trekt ze zich wat meer terug uit allerlei activiteiten en stimuleert ze anderen het stokje

x 55


24-02-14 12:17


Gerard Horvers Van jongs af aan actief in de bond

Gerard Horvers (1940-2009) is afkomstig uit een Tilburgs arbeidersgezin waarvan de vader in de textiel de kost verdient. Gerard komt in het drukkerijbedrijf terecht en wordt al op zijn 14e lid van de RK Grafische Bond. In de jaren tachtig wordt hij voorzitter van de plaatselijke afdeling. Hij blijft dat tot 2002. Hij trouwt in 1968 met Jeannette van Laarhoven. Samen krijgen ze twee kinderen.

Midden jaren vijftig van de vorige eeuw draagt de textielsector in Tilburg graag uit dat ‘er een prachtige toekomst’ is voor jongeren ‘die van aanpakken weten’. Vader Horvers, hoofd van een gezin met vijf kinderen, en als draadmaker bij verschillende bedrijven werkzaam zoals Blomjous en later Schoenmakers, heeft daar zijn eigen gedachten over. Hij ziet geen toekomst in de toen nog bloeiende Tilburgse textielsector, vooral ook niet vanwege de werkverhoudingen. In de crisisjaren van voor de oorlog had hij zelf bij gebrek aan werk in de textiel uit moeten wijken naar de horeca, als ober. De jonge Gerard, de oudste van

het gezin, groeit op in de arbeiderswijk Groeseind (Schotelplein) en zit daar op de St. Aloysiusschool. ‘We hadden het thuis niet breed en mijn ouders waren dan ook blij met alles wat er extra binnenkwam. Ik werkte weleens op een boerderij en bracht dan boter en eieren mee. Omdat mijn vader veel ziek was ging ik als oudste weleens zijn loonzakje halen op de fabriek. Dat is niet het werk wat ik wil, wist ik toen al.’ Jong het drukkersvak in Terwijl het in de jaren vijftig in het Tilburgse nog heel gebruikelijk is dat kinderen na de lagere schooltijd hun vader vergezellen naar ‘ut febriek’

56 x


24-02-14 12:17


gaat dat niet op voor de jonge Gerard. Wel moet hij onmiddellijk aan de slag, want meer schoolopleiding zit er niet in. ‘Mijn jongere broers mochten later wel naar de Mulo’, zo herinnert hij zich. ‘Eigenlijk had dat voor mij ook gemoeten, want hoewel de onderwijzer vond dat een drukkerij wel iets voor mij was, kreeg ik bij Bergmans, toen een bekende drukkerij in Tilburg, te horen dat mijn kennis van de taal te gering zou zijn om het drukkersvak te leren.’ Het komt er toch van en Gerard gaat in de Gasthuisstraat aan de slag om al snel ‘om de hoek’ bij Van Eerd aan de Lange Nieuwstraat in dienst te treden. ‘Ze hadden daar een elektrische drukkerij met 25 man, maar er was ook nog handwerk in de vorm van steendruk. Ik heb daar het leerlingenstelsel gedaan.’ Bij Van Eerd lag ook zijn eerste kennismaking met de vakbeweging. ‘Als je aangenomen werd, werd je direct lid van de vakbond. Dat was zo geregeld in de CAO van deze sector. Toon Teurlings maakte me lid van de RK Grafische Bond. Het zijn de jaren dat bij een vergadering van de afdeling 90 procent van de leden op kwam dagen. We vergaderden altijd bij café Van Abeelen aan de Noordstraat. Ik was al snel betrokken bij

het ophalen van de contributie en het rondbrengen van zegels. Je bent dan bode en hoort direct aan huis wat er op de verschillende bedrijven mis is.’ ‘Als je bij een bedrijf een opleiding volgde kon je niet zo maar naar een ander bedrijf overstappen. Het leerlingenstelsel duurde vier jaar en je had voor vijf jaar aansluitend een verplichting. Het was een van de zaken die in de CAO’s geregeld waren met alle voor- en nadelen die er bij hoorden. Ook de opzegtermijn was in onze sector vastgelegd. Ik kreeg daar zelf mee te maken toen ik over wilde stappen naar Van Opstal. Ik had speciaal een dag vrij genomen, want je ging niet rondvertellen dat je solliciteerde.’ Closed shop Horvers ontdekt aan den lijve wat de nadelen zijn van het zogeheten closed shop-systeem voor de typografen. Het systeem waarbij werknemers verplicht lid zijn van een bond. Welke bond dat is bepaalt de werknemer zelf. Horvers ziet ook sterk de voordelen: ‘Je had een opzegtermijn van één maand plus een maand per jaar dat je bij het bedrijf werkte. Het gaf vastigheid, want het was wederzijds, maar als het slechter

x 57


24-02-14 12:17


ging bij een bedrijf of als je ergens beter werk kon krijgen konden ze je verplichten te blijven, ook al zag je bij een ander bedrijf meer perspectief. Toen ik er voor het eerst weg wilde stak Van Eerd zelf daar op het laatst een stokje voor. Hij vertelde dat hij me niet wilde laten gaan. Uiteindelijk ben ik na tien jaar toch vertrokken. Het bedrijf was toen voor de helft afhankelijk van opdrachten van de Kamer van Koophandel. Toen die kamer een eigen drukkerij begon, viel de helft van de orders weg en was er geen werk meer voor iedereen.’ ‘In 1964 stapte ik over naar Handelsdrukkerij Stovers. Die had toen een klant met specifieke eisen. Het ging om puur handwerk. Ik kon dat en heb nog een leerling in dat werk opgeleid. Ik heb tot de VUT in 1999 bij Stovers gewerkt. Kort voor ik ophield met werken is het bedrijf overgenomen door Jansen. Ik zie het Stovers nog zeggen. Het werk werd opeens stilgelegd en Stovers zei: “Dit is mijnheer Jansen, hij neemt het bedrijf over.” Wij wisten van niets. Bij Stovers werkten toen nog maar twaalf man. Ik heb nog acht maanden voor Jansen gewerkt. Ik moet zeggen, hij paste keurig de regels toe en heeft de zaken met mij netjes afgehandeld.’

Slecht Begin jaren zeventig hadden we een staking over het ziekengeld. Het was een algemene staking in de grafische sector. Iedereen pakte uiteraard het geld aan uit de stakingskas, maar er waren er verschillenden die ’s avonds toch bij een (andere) drukker gingen werken. Slecht natuurlijk. Ze zagen het belang van de actie niet in en kozen voor hun eigen belang. Dat stelde me toen erg teleur.’ Verbondenheid Toen we fuseerden tot FNV Druk en Papier waren er 700 tot 800 mensen lid van de katholieke organisatie en 80 tot 90 mensen lid van de algemene bond. Wim van Overbeek was de eerste voorzitter. Eind jaren tachtig ben ik voorzitter geworden van de afdeling. Ik ben veel naar congressen geweest. Ik had ook te maken met de eigen rechtspraak met werkgevers en werknemers die we in de sector voor conflicten hadden. Specifieke zaken als CAOonderhandelingen waren een zaak van de districtsbestuurder. Wij gaven wel een reactie. De actieve betrokkenheid van de leden was toen al veel minder. De verbondenheid met de bond die er in mijn beginjaren was, was verdwenen. Op de leden-

58 x


24-02-14 12:17


vergaderingen zag je nog 10 tot 12 mensen. Het zijn jaren dat mensen meer en meer gaan denken dat een ander het wel voor ze regelt.’ Trots op de bond Gerard Horvers is altijd trots geweest op zijn bond. ‘De typografen hebben door de macht van hun eigen organisaties, die er al in de 19e eeuw was, altijd een behoorlijk tot goed loon ontvangen. Ook de arbeidsomstandigheden waren vergeleken met andere sectoren goed geregeld. Een voorbeeld: typografen werkten vroeger met loodzetsel. Dat bracht het risico van loodvergiftiging met zich mee. Dat werd al vroeg onderkend. Wie veel van dat (noodzakelijk)

werk moest doen kreeg onder meer een liter melk per dag van de baas. Ook beschikte de bond over een eigen sanatorium. De bond heeft altijd goed in de financiële middelen gezeten. Toen wij fuseerden tot Druk en Papier FNV (nu: FNV KIEM) ging het verhaal dat driekwart van de PC Hooftstraat in Amsterdam eigendom was van de Typografenbond.’ Het stemt hem vrolijk. Gerard Horvers is nog bijna tien jaar bestuurslid geweest van de Stichting Vakbondsgebouw en daarnaast deed hij vrijwilligerswerk in onder andere Baselaar waar hij deel nam aan huiskamerprojecten. Na een langdurige ziekte is hij in het najaar van 2009 overleden.

Gerard Horvers blikt met auteur Henk van Doremalen terug op zijn eigen vakbondsverleden.

x 59


24-02-14 12:17


Frans van Iersel Het gezicht van het stadhuis

Tilburger Frans van Iersel (1933–2010) treedt op zijn twee-en-twintigste in dienst bij de gemeente Tilburg om er pas na zijn pensionering te vertrekken. Hij geniet tijdens zijn beroepsleven veel bekendheid als huismeester van het stadhuis en als vertegenwoordiger van de KABO, later AbvaKabo. Hij was getrouwd met Cornelia Stabel. Ze krijgen een zoon en een dochter en vier kleinkinderen. Het gezin woont lange tijd in de wijk Reeshof.

Frans van Iersel wordt geboren aan de niet meer bestaande Driehuizendijk nabij de Koningshoeven. Hij bezoekt de Jozefschool in de Veemarktstraat, gaat naar de ambachtsschool en heeft vervolgens diverse werkgevers voordat hij bij de gemeente in dienst treedt. Tot zijn VUT in 1995 is hij een bekende figuur bij de gemeente in Tilburg. Hij vervult in gemeentelijke dienst verschillende functies. Zijn grote bekendheid ontleent hij aan twee zaken. Daaronder zijn inzet als actief lid van de KABO – later AbvaKabo – voor de belangen van het gemeentepersoneel. Daarnaast aan zijn rol als huismeester en daarmee als ‘organisator’

bij de ontvangsten van gasten van de gemeente. Actief werver Frans van Iersel is vanaf het moment dat hij in 1955 gaat werken bij de gemeente actief lid van de Katholieke Bond van Overheidspersoneel (KABO). Hij is dan chauffeur bij Publieke Werken aan de Lange Schijfstraat. Hij wordt gekozen in de medezeggenschapscommissie (ondernemingsraad) die tot dan vooral een zaak blijkt te zijn van kantoorpersoneel en hogere ambtenaren. Van Iersel werft actief vakbondsleden op de werkvloer. Als gevolg daarvan neemt de invloed van

60 x


24-02-14 12:17


de katholieke ambtenarenbond toe in het overleg. De organisatiegraad onder het Tilburgse gemeentepersoneel is hoog, mede dankzij de inzet van Van Iersel. Dat wordt hem niet door iedereen in dank afgenomen. AbvaKabo De fusie in 1982 tussen de KABO en de ABVA, aangesloten bij de vakcentrale NVV en in Tilburg getalsmatig een stuk kleiner, betekent een keerpunt. In die zin dat de nieuwe combinatie er naast de vele (categorale) bonden in aantal leden fors bovenuit steekt. Vooral onder het ‘lagere gemeentepersoneel’. Van Iersel vertegenwoordigt de AbvaKabo in verschillende overlegorganen, binnen en buiten het gemeentelijk apparaat. Zo is hij betrokken bij het grote project van de totstandkoming van de Dienst Sociale Werkvoorziening (DSW). Hij maakt ook deel uit van het plaatselijke NKV-bestuur ten tijde van de fusie met het NVV tot de vakcentrale FNV eind jaren zeventig. Het NKV en de aangesloten bonden beschikken in Tilburg dan over vier kantoren. De panden worden verkocht en de opbrengst daarvan wordt in 1981 ondergebracht in de (nieuwe) Stichting Vakbondsgebouw. Uit dat fonds worden in de

navolgende jaren allerlei activiteiten gefinancierd, zoals het 100-jarig jubileum van de Tilburgse vakbeweging in 1996. Gezicht van het stadhuis Eind jaren zeventig krijgt Frans van Iersel een functie op het stadhuis. Hij verricht diverse ondersteunende centrale administratieve werkzaamheden. In 1979, als hij formeel ‘huismeester’ wordt op het stadhuis, krijgt hij alles te maken met de organisatie van ontvangsten, partijen en presentaties op het gemeentehuis. Henk Letschert (1975–1988) is dan burgemeester, Gerrit Brokx (1988–1997) later diens opvolger. Van Iersel is op het stadhuis de man die bij ontvangsten, feesten en partijen alles regelt. Vanuit die hoedanigheid kennen veel Tilburgers hem als ‘het gezicht van het stadhuis’. Hij herinnert zich aardige anekdotes uit die tijd. Vooral uit de periode van burgemeester Brokx die er niet voor terugschrok Frans in de avonduren op te zadelen met een opdracht om ’nog even’ voor 100 gasten de ontvangst en een maaltijd te regelen. Uiteraard kwalitatief op niveau, want met minder nam Brokx geen genoegen. Dat soort opdrachten deden een groot beroep op zijn orga-

x 61


24-02-14 12:17


nisatievermogen, zijn creativiteit en zijn kalmte. Dat ging hem door de goede contacten die hij had in de stad, naar eigen zeggen, prima af. Bij zijn afscheid in 1995 betitelde burgemeester Gerrit Brokx hem dan ook als ‘de echte baas van Tilburg’. Door zijn nauwe betrokkenheid bij het College van B en W gaf hij zijn taken in het zogeheten Georganiseerd Overleg – het overleg tussen de vakorganisaties en de leiding van de gemeentelijke organisatie – over aan anderen. ‘Ik vond dat ik te dicht

bij het vuur zat en te veel informatie had die niet gebruikt kon worden. Het was beter dat anderen mijn rol overnamen,’ merkt hij daar later over op. Na zijn pensionering blijft hij actief binnen de vakbeweging. Daaronder ook zijn bestuurslidmaatschap van de Stichting Vakbondsgebouw. In zijn actieve werkzame leven was Frans naast al het werk voor de vakbeweging meer dan 40 jaar lid van de Bescherming Bevolking waarvoor hij nog lange periode als opleider werkzaam is geweest.

Stadhuis Tilburg.

62 x


24-02-14 12:17

11111111 Het gezicht van de vakbeweging - Tilburg

63


24-02-14

12:17 1


Hein Meijs Aanvoerder en spelverdeler

Hein Meijs (1933–1994) is enkele decennia lang een voorman van de vakbeweging in Tilburg. Hij maakt de transformatie mee van KAB naar FNV. Een verandering van wereldbeeld. Hij wordt geboren in de wijk Nijveroord als zesde kind van timmerman Hendrikus Meijs en Wilhelmina Jansen. April 1963 trouwt hij met Phil Clijsen. Hij overlijdt in 1994 op 61-jarige leeftijd. Zij hebben een zoon en een dochter.

Meijs is het prototype van de katholieke vakbondsman die zich met hart en ziel inzet voor de belangen van werkenden en niet-werkenden. Als hij al op jonge leeftijd actief wordt bij de Katholieke Arbeidersjeugd (KAJ) is de katholieke kerk, met al haar instellingen waaronder ook de katholieke vakbeweging, dominant in de stad. Op economisch terrein zet de textielindustrie de toon. Begin jaren vijftig zijn er nog geen tekenen dat er grote veranderingen op komst zijn. Als die veranderingen komen zit Hein Meijs er middenin en maakt hij er op allerlei manieren deel van uit. Textielfabrieken en zorginstelling Hein Meijs groeit op in een gezin

waarin het lidmaatschap van de katholieke arbeidersbeweging vanzelfsprekend is. Zijn vader is trouw lid van de bond, bezoekt wel de vergaderingen maar ambieert geen verdere functie. Even ziet het er naar uit dat Hein na de lagere school in de Besterd het onderwijs in zal gaan. Zo vreemd is dat niet. Ooit was zijn grootvader hoofdonderwijzer in Ubbergen bij Nijmegen. Privéomstandigheden gooien roet in het eten en niet de kweekschool maar de textiel wacht. Zijn eerste baan is bij de fabriek van Jurgens in de Tuinstraat. Hij werkt er op de twernerij – de Tilburgse benaming voor twijnderij – en volgt ondertussen de avondtextielschool.

64 x


24-02-14 12:17


Hij wisselt nogal eens van baan voordat hij in 1974 via textielfabriek Elias werk krijgt bij de Hollandse Textiel Industrie (HTI) in Goirle. Dat duurt niet lang want het bedrijf raakt in 1976 in de problemen. Dankzij scholing, kundigheid en zijn ervaring is hij opgeklommen tot werkmeester en assistent-apprêtuurleider. Een verdere beroepsontwikkeling blijft uit als in de jaren zeventig het ene na het andere textielbedrijf in de problemen raakt. Zo ook HTI. Hein is lid van de ondernemingsraad, net als daarvoor bij andere bedrijven. De OR is volledig onkundig (gehouden) van de gebeurtenissen die tot een faillissement leiden. Er volgt werkloosheid, bemiddeling door het bureau voor textielwerknemers (PSB, later omgevormd tot de DSW) en uiteindelijk nieuw onderdak bij Piusoord, een grote zorginstelling voor zwakzinnigen. Voorman KAJ Hein heeft de vakbond al vroeg ontdekt. Als jonge arbeider krijgt hij voor scholing en vorming eerst en vooral te maken met de Katholieke Arbeidersjeugd. Daar wordt hij op 1 augustus 1950 ingeschreven. Die organisatie is parochieel georganiseerd en zo hoort hij bij de KAJ-

Besterd. Naast de textielschool en zijn werk slokte de KAJ gaandeweg al zijn vrije tijd op. Medio jaren vijftig wordt hij voorzitter van de plaatselijke afdeling. Daar komt een einde aan bij zijn huwelijk De activiteiten van de KAJ zijn op parochieel niveau voor jongens en meisjes strikt gescheiden, maar dat ligt anders op plaatselijk bestuurlijk niveau. Daar ontmoet hij Phil Clijsen (1938), afkomstig uit een bakkersgezin op Loven. Ze is administratief medewerkster bij de Tilburgse KAB en later bureausecretaris van de VKAJ bisdom ’s-Hertogenbosch dat aan het St. Annaplein gevestigd is. Niet zo vreemd dat ze elkaar daar tegenkomen. Bij hun kerkelijk huwelijk in 1963 moet Phil, zoals gebruikelijk in die tijd, haar baan opgeven. Voor de wet waren ze al in 1961 getrouwd. Wie voor de wet was getrouwd kon zich inschrijven als woningzoekende, maar het kerkelijk huwelijk gold in de katholieke gemeenschap pas als rechtgevend. De ongedeelde NKV Na zijn huwelijk gaat Meijs zijn aandacht uit naar de textielarbeidersbond St. Lambertus. In de periode 1963–1965 doen zich grote wijzigingen voor in de katholieke

x 65


24-02-14 12:17


arbeidersbeweging. De duale structuur met enerzijds een standsorganisatie, die zich meer op de geestelijke belangen richt, en anderzijds een vakorganisatie, voor de meer materiële belangen, verdwijnt. Er komt een ongedeelde NKV, een federatie van aangesloten vakbonden. Voortaan landelijk georganiseerd en niet meer per bisdom. De Katholieke Arbeidersbeweging St. Dionysus in Tilburg heet voortaan Plaatselijke Centrale van het NKV Tilburg. Voorzitter van de afdeling In 1965 komt de Plaatselijke Centrale van het NKV tot stand met daarin vertegenwoordigers van alle bonden. Veel kleinere bonden zijn dan al opgegaan in grotere. Op 18 maart van dat jaar wordt Hein Meijs (32) met grote meerderheid op een drukbezochte vergadering tot voorzitter gekozen. Hij krijgt de voorkeur boven Jan Hovens die tien jaar voorzitter was van de plaatselijke KAB. Die centrale beleeft begin jaren zestig met 17.000 leden zijn getalsmatig hoogtepunt. Meijs moet leiding geven aan een organisatie die geheel andere taken heeft dan de vroegere KAB. Steeds meer zaken komen bij landelijke en provinciale beroepsbestuurders terecht. De hoofdzaken van de mate-

riële belangenbehartiging liggen bij de bezoldigden van de bonden. Ondertussen speelt in Tilburg ontkerkelijking en de teloorgang van de traditionele industrie zoals (vooral) de textiel-, leer- en schoenenindustrie een rol. De stad ondergaat tegelijkertijd een moderniseringsslag door de aanleg van een cityring, het hoogspoor en de sanering van oude wijken. Toenadering tot CNV en NVV De natuurlijke binding van de vakbeweging met de katholieke zuil verflauwt. De bredere samenleving neemt die plaats in. Levensbeschouwing speelt nog wel een grote rol. Als representant van de werkenden krijgt de vakbeweging zitting in tal van maatschappelijke organen. Zo neemt Hein Meijs namens de vakbeweging zitting in allerlei besturen. Daaronder ook de Thuiszorg Midden-Brabant. Op het terrein van de vakbeweging is de onderlinge toenadering tussen de drie bonden – NKV, NVV en CNV – een opmerkelijke zaak. Vanaf 1969 komen de plaatselijke vertegenwoordigers van de bonden regelmatig bijeen. Heijn Meijs is voorzitter. De vakbeweging bemoeit zich tegelijkertijd lokaal nadrukkelijker met de

66 x


24-02-14 12:17


politiek. Dat gebeurde vroeger ook wel, maar dan via de lijn met de KVP, waarbij steeds enkele zetels in de gemeenteraad voor vertegenwoordigers van de arbeidersbeweging waren ‘gereserveerd’. Onder Hein Meijs komt in Tilburg op 12 oktober 1981 de fusie NKV-NVV tot stand. Het spijt hem dat het CNV niet meedoet. Landelijk krijgt de fusie op 1 januari 1982 gestalte en ontstaat de vakcentrale FNV. Pijnlijk afscheid Hein Meijs wordt de eerste voorzitter van de afdeling Tilburg van de FNV. Zijn afscheid doet geen recht aan zijn verdiensten voor de Tilburgse arbeidersbeweging. Er is dan al enige tijd sprake van een meningsverschil tussen de beide grootste FNV-bonden: Industriebond FNV en AbvaKabo. Het geschil gaat over de organisatie en de werkwijze van de plaatselijke afdeling. De ambtenarenbond heeft een eigen kandidaat voor het voorzitterschap. Volgens insiders niet zo zeer om Hein Meijs zijn voorzitterschap te ontfutselen maar om de AbvaKabo-tanden te laten zien. De leden, onkundig van dit spel, gaan voor de AbvaKabo-kandidaat. Meijs is verrast en ontgoocheld. Zijn kracht, mensen binden en steeds

naar compromissen zoeken, blijkt ook zijn zwakte en wordt tegen hem gebruikt. Meijs is de man van het compromis en niet iemand die conflicten met het nemen van een beslissing beslecht. Dat breekt hem op, zeker in de harder wordende samenleving van eind jaren tachtig, begin jaren negentig. Hij merkt in die jaren op dat hij bang is dat ‘het opbouwen van de verzorgingsstaat waar we negentig jaar als vakbeweging aan gewerkt hebben in tien jaar tijd dreigt te worden afgebroken’. Hein Meijs wordt bij zijn overlijden in 1994 getypeerd als ‘de vakbondsman in hart en nieren, zeer sociaal bewogen en altijd opkomend voor mensen in achterstandssituaties’. Het meer zakelijk calculeren was niet aan hem besteed. Legpenning Bij de viering van 85 jaar vakbeweging, op 21 februari 1981 in Tilburg, neemt Hein Meijs uit handen van wethouder Miet van Puijenbroek de grote Zilveren legpenning van de gemeente Tilburg in ontvangst.‘Voor het werk en de betekenis van de vakbeweging in en voor Tilburg’.

x 67


24-02-14 12:17


Jeanne Mooren Veel inzet voor De Unie

De geboren en getogen Tilburgse Jeanne Mooren (1954) groeit op in een arbeidersgezin. Na de huishoudschool gaat ze in 1970 werken bij de Postcheque- en Girodienst (PCGD, ook bekend als Postgiro). Ze volgt diverse opleidingen en cursussen en wordt uiteindelijk personeelsadviseur. Als lid van de Unie BLHP (later De Unie) verricht ze veel kringen regionaal bestuurswerk. Ze is sinds 1976 gehuwd met Gé Mooren.

Jeanne Mooren wordt als Jeanne Linkels op Korvel geboren. Haar vader is wever bij Kastofa Van Beurden en later bij Van Dooren & Dams. Ze heeft drie zusjes en twee broers. Het betekent bijna automatisch dat er na de lagere school en de huishoudschool voor de meisjes geen mogelijkheden zijn om door te leren. Ze volgt de huishoudschool Mater Dei op de Edisonlaan en later nog Sancta Maria aan de Schiphollaan. Voordat ze in 1970 in dienst treedt bij de PCGD werkt ze als kindermeisje bij de familie Van Herwaarden. Werken bij de PCGD Met haar zestiende is ze oud genoeg

voor een baan. Dan brengt ze dus geld binnen. Het is werk bij de Postcheque- en Girodienst, een onderdeel van de PTT aan de Telegraafstraat. Het gaat om ponskaartenwerk, ‘typisch’ vrouwenarbeid. Later verhuist het codeercentrum van de girodienst naar de wijk Stokhasselt en wordt onderdeel van de Nederlandsche Middenstands Bank (NMB). Ze heeft uiteindelijk, in verschillende functies op allerlei afdelingen en onderdelen meegerekend, bijna 40 jaar gewerkt bij wat later ING is geworden. ‘Vanaf 1 juni 1977, zes jaar nadat ik als ponstypiste ben begonnen, ben ik trouw vakbondslid. Ik koos voor BLHP/De Unie omdat die bond

68 x


24-02-14 12:17


binnen de PCGD een zeer actieve rol en volwaardige CAO-partner was die opkwam voor sociale rechtvaardigheid en zeer specifiek voor vrouwen in het arbeidsproces.’ Veel opleidingen ‘Toen ik 20 jaar oud was ben ik getrouwd en samen met Gé op een flatje gaan wonen. Via avondopleidingen heb ik toen de Mavo, Havo en MEAO gehaald,’ vertelt ze, maar daarmee is ze er niet. Ze legt de lat nog hoger en volgt bij de toenmalige Katholieke Leergangen de opleiding APPB (arbeidsmarkt, politiek en personeelsbeleid). Ze werkt dan bij de Postbank waar de PCGD in op is gegaan. Die bank brengt haar voor haar werk naar Den Haag, Arnhem en Breda. De laatste zeven jaar is ze in dienst van de ING, die de Postbank heeft ingelijfd, in Amsterdam. Bij een reorganisatie krijgt ze te horen dat ze afscheid van haar gaan nemen. Mooren: ‘Ik kreeg drie jaar aanvulling op mijn WW-uitkering. Eigenlijk dacht ik toen: het is mooi geweest ik heb lang genoeg gewerkt. Mijn man werkte nog in het onderwijs en ik dacht; na 40 jaar werken ga ik nu tot mijn 65e “rentenieren”. Dat is toch anders gelopen. In maart 2010 kon ik een jaarcontract krijgen bij de

Diamantgroep, de voortzetting van de Dienst Sociale Werkvoorziening.’ ‘In principe heb ik met De Unie geen betrokkenheid meer. De Unie heeft namelijk geen directe contacten met de Diamant-groep, die een eigen CAO kent. Toch ben en blijf ik actief deelnemen als kringen regiosecretaris van De Unie. Zeker in tijden van sluitingen en reorganisaties is het noodzakelijk dat we samen sterk staan. Dat kan alleen als er vanuit diverse disciplines volledige support vanuit de leden komt. De moderne samenleving vraagt een andere kijk en een andere invulling van het vakbondswerk. Gênant ‘Het werk bij de PCGD/Postbank leidde regelmatig tot reorganisaties en overplaatsingen. Ik zat dicht bij het vuur omdat ik deel uitmaakte van de onderdeelcommissie (OC), de ondernemingsraad bij de dienst. Samen met mijn zus Hannie, die daar vanaf 1970 ook werkzaam was, waren we actief en stonden we vaak op de barricades. De dames bij de PCGD riepen bij elke verandering al snel ACTIE! ACTIE! ACTIE!, en hoewel ik het er vaak mee eens was vond ik dat toch altijd een beetje gênant. Maar,

x 69


24-02-14 12:17


geen animo is om lid te zijn van een vakbond, laat staan daarin actief te willen zijn.’

Jeanne Mooren, 1988, met diploma APPB.

ik heb daar wel geleerd je mond open te doen!’ Jeanne Mooren wordt al snel als afgevaardigde van BLHP/De Unie naar overlegbijeenkomsten in Den Haag gestuurd. Haar werkgever geeft haar daartoe alle gelegenheid. Werk voor de Unie ‘Ik was en ben nog steeds secretaris van De Unie, kring Tilburg en omstreken (ruim 1000 leden). Wat later werd ik ook secretaris van het Regionale bestuur Zuid Oost Nederland. Elke regio dus ook Zuid Oost is vertegenwoordigd in de landelijke Bestuursraad. Mijn ervaring is dat er vanuit de jongeren weinig tot

Veel ouderen ‘Op regioniveau is bij De Unie de ledenadministratie toegankelijker gemaakt. We hebben de leden nu ingedeeld naar werk en naar woonplaats en kunnen ook makkelijker zien wie de actieven en nietactieven zijn. De Unie heeft relatief veel oudere leden. Leden dus die niet meer deelnemen aan het arbeidsproces. Om jongeren er bij te betrekken moet je iets kunnen bieden. Daarom organiseren we thema-avonden over bijvoorbeeld onderwerpen als pensioen en belastingen maar ook over erfrecht en ouderenzorg.’ Naast haar werk als personeelsadviseur en tal van activiteiten voor De Unie reist Jeanne Mooren in haar vrije tijd graag. Dat heeft haar tot haar grote plezier over de hele wereld gebracht.

70 x


24-02-14 12:17


Ben Morselt De timmerman uit Utrecht

Ben Morselt (1928) komt uit een Utrechts katholiek arbeidersgezin. Eind jaren zestig brengt zijn werk hem naar Tilburg. Daar ontplooit hij ook zijn vakbondsactiviteiten. Zijn inspiratie voor de vakbeweging komt via zijn vrouw Greet, zelf afkomstig uit een Utrechts ‘rood nest’ en woonachtig op Kanaleneiland. Ben noemt zich nadrukkelijk een vakbondsman en geen partijman. Ben en Greet hebben drie kinderen en een kleinkind.

Ben Morselt groeit op in een katholiek gezin in de Utrechtse wijk Nieuw Engeland bij de Vleutenseweg. Zijn vader is timmerman en lid van de katholieke timmerliedenvakvereniging St. Joseph. Zijn moeder is veel ziek en overlijdt relatief jong. Vader Morselt heeft lange tijd geen vaste baan, wat regelmatig werkloosheid betekent. Thuis heeft het gezin het als gevolg daarvan niet breed. Timmerman Na de katholieke lagere school volgt Ben de Mulo. Een tekort aan toezicht van huis uit leidt na een jaar tot de overstap naar de ambachtsschool. ‘Net als mijn vader ben ik timmerman

geworden. Ik was leergierig en toen ik ging werken ben ik avondschool en allerlei opleidingen gaan volgen. Uitgebreid lager nijverheidsonderwijs, vooral technische vakken. Uiteindelijk ben ik uitvoerder geworden.’ Eerst werkt hij in Utrecht bij Van de Wal & Steeds, een aannemer, die in 1971 wordt overgenomen door Aannemingsbedrijf H.J. Jurriëns. Ben neemt ontslag en vertrekt naar Nieuw Guinea. Hij werkt er op contractbasis twee jaar voor Brederode uit Maarssen aan bouwprojecten in Hollandia: loodsen, een fabriek, huizen. Dat was in de periode 1960–1962.

x 71


24-02-14 12:17


‘Terug in Nederland ben ik in Utrecht zelf een timmerbedrijf begonnen. Er was in die tijd volop werk in de bouw. Ik had Leefsma een groothandel in tapijt in Utrecht als grote opdrachtgever. De groothandel had onder meer een filiaal in Tilburg. Er was veel werk in verbouwingen. Maar Utrecht werd voor ons te druk. Vooral het verkeer gaf veel ergernis. We zijn op zoek gegaan naar een rustiger omgeving.’ Dat wordt Sprang Capelle. Het nieuwe huis wordt flink verbouwd. Het is de bedoeling ter plaatse een eigen timmerbedrijf op te zetten. Dat lukt niet. Het nieuwe netwerk is te mager om goed van de grond te komen. Het meeste werk blijft voor mij toch in Utrecht. Naar Tilburg Het gezin landt in Tilburg als Ben reageert op een advertentie van de dienst Bouw- en Woningtoezicht van de gemeente Tilburg die een opzichter zoekt. Die zekerheid is een aantrekkelijk alternatief. Februari 1968 kan hij beginnen. Het gezin gaat in Tilburg wonen aan de Beneluxlaan. Hij zal bij de gemeente blijven tot zijn pensioen in 1988. De directeur van de gemeentelijke dienst voert zo merkt hij al snel een streng bewind. Wrijvingen doen zich

dan ook regelmatig voor. ‘Ik ben toen lid geworden van de ABVA. Omdat ik iemand was die zijn mond open deed kwam ik al snel in het afdelingsbestuur. Voorzitter was Theo Wauben, (mijn) Greet functioneerde op de achtergrond als secretaris. Greet was al veel langer maatschappelijk en politiek actief. Ze kwam uit een echte SDAP-familie. Van haar komt mijn inspiratie om me met het vakbondswerk te gaan bemoeien. Bij de gemeente had de KABO veel meer leden dan de ABVA, maar de katholieke organisatie kon in mijn ogen niet echt een vuist maken. De organisatiegraad onder het gemeentepersoneel was in die tijd wel groot.’ Samenwerking ‘We werkten als ABVA en KABO niet echt veel samen, maar toen de fusie kwam veranderde dat. Die fusie was iets landelijks en leverde in Tilburg voor de ambtenarenbonden weinig problemen op. Samen waren we veruit de grootste onder het gemeentepersoneel. Dan heb ik het over het lagere personeel. Het hogere personeel zat bij de MHP, die later in De Unie is opgegaan. En dan was er nog de ARKA die deel uit is gaan maken van de CFO, de ambtenarenbond van het CNV, de

72 x


24-02-14 12:17


rest zat bij ons. Als bestuur van de AbvaKabo hadden we een rol als er conflicten waren met het personeel. De loonontwikkeling ging buiten ons om. Dat was een landelijke zaak voor alle gemeentes. Wel hadden we te maken met stakingsacties bijvoorbeeld bij Reiniging en Vervoer. Ik zat in het bestuur en ben afgevaardigde geweest naar landelijke bijeenkomsten en congressen.’ In de jaren voor de FNV tot stand komt maken afgevaardigden van de NVV-bonden deel uit van de Tilburgse Bestuurdersbond NVV. Ben Morselt is enige tijd voorzitter van deze bond. Vergaderd wordt er dan in het gebouw van de Stichting Levensbouw aan de Melis Stokestraat.

Actief ook na pensioen Na zijn pensioen is Ben Morselt nog voorzitter geweest van de Oude Makkers. ’Dat waren vroeger oude SDAP-ers, VARA-leden en mensen van de PvdA. Ik was tijdens die periode actief als bestuurslid van het Overleg Tilburgse Ouderen.’ Ook vult hij nog jarenlang belastingpapieren in voor FNV-leden. Hij volgt samen met Greet, die voor de PvdA jaren zitting had in de gemeenteraad en actief was in de Vrouwenbond FNV, nog alle maatschappelijke ontwikkelingen. ‘Sinds Kok is de PvdA afgegleden naar een te liberale houding,’ zegt Ben Morselt stellig. Een kabinet van uitsluitend PvdA en VVD was voor hem al helemaal ondenkbaar…

Zaal Levensbouw

x 73


24-02-14 12:17


Frans Ninteman Penningmeester van De Unie

Frans Ninteman (1939–2013), afkomstig uit Eindhoven, komt op jeugdige leeftijd in Tilburg terecht. Het grootste deel van zijn arbeidzame leven werkt hij bij de Firma Heijnen, een familiebedrijf in de bouwsector. Relatief laat geeft hij zich op als vakbondslid. De onzekerheid in de sector speelt dan een rol. Hij kiest voor de Unie BLHP, waar hij lang actief was als penningmeester van de regio. Hij was als weduwnaar, weer samenwonend, maar overleed plotseling in mei 2013. Hij had twee kinderen en drie kleinkinderen.

‘Ik kom uit een katholiek gezin van drie jongens. Vader was zelfstandig kleermaker, maar ging op een bepaald moment failliet. Hij kon toen aan de slag bij Looijmans in Tilburg. We zijn verhuisd en zo ben ik van het St. Joris in Eindhoven op het Tilburgse Odulphus Lyceum terechtgekomen. Na drie jaar HBS ben ik gaan werken. Dat was nodig voor thuis. Ik was 15 jaar, langer op school blijven zat er niet in. Alle verdere opleidingen heb ik in de avonduren gedaan. Als je dat nu tegen jongeren vertelt kijken ze je verbaasd aan. Maar ja, er was nog geen TV en al helemaal geen internet. Als je verder wilde komen was het normaal om

’s avonds en op zaterdag een opleiding te volgen.’ Avondopleidingen Frans Ninteman begint op zijn vijftiende als magazijnbediende bij Vriens in de Koopvaardijstraat. Hij vangt 12 gulden per week wat ze thuis goed kunnen gebruiken. Na drie jaar vertrekt hij naar Bergmans schoenenfabriek in Oisterwijk. Weer in het magazijn. Dat betekent iedere dag met de fiets naar Oisterwijk, soms met de trein. ‘Ondertussen had ik de Handelsavondschool gevolgd die toen in de Langestraat zat. Drie jaar lang, vier avonden in de week, na werktijd. Ik haalde daar het

74 x


24-02-14 12:17


praktijkdiploma boekhouden. Inmiddels was ik in 1956 bij aannemingsbedrijf Heijnen aan de Bossche weg op de administratie gaan werken. Vervolgens moest ik 21 maanden in militaire dienst. Ik ben daar codeurtelexist geweest en heb nog negen maanden gevaren.’ Hele leven bij dezelfde baas ‘Na militaire dienst, ook al iets wat jongeren niets meer zegt, ben ik teruggegaan naar Heijnen en ben daar mijn hele verdere leven blijven werken tot aan de VUT toe. In 1956 toen ik er als jongste bediende kwam hadden we 120 man, in 1997 toen ik er stopte waren het er nog 20. In de topjaren waren we betrokken bij alle grote werken in Tilburg: Beekse Bergen, aanleg van het hoogspoor en veel rioolaanleg. Veel grondwerk. De oude Kees Heijnen was de baas. Hij kende iedereen die bij hem werkte. Hij had vier zonen die allemaal het bedrijf in moesten. Vier directeuren, dat kon eigenlijk niet.’ Positie beschermen ‘Dat was ook het moment dat ik met enkele collega’s lid ben geworden van de vakbond. Voor mij was dat de Unie BLHP. Dat was in de loop van de jaren tachtig. We wilden zeker-

heid dat er bij mogelijke problemen met het bedrijf juridische bijstand was. Zodat we een beroep zouden kunnen doen op deskundigheid om onze rechtspositie te beschermen. We zagen dat de topzware directie niet overeenstemde met de hoeveelheid werk dat binnenkwam.’ ‘Binnen het bedrijf was geen ondernemingsraad, maar ik was voor het personeel altijd wel het aanspreekpunt. Feitelijk was ik de “pispaal” tussen directie en personeel. Zeker in de jaren vijftig en zestig was het heel normaal dat je 24 uur in dienst was bij je baas. Het werd dikwijls half zeven, half acht voordat je naar huis ging. Dat kon ook, want er was altijd iemand thuis, want de vrouw werkte niet. Het was de tijd dat dat niet hoefde.’ Penningmeester van De Unie ‘Toen ik eenmaal lid was van De Unie, was dat in Berkel-Enschot waar ik toen woonde snel bekend. Dolf Reintjes vroeg me al gauw voor een bestuursfunctie. Zo werd ik rond 1990 penningmeester van De Unie kring Tilburg. We hadden ca. 1800 leden. De CAO-onderhandelingen waren een zaak van de beroepsbestuurder uit Culemborg. In die jaren werd de contributie al automatisch geïnd. Waar we wel veel tijd en orga-

x 75


24-02-14 12:17


nisatie in stopten waren bedrijfsuitstapjes, avonden voor de leden over allerlei onderwerpen en het huldigen van jubilarissen. Namens De Unie heb ik in enkele regionale adviesorganen gezeten zoals de klachtencommissie voor de bijstand en later de uitvoering WMO. Ik ben verder 22 jaar penningmeester geweest van de EHBO in Berkel-Enschot. Ik heb ook nog in de gemeenteraad gezeten van Berkel-Enschot. Dat was van 1994 tot 1996 voordat Berkel-Enschot door Tilburg werd ingelijfd.’ Solidariteit verdwenen Frans Ninteman is verder belasting-

consulent voor het KBO Brabant en penningmeester van het seniorenberaad van het CDA geweest. Door zijn opleidingen en zijn werk als administrateur bij Heijnen lag vooral op financieel gebied zijn deskundigheid. De Unie heeft er vele jaren van geprofiteerd. Hij was tot zijn overlijden penningmeester van de bond. ‘We zitten op rond 1100 leden. Ik constateer dat de vakbond niet echt meer leeft bij de jongeren. Het begrip solidariteit is grotendeels onbekend. De bond biedt gelukkig nog wel belastingservice en juridische bijstand,’ zo verklaarde hij eerder.

76 x


24-02-14 12:17


Hans van Oort Afdelingsvoorzitter moet schakelen Tilburger Hans van Oort (1956) is vooral werkzaam geweest bij bedrijven in WestBrabant, het langst bij Philips Roosendaal. Hij is tot het ontstaan van FNV Bondgenoten voorzitter van de Industriebond FNV in Tilburg. Zowel in de Tilburgse afdeling als bedrijfsmatig bij Philips Roosendaal is hij lang zeer actief binnen de FNV. Na zijn gedwongen ontslag bij Philips in 2009 zoekt hij emplooi in het onderwijs als docent techniek maar komt tenslotte bij een engineering bureau terecht. Hans van Oort is gehuwd met Thea van Blitterswijk, heeft drie kinderen en vijf kleinkinderen.

Na de lagere school doorloopt Hans van Oort de opleiding metaalbewerking aan de zogeheten 3e LTS aan de Jan Truyenlaan. Daarna volgt hij werktuigbouwkunde aan de MTS. Hij krijgt werk bij AMBAC, een onderdeel van Van der Leegte in Breda. Binnen een jaar stapt hij over naar ijzergieterij Asselbergs in Bergen op Zoom. Daar blijft hij vijf jaar. Na weer vijf jaar bij een andere werkgever in Roosendaal treedt hij in 1984 in dienst bij Philips in dezelfde plaats. Samengaan bonden In 1973 wordt hij, als hij bij AMBAC gaat werken, lid van de Industriebond

NKV. Het bedrijf produceert brandstofpompen en dieselmotoren. In Tilburg is de fusie tussen de diverse bonden aan katholieke zijde dan al achter de rug en is de Industriebond NKV ontstaan. In het bestuur trekt vooral Johan Rombouts de kar. Wim van de Loo is secretaris, Arthur Brekelmans penningmeester. Landelijk ontstaat op 1 juli 1979 de samenwerking die tot de Industriebond FNV zal leiden. In tal van plaatsen heeft dat veel voeten in de aarde. In Tilburg komt de fusie relatief gemakkelijk tot stand. Een mogelijke verklaring is dat saneringen in de textielsector aan de orde van de

x 77


24-02-14 12:17


dag zijn. Werknemers hebben belang bij een gezamenlijk optrekken. Bovendien is er al enige samenwerkingservaring opgedaan. In 1977 is er immers een breed gedragen staking bij Volt. Die actie heeft met de (landelijke) prijscompensatie te maken. Er is nog een punt. Hans van Oort: ‘Er was destijds een verschil voelbaar tussen de jongeren en de ouderen die uit de tijd kwamen dat NKV en NVV nogal fel tegenover elkaar stonden in Tilburg. De bonden waren als het om zaken ging als godsdienst en maatschappelijk inzicht principieel verschillend. Ik hoorde bij de nieuwe generatie. Die was daar niet zo mee bezig. Wij zagen meer in samen optrekken, samen zaken doen en samenwerken.’ Hans van Oort wordt de eerste afdelingsvoorzitter van de nieuwe Industriebond FNV. Hij zal dat, samen met aansluitend Bondgenoten, een kwart eeuw blijven. Als plaatselijk voorzitter maakt hij deel uit van de districtsraad van de Industriebond in Oosterhout. Ook vertegenwoordigt hij het district op bondscongressen. Vakbondswinkel, nieuw initiatief Een van de grote verdiensten van de Industriebond FNV in Tilburg noemt hij de vakbondswinkel. ‘Dit

idee pakte positief uit. In de eerste plaats was er een servicepunt voor de leden. We konden op die manier zeer direct (persoonlijk) advies geven bij arbeidsconflicten en ontslag. De “winkel” hielp ons ook aan vergaderruimte. Bijvoorbeeld als er over de CAO-gevolgen bij kleinere bedrijven gesproken moest worden. Of voor scholingsavonden over OR of medezeggenschap.’ De winkel zat eerst in het Vakbondsgebouw aan de Spoorlaan, later in de Piusstraat in een aparte vestiging van de Industriebond. Thans is de winkel gehuisvest in het kantoor van FNV Bondgenoten op de Enthovenseweg. Einde afdeling Over de oprichting van FNV Bondgenoten oordeelt Hans van Oort niet zonder meer positief. ‘De afstand tussen leden en bond werd groter. Industriebond, Voedingsbond, Vervoersbond en Dienstenbond werden samengevoegd. De afdeling, de organisatievorm dus die binnen de bond goed draaide, hield op. Alles werd meer regionaal. Zo werden Tilburg, Goirle, Hilvarenbeek, Dongen, Rijen, Kaatsheuvel en Waalwijk samengevoegd. De regio kent nog wel een koepelbestuur. Maar veel is nu geconcentreerd in het

78 x


24-02-14 12:17


districtskantoor Zuid in Weert.’ Hij kan zich daarnaast wel voorstellen dat de samenwerking, nu het eenmaal zo ver is, nog verder vorm krijgt. Van Oort: ‘Als diverse bonden dan toch samengaan zou één ongedeelde bond beter zijn. Voor de kadervorming, ledenservice en belastingservice kan die ene algemene bond dan zorgen. Daarnaast zouden er dan bedrijfskolommen moeten zijn waarin zaken van een specifieke bedrijfstak kunnen worden behandeld en de CAO’s aan de orde komen.’ Ontslag ‘Bij Philips heb ik 15 jaar deel uitgemaakt van de OR. Philips had een eigen CAO. Dat was een zaak van ondernemingsleiding en vakbonden. Binnen het raamwerk dat was opgesteld hadden we binnen de bond wel overleg over de CAO. Ik ben daar jarenlang bij betrokken geweest. De landelijke zaken die waren afgesproken moesten specifiek worden vertaald.’ Als Philips besluit de afdeling ontwikkeling van machines in Roosendaal te sluiten betekent dat het ontslag van 120 werknemers. Van Oort: ‘Ik zat in de OR en was vanuit de vakbond ook nog voorzitter van de bedrijfsledengroep. Dat heb ik gedaan tot ik

in november 2009 op straat stond.‘ Na zijn ontslag in 2009 stopt hij met het vakbondswerk. Hans van Oort: ‘Ik wilde graag docent techniek worden. Dat betekende voor mij een aanvullende studie. Niet gemakkelijk dat was me wel duidelijk. Dat vak zou me gelegenheid bieden jongeren te helpen bij hun beroepskeuze. Uiteindelijk is die baan in het onderwijs er niet gekomen, maar heb ik er anno 2013 een baan bij een engineering bureau aan overgehouden.’

‘Tijdens OR vakbondscursus leerden we meer ballen tegelijk in de lucht te houden.’

x 79


24-02-14 12:17


Marcus Peters ‘Ik kies voor waarden en normen’

Marcus Peters (1960) is afkomstig uit St. Agatha bij Cuijk, maar verhuist al op jonge leeftijd naar Tilburg als zijn vader Jan Peters directeur wordt van de katholieke opleiding voor kleuteronderwijs. Zijn vader is zeer actief in de KOV (Katholieke Onderwijs Vakorganisatie). Zoon Marcus komt bij het CNV terecht. Hij is getrouwd met Els de Jong. Ze hebben vier kinderen.

Hij gaat naar de Christoffelschool aan de Zouavenlaan. Daarna volgt de IVOMavo in de Leo XIII straat. Vervolgens bezoekt hij één jaar de Havo-top op Stanislaus, de pedagogische academie. Dan is het de beurt aan de Middelbare Agrarische School (MAS) in Boxtel. Daar volgt hij de opleiding levensmiddelentechnologie. De HAS in Den Bosch is het daarop volgende leerstation. Van daaruit kan hij aan de slag bij de Keuringsdienst van Waren in Goes. Peters: ‘Mijn eerste vakbond waar ik lid van werd was dan ook de CNV ambtenaren (CFO).’ Hij kiest bewust voor het CNV. Niet omdat de bond een protestantschristelijke signatuur heeft. ‘Ik ben

vanuit mijn katholieke achtergrond bewust lid geworden van het CNV. Bij de FNV zitten me iets te veel branieschoppers. Het CNV stelt waarden en normen meer centraal. Dat vind ik belangrijk.’ Rechtspositie Zijn loopbaan brengt hem bij allerlei bedrijven en instellingen in de voedingssector. Bij de Keuringsdienst van Waren in Goes, Campina in Borne (Limburg) en Campina in Den Bosch, Mona in Woerden en Meneba in Rotterdam. Zijn laatste werkkring is Covaco in Poederoijen. In het actieve segment van het CNV dat zich bezig houdt met CAO-

80 x


24-02-14 12:17


onderhandelingen speelt hij geen rol, totdat er op zijn werk bij Meneba 160 mensen worden ontslagen. Hij is dan lid van de Industrie- en Voedingsbond CNV. Peters: ‘Ik wist onderhand wel het een en ander over rechtposities. Zo werd ik met de CNV-bestuurder degenen die de belangen van de mensen namens het CNV vertegenwoordigden. Er waren werknemers bij die al dertig jaar voor het bedrijf werkten en geen idee hadden wat hen overkwam. ‘ In 1997 doet hij als ouder mee aan de verkiezingen voor de medezeggenschapsraad (MR) bij basisschool de Sporkt waar zijn kinderen op zitten. Vanuit de MR van de school wordt hij afgevaardigd naar de overkoepelende MR van SCOT-west, tegenwoordig Expect Primair. Na een aantal jaren verlegt hij zijn koers. Peters: ‘Ik wilde iets anders dan de bestuurlijke bemoeienis met het onderwijs. Omdat ik lid was van het CNV heb ik daar aangegeven wel mee te willen draaien bij de belastingservice.’

terscursus en wordt actief in de praktijk. Peters: ‘In het begin kijk je bij een collega mee, op een bepaald moment neem je het een keer over. En zo kom je er vanzelf in. Je moet voortdurend bijscholen om van de laatste ontwikkelingen op de hoogte te blijven. Het CNV helpt de leden bij het invullen van de papieren en vraagt daar een kleine vergoeding voor. Nee, geen vrijwillige bijdrage. Het geld vloeit in de kas van het CNV. In principe moet iedereen zelf zijn belastingaangifte kunnen doen, maar in de praktijk blijkt dat voor veel mensen toch te complex. Vooral iets als zorgtoeslagen is voor veel mensen onduidelijk. Wij vullen de papieren naar eer en geweten in, maar de cliënt blijft zelf verantwoordelijk voor de aangifte.’

Belastingservice Hij maakt kennis met verantwoordelijk CNV-bestuurder Frans van de Velden. Hij volgt daarna de star-

x 81


24-02-14 12:17


Miet van Puijenbroek Sociaal bewogen ‘Tilburger van de eeuw’ Maria Francisca van Puijenbroek (19141999), afkomstig uit een textielgezin met negen kinderen, doorloopt een carrière die van textielarbeidster via actief vakbondslid en gemeenteraadslid tot wethouder in Tilburg voert. Van jongs af aan is ze actief voor een beter bestaan. Dikwijls ‘tegen het rigueur in’, zoals ze dat in Tilburg zeggen, maar altijd binnen de in de 20e eeuw lange tijd dominante katholieke beweging. Opkomend vooral voor de belangen van de (arbeiders)vrouwen, maar eigenlijk voor alle mensen.

Miet van Puijenbroek, zoals ze door het leven ging, werd op Korvel (de Berkdijk) geboren als tweede kind in het gezin van wever Frans van Puijenbroek en stopster Susca de Beer. Ook de grootouders van beide kanten werkten in de textiel. Ze volgt na de lagere school op Korvel bij de Zusters van Liefde kort de cursus noppen en stoppen1 op de lagere textielschool. Dat is al bijzonder voor een meisje uit een arbeidersgezin dat meestal rechtstreeks van de lagere school in de fabriek, in het huishouden of in een dienstbetrekking

gaat werken. In 1928, op 14-jarige leeftijd kan ze – voorzien van het diploma noppen en stoppen – op de fabriek aan de slag. Verdere scholing vindt via (avond)cursussen plaats, zowel de textielopleidingen als de vakbondsscholing. Scholing vindt ze, zoals zo veel vakbondsmensen uit de eerste helft van de 20e eeuw, van groot belang. Alleen door scholing kan je hogerop komen. Het verhaal gaat dat Miet van Puijenbroek van haar eerste zelf verdiende geld een woordenboek koopt ‘om alle moeilijke woorden te kunnen begrijpen’.

1) Noppen en stoppen: beide reparatiewerkzaamheden aan stukken stof om deze voor de verkoop geschikt te maken.

82 x


24-02-14 12:17


‘Ik neem mijn handen mee’ Haar eerste werkgever is de fabriek Van Dooren & Dams aan het Korvelplein waar ze na een jaar ontslag neemt vanwege een verschil van mening over het loon. Ze kan dan niet bij een ander textielbedrijf als stopster gaan werken vanwege de onderlinge afspraak tussen de textielfabrikanten om geen ontslagen personeel van elkaar aan te nemen (het zogeheten zwart contract). Ze komt na wat omzwervingen uiteindelijk toch weer bij dezelfde Van Dooren & Dams terecht. Ze is een goede stopster. Daar is altijd werk voor. Zelfs voor Miet van Puijenbroek die als ‘lastig’ bekend staat. Dat lastige heeft dan te maken met het feit dat ze al vroeg opkomt voor de rechten van de arbeidsters: lonen, werktijden en arbeidsomstandigheden. Als er naar haar mening iets niet in de haak is houdt ze haar mond niet. Ze dankt er haar bijnaam ‘Rooie Miet’ aan. In een van haar vele interviews vertelt ze: ‘De baas had ons nodig. Als hij tegen mij moeilijk deed stak ik mijn handen in de lucht. “Als ik moet gaan neem ik wel mijn handen mee”, zei ik dan.’ Geen promotiekansen Ze werkt bij verschillende werkgevers, ook in Twente (waar ze

hoofdstopster kan worden) en in Eindhoven en omgeving. In Tilburg ook nog bij de textielfabrieken Beka, Dröge en Brands. Uiteindelijk komt ze bij de wollenstoffenfabriek van L.E. (Lowieke) van den Bergh in de St. Josephstraat. Daar wordt ze leidinggevend (cheffin van de nopsters en stopsters). Ze ziet dat haar mannelijke leidinggevende collega’s beter betaald worden. Dat is geen gevolg van meer scholing want die is volgens haar baas niet nodig. Als ze in 1955 uit de textiel stapt zegt ze: ‘Als ik niet kan worden opgenomen in de staf en kan delen in de winst, dan heb ik het hier wel gezien’. Dat er in de fabriek groot onderscheid is tussen de beloning van arbeiders is Miet van Puijenbroek al eerder opgevallen. Tussen mannen en vrouwen is er verschil in beloning, maar ook tussen vrouwen onderling. Hoe viezer het werk, hoe lager de status. Stopsters staan veel hoger in aanzien dan nopsters en die weer dan spoelsters of spinsters. Om het nog maar niet te hebben over de dames van kantoor. ‘Die kregen ’s morgens koffie, terwijl dat er niet was voor het personeel van de fabriek dat al veel eerder was begonnen.’

x 83


24-02-14 12:17


Miet van Puijenbroek houdt in De Schans op 28 oktober 1978 een van haar eerste toespraken nadat zij op 4 september tot wethouder is benoemd. (Foto: Persbureau Van Eijndhoven.)

Katholieke beweging Op haar zeventiende wordt Miet van Puijenbroek lid van de Katholieke Jeugd Vereniging (KJV). Geen vakbond, maar een vereniging die zich richt op de geestelijke en morele verheffing van jonge vrouwen tot 25 jaar. Georganiseerd per stand en per parochie. Onderdeel ook van de grote katholieke beweging die in die jaren diocesaan (per bisdom) is georganiseerd. Voor vrouwen is het de voorbereiding op het huwelijk en gezinsleven. Die specifieke zaken zijn niet aan Miet besteed. Voor haar is het vooral een organisatie die haar de mogelijkheid biedt mee te doen aan cursussen. Ze wordt er jeugdleidster en komt via opleiding en vorming in aanraking met andere milieus. In 1938 neemt ze als enige vrouw deel aan de driejarige opleiding van de Sociale School van het katholiek werkliedenverbond.

Overstap naar Unie BLHP In 1935 wordt ze lid van de katholieke textielarbeidersbond St. Lambertus. Juist dat najaar speelt het grootste sociale conflict in de Tilburgse geschiedenis. Omdat de bestuurders van St. Lambertus akkoord gaan met een loonsverlaging lopen veel leden weg bij de grootste vakbond in Tilburg. De Industriebond NKV, waar St. Lambertus in op is gegaan, kent geen aparte groep leidinggevenden. Dat is voor Miet aanleiding om de overstap te maken naar de Unie BHP. Die maakt nog wel onderdeel uit van het grote NKV. In 1974 stapt de bond uit het NKV over naar de Unie BLHP. Miet van Puijenbroek gaat mee. KAV In 1955 wordt Miet van Puijenbroek naast Riek Stokwielder diocesaan leidster van de Katholieke Arbeiders

84 x


24-02-14 12:17


Vrouwen (KAV) in het bisdom Den Bosch. Dat is een betaalde baan. De KAV zit in Tilburg aan het St. Annaplein, de thuishaven van de diocesane bond. De KAV organiseert de vrouwen van de katholieke arbeiders die lid zijn van de diverse vakbonden. Het is eerder een gezelligheidsvereniging dan een emancipatorische organisatie. Miet van Puijenbroek merkt daar eens over op dat emancipatie een zaak is tussen man en vrouw, maar dat de KAV wel degelijk meer deed dan alleen gezellig samen zijn. Naast reizen naar bedevaartplaatsen, kindervakantiewerk en film- en toneelavonden zijn er ook mogelijkheden voor ontwikkeling en vorming. In eerste opzet is dat alles vooral gericht op de bijdrage die de vrouw kan leveren aan het gezin als moeder en echtgenote. Maar de KAV is ook een onderling sociaal vangnet. Gaandeweg spelen ook cursussen en voorlichting een grotere rol. Maatschappelijke ontplooiing van vrouwen wordt in de jaren zestig en zeventig geleidelijk aan belangrijker. In die ontwikkeling kan Miet van Puijenbroek zich uitstekend vinden. In 1955 wordt ze voorzitter van de KAV in Tilburg. Die functie geeft ze in 1961 op, omdat het werk als vormingsleidster voor de dioce-

sane KAV te veel tijd eist. Ze voelt zich als een vis in het water in deze omgeving. Ze is de eerste vrouw uit de arbeidersstand in een dergelijke functie. Ze weet uit eigen ervaring welke noden er in de arbeidersgezinnen heersen. Niet alleen geestelijk, maar ook materieel. In 1975 neemt ze afscheid van de NKV-vrouwenbeweging wat tot een groot interview in de landelijke katholieke krant De Tijd leidt. De vrouwenbeweging van het NKV in Brabant telt dan 25.000 leden, niet in het minst een verdienste van Miet. In 1954 op het hoogtepunt zijn er 3100 leden in Tilburg. KVP Een paar jaar daarvoor is Miet van Puijenbroek gemeenteraadslid voor de Katholieke Volkspartij (KVP) geworden. Het zijn de jaren van de groslijstverkiezingen waarbij de diverse standen hun vertegenwoordigers in de raad ‘voorselecteren’. Daar zijn traditioneel altijd vakbondsmensen bij, maar tot 1953 nog weinig vrouwen en al helemaal geen arbeidersvrouwen. Miet van Puijenbroek blijft maar liefst 37 jaar lid van de raad voor achtereenvolgens KVP en CDA. Hoewel ze altijd haar eigen lijn volgt die wel eens schuurt met

x 85


24-02-14 12:17


die van de partij, blijft ze KVP/CDA trouw. Ze is in de jaren zeventig en tachtig een stemmentrekster van formaat, soms wel goed voor drie zetels. In 1978 wordt ze wethouder. De eerste vrouwelijke wethouder in Tilburg! Het komt in haar periode voor het eerst tot een Emancipatienota. Een van de zaken waarvoor ze zich politiek hard maakt is het behoud van het Mommerscomplex (voormalige textielfabrieken) aan de Tilburgse fabriekstraat bij uitstek de Goirkestraat. En voor vestiging van het TextielMuseum in dat complex, al komt dat pas na haar periode tot stand. Monument De achterstelling van vrouwen op het werk, in de kerk en in de politiek houdt haar van jongs af aan bezig. Ze zet zich in om die achterstelling op te heffen. Opvallend genoeg niet via de (linkse) emancipatorische bewegingen die er toch ook in Tilburg zijn, zowel in de vakbeweging als in de politiek. Heel haar leven blijft ze de katholieke beweging trouw. Binnen de kerk vecht ze voor een betere positie voor vrouwen. Bij het honderdjarig bestaan van de Tilburgse vakbeweging in 1996 merkt Miet van Puijenbroek in een

biografische schets op: ‘Er is veel verbeterd als je naar de positie van de arbeider van nu kijkt in vergelijking met de jaren dertig. Maar je ziet de tegenstellingen weer groeien. Marktwerking en egoïsme rukken op. De werknemer moet oppassen en zich blijven organiseren. Al die zo moeizaam tot stand gekomen sociale wetten, worden nu om zeep geholpen. Was ik maar jong en sterk. Ik zou meteen actie gaan voeren.’ Ze overlijdt in 1999 op 85-jarige leeftijd. In 2000 wordt ze door de lezers van het Brabants Dagblad gekozen tot ‘Tilburger van de 20e eeuw’. Dat staat ook op haar grafzuil. Op Internationale Vrouwendag, 8 maart 2009, wordt bij het TextielMuseum in Tilburg een marmeren beeld onthuld heel symbolisch gemaakt uit één stuk, door kunstenares Margot Homan. Uit één stuk omdat dat kenmerkend was voor Miet van Puijenbroek.

86 x


24-02-14 12:17

••••

•

••


STRIJ DLIED. Christe11st rij cle rs, broeder ma kkers, Bouwers va 11 de maatsc happij, W erkers die 11og s laapt, wo rdt wa kker E11 strijd mede i11 011ze rij. W eg de11 moker ; met de11 troffel, Sterk bewape11d, roept de roffel, Alle 11 t ot den groote11 slag : Heft de va11en hoog, Heft de vane11 hoog, bis Heft de vanen in den dag ! Ziet de vele duizendtallen, Eensgez ind ten strijde gaan W ie er v luchten, wie er v allen,

Christenstrij ders blij ven staa11 ! Liefde is i11 ons sc hild gesc hreven. Maar de krac ht is ons gegeven, Om voor God en ho.)gste goed Pal te s t aan met moed, Pal te staan met moed, bis Pa l t e st aan met ma1111en moed !

0 ! wij strij de n voo r Uw waarde, V oor Uw kroost en voo r Uw br()od, Maa r ons pad voe rt van deez' aa rde, Tot het hemelsc h Morgemood 1 En w e breken niet , wc bouwen : V rede, red1t en n ieuw vertro 11 we11

Broeders op ons Va der1111is : Tr io111 pl1ecrt het k ruis, Tr io111plieert het k rui . f riompllcert het Chr istenkr uis!

/lis

87

Tilburg 4e proef kleurindd 87

24-02-14

12:17 1


Jan van Reijsen Laatste afdelingsvoorzitter FNV De vader van Jan van Reijsen (Tilburg, 1955) komt uit Winterswijk, zijn moeder is een boerendochter uit Haaren. Zijn vader werkt op de spoorwegwerkplaats en is lid van de vrijwillige brandweer. Jan zelf volgt na LTS en MTS ook nog de HTS, een groot deel via avondstudie. Na enige (NS-) omzwervingen treedt hij in dienst bij Fuji. Zijn afdelingswerk voor de FNV is dan al stevig van de grond gekomen. In 1975 trouwt hij met Hilda Smits. Ze hebben twee zonen.

Jan van Reijsen leidt zijn inzet voor het vakbondswerk af uit zijn eigen achtergrond. Zijn vader komt jong als pleegkind bij een gezin in St. Oedenrode. Hij wordt machinebankwerker. In de jaren na de oorlog wordt hij koperslager bij het grootseminarie in Haaren. Daar ontmoet hij Jan’s moeder. ‘Als koperslager kon mijn vader in Tilburg op de spoorwegwerkplaats aan de slag. Later werkte hij op de motoren afdeling aan de revisie van cilinderkoppen. We woonden toen in de parochie St. Anna, waar ik ben opgegroeid. Mijn vader was lid van de spoorwegvakbond St. Raphaël, actief in het patronaat van de parochie en lid

van de vrijwillige brandweer. Later zijn we aan de Ringbaan-Zuid gaan wonen en kwam ik op de Fatimaschool terecht. Mijn vader vond altijd dat je moet zorgen dat je niet in geldproblemen komt. Dat heb ik van hem meegekregen.’ ‘Heel ingrijpend voor ons gezin was de hersentumor die mijn oudere zus kreeg. Ik was toen elf. Mijn vader kon er niet mee om gaan. Mijn ouders gingen heel veel naar het ziekenhuis waardoor ik al jong op eigen benen stond. Mijn zusje is aan de tumor overleden. Mijn vader werd manisch depressief door zijn jeugd, de oorlogsjaren en het verlies van zijn kind.’

88 x


24-02-14 12:17


Vakschool ‘Hoewel ik naar de middelbare school mocht kwam ik toch op de LTS terecht. Al mijn vriendjes gingen daar immers naar toe. Dat was dan de 3e LTS aan de Jan Truyenlaan. Ik heb de opleiding bankwerker afgemaakt en kwam vervolgens als 15-jarige op de vakschool van de spoorwegwerkplaats bij Sjef Reijns. Ik wilde daar Sinterklaasactiviteiten organiseren, maar dat mocht niet. Moest ik nog speciaal voor naar Utrecht. Ik leerde toen dat als je ergens gezamenlijk de schouders onder zet je meer kans op succes hebt. Later ben ik samen met vertegenwoordigers van de vakscholen in Zwolle en Utrecht een blad uit gaan brengen van de vakscholen. Ondertussen was ik lid geworden van de Vervoersbond NKV en lid van de KWJ in Tilburg.’ MTS en HTS Als Van Reijsen de vakschool in Tilburg heeft afgerond krijgt hij werk in Leidschendam bij de lijnwerkplaats. Hij kan daar moeilijk aarden en grijpt zijn kans als hij een vacature ziet bij Wegonderhoud van de NS in Boxtel. Hij werkt zich op tot ploegleider, maakt ondertussen de avondMTS af en heeft een eigen idee over hoe de opleiding voor wegwerker

bij het spoor beter opgezet kan worden. ‘Ik vond leren erg leuk, ging les geven over wegonderhoud en studeerde ondertussen werktuigbouwkunde op de HTS in Eindhoven. Toen ik een huis wilde kopen kwam ik voor informatie bij de belastingdienst van de FNV terecht. Daar ontmoette ik Joris Broeders. Via hem ben ik bij die belastingservice betrokken geraakt. Ik heb in 1978 de cursus gedaan. Later heb ik een opleidingsmodel gemaakt en leerstof voor de opleiding ontwikkeld. Ik heb er vrij lang als coördinator aan mee kunnen werken. Daar ligt eigenlijk mijn actieve betrokkenheid bij de FNV.’ Van Reijsen is opleider bij de spoorwegen in Utrecht als daar een reorganisatie wordt doorgevoerd. Hij grijpt zijn kans als hij als trainingsmanager bij Fuji aan de slag kan. Het bedrijf heeft in 1982 Tilburg uitgekozen als locatie voor een nieuw productiebedrijf. Van Reijsen begint er in 1989. Niet veel later krijgt hij een centrale rol in de Tilburgse FNV-afdeling. Tumultueuze bijeenkomst In juni 1990 wordt hij in een tumultueuze vergadering voorzitter van de plaatselijke afdeling. ‘Achteraf weet ik dat ik gebruikt ben in een conflict

x 89


24-02-14 12:17


tussen de AbvaKabo en de Industriebond FNV. Dat ging over de wijze waarop er gewerkt moet worden. Mij werd gevraagd mee te doen aan de voorzittersverkiezing als tegenkandidaat van Hein Meijs. Ik dacht destijds dat dit een serieus democratisch proces was en had een mooie verkiezingstoespraak voorbereid. Daarin betoogde ik dat de FNV zich in moest zetten voor een goed woon-, werken leefklimaat. Ik gaf ook aan hoe ik dat zag. Hein Meijs hield feitelijk geen toespraak omdat hij veronderstelde automatisch te worden herkozen. Dat gebeurde dus niet.’ Jan van Reijsen was volgens veel leden de gedroomde jongere opvolger, maar zijn kandidatuur komt op een verkeerd moment in een verkeerde entourage waarbij het lijkt of de kandidaten scherp tegenover elkaar staan en daarmee dus de bonden. ‘Ik heb drie jaar moeten werken om de verhoudingen tussen de bonden te herstellen. Voor de vakbeweging was er genoeg te doen. We wilden ons actief bemoeien met het beter bereikbaar maken van de stad, industrieterreinen nieuw leven inblazen en ons inzetten voor een beter werkklimaat.’ Op zijn werk leidt zijn verkiezing

tot FNV-afdelingsvoorzitter tot een gesprek met de hoogste Fujibaas in Tilburg, Tatsuma. Van Reijsen: ‘Echt enthousiast waren ze niet. Bij Fuji vinden ze dat je alle energie in het bedrijf moet steken. Ik kon duidelijk maken dat er onderscheid is tussen activiteiten voor het bedrijf en privézaken. Mijn werk zou er beslist niet onder lijden en op termijn zou het zelfs positief zijn voor Fuji. Tatsuma en de hoogste Nederlandse baas Joop van Lier vonden dat acceptabel.’ Einde plaatselijke afdeling Onder Van Reijsen viert de FNV-afdeling haar 100-jarig bestaan waarbij de oprichting van de RK Gildenbond op 2 februari 1896 uitgangspunt is. Na ruim twaalf jaar voorzitterschap stopt Van Reijsen. De plaatselijke afdeling houdt op te bestaan. Plaatselijke afdelingen worden door de centrale bondsorganisatie te duur gevonden. Het bondswerk moet meer in grotere verbanden georganiseerd. De bezoldigden en de regiokantoren krijgen de taken die voorheen plaatselijk worden uitgeoefend. Dat is in 2002. Van Reijsen wordt een jaar later benoemd als FNV-vakbondsvertegenwoordiger in het bestuur van de Kamer van Koophandel. Eerst in het Algemeen Bestuur, daarna in

90 x


24-02-14 12:17


het dagelijks bestuur. De Tilburgse kamer gaat later op in een Brabantse met hoofdkantoor in Eindhoven. Nog steeds volop actief ‘Ik was tot 2013 voorzitter van TC Heyhoef. Binnen de Carnavalsstichting Tilburg ben ik enkele jaren voorzitter van de Evenementen Commissie geweest, nu penningmeester (ofwel ‘centenbaos’) van de Muziek Commissie. Deze laatste Commissie is verantwoordelijk voor het zogeheten Blèrconcours. Jaarlijks mag ik het Sint Nicolaas-pak aantrekken om op een avond binnen Amarant, een instelling voor verstandelijk gehandicapten, de mensen te helpen vermaken.’

werk te hebben, al hoeft dat niet altijd in de eigen onderneming. Verder heb ik mede aan de wieg gestaan van de Ideale Connectie (nu MIDPoint), een samenwerkingsverband in de logistieke sector in Midden-Brabant waar kennisdeling, arbeidsmarkt en scholing centraal staan.’ ‘Mijn persoonlijke drijfveer is en blijft om mensen en organisaties hand in hand te brengen en gezamenlijk naar een hoger plan te brengen. Om onderwijs als instrument in te zetten zodat mensen aan een duurzaam inkomen kunnen werken. Geen life time employment, maar life time employee.’

‘Met een clubje Human Resource specialisten komen we regelmatig bijeen om na te gaan hoe we het mooie vak Techniek onder de aandacht van scholieren kunnen brengen. Onder de vlag van het ondernemersakkoord timmer ik aan de weg bij omscholing- en bijscholingsprojecten. Ik heb daar de idee van maatjeswerk ingebracht: binnen een onderneming neemt een ‘eindverantwoordelijke’ een werkloze onder zijn hoede met als doel om deze binnen negen maanden aan het

x 91


24-02-14 12:17


Coby van Riel Op de bres voor vrouwen

Coby van Riel (1938) wordt in Zevenbergen geboren als Coby Karremans. Ze komt uit een katholiek gezin met drie kinderen dat in december 1944 evacueert naar Breda. Daar gaat ze naar de lagere school en vervolgens naar de Mulo. Op 15-jarige leeftijd gaat ze werken. Eerst op een kantoor van een borduur- en passementatelier, later als telefoniste bij de PTT. In 1965 trouwt ze met Ad van Riel. Ze verhuizen in 1970 naar Tilburg. Ze hebben drie kinderen en twee kleinkinderen.

‘Ik moest als kind ooit het loon van mijn vader ophalen bij de fabriek waar hij werkte. Bij de kassa probeerden ze me weg te sturen, maar ik wist dat ik het mee naar huis moest brengen. Ik zag toen hoe het er in de fabriek aan toe ging’. Dat beeld heeft Coby van Riel al de jaren daarna in haar eigen beroepsleven vast gehouden. Ze wordt in 1972 door Riek Flipse lid van de Vrouwenbond van de NVV. Voor die tijd moest de man, als hoofd van het gezin, lid zijn van de bond, anders kon een vrouw op haar beurt geen lid worden van de Vrouwenbond. Op haar werk is ze niet aangesloten bij een vakbond.

De NVV Vrouwenbond heeft in die tijd officieel geen stemrecht in vakbondszaken. Niet regionaal, maar ook niet landelijk. In de jaren zestig geldt nog het oude ideaal uit de arbeidersbeweging dat het gezinsinkomen dusdanig moet zijn dat vrouwen niet hoeven te werken in het arbeidsproces en zich thuis kunnen bekommeren om opvoeding en huishouden. Coby van Riel weet nog dat ze een nieuwe arbeidsovereenkomst kreeg toen ze trouwde. In die tijd moesten vrouwen in tal van beroepen stoppen met werken als ze trouwden. Pas eind jaren zestig en vooral begin jaren zeventig verandert dit.

92 x


24-02-14 12:17


Gezelligheidsvereniging Bij het tot stand komen van de fusie tussen NKV en NVV bestaan in Tilburg de KAV (sinds het ontstaan van de KAB) en de Vrouwenbond NVV (sinds 1957), naast elkaar. De eerste is veel groter. Coby van Riel: ‘Wij hadden plaatselijk misschien veertig leden, zij hadden er duizenden.’ Landelijk ontstond wel een Vrouwenbond bij de FNV. Tot een fusie van de vrouwenbonden NVV en NKV komt het niet. ‘De verschillen waren groot. Discussie was bij ons een normale zaak, de NKV vrouwenbond was toen veel meer een gezelligheidsvereniging. Veel vrouwen uit die hoek zijn dan ook niet overgestapt naar de FNV vrouwen maar naar de Katholieke Vrouwen Organisatie (KVO).’ In die laatste organisatie speelt belangenbehartiging en zelfontplooiing van vrouwen naast gezelligheid overigens tegenwoordig wel een grote rol. De Vrouwenbond FNV is feitelijk de voortzetting van de Vrouwenbond NVV. De leden vertegenwoordigen binnen commissies en besturen, op plaatselijk, provinciaal en landelijk, de belangen van vrouwen. Invloed op gemeenteraad Ondanks het beperkte aantal leden

van de Vrouwenbond FNV kan de bond wel degelijk invloed uitoefenen. Dat blijkt bij een stemming in de gemeenteraad over het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. ‘Er werd door wethouder De Grood (CDA) gesuggereerd dat hij de zaken wel had geregeld met de huisartsen, zodat het apart beschikbaar stellen van subsidie voor onderzoek niet nodig was. Dat was niet waar. Vanaf de publieke tribune sluisden we – in samenwerking met de Tilburgse Vrouwenraad – een briefje met dat gegeven door naar Miet van Puijenbroek, raadslid voor het CDA. Die wist het onderwerp toch aan de orde te stellen.’ De Vrouwenbond zette zich ook in voor legalisering van abortus. Daarnaast speelden zaken als scholing, kinderopvang en economische zelfstandigheid van vrouwen een grote rol. Annie van Dierenschool Coby van Riel heeft samen met Riek Flipse, Els Brouns, Renee Erich, Cisca Baelemans en Joke Verschuuren in 1985 de Annie van Dierenschool opgericht. De school, gevestigd aan het Wilhelminapark, was vernoemd naar Annie van Dieren. Die was in 1962 het eerste

x 93


24-02-14 12:17


vrouwelijke socialistische raadslid in de Tilburgse gemeenteraad. ’Met subsidie van de gemeente konden we een beroepsopleiding opzetten voor vrouwen (‘tweede kans onderwijs’) waarbij een certificaat gehaald kon worden. Er werd goed gekeken waar behoefte aan was. Er werden voornamelijk ICT-cursussen aangeboden. Zoals systeembeheer en programmeren. Deze beroepsopleidingen leverden een officieel erkend certificaat op. Voor kinderopvang van de cursisten werd gezorgd. Het was specifiek iets van de FNV vrouwen in Tilburg. De belangstelling was groot. Later is de opleiding wegbezuinigd.’ Officieel heette de opleiding Stichting Vakopleiding Vrouwenbond FNV Tilburg. Werken voor de Vrouwenbond Als 53-jarige gaat Coby van Riel aan de slag bij de Vrouwenbond FNV. ´Ik heb twee jaar een avondstudie maatschappelijk werk gevolgd aan de Katholieke Leergangen in Breda. In eerste instantie heb ik daar, in de zin van werk, niets mee gedaan. Later bij de Vrouwenbond FNV in Amsterdam wel. Met een vriendin heb ik VOScursussen (Vrouwen Oriënteren zich op de Samenleving) gegeven in Dongen, maar ook in Tilburg in

buurthuizen in de Kapelstraat en in de Trouwlaan.’ Ze heeft vijf jaar gewerkt voor de landelijke Vrouwenbond FNV. ‘Er werd een project deskundigheidsbevordering opgezet voor 50-plus vrouwen. Daar was subsidie voor nodig om een projectleidster te benoemen. Ik heb op die functie gesolliciteerd en werd aangenomen. Vanuit Amsterdam waar het centraal bestuur zetelde ging ik het hele land door. Dat was van 1991 tot 1996. We streefden in die tijd naar meer deskundigheid voor vrouwen, zodat er meer vrouwen zitting konden nemen in besturen. Ik heb trainingen opgezet voor 50 + vrouwen en nauw samengewerkt met het ministerie van CRM – Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk werk – waar in die jaren Erica Terpstra staatssecretaris was. Er was massaal belangstelling voor de 50 + trainingen.’ Netwerk 50 plus Nadat ze met haar werk is gestopt blijft Coby van Riel actief in tal van commissies op het gebied van organisaties van 50+ vrouwen. Op dit moment is ze nog voorzitter van het netwerk 50+ vrouwen van de FNV Vrouwenbond. Daarnaast heeft

94 x


24-02-14 12:17


ze volop tijd voor hobby’s zoals het spelen van klassiek gitaar en mandola in verschillende mandolineclubs. ‘Ik

blijf lid van de FNV en neem deel aan activiteiten van de postactieven van de onderwijsbond.’

Aan het werk op de Annie van Dierenschool.

x 95


24-02-14 12:17


Ad van Riel Laatste NVV-voorzitter

Ad van Riel (1941) is geboren en getogen Tilburger. Zijn ouders hadden vier kinderen. Zijn vader, die werkte bij wollenstoffenfabriek Thomas de Beer aan het Wilhelminapark, was lid van de katholieke textielarbeidersbond St. Lambertus. Ad heeft gewerkt als elektricien en later als docent. Hij was de laatste voorzitter van het NVV in Tilburg. Hij is sinds 1965 gehuwd met Coby Karremans. Ze hebben drie kinderen en twee kleinkinderen.

Ad was thuis de oudste. Hij is ‘kritisch katholiek’ opgevoed, zegt hijzelf. Dat kwam mede door een oom die voor priester had gestudeerd. Hij ging na de lagere school in de Hoefstraat en later de Hasseltstraat, één jaar naar de Mulo om vervolgens te gaan werken. ‘Ik was 14 jaar toen ik bij Elektrotechnisch Bureau PJP Cools in de Gasstraat begon. Ik heb toen elektrotechniek gedaan aan de avondambachtsschool en daar het aspirant diploma VEV gehaald. Toen in militaire dienst en daarna weer terug bij Cools.’ Werk en studie Ad van Riel doet daarna eigenlijk van alles op verschillende fronten

bij diverse werkgevers. Daarnaast volgt hij allerlei opleidingen. ‘Ik ben allerlei aktes gaan halen op het gebied van de elektrotechniek. Inclusief een lesbevoegdheid waar ik op dat moment nog niets mee deed. Allemaal via avondstudie. Later ben ik bij Bell gaan werken en van de elektrotechniek overgestapt op de telefoontechniek. De PTT was toen een grote klant van Bell. Ik kwam in Breda terecht bij Backer en Rueb die grote opdrachten uitvoerde voor bijvoorbeeld de PNEM. Zo heb ik heb ook mee gewerkt aan een project op Hoog Catharijne in Utrecht. Verder heb ik ook nog voor Van Gerwen Elektrotechniek in Tilburg gewerkt.’

96 x


24-02-14 12:17


Bondsraad Industriebond NVV Op zijn werk was Van Riel lid van de Industriebond NVV. Jan de Bruin was toen voorzitter in Tilburg, Piet van Beers secretaris. ‘Van Beers heeft me medio november 1973 als lid ingeschreven. Ik kreeg gelijk een uitnodiging voor de eerstvolgende afdelingsvergadering. Wij vergaderden toen in zaal Levensbouw aan de Melis Stokestraat. Op die eerste vergadering werd ik lid van het afdelingsbestuur. Dat ging eigenlijk vanzelf. Ik ben als vertegenwoordiger van de regio naar congressen van de Industriebond geweest waar toen Arie Groenevelt voorzitter was. Zelf ben ik twee keer lid geweest van de bondsraad. Toen ik in een andere bedrijfssector ging werken heb ik de Industriebond opgezegd. Ik heb nog een brief van 21 november 1978 waarin ik door het hoofdbestuur wordt bedankt.’ De fusie tussen NKV en NVV, die in die tijd dan in de maak is, komt in eerste instantie voort uit het contact tussen de industriebonden. Landelijk leverde de fusie tussen de industriebonden minder problemen op dan in sommige plaatsen. Arie Groenevelt (NVV) en Piet Brussel (NKV) konden het samen wel eens worden, maar

op afdelingsniveau lag dat anders. Bij de overkoepelende centrale was de structuur van het NVV anders. ‘Zaken waren centraler geregeld; bij het NKV dacht men veel autonomer,’ aldus Van Riel. Fusiebesprekingen ‘In Tilburg was ik NVV-voorzitter in de tijd van de fusiebesprekingen. Toen we in Tilburg de fusievergadering – op weg naar de FNV – hadden, zouden we dat in twee zalen vlak bij elkaar doen. Hein Meijs en ik hadden dat zo afgesproken. Bij de NVV waren we al lang klaar. Bij het NKV nam het veel meer tijd. Je moet wel bedenken dat er nogal verschillen waren. Wij hadden een vrij kleine hechte club, het NKV in Tilburg was veel groter. Zij hadden in de loop van de jaren bovendien veel bezit opgebouwd en wilden dat niet zo maar afstaan aan de nieuwe FNV. Bij het NKV hadden ze vanuit de oude traditie ook feesten in hun zalen. Dat kenden wij niet. Maar het knelpunt naast die aloude tegenstellingen waren toch vooral de financiën.’ De fusiebesprekingen hebben zich zowel landelijk als regionaal tussen 1976 en 1981 afgespeeld. ‘Ik maakte daarna deel uit van het eerste regionale FNV-bestuur (1981)

x 97


24-02-14 12:17


als vicevoorzitter. Anderen waren onder meer Hein Meijs als voorzitter, Jetze Elsinga, Ari van Valen, Henk Weijters, Wim Weijters, Ben Morselt, Coby van Riel en Janny Eggels.‘ Begin 1983 is Ad van Riel als vicevoorzitter gestopt.’ Streekschool Beroepsmatig sloeg Ad van Riel een andere weg in. ‘Eind jaren zeventig ben ik cursussen gaan geven aan de streekschool in Breda. Daarna heb ik weer ander werk gedaan en midden jaren tachtig ben ik opnieuw aan de streekschool gaan werken. Er was toen van alles veranderd. Uiteindelijk

ben ik als docent terechtgekomen op de lagere technische school in Bladel. Daar kwam het tot een fusie tussen het lager technisch onderwijs en de plaatselijke Mavo die onder de NCB viel. Tot 1998 heb ik daar les gegeven. Ik ben toen van de Industriebond overgestapt naar de ABOP (onderwijsbond), nu de AOb.’ Ad is na zijn werk in Bladel vrijwilligerswerk gaan doen waaronder Kindervakantiewerk in de wijk Heikant. Ook was hij actief in de Vrienden van de Schouwburg Tilburg. Als FNV-lid doet hij nog veel voor de postactieven van de AOb.

98 x


24-02-14 12:17


Johan de Rijk Van KAJ tot regiobestuurder FNV Johan de Rijk (1941) is afkomstig uit Zeeuws Vlaanderen en zet daar ook de eerste stappen op vakbondsgebied. Dat is bij de KAJ, onderdeel van de KAB van het diocees Breda. Later werkt hij als bezoldigde bestuurder op het kantoor van het andere Brabantse bisdom aan het St. Annaplein in Tilburg. Hij is in Midden-Brabant in de laatste decennia van de vorige eeuw een centrale figuur als regiobestuurder van achtereenvolgens NKV en later FNV. Johan de Rijk is gehuwd met Annelieke Asselman. Ze hebben twee kinderen en drie kleinkinderen.

De latere vakbondsbestuurder komt uit een groot gezin van tien kinderen en is geboren en getogen in het Zeeuwse Vogelwaarde (Zeeuws Vlaanderen). Zijn vader, landarbeider, is lid van de katholieke landarbeidersbond St. Denis. Johan volgt na de lagere school de ambachtsschool en gaat als machinebankwerker (‘metaaldraaier’) aan de slag bij machinefabriekjes in Hulst en Terneuzen. ‘Als je er oud genoeg voor was, schreef vader je in als lid van de bond. In mijn geval was dat de Katholieke Arbeidersjeugd, de KAJ, waar ik in 1957 lid van werd. Een beetje bij toeval kwam ik daar in het bestuurlijke werk terecht. Mijn broer

was secretaris van de plaatselijke afdeling, maar hij liet dat werk er een beetje bij inschieten. Ik heb dat toen overgenomen. Dat was in de afdeling Boschkapelle.’ Bestuurder of zorgverlener Johan de Rijk doorloopt een gebruikelijke carrière binnen de KAJ: gewoon lid, daarna plaatselijk bestuurder en dan kringleider (Oost Zeeuws Vlaanderen). Allemaal vrijwilligerswerk naast zijn werk in de machinefabriek. ‘In 1964 ben ik gevraagd als ‘vrijgestelde’ bij de KAJ in het bisdom Breda. Het was de tijd dat ik overwoog om in de zorg te gaan werken, omdat me dat wel

x 99


24-02-14 12:17


aansprak. De KAJ was een organisatie die in die jaren sterk betrokken was bij allerlei maatschappelijke ontwikkelingen vooral ook in de Derde Wereld. Daar werden allerlei acties voor opgezet onder andere onder de naam Wij en Zij.’ De organisaties voor jongens (KAJ) en meisjes (VKAJ) zijn dan nog gescheiden. In 1967 gaan ze samen verder in de Katholieke Werkende Jongeren (KWJ). Naar een ‘wereldstad’ Omstreeks 1970 komt De Rijk in Tilburg terecht. Hij solliciteert op de functie van districtsbestuurder bij het NKV in het bisdom Den Bosch. ‘Vanuit het kleine Boschkapelle verhuisde ik toen met mijn vrouw en twee kleine kinderen naar wat voor ons een wereldstad leek. De bond was gevestigd in het gebouw van de voormalige Bossche Diocesane Bond aan het St. Annaplein. Mijn taak bestond er toen uit om samen te werken met de bestuursleden en het kader van de plaatselijke afdelingen. Ook de vorming van dat kader was onze taak. Omdat je beroepsbestuurder was van de bond ging men er van uit dat je overal verstand van had. Daarnaast hadden we namens het NKV zitting in allerlei organen die met verzeke-

ringen, maatschappelijk werk, ziektekosten of de uitvoering van sociale wetten te maken hadden. Als het NKV ergens vertegenwoordigd was in het bisdom Den Bosch deden wij dat vanuit het St. Annaplein.’ Gemertse Studiedagen Met enige weemoed denkt hij terug aan de zogeheten Gemertse Studiedagen die in de katholieke arbeidersbeweging een grote faam hadden. ‘Bij de paters in Gemert zijn 40 jaar lang van 1947 tot 1986 sociale studiedagen gehouden op het kasteel in Gemert waarbij prominente inleiders maatschappelijke vraagstukken behandelden. De studiedagen duurden altijd van vrijdagochtend tot zondagmiddag. Zowel in de jaren van de KAB, NKV als later de FNV namen daar telkens zo’n 200 kaderleden uit het bisdom Den Bosch aan deel. Die dagen waren heel inspirerend.’ Op weg naar de FNV In de eerste helft van de jaren zeventig is De Rijk direct betrokken bij de toenemende samenwerking tussen NVV, NKV en CNV. Hij hoopt dat dit tot een ongedeelde vakbeweging zal leiden. Wat niet gebeurt. Weliswaar gaan NVV en NKV verder

100 x


24-02-14 12:17


Gebouw Bossche Diocesane Werkliedenbond, Sint Annaplein 21 (1934).

samen met als resultaat een fusie per 1 januari 1982, maar het CNV besluit zelfstandig door te gaan. Bovendien ontstaat de Centrale voor Middelbaar en Hoger Personeel, waar onder meer de uit de NKV getreden BVA deel van gaat uit maken. ‘Toch weer drie centrales in plaats van één’, verzucht De Rijk. Omdat in het zuiden het NKV-segment binnen de fuserende bonden het grootste is wordt Johan de Rijk in 1977 de eerste FNVvoorzitter van Noord-Brabant. Uiteraard toen provinciaal en niet meer diocesaan georganiseerd. Angst voor machtsverlies Johan de Rijk noemt de periode na de fusie een heel spannende

periode in zijn vakbondsloopbaan. ‘Vanaf dat moment heb ik naast mijn reguliere bestuurstaak veel tijd en energie gestopt in de totstandkoming van een goede plaatselijke en regionale samenwerking tussen NKV-ers en NVV-ers. Er moesten plaatselijk, maar ook op districtsniveau nogal eens brandjes worden geblust. Veel onwil om samen te werken kwam vooral voort uit angst om eigen macht of positie op te moeten geven.’ De Rijk is van mening dat FNV-afdelingsvoorzitter Hein Meijs in de jaren zeventig een heel verstandige rol heeft gespeeld bij de fusies tussen de lokale afdelingen van de bonden. Zelf was hij uit financieel oogpunt voorstander

x 101


24-02-14 12:17


van de fusie. Bij veel oudere (katholieke) kaderleden lag de fusie zwaar op de maag. Zij voorzagen allerlei vertrouwde instituties verdwijnen zoals Herwonnen Levenskracht (tbcbestrijding), Sociale Scholen, Studieclubs als Credo Pugno enz. Die leden realiseerden zich dat de katholieke arbeidersbeweging in haar geschiedenis veel tot stand heeft gebracht. Concordia, Centraal Ziekenfonds en

De Volkskrant vinden hun oorsprong in de beweging. De Rijk heeft in de jaren tachtig en negentig namens de FNV in meer dan 30 regionale, provinciale en institutionele besturen gezeten. In 2001 stopt hij met zijn werkzaamheden voor de FNV. Hij is nog steeds in Tilburg woonachtig.

102 x


24-02-14 12:17


Johan Rombouts Een actieve mensenvriend

Johannes Adrianus Maria Rombouts (Tilburg, 1946–2007) werkte bij twee van de grootste bedrijven in Tilburg: AaBe en VOLT. Hij was opmerkelijk genoeg zowel lid van het NVV als van het NKV. Hij was zijn hele leven betrokken bij de vakbeweging. Ook was hij tientallen jaren actief als vrijwilliger bij Safaripark De Beekse Bergen. Hij blijft ongehuwd en overlijdt in september 2007.

Zijn vader Leo Rombouts was werkzaam als magazijnknecht, zijn moeder Jo deed het huishouden en werkte zoals zo veel vrouwen in Tilburg aan huis als schoenenstikster. In de jaren vijftig en zestig is het nog normaal dat vrouwen bij hun huwelijk met werken op de fabriek, in een winkel of dienstbetrekking stoppen. Sterker nog de maatschappij staat zelfs ontslag van getrouwde vrouwen voor. De vader is immers gezinshoofd én (enig) kostwinner. Voor de arbeidersvrouwen betekent het vaak dat ‘fabriekswerk’ gewoon doorgaat, maar dan in de vorm van meestal matig betaald thuiswerk. Zo kan het gezinsinkomen worden

aangevuld. De ouders Rombouts hadden twee kinderen. Johan is de oudste, zijn zusje Joke is vier jaar jonger. Textielschool en AaBe Johan gaat naar de Don Sarto jongensschool aan de Hilvarenbeekseweg. Daarna volgt hij de – pas na de oorlog opgerichte – lagere textielschool in de Fabriekstraat. Voor die tijd leerden jonge textielarbeiders het vak in de praktijk vaak aan de hand van vader of een ander familielid. Daar kwam geen echte opleiding aan te pas. De betere leerlingen bekwaamden zich verder via allerlei avondcursussen. Na de

x 103


24-02-14 12:17


Tweede Wereldoorlog verandert dat. Het is beter als jongeren eerst een (vak)opleiding krijgen. Dat is goed voor hun vorming, het is goed voor hun werk. Johan moet het op de textielschool goed hebben gedaan, want hij maakt die opleiding af en gaat bij AaBe werken. Dat is in het begin van de jaren zestig. AaBe staat dan bekend als een van de betere textielbedrijven in de regio. Het is het grootste bedrijf met tal van voorzieningen op het gebied van sport en ontspanning. Maar ook AaBe weet zich niet te onttrekken aan de algemene neergang van de textielindustrie. In de tweede helft van de jaren zestig en in de jaren zeventig verdwijnen in Tilburg vele duizenden arbeidsplaatsen, waaronder ook honderden bij AaBe. Lid van NVV… en NKV Johan Rombouts wordt bij AaBe lid van een NVV-bond. Opvallend genoeg is hij daarvoor vooral actief in de KWJ, onderdeel van een andere vakcentrale, het NKV. Na vijf jaar zegt hij zijn lidmaatschap bij het NVV op vanwege conflicten over het jongerenwerk. Alleszins verklaarbaar: de groep katholieke werkende jongeren radicaliseert sneller dan hun leeftijdsgenoten bij het centraler

geleide NVV. In zaken als democratisering, betere arbeidsvoorwaarden voor jongeren en zelfbewustwording gaan de eens zo volgzame katholieke (werkende) jongeren de NVV-jongeren links voorbij. Binnen de structuur van het NKV kan dat, al wordt het door de toenmalige NKVleiding wel met lede ogen aangezien. Tilburg loopt in dat geheel zeker niet achter. Binnen de KWJ is Johan Rombouts zeer actief. Naast de zondag, is hij wel drie tot vier avonden in de week bezig voor de organisatie. Zo begeleidt hij onder meer de stagiaires van de Sociale Academie Breda. 400 gulden actie In 1970 gaat hij bij VOLT werken. Eerst in de productie, later na aanvullende opleidingen op de administratie en uiteindelijk op de financiële afdeling. Bij VOLT wordt hij lid van St. Eloy, de metaalarbeidersbond van het NKV. Hij stopt met zijn activiteiten voor de KWJ en richt zich op bestuurswerk bij St. Eloy. Daar ontmoet hij Henk van Overveld. Die ziet in hem een zeer actief vakbondslid en haalt hem snel binnen in het afdelingsbestuur waar Van Overveld dan zelf voorzitter van is. Datzelfde jaar vervult Johan

104 x


24-02-14 12:17


Rombouts een actieve rol bij de landelijke 400 gulden actie. Rombouts komt in het kaderbestuur en zit in 1977 in het stakingscomité voor de acties voor de prijscompensatie. Die acties worden gevoerd als blijkt dat de loonontwikkeling achterblijft bij de prijsstijgingen. Ondernemingsraad Rombouts is verder bij VOLT jarenlang actief lid van de ondernemingsraad. Van 1980 tot 1992 is hij OR-voorzitter. VOLT, onderdeel van Philips, telt in de tijd dat hij er begint ruim 3100 werknemers, een absoluut hoogtepunt. Daarna begint de krimp. Toch is VOLT begin jaren tachtig met 2100 werknemers nog steeds het grootste industriële bedrijf in Tilburg. Johan Rombouts krijgt in de OR te maken met de ene na de andere reorganisatie en een dramatisch teruglopend personeelsbestand. In 1999 sluit VOLT ten slotte in Tilburg zijn poorten en gaan enkele nog resterende bedrijfsonderdelen naar Eindhoven. Rombouts zelf komt in Eindhoven bij Philips terecht. Vernieuwing binnen de vakbeweging Op het moment dat Johan lid wordt van het afdelingsbestuur weet hij

400 gulden

totaal niet wat het bestuur doet. Hij weet alleen dat er in het KWJgebouw vergaderd wordt. Wel heeft hij een duidelijke visie op hoe het moet worden, in zijn geval een net zo actieve organisatie als de KWJ! Startend met drie jongeren beginnen ze aan een vernieuwing binnen de afdeling. Al spoedig meldt zich een vierde, namelijk Mária van Veen, afkomstig van de KWJ. Ook zij is lid geworden van de Industriebond en van het bestuur. Er volgen andersoortige discussies dan men in het oude bestuur gewend is. Er komen cursussen waarbij Wim Kok en Herman Bode optreden als cursusleider. In de Schouwburg van Tilburg worden landelijke discussiebijeenkomsten georganiseerd. Vooral voor de oudere bestuursleden

x 105


24-02-14 12:17


is dit een ongekende omschakeling, sommigen zitten dan al 30 tot 40 jaar in het bestuur. Binnen de werkgroepen blijven die oude leden hun oude werk doen en richten de jongeren hun aandacht op vernieuwing. Discussiestof is er genoeg, zoals over de fusieplannen van de industriebonden en de opzet van een nieuwe vakbeweging. Doordat er veel leden naar de activiteiten komen is er een grote keuze aan potentiële bestuursleden. Laat men erg vaak zijn neus zien dan wordt zo iemand ingeschakeld bij een werkgroep en mogelijk van daaruit uitgenodigd voor het bestuur. Eind jaren zeventig bestaat het bestuur uit 15 mensen. Bij verkiezingen zijn er zelfs meer kandidaten dan bestuursplekken beschikbaar zijn (echte verkiezingen dus)! Alle werkgroepen draaien goed en de mensen komen voor activiteiten en voor nieuwe vraagstukken hun huis nog uit.

mee op het terrein van individuele belangenbehartiging. Dat gaat via de Vakbondswinkel, maar er zijn ook spreekuren in wijkcentra. Ook ziet hij veel mogelijkheden in ondersteuning van leden in kleine bedrijven en bij slechte werkplaatsen zoals in de textielrecycling en naaiateliers. In het kader van individuele belangenbehartiging passen ook zijn activiteiten voor de FNV-belastingservice. Bij zijn plotseling overlijden wordt Johan Rombouts warm herdacht als een bestuurslid met een groot aantal kwaliteiten. Iemand met een luisterend oor, die altijd bereid is zich in te zetten voor mensen om hem heen. Een ware mensenvriend.

Belangenbehartiging In de jaren negentig is de bevlogenheid van de jaren zeventig, maar ook de betrokkenheid bij de vakbond verdwenen of gewoon verouderd. Het individualisme neemt sterk toe. Johan Rombouts werkt in die tijd

106 x


24-02-14 12:17


Bert van Rooij Midden in de katholieke arbeidersbeweging

Bert van Rooij (1915 - 2013) heeft zijn sporen ruimschoots verdiend. Voornamelijk op allerlei verschillende niveaus in diverse (vooral) katholieke organisaties. Hij was zowel in de parochie, de Jonge Werkman, de KAB, het NKV als de politieke partij KVP actief. En hij werkte voor het katholieke ziekenfonds CZ. Hij is geboren en getogen in Veldhoven bij Eindhoven, maar komt via zijn huwelijk in Tilburg terecht. Hij zegt ‘met overtuiging en plezier’ actief te zijn geweest in de katholieke arbeidersbeweging.

Een onbezorgde jeugd heeft Bert van Rooij niet gehad. Zijn moeder overlijdt al op zijn twaalfde. Hij moet van school om zijn vader met de huishouding te helpen. Ze hebben thuis een koe en een geit en die moeten verzorgd worden. Vader werkt op de steenfabriek in Veldhoven. Veel verdient hij daar niet. Op zijn veertiende gaat Bert werken bij de sigarenfabriek Karel I in Veldhoven. Hij wordt lid van de katholieke sigarenmakersbond. ‘Je kwam dan ook bij de Jonge Werkman van de parochie in Veldhoven waar vooral scholing en vorming een grote rol speelden. Later was ik daar voorzitter en ging ik elke vrijdag naar het

regiokantoor in Eindhoven.’ Hij herinnert zich dat bij de Jonge Werkman discussies over maatschappelijke vraagstukken en lezingen over allerlei onderwerpen centraal stonden. Hij blijft bij de sigarenfabriek totdat zijn werkgever de bezetter namen moet opgeven van mensen die mogelijk in Duitsland moeten gaan werken (de Arbeitseinsatz). Hij voelt daar weinig voor en neemt ontslag. Dat is in augustus 1942. Van Rooij: ‘Op straat liep ik burgemeester Van Hoof tegen het lijf aan wie ik mijn situatie uitlegde. Via hem kon ik als kassier beginnen bij het zwembad dat voor de zomer geopend zou

x 107


24-02-14 12:17


worden. Op 30 april ben ik toen begonnen. Van 8 tot 6 en daarna de afdracht doorgeven aan het gemeentehuis. Dat heeft ruim vier maanden geduurd. Daarna dreigde opnieuw de Arbeitseinsatz.’ Distributiekantoor Bladel Toeval bezorgt hem nieuw werk in Bladel. ‘We hadden een week geen broodbonnen ontvangen. Ik ben daar toen achteraan gegaan. Daarvoor moest je in Bladel wezen op het regionaal distributiekantoor. Ik kwam er Bert Verheijen tegen, toenmalig leider bij de Jonge Werkman. Via hem heb ik een baan gekregen bij het distributiekantoor.’ Toeval speelt ook een rol bij de ontmoeting met zijn vrouw, die in Tilburg woont. Zij is op een retraite voor meisjes in Veldhoven. Aanvankelijk klikt het niet, maar ‘nadat ik een brief geschreven had en wat aandringen van mijn kant’ volgt er toch verkering. Het stel trouwt in augustus 1943 en gaat wonen in Tilburg. Samen krijgen ze zeven kinderen ‘die allemaal goed terecht zijn gekomen’, benadrukt Bert van Rooij. Ziekenfonds Werken in Bladel en wonen in Tilburg

betekent dagelijks op de fiets op en neer naar de Kempen. Dat duurt nog tot 1947. Dan wordt hij via de Bossche Diocesane Bond als bode aangenomen bij het Centraal Ziekenfonds (CZ). Van Rooij woont dan aan de Oude Heikantse baan in Tilburg-Noord. In de destijds noordelijke stadsdelen Heikant, Hasselt en Goirke haalt hij bij zo’n 1200 gezinnen de bijdrage voor het ziekenfonds op en stempelt de lidmaatschapskaart af. In augustus 1956 volgt de overstap naar de gemeentelijke Sociale Dienst. Hij zal daar tot zijn pensioen in 1980 blijven werken. Dat is nog niet het einde van zijn beroepsleven. Op verzoek van de Sociale Dienst van de gemeente Goirle komt hij de dienst nog drie jaar lang ondersteunen. KAB Van Rooij wordt in Tilburg voorzitter van de parochie Heikant van de Katholieke Arbeidersbeweging (KAB), na de oorlog de opvolger van de vroegere RKWV. ‘Vanuit die rol heb ik lang in het bestuur van de plaatselijke KAB gezeten. We vergaderden altijd in het vakbondsgebouw aan de Tuinstraat bij Karel Bodden. Toen de KAB overging in het NKV heb ik ook deel uit gemaakt van het

108 x


24-02-14 12:17


plaatselijk bestuur van de afdeling Tilburg. Groot verschil was dat de KAB meer in eigen kring voor de mensen werkte. Het NKV werkte niet meer vanuit de parochies, maar plaatselijk.’

Pater Fidentius

Sociale cursus Hij heeft goede herinneringen aan de KAB. Het leidt voor hem tot het volgen van allerlei cursussen. Trots toont hij het diploma dat hij met goed gevolg de driejarige sociale school van de ontwikkelingscentrale KAB heeft doorlopen. Zijn diploma uit 1949 is mede ondertekend door de roemruchte pater Fidentius, de kapucijn die het vormings- en ontwikkelingswerk in de Bossche Diocesane Bond vanaf 1948 ter hand nam. Langs elkaar gewerkt Over de manier waarop in Tilburg NKV en NVV samengingen lopen de meningen uiteen. Van Rooij, die toen bij de KABO zat, zegt: ‘In mijn ogen was het samengaan niet zo’n probleem. Wel is er veel langs elkaar heen gewerkt. ‘ Hij is zelf direct betrokken bij de totstandkoming van de Stichting Vakbondsgebouw, in 1981 opgericht om de plaatselijke bezittingen van de vroegere NKV in onder te brengen. Hij is jarenlang

x 109


24-02-14 12:17


penningmeester van de stichting. Vanaf 1968 is hij ook lid van de Gildenbondstichting, een woningbouwvereniging die later is opgegaan in de Stichting Verenigde Woningbouwcorporaties (SVW) waarvan De Rooij vanaf 1974 bestuurslid is. Katholieke Volkspartij Tot de vele taken die Bert van Rooij binnen de katholieke arbeidersbeweging vervult, behoort ook het raadslidmaatschap voor de Katholieke Volkspartij (1954–1956). Wegens het aanvaarden van een ambtelijke functie moet hij zijn raadslidmaat-

schap opzeggen. In loondienst zijn bij dezelfde gemeente waar je raadslid bent is niet verenigbaar. In die jaren stelt de KVP de verkiezingslijst bij voorkeur samen uit vertegenwoordigers van allerlei geledingen. ‘Het is nooit mijn bedoeling geweest om in de raad te komen. Maar toen het er om ging oudere raadsleden door jongere te vervangen, vond ik het niet fair om me niet ten dienste van de arbeiders te stellen.’ Woningnood en in het verlengde daarvan slechte huisvesting, krotwoningen en moeilijkheden voor jonggehuwden om zelfstandig te wonen, zijn in het

110 x


24-02-14 12:17


midden van de jaren vijftig thema’s die Van Rooij zeer aan het hart gaan. Katholieke zuil Het zijn de jaren waarin de KVP met 28 van de 39 raadszetels de Tilburgse politiek domineert. Van Rooij prijst zich gelukkig dat hij het raadswerk heeft mogen doen. In zijn ogen was het onderdeel van het grotere geheel van de katholieke arbeidersbeweging. Politieke partij, vakbond, standsorganisatie, krant, ziekenfonds, scholingsinstituut, tbc-

vereniging, het hoorde er allemaal bij. Het waren de jaren dat alles binnen de eigen, in dit geval katholieke, zuil werd geregeld. Van Rooij heeft daar middenin gestaan. Dat hij voor zijn inzet voor de katholieke zaak en zijn maatschappelijke betrokkenheid de pauselijke onderscheiding Pro Ecclesia et Pontifice (1975) en de zilveren eremedaille in de orde van Oranje Nassau (1980) heeft ontvangen vervulde hem steeds met trots.

Demonstratie van het oude ambacht van sigarenmaker, maar dan zeventig jaar later.

x 111


24-02-14 12:17


Peter Smulders VOLT- en vakbondsman in hart en nieren

Peter Smulders (1944) wordt geboren in de Tilburgse wijk Loven in een gezin met drie kinderen. Daar gaat hij ook naar de lagere school en later naar de ambachtsschool aan de Spoorlaan. Hij volgt de opleiding metaalbewerker en krijgt een baan bij VOLT een latere Tilburgse Philipsvestiging. Hij is zeer actief als personeelsvertegenwoordiger en als kaderlid van de Industriebond FNV. Hij is sinds 1999 gehuwd met Ton op ’t Hoog.

Peter Smulders gaat op 15-jarige leeftijd werken bij het grootste industriële bedrijf dat Tilburg ooit gekend heeft: VOLT. Deze vanaf 1909 bestaande onderneming maakt oorspronkelijk metaaldraadgloeilampen en komt via een aandelenovername in 1917 in handen van Philips. Formeel behoudt het bedrijf zijn zelfstandigheid. Pas in 1979 wordt het echt een onderdeel van de Eindhovense multinational. Jongerenopleiding Smulders: ‘Wie bij VOLT ging werken doorliep eerst de eigen Vak Opleiding. Voor jongeren was dat de jongensnijverheidsopleiding (JNO). Het was een interne opleiding. Ik

moest daarvoor in Eindhoven zijn. De JNO duurde zeven tot acht maanden en legde de basis voor een verdere carrière in het bedrijf. Ik zat in Eindhoven in een kosthuis op de Grote Berg en ging in het weekeinde naar Tilburg. Elke zaterdagmorgen kon ik bij de administratie mijn 10 gulden loon ophalen.’ Na de opleiding in Eindhoven komt er een vervolg in Tilburg. Dat betekende overdag werken in de centrale werkplaats en ’s avonds theorie. Mindere tijden Als Peter Smulders bij de onderneming begint is die op haar grootst met 5000 arbeidsplaatsen verdeeld over Tilburg, Oosterhout en Turnhout. De

112 x


24-02-14 12:17


directie neemt het besluit tot bouw van een groot nieuw fabriekscomplex op het industrieterrein Kraaiven aan de Zevenheuvelenweg in TilburgNoord. Vanaf 1987 breken economisch mindere tijden aan die gepaard gaan met reorganisaties. Een groot aantal arbeidsplaatsen gaat verloren. Ook Peter Smulders, die buitengewoon actief is als vakbondskaderlid, wordt ontslagen. Hij krijgt nieuw werk bij Stillwell in Breda. Daar kan hij uiteindelijk nog ruim 12 jaar aan de slag tot hij op zestigjarige leeftijd met vervroegd pensioen gaat. St. Eloy Hij is zestien als Henk van Overveld hem lid maakt van de katholieke metaalbewerkersbond St. Eloy. Smulders: ‘Dat ging toen eigenlijk vanzelf. Henk benaderde me op het werk en wees me op het belang van het vakbondslidmaatschap. Bij ons thuis hadden we niets met de bond. Mijn vader werkte weliswaar ook bij VOLT maar was geen lid. Hij was wel op ander gebied actief. Zo is hij de oprichter van de VOLT Harmonie.’ Binnen St. Eloy komt Peter Smulders al snel in het bestuur. Dat zetelt dan in de Telefoonstraat en later in de Korte Tuinstraat. Hij maakt het fusieproces mee dat tot de Industriebond

NKV leidt. Vanaf 1970 wordt tussen de industriële bonden van de NKV gesproken over een fusie. Op 14 mei 1971 komt die fusie landelijk tot stand, maar moeten de plaatselijke afdelingen zich nog wel aaneensluiten. ‘Henk van Overveld was onze voorzitter. We gingen in overleg met de textielarbeidersbond St. Lambertus waar Jan van den Broek toe behoorde en de fabrieksarbeidersbond St. Willibrordus met onder meer Wim Weijters.’ Op 25 mei 1972 komt de fusie in Tilburg tot stand. Landelijk NKV-voorzitter Piet Brussel woont de officiële fusievergadering in De Lindeboom bij. Goede verhouding NKV-NVV Ook het NVV had een afdeling bij VOLT. Volgens Peter Smulders waren de onderlinge verhoudingen goed. Hij kan zich niet herinneren dat het latere samengaan met de Industriebond NVV, uitmondend in de Industriebond FNV, grote problemen opleverde. Op zestien oktober 1979 is de plaatselijke fusie een feit. Namens de Industriebond heeft hij zitting in het lokale FNV-bestuur dat tot in de 21e eeuw heeft bestaan. Alle FNV-bonden zijn daarin vertegenwoordigd.

x 113


24-02-14 12:17


Onderhandelen met directie Voor de Industriebond zit Peter Smulders in de bedrijfsledengroep die te maken krijgt met de staking over de prijscompensatie in 1977. VOLT is door de bonden uitgekozen als stakingsspeerpunt zodat er niet in de hele sector gestaakt hoeft te worden. Later is er nog de staking in 1983. Hij moet nog ergens een draaiboek van die staking hebben liggen. In die tijd heeft hij als kaderlid namens de bond op het hoogste niveau met de onderhandelingen bij Philips te maken. De directie noemt de uitbreiding van de vakbondsdelegatie met kaderleden van het bedrijf een ‘onjuiste ontwikkeling’. Ze verklaart te willen onderhandelen met ‘ten opzichte van de onderneming onafhankelijke bestuurders van de vakorganisaties’. De Industriebond FNV legt dit bezwaar naast zich neer en meldt de kennis en ervaring vanuit het bedrijf zelf te willen benutten. Smulders: ‘Ik zat in de ondernemingsraad en was lid van de bedrijfsledengroep van de Industriebond FNV voor Midden- en West-Brabant. Van daaruit maakte ik weer deel uit van de landelijke groep die de CAO-zaken doornam. Ik heb ook zitting gehad in de contactcommissie bij VOLT en op landelijk

niveau bij Philips. Dat was voor de bond reden om mij bij het landelijk CAO-overleg te betrekken.’ Smulders herinnert zich onderhandelingsrondes van wel 16 uur. ‘We hebben het nog wel bonter meegemaakt: 34 uur onderhandelen met tussendoor zes uur slapen.’ Vakbonden en leiding liggen regelmatig met elkaar in de knoop. ‘Conflicten waren er genoeg. Dat was niet altijd even gemakkelijk. Ik heb het vier tot vijf jaar gedaan. Daarna is die plek door iemand van Philips Winschoten overgenomen.’ Vakbondswinkel Naast zijn betrokkenheid bij de onderhandelingen zette Peter Smulders zich ook in voor de plaatselijke afdeling van de Industriebond en van de FNV. ‘Bij de Industriebond NKV waren we al begonnen met een spreekuur. Dat was in het vakbondsgebouw aan de Spoorlaan. Later is dat een FNV aangelegenheid geworden. De Industriebond FNV had lang een ‘winkel’ in het centrum op de hoek van de Piusstraat en de Clerckxstraat. Ik woonde toen boven die winkel en heb daar twintig jaar meegewerkt aan de spreekuren. Dat ging over zaken als ontslag en conflicten op het werk, maar ook

114 x


24-02-14 12:17


over allerlei problemen die mensen hadden met formulieren. Vooral ook belastingzaken kwamen aan de orde. De FNV-belastingcursus heb ik gevolgd en tot eind jaren negentig heb ik daarin ook meegedraaid. Namens de FNV heb ik nog in de plaatselijke commissie Wet Werkloosheidsvoorziening (WWV) gezeten.’ Dammen en carnaval Ondanks zijn werk en zijn betrokken-

heid bij de vakbeweging bleef er bij Peter Smulders ook nog ruimte voor andere zaken. Hij is een gedreven dammer, onder meer bij het vroegere Davo, de damvereniging van VOLT. En als rechtgeaarde Tilburger is hij ook erg carnavalsminded. ‘Vroeger bij de “Verrekesstaawers”, tegenwoordig bij de “Bierschoape”. Ik werk daar mee aan het bouwen van de carnavalswagen. Als gepensioneerd metaalbewerker ben ik daar een manusje van alles.’

Peter Smulders in zijn werkkamer zoals iedereen zich die herinnert.

x 115


24-02-14 12:17


Theo Spitters Katholiek spoor- en vakbondsman

Theo Spitters (1922) is afkomstig uit WestBrabant waar zijn ouders een sigarenwinkel hebben. Hij komt in 1946 na de nodige omzwervingen op de Werkplaats van de Spoorwegen in Tilburg terecht. Bijna veertig jaar later, najaar 1985, maakt hij gebruik van de VUT-regeling. Hij is getuige van de overgang van de katholieke vakbeweging uit de tijd van het rijke roomse leven naar de moderne algemene vervoersbond. Dat gaat niet zonder slag of stoot. Hij weet er, als (actief) vakbondslid sinds 1938, alles van.

Na de lagere school in Langeweg gaat hij van 1936 tot 1938 in Breda naar de ambachtsschool. Hij is een jaar lang algemeen bankwerker in Rotterdam bij de aanleg van de Maastunnel en werkt daarna zes jaar in Machinefabriek Brabant in Zevenbergen. In 1945 gaat hij vrijwillig in Militaire Dienst en wordt ingedeeld bij de AAT (aan- en afvoertroepen) in het Franse Arras. Spitters: ‘Verder heb ik ook nog een jaar bij een smid in Langeweg gewerkt. Na de ambachtsschool heb ik trouwens nog drie jaar avondschool gedaan. Daar heb ik technisch tekenen geleerd. Ik was in die jaren lid van de metaalarbeidersbond St. Eloy.’

Naar de werkplaats ‘Ik had in 1944 al eens bij de werkplaats van de spoorwegen in Tilburg gesolliciteerd. Daar gingen wel meer jongens uit West-Brabant naar toe. Na een tip van een kennis dat ze mensen zochten, heb ik het enkele jaren later nog eens geprobeerd.’ Hij weet het na 65 jaar nog precies, hij was 24 jaar: ‘Op 17 juni 1946 om 2 uur ’s middags ben ik bij de werkplaats als draaier aangenomen.’ ‘Als je naar Tilburg ging kreeg je van het kantoor een aantal adressen waar je als kostganger terecht kon. Dat leverde aanvankelijk niets op. Ik ben toen in de kost gegaan bij een tante. Het spoor kreeg in die tijd van

116 x


24-02-14 12:17


woningnood ook al woningen van de gemeente, maar daarvoor moest je getrouwd zijn. Ik moest daarmee wachten tot 1954. We zijn toen in de Nassaustraat in de Hasselt gaan wonen. Mijn vrouw (in 2011 overleden) kwam ook uit West-Brabant.’ ‘Ik was zelfstandig draaier. Je moest bij het spoor alles onder de knie hebben: frezen, kotteren, boren, schaven. We maakten toen nieuwe onderdelen voor de stoomlocs. Er werden ook wisseldelen hersteld. Sommige onderdelen moesten direct hersteld worden, zoals schuiven van de vuurkast van de stoomlocs. We maakten ook deksels voor de stoomketels op maat. Ze wogen 60 kilo. Het ging in die jaren nog op premie. Je had gereedschap zelf in beheer. Dat ging om het kleinere gereedschap. Zeker met dat werken op premie was het van belang goed gereedschap te hebben en er goed voor te zorgen.’ Vakbondswerk Theo Spitters heeft zich altijd actief ingezet voor het vakbondswerk. ‘Ik was lid van St. Raphaël, de katholieke spoorwegvakbond en dan de afdeling van de werkplaats. Dat was St. Raphaël I. Je had ook een afdeling voor de mensen die ‘op de lijn’

of aan het station werkten. Dat was afdeling II. Daar waren naast het stationspersoneel ook de mensen van het goederenstation lid van. We hadden daar niet zo veel mee te maken. Wel met de mensen van de andere bonden. Zelf zat ik in het plaatselijk bestuur. Daar heb ik me ook veel met ledenwerving bezig gehouden.’ ‘Op de werkplaats werkten nogal wat mensen die afkomstig waren van andere werkplaatsen: Utrecht, Haarlem en Zwolle. Dat kwam omdat er werk of soms hele afdelingen naar Tilburg werden overgeplaatst. Onder die mensen zaten veel NVV-leden. Het CNV was er ook wel, maar dat stelde in die jaren heel weinig voor. Tussen St. Raphaël en de Nederlandse Vereniging van Spoor- en Tramwegpersoneel (NV) was het soms water en vuur. Bij promoties zat je in elkaars vaarwater. Met Jetze Elsinga heb ik dat wel een paar keer meegemaakt.’ Vervoersbond NKV Het was lastig om in korte tijd van St. Raphaël tot de Vervoersbond FNV te komen. ‘Ik heb nog de sociale school gedaan aan de hand van de boekjes van Versluis. Daar speelde de katholieke sociale leer een grote

x 117


24-02-14 12:17


Foto van personeel van de wieldraaierij van de Werkplaats van de Spoorwegen in 1984. Theo Spitters rechts achter met stofjas.

rol in. Ik heb de cursussen gevolgd in het KAB-gebouw aan de Tuinstraat. Naast de vakvereniging bestond toen ook de standsorganisatie nog.’ Theo Spitters heeft als vakbondslid ingrijpende veranderingen meegemaakt. Zo speelt in zijn tijd het Bisschoppelijk Mandement. Dat verbiedt in 1954 deelname van katholieken aan ‘neutrale’ organisaties. Ook worden de standsorganisaties opgeheven en komt er een fusie tussen katholieke bonden die leidt tot de oprichting van de Vervoersbond NKV. Spitters: ‘De verandering van KAB naar NKV (1964) betekende al

een flinke wijziging. Er was nu geen aalmoezenier meer, maar een geestelijk adviseur. Voor ons was dat een kapelaan van het Heike die maar zelden op een vergadering verscheen. Ondertussen waren ook de verschillende transportbonden in elkaar geschoven en was de Vervoersbond NKV ontstaan. Alles wat met de vervoerssector te maken heeft komt in één bond terecht: wegvervoer, spoor, haven, bus. Met onderling soms heel uiteenlopende specifieke belangen. Het bestuur van St. Raphaël bestond uit Jan Ooms, Dre Koolen, Leo Daamen en Piet van Gils.’

118 x


24-02-14 12:17


Samenwerken met anti-paaps NVV De federatie ontstaat in 1974, maar het duurt nog tot 1982 voordat de samenwerking in de regio beklonken is. ‘Het was zeker niet eenvoudig voor ons. Het NVV was behoorlijk anti-paaps. Ze werkten in onze ogen ongemotiveerd en niet vanuit geestelijke principes. Bovendien zetten ze zich altijd tegen ons af.’ De fusie gaat door en leidt er toe dat de Vervoersbond FNV een centrale positie inneemt bij de verkiezingen voor de ondernemingsraad op de werkplaats. Overlegorgaan en scholing ‘Ik heb 13 jaar in het onderdeeloverlegorgaan (OO) gezeten. Je kreeg daar te maken met zaken als premiestelsel, taakwaardering, maar ook met overplaatsingen. Eerst was het heel afstandelijk en betrof het vooral mededelingen van de chef van de werkplaats. Dat was in die jaren nog een functie met aanzien: hij was de baas van de werkplaats. Maar gaandeweg was het minder eenrichtingsverkeer en was alles bespreekbaar. Voor scholing gingen we naar het A.C. de Bruijn Instituut in Doorn. Dat gold als werktijd. Wat vorming betreft heb ik ook de Gemertse studiedagen meegemaakt, waar

allerlei kaderleden en bestuurders elkaar enkele dagen ontmoetten.’ Chef wielendraaierij Theo Spitters heeft van 1980 tot najaar 1985 als groepschef van de wielendraaierij gewerkt. ‘De toenmalige chef werkplaats ing. Kaletzky had een nieuwe afdelingsbaas nodig. Hij dacht voor tijdelijk. Een soort ‘overgangschef’ want de wielendraaierij zou naar Haarlem verhuizen. Dat bleek niet het geval, het Tilburgse werk bleek te specifiek en de wielendraaierij bleef in Tilburg. We kregen toen nieuwe machines: een draaibank en een pers. We werkten daar in een heel hecht team.’ Het is Spitters zijn laatste functie bij het ‘het spoor’. In 1985 vertrekt hij met VUT. Toch blijft hij nog actief in relatie tot zijn werk. Zo staat hij mede aan de basis van de zogeheten VOP, de Vereniging van Oud-Personeelsleden, die in april 1986 wordt opgericht. Hij is maar liefst 19 jaar voorzitter. Verder speelt hij een rol in de biljartafdeling van de VOP-groep en geeft hij een kwart eeuw lang rondleidingen op de werkplaats. Belastingservice Voor de plaatselijke NKV werkt hij mee aan het opzetten van de belas-

x 119


24-02-14 12:17


tingservice. ‘Eigenlijk deden we dat al in de KAB-tijd. In 1972 zijn we er meer gestructureerd mee begonnen. Ik zie nog mensen die met een plastic zak met al hun spullen binnenkwamen en die zak op tafel omkeerden. Later ben ik die steun nog blijven doen voor spoormensen. En zelfs nu nog vul ik belastingpapieren in voor enkele weduwen van oud-spoormannen. Om die reden houdt Theo Spitters, ondanks zijn leeftijd van ruim 90 jaar, de ontwikke-

lingen op fiscaal gebied nog steeds goed bij. In november 2013 wordt Theo gehuldigd wegens 75-jarig lidmaatschap van de vakbeweging.

120 x


24-02-14 12:17


Ari van Valen Bestuurlijke duizendpoot Ari van Valen is op 25 juli 1945 geboren in Eindhoven en in 1958 naar Tilburg verhuisd omdat zijn vader daar een baan kreeg als bezoldigd verbondsbestuurder. Ari van Valen zelf is op velerlei terreinen bestuurlijk actief geweest bij de plaatselijke vakbeweging NKV (later FNV) en politiek bij het CDA. Via de vakbeweging en de politiek heeft hij in het Tilburgse sociaaleconomische en maatschappelijk leven en bij diverse culturele initiatieven tal van bestuursfuncties vervuld (en vervult die ten dele nog). Hij is gehuwd met Lia. Ze hebben twee zonen.

Ari van Valen komt uit een gezin van acht kinderen waarvan de vader, Jan van Valen, in de textiel werkzaam was en in de crisisjaren, na een periode van werkloosheid, overstapte naar Philips. Eind 1958 verhuisde het gezin naar Tilburg, waar Ari de Norbertus Mulo aan de Hendrik van Tulderstraat bezocht. Werk Na de Mulo ging Ari van Valen aan het werk bij de Landmeetkundige Dienst van het kadaster om via militaire dienst bij makelaarskantoor

Stok terecht te komen. Daar werd hij op 1 november 1964 lid van de BVA, de bond voor beambten bij Banken, Verzekeringen en Administratieve kantoren. Een van de redenen was dat hij bij Stok ontdekte dat overwerk als normaal werd beschouwd, maar het uitbetalen van de overgewerkte uren achterwege bleef. Op 1 april 1966 ging hij werken bij het Centraal Ziekenfonds aan de Stationsstraat. Eerst bij de verzekerdenadministratie en na enkele jaren ging hij zich bezighouden met de toen opkomende computer. ‘Enorme apparaten waar

x 121


24-02-14 12:17


veel gegevens in konden worden verwerkt, maar onvergelijkbaar met het latere computergebruik. Het was voor mij al snel te technisch en te weinig mensenwerk. Ik ben toen bij de BVA te rade gegaan omdat ik bij het GAK wilde werken. Er werd me geadviseerd de cursus Sociale Verzekeringen te gaan doen. Tijdens de cursus ontdekte ik dat tal van medecursisten al bij dat GAK werkten. Ik heb toen op advies van de docent spontaan gesolliciteerd en werd aangenomen. De vraag over kinderen op het sollicitatieformulier had ik bewust open gelaten. Toen ik het gesprek had op 4 februari 1975 was dezelfde ochtend mijn eerste zoon geboren.’ Ari van Valen is tot aan zijn pensioen bij het GAK en de opvolger UWV in diverse binnen- en buitendienstfuncties in dienst gebleven. NKV en CDA Al vrij snel na zijn lidmaatschap van de BVA kwam Ari van Valen in het plaatselijke bestuur terecht. Hij volgde toen ook de Gewestelijke Sociale School van het NKV. Die driejarige opleiding voltooide hij in 1969. Niet lang daarna kwam hij in het bestuur van de Plaatselijke Centrale van het NKV. Daarin zaten alle bonden met een vertegenwoordiger.

Van 1970 tot 1982 was hij secretaris. Als opvolger van plaatselijk NKVvoorzitter Jan Hovens kwam Ari van Valen in 1973 in het bestuur van de Stadsschouwburg. In die jaren komt hij mede daardoor ook op de lijst van het CDA voor de plaatselijke verkiezingen. ’Ik was de NKV-representant in het CDA. Nee, niet meer via groslijstverkiezingen, dat was toen achter de rug, maar het CDA had als opvolgster van de KVP wel vertegenwoordigers uit alle geledingen in haar midden: middenstand, werkgevers, boeren en arbeiders. Ik heb bijna 20 jaar in de gemeenteraad gezeten.’ ‘Toen ik bij het GAK ging werken was mijn salaris daar aanzienlijk lager dan bij het CZ. Dat kon omdat ik inmiddels een vergoeding voor het raadswerk ontving. Doordat er veel overwerk was en ik snel promotie maakte verbeterde dat wel.’ BVA en Dienstenbond Van Valen was lid van de BVA toen daar de discussie losbrandde over het uittreden uit het NKV. ‘Dat had toen te maken met de ‘flirt’ van NKV met het NVV. Op de bijeenkomsten en congressen bleek dat de meningen daarover verschilden. De meerderheid wilde zelfstandig verder. Ik werkte toen bij het CZ en

122 x


24-02-14 12:17


daar liep ook de discussie: lid van de zelfstandige BVA of opgaan in de grotere Dienstenbond van de NKV. Van het CZ koos, mede door mijn ledenwerfactie, een groot deel voor de Dienstenbond. Uiteindelijk is de BVA samen gegaan met de Unie BLHP in wat nu de Unie is. De Dienstenbond had enerzijds leden onder winkelpersoneel, groothandel, huishoudelijke diensten en anderzijds het administratieve personeel van banken, verzekeringskantoren en administratiekantoren. Voor de Dienstenbond ben ik als plaatselijk afgevaardigde ook landelijk naar congressen geweest.’

Jan van Valen

Ari van Valen is lang lid geweest van BVA en daarna Dienstenbond NKV en FNV, maar dat deel van zijn vakbondscarrière eindigt bij de AbvaKabo waar de werknemers van het GAK/UWV in 2002 bij terechtkwamen. Meer dan bij de vakbond lag het actieve optreden van Ari van Valen bij de plaatselijke vakbeweging NKV en later FNV. In de jaren zeventig lopen in Tilburg ook initiatieven van de bonden om meer voor hun leden te gaan doen. ‘Zo heb ik een actie mee opgezet de z.g. voordeelactie waarbij vakbonds-

leden bij allerlei winkels tot 10 % korting konden krijgen met een

x 123


24-02-14 12:17


ledenpasje. Ik heb er veel winkels zelf voor bezocht. We hadden toen een overlegorgaan van NVV, CNV en NKV.‘ Stichting Vakbondsgebouw Het wordt op een bepaald moment duidelijk dat de fusie tussen NVV en NKV in aantocht is. ‘Dat speelde eerst landelijk en daarna plaatselijk. Het CNV haakte af. ‘In 1981 hebben wij als NKV de Stichting Vakbondsgebouw opgericht om daarin de opbrengsten van de panden die we in ons bezit hadden onder te brengen. Vanuit het FNV-hoofdkantoor vond men in die jaren dat de plaatselijke revenuen naar Amsterdam moesten. Men zou de huur van vergaderruimte dan voor ons betalen. De verschillende gebouwen van de Plaatselijke Centrale zijn echter vanuit Tilburg betaald en door de Tilburgse vakbondsleden bijeengebracht. Wij wilden die gelden in Tilburg houden. Dat bracht ons op deze constructie. ‘ Bestuurder op velerlei terreinen Ari van Valen was bestuurslid van tal van uiteenlopende besturen, van woningcorporatie en stadsschouwburg tot parochiehuis en carnavalsvereniging. Op sociaaleconomisch gebied was hij als vertegenwoordiger

van de georganiseerde werknemers o.a. vicevoorzitter van de Kamer van Koophandel en bestuurslid van Waterschap de Dommel. Namens de gemeenteraad was hij onder meer lid van de Raad van Commissarissen van het waterleidingbedrijf TWM en Industrievesting Tilburg. Bij zijn afscheid als lid van de Gemeenteraad kreeg hij in 1994 de Koninklijke Onderscheiding: Ridder in de Orde van Oranje Nassau en bij het vertrek uit het bestuur van de Kamer van Koophandel ontving hij de Zilveren Legpenning van de Kamer. Honderd jaar vakbeweging Organisatorisch zette hij zich op het terrein van de vakbeweging verder in voor de viering van 85 jaar NKV in 1981 en 100 jaar vakbeweging in Tilburg in 1996. Voor het eeuwfeest van de Tilburgse vakbeweging wist hij brede steun in de samenleving te krijgen waardoor een fraai boek en een tentoonstelling konden worden gerealiseerd. Tot op heden is hij voorzitter van de Stichting die de gelden van het Vakbondsgebouw beheert en actief voor de Belastingservice FNV. Ook op gebied van cultuur, monumenten en sport is hij nog nauw betrokken bij diverse besturen en organisaties.

124 x


24-02-14 12:17


Mária van Veen Eigen gevoel en inzicht als maatstaf

Geboren in Apeldoorn verhuist ze op haar tweede naar de Antillen om pas na haar middelbare school in Nederland terug te keren. En dan gaat meteen het gas er op. KWJ, Industriebond NKV, gemeente Tilburg, COR HBG (Hollandse Beton Groep), Vrouwenbond FNV, Voedingsbond FNV. Later volgen de Woonbond en uiteindelijk de Stichting Vluchtelingen Werk Amstel tot Zaan. Een zeer oorspronkelijke verschijning met een onwaarschijnlijke dosis energie en uitstraling. Ze heeft veel aan de vakbeweging te danken, ze heeft de vakbeweging veel gegeven.

‘Mijn vader was een vakbondsman pur sang,’ zegt ze in haar Amsterdamse appartement. ‘Hij heeft de politiebond op Aruba opgericht’. Toen hij met zijn gezin eind 1969 terugkwam en werk kreeg in Geertruidenberg begon hij vrijwel onmiddellijk met de oprichting van een bedrijfsledengroep en een ondernemingsraad. ‘Later waren we op een gegeven moment allebei heel actief voor de Industriebond FNV. Hij las zijn stukken altijd heel goed en bezocht het A.C. de Bruin Instituut. Wij hebben thuis het sociale rechtvaardigheidsgevoel en het niet

materialistisch zijn met de paplepel ingegoten gekregen.’ Ze is er nog steeds heel tevreden over. Zelf bezoekt ze de sociale academie. Dat wordt Breda, maar de stage loopt ze in 1970 bij de KWJ in Tilburg, de stad toen van de Karl Marx Universiteit. Die democratiseringsgolf spoelt ook over haar heen. Ze richt met haar zus en zwager Dolle Mina Breda op. Dat brengt haar in aanraking met allerlei andere organisaties. Voordat ze het weet wordt ze uitgenodigd om in het Vormingscentrum te Wernhout op te treden voor werkende meisjes in de confectie-industrie. Daar gaat

x 125


24-02-14 12:17


ze heen met de rolverdeling man/ vrouw en komt terug met vooral veel inzicht over hoe het in de praktijk op het werk toe gaat. Met veertienjarigen die via de achterdeur geloosd worden als de arbeidsinspectie op bezoek komt, met toiletten die leidinggevenden de kans geven te controleren wat er zoal gebeurt (roken!). Kop houden! Op de academie zelf voelt ze zich tamelijk eenzaam. Ze maakt zich op en kleedt zich niet shabby. Dat valt in de tijd van de lange haren en spijkerjackjes wel op. Bovendien – en dat was en is haar ten voeten uit – is ze niet van de ideologisch theoretische onderbouwing maar van haar eigen gevoel en inzicht. ‘Ik kon me daar niet goed tegen verweren en zei dan maar Kop houden! als ze me aanvielen. Gelukkig zag een docent dat en deed er wat aan.’ Na de academie kan Mária in 1972 gelijk aan de slag bij de KWJ (Katholieke Werkende Jongeren). Ze wordt vrijgestelde. Ze zit vaak vergaderingen voor en heeft daar ook plezier in. ‘Goed zo, Marie. Dat heb je mooi gezegd. Applaus. Dat zijn we volkomen met je eens. Dat

pikken we zeker niet!’, een klein citaat uit WJ (Werkende Jeugd) van de KWJ uit 1977. Dat ‘Marie’ was er gewoon ingeslopen. Vernoemd naar een tante die Mária – ‘aria met een M er voor’, zegt ze zelf – lag dat in het spraakgebruik even te lastig. In 1978 treedt ze in dienst van de gemeente Tilburg bij het directiesecretariaat Dienst P & O en krijgt zodoende met allerlei commissies en overlegsituaties (directeuren, personeelsfunctionarissen, vakbonden) te maken. Daarna volgt haar overstap naar het secretariaat van de centrale ondernemingsraad van de Hollandse Beton Groep (HBG). Dat leidt uiteindelijk weer tot haar verhuizing naar Rijswijk waar dat secretariaat is gevestigd. Onderzoek democratisch gehalte Inmiddels is ze meer dan actief in de Industriebond NKV. ‘De mannen moesten toen nog wennen aan de aanwezigheid van een vrouw. Aan het eind van het jaar kregen de partners van de afdelingsbestuurders dan een cadeautje en ik ook. “Waarom krijg ík een cadeautje?,” ze begrepen me niet. Niet kwaad bedoeld maar dat mijn partner dus een cadeautje zou moeten krijgen vatten ze gewoon niet.’ Ze wordt er nog vrolijk van. Zoals ze ook met veel

126 x


24-02-14 12:17


plezier terugdenkt aan het congres van de Industriebond NKV over de fusie met de Industriebond NVV. Ze dringt namens haar afdeling via een motie aan op een onderzoek naar het democratische gehalte van de nieuwe combinatie. ‘We hadden geen zin in een politburo van Arie Groenevelt. De motie werd aangenomen, wat we als een grote overwinning hebben ervaren. Ik zie nog de lachende gezichten van Wim Kok en Wim Spit op de eerste rij.’ Zesentwintig jaar In 1985 wordt ze voorzitter van Vrouwenbond FNV en tevens lid van de Federatieraad FNV. In de acht volgende jaren werkt ze met een groot en divers aantal vrouwenorganisaties samen. In 1993 volgt de overstap naar de Voedingsbond FNV. Voordat ze daar aan de slag kan moet ze echt alle sollicitatiehorden nemen. Ondanks haar toch ruime vakbondservaring en achtergrond. Ze herinnert zich nog heel goed het gesprek met het landelijk vakgroepsbestuur met circa 25 leden waaronder twee vrouwen. ‘ Ik heb ze toen één voor uitgenodigd hun persoonlijke vraag wat ze van me wilde weten, aan mij te stellen. Zo kwam iedereen tot zijn recht. Sommigen waren bang dat ik

voor hen te feministisch zou zijn. “Zie ik er uit als een mannenhaatster?”, vroeg ik toen.’ Bij de bond krijgt ze de tuinbouw CAO, dus een zwaar pakket. Ze draagt er toe bij dat de bond het Landbouwschap vaarwel zegt. De bond had daar volgens haar niks meer te zoeken. Als de sfeer en richting in het bestuur van de Voedingsbond haar niet meer aanstaan maakt ze de overstap naar de Woonbond. Zesentwintig jaar vakbeweging zit er voor haar op. De vakbeweging was voor haar een ontzettend goede leerschool, legt ze uit, ‘maar als het er echt op aan komt dan moet je de agenda’s het raam uit gooien.’ Voor haar is de overstap naar de Woonbond, waar ze directeur wordt, ook een verademing. ‘Veel vakbondsbestuurders zijn eendimensionale figuren geworden. Ze zijn altijd aan het onderhandelen en blijven dat ook. Tot in alle gesprekken.’ Bij de Woonbond treft ze een andere cultuur aan. ‘Ik vond de mensen veel aardiger, maar soms te weinig actiegericht.’ Nooit versagen Zelf is Mária van Veen nog steeds van het nooit verslappen of versagen. Als je niet kan staken omdat er onvoldoende draagvlak voor is dan verzin

x 127


24-02-14 12:17


je iets anders. Die houding heeft ze ook bij de Woonbond aangehouden, waar ze op kwam voor de rechten van de huurders. Die houding heeft ze nog steeds, ook nu ze directeur is van de Stichting VluchtelingenWerk Amstel tot Zaan. Aan de muur thuis het afscheidscadeau dat ze kreeg bij haar vertrek uit het presidium van de Europese Agrarische Vakbeweging.

Het is een kopie van het beroemde schilderij Il quarto stato. Het schilderij van Giuseppe Pellizza da Volpedo uit 1901 is door Bertolucci in 1976 gebruikt in de openingsscène van zijn film Novecento. Dramatisch en dus passend. Huug Klooster

Schilderij ‘Il quarto stato’ van Giuseppe Pellizza da Volpedo (1901).

128 x


24-02-14 12:17


Geert Verhaar Jarenlang het gezicht van het CNV

Geert Verhaar (Breda, 1943) is de laatste decennia van de vorige eeuw tot begin deze eeuw het bekendste gezicht van het CNV in Tilburg. Zijn maatschappelijke actieve leven speelt zich vooral af in ’s-Hertogenbosch en Tilburg. Vanaf 1985 is hij actief binnen het CNV. Vooral in het Tilburgse heeft hij namens het CNV tal van functies vervuld. Hij is gehuwd met Netty Versteden. Het echtpaar woont sinds 2003 in Cadzand, in Zeeuws Vlaanderen. Ze hebben twee kinderen en vier kleinkinderen.

Omdat Geert Verhaar’s vader bij de luchtmacht werkt verhuist het gezin van Breda naar Rijen. Daar groeit Geert ook op. Na de lagere school en twee jaar HBS krijgt hij een baan bij de belastingdienst in Breda. Tijdens zijn militaire dienstplicht wordt hij opgeleid tot hulpverkeersleider bij de Koninklijke Luchtmacht. Zo blijft de wereld op dat moment overzichtelijk. Hij krijgt daarna werk in Tilburg op een accountantskantoor en is korte tijd verzekeringsagent. Nadat hij zijn diploma’s voor beveiligingsbeambte heeft gehaald kan hij aan de slag bij Heineken in Den Bosch. Dat is in 1977. Vanuit zijn functie geeft hij er tien jaar lang EHBO-cursussen waar-

onder reanimatie. Als bijkomende activiteit geeft hij leiding aan de EHBO-wedstrijdploeg van Heineken. Verhaar zijn hele leven wordt gekenmerkt door een breed scala aan vrijwilligerswerk. Zo is hij in de jaren zestig al jeugdleider bij de wandelsportvereniging. Later bij het voetbal is hij scheidsrechter en coach. Hij zet zich in voor het Rode Kruis. Dat leidt dan weer in 1971 tot directe betrokkenheid bij het initiatief Gehandicapten naar de kermis. Een actie die landelijk de aandacht trekt. Tilburgse sportraad Buiten zijn werk liggen organisatorische taken op hem te wachten, zeker

x 129


24-02-14 12:17


nadat hij na zijn huwelijk in Tilburg gaat wonen. Verhaar: ‘Ik ben bijna een kwart eeuw actief geweest in de Tilburgse Sportraad. Eerst, sinds 1975, voor de zaalsporten, later als vicevoorzitter tevens penningmeester en sinds 1981 als secretaris. Daarmee ben ik in 1999 gestopt. Ik heb er heel goede herinneringen aan. Ik denk dan bijvoorbeeld ook aan de mensen met wie ik te maken had zoals (onderwijzer) Ad van Dongen, Gerrit Willemse, Frans Timmerman en later Theo Clijsen. Allemaal mensen die hart hadden voor de sport.’ Vakbondswerk bij Heineken Zijn werk bij Heineken (beveiliging) brengt hem voor het eerst in aanraking met het vakbondswerk. En met de personeelsvertegenwoordiging. ‘Bij Heineken was de ondernemingsraad vooral een FNV-aangelegenheid. Ik was geen FNV-er. Mij werd gevraagd of ik niet voor het CNV zitting wilde nemen in de raad. Ik was nog niet eens georganiseerd. Zo ben ik lid van een vakbond geworden. De denkbeelden van de FNV vond ik veel te radicaal. Ik heb altijd prima met FNV-vertegenwoordigers en leden kunnen werken maar de gematigder opstelling van het CNV en dus de nuancering in standpunten sprak mij

meer aan.’ ‘Heineken was een onderneming waar het belang van maatschappelijke zaken wel werd doorzien. Ook vakbondswerk en ondernemingsraad werden in dat maatschappelijk spel herkend en onderkend. Daar was ruimte voor. Ik vond het een goede werkgever.’ Verhaar werkt tot 1987 als beveiligingsbeambte bij Heineken en komt dan in een invaliditeitsregeling terecht. Vanaf dat moment wordt hij bovenmatig actief in de Tilburgse en regionale CNV-afdeling. Wel CNV, geen gebed Hij wordt uitgenodigd voorzitter te worden van de regioafdeling Midden-Brabant voor de Industrie- en Voedingsbond CNV (IVB). Verhaar: ‘Daar zat ook het protestantse Sprang-Capelle bij. Daar was het de gewoonte vergaderingen te beginnen met een citaat uit de Bijbel of met gebed. Voor mij zijn geloof en politiek gescheiden zaken, dus heb ik gezegd dat ik dat niet wilde doen. Het klinkt misschien vreemd, maar ik heb eigenlijk nooit gekeken naar religieuze achtergronden. Wat dat betreft week ik natuurlijk af van het traditionele CNV-lid in Tilburg. Ik kende de mensen uit de vroegere periode, het eigen CNV-verleden

130 x


24-02-14 12:17


Geert Verhaar en Cor Coster (midden) wisselen sceptische blikken uit. Een jonge nog rokende Johan Cruijff heeft zijn gedachten even elders. Cruijff en Coster zijn voor een actie rond Willem II op bezoek in Tilburg. Geert Verhaar is bestuurslid van de Tilburgse Sportraad.

dus, ook niet. Veel CNV-ers die ik ken komen niet uit de protestantschristelijke sfeer maar uit vroegere NKV-kringen.’ CNV gezicht Tussen 1985 en 2003 is Geert Verhaar bijzonder actief voor het CNV. Hij heeft een lange en gevarieerde staat van dienst. Daartoe behoren het voorzitterschap van de regio Midden-Brabant, het lidmaatschap van de Bondsraad en van de vertrouwenscommissie. Verder is

hij secretaris van de afdeling Tilburg CNV (1991–1996), voorzitter van het CNV-anders actieven in NoordBrabant (1991–1996), secretaris van de werkgroep ontwikkelingssamenwerking CNV (1990–1996) en regiosecretaris CNV (1997–2000). Daarnaast zit hij nog van 1997 tot 2003 namens het CNV in het bestuur van de Kamer van Koophandel. Dat laatste brengt weer het lidmaatschap van diverse commissies en werkgroepen met zich mee. Al die functies en activiteiten maken

x 131


24-02-14 12:17


hem voor FNV-ers, Unie-leden en Kamer van Koophandel-vertegenwoordigers in deze periode, hét gezicht van het CNV in Tilburg. Naar Cadzand Geert Verhaar komt niet zomaar en onverwacht in 2003 in Cadzand, zijn huidige woonplaats, terecht. ‘Mijn hobby’s waren fietsen en fotograferen. In de vakantie kwamen we altijd al in Zeeuws-Vlaanderen en hadden we het er wel over om hier te gaan wonen. Nee, we komen absoluut niet uit deze streek. Mijn vrouw is een echte Tilburgse en ik ben daar in de loop van de jaren aardig geworteld. Plotseling deed zich een kans voor dit alleenstaande huisje te kopen. Dat hebben we toen gedaan. We volgen de zaken in Tilburg nog steeds nauwgezet. Via twitter heb ik contact met verschillende wethouders en raadsleden. En via internet blijf je ook aardig op de

hoogte. Verder komen we nog regelmatig in Tilburg omdat ik nog steeds voorzitter ben van de Cliëntenraad van Amarant en omdat onze kinderen daar wonen. Die twee uurtjes rijden nemen we op de koop toe.’ Onderscheiden Geert Verhaar heeft voor zijn brede maatschappelijke activiteiten, waar ook nog het voorzitterschap van de Tilburgse Muziekfederatie en een actieve rol als bestuurder van de Avondvierdaagse bij horen, diverse onderscheidingen gekregen. Zo is daar de gouden speld van de gemeente Tilburg en in 2000 een Koninklijke Onderscheiding. Ook viel hem de zilveren speld van de Tilburgse Sportraad en de zilveren speld van de Stichting Avondvierdaagse ten deel. En landelijk het erelidmaatschap van de wandelbond KNBLO.

132 x


24-02-14 12:17


Henk Weijters Welkom administratief talent

Henk Weijters (1944) wordt in Tilburg geboren in de wijk Theresia als vierde kind in een gezin van zes kinderen. Zijn moeder is een ‘Donders’, een groot en bekend geslacht in Tilburg. Zijn opa had als smid al iets met de oprichting van een vakorganisatie. Ook een oom heeft zich voor de vakbeweging ingezet. Zo vreemd is het dus niet dat hij zich aangesproken voelt door de vakbeweging, al is hij dan als het zover is wat ouder. Henk Weijters is ongehuwd.

Vader Weijters (1909-1991) is hovenier met een eigen tuin. Hij wordt door de Duitsers afgevoerd naar Zeeland in het kader van de Arbeitseinsatz. Zijn tuinderij is toen door de Duitsers gebruikt voor militaire doeleinden. Na de oorlog was heropbouw van de tuinderij onmogelijk. ‘Mijn vader zei dus altijd: mijn werk en mijn tuinderij zijn door de Duitsers afgenomen,’ aldus Henk Weijters. ‘Hij gaat dan bij textielfabriek Spandon werken. Moeder zorgt voor het gezin en werkt ook (thuis) voor de Schiedamsche Lederwarenfabriek op Korvel. Ze bekleedt koffers voor elektrische apparaten.’ Henk gaat naar

de lagere school Pius X, later bekend als de Havervelden. Daarna volgt de Norbertus Mulo aan de Hendrik van Tulderstraat en de St. Denis school voor economisch en administratief onderwijs. Vervolgens haalt hij het praktijkdiploma boekhouden en zijn MBA. Later volgen zelfs nog het SPD-diploma, Nederlands Engelse handelscorrespondentie en het avondgymnasium, waarvan hij wel de opleiding afmaakt, maar het examen laat gaan. Breed inzetbaar Zijn administratieve diploma’s brengen hem in diverse sectoren. Zo krijgt hij vanaf de jaren zestig een

x 133


24-02-14 12:17


baan bij textielfabriek Mommers & Co aan de Kraaivenstraat. Hij houdt zich daar bezig met de fabrieksadministratie en de voorbereiding van de loonadministratie. Hij besluit aan de Hogere Textielschool aan de Noordhoekring een studie textiellaborant te volgen. Hij gaat inderdaad aan de slag als textiellaborant maar komt uiteindelijk toch (weer) op de salarisadministratie terecht. Hij stapt over naar Janssen Pharmaceutica in de Noordstraat en blijft daar vijf jaar. Zijn volgende betrekking is bij A&O levensmiddelen aan de Kraaivenstraat. Daar komt hij Albert Gallé tegen. Weijters: ‘Dat was een echte vakbondsman. Hij maakte me lid van NVV Mercurius.’ Dat is het begin van zijn buitengewoon actieve rol binnen de Tilburgse vakbeweging op bestuurlijk en administratief gebied. In het bestuur Als lid van Mercurius bezoekt hij een jaarvergadering en verklaart zich bereid zitting te nemen in de kascontrolecommissie. ´Vervolgens was men er snel bij om mij te vragen voor het penningmeesterschap, eerst bij de afdeling van Mercurius, later ook bij het afdelingsbestuur van de NVV. Ik was thuis in de materie en het aantal actieve leden bij het NVV was

beperkt. Ze weten je dan al gauw te vinden´. En zo trad Henk Weijters in de voetsporen van zijn grootvader en oom die een actieve rol binnen de vakbeweging vervulden. Fusie NVV/NKV Na zijn werk bij A&O volgt een baan bij de Stichting Beheer Wijkcentra, de organisatie voor het buurthuis- en

134 x


24-02-14 12:17


welzijnswerk in Tilburg, later uitgegroeid tot de Twern, organisatie voor maatschappelijke diensten. Mercurius heeft hij dan ingeruild voor de ambtenarenbond ABVA. De fusies tussen de diverse bonden, waarover landelijk wordt beslist, verlopen in Tilburg niet altijd even gemakkelijk. Bij de koepelorganisaties gaat het wat makkelijker. NVV, met als voorzitter Ad van Riel, en NKV, met Hein Meijs, overleggen op het St. Annaplein. Henk Weijters is er zijdelings bij betrokken. Henk zit daarna namens de AbvaKabo in het lokale FNVbestuur. Binnen dat bestuur vervult hij met Hein Meijs als voorzitter, de rol van penningmeester en enige tijd die van secretaris. Hij denkt met plezier terug aan de oprichting van het Buro Kleinschalig Werk (BKW), een door de gemeente in het leven geroepen organisatie. Vanuit de FNV is hij er bij betrokken. Aan de orde komen vooral de opzet en financiering van nieuwe startinitiatieven. Het BKW transformeert later tot BKW Startersadvies. Stichting Vakbondsgebouw Hoewel Henk Weijters niet uit de NKV-gelederen komt speelt hij toch een rol in de Stichting Vakbondsgebouw (VBG) waarin de ‘erfenis’ van

de Tilburgse katholieke arbeidersbeweging is ondergebracht. ‘Feitelijk kwam ik daarin omdat de FNV het recht tot voordracht had. In eerste instantie zagen ze mij als een soort extern accountant. Later werd ik penningmeester.’ De stichting die lang een gebouw aan de Spoorlaan heeft beheerd, ondersteunt maatschappelijke en culturele doelen in Tilburg. Recent heeft de stichting het gebouw verkocht. In het gebouw is lange tijd de Vakbondsschool maar ook de belastingservice van de FNV gehuisvest. ‘Ik was daar al in de NVV-tijd bij betrokken. We deden dat toen vanuit de zaal Levensbouw aan de Melis Stokestraat. Met het NKV dat veel meer leden had zijn we die ondersteuning later verder gaan ontwikkelen. Met het gebouw aan de Spoorlaan bij het busstation als centrum.’ De Dondersconnectie Naast zijn werk en activiteiten voor de vakbeweging heeft Henk ook zitting in het bestuur van Stichting Familiearchief Donders. Twee nationale bekendheden, geboren en getogen in Tilburg, dragen deze naam waar Henk van moederszijde mee verwant is. De oogarts Frans Donders (1818–1899), die in Utrecht

x 135


24-02-14 12:17


met zijn oogkliniek wereldfaam heeft verworven en de missionaris Petrus (‘Peerke’) Donders (1809–1887). Deze in 1982 zalig verklaarde missio-

naris, die in Suriname werkte, heeft in Tilburg een bedevaartsoord annex paviljoen. Henk Weijters is daar vrijwilliger/rondleider.

Henk (links) en Wim Weijters in het kantoor van de VBG, aan de Spoorlaan 67. Hoewel naamgenoten zijn Henk en Wim geen familie van elkaar.

136 x


24-02-14 12:17


Wim Weijters ‘De bond was zijn leven’

Wim Weijters (1931–2009) was altijd een vraagbaak binnen de KAB en het NKV, later de FNV, maar ook voor anderen op zijn werk en in de buurt. Hij is altijd op stap voor of namens de vakbond. Hij komt uit een katholiek arbeidersgezin, is al jong lid van de vakbond en is jarenlang actief in bestuurlijke functies. Lang is hij de spin in het web van de activiteiten die vanuit het Vakbondsgebouw aan de Spoorlaan worden ontplooid. Hij trouwt met Wil Severijns. Samen krijgen ze drie kinderen en twee kleinkinderen.

‘Ons pap was bijna nooit thuis. Hij was altijd op weg voor een vergadering, bijeenkomst, contributie ophalen of een cursus,’ zo herinnert dochter Wilma zich. ‘De bond was echt zijn leven. Hij vond het heel belangrijk dat mensen lid waren. Daar kon hij met overtuiging over vertellen. Hij zag de bond ook als vangnet. Als er iets was kon de bond je helpen.

Je móest daar lid van zijn. Wie dat niet begreep kon hij bijna eindeloos uitleggen hoe het zat.’ Wim Weijters groeit op in de wijk het Groeseind als oudste zoon van Cornelis Weijters en Dymphna van Heeswijk. Zijn vader was een deskundig wever en werkte bijna veertig jaar bij de textielfabriek van Eras in de Goirkestraat. Toen Eras

x 137


24-02-14 12:17


gesloten werd kon Weijters senior aan de slag bij de Weverij de Wijs in Goirle, waar hij tot zijn 67e heeft gewerkt. Het bedrijf wilde zo’n perfecte vakman niet graag laten gaan. Zelf bood hij aan via een deeltijdcontract nog wat langer te blijven. Wildebras Wim zelf kiest een andere weg. Hij gaat naar de Aloysiusschool in de parochie Groeseind. Dit is wat onderwijs betreft niet de beste school. Zijn moeder wil hem eigenlijk naar de fratersschool doen in de nabijgelegen parochie Hoefstraat, maar dat mag niet van pastoor Smits van de Parochie Groeseind. Het zijn de jaren dat pastoors nog oppermachtig zijn en voor de belangen van hun parochie opkomen. Zijn broer Ad herinnert zich: ‘Na de lagere school wilde Wim niet verder leren. Hij is gaan werken bij de Boekbinderij Van Bavel in Tilburg. In de weekends moest hij daarvoor naar school in Den Bosch om het vak te leren. Daar heeft hij nogal eens gespijbeld. Vader heeft hem toen naar de avondhandelsschool gedaan in Tilburg. Ook daar heeft hij veel gespijbeld, zoveel zelfs dat hij van school werd gestuurd. Hij is toen gaan werken bij Kastofa van

Beurden Textielfabriek in Tilburg, tot aan zijn militaire dienst. Eenmaal in dienst tekende hij vrijwillig (zonder toestemming van thuis) voor uitzending naar Suriname. Daar heeft hij twee jaar gediend. Wim had feitelijk een goed stel hersens, maar was in zijn jeugdjaren nogal eigenwijs en een wildebras. Hij had meer kunnen bereiken. Dat is er op zijn werk niet uitgekomen, wel bij de vakbond.’ Voorbode nieuwe tijd Wim Weijters is eind jaren zestig, begin jaren zeventig actief voor de Katholieke Werkende Jongeren (KWJ) die gehuisvest zijn in de Korte Tuinstraat en de Telefoonstraat. De KWJ is in die tijd volop in beweging en neemt standpunten in die soms haaks staan op die van het grote NKV. Een kritische voorbode van de nieuwe tijd. In dat vernieuwingsproces speelt Wim Weijters in organisatorische zin een rol met de oprichting van de Stichting Werkende Jongeren, de voorloper van het latere ATTAK, de organisatie voor het jongerenwerk in Tilburg. Vele banen Als hij uit militaire dienst komt weet hij niet wat hij zal gaan doen. Hij begint bij de Spoorwegen in Leid-

138 x


24-02-14 12:17


schendam, wordt bakkersknecht bij Paijmans-Delgeijer en komt uiteindelijk bij Mutsaerts Textielfabriek in de Pironstraat in Tilburg. Daar heeft hij het wel naar zijn zin. Hij wordt lid van de bond wat wel bijzonder is want voor die tijd laat hij zich zeer negatief uit over de vakbonden. Na een aantal jaren stapt hij over naar ISOVER (producent van isolatiematerialen) in Etten Leur. In het begin worden de werknemers uit Tilburg nog met een busje opgehaald bij de Vredeskerk aan de Ringbaan-West. Later houdt die service op en gaat hij met de trein naar Etten-Leur. Hij is portier in ploegendienst, later in dagdienst en weer later komt hij op de administratie. Als gevolg van een conflict stapt hij op; hij heeft er dan bijna een kwart eeuw bij het bedrijf opzitten. Bij ISOVER is hij lid van de ondernemingsraad. Hij werft daarnaast met verve nieuwe leden voor de Industriebond FNV. Namens de bond heeft hij zitting in de (regionale) Districtsraad en in de landelijke Bondsraad. Tilburgse vakbondsman De meeste activiteiten vinden echter in het Tilburgse plaats. Wim Weijters is, ondanks zijn langdurig werkverband in het ruim 30 kilometer verderop gelegen Etten-Leur, vooral

een Tilburgse vakbondsman. Hij vervult veel functies, werkt mee aan nieuwe initiatieven en staat via de vakbondswinkel veel mensen met raad en daad bij. ‘Onze pa had geen auto dus we gingen vroeger op de brommer contributie ophalen. Hij op zijn Mobylette, ik als kind achterop. De hele stad door. Dat was niet alleen de contributie ophalen, maar ook een praatje maken. Hij wist dan ook wat er bij mensen speelde,’ aldus dochter Wilma. Die contributie wordt opgehaald bij de leden van St. Willibrordus en later – vanaf 1971 – van de Industriebond NKV. In dat jaar fuseren in Tilburg St. Eloy, St. Willibrordus en St. Lambertus. Na de fusie van de industriebonden NKV en NVV eind jaren zeventig is hij respectievelijk secretaris en voorzitter van de Industriebond FNV in Tilburg. Vraagbaak ‘We woonden in de wijk het Zand en ook daar wisten ze ons pa te vinden als er iets mis was. Dat ging dan bijvoorbeeld over problemen op het werk of met een uitkering. Dan kwamen ze bij ons aan de deur. Via het wijkcentrum deed hij daarnaast mee aan allerlei activiteiten in de buurt. Hij zat ook in het bestuur van

x 139


24-02-14 12:17


de woningbouwvereniging,’ aldus opnieuw dochter Wilma. Wim Weijters is mede-oprichter en eerste voorzitter van de wijkorganisatie ’t Sant. Dat is in 1986. Hij zet zich in voor een fusie van de wijkorganisaties in het Zand, de Reit en het Wandelbos. Dat leidt in 1989 tot de oprichting van 3-West, waarvan hij voorzitter wordt. Vakbond en woningbouwvereniging In de eerste helft van de twintigste eeuw heeft de Tilburgse vakbeweging een nauwe band met de (katholieke) woningbouwvereniging St.Joseph. De bond wil invloed op de woningmarkt. Later wordt daarvoor de Gildenbondstichting opgericht. Vanuit de katholieke vakcentrale NKV heeft Wim Weijters van 1978 tot 1988 zitting in het bestuur van de Gildenbondstichting. In 1988 fuseren vier woningbouwverenigingen tot de Stichting Verenigde Woningcorporaties (SVW). De Gildenbondstichting wordt opgeheven en Wim Weijters, secretaris van de stichting, treedt toe tot het bestuur van de SVW. Hij blijft bestuurslid tot 1993. Vakbondsgebouw Vanaf 1965 is Wim Weijters lid van

het algemeen bestuur van het NKV in Tilburg. Daarin zijn alle katholieke vakbonden vertegenwoordigd. Na de fusie NKV-NVV worden de voormalige lokale organisaties opgeheven. De plaatselijke afdelingen van het NKV (voorheen KAB) hebben dankzij door de leden gespaarde gelden diverse gebouwen in de stad in eigendom. Dat bezit wordt ondergebracht in de Stichting Vakbondsgebouw waarvan Wim Weijters voorzitter wordt. Het leidt onder meer tot de koop van het pand aan de Spoorlaan waar de vakbeweging spreekuur houdt, bestuursvergaderingen organiseert en ook de opvang regelt van vakbondsleden die met uitkeringen of belastingen te maken hebben. Ook de belastingservice krijgt er onderdak. Wim Weijters is vanaf 1991, als hij stopt met werken bij ISOVER, de (onbezoldigd) beheerder van het gebouw. Hij is er bijna dagelijks aanwezig Jubilea Vanaf 1981 is hij bestuurslid van de afdeling Tilburg/Goirle van de FNV. Hij maakt daar ook het 85-jarig bestaan mee van de Tilburgse vakbeweging dat op 21 februari 1981 in de Stadsschouwburg gevierd wordt. De viering gaat gepaard met een

140 x


24-02-14 12:17


beweging Christenstrijders, broeders, makkers, bouwers van de maatschappij (zie pag. 87). Voor Wim Weijters maakt het niet uit dat het katholieke etiket wordt verwisseld voor een meer werelds, zolang de traditie van broederschap en menselijke gelijkwaardigheid in de erfenis meegaan. Hij is lid van het comité dat het eeuwfeest van vakbeweging in Tilburg organiseert. Van die werkgroep maken ook enkele prominente Midden Brabantse vakbondsbestuurders als Jan Mertens en Piet Spijkers deel uit. Spijkers, als laatste voorzitter van de Industriebond NKV, stimuleert Wim om materiaal voor dit feest Omslag feestprogramma ’85 jaar Vakbeweging mee aan te dragen. Omdat Tilburg’, 20 februari 1981. De laatste keer dat de ook de Industriebond FNV katholieke vakbeweging een jubileum zelfstandig in Tilburg kort daarvoor haar vierde. Tekening: Cees Robben. 100 jarig bestaan heeft eucharistieviering door deken L.Bijl gevierd is dit voor Wim een taak die en pastor H.Schouten en een lezing hij met plezier op zich neemt. Mede door kapucijn Jan Scheffers. Een door zijn inzet is het mogelijk een van de laatste keren klinkt daar het grote expositie in het TextielMuseum strijdlied van de katholieke arbeiderste organiseren waardoor, mede door

x 141


24-02-14 12:17


Van vakbondsvoorzitter tot burgemeester

het daaraan gekoppelde scholingsproject, duizenden jongeren kennis kunnen maken met het werk van de vakbeweging. Eerbetoon van Stekelenburg Wim Weijters was óf werken óf met de bond bezig. Hij was een veelroker en kreeg genoeg te horen dat dat het niet goed voor hem was, maar dat roken zat er ingebakken. Uiteindelijk is hij toch nog redelijk onverwacht aan een astmatische aanval overleden. Tot op het laatst was hij

bij het vakbondswerk betrokken. ‘Een sociaal mens die voor iedereen klaar stond’, zo staat er op zijn gedachtenisprentje. Buitengewoon trots is hij als hij in 2000 een Koninklijke Onderscheiding krijgt. Opgespeld door de toenmalige burgemeester van Tilburg en oud FNV-voorzitter Johan Stekelenburg. Dat kon wat hem betreft niet mooier.

142 x


24-02-14 12:17


Vlag Nederlandse Katholieke Grafische Bond (NKGB vanaf 1932) en de vlag van Katholieke actie Credo Pugno (‘Ik geloof, ik strijd’), afdeling Tilburg. Op de achtergrond staat het symbool van de Katholieke Arbeidersbeweging, een tandwiel met hamer en kruis er door. x 143


24-02-14 12:17


Bronnen en meer over Tilburg Bij het samenstellen van dit boek stonden de interviews die met de genoemde personen zijn afgenomen centraal. Als achtergrondinformatie is gebruik gemaakt van een groot aantal artikelen, proefschriften en andere boeken die de laatste decennia verschenen zijn over de geschiedenis van Tilburg. De meest recente en beknopte samenvatting van de hoofdlijnen is terug te vinden in een serie van het Stadsmuseum. Doremalen, Henk van, Het verhaal van Tilburg. Tilburg 2013. Over Tilburg is een bij de eeuwwisseling een omvangrijk (wetenschappelijk) standaardwerk verschenen: Arts, N. en M. de Bruijn, H. van Doremalen, C. Gorisse, A. van den Oord, R. Peeters en L. Toorians (red.), Tilburg stad met een levend verleden. De geschiedenis van Tilburg vanaf de steentijd tot en met de twintigste eeuw. Tilburg 2001. Al eerder was er een populaire versie van de geschiedenis van Tilburg uitgegeven door Waanders in de serie Ach Lieve Tijd. De boeiende historie van Tilburg en de Tilburgers. Zwolle 1993-1995, 19 dln. Recentelijk verscheen eveneens bij Waanders in een ander format en met een wat andere invalshoek de populairwetenschappelijke Kleine Geschiedenis van Tilburg. Zwolle 2008-2010, 18 dln. Het stadsmuseum publiceert regelmatig boekjes over uiteenlopende onderwerpen zoals de Kruikezeikers, de ringbanen, de Koningswei, Vincent van Gogh. In deze serie verscheen in 2008 ook: De historische Canon van Tilburg in vijftig verhalen. Gianotten printed media (voorheen drukkerij Gianotten) is in 2013 begonnen met het uitgeven van een nieuwe serie boeken over (de geschiedenis van) Tilburg, deels bestaand uit heruitgaven.

144 x


24-02-14 12:17


De Stichting tot Behoud van Tilburgs Cultuurgoed brengt sinds 1983 onder de titel Tilburg. Tijdschrift voor monumenten, geschiedenis en cultuur een tijdschrift uit dat de laatste jaren drie keer per jaar verschijnt. Onregelmatig verschijnen bij deze stichting ook monografieën of bundels onder de titel Tilburgsche Historische (Bronnen) Reeks. In die serie is van de hand van de auteur van dit boek verschenen: De handen ineen. Geschiedenis van 100 jaar vakbeweging in Tilburg. Tilburg 1996. Bij het Regionaal Archief Tilburg gevestigd in de voormalige Lancierskazerne / Bekafabrieken (zie p. 34) is alle genoemde literatuur terug te vinden. Belangwekkende proefschriften waarin de arbeidersbeweging in Tilburg een rol speelt zoals die van Ton Wagemakers en Ton Thelen zijn daar ook te raadplegen. Ook bronnen over de geschiedenis van Tilburg (en omliggende plaatsen) zijn daar aanwezig. Veel stukken, zoals kranten en bevolkingsregisters, zijn ook digitaal te raadplegen.

x 145


24-02-14 12:17

Colofon

‘Het gezicht van de vakbeweging – Tilburg’ Auteur: Redactiebegeleiding: Vormgeving: Foto’s omslag, pag. 63, 98 en 120: Druk: Oplage: Copyright: ISBN/EAN:

H. J. M. van Doremalen Huug Klooster Jan Bos, Asterisk*, Amsterdam HOPP (Collectie Henk van Doremalen) Drukkerij Tielen, Boxtel 1500 ex. Stichting VHV, Vrienden van de Historie van de Vakbeweging 978-90-71562-00-6

Deze uitgave is gefinancierd door de Stichting Vakbondsgebouw (VBG), Tilburg. Aan de kosten van de vormgeving heeft FNV Bondgenoten een welkome financiele bijdrage geleverd.

146 x


24-02-14 12:17

Het gezicht van de vakbeweging Tilburg

Recommend Documents