Herfst: Let op je lever. Wil je een geheugen als een olifant? Hoe vervelende darmgassen voorkomen? Bier: een vloeibaar geneesmiddel SANA nr 37

Oktober 2013

GEZONDHEIDSMAGAZINE

Wil je een geheugen als een olifant?

Herfst: Let op je lever Hoe vervelende darmgassen voorkomen? Bier: een vloeibaar geneesmiddel

SANA nr 37

1

COLOFON I-SANA MAGAZINE Web-en Gezondheidsmagazine Uitgeverij:ADVIES MEDIA vzw [email protected] www.isana.eu Redactieadres: Wegvoeringstraat 66a B-9230 Wetteren [email protected] Uitgave: Maandelijks elektronisch nummer (behalve de maanden juli en augustus)

Verantwoordelijk uitgever: Monique Kmita Gedelegeerd bestuurder: Danny Zeegers Verantwoordelijke marketing, promotie en advertenties België: [email protected] Verantwoordelijke regie Nederland: Kees Martens Hoofdredacteur: Jan van Bercken Art-Director: Ellen Drenth Artistiek advies: Alvin Bamps

Bestellen? www.nutribell.be

Documentatie & secretariaat: Klaudia Pauwels Abonnementen: Losse nummers : € 3,20 Jaarabonnement: € 32,00 Copyright 2013 Alle in de advertenties en redactionele stukken opgenomen gegevens, alsook foto’s door derden aangeleverd, vallen onder verantwoordelijkheid van het betrokken bedrijf, instelling of dienst die aanlevert aan Advies Media vzw. Voor de juistheid, de aard en de rechten van die gegevens kan de uitgever niet aansprakelijk worden gesteld. Advertenties kunnen zonder enige motivering worden geweigerd. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, fotokopie of welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De inhoud (teksten en advertenties) van I-sana is geen medisch advies en kan een consult bij een arts niet vervangen. Bij medische problemen of twijfel moet altijd een geneesheer worden geraadpleegd.

2

SANA nr 37

i-sana een uitgave van Advies Media

D

Voorwoord

De natuur heeft altijd gelijk!

e zomer was mooi en we kennen af en toe nog mooie dagen, maar de winter ligt toch al op de loer en er zit een letter “R” in de naam van de maand en dus moeten we toch al aan onze weerstand denken. Als je baby’s al zware antibiotica toedient en daarenboven ook nog met cortisone begint te experimenteren, zodat je het immuunsysteem de kans niet meer laat zich te ontwikkelen, is het niet te verwonderen dat je deze patiënt bindt aan een therapie waar hun eigen afweer het moeilijker mee heeft dan met virussen en bacteriën zelf. De geneeskunde heeft ons heel wat gegeven. We hebben wetenschappelijk inzicht gekregen in heel het scheikundig en energetisch gebeuren van het lichaam. We hebben het immuunsysteem leren kennen en onderzocht en gezien dat het lichaam op een vernuftige wijze zijn eigen verweer, zijn eigen bescherming opbouwt tegen ziekten en schadelijke elementen die het lichaam bedreigen. Ondanks alle poeha, krijgen we nog maar pas inzicht in het ingewikkelde samenspel van hormonen die op ingenieuze wijze commando’s geven aan organen. Als we dat broze mechanisme willen beïnvloeden, spelen we in veel gevallen leerling-tovenaar met elementen die we nog lang niet doorhebben. Het zal nog tientallen, misschien wel honderden jaren duren eer we voldoende kennis hebben

van de immuniteit en de genetica om met een grote marge van veiligheid middelen aan te wenden die dit mechanisme bij defecten vervangend helpen te regelen. De iatrogene ziekten zijn gekend. Men schat hun aantal op meer dan zestig percent: mensen die ziek worden door verkeerd of overdreven gebruik van medicijnen. De geneeskunde heeft ons kennis bijgebracht die duizenden levens kan redden, maar we moeten het met voorzichtigheid en verstand doen, want mensenlevens en de gezondheid moeten worden gered, niet de lobby. Ongebreidelde vaccinatie, ongecontroleerd gebruik van sterke medicijnen, afwijken van een natuurlijk gedrag, het verzwakken van het organisme door eenzijdige voeding, tekorten, roken, lawaai, gebrek aan rust, te goede isolatie van woningen, gebruik van nieuwe producten met ongekende invloed op het organisme en het immuunsysteem... dat zijn dingen waar we moeten voor oppassen en met gezond verstand moeten hanteren. Zoals de voorzitter van de Europese allergologen zei: „We moeten het lichaam de kans geven zijn eigen immuniteit op te bouwen. We weten er nog te weinig van om daarover met zekerheid uitspraken te doen en in te grijpen”. Heel wijze woorden, want zoals Seneca ooit zei: „De wijze zegt altijd: misschien”.

Jan van Bercken Hoofdredacteur SANA nr 37

3

nhoud

06

06

Cholesterol veroorzaakt geen hartinfarct, wel tekort aan vitamine C!

36

Noten: gezonde tussendoortjes

36

Nobelprijswinnaar Linus Pauling wist het decennia geleden al...

10

Goed tegen hartinfarct en borstkanker

Hoe vervelende darmgassen voorkomen?

Verkeerde voeding kan winderigheid veroorzaken

14

De droom van gepensioneerden: eeuwige vakantie in de zon

Waar moet je rekening mee houden als je wil vertrekken?

20

ADHD een modeziekte met gevaarlijke medicijnen

10

38

42

Smalle weegbree: Hemels “onkruid” tegen oorpijn en hoest

42

Lekker en gezond koken met groentenkok Dominique Vreven

32

14

Lekkere en supergezonde waterkerssoep

46

Rozenbottels kleuren de herfst

Panthenol maakt de huid jonger en elastisch

Combinatieteelt in de moestuin

32

50

Bier: een vloeibaar geneesmiddel

Een glaasje bier is gezond 4

Heilzame plantenextracten en hun toepassing

46 44

Van kloostermedicijn tot groene geneeskunde

Vitamine B5: Ideaal tegen rimpels en veroudering

40

Hoe gezond is de nieuwe hype?

Schitterend boek van en over Herkenrode

24

Hyperactieve kinderen zijn veel beter met visolie

Zijn smoothies even goed als vers fruit?

Herfst: Let op je LEVER

Ben je depressief, moe en lusteloos, met opgeblazen gevoel en geen eetlust?

26

38

SANA nr 37

50


Goed onthouden tot op hoge leeftijd, kan je leren SANA nr 37

5

Nobelprijswinnaar Linus Pauling wist het decennia geleden al...

Cholesterol veroorzaakt geen hartinfarct, wel tekort aan vitamine C ! Dr. Lenkei en Dr. Rath: “Waarom krijgen dieren geen hartinfarct en mensen wel? Bekijk hun vitamines!”

6

SANA nr 37

E

én op vier mannen sterft aan hartinfarct. Een vreselijk groot getal dus, waar de meeste mannen van middelbare leeftijd terecht bang voor zijn. Maar tegenwoordig worden ook vrouwen niet meer gespaard. Oorzaak: dichtslibben van de slagaders, veroorzaakt door arteriosclerose. Te hoge cholesterol zo denken de meeste artsen op last van de statinefabrikanten. Maar recent onderzoek en vooral het gehamer van Dr. Rath een Duitse cardioloog en Dr. Lenkei een Hongaarse arts-researcher, hebben aangetoond dat cholesterol maar weinig te maken heeft met dichtslibbende slagaders. Cholesterol is gewoon het reparatiemateriaal van beschadigde slagaders. Het is vooral het ontbreken van Vitamine C en vitamine B3 en de aanwezigheid van alfa-liproteïne die verantwoordelijk zijn. Uiteraard blijven roken, transvetten, suikers en gebrek aan beweging gevaarlijk, maar het dieet moet op een andere manier worden bekeken dan totnogtoe het geval. Meer vitamine C en vitamine B en je hebt het grootste risico voor hart- en vaatziekten overwonnen. Dr. Lenkei schreef er zelfs een bijzonder interessant boek over waarvan de titel overduidelijk is: “Cholesterol is NIET schadelijk”. Ten bewijze: er zijn mensen met een cholesterolgehalte van 160 die een hartinfarct kregen en anderen met cholesterolwaarden van 300 die geen hart- en vaatproblemen kennen. Dus... De kwaliteit van je bloedsomloop is inderdaad bepalend voor je levenskwaliteit. We weten intussen ook dat de kwaliteit van het zenuwstelsel er evenveel mee te maken heeft. Per jaar krijgen ongeveer 70.000 Belgen problemen met de bloedvaten: soms hartinfarct, een beroerte, rokersbeen, angina pectoris, onregelmatige hartslag, pijn bij intensieve beweging, ademnood enz... Al deze problemen kunnen te maken hebben met een gebrekkige functie van de bloedsomloop. De oorzaken zijn niet bij iedereen helemaal dezelfde: soms is het louter functioneel, soms is er echt een fysiek probleem; met andere woorden een emotioneel trauma kan je in de problemen brengen zonder dat er echt een defect aanwezig is, maar ook een echte ziekte en een defect aan de bloedvaten of het hart kunnen je moeilijkheden bezorgen. Meer dan zeventigduizend per jaar is een enorm getal, het complete aantal inwoners van een middelgrote stad. De grote vraag voor velen zal zijn: hoe maak je in ’s hemelsnaam dat je er niet bij bent? Je kan er inderdaad zelf wat aan doen.

De erfelijkheid speelt mee, maar de eigen inzet en de levenswijze op zijn minst evenveel, misschien nog meer. Gelukkig daalt het aantal sterfgevallen, omdat de levenswijze de jongste jaren drastisch is veranderd. Vooral mannen houden op met roken, gaan meer sporten en denken af en toe eens na over gezonde voeding. Maar hoe pak je het dan echt goed aan, want recent zijn er nieuwe inzichten in het ontstaan van aderverkalking met beroerte en hartinfarct als mogelijk gevolg. Risico stijgt met de jaren Met het stijgen der jaren neemt ook het risico op hart- en vaatziekten toe. We blijven jammer genoeg geen eenentwintig. We kunnen dat wel proberen en zo lang mogelijk onze bloedvaten in goede conditie bewaren. Daar heb je inderdaad vat op. Want arteriosclerose, of verkalking van de grote bloedvaten kan zich geleidelijk installeren en zodoende langzaam maar zeker het lichaam ten gronde richten. Plots valt er als een bliksem bij heldere hemel, totaal onverwacht een zwaar probleem uit de lucht, waar men geen rekening mee had SANA nr 37

7

gehouden. Hartinfarct en beroerte treden niet alleen bij anderen op; het kan iedereen overkomen, ook U, en dit zowel bij mannen als vrouwen. Veel patiënten zijn zich echter nog niet bewust van de mogelijke fatale gevolgen die arteriosclerose kunnen veroorzaken. Toch moet iedereen ooit al iets hebben gehoord over aderverkalking. In elke reclame-uitzending op televisie prijst men producten met ronkende namen aan ter voorkoming ervan. Daar ligt nochtans niet het probleem, want de cholesterol naar beneden halen is niet de oplossing, het lichaam maakt meer dan 90 percent van de cholesterol zelf aan. Hoe minder cholesterol in de voeding, des te meer het lichaam er zelf zal aanmaken, want we hebben het nodig: voor de hormonen, het zenuwstelsel, het geheugen, de hersenen en... als reparatiemateriaal voor beschadigde bloedvaten. Volgens Dr. Lenkei en Dr. Rath is het dus verkeerd het reparatiemateriaal de schuld te geven in de plaats van de werkelijke oorzaak. Je zegt toch ook niet dat de brandweer verantwoordelijk is voor branden omdat je vaststelt dat die bij elke brand aanwezig is. Ook zo voor cholesterol. Het zal de meeste al wel duidelijk zijn dat de levenswijze er mee te maken heeft, dat suiker, transvetten, roken en gebrek aan beweging levensgevaarlijk zijn. Maar het gevaarlijkste van al is een tekort aan noodzakelijke stoffen zoals vitamine C en B. Hoe komt het dat dieren geen hartinfarct krijgen? Iedereen loopt gevaar Zoals we zegden, komt het niet alleen voor bij anderen. Iedereen kan er het

8

SANA nr 37

slachtoffer van worden, zelfs als in je voorgeschiedenis of bij je ouders geen problemen met hart en bloedsomloop bekend waren. Je eigen leefwijze heeft er enorm veel mee te maken. Het is een pluspunt als je ouders tot op hoge leeftijd gezond zijn gebleven, dan heb je al een dikke streep voor op mensen die wel in hun familie met soortgelijke problemen af te rekenen hebben. Dat wil niet zeggen dat zij het noodzakelijkerwijs zullen krijgen, integendeel, want als ze zich gezond voeden en hun voorzorgen nemen, hebben ze dan weer een dikke streep voor op al wie zich roekeloos gedraagt alsof hun hart en aderstelsel van gewapend beton zijn. Tekort aan vitamine C Dr. Lenkei is er klaar en duidelijk over: pas de laatste decennia hebben de ziekten die toegeschreven worden aan cholesterol een hoge vlucht genomen. Merkwaardig is dat vroeger toen de mens via zijn natuurlijke voeding meer cholesterol innam, deze ziektebeelden veel minder vaak voorkwamen. Zelfs als we via de voeding totaal geen cholesterol zouden innemen, dan nog is het lichaam in staat om foutloos te werken, omdat de intelligente schepping van het lichaam ons in staat stelt zelf voldoende cholesterol aan te maken en dat is noodzakelijk en dus maar goed ook. Eten we minder cholesterolrijke voeding, dan maakt het lichaam er meer aan en omgekeerd, want onze lever filtert het bloed en haalt daar het overschot aan cholesterol weer uit dat in de gal wordt gestopt. Want gal bevat een aanzienlijke hoeveelheid cholesterol. Die gal stroomt

dan weer in de twaalfvingerige darm als we voldoende vet eten. Doen we dat niet, dan blijven we met de gal en dus ook de cholesterol zitten en bestaat het risico op galstenen. De natuur is dus erg slim concludeert Dr. Lenkei. Trouwens we hebben cholesterol absoluut nodig: er wordt vitamine D uit gemaakt, ook geslachtshormonen en stresshormonen en de vernieuwing van de celmembranen. En de voeding die levert amper 10 percent van de cholesterol. Volgens Dr. Lenkei is het absurd dat men zich daar zorgen over maakt, terwijl het lichaam voor de overige 90 percent zorgt. Ons lichaam kan dus heel goed omgaan met grote hoeveelheden cholesterol, meer dan in de voeding wordt aangeboden en toch zijn statines of cholesterol verlagende middelen de best verkochte producten in de apotheek. We hebben ze eigenlijk niet nodig zegt Dr. Lenkei en Dr. Rath, tenzij in zeer uitzonderlijke gevallen en dan kan je nog beter een natuurproduct nemen zoals rode rijst. Niet voor niets worden de normen voor cholesterol steeds verlaagd, want men wil absoluut statines blijven verkopen. Straks gaat men moedermelk verbieden omdat die veel cholesterol bevat! Waar ligt dan de echte oorzaak en de oplossing voor het probleem? Dr. Lenkei schrijft het in zijn boek: Dieren krijgen geen hartinfarct. Alle dieren, op een paar uitzonderingen na (bepaalde reptielen en cavia’s) zijn in staat hun eigen vitamine C aan te maken. De mens kan dat niet. Hierin ligt het grote verschil. Vitamine C beschermt de celmembranen, is verantwoordelijk voor de productie van elastine en collageen. Deze eiwitvezels versterken de slagaderwanden. Als we te weinig collageen hebben (door te weinig vitamine C) dan ontstaan scheurtjes in de verzwakte slagaderwand en dan moet cholesterol ter hulp snellen om “het gat te dichten”. Cholesterol is dus het reparatiemateriaal en niet de oorzaak van het probleem. Dieren zijn in staat om tot 15 gram vitamine C per dag aan te maken. De mens neemt er amper een paar milligram

van, net genoeg om geen scheurbuik te krijgen. Linus Pauling, tweevoudig Nobelprijswinnaar schreef het jaren geleden al: dankzij vitamine C (50 mg per kilo lichaamsgewicht per dag) kan men in de meeste gevallen hart- en vaatziekten voorkomen en ook kanker. Dr. Lenkei: “Hoe komt het dat we geen neusinfarct krijgen, geen aanslibbing in de traagste aders, maar precies wel in de slagaders? Omdat ze bewegen kunnen ze gemakkelijker beschadigd geraken als ze niet sterk genoeg zijn. Collageen versterkt ze en haalt het materiaal uit vitamine C. Natuurlijk is het veilig om begeleidende stoffen in overweging te nemen, want ook vitamine B3, en magnesium zijn belangrijk, evenals vitamine D en A. Maar als je ze uit natuurlijke producten haalt loop je het minst risico, zelfs geen. Niemand krijgt een hartinfarct van teveel fruit, wel integendeel.” Wie er meer over wil weten zal het boek van Dr. Lenkei in één adem uitlezen. Je kan het bestellen op www.lenkeivitamine.nl/boeken-van-lenkei.html en je komt terecht op zijn website. De juiste kennis is trouwens een voorwaarde voor de juiste beslissing en daar heeft een gezond hart het meest baat bij.

Jan van Bercken

SANA nr 37

9

Verkeerde voeding kan winderigheid veroorzaken

Curcumine kan snel helpen

N

iets is vervelender dan voortdurend geplaagd te worden door gisting in de darmen, met winderigheid en darmgassen of flatulentie tot gevolg. Je kan er natuurlijk medicijnen voor slikken, maar uiteindelijk ben je enkel gebaat als het probleem bij de wortel, bij de oorzaak wordt aangepakt. En gelukkig heeft de natuur ook een aantal veilige, maar wel zeer doeltreffende planten ter beschikking gesteld die het probleem helpen op te lossen. Zo is de bromelaïne in ananas uitstekend om eiwitten gemakkelijker te laten verteren en dus de gasvorming te beperken of ongedaan te maken, evenals curcumine uit kurkuma dat bovendien kankerwerende eigenschappen heeft en de darmen helpt gezond te houden. Maar een aantal voorzorgsmaatregelen kan er helpen voor zorgen dat winderigheid beperkt blijft en het ongemak voor jezelf en voor anderen miniem is of onbestaande.

Hoe vervelende darmgassen voorkomen? 10

SANA nr 37

Aangezien het voedsel via de maag en de darmen moet worden verteerd, is het normaal dat er gisting ontstaat, waarbij gassen vrijkomen die het lichaam moeten kunnen verlaten. Als de vertering goed verloopt en de juiste bacteriën hiervoor kunnen worden aangesproken is de hoeveelheid beperkt en hoeft de winderigheid of flatulentie niet hinderlijk te zijn. Darmgassen zijn vooral samengesteld uit zuurstof, methaan, stikstof en waterstof. Als er een onaangename geur aanwezig is, dan zijn zwavelverbindingen daar verantwoordelijk voor. De combinatie van voedsel, samen met het happen van lucht, dus haastig eten, is de grote oorzaak van flatulentie. Het komt er dus op aan kritisch te zijn bij het samenstellen van het menu, als je winderigheid wil voorkomen of als je er te veel last van hebt en dus ingegrepen moet worden. Verkeerde voeding Meestal zijn darmgassen terug te voeren tot een verkeerde samenstelling van het voedsel, problemen met de vertering, zieke darmflora of problemen

waar de lever, de gal of de pancreas bij betrokken zijn. Het kan ook gebeuren dat je veel te snel eet en daardoor te veel lucht naar binnen slikt, of dat er te weinig speeksel in het voedsel wordt gemengd zodat de darmen het lastiger hebben hun werk naar behoren uit te voeren. Een medisch onderzoek kan de oorzaak aan het licht brengen. Wie last heeft van winderigheid moet om te beginnen vermijden te veel soorten voedsel bij dezelfde maaltijd te gebruiken. Fruit en rauwe groenten mogen nooit gelijktijdig worden gegeten. Zoetigheid vooral suiker, vetten en rode, witte en savooikool kunnen beter worden geschrapt tot de darmen helemaal weer in orde zijn. Ook met uien en look moet men voorzichtig zijn. Venkel, bonenkruid en munt zijn carminatief en bevorderen de spijsvertering, verminderen ook de gasvorming. Acidophilusbacteriën en thermofilus zijn goede probiotica. Ook de lactobacillus Bulgaricus, zoals die voorhanden is in echte yoghurt, kan de darmflora de nuttige darmbacteriën teruggeven. Drink niet te veel bij het eten, wacht SANA nr 37

11

Caruma helpt!

daarmee tot een tijdje na de maaltijd. Angelicatinctuur na de maaltijd, zal ook de darmen kalmeren. Witte leem in een beetje water na het eten, zal gassen binden en het comfort van de spijsverteringsorganen vergroten. Stress moet natuurlijk zoveel mogelijk worden vermeden, omdat daardoor meer maagzuur wordt afgescheiden. Over het algemeen genomen is alcohol voor deze patiënten nadelig. Een klein glaasje rode wijn bij de maaltijd kan voor sommige patiënten nuttig zijn. Wat moet je doen? - Vermijd zuivelproducten, ook magere platte kaas (kwark) - Probeer liever probiotica in de plaats van yoghurt - Vermijd koolsoorten - Ook spruitjes zijn niet gunstig - Eieren met zetmeel moeten vermeden worden (een omelet met brood bijvoorbeeld) - Zoete aardappelen en uien zijn “windmakers” - Bonen kan je beter laten staan - Stress en haastig eten vermijden! - Maak dagelijks een wandeling zodat de darmen beter werken - Drink niet tijdens het eten Curcuma helpt Naast het herstellen van de darmflora waarvoor uitstekende probiotica bestaan die gunstige bacteriën in het darmmilieu brengen, is kurkuma of geelwortel een beproefd en uitstekend middel uit de natuur. De belangrijkste werkzame stof in geelwortel is curcumine (100 g kurkuma bevat 3 tot 5 g curcumine). Uit meer

12

SANA nr 37

dan 1.000 onderzoeken is de werkzaamheid van kurkuma gebleken bij diverse aandoeningen en ziekten. Vandaar dat de farmaceutische industrie zo ijverig is om de molecule van kurkuma scheikundig na te bootsen, teneinde patenten te kunnen verwerven en het middel tegen meer dan 1200 percent, ja twaalfhonderd percent duurder dan de oorspronkelijke natuurlijke stof te kunnen verkopen. Bovendien hebben talrijke onderzoeken aangetoond dat kurkuma ook gunstig is bij kanker omdat het de apoptose bevordert (het elimineren van de kankercellen). Curcumine is dus nuttig bij: • darmgassen • vertering van eiwitten, witte rijst en bonen • vertering van vetten • bevordert een goede darmflora • stimuleert de eliminatie van toxines en afvalstoffen • maakt het bloed zuiver • bevat curcuminoïden die kanker, artritis en Alzheimer bestrijden • beschermt hart en bloedvaten (door hoog gehalte aan vitamine B6) Bovendien wordt curcumine ook met succes toegepast (zonder wetenschappelijke bewijzen) in diverse aandoeningen: • cystische fibrose • diabetes 2 • ziekte van Crohn • psoriasis • cataract • spierreuma Hans de Groot

Advertentie

Last van darmgassen? Voor wie last heeft van winderigheid, een opgeblazen gevoel, gasvorming en gevoelige samentrekkingen in de darmen brengt karwij en venkel een bevrijdende oplossing. Dankzij de combinatie met onder andere paardenbloem geeft Caruma ook een betere spijsvertering en rust en ontspanning in maag en darmen. Druppels 100 ml, adviesprijs € 15,35 verkrijgbaar in de apotheek met cnk-bestelcode: CNK 2899-888 Of vraag ernaar bij de betere natuurwinkel. Veilig online bestellen kan 24/24u via: www.boverte.com

Meer info op: www.fytobell.be E-mail: [email protected] Tel: 011/37.19.24 SANA nr 37

13

Moeilijke keuze: overwinteren of definitief naar de zon?

De droom van gepensioneerden: eeuwige vakantie in de zon Waar moet je rekening mee houden als je wil vertrekken?

D

e eeuwige vakantie... bestaat die wel? Velen dromen ervan om te gaan wonen op de plek waar ze graag met vakantie gaan of gingen. De kinderen zijn het huis uit, de woning is afbetaald, het brugpensioen of het pensioen wenkt en dus is het tijd om dromen in werkelijkheid om te zetten. De eeuwige winter in België en Nederland hangt velen de keel uit en dus wenkt het paradijs in de zon. Sommigen beginnen er al vroeger aan en vanaf de middelbare leeftijd rijpen de plannen om van de eeuwige vakantie een job te maken: ze hebben ergens een huisje gezien dat ze willen ombouwen tot bed and breakfast of een hotelletje. Zijn brood verdienen door anderen te plezieren, bestaat er iets leuker? En dus verkopen ze hebben en houden en trekken de grote droom tegemoet. Als het zo doorgaat lopen de lage landen leeg. Maar is het wel al goud wat blinkt? En zijn pensioen doorbrengen op een plek waar je niet geboren bent en geen roots hebt, is dat wel verstandig?

Ze hielden van de natuur, van wandelen, van lekker eten, van een terrasje in de zon, van reizen en trekken, van exotische klanken en kleuren en dus trokken ze elk jaar op vakantie naar de zon op de Canarische eilanden. Amper vier uur vliegen, goedkoop, de eeuwige lente, Spaans gebied, kunnen betalen met onze munt, de Euro is er het officiële betaalmiddel en de taal is geen probleem, want je hoort er ongeveer evenveel Nederlands en Duits als Spaans. Adieu

14

SANA nr 37

grijze luchten en koude wintertijd, de eeuwige lente is plezieriger. Maar ook op de Canarische eilanden slaat de crisis toe, het leven werd er duurder en de eeuwige zon wordt op den duur ook wat minder romantisch, vooral als er tegenslagen komen. Ziekte? Wie had daar rekening mee gehouden. In het lokale ziekenhuisje doen de mensen wel aardig hun best, maar er is geen universitaire ziekenhuiservaring en de medicijnen zijn anders en als je het aan de dokSANA nr 37

15

VRIJiabetici SUIKikEt R o v or d sch

Advertentie

ook ge

dills

®

digestive mints Zachtverfrissende muntjes met essentiële oliën uit kruiden en vruchten.

Verkrijgbaar in de apotheek met CNK-bestelcode: 2161-149

dills digestive mint ®

Maakt de dingen verteerbaar! voor meer info:

www.dills.be 16

SANA nr 37

ters moet uitleggen dan is Spaans toch niet de taal die er zo vlot uitkomt. De verzekering doet nog een beetje moeilijk en het wordt een hele papierberg en het zou wel leuker zijn als de kinderen in de buurt zouden wonen want dan kon je op hun hulp rekenen. En als een van beiden niet zo goed meer te been is, is het villaatje op het platteland op twintig minuten rijden van de supermarkt wel minder romantisch en praktisch, want voor een brood moet je al de auto nemen. En de Canarische eilanden zijn Frankrijk niet, want je bent altijd aangewezen op het vliegtuig, mocht er iets gebeuren. Natuurlijk kan je je verzekeren, maar een ziek persoon overbrengen, of een overledene is niet zo eenvoudig en vooraleer alles geregeld is, kan er wel een week overheen gaan. Wanneer begin je er aan? Naar de eeuwige zon trekken als je met pensioen bent, is een heel aantrekkelijke gedachte, want een week vakantie is te kort, veertien dagen vakantie is nipt, een maand vakantie kan al langdradig worden, maar de eeuwige vakantie??? Is dat nog aantrekkelijk? Want het zonnige eiland wordt dan je vaste woonplaats en vaak zie je dat mensen die wegtrekken al na twee jaar terug in het koude België of Nederland staan. Sommigen hebben het zelfs al moeilijk om te aarden aan de Noordzeekust als nieuwe verblijfplaats. En dus blijft de vraag of het wel verstandig is definitief te verhuizen naar een plek waar je niet opgegroeid bent en waarvan je de lokale gebruiken amper kent van een paar weken vakantie. Je moet ook nog aanvaard worden en je moet de lokale bevolking zelf ook aanvaarden met hun gebruiken en gewoonten. Bovendien is kennis van de taal essentieel als je de zon als nieuwe verblijfplaats zoekt. Communicatie is uiterst belangrijk wil je je ter plekke gelukkig voelen. Bovendien zijn er zoveel administratieve dingen te doen dat je niet zonder vlotte kennis van de lokale taal kan. Daar is dus ernstig over na te denken als je naar Spaans sprekende gebieden gaat of Portugese. Dat laatste is dan nog een stuk moeilijker. Dus begin je er best niet te laat aan, kan je beter op middelbare leeftijd al iets kopen waar je later wil gaan wonen en je geleidelijk inburgeren en mensen leren kennen. Als je een beroep wil uitoefenen zoals hotellier of een pensionnetje wil runnen of een handel wil opzetten hou dan beslist rekening met lokale gebruiken en verplichtingen en vooral ook met jaloersheid van lokale mensen. Belgen die naar het zuiden van Frankrijk trokken om er een bed and breakfast

uit te baten kunnen je beslist vertellen hoe moeilijk het is om geaccepteerd te worden en op te tornen tegen de jaloersheid en de boycot van de lokale bevolking, zelfs al spreken ze perfect de taal van de mensen ter plekke. Is het financieel haalbaar? Een heel belangrijke vraag is of het financieel haalbaar is. Binnen de Europese gemeenschap kan je overal je pensioen trekken en uitgeven ook, maar je bent wel verplicht geregeld naar het thuisland te komen, tenzij je je hier laat uitschrijven. Op sommige plaatsen zoals Brazilië bijvoorbeeld kan je wel gebruik maken van je bankrekening in België en bankkaarten gebruiken, maar als je er langer wil wonen, is dat een probleem, want je kan als buitenlander geen bankrekening openen in Brazilië. Dat kan wel voor ongemakken zorgen. In principe is dat een redelijk veilig land, maar de overheid en de ervaring zeggen toch dat het beter is een “low profile” aan te houden: niet opvallen, geen dure auto, geen dure kleding en niet met een portefeuille vol geld rondlopen. Bedenk ook dat je op sommige plaatsen geduld moet hebben. Wil je een metser in Por-

tugal, dan ga je lang moeten wachten vooraleer de klus geklaard is. Het leven kan er ook verrassend anders zijn: in sommige dorpen is helemaal geen waterleiding, waardoor je verplicht bent regenwater op te vangen in de winter in een groot reservoir en het dan gefilterd en spaarzaam te gebruiken in de rest van het jaar. Ben je ertegen bestand? De zon en de eeuwige lente klinken wel aantrekkelijk, maar leven in een ansichtkaart is ook niet alles. Als je er voldoende mensen kent en je kan integreren heb je meer kans dat je kan aarden, maar als je alles van nul moet opbouwen in je pensioenleeftijd kan dat voor grotere problemen zorgen. Velen gaan heel snel het thuisfront missen, hangen wekelijks aan de telefoon, smeken de kinderen om hen te komen bezoeken onder het mom van” kom maar gratis op vakantie” en trekken geregeld naar België of Nederland terug om de sfeer van winter en eindejaarsperiode te proeven, want dat missen ze toch in het land van de zon. Je mag ook niet vergeten dat warm weer aantrekkelijker is dan de eeuwige SANA nr 37

17

Curcu-Flam Forte

regen en dat het voor bepaalde problemen beter is: astma, reuma, depressieve stemmingen. Maar vergeet ook niet dat een heet klimaat nadelig is voor mensen die last hebben van hoge bloeddruk, een hartkwaal hebben, snel ademnood krijgen of een zonneallergie.

Onmisbaar voor soepele gewrichten en gezond kraakbeen

a Houdt de gewrichten

En wat als je ziek wordt? Wie in zijn pensioenleeftijd in een zonnig land wil gaan wonen moet er ook rekening mee houden dat de gezondheid achteruit kan gaan, dat de medische verzorging niet overal dezelfde kwaliteit heeft, dat de medicijnen andere namen hebben, dat sommige producten verboden zijn in andere landen, dat natuurlijke geneesmiddelen niet overal even gemakkelijk te krijgen zijn en dat heelkundige ingrepen vaak riskanter zijn. Bovendien is een vlotte taalkennis essentieel om te kunnen uitleggen wat er hapert. En dus zie je vaak dat mensen die problemen krijgen met de gezondheid, vooral als ze wat afgezonderd wonen, weer besluiten terug te keren naar België of Nederland en de zon laten voor wat ze is. Deeltijds? Als je besluit naar de zon te gaan voor je pensioen, is het misschien beter te overwegen of er geen tussenoplossing mogelijk is: hou je verblijfplaats hier bij ons en ga de wintermaanden gewoon naar het zuiden, naar de Canarische eilanden, naar Spanje, naar Portugal. Huur een kleine woning of een appartementje op een plaats waar het leuk is, maar waar je je ook niet alleen zult voelen. Verhuur desnoods je huis hier voor een beperkte tijd, maar laat de mogelijkheid bestaan om in de zomerperiode terug te keren naar de roots. In geval van nood blijft de weg ook open en heb je geleerd wat de snelste en goedkoopste manier is om weer in het thuisland te geraken en op wie je kan rekenen. Op die manier wordt de eeuwige vakantie toch wat veiliger en misschien ook leuker en minder langdradig. Jan van Gendt

18

SANA nr 37

Advertentie

®

soepel en sterk

a Ondersteunt het behoud

van het kraakbeen

Curcumine wordt al langer in de natuurgeneeskunde gebruikt, terwijl nu door wetenschappelijk onderzoek de grote waarde wordt aangetoond.

Bioeq. 4800 mg curcuma extract

20 tabletten 60 tabletten

CNK 2694-404 CNK 2694-420

a Vrij bewegen a Soepele gewrichten a 100% natuurlijk a Snelle werking

Enkel verkrijgbaar in de apotheek.

www.curcu-flam.be

SANA nr 37

19

Ben je depressief, moe en lusteloos, met opgeblazen gevoel en geen eetlust?

Herfst: Let op je lever

D

e lever is een van de belangrijkste organen in het lichaam. Het is ook het grootste orgaan en weegt bij een volwassen persoon gemakkelijk meer dan anderhalve kilo. De lever is verantwoordelijk voor heel wat scheikundige processen, er zijn er meer dan vierhonderd bekend. Gifstoffen moeten de lever passeren en er door geëlimineerd worden. Het is dus gemakkelijk te begrijpen dat de kwaliteit van de voeding ook invloed heeft op de functie van de lever en dat wanneer daarmee overdreven wordt de lever schade wordt toegebracht. Bekend is bijvoorbeeld de alcohollever of cirrose bij alcoholisten. Maar ook gifstoffen kunnen de lever aantasten, evenals zwaarlijvigheid en ongezond voedsel. En - dat ondervinden velen - de herfst is wel belastend voor de lever.

20

SANA nr 37

Preventie is belangrijk De lever werkt volgens bepaalde ritmen. Na middernacht zo rond de klok van halftwee is de activiteit het grootst. Het is daarom verkeerd te laat op de avond te eten, want het stoort het bioritme van de lever met slapeloosheid tussen één en drie uur. Het eten van in vet gebakken producten maakt het de lever extra moeilijk. Ook met alcohol is de lever een tijdlang bezig, aangezien maar een beperkte hoeveelheid per uur kan verwerkt worden. Deze symptomen zijn natuurlijk van voorbijgaande aard en als de patiënt zich wat in acht neemt, zullen de problemen vanzelf en behoorlijk snel verdwijnen. Je kan de lever wat helpen met natuurlijke ingrediënten, maar als er ernstige schade is, de huid, het oogwit, de binnenkant van de lippen, geel verkleuren, is medische hulp noodzakelijk. Als de lever gewoon wat gestoord is door verkeerde eetgewoonten, door invloeden van het jaargetijde, dan volstaan meestal hygiënische en nadien preventieve maatregelen om de lever gezond te maken en vooral te voorkomen dat er nadien nog herhaling optreedt. Om te beginnen moet de patiënt bewegen, lichamelijke activiteit buiten. Regelmatig wandelen, zuurstof tanken, diep ademen is heel belangrijk voor de lever. Zeurende, onplezierige en negatief ingestelde personen moeten worden gemeden, evenals overdreven stress en het voortdurend jachten en jagen: Niet goed voor de lever! Tabak is volkomen uit den boze, want het belast de filterende functies van de lever te veel. Darmwerking en nieren moeten worden gestimuleerd, om zoveel mogelijk gifstoffen uit het lichaam te verwijderen.

∆

De lever is erg belangrijk voor de gezondheid. Spreekwoorden verwijzen er trouwens naar... „Er ligt iets op zijn lever” is een vaak gehoorde uitdrukking. Of... „Het moet van mijn lever”. Dat wijst er ook op dat emoties, onvrede, problemen vertaald worden naar functies van de lever. Vooral in lente en herfst hebben veel patiënten last van leverfunctiestoornissen. Erg is dat niet, wel vervelend: het zenuwstelsel schakelt om van zomer- naar winterritme, maar wij houden daar niet zo veel rekening mee. Ons sociaal leven maakt het voor de lever niet eenvoudig: recepties, zakenlunchen, bijeenkomsten, familieverplichtingen... allerlei vette, zoete, gekleurde, smaakversterkte eetwaren, snoep, fantasievoedsel en -dranken of alcohol maken dat de lever vaak onder druk staat. En toch hebben we er alle belang bij die lever te sparen of gezond te maken, onze complete gezondheid hangt er in hoge mate van af.

Seizoenen De lever leeft mee met de seizoenen. Lente en herfst zijn keerpunten en de lever heeft daar zijn deel in en schakelt over op winterritme, aangespoord door het zenuwstelsel. Vandaar dat veel mensen zich in lente en herfst minder fit voelen, ja zelfs last hebben van loodzware vermoeidheid, problemen na het eten, jeuk, afkeer van vlees en in vet gebakken spijzen, afkeer van koffie, heftige dorst, afkeer van sinaasappelen, lusteloosheid, gebrek aan vitaliteit, zwartgalligheid en zelfs erge depressieve neigingen. In de meeste gevallen is er ook een drukkend en pijnlijk gevoel onder de rechter ribbenboog, op de plaats waar de lever zicht bevindt. In lente en herfst zijn deze symptomen uiteraard niet zo verwonderlijk. Geen reden tot ongerustheid dus als men het slachtoffer zou worden van depressieve stemmingen, lusteloosheid, niet aan zijn werk kunnen beginnen en gebrek aan vitaliteit, wat moeite met de spijsvertering, onfrisse huid, beladen tong en riekende adem, hoofdpijn en migraine, vermoeidheid.

SANA nr 37

21

Schadelijk voor de lever • Te veel alcohol • Fastfood • Harde en verbrande vetten • Te veel vlees en vette kaas • Geraffineerde suiker • Overdadig eten • Stress • Te weinig ontspanning of slaap • Vetzucht • Verbrande producten op de barbecue

Advertentie

Alarmtekens • Depressieve stemming • Slapeloosheid • Gebrek aan eetlust • Snelle vermagering • Donkere urine • Stopverfkleurige stoelgang • Spierzwakte • Krachteloosheid • Hartkloppingen bij lichte inspanning • Gele huidverkleuring • Oogwit wordt geel • Geel nagelbed • Dodelijke vermoeidheid

EL GEHE ITE! S E D UW ERNIE

V

Uw online gezondheidsadviseur BOVERTE is een moderne internetwinkel. Eenvoudig, overzichtelijk, informatief, vriendelijk geprijsd en een goede service.

U koopt bij Boverte omdat… • U toegang heeft tot het complete assortiment producten van Fytobell®, Nutribell®, Ellen Dee® en Kilonorm®.

Goed voor de lever • Beta-carotenoïden • Wortelsap (provitamine A) • Isoflavonen (soja) • Mariadistel • Boldokruid • Muntkruid • Artisjok • Langzaam eten en goed kauwen • Ontspanning en rust • Lichte beweging zoals wandelen Gezonde principes • Gezond voedsel is van het grootste belang voor wie zijn lever gezond wil houden. • Zwartgalligheid, depressieve buien, het kan allemaal te maken hebben met een gestoorde leverfunctie. • In de herfst gebeurt het vaker dat de leverfunctie gestoord is. Trek naar buiten, ga wandelen, tank zuurstof, het zal je snel opkikkeren. • Een gezonde lever begint aan tafel. Dierlijke vetten moeten worden vermeden voor wie met de lever sukkelt en vooral transvetten zijn schadelijk. Bakken en braden is evenmin gunstig voor deze patiënten. Jan van Bercken

22

SANA nr 37

• U boven de 50 euro geen verzendkosten betaalt. • U met korting op uw bestelling kan aankopen. • De producten binnen 2 werkdagen bij u worden afgeleverd. • U gemakkelijke betalingsmogelijkheden heeft. • Onze winkel 365 dagen per jaar en 24 uur per dag geopend is. Daarnaast kunt u 7 dagen per week bij onze klantenservice terecht. • Wij garant staan voor een optimale service. • Wij u helder en duidelijk over de producten informeren via de website, per telefoon en via e-mail.

www.boverte.com De beste zorgen uit de natuur!

e-mail: [email protected] - tel.: 00/31 (0)40 254 30 48

SANA nr 37

23

Panthenol maakt de huid jonger en elastisch

D

e huid heeft voortdurende zorg nodig. Zeker met het ouder worden, verloopt het metabolisme wat trager, komt minder vocht en minder energie naar de cellen en dus kan de natuur best een handje geholpen worden, maar dan liefst op een natuurlijke wijze. Uit onderzoek blijkt het grote belang van vitamine B5 of pantotheenzuur dat de huid soepel en elastisch houdt, minder rimpels toelaat en de huid als het ware jonger maakt en jong houdt. Waarom zou je dat niet toepassen: er jong uitzien op een natuurlijke en veilige manier. Het kan!

Het is bekend dat co-enzym A een grote rol speelt in de celstofwisseling. Op alle plaatsen in het organisme waar de stofwisseling op een hoger plan verloopt komt veel co-enzym A voor. Panthenol is een voorloper van pantotheenzuur of vitamine B5, dat een bestanddeel is van co-enzym A. Als de huid veroudert of beschadigd is, is er meer behoefte aan pantotheenzuur. Het plezierige is dat panthenol goed door de huid wordt opgenomen waar het wordt omgezet tot pantotheenzuur. Op die manier heeft panthenol een huidverjongende en herstellende eigenschap. Het heeft ook voordelen bij

24

SANA nr 37

wondgenezing. Er is minder kans op rimpels omdat het de huidcellen vochtig houdt vanwege de hydrofiele eigenschappen. Op die manier zijn andere vochtinbrengende crèmes overbodig: panthenol vervult die functie uitstekend. Panthenol zoals bijvoorbeeld in de natuurlijke huidcrèmes van Ellen Dee is ook uitstekend bij zonnebrand, jeuk, allergische huidreacties en irritatie. Panthenol van Ellen Dee verbetert de elasticiteit van de huid. Panthenol herstelt, verjongt en geneest en stimuleert de energietoevoer naar de cellen. Monique van Hasselt

Advertentie

Vitamine B5: Ideaal tegen rimpels en veroudering

Huidverzorgingcrème – met panthenol Bij ruwe en schrale huid Een natuurlijke basisverzorging voor de hele familie, in het bijzonder voor de droge, ruwe en schrale huid. De crème werkt op de huidstructuur en helpt bij kleine huidbeschadigingen, maar is ook geschikt voor de bijzonder droge huid, bijvoorbeeld bij de voeten, handen en ellebogen. Ze verzacht en kalmeert de huid, helpt de huid om vocht vast te houden en vult de vochtopslag aan.

Potje 100 ml -

Prijs

€ 5,95

Verkrijgbaar bij uw apotheek met cnk-bestelcode 2885-432. Neem deze code mee, zo zal uw apotheker u sneller en beter kunnen helpen.

Voor meer info: www.ellendee.be SANA nr 37

25

Schitterend boek van en over Herkenrode

Van kloostermedicijn tot groene geneeskunde

H

erkenrode voorstellen aan natuurliefhebbers, mensen met aandacht en belangstelling voor geschiedenis, voor erfgoed, voor kruiden en planten, hoeft niet. Herkenrode is een begrip, niet enkel in Limburg, maar tot ver over de landsgrenzen en een voorbeeld voor de rest van het land. Het kon niet uitblijven: ingenieur Jaak Lambrechts schreef een bijzonder interessant boek over het thema “van Kloostertuin tot groene geneeskunde”. Het prachtige boek ligt voor ons op de redactietafel, zowel naar inhoud als vormgeving een excellente,

26

SANA nr 37

voortreffelijke publicatie. Ir. Jaak Lambrechts schreef het, droeg het op aan de vrijwilligers van de

vzw Herkenrode en schonk het aan de vereniging om het te publiceren en er zodoende middelen mee te verwerven voor de verdere uitbouw van de abdijsite Herkenrode als cultuurtoeristisch hefboomproject in Limburg. De verantwoordelijken van de vzw zagen er meteen een unieke kans in om op hun beurt een bijzondere hulde te brengen aan de pionier van de professionele kennis, -toepassingen en -gebruik van kruiden in voeding en verzorging. Vandaar dat zij aan de drukkerij Leën van Hasselt de opdracht gaven niet zo maar nog een kruidenboek te drukken, maar er wel een bibliofiele uitgave van te maken, een waardevol document in de eigen bibliotheek, maar ook een exclusief geschenk. Jaak Lambrechts bouwt zijn boek op rond de maanden van de jaarkring en behandelt daarin telkens drie kruiden, soms eens vier en ook een aantal bomen die in het verhaal thuishoren, zoals de linde, de Ginkgo Biloba. De structuur is duidelijk en gemakkelijk, omdat door terugkerende titeltjes per beschreven plant en een consequente lay-out de lectuur wordt vergemakkelijkt. Het hele boek krijgt op die manier een hoge mate van herkenbaarheid wat het lezen vlotter maakt. De auteur hanteert een zeer toegankelijke stijl, voor iedereen begrijpbaar en leesbaar, komt daardoor niet schoolmatig over. Het boek wordt zodoende zeer aangenaam om lezen. Miet Marneffe, vormgever van de drukkerij Leën, voelde de auteur heel goed aan en zorgde voor een stijlvolle bladspiegel, verdeeld in twee kolommen, met tussentiteltjes als rustpunt. Het fotografisch mate-

riaal van de vzw met detailzichten uit de kruidentuin, is van hoogwaardige kwaliteit en verbindt het boek aan de abdijsite van Herkenrode. De kunstzinnige aquarellen van Berthe Croonenberghs verluchten en illustreren het boek van Jaak Lambrechts voortreffelijk. De auteur Jaak Lambrechts Jaak Lambrechts werd geboren in 1921, is van opleiding scheikundig landbouwingenieur, eredocent hoger onderwijs microbiologie, biochemie en klinische analyse. Pionier in de ontwikkeling van de professionele kruidenkennis en -toepassingen in voeding en verzorging. Medeoprichter van de ondernemersopleiding voor herboristen aan het Vlaams Instituut voor het Zelfstandig Ondernemen (VIZO) tegenwoordig Syntra Hasselt.

SANA nr 37

27

De Inspiratietuin van Herkenrode is een hedendaags kruidenpark: exclusief en origineel, aantrekkelijk voor een gevarieerd publiek van professioneel geïnteresseerden en individuele bezoekers, ontspannend en educatief.

Het boek VAN KLOOSTERMEDICIJN TOT GROENE GENEESKUNDE Auteur: Ir. Jaak Lambrechts. Druk en vormgeving: Drukkerij Leën Hasselt. Formaat: 285 X 245 en 255 pagina’s. Fotografie: Roland Hermans, Dominique Vreven, Emiel Knaepen, Ralph Vanneste, Museum Domein Bokrijk. Aquarellen: Berthe Croonenberghs. ISBN: 9789090272146. Verantwoordelijke uitgever: Herkenrode vzw. Secretariaat: Tuyltermolen Zolderse Kiezel 220 3511 Hasselt. [email protected]

28

SANA nr 37

Abdijsite Herkenrode Herkenrodeabdij 4 3511 Hasselt Tel.: 011 23 96 70 Fax: 011 33 46 45 E-mail: [email protected] Web: www.abdijsiteherkenrode.be

Hotel ’t Buskruid

Advertentie

Intekenen Per overschrijving van €26.95 per boek op rekeningnummer BE95 001-3630110-58 BIC: GEBABEBB ten name van Herkenrode vzw met vermelding van naam adres en eventueel e-mailadres. De boeken kunnen afgehaald worden vanaf donderdag 3 oktober in het infocentrum van de abdijsite Herkenrode iedere dag van 10.00u tot 17.00u behalve op maandag. Indien u verzending van het boek per post wenst, wordt gevraagd om € 10 extra over te maken voor portkosten.

Advertentie

Inspiratietuinen Herkenrode

Medestichter van de vzw Kruidenkenniscentrum Herkenrode, tegenwoordig Herkenrode vzw. Stichtend voorzitter van het VAW, vereniging ter wetenschappelijke begeleiding van haar leden bij het kleinschalig bereiden van voedingswaren, auteur van “Wijnen zelf maken”, “Zuivel zelf maken”, Bier zelf maken”.

Ideale uitvalsbasis voor je uitstappen in Limburg

Deze prachtige tekeningen illustreren het boek op voortreffelijke en duidelijke wijze

Erkend fietshotel vlakbij knooppunt 312 Hotel ’t Buskruid Dr. Vanderhoeydonckstraat 64 3560 Lummen Tel 013/53 22 94 Fax 013/53 22 95 E-mail: [email protected] www.tbuskruid.be

SANA nr 37

29

WeetjesWeetjesWeetjesWeetjesWeetjes Ontbijt overslaan slecht voor concentratie Veel mensen ontbijten niet of niet goed. Ze hebben haast of ze zijn aan het lijnen en denken dat ze zo sneller zullen afvallen. Niet of slecht ontbijten, is om een aantal redenen niet verstandig. Je krijgt een tekort aan voedingsstoffen. Er ontstaat in de loop van de morgen een hongergevoel dat vaak gestild, of beter gezegd, opgevuld wordt met snoep of koek. Daardoor is er nog meer kans op overgewicht. Wie het ontbijt overslaat krijgt sneller concentratieproblemen, duizeligheid en vermindering van prestaties op school of op het werk. Dat heeft te maken met het lage bloedsuiker-

gehalte (bloedglucose). Glucose is de belangrijkste brandstof voor ons lichaam. Het hersenweefsel kan dat zelf niet opslaan, maar is afhankelijk van de glucose in het bloed. Om voor een goed glucosegehalte in het bloed te zorgen moet de voeding voldoende koolhydraten leveren. Die zitten in granen, groenten, meelproducten, peulvruchten, fruit en aardappelen. Wie zijn ontbijt overslaat en dan de fitheid moet halen uit een kop koffie is slecht bezig en schaadt op den duur zijn organisme en zijn bioritme. Goed ontbijten geeft lange tijd vitaliteit en zin om te studeren of te werken.

Meeste jongeren hebben ijzertekor Uit recent onderzoek in Nederland blijkt dat peuters, kleuters en jongelui gemiddeld 15% minder ijzer binnen krijgen dan wordt aanbevolen. Een tekort aan ijzer kan klachten veroorzaken als hoofdpijn, vermoeidheid, duizeligheid en een verminderd prestatievermogen. IJzer uit vlees wordt beter opgenomen dan uit plantaardige producten. IJzer uit plantaardige producten wordt beter opgenomen als er tegelijk vitamine C-rijke producten bij gegeten worden. Fruit en groenten moeten dus hetzij het één hetzij het ander, bij elke maaltijd gegeten worden. De veranderde eetgewoonten hebben tot een dergelijke vaststelling geleid. De jeugd eet vaak minderwaardig vlees uit hamburgers, waarvan een gedeelte gecamoufleerd wordt

30

SANA nr 37

door meel, vet en smaakversterkers. Echt puur vlees is soms ver te zoeken. Bovendien worden ook van langsom minder groenten en vruchten gegeten door de jeugd, vooral door jongeren die niet meer thuis eten, maar zelf voor hun voedsel zorgen in junktenten en in broodjeswinkels. Wie gevarieerd eet met dagelijks groenten- en vruchtenmaaltijden en voldoende vlees of vis eet, hoeft niet bang te zijn voor ijzertekort en de vervelende gevolgen die er aan vastzitten. Jongeren presteren vaak slechter op school, gewoon door ijzertekort. Het ontbreekt hen aan spankracht, aan concentratievermogen en doorzetting. Goede voeding kan daar al heel wat van goed maken en... helpen zorgen voor een beter schoolrapport.

Tabak veroorzaakt ook borstkanker Studies bewijzen dat zowel actief roken als mééroken de kans op borstkanker vergroot. Opvallend en tegelijk schrikbarend is wel het feit dat die relatie ongeveer gelijk is voor zowel actief roken als mééroken. Tabaksrook is veel krachtiger in het veroorzaken van borstkanker dan in het veroorzaken van longkanker of hartziektes. Ongeveer 60% van alle gevallen van borstkanker kunnen veroorzaakt worden door tabaksrook, waarvan 40% door actief roken en 20% door mééroken. In elk geval is het duidelijk dat de gifstoffen in tabaksrook de weg

vinden naar de vrouwelijke borsten. Deze vergiften worden ook ingenomen door baby’s die borstvoeding krijgen van vrouwen die actief rokers of méérokers zijn. Voor vrouwen moet deze nieuwe zienswijze een alarmsignaal zijn om actief te stoppen met roken. Op deze manier zullen vrouwen in de leeftijd dat ze kinderen krijgen, zowel zichzelf tegen borstkanker beschermen als de hoeveelheid tabaksrook verlagen die ingenomen wordt door hun baby’s via de borst. Op die manier zorgen moeders niet enkel voor hun kinderen, ook voor zichzelf.

Tips tegen geurtjes door okselzweet We hebben lang moeten wachten op de zomer, maar eens dat hij er was, bleef hij nog een flinke poos duren. De zomer heeft uiteraard zijn mooie kanten, ook zijn vervelende, zoals okselzweet en geurtjes. Als je de luchtjes wil vermijden dan kan je rekening houden met volgende tips. * Last van transpiratiegeurtjes in blouse of shirt? Even bijspuiten met deo heeft geen zin als je kleding al bevuild is. Alleen op een schone huid heeft een deo effect. * Onthaar je oksels als je okselfris wil zijn. Ook okselhaar is een broeinest van en voor bacteriën.

Op een schone, gladde huid krijgen die - en dus ook transpiratieluchtjes - minder kans. * Gebruik na het ontharen een deodorant zonder alcohol. Anders staat je huid in brand! * Een roller gaat langer mee dan een spray. Maar een spray kun je eventueel met je partner delen. * Wisseldouches onder de oksels geven een fris gevoel en maken dat je minder gaat zweten. Kijk of er geen aluminiumderivaten in de deo zitten, want dat metaal wordt steeds meer in verband gebracht met de ziekte van Alzheimer en borstkanker.

SANA nr 37

31

Een glaasje bier is gezond...

Bier: een vloeibaar geneesmiddel V

an wijn wordt gezegd dat het gezond is. Volgens de Romeinen was de waarheid zelfs verbonden met wijn: “in vino veritas”: de lichtbespraaktheid die volgde op een flinke consumptie wijn was een van de kenmerken. Wetenschappelijk onderzoek heeft wel aangetoond dat antioxidante stoffen in wijn: resveratrol, anthocyanen, polyfenolen, isoflavonen, uitstekend zijn voor de gezondheid. Wie wijn drinkt, uiteraard met mate, heeft een streepje voor in de preventie van hart- en vaatziekten en kanker. Die beschermende stoffen komen er natuurlijk niet in tijdens het vinificatieproces, ze waren al aanwezig in de grondstoffen: de druiven, de vruchten. Vandaar dat volgens prof. De Keukeleire van de Gentse universiteit ook bier gezond is, in sommige opzichten gezonder dan wijn, omdat als hop gebruikt is, er meer isoflavonen, oestrogene stoffen aanwezig zijn in bier dan in wijn en dus een nog grotere bescherming bieden. Word je er dik van? Natuurlijk wel, want het zijn calorieën. Word je er dronken van? Uiteraard ook, afhankelijk van de hoeveelheid. En kan je er ziek van worden? Jazeker, want teveel alcohol deshydrateert en als je echt heel veel bier drinkt, krijg je amnesie, wordt je geheugen aangetast, en krijgen je zenuwen een opdoffer en natuurlijk gaat je lever kapot. Maar eer het zover komt, moet je nogal wat bier verzetten.

32

SANA nr 37

In de middeleeuwen wisten de monniken het al: wie bier drinkt blijft gezond. De kloosterlingen kregen geen ernstige besmettelijke ziekten als pest, cholera en difterie zoals de arme stedelingen die daar wel aan doodgingen. De reden: ze brouwden en dronken bier. Daardoor dronken ze geen of minder besmet water uit waterputten die door fecaliën geïnfecteerd waren, het water werd eerst gekookt om er bier van te maken en de alcohol in het bier maakte ook dat een groot aantal kiemen doodgingen. Niks dan voordelen dus. Bier was dus een soort ontsmettingsmiddel voor de binnenkant van het lichaam in tegenstelling tot het water dat alleen maar ziektekiemen bevatte. We leven gelukkig niet meer in de middeleeuwen, maar bier heeft nog altijd de traditie uit de kloosters meegenomen en de beste smaken komen wellicht nog altijd van de monniken. Bier maakt ook

iemand vijf glazen gedronken dan is de lever daar minstens vijf tot zeven uur mee bezig. Drink je meer, dan ben je ’s anderendaags nog altijd “onder invloed”. Daar kan niets aan veranderd worden. Fabeltjes als “eet vette haring, drink koffie en cola”, zijn waardeloos. Integendeel: cafeïne houdt de alcohol langer vast in het lichaam omdat het ook diuretisch is. Het beste is veel water te drinken om op die manier de kater en de pijn in het haar te voorkomen.

vrolijk, soms ook agressief, want alcohol is in hogere doses nadelig voor lichaam en geest en ook voor de omgang met anderen.

zodat enkel een vloeibare substatie overblijft, het zogenaamd “wort”. In de stookketels zal men deze “wort” samen met hop verwarmen, nadien verwijdert men de hop en gaat het “brouwsel” naar de gisttanken waar de gist de suikers omzet naar alcohol en koolzuurgas. Na een week gisting rijpt het nog drie weken en is het bier drinkklaar. De mout, de hop en het beëindigen van het moutproces en de gisten bepalen de smaak en de kleur. Donkere mout levert zware donkere bieren en lichte mout en hop maakt een brouwsel tot pils. Prof. De Keukelaere: “In bier zitten

Alcohol De lever moet de alcohol in het lichaam afbreken, want eigenlijk is alcohol een gifstof. Maar zoals met alles hangt het effect van de dosis af. De lever moet trouwens alle giftige stoffen via het bloed uit het lichaam wegfilteren. Zo heeft de lever één tot anderhalf uur nodig om het “gif” uit één borrel of een glas wijn of bier te elimineren. Heeft

Bier is gezond Volgens prof. De Keukelaere is er niets mis met bier en is het even gezond als wijn. Duitse studies hebben dat bevestigd. Bier wordt trouwens gemaakt uit zetmeel van granen zoals gerst. Als je gerstgraan vochtig maakt, gaat het kiemen, wat “mouten” genoemd wordt. Door opwarming wordt het zetmeel afgebroken tot suikers, gaat door filters

SANA nr 37

33

Jan van Gendt

34

SANA nr 37

‘t Vlierhof

Hasseltsestraat 57A 3740 Bilzen Tel. 089 41 44 18 GSM 0478 61 33 02

[email protected]

natuurlijk smakelijk

Bezoek onze website:

www.vlierhof.be Dominique Vreven

Advertentie

Niet te veel mengen Elke biersoort heeft zijn eigen samenstelling, eigen mineralen en begeleidende stoffen en smaken van de alcohol. Die vragen allemaal een verschillend afbraakproces van het lichaam. Daarom is het niet goed om verschillende soorten te mengen, ook geen wijn en bier te mengen, omdat het afbraakproces dan veel complexer wordt voor het organisme. Maar als je matig gebruik maakt van bier dan heb je zeker volgende voordelen: - Minder kans op hart- en vaatziekten. - Minder kans op beroerte. - Minder kans op diabetes. - Bier helpt tegen slaapstoornissen. - Bier bevat foliumzuur en dus is het ook goed tegen spina bifida. Hoewel het voor zwangere vrouwen beter is helemaal geen alcohol te gebruiken. - Bier voorkomt nierstenen. - Bier scherpt de eetlust. - Bier voorkomt maagzweren omdat het de aangroei van de helicobacter pylori tegengaat. Maar vergeet niet: bier is calorierijk en dus verdik je ervan onvermijdelijk en bier is niet gunstig voor mensen met een voorgeschiedenis van reuma, het is namelijk verzurend.

restaurant

Advertentie

behoorlijk veel vitaminen en mineralen en dus is bier gezond. Bier heeft geen zouten, wel magnesium, en vitamines uit de B-groep. Eigenlijk is dat uitstekend tegen hart- en vaatziekten, tegen galaandoeningen en tegen nierstenen. Bier heeft ook een sedatieve kracht, met andere woorden, het is niet verkeerd om het drinken van een goed biertje te beschouwen als een soort slaapmutsje.” Niet te vergeten dat het geen vast ritueel mag worden, want het doorslapen wordt door de alcohol wel bemoeilijkt: men wordt vroeger wakker, maar slaapt gemakkelijker in. In de oudheid wist men dat al. Bij primitieve operaties werd alcohol trouwens als een verdovend middel gebruikt, met tijdelijke werking.

50 net.be www.50net.be

De portaalsite voor de dynamische

50-plusser!

Schrijf je nu in op onze Nieuwsflash

www.50net.be 35 SANA nr 37

Goed tegen hartinfarct en borstkanker

Noten: gezonde tussendoortjes

S

noepen is wel prettig, maar niet gezond, omdat snoep te veel geraffineerde suikers bevat, naast kleurstoffen, smaakstoffen, bewaarstoffen, aroma’s en tal van scheikundige producten die niet gemaakt zijn voor het menselijk organisme. Er wordt altijd beweerd dat deze kleine hoeveelheden er niet toe doen en dat het lichaam het wel opruimt, maar het organisme heeft zijn grenzen vooral omdat er zoveel kleine beetjes via het voedsel in het lichaam terecht komen. Bovendien is suiker al niet gezond en wordt het gerelateerd aan hart- en vaatziekten, een te hoog triglyceridengehalte in het bloed, verharding van de bloedvaten en diabetes van het type 2 omdat het op den duur het lichaam ongevoelig maakt voor insuline. Geen snoep dus! Maar je hebt toch trek in een tussendoortje? Wij ook! En wat doe je dan? Snoep iets gezonds, bijvoorbeeld noten, want die verlagen het cholesterolgehalte, brengen de triglyceriden weer tot normaal niveau, hebben gezonde vetzuren en beschermen hart en bloedvaten. Snoep een noot en je wordt groot! Een ideaal tussendoortje voor kinderen, maar ook voor volwassenen. Noten zijn haast een volledig voedsel, want ze bevatten naast gemakkelijk verteerbare eiwitten ook vitamines A, E en B, en mineralen zoals ijzer, naast voedingsvezels. Daarom is het een perfecte vleesvervanger. Er bestaan vegetarische burgers waar noten in verwerkt zijn en dus heel gezond. Ze bevatten wel veel calorieën, 600 cal per 1000 gram en dus moeten mensen die een vermageringsdieet volgen er wel voorzichtig mee zijn, of liever andere dingen schrappen om toch het voordeel van gezonde noten te kunnen genieten. Gepelde noten kan je ook in pasta’s gebruiken en je kan ze malen of pletten en er dus een soort pindakaas van maken. Amandelnoten, walnoten en hazelnoten zijn het gezondst, want cashewnoten bevatten

36

SANA nr 37

verzadigd vet. Pindanoten zijn geen echte noten, maar een soort peulvruchten. Ze hebben niet dezelfde kwaliteiten als noten! Noten zijn ook nuttig om borstkanker te voorkomen, althans dat staat te lezen in het tijdschrift “Nutrition and Cancer”. Dagelijks een handvol noten eten, geeft sneller een verzadigd gevoel en dus eet en snoep je minder. Noten verhogen ook het serotoninegehalte in het lichaam waardoor je net als bij chocolade een gelukkiger gevoel krijgt. Tegelijk is het nuttig ter preventie van hart- en vaatziekten, verlaagt het de cholesterol en de triglyceriden en vermindert het depressies. Snoep een noot en je wordt gezond groot! Jos van Landuyt SANA nr 37

37

Hyperactieve kinderen zijn veel beter met visolie

ADHD een modeziekte met gevaarlijke medicijnen

J

e vindt geen school meer waar geen groot percentage van de leerlingen het etiket ADHD opgeplakt kreeg. Een groot deel van hen zit aan de Rilatine, een middel dat de farmaceutische industrie geen windeieren legt, want het aantal leerlingen dat als ADHDpatiënt beschouwd wordt, stijgt niet met de dag, maar met het uur. Sommige scholen weigeren zelfs deze leerlingen als ze geen Rilatine willen nemen, een gevaarlijke ontwikkeling volgens een aantal farmacologen. Volgens hen wordt ADHD ten onrechte als een stoornis gekwalificeerd. Heel wat farmacologen waarschuwen voor het lichtzinnig gebruik van psychofarmaca bij de diagnose ADHD. De kennis van de echte farmacologie leert dat een dopingseffect ontstaat door de gevarenreflex waarmee het lichaam reageert als neuronen worden verwoest. En dat doen deze psychofarmaca. Gevolg: op termijn staan deze kinderen er niet zo best voor. De weg naar drugs is daardoor korter. Je kan dus maar beter met de arts overleggen of er geen veilige alternatieve methode kan worden toegepast bij een hyperactief kind dat zich moeilijk kan concentreren. Die mogelijkheid bestaat trouwens.

38

SANA nr 37

Rilatine heeft een onschuldige klank. Het wordt voorgeschreven als snoep. Het gaat zelfs zo ver dat universiteitsstudenten peppillen slikken om beter te studeren. Dat lukt natuurlijk niet, want je kan alleen maar slagen als je de stof kent. Het geheugen verbeteren met pillen kan niet. Je kan enkel op termijn nut verwachten van Ginkgo Biloba omdat het de doorbloeding in de hersenen stimuleert. Het heeft evenwel geen effect op het aanmaken van nieuwe neuronen en dus wordt ook de geheugencapaciteit niet rechtstreeks beïnvloed. Sommige studenten gaan dan een stapje verder en slikken soms gevaarlijke producten als ze overschakelen naar amfetamines en Rilatine. Dat zijn producten die zelfs levensbedreigende nevenwerkingen kunnen hebben, dat zegt professor De Vroey. Hij waarschuwt dan ook iedereen en vooral ouders en studenten om niet lichtzinnig met dergelijke medicatie om te gaan.

de helft op basis van 2,5 gram visolie per dag. Onderzoek bij gevangenen in Cardiff gaf hetzelfde resultaat. De gedetineerden werden rustiger. Het spreekt vanzelf dat naast visolie een gezonde voeding wordt aanbevolen, met minder snoep, meer fruit en groenten en vooral B-vitamines en dus volkorenproducten. Een goed ritme en voldoende slaap zijn eveneens van groot belang. Jos van Landuyt

Visolie is beter Wonderen bestaan niet, zeker niet in de geneeskunde. Vroeger kregen onhandelbare kinderen een oorveeg of ze werden naar buiten gestuurd om te ravotten en als ze weer binnen kwamen konden ze zich beter concentreren. De voeding was ook volwaardiger en vooral het vetzuurpatroon in het voedsel was beter geschikt om kinderen rustig te houden en ze beter te laten studeren. Uit een Australisch onderzoek is gebleken dat als je aan kinderen visoliesupplementen geeft aangevuld met teunisbloemolie, de zogenaamde ADHD-symtomen met de helft verminderen. Dit klinisch onderzoek gebeurde bij meer dan honderd kinderen in de leeftijd tussen 7 en 12 jaar. Na amper vier maanden bleek de visolie bijzonder goede resultaten op te leveren. De klachten verminderden met SANA nr 37

39

Heilzame plantenextracten en Plant van de maand: hun toepassing

Door Kees Martens Kruidenkundige

Plantago lanceolata L .

Smalle weegbree:

Hemels “onkruid” tegen oorpijn en hoest

W

e staan er misschien niet altijd bij stil, maar de natuur en onze directe omgeving wemelt van natuurlijke geneeskracht, een hemels cadeau dat vaak niet genoeg naar waarde wordt geschat. Een plantje dat we dagelijks kunnen zien in grasbermen en weilanden is de weegbree of Plantago. Het komt zo vaak voor dat we het als onkruid beschouwen terwijl het al van in de vroege middeleeuwen bekend was omwille van zijn geneeskracht: bij oorpijn, keelpijn en hoest. Zelfs tegen bacteriën kan het worden ingezet. Je kan het gemakkelijk plukken en zelf verwerken. Toch is hier en daar wat voorzichtigheid gewenst.

Geschiedenis van de plant Ondanks storende ingrepen door de mens in de natuur en de natuurlijke leefomgeving van bepaalde planten, zijn er toch altijd planten die overleven. Zo verdraagt Plantago het voortdurend vertrappen en andere storende handelingen van de mens. De plant komt dan ook in heel Europa voor langs wegen, op droge grazige plaatsen, op grasvlakten en in duinvalleien. Maar ook in Noord- en Centraal-Azië tot aan de Himalaya en in Noord-Afrika. Het is een overblijvende plant die 20 tot 40 centimeter hoog wordt. In de oudheid werd vooral de brede of grote weegbree (Plantago major) gebruikt, terwijl tegenwoordig het gebruik van de smalle weegbree (Plantago lanceolata) in de belangstelling staat. Dit is een gevolg van de toegenomen kennis van de inhoudsstoffen. Opvallend is dat de plant in de oudheid veel gebruikt werd bij beten van dieren, steken van allerlei insecten zoals giftige spinnen, wespen en bijen; bovendien bij steken van

40

SANA nr 37

schorpioenen, slangenbeten en bij slecht helende wonden. Maar ook de indicaties die tegenwoordig voor Plantago gelden, waren destijds bekend. Eigenschappen De plant is vooral werkzaam tegen bepaalde bacteriesoorten (de zogeheten Staphylococcus aureus en Streptococcus beta-haemolyticus). Om deze reden wordt de plant toegepast bij aandoeningen van de bovenste luchtwegen en oorklachten. Verder bevordert ze het ophoesten van slijm en beschermt ze het slijmvlies. Smalle weegbree heeft echter ook een minder prettige eigenschap. Het stuifmeel is namelijk één van de ergste verwekkers van hooikoorts!

en bacteriële infecties. Uitwendig kan ze worden toegepast als ondersteunend middel bij oorpijn en uitwendige oorontsteking. In combinatie met een aantal andere planten, waaronder baardmos, wordt ze toegepast bij infecties van de bovenste luchtwegen. Om zelf te doen. Plantago of weegbreesap kan worden gebruikt bij wonden en huidaandoeningen en bij oorpijn: snijd een hoeveelheid verse planten fijn en stamp ze in een vijzel. Pers het sap uit door het mengsel in een sterke doek (bijvoorbeeld een theedoek) uit te wringen. Hiervan enkele druppels in het oor druppelen of op gesloten wonden toepassen met behulp van een kompres. Weegbreetinctuur bij insectenbeten: giet het sap of tinctuur van de smalle weegbree op watten. Direct op de gekwetste plaats leggen en enige malen herhalen. Weegbreesiroop bij hoesten en astma: voeg aan 100 ml vers sap 100 gram suiker toe. Kook dit langzaam in tot de gewenste stroopdikte. Neem hiervan elke

dag 3-5 theelepels. OPGEPAST: Wanneer er een gaatje in het trommelvlies zit, kunnen druppels het gevoelige middenoor beschadigen. De huisarts kan dit eenvoudig vaststellen. Wanneer het trommelvlies intact is, kan dit advies zonder problemen worden toegepast. Rijk aan legendes In Australië en Nieuw-Zeeland wordt weegbree “de voet van de Engelsman” genoemd. Volgens een legende groeide overal waar een Engelsman zijn voet neerzette, een weegbreeplantje. Een heel andere legende verhaalt van een jong meisje dat aan de kant van de weg zat te wachten op haar geliefde die niet kwam opdagen. Zij bleef echter wachten, tot zij veranderde in de bermplant weegbree, die in het Engels ook wel waybroad wordt genoemd. Het Engelse waybroad betekent echter letterlijk: “bermhoer”.

Verwerking en toepassing Verwerking: Het bovengrondse deel van de plant wordt gebruikt in de natuurgeneeskunde. Toepassing: Plantago is een plant die inwendig wordt gebruikt tegen hoesten SANA nr 37

41

Hoe gezond is de nieuwe hype? Zijn

smoothies even goed als vers fruit?

E

r is een nieuwe hype ontstaan onder impuls van een aantal filmvedetten die zweren bij hun dagelijkse “smoothies” om slanker te worden. Aangezien deze “fruitdrankjes” geen eiwitten, noch vetten bevatten, zouden ze ideaal zijn om de slanke lijn te bewaren. Andere boodschappers leren ons dat ze een goede vervanger zijn voor de dagelijkse porties fruit die noodzakelijk zijn voor de gezondheid. Maar zijn smoothies wel zo gezond als wordt beweerd en is het verstandig om deze nieuwe hype te volgen?

Smoothies zijn niets anders dan gepureerd fruit waaruit de schil en de vezels verdwenen zijn. Volgens sommigen zitten ze boordevol vitamines aangezien het om puur fruit gaat, terwijl anderen er van overtuigd zijn dat er van die vitamines niet veel meer te bespeuren valt. Test Aankoop onderzocht een tijd geleden een aantal smoothies en kwam tot

42

SANA nr 37

verrassende vaststellingen: niets gaat boven vers fruit en als je een smoothie zelf maakt, gewoon fruit pureert in de blender, dan is de waarde daarvan nog altijd fel ondergeschikt aan een stuk vers fruit dat kampioen is qua vezels, vitamines en hongerstiller. Dus kan je door het eten van vers fruit gemakkelijker afslanken dan door het drinken van een smoothie of gepureerd fruit. Gekocht of zelf gemaakt? Natuurlijk bestaat er verschil in kwaliteit en inhoud al naargelang de soort. Smoothies die je koopt, hebben een deel van hun vitamines verloren, maar die verliezen ze sowieso door het pureren van de vruchten. Ook de lange vezels worden vernietigd tot enkel zachte “drinkbare” vezels overblijven. Voor de darmen en de cholesterol is een smoothie dus waardeloos geworden. Ook vitamines worden door pureren in de blender voor een deel vernietigd omdat op geforceerde wijze zuurstof in de “fruitpap” wordt gezogen. Het oxidatieproces verloopt minstens tienmaal sneller. Dat betekent dat je tienmaal minder vitamine C in een smoothie krijgt dan als je de vrucht puur zou opeten. Hetzelfde geldt voor de vezels die voor de darmflora, maar ook voor hart- en bloedvaten van belang zijn. In een smoothie zijn tot vijfmaal minder vezels aanwezig in vergelijking met vers fruit. Ook de hoeveelheid foliumzuur of vitamine B11 is tien keer lager dan in de pure vrucht, omdat het vernietigd wordt in de blender. Gekochte smoothies in

de handel zijn vaak op smaak gebracht met suiker en met bewaarmiddelen en/of kleurstoffen wat ze dan ook tot een minderwaardig product maakt ten opzichte van een verse en zelf gemaakte smoothie. De beschrijving die op het etiket staat, is volgens Test Aankoop doorgaans schromelijk overdreven, omdat de inhoud gerelateerd wordt naar een aantal stukken fruit. Ze laten het voorkomen als zou de dagelijks aanbevolen hoeveelheid fruit door een paar smoothies kunnen vervangen worden en niets is minder waar. Fruit is gezonder Je mag wel stellen dat een smoothie die niet aangevuld werd met suiker, ijs of room, een gezonder alternatief is als hongerstiller en dorstlesser dan frisdrank of snoep, maar het kan beslist de vergelijking met vers fruit niet doorstaan. Zelf een smoothie maken, kan je af en toe eens doen voor de smaak, om kinderen een alternatief te geven voor pudding met suiker, maar het is absoluut geen fruitvervanger in geen enkel opzicht, noch voor de vezels, noch voor de vitamines, noch voor de begeleidende stoffen, zelfs niet voor de tanden. Een stuk fruit kauwen is nog altijd veel veiliger voor de tanden dan (ook al is het zelf geperst) fruitsap of een smoothie te drinken. Conclusie: fruit is nog altijd het beste. Monique van Hasselt SANA nr 37

43

Lekker en gezond koken met groentenkok Dominique Vreven

Lekkere en supergezonde waterkerssoep

W

aterkers is een wilde plant die je nog steeds kan aantreffen in onze natuur zoals bijvoorbeeld in de prachtige Voerstreek. Het zijn plantjes die liefst natte voeten hebben en waarvoor een beekje of een erg drassig gebied noodzakelijk is. Wilde waterkers kan geïnfecteerd zijn met tal van bacteriën en larven van de leverbotworm. Daarom laat je wilde waterkers best staan in de vrije natuur. In de handel zijn deze groenten verkrijgbaar in mooie, dichte bussels die je best met hun stengeltjes in het water zet om verwelken te voorkomen. De smaak van deze koolachtige waterkers kan je best omschrijven als scherp, pittig en uiterst fris in rauwe toestand, gekookt als milder, zacht en mooi groenig van kleur. Waterkers is bij de herborist vooral bekend om zijn kankerremmende eigenschappen, bloedzuiverend, heel rijk aan mineralen en vitamines en ook is dit plantje een zegen voor de ogen. Daarom hoort waterkers, net zoals zijn broertje broccoli, tot de groenten die je beter meerdere keren per week op je menu zet. Boodschappenmandje voor 6 personen • • • • • • •

1kg uien 1 prei 2 courgettes 2 bussels waterkers 2 liter groenten- of kippenbouillon hoeveboter 25 g peper en zout naar believen

Bereidingswijze • Snij de uien grof en stoof ze aan in een kookpot met de hoeveboter. Doe dit op een rustig vuurtje om te voorkomen dat de boter gaat verbranden. • Als de uien glazig zien, voeg je er de bouillon aan toe. Belangrijk voor een smakelijke en mooi gebonden soep zijn altijd een grote hoeveelheid uien, lekker en super gezond. • Dan is het de beurt aan de courgettes en de prei. Schil de courgettes en snij ze in blokjes van ongeveer

44

SANA nr 37

•

• • • •

•

2cm, snij de prei in ringen van ongeveer 2cm en voeg alles bij in de soeppot. Courgettes zorgen voor een fluweelzachte tot romige soep, een must voor bijna elke soep! Spoel de bussel waterkers nu zorgvuldig af onder de kraan en kijk alles goed na op slakjes. Die kunnen zich soms wel eens verstoppen in die mooie bussels waterkers. Snij met een groot mes de bovenste mooie blaadjes fijn en hou ze apart. Snij de rest van de stengels fijn en voeg ze bij de soep. Laat dit geheel zachtjes koken gedurende een half uurtje. Mix nu je soep en voeg tijdens deze handeling de helft van de gesneden blaadjes waterkers toe. Doe dit nauwgezet minstens 5 minuten lang. Op deze wijze krijg je een fluweelachtige tot romige, knalgroene soep. Breng alles op smaak met peper en zout.

•

Voeg net voor het serveren de fijngesneden blaadjes waterkers toe aan de warme soep. Natuurlijk smakelijk!

Waterkers is makkelijk zelf te telen Neem hiervoor een platte plastic bak (zonder gaatjes) en vul hem met biologische teelaarde. Strooi gelijkmatig op een afstand van enkele centimeters de zaadjes en bedek ze met een dun laagje teelaarde. Giet alles goed nat met een kleine gieter en zet het bakje op de vensterbank in de zon. Je zal zien dat de zaadjes, net zoals de meeste koolachtigen, snel zullen kiemen en na 3 tot 4 weken kan je oogsten. Snij hiervoor gewoon het bovenste gedeelte van de plantjes af en zorg ervoor dat de onderste 5 cm met nog wat blaadjes eraan blijven staan. Deze zullen spontaan nieuwe en verse scheutjes geven zodat je nogmaals hiervan kan oogsten. Het voornaamste is dat alles goed vochtig blijft en nooit uitdroogt. Zeker het proberen waard. (met dank aan Peter Bauwens, topkweker van groenten). Waar het goed voor is Waterkers is echt wel een buitenbeentje naar gezondheidsfactoren als groente en dit om een aantal redenen: 1. deze planten zijn blijkbaar in staat om mineralen en sporenelementen beter op te nemen uit hun omgeving dan andere groenten. Waterkers is daarom in staat je energie een opkikkertje te geven. Ook valt het grote aantal vitamines op waaronder zelfs veel vetoplosbare. 2. waterkers heeft een remmende en geneeskrachtige werking i.v.m. sommige kankers, vergelijkbaar met zijn broertje uit de Brassica familie, broccoli. 3. er zijn bloedzuiverende en reinigende effecten naar de lever vastgesteld na het eten van waterkers. 4. door een aantal vitamines en een mix van carotenoïden is waterkers

een zegen voor je ogen. (uit en meer hierover zie Eric De Maerteleire “ Over zinnen prikkelende oesters en verslavende chocolade”) Waar extra op letten bij bereiding van waterkers? Wil je gebruik maken van de kankerremmende werkingen van deze groenten moet je wel rekening houden met het volgende: • versnij of kneus waterkers voor gebruik • bij rauw en gekookt (90°) gebruik is er weinig omzetting naar de werkzame stof • matige en korte verwarming zorgt voor een optimale vorming zoals bijvoorbeeld kort stomen of stoven. • in onze soep voegen we daarom de blaadjes waterkers op het laatste moment toe. Deze bereidingswijze geeft trouwens meer kleur en smaak aan deze heerlijke soep. Als je de waterkers vervangt door brandnetels krijg je een soep die opvallend dicht aanleunt bij de smaak van deze waterkerssoep. Tekst en foto’s Dominique Vreven

‘t Vlierhof Hasseltsestraat 57A 3740 Bilzen Tel. 089 41 44 18 GSM 0478 61 33 02

[email protected] www.vlierhof.be

SANA nr 37

45

De groene vingers van Ivo Pauwels Ivo Pauwels, een gerenommeerd natuurkenner, auteur en groen-journalist verzorgt elke maand een aantal schitterende rubrieken in i-Sana.

Rozenbottels kleuren de herfst

Rijkste natuurlijke bron van vitamine C

W

at is een herfst zonder waaiwinden die stormenderhand bezit nemen van de tuin en doen buigen wat niet knakt? Wat is een herfst zonder asters en chrysanten en de weemoed die bezit van je neemt? Wat is een herfst zonder rijpe zaaddozen die openbarsten en hun zaden aan de wind geven of zomaar rondstrooien, letterlijk op goed vallen uit? Wat is een herfst zonder bottels, dikke en kleine, rond of in de vorm van een flesje, die rood of zwart kleuren of vlammend oranje? Wat is een herfst zonder dat de voorzienigheid van in voormenselijke tijden dieren en vogels van vitamines voorzag om ze te harden tegen de ongemakken van de winter? Wat is een herfst zonder rozenbottels? Gebottelde vitamines Ze hangen vaak in trossen met velen tegelijk of staan op stevige stengels, alleen, knalrood te wezen. Kijk, hier zijn we, lijken ze te zeggen. Wij zijn rijk aan al het goede dat een plant of een vrucht kan geven. We zitten vol met vitamine C en met sporen van stoffen waarvan jullie met al jullie wetenschap nog geen benul hebben en die je gezond houden tot de krokussen hun kelken openen en je verzekeren dat de bomen weer in blad zullen komen om schaduw te geven als de zomer heet wordt. Rozenbottels vallen op, ze zijn uitnodigend. En toch, wie er zijn tanden in zet, zelfs in de vlezige bottels van Rosa rugosa, proeft pluis en harde zaden. Het vruchtvlees is maar dun en licht zurig of tamelijk smaakloos. Sommige rozen, zoals Rosa moyesii en Rosa macrophylla hebben flesvormige bottels. De betekenis

46

SANA nr 37

lijkt duidelijk. De vitamine C is gebotteld in handige flesjes. Samen met die andere oude en inheemse vrucht, de mispel, die door onze voorouders erg op prijs werd gesteld, behoort de rozenbottel tot de rijkste bronnen van vitamine C uit de natuur. Daardoor zijn rozenbottels een echt tonicum. Welaan moeders en oma’s bereid er gelei uit of droog de bottels tot ze knapperig worden en je er moeiteloos het vruchtvlees van kan losmaken en in kruidenzakjes bewaren. Dan kan je er thee van trekken, lekkere thee, een puur glaasje gezondheid. Het is een gezondheidselixer voor de lange avonden die nu weldra zullen komen. En de heldere, licht roze rozenbottelgelei is niet alleen waanzinnig lekker, je doet ermee aan verkoudheidspreventie. Zelfs veel meer dan dat! Marmelade Wil je marmelade of gelei maken, dan ga je enigszins anders te werk. Dan komt het erop aan de rozenbottels snel van pluis en zaden te ontdoen. Plet het vruchtvlees, weeg het en voeg eenzelfde hoeveelheid rietsuiker toe. Roer vruchtvlees en suiker op het vuur gedurende een uurtje stevig dooreen. Het is geen echt aangenaam werk. Misschien kan de beeldbuis je ondertussen wat verstrooien. Het werk loont de moeite. Eén eetlepel van de aldus verkregen marmelade biedt een uitmuntende bescherming tegen verkoudheden en allerhande winterkwalen. Een grotere dosis en de griep krijgt het moeilijk en het ondermijnde gestel komt weer op krachten. Op www.wezooz.be kunt u Ivo Pauwels in zijn en vele andere tuinen aan het werk zien.

SANA nr 37

47

Tuinsprokkels Verbeter slechte grond

D

e zomer was mooi, hoewel laat begonnen, maar vruchten, planten en kruiden zijn er wel bij gevaren: eerst nat en nadien zonnig. Dus hebben vele mensen ook zin om met planten en kruiden aan de slag te gaan. Niets is heerlijker dan kruiden vanuit de tuin meteen in de keuken te kunnen gebruiken. Wil je in je eigen tuin een kruidenhoekje voorzien dan moet je eerst weten wat de kwaliteit van de grond in je tuin is. Ook als amateur kan je heel wat merken aan de kwaliteit van de grond. Maak bijvoorbeeld enkele steken met de schop en kijk of je regenwormen vindt. Je kan natuurlijk ook een grondstaal nemen en het laten onderzoeken door een laboratorium voor bodemonderzoek. Met organische middelen voor de verbetering van de grond zoals compost (en die kan je zelf maken) en natuurlijke mineralen (zand, steenmeel, koolzure kalk) kun je elke slechte grond geleidelijk in een betere conditie brengen. Ook regelmatig spitten is belangrijk. en natuurlijk compost toevoegen: bewaar daartoe keukenafval, maaisel, in een hoek of bak in de tuin. Na enkele maanden is dat prima compost geworden. Veel gemeenten geven trouwen gratis compostlessen!

48

SANA nr 37

Compost is ideale bodemverbeteraar

I

edereen kan compost maken: afval uit de tuin, afval uit de keuken, organische materialen. Bacteriën breken ze af en vormen ze om tot humus of een ideale bodemverbeteraar. In het najaar kun je beschikken over afgemaaid gras en kleingemaakte of gehakselde bladeren. Dit mengsel vormt een uitstekende bodemverbeteraar. Werk het in het late najaar door de grond of dek deze daarmee af. Dit maakt de grond los en zorgt er voor dat voedingsstoffen vrijkomen. Je kan dezelfde stoffen ook laten omvormen via de composthoop en dan heb je natuurlijk meteen een goede bodemverbeteraar. Maar kleingemaakt organisch afval, kan je zonder bezwaar voor de winter op de grond uitspreiden. Het dekt de bodem op een natuurlijke wijze af voor het gure weer in de winter.

Hoe kan je kruiden vermeerderen en planten?

Tijm Tijm vermeerder je door te scheuren. De op de grond liggende takjes hebben vaak opnieuw wortels aangemaakt, zodat vermeerderen heel gemakkelijk is. Doe het oude hart weg en plant dieper op een afstand van 20 cm.

Mierikswortel De mierikswortel altijd in een vat of emmer zonder bodem planten, anders gaat mierikswortel woekeren en andere planten verdringen. Plant de wortels schuin, dat geeft nog een beter resultaat. Kervel Kervel moet je herhaaldelijk zaaien als je de hele zomer over kervel wilt beschikken.

Munt Munt moet je best apart zetten. Liefst in potten en bakken in de volle grond. Hun wortels lopen ver uit. Snoeien In april mag je gerust al eens snoeien. In juni een beetje. In oktober eens goed afknippen.

Pompoen: heerlijk en gezond geschenk van de herfst

H

erfsttijd is pompoentijd. Je ziet ze overal tegenwoordig, zelfs als versiering voor de deur. Je zou haast vergeten dat het een lekkere en gezonde groente is. Sommigen gebruiken ze om mee te doen met het akelige nieuwe ritueel dat de commercie uit Amerika heeft doen overwaaien, een legende van spoken en heksen dat zijn oorsprong vindt in oude heidense

van Ivo Pauwels

rituelen. Het is te veel oneer voor een lekkere groente die bovendien ook heel gezond is, waarmee je talloze heerlijke recepten kan maken. Pompoen heeft uitstekende eigenschappen voor blaas, urinewegen en prostaat. Pompoen bevat cucurbitine, veel olie, eiwit, suiker, lecithine, fytosterine, globuline, hars, enzymen, o.a. diastase en urease, emulsine, vitaminen (rijk aan vitamine A en E-complex), enig salicylzuur. Het zaad is niet giftig, heeft een nootachtige smaak. Laxatief is de pompoen zowel in pureevorm, maar ook als sap. Pompoenzaden zijn beter dan de meeste andere wormverdrijvers, want zijn niet giftig en kunnen dus lange tijd ingenomen worden. Het zaad is het oudst bekend middel tegen lint- en ook andere wormen. Voor de prostaat verhoogt het zaad de spierspanning bij urinelozing en is goed tegen prostaatvergroting. Bij brandwonden, ontstoken huiduitslag, kneuzing, lichte ontvelling: kalmeert met een kompres van verse bladeren of pulp van de vrucht.

SANA nr 37

49

H


Goed onthouden tot op hoge leeftijd, kan je leren 50

SANA nr 37

et geheugen is een van de merkwaardigste dingen bij mens en dier. Een wonder van de schepping! Door de aanmaak van neuronen een fenomeen dat tot op hoge leeftijd plaats vindt, kunnen ervaringen, kennis en gevoelens worden opgeslagen en uit de herinnering worden opgediept. Dat is niet onbegrensd. Helaas! Niet iedereen beschikt over dezelfde geheugencapaciteit en studenten die wel over een goed geheugen beschikken, hebben uiteraard een streepje voor. Een goed geheugen is een geschenk en stelt je in staat om goed te functioneren en op tijd in te grijpen aan de hand van ervaringen die je had opgeslagen. Mensen die tot op hoge leeftijd een goed geheugen bewaren, worden geprezen en tegelijk benijd, want zich alles goed kunnen herinneren, staat gelijk aan een goede gezondheid en een lang leven zonder aftakeling. Die aftakeling laat zich dikwijls eerst zien in het vergeten van eenvoudige dingen. Toch is het mogelijk tot op zeer hoge leeftijd een pientere geest en een goed geheugen te bewaren, want het feit dat men al dan niet goed kan onthouden, is geen toeval, vooral niet, als men van in de jeugdjaren een goed geheugen heeft gehad. “Waar heb ik nu mijn sleutels gelegd? Waar is mijn bril gebleven? Ik heb aan iemand iets beloofd en weet niet meer wat?” Dit zijn eenvoudige alledaagse voorbeelden van talloze mensen die zich zorgen maken over de achteruitgang van hun geheugen. Eigenlijk heeft dat niets met de kwaliteit van het geheugen te maken, maar wel met slordige procedures, waarbij het geheugen gewoon niet registreert wat je gedaan of gezegd hebt. Want om het geheugen te laten functioneren moet je er ook met je gedachten bij zijn. Iets anders is als je dingen die zopas gebeurd zijn, begint te vergeten, of namen van collega’s niet meer weet, of zelfs de naam van je kinderen verwart, of als je ergens naartoe trekt en niet meer weet wat de bedoeling was, of waar je je bevindt. Deze signalen moeten de omgeving aan het denken zetten en dan is medisch onderzoek noodzakelijk. Alzheimer treedt trouwens steeds vroeger op en het is niet zeldzaam dat iemand van midden de veertig er het slachtoffer van wordt. Maar laten we er van uitgaan dat we gelukkig gezond zijn en dus over een normaal geheugen beschikken. De kunst is dit zo te bewaren en dat kan, want er is een aantal gewoontes die funest zijn voor het geheugen.

Nieuwe neuronen De hersenen zijn trouwens het meest wonderlijke orgaan van het lichaam. Terwijl alle organen van het lichaam verouderen en problemen kunnen vertonen, hoeft dat met de hersenen lang niet het geval te zijn. Je kan problemen krijgen met het hart, een zwaar hartinfarct meemaken, terwijl de hersenen nog altijd prima functioneren. Vroeger dacht men dat het menselijk lichaam zo oud was als zijn bloedsomloop, nadien ging men er meer het zenuwstelsel bij betrekken en nu zegt men dat men de leeftijd heeft van zijn neuronen. Terwijl men er vroeger van overtuigd was dat het aantal neuronen vast lag bij de geboorte, raakt men er wonderlijk genoeg meer van overtuigd dat dit aantal kan toenemen in de hippocampus, zelfs tot op hoge leeftijd. Dat is precies de zone waar het geheugen functioneert, maar waar ook de ziekte van Alzheimer zich manifesteert. Proefondervindelijk heeft men ervaren dat hoe meer men de hersenen laat functioneren, des te groter wordt de opslagcapaciteit, des te soepeler kan men er gebruik van maken. Opdat deze hersencellen zich zouden kunnen vermeerderen, hebben ze materiaal nodig waaruit ook de zenuwcellen zijn opgeSANA nr 37

51

Advertentie

Beter geheugen en concentratie? Ginkgosan helpt natuurlijk! bouwd. Die neuronen zijn er trouwens ook oorzaak van dat we ons zo weinig herinneren uit de vroegste kinderjaren: in het begin is de aanmaak van nieuwe neuronen zo overweldigend, dat ze elkaar eruit boksen zodat het geheugen er onder lijdt. Pas vanaf de leeftijd van vier à vijf jaar komt er orde in de opstapeling van de neuronen in de hippocampus. Hoe krijg je een beter geheugen? De hersenen moeten permanent gevoed worden om het geheugen te laten functioneren. Voldoende zuurstof en glucose is daarbij van belang. Die moeten door de bloedsomloop worden aangevoerd en daarvoor is een gezonde circulatie van vitaal belang. Hoe kun je dan je geheugen verbeteren door de aanvoer van energie te verzekeren? - Regelmatig bewegen is van levensbelang. niet enkel voor de motor, het hart, maar ook voor de hersenen. - Voldoende zuurstof is een van kapitaal belang. Wie rookt bedreigt niet enkel de doorbloeding van de hersenen, maar legt ook een hypotheek op zijn geheugen. Wie een goed geheugen wil, moet dus onverwijld stoppen met roken en berookte lokalen vermijden. - Een uitgebalanceerd dieet is van groot nut voor een goed geheugen. Daarbij horen voldoende vitamine C en B en gezonde vetten. We hebben inderdaad vetten nodig. Een vetarm dieet is niet gunstig voor het geheugen. Je kan dus maar beter gezonde vetten gebruiken

52

SANA nr 37

zoals vette vis, of visoliesupplementen. Ook fosfor en magnesium zijn van belang (noten en eieren). - Om een betere doorbloeding van de hersenen te verzekeren is de Japanse Tempelboom zeer geschikt. Een goed preparaat van Ginkgo Biloba is vanaf de middelbare leeftijd geen overbodige luxe. Zelfs de doorbloeding van de kleine haarvaten verbetert er door en garandeert je een goed geheugen tot op hoge leeftijd. - Uiteraard is geheugentraining essentieel. Mensen die nooit meer lezen, geen kruiswoordraadsels oplossen, geen discussies voeren, geen kennis tot zich nemen, maken geen nieuwe neuronen aan en zullen hun geheugen stelselmatig achteruit zien boeren. Zoals met spieren en het hart, is het ook met de hersenen: hoe meer je traint, hoe beter je wordt. En dat moet van jongsaf gebeuren. Want recent onderzoek bracht aan het licht dat al 15 percent van jongeren onder de twintig jaar last heeft van geheugenproblemen. Bij mensen van middelbare leeftijd is dat al opgelopen tot 22 percent en boven de 60 jaar gaat dat al tot 60 percent en meer. Maar het mag wel duidelijk zijn dat gezonde voeding met vis en visolie, voldoende vruchten met vitamine C en B, en dagelijkse bewegen en geheugentraining, je met een goed geheugen als geschenk zal belonen. Jan van Bercken

l Ondersteunt de circulatie tot in de kleinste vaatjes l Helpt ook bij koude handen en voeten l Kan langdurig worden gebruikt l Effectieve natuurlijke samenstelling l Krachtige plantentinctuur l 15% alcohol voor de oplosbaarheid en houdbaarheid

Ginkgosan is verkrijgbaar in 100ml druppels bij de apotheek met cnk-bestelcode: 3002-458. Of vraag ernaar in de betere natuurwinkel.

Meer informatie? Tel. 011/371924 of e-mail: [email protected]

Gezonde kracht uit de natuur !

www.fytobell.be SANA nr 37

53

Natuurwinkeltje Margriet

Advertentie

Achter d’Hoven 11 - 2990 Wuustwezel Openingsuren: di - vrij: 9u - 12u en 13u30-18u woe - zat: 9u - 12u en 13u30 - 17u dond: 13u30 -18u zondag- maandag en donderdagvoormiddag gesloten mail: [email protected]

Openingsuren:

DE MARETAK

natuur- en dieetvoeding, lichaamsverzorging De Merodelei 36 - 2300 Turnhout Tel.: 014/42 47 63 Openingsuren: van maandag t/m zaterdag 09u30 - 18u00

54

SANA nr 37

ma: di: wo: do: vrij: za:

9.30 9.30 9.30 9.30 9.30

12.30 12.30 12.30 12.30 12.30

13.30 13.30 13.30 13.30 13.30 13.30

18.00 18.00 18.00 18.00 18.00 18.00

Korspelsesteenweg 86 - 3581 Beverlo Tel.: 011/40.14.07 www.brouwland.com Openingsuren :

Maandag - vrijdag:

Zaterdag:

9u tot 18u

9u tot 17u

‘t Kruidenvrouwke Stationsstraat 108 3400 LANDEN Openingsuren: woensdag van 12u30-13u00 14u00-18u00 donderdag tot zaterdag 10u00-12u00 14u00-18u00 T: 0495/40.33.49 en 0496/54.43.81

DE NATUURSTER - Buntjens Lizzy Diesterstraat 18 3980 Tessenderlo Openingsuren: Maandag-zaterdag 9u30-12u30 13u30-18u00 Donderdag sluitingsdag T: 0496/60.80.97

SANA nr 37

55

Advertentie

Met vitamine C

Voor een ijzersterke weerstand 180 tabletten Verkrijgbaar bij de apotheek met CNK bestelcode: 2595-791. Of vraag ernaar in de betere natuurwinkel.

• Ondersteunt het immuunsysteem • Gemakkelijk in te nemen Tijdelijk gratis pillendoosje in de verpakking

www. 56

SANA nr 37

.be

Herfst: Let op je lever. Wil je een geheugen als een olifant? Hoe vervelende darmgassen voorkomen? Bier: een vloeibaar geneesmiddel SANA nr 37

Recommend Documents