Het eerste luisteren : baby’s en muziek Voordracht op de 50e Dag der Akoepedie 15 april 2010 te Amsterdam
Age Hoekstra klinisch fysicus‐audioloog
voorheen Audiologisch Centrum van de Prof. J.J.Groen Stichting Amersfoort
Het eerste deel van de titel van deze voordracht is ontleend aan het boek ‘Iedereen is muzikaal’ van Henk Jan Honing
Perceptie en ontwikkeling • Baby’s worden geboren met een aantal belangrijke luistervaardigheden. • Ze leren daarmee orde aan te brengen in temporeel georganiseerde boodschappen als spraak en muziek. • Door herhaalde expositie wordt impliciete kennis verworven van de regelmatigheden in de muzikale ervaringen.
De muzikale omgeving van de baby • Overal ter wereld zingen moeders (en ook vaders) voor hun kinderen. – Stemming van de baby wordt er door beïnvloed. – Soort liedjes : lullabies, playsongs. – Context waarin gezongen wordt : spelen, slapen, diverse verzorgingsactiviteiten.
• Geluidgevend speelgoed, muziekdoosjes etc. • Muziek van thuis en de eigen muziekcultuur.
Waarneming van complexe auditieve patronen Predispositie voor muziekwaarneming (?)
• Groepering • Relatieve toonhoogte en relatieve temporele waarneming • Toonhoogte contour waarneming • Voorkeur voor eenvoudige intervallen en ritmes • Voorkeur voor (sensorische) consonantie boven dissonantie
Gehooronderzoek bij baby’s Technieken en methoden • Stimuli die als ‘nieuw’ worden waargenomen leiden tot veranderingen in kijktijd, hartslag, zuigritme en tot hoofddraai‐reacties. • Door de graad van nieuwheid te variëren kan wat geleerd worden over het onderscheidings‐ vermogen van jonge kinderen. • Dit zijn uiteraard ‘indirecte’ indicatoren, maar hiermee kan wel de gevoeligheid onderzocht worden van een kind dat op andere wijze nog geen respons kan geven.
Gehooronderzoek bij baby’s Technieken en methoden
• Hoofddraai en Voorkeurskantkijken • Switch procedure • Voorkeur procedures – Sequentieel – Kijkrichting (twee keuze methode)
• Event‐related potentials (ERP)
Neonataal Ritme en maatgevoel • Maatgevoel lijkt aangeboren. • Weglaten van de ‘downbeat’ in een verder regelmatig ritme levert een ERP op. Kennelijk heeft de pasgeboren baby al een verwachtingspatroon dat geschonden kan worden. (Winkler et al, 2009)
Prenatale geluidswaarneming • Horen begint vanaf ca. 25 weken post conceptie • Soort geluid – Intern • Ritmisch : hartslag, ademhaling, loopgeluiden, bepaalde spraakpatronen • Niet ritmisch : slikken, borrelgeluiden, geisoleerde spraakklanken
– Extern • Omgevingsgeluiden, stemmen, muziek
Prenatale geluidswaarneming • Hoe hoorbaar zijn externe geluiden ? • Verzwakking ca. 30 dB + LP‐filtering vanaf 1 kHz
• Alles klinkt gedempt. Spraak is onverstaanbaar, maar kenmerken als intonatie (stemmelodie), timing fonemen, en overall level blijven over. • De foetus kan deze geluiden ook detecteren – Meetbaar als verandering hartslag en soms motorische reacties.
Neonataal Huilen van baby’s • Niet alleen wordt moeders stem direct na de geboorte herkend, in het bijzonder als deze gefilterd wordt, maar baby’s huilen ook op de toon van moeders taal. (Mampe et al. 2009)
Vroege muzikale vaardigheden • Relatieve waarneming van toonhoogte en duur. • Gevoeligheid voor melodische contour. • Verwerkingsvoordeel bij consonante intervallen boven dissonante. • Verwerkingsvoordeel bij toonladders met ongelijke treden. • Gevoeligheid voor frase structuur. • Gevoeligheid voor ritme en timing. • Verwerkingsvoordeel bij eenvoudige ritmes boven complexe.
Toonhoogte contour • Een melodie wordt gedefinieerd door de toonhoogte relaties tussen de samenstellende tonen. De absolute toonhoogte is niet van belang alleen de relatieve verhoudingen spelen een rol. • Toonhoogte contour is het meest opvallende aspect van een melodie voor baby’s.
Consonantie/Dissonantie Sensorisch
• Consonantie wordt gewaardeerd als warm, vredig en harmonieus. Is gerelateerd aan oplossing en ontspanning. • Dissonantie geeft juist spanning, hoekigheid en wanklank aan. • Baby’s (4mnd) blijken een voorkeur voor consonante intervallen te hebben. Een Mozart menuet in de originele, consonante versie zorgt voor langere aandacht bij baby’s (6mnd) dan een bewerkte, dissonante versie.
Toonladders Voorkeur voor ongelijke stapgrootte (Trehub et al. 1999)
•
• •
De eigenschap van ongelijke stappen in toonladders zorgt voor een raamwerk dat de luisteraar (baby’s 9 mnd) houvast biedt. Beperkt aantal stappen ivm STM. Meest consonante intervallen zijn opgenomen.
Toonsoort en harmonie • Baby’s van 8 maanden hebben nog geen impliciete kennis van de muzikale conventies van hun eigen cultuur opgebouwd. (Trainor&Trehub,1992) • Gevoeligheid voor toonsoort en harmonische relaties moet geleerd worden en is er pas op schoolleeftijd (ca. 5 tot 7 jaar).
Ritme en synchronisatie • Kinderen < 2 jaar kunnen nog niet synchroniseren met muziek, maar ze horen de regelmatigheid van de puls wel. • Vanaf 6 mnd raken baby’s steeds meer gewend aan het ritme van de eigen cultuur. • Categorisatie ritme op basis metrum (7 mnd). • Gevoeliger voor afwijkingen in timing in een regelmatig ritme dan in een minder regelmatige structuur (9mnd).
Metrische categorieen • In westerse muziek wordt vooral gebruik gemaakt van twee‐ of driedeling. • Afwijkingen in complexe ritmes, zoals in Balkanmuziek (bv. 2 + 2 + 3), worden door westerse volwassenen nauwelijks gehoord. Wel door baby’s en autochtonen. (Hannon & Trehub, 2005) • Cultuurbepaald fenomeen.
Relevantie muzikale vaardigheden • Ouders en verzorgers maken gebruik van de muzikale vaardigheden van de baby door op een speciale manier tegen de baby te praten. • De informatie van deze muzikale spraak zit meer in melodie en ritme dan in de woordelijke inhoud. • Is geschikt om emotionele betekenis uit te wisselen/over te dragen.
Muziek en ontwikkeling • Verwerking van spraak en muziek doet een beroep op dezelfde luistervaardigheden. • Muziek speelt een rol bij de verwerving van de moedertaal. • Gezongen taal beklijft beter dan gesproken taal. • IDS onderscheidt zich van ADS door een hogere spreek‐ toonhoogte, overdreven melodische contouren, langzamer tempo en meer ritmische variatie.
Muziek en ontwikkeling • Er zijn verschillende parallellen in de structuur van muziek en taal, zowel segmenteel (tonen en fonemen) als prosodisch (ritme, nadruk, intonatie, frasering en contour). • Prosodische markeringen zoals bv. het einde van zinnen of melodieën, worden aangegeven door vertraging en een dalende toonhoogte. Er zijn ook overeenkomsten in patronen van nadruk en klemtoon. • Woordgrenzen worden hierdoor in het begin gemakkelijker geleerd door de baby.
ThereAre
No S
ilen
ces
Bet
weenWord
s
Muziek en ontwikkeling • Muziek speelt een belangrijke rol in de moeder/kind interactie. • Samen met IDS schept en onderhoudt muziek een emotionele relatie tussen ouder en kind. • IDSpeech trekt de aandacht en verhoogt de concentratie van de baby. IDSong houdt de aandacht langer vast. (Nakata&Trehub, 2004) • Het delen van affectieve toestanden helpt bij de sociale en persoonlijke ontwikkeling.
Effect Infant Directed Song • Overal ter wereld zingen moeders voor hun kinderen. • Het zingen van de moeder moduleert de aandacht en activiteit van de baby en bevordert het welbevinden. • Kweekt en versterkt de wederzijdse band. • De uitvoering van een liedje is afhankelijk van de aanwezigheid van de baby. Skidamarinki dinki dink Skidamarinki do I love you Skidamarinki dinki dink Skidamarinki do I love you I love you in the morning and in the afternoon I love you in the evening underneath the moon Skidamarinki dinki dink Skidamarinki do I love you
Voorkeursmuziek • Baby’s hebben een intense belangstelling voor muziek, al vanaf de eerste levensdagen. • Ze hebben een sterke voorkeur voor lullabies en playsongs, uitgevoerd door hun moeder op een baby‐gerichte wijze. The itsy bitsy spider went up the water spout Down came the rain and washed the spider out Out came the sun and dried up all the rain And the itsy bitsy spider went up the spout again.
Slotopmerkingen • Baby’s zijn nog geen volleerde muziekluisteraars. • In hun eerste levensjaar hebben ze met hun ouders wel al veel plezier van muziek. • Ze krijgen vrijwel allemaal voldoende luister‐ vaardigheden mee om muzikaal horen te ontwikkelen en in die zin zijn baby’s muzikaal te noemen.
