Endry van Velzen in s a m e n w e r k i n g met Pieter van W e s e m a e l ( s t e d e b o u w k u n d i g plan) W i l m a Keizer ( p r e s e n t a t i e )
Het beleg van Breda Dit plan b e t r e f t een w o o n w i j k van ongeveer 1600 w o n i n g e n bij Breda Het plan is o n t w i k k e l d in reactie op de gemeentelijke visie op het gebied H e i l a a r Steenakker O p v a l l e n d in de g e m e e n t e l i j ke v i s i e is dat de l o k a t i e S t e e n a k k e r v o o r n a m e l i j k gezien wordt in het licht van de v e r b i n d i n g van de woonwijk H a a g se Beemden met de stad, t e r w i j l specifieke d o e l s t e l l i n g e n voor een w o o n w i j k op deze l o k a t ie ontbreken. In de g e m e e n t e l i j ke v i s i e wordt g e s p r o k e n over de 'verdere verstedelijking' van H e i l a a r - S t e e n a k k e r . H e t gebied heeft echter al een sterk g e ï n t e n s i v e e rd g r o n d g e b r u i k . De a k k e r b o u w is v e r d r o n g e n door t u i n b o u w onder glas en de wegen zijn u i t g e g r o e i d tot lintdorpen. De enige open r u i m t e in het gebied ligt rond het spoor en op de p l a a t s w a a r de woonwijk is g e p r o j e c t e e r d . In t e g e n s t e l l i n g tot de gemeentelijke v i s i e w o r d t deze s i t u a t i e j u i s t als a a n l e i d i n g g e b r u i k t om een geleidelijke overgang t u s s e n stad en land te maken. Begrenzing lokatie, verleggen west-tangent In het plan zijn de eerste en t w e e d e f a s e van de woonwijk, respectievelijk het zuidelijk en noordelijk deel in s a m e n h a n g g e d a c h t . De t w e e d e f a s e , het prijsvraaggebied, is nader u i t g e w e r k t . De begrenzing van de l o k a t ie aan noord-, oost- en zuidzijde is voor de hand liggend; deze w o r d t gevormd door de w o o n w i j k H a a g s e Beemden, het i n d u s t r i e g e b i e d Emer, de w o o n w i j k T u i n z i c h t en het dorp Prinsenbeek. A a n de w e s t z i j d e ligt het landelijk gebied. De o v e r g a n g t u s s e n stad en land is als volgt u i t g e w e r k t : - de voorgestelde w e s t - t a n g e n t w o r d t langs de snelweg R o t t e r d a m A n t w e r p e n gelegd; - in het noorden en zuiden s l u i t de w o o n w i j k aan tegen de kassen, rond het spoor o p e n t de wijk zich naar het l a n d s c h a p ; - de w o o n w i jk neemt een a a n t a l l a n d s c h a p p e lijke elementen in zich op die a r c h i t e c t o n i s c h bepaald worden: in het noorden o m k a d e r t een hof een bestaand b o m e n b e s t a n d ; in het zuiden begrenzen t w e e hogere rijen, te zamen met f l a t s van T u i n z i c h t , de grot e open r u i m t e t u s s e n deze wijk en de kassen.
Programma, architectonische problee instelling De gemeentelijke visie bevat, naast een aantal t e c h n i s c h e r a n d v o o r w a a r d e n, een globale u i t s p r a a k over het s o o r t w o n i n g e n ( g r o n d g e b o n den) en de aard van de v o o r z i e n i n g en (geen winkels, één school). Dit stel t het b e l a n g r i j k s t e a r c h i t e c t o n i s c h e probleem: hoe kunnen er in een l a a g b o u w w i j k zonder c e n t r u m zinvolle v e r s c h i l len gemaak t worden? Van o u d s h e r zijn er t w e e i n g a n g e n op d i t probleem: - het l a n d s c h a p . Specifieke kenmerken van het l a n d s c h a p kunnen a r c h i t e c t o n i s c h b e n a d r u k t worden. D i t is boven besproken; - d e b e b o u w i n g s v o r m . In de b e b o u w i n g s v o r m is de v e r h o u d i n g t u s s e n w o n i n g , d i r e c t e b u i t e nr u i m t e en v e r k a v e l i n g s v o rm a r c h i t e c t o n i s c h bepaald. D i t g e b e u r t niet alleen in f u n c t i o n e l e zin, zoals bijvoorbeeld het g e b r u i k van de b u i t e n r u i m t e en de wijze van parkeren, maar ook in f o r m e le zin. V e r s c h i l l e n d e b e b o u w i n g s v o r m e n hebben specifieke ruimtelijk e k a r a k t e r i s t i e k e n . Dit komt nog ter sprake.
S t e d e b o u w k u n d i g plan Het plan w o r d t g e s t r u c t u r e e r d door een l a n g e straat. Deze straat, niet te v e r w a r r e n met de w e s t - t a n g e n t , w o r d t begeleid door rijenbebouw i n g en voert langs de b e l a n g r i j k s t e l a n d s c h a p pelijke elementen: de hof met het b e s t a a n de b o m e n b e s t a n d , het open l a n d s c h a p rond het spoor en de open ruimte bij T u i n z i c h t . Zij verbindt het noordelijk met het zuidelijk plandeel. De straat deelt de w o o n w i j k op in een aantal gebieden die ieder een eigen b e b o u w i n g s v o r m hebben: - t e n westen van de straat, naar de kasse n toe, liggen de kavels voor de vrije sector. De kavels worden o n t s l o t e n door groene lanen, haaks op de straat. A a n weerszijde n van een laan ligt een d u b b e l e rij kavels, zodat het aantal lanen beperkt is; - ten oosten van de straat, naar de stad toe, is een open b e b o u w i n g s v o r m t o e g e p a s t . Dit zijn blokken met t e l k e ns vier m a i s o n e t t e s . T u s s e n de blokken liggen de tuinen. R e g e l m a t i g w o r d t een blok w e g g e l a t e n voor een p a r k e e r p l a a t s j e dat b e p l a n t is met bomen; - l a n g s de L u n e t s t r a a t is een g e s l o t e n b e b o u w i n g s v o r m t o e g e p a s t . Dit zijn p a t i o - w o n i n g e n . De s c h o o l is o p g e n o m e n in de h o f b e b o u w i n g . Het noordelijk deel van het plan, het prijsvraaggebied, bevat ca. 1600 w o n i n g e n : -vrijesector 111 kavels è 600 m 2 - rijenbebouwing - open b e b o u w i n g - g e s l o t en b e b o u w i n g -hof
210 w o n i n g e n 768 w o n i n g e n 260 w o n i n g e n 250 w o n i n g e n , w a a r v a n 100 met t u i n
De rij
Het blok
De patio
Routes, geluidshinder, k r u i s i n g m e t het spoor, s t a d s p o o r t De lange straat en de L u n e t s t r a a t verzorgen de o n t s l u i t i n g van de woonwijk . Zij nemen tevens de b e l a n g r i j k s te l a n g z a a m - v e r k e e r s r o u t e s op; respectievelijk die t u s s e n H a a g se Beemden en Prinsenbeek en die t u s s e n H a a g s e Beemden en binnenstad. De c o n f r o n t a t i e van v e r s c h i l l e n d e soorten verkeer w o r d t o p g e v a n g e n in de profielen van deze straten. De l a n ge straat heeft aan beide zijden brede t r o t t o i r s en in het midden een groenstrook met een f i e t s p a d . Bij de L u n e t s t r a a t liggen t r o t t o i r en f i e t s p a d aan de kant van de woonwijk, g e s c h e i d e n van de rijbanen door een groenstrook. De w o o n w i j k h e e f t een aantal lawaaierige buren die om maatregele n vragen: de noord tangent, het i n d u s t r i e g e b i e d en de s p o o r l i j n overigens reden te meer om de w e s t - t a n g e n t uit de w o o n w i j k te weren. Deze maatregelen zijn nauwelijks met behulp van w o o n g e b o u w e n te treffen. Dat zie je ook bij de H a a g s e Beemden. Deze wijk w o r d t van de n o o r d - t a n g e n t g e s c h e i den door aarden wallen. Deze l a n d s c h a p p e l i j k e o p l o s s i n g is zonder meer effectief, maar door de ' n a t u u r l i j k e ' aanleg e r v a n is ieder idee van stedelijkheid verdwenen. In d i t plan is een meer 'stedelijke' vorm toegepast; de aarden walle n zijn g e c o m b i n e e r d met bakstenen keermuren. Vanaf een m u u r t j e van 1 m hoog langs de w o o n s t r a a t loopt het talud op tot de gewenste hoogte. Op deze hoogte ligt een w a n d e l p a d en zijn er p l a a t s e n voor verpozing. Deze v e r d e d i g i n g s w e r k e n t e g e n het geluid liggen in o o s t - w e s t r i c h t i n g l a n g s de n o o r d - t a n g e n t en ten weerszijde n van het spoor. Langs de L u n e t s t r a a t is, zoals gezegd, een gesloten b e b o u w i n g s v o r m t o e g e p a s t , die o p g e m e t s e l d is uit dezelfde baksteen als de keermuren. De k r u i s i n g met het spoor is eveneens l a n d s c h a p p e l i j k opgelost. Een g r o ot gebied rond de k r u i s i n g is uitgegraven, zodat het l a n d s c h a p langzaam naar beneden glooit. De vrijgekomen grond is g e b r u i k t voor de aarden wallen. H e t spoor w o r d t over b r u g g e n gevoerd. Ook hier zijn keermuren, b r u g g e h o o f d e n en pijlers van baksteen. De L u n e t s t r a a t maakt ter plekke van de singel een a b r u p t e knik. Precies op deze plaats, in de as van de L u n e t s t r a a t en aan de rand van de oude stad, ligt een driehoekig t e r r e i n braak. In het plan w o r d t d i t punt g e m a r k e e r d door een grote ronde bakstenen p a r k e e r g a r a g e .
Woningtypen De v e r s c h i l l e n d e w o n i n g t y p e n hebben een a a n t a l g e m e e n s c h a p p e l i j k e kenmerken: - de v o o r z i e n i n g e n zijn g e c o n c e n t r e e r d ; - de k a m e r s zijn voor meerdere doeleinde n te g e b r u i k e n en zijn vaak opdeelbaar; - de relatie met de d i r e c t e b u i t e n r u i m t e is z o r g v u l d i g bepaald. 1. De rij. De r i j e n b e b o u w i n g bestaa t uit s p l i t l e v e l - w o n i n g e n . A a n de straatzijd e ligt, v e r d i e p t , een g a r a g e, met daarboven, via een b u i t e n t r a p bereikbaar, de bel-etage. Direct aan de t u i n ligt een hoge t u i n k a m e r . In het m i d d e n van de w o n i n g , o n t s l o t e n v a n u i t het t r a p p e n h u i s , liggen de voorzieningen. A a n beide gevels liggen kamers. A a n de t u i n z i j d e ligt een d a k t e r r a s met een kleine d a k k a m e r . Bruto o p p e r v l a k van de w o n i n g inclusief g a r a g e ca. 120 m 2 . De hof en de t w e e hogere rijen l a n g s de open ruimte bij T u i n z i c h t zijn afgeleid van deze r i j e n b e b o u w i n g . Deze g e b o u w e n bestaan uit t w e e gestapelde s p l i t l e v e l - w o n i n g e n . De onderste h e e f t de t u i n , de bovenste het d a k t e r r a s . De bovenste w o n i n g w o r d t o n t s l o t e n door een galerij aan de achterzijde. De rijen en de hof zijn u i t g e v o e r d in t w e e materialen, baksteen en pleisterwerk. Door o m k e r i n g e n en w i s s e l i n g e n w o r d e n v e r s c h i l l e n d e delen van de l a n g e straat g e a c c e n t u e e r d . Zo zijn de voorgevels van de l a g e rijen g e p l e i s t e r d met bakstenen entrees, t e r w i j l de voorgevels van de hof en de rijen bij T u i n z i c h t u i t g e v o e r d zijn in baksteen met g e p l e i s t e r d e entrees. A l l e a c h t e r g e v e l s zijn g e p l e i s t e r d . De s c h e i d i n g e n t u s s e n de d a k t e r rassen zijn van baksteen. 2. Het blok. leder blok bevat vier m a i s o n e t t e s . A a n de straatzijde liggen de entree en de b e r g i n g . A a n de t u i n ligt een grote kamer. De v o o r z i e n i n g e n liggen in een strook tegen de w o n i n g s c h e i d e n d e w a n d . Boven ligt in dezelfde s t r o o k de b u i t e n k a m e r van de w o n i n g , zodat deze open b e b o u w i n g s v o r m ook private b u i t e nruimte bevat. A a n de b u i t e n k a m e r ligt een grote speelhal met t w e e kleine kamers. D a a r n a a s t ligt nog een kamer. De straatgeve l is van glazen b o u w s t e n e n met een bakstenen entree, de t u i n g e v e l is van baksteen (beneden) en p l e i s t e r werk (boven). Bruto o p p e r v l a k van de w o n i n g ca. 90 m 2 . 3. De patio. In het midden van de w o n i n g ligt de patio. T u s s e n straat en p a t i o ligt een w o o n hal. A a n de ene kant van de p a t i o liggen de g a r a g e en, t w e e treden verdiept, een hoge kamer. A a n de andere kant liggen de v o o r z i e n i n g e n en een grote kamer die o p g e d e e l d kan w o r d e n . De s t r a a t g e v e l s zijn van baksteen. A a n de L u n e t s t r a a t kunnen de p a t i o ' s g e o p e n d w o r d e n naar de straat door het w e g s c h u i v e n van een g r o t e houten deur. Bruto o p p e r v l a k van de w o n i n g inclusief g a r a g e ca. 115 m 2 .
