Herstel en empowerment bij ernstige psychische aandoeningen

Herstel en empowerment bij ernstige psychische aandoeningen

Jaap van Weeghel, Conferentie Kwetsbaarheid en veerkracht 2.0 Amsterdam, 22 januari 2016 Kennis delen over herstel, behandeling en participatie bij ernstige psychische aandoeningen

28-1-2016

1

Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven • Sponsoring of onderzoeksgeld • Honorarium of andere (financiële) vergoeding • Aandeelhouder • Andere relatie, namelijk …

Geen Bedrijfsnamen NWO ZonMw Ministerie van SZW Stichting STORM Rehabilitatie Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz

Kwetsbaarheid en veerkracht Walking & Falling “(……) You're walking and you don't always realize it, but you're always falling with each step you fall forward slightly and then catch yourself from falling over and over, you're falling and then catching yourself from falling and this is how you can be walking and falling at the same time.” (In: Big science. Laurie Anderson, 1986) 28-1-2016

3

Inhoud • • • • • •

Het concept herstel Verwante begrippen Herstelondersteuning Herstel en evidence-based werken Interventies Herstel in Over de brug

4

Ernstige psychische aandoening • Wanneer sprake is van:

 Psychiatrische stoornis (psychotische stoornissen, bipolair, angst en stemming, etc.)  met ernstige beperkingen in sociaal en maatschappelijk functioneren  Beperking oorzaak en gevolg is van psychiatrische stoornis  Niet van voorbijgaande aard (tenminste enkele jaren)  Waarbij gecoördineerde zorg van professionele hulpverleners in zorgnetwerken geïndiceerd is om behandelplan te realiseren

• Populatieprevalentie: 281.000, waarvan 75% in GGz zorg (totaal 160.000 volwassenen (1,6%)) Ph. Delespaul en de consensusgroep EPA (Tijdschrift voor Psychiatrie 55: 2013, 427-438)

Mensen met een ernstige psychische aandoening Achterstanden in: • Participatie en sociale inclusie  Eenzaamheid  Lage arbeidsdeelname (plm. 15%)  Traumatisatie en victimisatie  Financiële belemmeringen  Stigmatisering en discriminatie

• Behandeling en ondersteuning  Toepassing drang en dwang  Lichamelijke gezondheid en vroegsterfte  Bereik richtlijn conforme zorg  Ondersteuning bij persoonlijk herstel en participatie  Extra aandacht voor langdurige woonzorg

Het begrip ‘herstel’ • Afkomstig uit cliëntenbeweging (Pat Deegan, Wilma Boevink) • Niet hetzelfde als genezen of louter stabiliseren • Herstellen: unieke, persoonlijke processen waarin patiënten veerkracht tonen en zich ontworstelen aan de vaak desastreuze gevolgen van hun aandoening en proberen hun leven weer een positieve inhoud te geven • Herstellen: naar ander zelfgevoel of identiteit (van patiënt naar persoon en burger) • Actieve acceptatie van kwetsbaarheid en beperkingen • Herstellen is iets dat cliënten zelf doen; goede behandeling, rehabilitatie en sociale steun kunnen daarbij helpen

Herstel

bekendste definitie “Recovery is a deeply personal, unique process of changing one’s attitudes, values, feelings, goals, skills, and/or roles. It is a way of living a satisfying, hopeful, and contributing life even within the limitations caused by illness. Recovery involves the development of new meaning and purpose in one’s life as one grows beyond the catastrophic effects of mental illness” (Anthony, 1993)

Herstel: Het CHIME-begrippenkader (Slade, 2012)

• Connectedness • Hope and optimism • Identity • Meaning and purpose • Empowerment Operationalisatie in herstelschaal: INSPIRE

Het begrip ‘herstel’ Drie dimensies (Plooy & Dröes, 2010): • Herstel van gezondheid • Herstel van persoonlijke identiteit • Herstel van maatschappelijke rollen • Vierde dimensie?: herstel van psychische functies (Van der Stel, 2013) NB: • geen vaste volgorde hanteren (eerst volledig herstel van gezondheid, pas dan…. etc.) • Herstellen is geen proces van lineaire vooruitgang: perioden van groei en terugval wisselen elkaar af

hersteldomeinen & context

‘Herstel’ als sturend concept

Persoonlijk Herstel

Psychiatrische Behandeling

Maatschappelijke Participatie

Nieuwe definitie gezondheid Gezondheid wordt niet langer gezien als een toestand van compleet welbevinden (zoals in de definitie die de WHO nog hanteert), maar als het vermogen zich aan te passen en zelf regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven’ (Huber, 2014).

“Recovery is learning to live better in the face of mental illness” (Davidson, 2012)

Filosofische noties bij herstel

• • • • • •

Actieve benadering van het leven Deugdenethiek en levenskunst Amerikaans individualisme en optimisme Positieve psychologie Narratieve identiteitstheorie Postmoderne inzichten en waarden

• Burgerschap, sociale rechtvaardigheid, ‘capabilities’

Verwante concepten • • • • • • •

Zelfredzaamheid en zelfstandigheid Veerkracht (resilience) Zelfregulatie Zelfhulp Herstel Empowerment Rehabilitatie

• • • • • • •

Shared Decision Making Illness management Eigen kracht Actorschap/agency Coping strategieën Capabilities Etc.

Empowerment • Autonomie herwinnen, risico’s nemen en verantwoordelijkheid nemen. De focus ligt op potenties en krachten (Van Regenmortel, 2009) • Empowerment heeft individuele én sociale dimensie: verandering in iemands persoonlijk leven én in de omgeving • Individu moet vrije, eigen ruimte veroveren, zowel op de maatschappelijke context als op de eigen psychische beperking. Deze ruimte kan groter of kleiner zijn: zij is beïnvloedbaar (Boumans, 2011) • Hoop en optimisme over het feit dat regie over het leven binnen bereik is en verandering zelfs in moeilijke situaties mogelijk is • Empowerment is voorwaarde voor én resultaat van herstelproces 16

Kenmerken herstelondersteunende zorg • Attitude van hoop en optimisme • Aandachtig aanwezig • Professionele referentiekader terughoudend en bescheiden • Sluit aan bij eigen verhaal cliënt • Stimuleert benutten eigen kracht • Stimuleert ervaringskennis • Ondersteuning door belangrijke anderen • Gericht op verlichten van lijden en vergroten autonomie (Boevink e.a., 2009) NB: - kenmerken vooral op attitude- en betrekkingsniveau - onderbelichting van methodisch werken, evidence-based practice en maatschappelijke dimensie van herstel

Herstelondersteuning vanuit GGz Vier taken: 1. Relaties bevorderen 2. Welbevinden promoten 3. Goede behandeling bieden 4. Sociale inclusie verbeteren (Slade, 2010)

Herstel en evidence-based werken Nomothetische kennis: - Generaliseren - Ervaring als bron van kennis

Idiografische kennis: - Specificeren - Ervaring als beleving

• Olie en water? • …. of olie en azijn?

Spanning tussen evidence-based werken en herstelondersteuning • Herstelondersteunende zorg en evidence-based werken: gaat dat wel samen? ‘Olie en water’ of ‘olie en azijn’? (Davidson, 2009) • Evidence-based interventies beoordelen op, en eventueel verrijken met principes van herstelondersteuning • Maar ook: herstelondersteunende programma’s onderwerpen aan degelijk effectonderzoek • Gezonde spanning tussen HoZ en EBw benutten: het beste bij elkaar naar boven brengen

Wie bepaalt of iemand herstelt?  Alleen achteraf, en alleen door de persoon zelf?  Vgl. 'woodshedding‘ (Strauss)  of vereist 'herstel' door anderen te beoordelen 'metacognitieve claims'? (Lysaker & Lysaker, 2012)  Recht doen aan persoonlijke, sociale en narratieve karakter van herstel  Herstel meten: naast afnamestandaardmaten ook realisatie van hersteldoelen?

Veranderend zorglandschap Transities: • Van bed naar buurt (ambulantisering; beddenreductie) • Van landelijke overheid naar gemeenten (decentralisaties en taakstellingen/bezuinigingen) • Van gespecialiseerde zorg naar basiszorg en eigen kracht

Zorg voor mensen met ernstige psychische aandoeningen: Lost in transition?

Crisis als keerpunt Gevaar

Kans

Chinees teken voor crisis

“Ik zag de nieuwe brug. Twee overzijden die elkaar schenen te vermijden, worden weer buren” Uit: De moeder de vrouw (1934), Martinus Nijhoff

Jaap van Weeghel Utrecht, 4 september 2015

Minder zorgbehoeften, meer herstel ambities

Door verbeterde preventie en state-of-the-art zorg in 2025: • 1/3 gezondheidswinst, in psychiatrische en somatische zin (herstel van gezondheid) • 1/3 meer participatie in werk of studie (herstel van maatschappelijke rollen) • 1/3 meer verwezenlijking van individuele doelen (persoonlijk herstel) • Het voorgaande impliceert ook: 1/3 minder (publiek en zelf)stigma • Veiligheid en bestaanszekerheid

Missie (stip aan de horizon): EPA de wereld uit • Wat blijft is de aandoening/kwetsbaarheid (voor psychosen etc.) • Betekent dus niet dat mensen die eraan lijden niet meer behandeld worden (integendeel) of nooit meer zorgbehoevend zullen zijn • Betekent wel dat de ernstige en blijvende gevolgen van de aandoening (somatische ziekten, (zelf)stigma, functionele beperkingen, werkloosheid, demoralisatie, sociaal isolement) tot een minimum beperkt blijven • … zodat zij als persoon beter tot hun recht kunnen komen en volop aan de samenleving kunnen deelnemen

Ambitie is tweeledig: 1. Voorkomen dat mensen tot de EPA-groep gaan toetreden 2. Betere zorg, rehabilitatie en herstelondersteuning voor mensen die al tot de EPA-groep behoren

Belangrijkste aanbeveling: • Zorg dat state-of-the-art behandeling en ondersteuning toegankelijk zijn voor alle mensen uit de doelgroep, ongeacht hun (ingangs)positie in het (zorg)landschap

Ad 1: EPA voorkómen (voorzorg) Behandeling moet: • Eerder • Preciezer (‘personalized’) • Openheid over klachten bevorderen (erover praten) • Veerkracht aanboren en benutten • In niet-stigmatiserende contexten • En vooral: ondersteun mensen zodanig dat zij hun sociale rollen (werk, studie, relaties) kunnen blijven vervullen!

Kennis delen over herstel, behandeling en participatie bij ernstige psychische aandoeningen

28-1-2016

28

Belangrijke trends in de zorg Zes grote uitdagingen: 1. Van louter symptoomstabilisatie naar persoonlijk en maatschappelijk herstel 2. Van louter professionele zorg naar eigen kracht en zelfmanagement 3. Van enkel op de patiënt gericht naar ook de omgeving erbij betrekken 4. Van enkel GGz naar samenspel met andere sectoren 5. Van aparte paden naar integratie van behandeling en rehabilitatie 6. Van gescheiden domeinen naar integratie van psychiatrische en somatische zorg

Ad 2: Wat is goede behandeling en ondersteuning bij EPA?

Maar hoe bereiken we nu 1/3 herstel in 2025? Geen gemakkelijke opgave, maar we doen een viertal pogingen: 1. De ‘implementatiekloof‘ inzake effectieve behandeling zo goed mogelijk dichten 2. … 3. … 4. … • NB: Allereerst moeten we de voortgang op de ambitie ‘1/3 herstel in 2025’ meten met een passend instrumentarium • Een ROM-instrument waarmee we zowel het symptomatisch herstel als het persoonlijk en maatschappelijk herstel van mensen met EPA kunnen monitoren

Kwaliteitstoetsing Regionaal Aanbod Schizofreniezorg (KRAS) Een kwalitatieve studie naar de implementatie van de multidisciplinaire richtlijn schizofrenie in Nederland

Chrisje Couwenbergh Daniëlle van Duin Cees Slooff Jaap van Weeghel

Lentis RIBW KAM+ GGZinGeest GGz Drenthe + Pro Menscare Cordaan + GGZinGeest Yulius GGZ

RIBW Overijssel + Dimence

RIBW Arnhem + Pro Persona RIBW Nijmegen + Pro Persona

Emergis RIBW Brabant + GGZ Breburg GGZ Eindhoven

Mensana + RiaggZuid RIBW Heuvelland + Mondriaan

Belangrijkste Resultaten Total score 5 4,5 4 3,5

3,1

3

2,6

2,5 2 1,5 1 0,5 0 TOTAAL

Quality

Availability

Beoordeelde aspecten: • Diagnostiek • Biologische behandeling • Psychosociale interventies • Zorg, begeleiding en ED • Rehabilitatie en participatie • Organisatie van zorg

Conclusies KRAS 2.0 • Vergelijkbare scores tussen de regio’s • Algemene aspecten van zorg en organisatorische onderdelen scoren beter dan gespecialiseerde psychosociale interventies • Voor beter bereik van psychosociale interventies is een variatie van gespecialiseerde disciplines nodig en geïntegreerde bekostiging • Door de multidisciplinaire richtlijn beter te implementeren, valt heel wat winst te boeken! NB: Oók effectieve programma’s/interventies implementeren die nog niet in de MDRS (2012) waren opgenomen. • Denk o.a. aan: traumabehandeling, Cognitieve Adaptatie Training (CAT), Wellness Recovery Action Planning (WRAP), cursus ‘Herstellen doe je zelf’, Illness Management & Recovery (IMR)

Hoe bereiken we 1/3 herstel? 1. 2. 3. 4.

De ‘implementatiekloof‘ in de behandeling zo goed mogelijk dichten Ruim baan geven aan programma’s voor zelfregie en persoonlijk herstel … …

Verwante concepten en praktijken

Concepten: • Zelfredzaamheid en zelfstandigheid • Veerkracht (resilience) • Zelfregulatie • Zelfhulp • Herstel • Rehabilitatie • Empowerment • Shared Decision Making • Illness management • Eigen kracht • Actorschap/agency • Coping strategieën • Capabilities • Etc.

Praktijken: • IMR • Herstelgroepen, herstelondersteuning • Strengths Model • Rehabilitatie (IRB, SRH, Liberman modules) • IPS (Individuele Plaatsing en Steun • Motiverende gespreksvoering • WRAP • zelfhulpinitiatieven • Cliëntgestuurde praktijken • Crisiskaart • Guided Self-determination • Etc.

Illness management and Recovery (IMR) • IMR is een programma dat mensen met EPA helpt om: • Persoonlijke levensdoelen te formuleren • de informatie en vaardigheden te verwerven die nodig zijn om (de gevolgen van) de aandoening onder controle te krijgen • en om vooruitgang te boeken in persoonlijke herstelproces (Mueser, Salyers e.a.) • IMR is bundeling van vijf (bewezen effectieve) interventies: Psychoeducatie; cognitief gedragstherapeutische benaderingen om medicatietrouw te bevorderen; terugvalpreventie middels signaleringsplan; training in sociale vaardigheden om sociale steun te vergroten; training in het beter leren omgaan met aanhoudende symptomen (coping skills training) • IMR-programma omvat 11 modulen, duurt gemiddeld ruim een jaar

IMR wetenschappelijke evidentie • Aanwijzingen dat IMR cliënten helpt om meer greep op hun aandoening te krijgen en om persoonlijke doelen te bereiken (Hasson-Ohayon e.a., 2007; Levitt e.a., 2009; Salyers e.a., 2013, etc.) • In Nederland wordt eerste RCT naar IMR uitgevoerd (promotieonderzoek van Bert-Jan Roosenschoon, Bavo Europoort Rotterdam) • Lectoraat Saxion Hogeschool (Peter Goossens c.s.) actief in onderzoek, opleiding en verspreiding van IMR in Nederland

Wellness Recovery Action Plan (WRAP) Copeland & Mead, 2004

• WRAP is veelbelovende herstel- en zelfmanagementcursus • Effectief (Cook e.a. 2011; Cook e.a.2012). • WRAP helpt de persoon om een persoonlijk werkboek te maken waarin hij/zij beschrijft wat helpt om zich gezond te voelen en actief te herstellen • Eerste onderdeel is een ‘gereedschapskist voor een goed gevoel’ • Er zijn 7 andere onderdelen, zoals voortekenen kunnen herkennen van terugval; een crisisplan opstellen, een gezonde leefstijl ontwikkelen • Het doorlopen van WRAP duurt 16 weken, met 8 gesprekken (mix van groeps- en individuele gesprekken), plus huiswerkopdrachten • WRAP wordt geleid door ervaringsdeskundigen, die een training hebben ontvangen van erkende train-de-trainers

Waarom WRAP in Nederland • Gestructureerde en brede methode • Evidentie effectiviteit in VS (Cook et al., 2011 en 2012): zelfmanagementvaardigheden én herstel • Versterkt bestaande benaderingen : HEE! (Boevink, in voorbereiding); Herstellen doe je zelf (Van Gestel, 2011) • Houvast voor ervaringsdeskundigen • Richtinggevend voor herstelondersteuning

Boertien, D., Bakel, M. van, Weeghel, J. van (2012). Wellness Recovery Action Plan in Nederland – Een herstelmethode bij psychische ontwrichting. Maandblad Geestelijke volksgezondheid 67 (5), 276-283.

Hoe bereiken we 1/3 herstel? 1. 2. 3. 4.

De ‘implementatiekloof‘ dichten Ruim baan geven aan programma’s voor zelfregie en persoonlijk herstel Grote inzet op destigmatisering ..

Kennis delen over herstel, behandeling en participatie bij ernstige psychische aandoeningen

28-1-2016

42

Stigma: het probleem • Psychische problemen en aandoeningen: hoge prevalentie, maar veel misvattingen, vooroordelen en misverstanden (kennis, houding). Met als gevolg: • 25-50% van de mensen met psychische aandoeningen ervaren discriminatie (op alle levensgebieden) en nog veel meer (50-75%) verwachten gediscrimineerd te worden • De gevolgen van verwachte stigmatisering (anticipated stigma: ‘why try?’) kunnen even ernstig zijn als die van daadwerkelijk ervaren stigma

Publiek stigma: gevolgen • Belemmering maatschappelijk functioneren • Tegenwerken of te niet doen van goede resultaten van individuele behandeling of rehabilitatie. • Belangrijke factor in maatschappelijke achterstand in wonen, werk, studie, sociale relaties van mensen met psychische aandoeningen. • Onderbouwd door wereldwijd en Nederlands wetenschappelijk onderzoek (ASPEN, INDIGO, Panel Psychisch gezien) • Nijpend probleem in een tijd van transities in het sociale domein en extramuralisering GGZ

Zelfstigma • Awareness (bewustzijn van de bestaande vooroordelen) • Agreement (het eens zijn met vooroordelen) • Application (toepassen van deze vooroordelen op zichzelf) Tegenovergestelde van Empowerment Kan leiden tot ontmoediging en laag zelfbeeld ‘why try’

Gevolgen (zelf)stigmatisering • • • • • • • • • • •

Chronische stress Afname van het zelfvertrouwen Demoralisering Toename hopeloosheid Verlies van vertrouwen in andere mensen Het gevoel ‘er niet bij te horen’ Lage kwaliteit van leven Verbergen van psychiatrische achtergrond Minder geneigd tot hulp zoeken Minder sociale steun Geanticipeerde discriminatie Meta-analyse Livingston & Boyd (2010)

Hoe stigma tegengaan? • Doelgroepgerichte lokale interventies op publiek stigma (collectief): contact, voorlichting en protest • Bevorderen empowerment (individueel) tegen zowel publiek stigma als zelfstigma • In de herstelondersteunende behandeling en rehabilitatie (op succesvol herstel in sociale rollen). • Vanaf dag één: zelfstigma voorkomen en tegengaan, hoop, vertrouwen en perspectief bieden • Waar nodig coping vaardigheden vergroten en weerbaarheid tegen publiek stigma verbeteren • Openheid bevorderen via normaliseren

Hoe bereiken we 1/3 herstel? 1. 2. 3. 4.

De ‘implementatiekloof‘ dichten Ruim baan aan programma’s voor zelfregie en persoonlijk herstel Grote inzet op destigmatisering Vele gelegenheden tot maatschappelijk herstel

Kennis delen over herstel, behandeling en participatie bij ernstige psychische aandoeningen

28-1-2016

48

Verlies en verlangen Onvervulde behoeften vooral op terrein van: • Intermenselijke relaties, maatschappelijke participatie en actief burgerschap

49

Maatschappelijk herstel

volgens mensen met (psychische) beperkingen • • • • • •

Geaccepteerd en erkend als individuen die meer zijn dan hun beperkingen Persoonlijke relaties met familie, vrienden en kennissen Actief in vrijetijdsbesteding en andere sociale activiteiten Fatsoenlijke huisvesting Werk/onderwijs Voldoende formele (professionele) en informele ondersteuning

(Hall, 2009)

Het grote belang van activiteiten • Sterkste voorspeller van negatieve uitkomsten: “The amount of time spent doing nothing” (Wing & Brown, 1970) • Cliënten zonder werk of andere dagbesteding: leiden veelal geïsoleerd bestaan, leven in ongerede, hebben beperkte vaardigheden, hebben ernstige psychiatrische symptomen • Hebben van werk of zinvolle activiteiten goede graadmeter voor gezondheid en voor algeheel functioneren

Betekenis van werk Algemeen: De meeste Nederlanders vinden werk belangrijkste levensgebied, vlak na gezin, ver voor vrije tijd • • • • •

Inkomen Tijdstructurering Sociale contacten, verbreding sociale horizon Identiteit en status Dwingt tot activiteit, gezondheid

Specifiek: • Andere rol dan die van patiënt • Werk beschermende factor voor depressie • Werken is hét bewijs van psychisch en maatschappelijk herstel • Werken als overlevingsstrategie (coping) • Publiek stigma wordt veel minder (Perkins e.a., 2009)

Mensen met EPA

Ambivalent over werken Confrontatie met eerder falen Bedreiging zelfbeeld Angst voor gezondheidsverlies Angst voor negatieve reacties van anderen (stigma) • Angst voor verlies van uitkering • • • •

Werken aan ambivalentie behandelaars over werkhervatting cliënten • Endeavor Trial of IPS+ Motivational Interviewing (MI) for staff (Craig et al 2014) • Motivatie en self-efficacy zijn, (naast arbeidsverleden), sterke voorspellers van werkuitkomsten (Rinaldi et al, 2008) • MI werd gebuikt om ambivalentie en motivationele conflicten bij GGz-hulpverleners op te lossen • Werkuitkomsten na 12 mnd waren beter voor IPS + MI bij GGz-hulpverleners: 33% betaalde baan vs. 12% in controlegroep (alleen IPS)

Individuele Plaatsing & Steun (IPS) Hoofdkenmerken

• • • • • • • •

Regulier betaald werk is het centrale doel Iedere cliënt die baan wil, wordt in traject genomen (‘zero exclusion’) Snel zoeken naar echte baan (‘place-then-train’) Voorkeuren van de cliënt centraal Ondersteuning op lange termijn Doorlopende, systematische inschatting van arbeidsmogelijkheden Integratie met GGZ-hulp (trajectbegeleider lid van ambulant, multidisciplinair team) Individuele begeleiding bij uitkeringskwesties (‘benefit counseling’)

• IPS is evidence-based interventie: 23 RCT’s met positieve uitkomsten, óók in Nederland

Follow-up 30 months – main outcome (competitive work) Michon, H., Busschbach, J.T. van, Stant, A.D., Vugt, M.D. van, Weeghel, J. van, Kroon, H. (2014). Effectiveness of Individual Placement and Support for people with severe mental illness in the Netherlands: a 30-Month randomized controlled trial. Psychiatric Rehabilitation Journal 37, 2, 129-136.

IPS bij jonge mensen met psychose • Potentiële winst in termen van arbeidsloopbaan, symptomen en sociale inbedding is groot (Killackey, 2007) Aanpassingen IPS-model: • Vanuit ontwikkelings- en persoonlijk perspectief is ‘direct aan het werk’ is niet voor iedere cliënt passend • ‘Opleiding’ tweede valide uitkomstmaat IPS-programma’s (Killackey e.a., 2008; Nuechterlein e.a., 2008) • Aandacht carrièreplanning en ‘vocational recovery’ essentieel • Betrokkenheid van familie (ouders) onmisbaar

Samenvattend: Hoe bereiken we 1/3 herstel? 1. 2. 3. 4.

De ‘implementatiekloof‘ dichten: alle kennis uit de kast voor een betere praktijk Ruim baan aan programma’s voor zelfregie en persoonlijk herstel Grote inzet op destigmatisering Vele gelegenheden tot maatschappelijk herstel

NB: Zorg bij EPA: van disabilities- naar capabilities-benadering

Capabilities

(Amartya Sen, 1992) Verbonden met vrijheid en sociale rechtvaardigheid Combinaties van mogelijkheden om te doen of te zijn wat men wil (‘persoonlijk herstel’) Taken die mensen met reden belangrijk vinden en binnen hun bereik zouden moeten liggen Capabilities: is iets anders dan 'performance' (wat iemand feitelijk doet) en ook iets anders dan 'capacity' (wat iemand feitelijk kan, onder ideale omstandigheden) • 'Capabilities' verwijst altijd naar individueel vermogen in relatie tot een context (in de gelegenheid stellen) • • • •

Naar volwaardig burgerschap. Twee strategieën, volgend uit capabilities concept: • Kansen bieden om competenties te ontwikkelen = opdracht GGZ • Gelegenheden scheppen om die competenties uit te oefenen = opdracht hele samenleving (inclusief de GGz)

Dank voor uw aandacht!