het hoofdstuk
Wat ging er mis? Over inburgering, moslims en nieuwe wereldordening
H
Guido Deraeck
et debat en het intussen goedgekeurd Vlaams decreet over inburgering - al te zeer vernauwd tot de opvang en het onthaal van nieuwkomers? hebben alvast het voordeel dat de multiculturele samenleving niet langer in vraag kan gesteld worden. Wat extreem-rechts er in zijn sloganeske taal ook moge over beweren. Sinds geruime tijd groeit het besef dat men het verblijf van vele ‘vreemdelingen’ - ingeweken hetzij in het kader van arbeidsmigratie, hetzij in het kader van gezinshereniging of op de vlucht voor politieke of economische wantoestanden - niet langer kan beschouwen als tijdelijk. Dit besef over de onomkeerbaarheid van de toegenomen en toenemende multiculturaliteit is intussen nog aangescherpt. Te samen met een scherper bewustzijn van het belang om de fouten uit het verleden te vermijden, moet men proberen het maatschappelijk debat uit te zuiveren die de spraakverwarring mee in stand houdt. Het Vlaams inburgeringsbeleid richt zich inderdaad niet tot de ‘oudkomers’: migranten
Guido Deraeck, doctor Sociale Wetenschappen, doceert Interculturele Communicatie aan de Sociale Hogeschool Heverlee en aan de Islamitische Universiteit Rotterdam. Ook is hij voorzitter van het Lokaal Overlegplatform van het Brussels Gelijke Onderwijskansenbeleid. het hoofdstuk
die reeds langer in het Nederlandse taalgebied wonen, ook al kunnen zij gelijkaardige achterstandskenmerken vertonen als waarvoor men ‘nieuwkomers’ - gezinsherenigers en asielzoekers - wil behoeden. Niettemin blijft de spraakverwarring groot als men in het vuur van de discussie het begrip ‘inburgering’ in de mond neemt. Inderdaad, het beleid stelt het maar al te graag voor alsof alle allochtonen dankzij het Vlaams inburgeringsbeleid kansen krijgen om tot inpassing te komen. Hiermee wordt bij de bevolking een vals verwachtingspatroon gecreëerd én maakt men de individuele verantwoordelijkheid van de oudkomers nog zwaarder. Bovendien getuigt het benaderen van deze ingezeten allochtone oudkomers vanuit een inburgeringsidee van weinig respect voor hun al geleverde inspanningen. Kortom, voor de ontwikkeling van een echt interculturele samenleving is het allerminst goed dat men het hele minderhedendebat momenteel verengt tot de inburgering (van nieuwkomers).
MULTICULTURELE DILEMMA’S? In deze context biedt het werkstuk van de Nederlandse ethicus en rechtsfilosoof Paul
Wat ging er mis?
Over inburgering, moslims en nieuwe wereldordening
Cliteur, Moderne Papoea’s. Dilemma’s van gevoerd worden rond het fenomeen van de een multiculturele samenleving, op een aan- Arabisch-Europese Liga (AEL) met woordvoertal plaatsen relevante lectuur. Cliteur con- der Dyab Abu Jahjah. fronteert ons - en vooral de Nederlandse bewindvoerders ná Fortuyn - met de culture- Cliteur beweert inderdaad dat in aparte culle verschillen in opvatting in een pluriforme turele en religieuze gemeenschappen (en in samenleving. Hij benadert het ≥ de Nederlandse situatie ook dito verhitte debat rond migratie, scholen) normen kunnen gelden asiel, racisme en (in)tolerantie Het fundamentalisdie fundamenteel indruisen dat Dyab Abu met een nuchtere blik en ratio- me Jahjah met zijn AEL tegen het - volgens hem - wesnele, aan de rechtsfilosofie en uitdraagt, staat ook ters waardepatroon. Zo verwijst ethiek ontleende argumenten. dwars op de vele hij ondermeer naar de De multiculturele samenleving inspanningen van Amsterdamse imam die homochris- seksuelen vergeleek met varkens, is ook volgens hem onomkeer- vredelievende tenen en moslims baar geworden en het is niet in zijn herkomsten naar een andere imam die zei langer mogelijk om te doen land Libanon. dat een gehuwde man zijn vrouw alsof we een Papoeastam zijn wel “een beetje” mocht slaan. die zelfs geen contact wil met Volgens Cliteur kunnen dergelijde stam uit een nabijgelegen vallei. Bijgevolg ke praktijken in een multiculturele samenleis het heimwee naar een monocultureel ving niet. Er moet een consensus zijn over Nederland - misschien nog aanwezig in de fundamentele waarden en gedragsregels. hoofden van enkelingen - intussen volstrekt Tegen wie die basisregels niet naleeft, dient misplaatst. Dit betekent volgens hem echter opgetreden. niet dat men mag overhellen naar een ander uiterste. Een minimale consensus over Cliteur is dan ook een groot tegenstander van gemeenschappelijke omgangsregels en -nor- het cultuurrelativisme, waarbij alle culturen men blijft volgens Cliteur noodzakelijk. evenwaardig zouden zijn. Daartegenover wil hij ook niet weten van een vorm van assimiIn die zin heeft hij het gemunt op bepaalde latie. Niettemin blijft hij in zijn voorstellen uitwassen van links Nederland in het (nabije) vrij vaag, en komt zijn betoog op vele plaatverleden. Een nieuwe (volgens hem) ongepas- sen, inderdaad, te zeer over als een bundeling te verzuiling zag hierbij het licht: moslims van losse columns die elkaar soms tegenspregingen te ver in het zich (louter) verenigen in ken. Wat echter wel overeind blijft, is zijn eigen (islamitische) scholen, sociaal-culturele vaststelling dat er binnen de allochtone verenigingen en religieuze moslimorganisa- gemeenschappen belangrijke liberaliseringsties. tendensen zijn die moeten ondersteund worden. Zo pleit hij er voor dat het beleid de Volgens Cliteur leidde dit ertoe dat er zich islam - evenzeer als andere levensbeschouvaak vormen van segregatie gingen voordoen, wingen - als een volwaardige godsdienst zou die de feitelijke integratie en inburgering erkennen, maar ook dat vooral zou gekeken beletten. Tegen deze achtergrond kan in de worden naar de moderniseringstendensen die Vlaams-Belgische situatie ook de discussie ook dáár aanwezig zijn. Bovendien zegt hij Guido Deraeck
’’
het hoofdstuk
29
30
Wat ging er mis?
Over inburgering, moslims en nieuwe wereldordening
dat Europa altijd intensief contact gezocht bij ons en niet enkel in Nederland, (re)activeheeft met andere culturen - zij het vaak om ren en nieuw leven inblazen. kolonialistische en imperialistische redenen - en dat het tege- ≥ Waarbij we meer en meer de lijk ook vele andere waarden en Na de aanslagen bedenking kunnen maken dat van elf september normen heeft weten te integreNederland niet langer als kon men álle ren: “We cultiveren zelfs vaak 2001 modelstaat kan dienen. Noch moslims verwijten onze belangstelling voor het fundamentalisten te wat inburgering, minderhedenvreemde” (p. 189). De moderne zijn. beleid en integratie van moslims conditie is er inderdaad één van betreft, noch wat zijn visie (en vele culturele invloeden. Er volgt inbreng) op diplomatiek en buidan een pleidooi voor de ‘kostenlands beleid aangaat - cf. de mopolitische multiculturalist’, die deze condi- kater met Srebrenica en zijn eenzijdige tie weet te waarderen en die in samenspraak Angelsaksische/Atlantische oriëntatie bij de met vele culturen en tradities zijn eigen iden- Irak-crisis - kan men moeilijk spreken van een titeit vormt. Waarbij Cliteur er, tot slot, even- progressieve instelling. wel op wijst dat culturen waarin mensen geknecht, vertrapt, vernederd en gediscrimi- NAAR NIEUWE WERELDORDENING? neerd worden, niet gelijkwaardig zijn aan culturen waarin mensen zich een ruimte van Van een andere strekking, maar minstens individuele keuzevrijheid veroverd hebben. even relevant, is het recente werk van de Caribisch-Engels-Amerikaanse zwarte romanCliteur kiest vervolgens voor een humanis- schrijver, Caryl Phillips: Een nieuwe wereldortisch multiculturalisme dat mensen niet de. Deze auteur - volgens de New York Times opsluit in hun cultuur. Meteen komt hij ech- één van de literaire giganten van onze tijd ter, inhakend op deze vrij vage definiëring, werd in 1958 geboren in het Caribische St. dicht in het vaarwater van het Europees Kitts, en groeide op in het Engelse Leeds, superioriteitsdenken. Het is dan ook tekenend onder het fnuikend Thatcher-regime, als dat hij in zijn besluit zegt: “Ten aanzien van enige zwarte in een blanke omgeving. een selecte kern van universele waarden (gd: welke?) mogen we ons best monoculturalis- In Een nieuwe wereldorde brengt hij zijn tisch opstellen en inderdaad moderne eigen non-fictieverhaal. Hij vertelt erin hoe Papoea’s worden” (p. 191). hij als kind van de Cariben naar Engeland trok, dat verstikkend milieu vaarwel zei, na Met andere woorden, hoe lezenswaard zijn omzwervingen in Afrika uitweek naar de werk ook moge zijn (ook ten aanzien van het Verenigde Staten en er ondermeer doceerde actuele maatschappelijke debat in in de universiteitsstad van Massachusetts. Vlaanderen), luidt de slotsom: niet al zijn Daar was hij er getuige van hoe O. J. Simpson ideeën en voorstellen zijn even doordacht of - een voetbalheld die was uitgegroeid tot de relevant, maar tal van aangehaalde voorbeel- lieveling van de media - vrijgesproken werd den en voorstellen kunnen minstens de dis- van de moord op zijn vrouw. “Gerechtelijke cussie over onze samenlevingspatronen, ook vonnissen onder een nevenwolk van rassenGuido Deraeck
’’
het hoofdstuk
Wat ging er mis?
Over inburgering, moslims en nieuwe wereldordening
vooroordelen behoren (noch- ≥ Phillips beperkt zich uiteraard tans) tot de Amerikaanse traditot zijn Amerikaanse ervaMigreren is volgens niet tie” (p. 22). De blanke Phillips eigen aan ringen. Grenzen oversteken, Amerikanen bleven dan ook alle moderne migreren is volgens hem meer geloven in Simpsons schuld: samenlevingen. dan ooit eigen aan alle moderne “Mijn blanke collega’s in het samenlevingen. Tal van mensen instituut, mijn blanke studenten merken inderdaad hoe de naam, en eigenlijk de hele blanke de grens en de vlag van hun land bevolking van de universiteitsstad leken alle- veranderen, hoe de geschiedenis op een even maal hetzelfde te geloven, terwijl de kleurlin- dramatische als chaotische manier ingrijpt in gen die ik sprak iets totaal anders geloofden”. hun leven en hoe ze met dit alles noodgeHet was met andere woorden duidelijk dat dwongen leren omgaan. Phillips blijft dan ook daar twee totaal verschillende verhalen gefa- gefascineerd door vormen van uitsluiting en briceerd werden met dezelfde feiten, en het integratie, alsook door ontwortelde mensen onwaardige vertoon van de media dat het die op drift zijn geraakt. proces omringde bood daar alle aanleiding toe. Alle betrokkenen - advocaten, verdedi- Maar vooral ziet hij hoe hieruit ook een nieugers, getuigen en familieleden - verlaagden we wereldorde ontstaat, waarin steeds meer zich door hun pogingen al hun uitingen te mensen verhuizen - hijzelf is er een levend concentreren op argumenten waarin rassen- bewijs van - naar een ander land, naar een aspecten in het middelpunt stonden. andere cultuur. Desbetreffend beschrijft hij niet enkel zijn eigen leven en levenservarinPhillips zegt hierbij: “Het gevoel tegelijkertijd gen, maar hij doet dit eveneens meesterlijk wel en niet deel uit te maken van de staat is aan de hand van het werk van oorspronkelijeen verlammende, benarde toestand die lang ke auteurs als Derek Walcott, V.S. Naipaul, in de Amerikaanse samenleving heeft J.M. Coetzee en Zadie Smith. Hierbij legt hij bestaan” (p. 24). Hij beschrijft dit - historisch vooral de nadruk op de feitelijkheid van het gegroeide - feit als een geïnstitutionaliseerd multiculturele samenleven. racisme, en wel dusdanig dat blanke presidenten, dominees en priesters, hoogleraren, Bij zijn persoonlijke ervaringen put hij dan artsen en advocaten het als hun morele plicht ook ruimschoots uit de nevenkanten ervan. beschouwden er telkens op te wijzen dat Indringend gaat hij in op de situatie van zijn Afro-Amerikanen in wezen en in wettige zin ouders - en hun gezin, waaronder hij als kind minderwaardig zijn. - die tekenend was voor alle West-Indische migranten (nochtans met Brits paspoort) van Vervolgens beweert hij onomwonden dat het de jaren zestig. Parallellen met de migranten land behoefte heeft aan “personen met een in België in die tijd liggen er dan ook voor het alomvattende visie die wortelt in de cultuur, grijpen. Deze Caribische inwijkelingen moesmensen die met kracht het egoïstische geru- ten óók voortdurend ingaan tegen heel wat zie van de rassenvoorstanders van de hand vijandigheid en vooroordelen, in het bijzonwijzen” (p. 31). der als het ging om het zoeken van een huis of een job. Phillips schrijft dat in de jaren Guido Deraeck
’’
het hoofdstuk
31
32
Wat ging er mis?
Over inburgering, moslims en nieuwe wereldordening
zeventig zijn eigen generatiege- ≥ ruiming ervan - maar veeleer noten nog steeds onderworpen nationalisten die jammeren Eén van de belang- voor bleven aan dezelfde vooroorde- rijkste verklaringen over de “uitholling van de op len die hun aankomst hadden voor het groeiend hun ras gestoelde traditionele vergald. Precies wat de tweede moslimfundamenta- waarden” (p. 284). En wat speciligt hoe dan (en derde) generatie allochtonen lisme fiek Groot-Brittannië betreft: ook in de vernedevandaag ook hier nog steeds te rende houding van “Na praktisch vijfentwintig jaar verduren krijgt. Phillips hierover, supermacht in Engeland te hebben gewoond, nog steeds herkenbaar in onze Amerika ten opzich- waar ik talloze blanke vrienden van de hele mos- heb, geloof ik dat je nog steeds middens: “Terwijl zij (de ouders, te limwereld. eerste generatie) altijd nog konkunt zeggen dat bijna de gehele den vasthouden aan de droom bevolking van Groot-Brittannië op zekere dag naar ‘huis’ te eigenlijk verwacht dat een gaan, waren wij allang thuis. Wij konden ner- kleurling in een mindere buurt woont die uitgens naartoe en moesten dat de Britse sluitend voor kleurlingen bestemd is, en niet samenleving aan het verstand brengen” (p. de vrije en onbelemmerde keuze heeft om 281). En verder: “Het Groot-Brittannië dat ik zelf te bepalen waar hij woont” (p. 301). leerde kennen, bracht discriminatie in de Phillips merkt bovendien op dat de onverpraktijk op het gebied van onderwijs, bij huis- draagzaamheid in de onderste lagen van de vesting, bij het verlenen van banen, in alle bevolking groter is dan in de hogere kringen… sectoren van het maatschappelijk leven. Wij Ook gaat het vaak om een bijzonder primitieen zij. Grenzen die niet overschreden dienden ve vorm van racisme: de Britse vijandigheid te worden” (p. 283). wortelt zelfs in een lichamelijke afkeer van kleurlingen. En nochtans gaat het bij HARDNEKKIG VOORTWOEKEREN Caribische mensen om Engelstalige christenen die ondermeer op school Shakespeare Het is opvallend hoe vandaag, na dertig jaar, moesten reciteren, en die hun etnische afwijprecies dezelfde discriminaties en bijgevolg kingen combineerden met een ruim begrip frustraties ook bij ‘onze’ allochtonen hard- van de Britse gewoonten. nekkig blijven voortwoekeren. Temeer daar de Vlaamse samenleving steevast als meer racis- Toch merkt hij hier en daar een positieve kentisch en xenofoob omschreven wordt dan de tering. Phillips weidt hier verder uit over wat Britse. Alleszins zal men hieraan niet kunnen hij, vanop enige afstand, momenteel ziet als verhelpen door het ingezette inburgeringsbe- een reële multiculturele samenleving. Zij is leid, dat in principe enkel gericht is op samengesteld uit multiculturele individuen ‘nieuwkomers’, en niet op ‘ingezeten’ alloch- die in één lichaam verschillende werelden tonen van de tweede of derde generatie. Niet kunnen doen versmelten en zich in al die eens het algemeen stemrecht wordt hun werelden thuis voelen. Dergelijke samenlegegund… ving kan zulke mensen echter alleen tolereren als ze open is, beweging toestaat en zelfverDe Europese eenwording opent de deur niet trouwen uitstraalt. Dus alles wat die samenlevoor immigranten - ook zeker niet na de ver- ving niet was toen de eerste Caribische immiGuido Deraeck
’’
het hoofdstuk
Wat ging er mis?
Over inburgering, moslims en nieuwe wereldordening
granten van boord gingen. En hier klinkt warempel een positieve (toekomst)droom door. Hij verheugt er zich namelijk over dat vele Britse jongeren, zwart en blank, steeds vaker culturele pluraliteit als kenmerk voor hun identiteit noemen. De weg naar een open en vloeiende definitie van de nationale staat staat dan ook voorop, en terugkeren naar een toestand waarin ras en staat als synoniemen golden, is niet langer houdbaar. Daarom moet, volgens Phillips, een bijzonder grote gunstige omstandigheid optreden - zoals aanhoudende immigratiegolven - om een nationale en internationale cultuur vorm te geven. Zonder de bestaande (en nog te komen) migraties zou “Groot-Brittannië (en Europa) een stuk armoediger zijn (geweest)” (p. 316).
ken. Er waren de Golfcrisis met de eerste (en tweede) Golfoorlog, de aanslepende crisis in het Midden-Oosten (waar Amerika steeds weer - ondanks alle mogelijke VN-resoluties steevast partij kiest voor Israël, en tégen Palestina) en, als gevolg van dit alles, de problemen van integrisme en moslimfundamentalisme. Tegen deze achtergrond plaatst men ook vaak de situatie van de miljoenen (moslim)migranten die zich in Europa de laatste decennia kwamen vestigen, en er uiteraard ook hun religieuze en etnische identiteit wilden bewaren, in een ruime context van multiculturaliteit. Waar nieuwkomers zich vestig(d)en, treden er uiteraard ook af en toe spanningen op. Maar tegelijkertijd - zoals ook Phillips het neerschreef - groeiden er vormen van discriminatie en xenofobie. In plaats van te zoeken naar oplossingen voor ≥ Migratie is van alle tijden. Het mogelijke samenlevingsproblekiest voor zich op tal van plaatsen kunnen Cliteur men, bestond de gemakkelijkste een humanistisch thuis weten en het gevoel te multiculturalisme oplossing erin zondebokken te hebben erbij te horen - volgens dat mensen niet zoeken. Vermits met name mosPhillips in een enigszins imagi- opsluit in hun cullims op hun geëigende manier naire Atlantische wereld - kan tuur. hun religieuze aanhankelijkheid onze samenlevingen en de menhoog in het vaandel voeren sen die erin leven, alleen maar doorgaans evenwel mét beklemverrijken. Maar we moeten wel waakzaam toning van hun wil tot integratie in een blijven. moderne maatschappij - zijn zij óók voor racisten en nationalisten een makkelijk doelWAT IS ER DAN MISGEGAAN? wit. Wie voorstander bleef van een monoculturele samenleving vond dan ook vlug een En toen kwam elf september 2001. Het prooi: moslims in het Westen vormen een samenleven met verschillende culturen kreeg ‘vijfde colonne’ van al wie het fundamentalissindsdien een ferme deuk. Toch kwam deze me elders genegen is. breuk er niet plots. Een en ander kan men namelijk niet los zien van wat er in de derde Klap op de vuurpijl waren de aanslagen van wereld (en in de landen met een moslimmeer- elf september 2001. Nu kon men álle moslims derheid) ook voordien al op het spel stond. verwijten fundamentalisten te zijn. De nog Het zijn immers landen waar steeds weer steeds stroeve betrekkingen tussen het nieuwe migratiegolven vandaan komen, Westen en het Midden-Oosten bleven inmidomwille van politieke of economische oorza- dels elke oplossing bemoeilijken. Guido Deraeck
’’
het hoofdstuk
33
34
Wat ging er mis?
Over inburgering, moslims en nieuwe wereldordening
Dat het probleem echter niet alleen aan de Sommigen, aldus Lewis, vragen zich af (p. houding van het Westen te wijten is, maar dat 176): “Wat heeft de islam dan met de moslims bepaalde moslims zelf ook schuld hebben aan gedaan?”, of: “Wat hebben de moslims met de wat er de laatste decennia (en zelfs eeuwen) islam gedaan?”, waarna ze die vraag beantis fout gelopen, tracht de befaamde woorden door de schuld te zoeken bij een Amerikaanse arabist Bernard Lewis aan te aantal welbepaalde geestelijke leiders, doctritonen in zijn recente studie Wat is er misge- nes en groeperingen. gaan? De betrekkingen tussen Hierbij betrekt hij tevens de het Westen en het Midden- ≥ afwijzing van het concept van Oosten. Door deze vraag te stel- Het integrisme en len, tracht hij er op te wijzen dat toenemend moslim- de scheiding van kerk en staat vaak tot fundamentalisme het gaat om een vaak voorko- fundamentalisme zal niet verdwijnen wat en integrisme leidt - en de ontmende stelling, door moslims zolang de kenning van de gelijkwaardige voortdurend aangehaald om te Palestijnse kwestie positie van de vrouw in de mosbewijzen dat anderen schuld niet is opgeklaard. limsamenlevingen. Hij gaat dan dragen aan hun neergang. Hij dieper in op de historische vergaat in zijn betoog uitvoerig in op de nochtans bijzonder hoogontwikkelde houdingen tussen het Midden-Oosten en islamitische en Arabische cultuur die in de Europa en besluit dat de moslimwereld veelloop van de geschiedenis veel uitheemse eer de gevangene blijft van haar eigen invloeden wist op te nemen en een belangrijk geschiedenis zolang de neiging van islamitidoorgeefluik vormde voor de westerse cul- sche regimes (en personen) blijft bestaan om tuur. Het was dáár dat de oude wetenschap- zondebokken elders te zoeken (in het buitenpen opgepikt en ontwikkeld werden en nieu- land, met name het Westen) en ze niet bereid we wetenschappelijke disciplines gecreëerd. zijn zelfkritisch in eigen boezem te kijken. Het was dáár dat handel en nijverheid een tot die tijd ongekende bloei kenden. Het was SCHURKENSTATEN? bovendien dáár dat overheid en samenleving een vrijheid van denken en van meningsuiting Voor een deel gaat deze hypothese allicht op, toestonden die vervolgde joden en dissidente maar Lewis vergeet er (bewust?) bij te vertelchristenen uit de christelijke wereld ertoe len dat het Westen - en dan voornamelijk bracht dáár hun toevlucht te zoeken én Amerika - steeds weer in alle conflicten in erkenning te krijgen. De middeleeuwse isla- het Midden-Oosten de Israëlische kaart blijft mitische wereld bood inderdaad veel meer trekken en de moslims in het algemeen - cf. vrijheid dan enige voorafgaande of op dat ook de Iraakse kwestie en de vorige moment bestaande samenleving en ook veel Golfoorlog - en Palestina in het bijzonder meer dan de meeste beschavingen die nog géén kansen geeft en mee helpt onderdrukzouden volgen. Inzake vrijheid, wetenschap ken. Uiteraard voelt de islamitische wereld en economische ontwikkeling liepen ze mer- zich dan bekocht en wijt zij haar achterstand kelijk voor op andere. Dé vraag die Lewis zich en achterstelling aan het boze Westen. En dan uiteindelijk stelt, is veeleer: hoe geraakte terzake hebben zij overschot van gelijk: ze haar superioriteit en dominantie kwijt? welke landen werden allereerst door de Guido Deraeck
’’
het hoofdstuk
Wat ging er mis?
Over inburgering, moslims en nieuwe wereldordening
Verenigde Staten uitgeroepen tot schurkenstaten?
economie danig verstoord en de moslimlanden al te lang in een onderdanige en ondergeschikte positie gehouden hebben. De Verenigde Staten hebben nadien, als neokoloniale macht, elke ontwikkeling bemoeilijkt of gecontroleerd, ook door steeds weer aan de zijde van Israël te blijven staan en de VNresoluties over dat land moedwillig niet te steunen.
Alleen al de weinig diplomatieke taal van de regering-Bush wijst op een nieuwe, gevaarlijke trend. Als er al kan sprake zijn van een ‘botsing van beschavingen’, dan kan niet langer Huntington gelijk halen, maar gaat het duidelijk om een botsing binnen de westerse wereld tussen het ‘Oude Europa’ en het Amerika van de Bush-administratie. Het was Enkel voor Turkije maakt Lewis een uitzondetot voor 2003 ongekend dat een Amerikaanse ring. Hij ziet het zelfs model staan voor securegering - met ondermeer defensieminister larisme en relatieve democratie. Maar wat Rumsfeld - dermate geringschattend deed Palestina betreft, laat hij na te zeggen dat deze over een bondgenoot (Duitsland), en dat land kwestie in essentie niet religieus is. Evenmin als plaatste in de rij van “schurkenstaten als Libië de strijd van de Koerden overigens. en Cuba”. In elk geval - en dat komt in het werk van Lewis te weinig aan bod - dient de MIDDEN-OOSTEN EN ISLAM vraag gesteld of de internationale gemeenschap niet bang hoeft te zijn voor de religi- Lewis wijst er in zijn studie nog eens op dat de euze ondertoon in de betogen van Bush, zoals wereldwijde aandacht voor de meningen (en al het praten over evil en devil in de dagelijk- acties) van Osama bin Laden (en de Taliban) se toespraken. Dat zijn inderdaad termen die ons opnieuw een heldere kijk hebben gegeven in de politicologie en de diplomatie niet op de neergang van wat eens de meest ontbruikbaar zijn. Religieus fanatis- ≥ wikkelde en open beschaving me is sinds kort geen eigenschap was in de geschiedenis van de meer van islamitische integris- De Vlaamse samen- mensheid. Maar tegelijkertijd wordt steeten, maar intussen ook van de leving vast als meer racis- wijst hij erop dat de zelfmoordadministratie van de grootste en tisch en xenofoob commando’s in het Midden(voorlopig nog?) enige groot- omschreven dan de Oosten wel eens een metafoor Britse. macht. kunnen worden voor de (afgang van de) hele regio. Lewis beperkt zich in zijn analyse tot de moslimwereld. Hij verwijt die - naast Maar ook hier weer laat hij (in zijn besluiten) het schrijnend gebrek aan scheiding tussen na te wijzen op de nefaste rol van vooral de godsdienst en staatsordening - dat ze er nooit Verenigde Staten. Volgens Lewis ligt de keuze in geslaagd is vrouwen een volwaardige bij de volkeren van het Midden-Oosten zelf: plaats toe te kennen. Je kunt namelijk niet “Als ze hun bitterheid en slachtofferrol kunstraffeloos de aspiraties en de energie van de nen afleggen, hun conflicten kunnen oploshelft van je bevolking blijven fnuiken. sen (…), dan kunnen ze ook nu van het Eigenlijk gaat Lewis te licht heen over de Midden-Oosten wederom een belangrijk cenkoloniale (vooral westerse) machten die de trum van beschaving maken” (p. 180). Guido Deraeck
’’
het hoofdstuk
35
36
Wat ging er mis?
Over inburgering, moslims en nieuwe wereldordening
Ondanks de eruditie van deze arabist lijkt in zijn analyse toch weer een Amerikaans simplisme te schuilen. Vooral als hij als slotzin poneert: “Vooralsnog is de keuze aan hen.” We kunnen het Lewis niet kwalijk nemen dat hij het werk schreef net voor de dreiging van de tweede Golfoorlog, maar niettemin had hij toch nader moeten ingaan op de nefaste evoluties in de Amerikaanse buitenlandse politiek sedert Bush.
de Iraakse oorlog was een eerste teken dat hét Westen niet als blok tégen de islam optornt.
En uiteraard zal het integrisme en toenemend moslimfundamentalisme niet verdwijnen zolang de Palestijnse kwestie niet is opgeklaard. Dáár ligt de kern van het probleem, en niet bij de ‘schurkenstaten’. In die zin zijn zowel het recente boek van Lucas Catherine Palestina. De laatste kolonie als de studie van Want één van de belangrijkste verklaringen Midden-Oostenkenner Ludo Abicht Eén maat voor het groeiend moslimfunen één gewicht. Een kritisch damentalisme ligt hoe dan ook ≥ essay over Israël-Palestina meer in de vernederende houding van Voor de ontwikkedan lezenswaardige aanvullinsupermacht Amerika ten ling van een echt gen bij de hoger vermelde weropzichte van de hele moslimwe- interculturele ken. Een nadere analyse vergt samenleving is het reld. Bovendien is het fundaeen aparte bespreking. goed dat allicht mentalisme nog lang niet over allerminst Niettemin mag er toch reeds aan men het hele minzijn hoogtepunt heen: steeds derhedendebat toegevoegd worden dat men de meer Arabieren zien er heil in, momenteel verengt problematiek van het Middende inburgering ook al omdat alle alternatieven tot Oosten niet mag verengen tot (van nieuwkomers). gefaald hebben. En uiteraard een religieuze kwestie of tot een doet een tweede Golfoorlog er botsing van beschavingen. De geen goed aan. Het wordt voor de islamwe- kern van onze eigen beschaving ligt namelijk reld nog makkelijker om alle frustraties over ook in die regio, en niet in Amerika. gefnuikte ambities op het Westen af te wen- Bovendien is de Arabisch-christelijke inbreng telen. Moslims hebben inderdaad niet geleerd in het hele Midden-Oosten, zelfs tot op vannaar de eigen tekortkomingen te kijken - in daag, niet te veronachtzamen. Figuren als de welke mate is de doorsnee-Arabier of -mos- Arabische christen Tariq Aziz (Iraaks minister lim bij machte om het dictatoriaal beleid van van Binnenlandse Zaken) en de Palestijnse de eigen regimes te keren? - zodat alles toch Hanan Ashrawi bewijzen, naast vele anderen, afgeschoven kan worden op joden en dagelijks dat men zowel Arabier als christen Amerikanen. kan zijn én dat overleven in een grotendeels islamitische omgeving mogelijk is. Bovendien Eén belangrijk lichtpunt is intussen echter ligt aan het ontstaan van de idee Palestina wel dat meer en meer moslims het onder- ook een christelijke oorsprong. De ideologischeid leren maken tussen enerzijds de sche en economische bedreiging die van het Amerikaanse politiek en anderzijds de hou- zionistisch nationalisme uitging (en blijft uitding van Europa en de rest van de - vrije - gaan), ervoer ook de christelijke gemeenschap wereld. De wereldwijde betogingen van mil- van Palestina sterk als een vorm van westers joenen demonstranten op 15 februari tegen kolonialisme. En ook in Libanon, Syrië, Egypte Guido Deraeck
’’
het hoofdstuk
Wat ging er mis?
Over inburgering, moslims en nieuwe wereldordening
en Irak staan de Arabische christenen even huiverachtig tegenover deze beklemmingen als hun islamitische landgenoten. Om tot slot nog even terug te keren naar de Belgische actualiteit: het fundamentalisme dat Dyab Abu Jahjah met zijn AEL uitdraagt, staat ook dwars op de vele inspanningen van vredelievende christenen en moslims in zijn herkomstland Libanon. Duidelijker ware alvast geweest dat zijn beweging (en Resistpartij) zou opteren voor de term IslamitischEuropese Liga. Hij vertegenwoordigt inderdaad misschien wel een deel van de moslims in ons land, maar beslist niet de Berbers of de mensen van Turkse en andere moslimorigine. Tegelijk moet het voor deze beweging wel duidelijk zijn geworden dat de meeste Europeanen niet achter Amerika’s imperialistische politiek staan.
REFERENTIES P. Cliteur, Moderne Papoea’s. Dilemma’s van een multiculturele samenleving, Amsterdam, De Arbeiderspers, 2002. C. Phillips, Een nieuwe wereldorde, Amsterdam, De Bezige Bij, 2002. B. Lewis, Wat is er misgegaan? De betrekkingen tussen het Westen en het MiddenOosten, Amsterdam, De Arbeiderspers, 2002. L. Catherine, Palestina. De laatste kolonie? Antwerpen, EPO, 2002. L. Abicht, Een maat en één gewicht. Een kritisch essay over Israël-Palestina, Kapellen, Pelckmans, 2002. Zie ook in het nieuwe maandblad: Kenteringen, nr. 2, februari 2003.
het hoofdstuk
37
