Hepcidine. Diagnostische waarde en (pre)analytische aspecten

Hepcidine Diagnostische waarde en (pre)analytische aspecten

Apr. Edith Vermeulen 21 april 2010

Inhoud • Inleiding – Rol hepcidine in het ijzermetabolisme – Nood aan een nieuwe ijzermarker? – Vraagstelling

• Appraisal – (Pre)analytische aspecten – Evidentie voor diagnostische waarde hepcidine

• Conclusies • To do • Referenties

1. Inleiding Rol van hepcidine in het ijzermetabolisme

Erytropoiese

Bergamashi et al. 2009

Hypoxie

Inflammatie

Makrofaag/ Enterocyt

Ijzer

Pietrangelo et al. 2004

1. Inleiding Nood aan een nieuwe ijzermarker?

Castagna et al. 2009

Nood aan een nieuwe ijzermarker? 1. Inflammatie

Weiss et al. 2005

Nood aan een nieuwe ijzermarker? 1. Inflammatie Nog plaats voor hepcidin? • CHr (reticulocyte hemoglobin content) • % HYPO (% hypochrome RBC)  Reeds ijzerdeficiënte erytropoiese  Hepcidin gevoeliger? • sTfR/ log ferritin

sTfR/log ferritin Ferritin sTfR sTfR/log ferritin Inflammatie Ferritin sTfR sTfR/log ferritin

Thomas et al. 2002

Nood aan een nieuwe ijzermarker? 2. Kinderen  hepcidine screening (in urine) ?

Brugnara et al. 1999

Nood aan een nieuwe ijzermarker? 3. Chronic kidney disease

EPO dosis  snel verbruik ijzer  transiënte functionele ijzerdeficiëntie = factor bij hyporesponsiviteit aan EPO Opsporen:

ferritine

%HYPO

CHr

Hepcidine  Predictor van hyporesponsiviteit?

Nood aan een nieuwe ijzermarker? 4. Hemochromatose – Ferritine ↑, TSAT ↑ – DD/ secundaire ijzerstapeling – Diagnose = genetica – Therapie target: ferritin < 50 µg/L = CONSENSUSWAARDE  Fysiologische relevantie? Hepcidine waarde in therapie-monitoring?

1. Inleiding Vraagstelling

Vraagstelling • Welke (pre)analytische aspecten beïnvloeden hepcidine-bepaling?

• Verbetert hepcidine de diagnose van ijzerdeficiëntie bij kinderen of volwassenen? • Heeft hepcidine een waarde bij hereditaire hemochromatose? LITERATUURSTUDIE

2. Appraisal (1/3) 1. (Pre)analytische aspecten van hepcidine bepaling

(Pre)analytische aspecten van hepcidine bepaling • • • •

Prohepcidine versus hepcidine Kwantitatieve bepalingsmethoden Urine of serum Pre-analytische aspecten

(Pre)analytische aspecten 1. Prohepcidine versus hepcidine Hepcidine: - weinig antigene epitopen - sterke conservering tussen species Bepaling lang problematisch… Prohepcidine als surrogaat-marker CAVE oudere literatuur!

(Pre)analytische aspecten 1. Prohepcidine versus hepcidine Prohepcidine bij gezonde personen Studie

Correlatie Correlatie met ijzerstatus/ anemie met hepcidin

Tiker et al. 2006 (n=42)

Nee (ijzer/ transferrine/ ferritine)

26 terme, 16 aterme neonaten

Roe et al. 2007 (n=138)

Nee (Hb/ ferritine/ TSAT/ sTfR/ serum ijzer)

Balogh et al. 2007 (n=20)

Nee (serum ijzer/ TIBC/ TSAT/ ferritine/ WBC/ RBC/ Hb/ Hct/ MCV/ MCH/ MCHC/ reticulocyten)

Terme neonaten

Ulukol et al. 2007 (n=74) Gezonde kinderen 4-12 mo

Nee (ferritine) Uitgesproken fysiologische variatie

Kemna et al. 2008 (n=20) Nee

Nee (sTfR/ TSAT/ ijzer/ NTBI/ ferritine)

Huang et al. 2008 (n=45)

Wel met sTfR, niet met ferritin

Nee

(Pre)analytische aspecten 1. Prohepcidine versus hepcidine Prohepcidine bij stoornissen ijzer Studie

Correlatie met ijzerstatus/ anemie

Kulaksiz et al. 2004 (n=35 HH, n=59 nierinsufficiëntie met hemodialyse)

Significante verschillen tussen HH, gezonde controles, nierinsufficiëntie met/zonder renale anemie

Roe et al. 2007 (91 WT, 47 heterozygoot C282, 6 homozygoot)

Geen associatie met ferritine of TSAT, geen verschillen tussen de genotypes

Orhon et al. 2007 (kinderen van 4-6 mo: n=16 ferriprieve anemie n=54 gezond)

Geen verschillen met/zonder anemie Wijde fysiologische variatie

Kemna et al. 2008 (n=20 gezond, n=6 ferriprieve anemie, n=16 inflammatie, n=5 thalassemie)

Geen verschillen tussen de groepen

(Pre)analytische aspecten 1. Prohepcidine versus hepcidine Kemna et al. 2008

Kulaksiz et al. 2003

Definitie cut-off?

(Pre)analytische aspecten 1. Prohepcidine versus hepcidine • Prohepcidine: geen correlatie met ijzerabsorptie Luukkonen et al. 2006, Hadley et al. 2006, Young et al. 2009, Roe et al. 2007

• Geen correlatie met hepcidine in inflammatie Kemna et al. 2005, Kemna et al. 2008, Hoppe et al. 2009

• Andere aandoeningen: Hepatitis, hemodialyse, familiale amyloidose,…

Geen verband met hepcidine of ijzerstatus



(Pre)analytische aspecten 2. Kwantitatieve bepalingsmethoden 2004

• Immunodot (Nemeth et al. 2004) • Kwantitatieve (pro!)hepcidin ELISA DRG commercieel • Semikwantitatieve SELDI-TOF methoden door gebrek

2008 2007

interne standaard • Kwantitatieve SELDI-TOF, LC MS/MS, HPLC MS/MS

2009

2005

beschikbaar (2004)

• Kwantitatieve ELISA DRG commercieel beschikbaar (2009)

• Kwantitatieve ELISA (Ganz et al. 2008), RIA methoden

• “Round robin” van 8 analysemethoden (Kroot et al. 2009)

(Pre)analytische aspecten 2. Kwantitatieve bepalingsmethoden Detail resultaten Kroot et al.

Ganz et al. Ashby et al. Koliaraki et al.

WIE IS WIE?

(Pre)analytische aspecten 2. Kwantitatieve bepalingsmethoden - “Most methods are similar in both analytical

variation and between-sample variation” - Analytische variabiliteit is klein i.v.m totale variatie MAAR

Sterke verschillen in absolute waarden

(Pre)analytische aspecten 2. Kwantitatieve bepalingsmethoden

Detail resultaten Kroot et al.

(Pre)analytische aspecten 2. Kwantitatieve bepalingsmethoden Detail resultaten Kroot et al.

(Pre)analytische aspecten 2. Kwantitatieve bepalingsmethoden Verklaring sterke verschillen? (i) Verschillende calibratoren (ii) Hepcidine aggregatie in staal of standaard? (iii) Meten van verschillende fracties? (vrij/ gebonden/ totaal) (90% is α2-macroglobuline gebonden) (iv) Interferentie van hepcidin-20 of hepcidin-22

Welke fractie biologisch relevant?



(Pre)analytische aspecten 3. Urine of serum? Urine: -Verschillen tussen klinische groepen significant -Bredere variatie

Kemna et al. 2007

(Pre)analytische aspecten 3. Urine of serum? r =0.55

Ganz et al. 2008 (n=24) (Idem bij Kemna et al.)

Kroot et al. 2009 (n=24)

(Pre)analytische aspecten 3. Urine of serum? Confounding factors bij hepcidine-bepaling in urine en implicaties Discrepanties tussen studies i.v.m. de correlatie met serumwaarden

 Correlatie met serumwaarden onduidelijk

Isovormen hepcidine-20 en hepcidine-22

 Dragen bij tot intermethode-verschillen  Biologische relevantie twijfelachtig

Gewijzigde eigenschappen van hepcidine in urine?

 “Hepcidine-activiteit” (binding aan ferroportin) onmeetbaar in urine

Nierkinetiek nog niet opgehelderd

 Interpretatie in nieraandoeningen onduidelijk

Meer invloed vries/dooi cycli

 Minder stabiel dan in serum

Verschillend diurnaal patroon

 Verschillend afnameprotocol nodig

Hogere between-sample CV bij urine  Interpretatie onduidelijk dan serum, bij 6 verschillende  Discrepantie met andere studie methoden



(Pre)analytische aspecten 4. Pre-analytische aspecten • Diurnale variatie

(Pre)analytische aspecten 4. Pre-analytische aspecten • Trend naar hogere waarden bij ouderen?

Ganz et al. 2008

Wordt niet bevestigd

(Pre)analytische aspecten 4. Pre-analytische aspecten Pre-analytische factoren bij (serum) hepcidine bepaling Diurnale variatie

Circadiaans ritme, correleert met serum ijzer

Interindividuele variatie

Significante verschillen tussen waarden man/ vrouw Trend naar hogere waarden bij ouderen? Correlatie met lichaamsgewicht (obesitas) Invloed van inspanning

Vries/dooi cycli, stabiliteit

Afname door vries/dooi cycli is verwaarloosbaar. Hepcidine blijft 8 maand stabiel op -80°C (niet -20°C) Geen invloed van toevoeging protease-inhibitor

Hepcidin aggregatie

Beschreven bij hoge concentraties

Adhesie aan plastic

Beschreven bij hoge concentraties

2. Appraisal 2. Evidentie voor de diagnostische waarde van hepcidine


• Verbetert hepcidine de diagnose van ijzerdeficiëntie bij kinderen of volwassenen? • Heeft hepcidine een waarde bij hereditaire hemochromatose?

Diagnostische waarde van hepcidine bepaling • Opsporen van ijzerdeficiëntie – Anemie van chronische ziekte – Chronische nieraandoeningen – Kinderen

IRON DEFICIENCY

Diagnostische waarde: Ijzerdeficiëntie 1. Anemie van chronische ziekte

Kemna et al. 2005

Hepcidine is een acute fase eiwit: meerwaarde?

Diagnostische waarde: Ijzerdeficiëntie 1. Anemie van chronische ziekte • 3 studies in infectie/ inflammatie 1) Cherian et al. 2008 - 147 Afrikaanse vluchtelingen <16 jaar - 35 ijzerdeficiënt (ID), 25 ferriprieve anemie (IDA)  Definitie ≥2 abnormale ijzerparameters (ferritine, transferrine, TSAT, serum ijzer)

- Hoge prevalentie infecties  Hepcidine lager in groep met ijzerdeficiëntie of ferriprieve anemie, geen invloed co-morbiditeit

Diagnostische waarde: Ijzerdeficiëntie 1. Anemie van chronische ziekte 2) Theurl et al. 2009 IDA n=12 ACD n=15

Hb ↓

Geen inflammatie

Ferritine <30 ng/mL

Hb ↓

Chronische inflammatie

Ferritine >100 ng/mL Ferritine 30-100 ng/mL

sTfR/log ferritine < 1 sTfR/log ferritine > 2

ACD + IDA n=14

Hb ↓

Chronische inflammatie

Ferritine 30-100 ng/mL

Controles n=26

Hb normaal

Geen inflammatie

Normale ijzerstatus

Hepcidine

ACD > Controles > IDA ACD > ACD +IDA ACD+IDA = IDA

Diagnostische waarde: Ijzerdeficiëntie 1. Anemie van chronische ziekte

Theurl et al. 2009

Diagnostische waarde: Ijzerdeficiëntie 1. Anemie van chronische ziekte 3) Lasocki et al. 2010 48 ICU patienten, >1 week verblijf, Hb < 100 g/L Ijzerdeficiëntie  “eminence based” Patiënten met ID: hepcidine-val, ondanks CRP↑ Cut-off via 100 ROC-curves: 129.5 µg/L (sensitiviteit 50%; specificiteit 85%)

Diagnostische waarde: Ijzerdeficiëntie 2. Chronische nieraandoeningen

Babitt et al. 2010

Diagnostische waarde: Ijzerdeficiëntie 2. Chronische nieraandoeningen

• Hepcidine ↑ bij CKD • Hepcidine ↑ bij hemodialyse

Ashby, Li, Zaritsky

Ashby, Valenti, Costa

Diagnostische waarde: Ijzerdeficiëntie 2. Chronische nieraandoeningen r = -0.12

Verband met eGFR: verdere opheldering nodig Peters et al. 2010

Diagnostische waarde: Ijzerdeficiëntie 2. Chronische nieraandoeningen • Hepcidine verschilt niet significant tussen EPOresponders en niet-responders (Ashby, Malyszko, Kato, Costa)

Significant hogere EPO doses bij deze patiënten

Costa et al.

Diagnostische waarde: Ijzerdeficiëntie 2. Chronische nieraandoeningen Predictie ESA responders versus non-responders? Hepcidin ~ EPO dosis

Ashby, et al. 2009

Kinetische bepaling?

Diagnostische waarde: Ijzerdeficiëntie 3. Pediatrie • Screening tool (in urine): ijzerdeficiëntie detecteren vóór het ontwikkelen van anemie  Geen data  Regulatie ijzerabsorptie > 9 maand vb. ferroportin gen expressie

Pediatrie • TMPRSS6 : Iron-refractory Iron-Deficiency anemia  hepcidin onaangepast hoog  vroege opsporing van belang

Cui et al. 2009


• Verbetert hepcidine de diagnose van ijzerdeficiëntie bij kinderen of volwassenen? • Heeft hepcidine een waarde bij hereditaire hemochromatose?

Diagnostische waarde van hepcidine bepaling • Waarde bij hemochromatose – Diagnose – Opvolging therapie

IRON OVERLOAD

Diagnostische waarde: Hemochromatose 1. Diagnose Table 5: Characteristics of the hereditary forms of iron overload Classic

Juvenile HJV-related Hepcidin-related

TfR2-related

ferroportin disease

gene

HFE

HJV

HAMP

TfR2

SLC40A1

OMIM type

1

2a

2b

3

4

interaction

TfR1?

BMP-R

ferroportin

transferrin

hepcidin

frequency

frequent

rare

very rare

very rare

rare

hepcidin

(↓)

↓↓

↓↓

↓

↑

severity

++

++++

++++

+++

+

C282Y homozygoot ↔ C282Y/H63D : Normaal à↑ hepcidin

HEPCIDIN/FERRITIN RATIO

Swinkels et al. 2006

Hepcidine onaangepast laag ten opzichte van ferritine

Bozzini et al. 2008

Swinkels et al. 2006

Diagnostische waarde: Hemochromatose 2. Opvolging • Kan een hepcidine waarde als target worden gebruikt voor opvolging therapie?  Lijkt onlogisch Deficiënte regulatie door hepcidin net aan basis ziekte

Diagnostische waarde: Hemochromatose 2. Opvolging Piperno et al. 2007

+ Phlebotomy

Diagnostische waarde: Hemochromatose 2. Opvolging Aderlatingen

Ferritine ↑

Ijzer opname ↑

Ferritine <50ng/mL

Hepcidine ↓

Hogere target

Minimale hepcidine daling

3. Conclusies

Conclusies (1) (Pre)analytische aspecten • Prohepcidine • Serum voorkeur, urine = ? • Hepcidin-25 ELISA commercieel beschikbaar

• Geen harmonisatie tussen methoden, sterke verschillen in absolute waarden

• Diurnale variatie: nuchtere afname ‘s ochtends

Conclusies (2) 1. Anemie van chronische ziekte • Hepcidine heeft potentieel om onderliggende ijzerdeficiëntie op te sporen • Geen gegevens van patiënten in “grijze zone” • Nood aan prospectief gevalideerde cut-off

Conclusies (2) 2. Chronic kidney disease • Niet predictief voor slechte respons op EPO • Potentieel van kinetische bepaling???

3. Pediatrie • Alle data met (waardeloze) prohepcidine • Geen gegevens

Conclusies (3) Hemochromatose • Richtinggevend in protocol voor genotypering • Hepcidine studies aangewezen voor evalueren ferritine target in opvolging therapie (HFE mutaties)

4. To Do

Studieprotocol • Verzamelen stalen bij “duidelijke gevallen” ijzerdeficiëntie (n=50) en anemie van chronische ziekte (n=50) + gezonde controles (n=30)  Indien populaties duidelijk verschillen: prospectief valideren van cut-off bij 50 patiënten met anemie van onbekende origine

Studieprotocol ACD

IDA

Onduidelijke origine

Anemie

Hb < 11.5 g/dL

Hb < 11.5 g/dL

Hb < 11.5 g/dL

Chronische ziekte

Ja

CRP

>10 mg/L

TSAT

<16%

Ferritine

>100 µg/L

<20 µg/L

20-100 µg/L

- Exclusie:

transfusie < 1 maand Ijzersupplementatie < 2 maand

- Serum, -80°C - Hepcidin ELISA DRG

Bedankt voor uw aandacht

5. Referenties

5. Referenties • •

• • • • •

•

• •

Ashby DR, Gale DP, Busbridge M, Murphy KG, Duncan ND, et al. Plasma hepcidin levels are elevated but responsive to erythropoietin therapy in renal disease. Kidney Int 2009; 75(9): 976-81 Babitt JL, Lin HY. Molecular Mechanisms of Hepcidin Regulation: Implications for the Anemia of CKD. Am J Kidney Dis 2010 Feb 25. [Epub ahead of print] Balogh A, Szabó M, Kelen D, Bokodi G, Prechl J, et al. Prohepcidin levels during human perinatal adaptation. Pediatr Hematol Oncol 2007; 24(5): 361-8 Bergamaschi G, Villani L. Serum hepcidin: a novel diagnostic tool in disorders of iron metabolism. Haematologica 2009; 94(12): 1631-3 Brugnara C. Iron deficiency and erythropoiesis: new diagnostic approaches. Clin Chem 2003; 49(10):1573-78 Castagna A, Campostrini N, Zaninotto F, Girelli D. Hepcidin assay in serum by SELDI-TOF-MS and other approaches. J Proteomics 2010; 73(3): 527-36 Cherian S, Forbes DA, Cook AG, Sanfilippo FM, Kemna EH, et al. An insight into the relationships between hepcidin, anemia, infections and inflammatory cytokines in pediatric refugees: a crosssectional study. PLoS One 2008; 3(12): e4030 Costa E, Swinkels DW, Laarakkers CM, Rocha-Pereira P, Rocha S, et al. Hepcidin serum levels and resistance to recombinant human erythropoietin therapy in haemodialysis patients. Acta Haematol 2009; 122(4): 226-9 Nemeth E, Rivera S, Gabayan V, Ganz T, Olbina G, Girelli D, Nemeth E, Westerman M. Immunoassay for human serum hepcidin. Blood 2008; 112(10): 4292-7 Hadley KB, Johnson LK, Hunt JR. Iron absorption by healthy women is not associated with either serum or urinary prohepcidin. Am J Clin Nutr 2006; 84(1): 150-5

• • • • • •

• •

•

•

•

Hoppe M, Lönnerdal B, Hossain B, Olsson S, Nilsson F, et al. Hepcidin, interleukin-6 and hematological iron markers in males before and after heart surgery. J Nutr Biochem 2009 Jan; 20(1): 11-6 Huang X, Fung ET, Yip C, Zeleniuch-Jacquotte A. Serum prohepcidin is associated with soluble transferrin receptor-1 but not ferritin in healthy post-menopausal women. Blood Cells Mol Dis 2008; 41(3): 265-9 Kato A, Tsuji T, Luo J, Sakao Y, Yasuda H, et al. Association of prohepcidin and hepcidin-25 with erythropoietin response and ferritin in hemodialysis patients. Am J Nephrol 2008; 28(1): 115-21 Kemna E, Pickkers P, Nemeth E, van der Hoeven H, Swinkels D. Time-course analysis of hepcidin, serum iron, and plasma cytokine levels in humans injected with LPS. Blood 2005; 106(5): 1864-6 Kemna EH, Tjalsma H, Podust VN, Swinkels DW. Mass spectrometry-based hepcidin measurements in serum and urine: analytical aspects and clinical implications. Clin Chem 2007; 53(4): 620-8 Kemna EH, Kartikasari AE, van Tits LJ, Pickkers P, Tjalsma H, et al. Regulation of hepcidin: insights from biochemical analyses on human serum samples. Blood Cells Mol Dis 2008; 40(3): 339-46 Koliaraki V, Marinou M, Vassilakopoulos TP, Vavourakis E, Tsochatzis E, et al. A novel immunological assay for hepcidin quantification in human serum. PLoS One 2009; 4(2): e4581. Kroot JJ, Kemna EH, Bansal SS, Busbridge M, Campostrini N, et al. Results of the first international round robin for the quantification of urinary and plasma hepcidin assays: need for standardization. Haematologica 2009; 94(12): 1748-52 Kroot JJ, Hendriks JC, Laarakkers CM, Klaver SM, Kemna EH, et al. (Pre)analytical imprecision, betweensubject variability, and daily variations in serum and urine hepcidin: implications for clinical studies. Anal Biochem 2009; 389(2): 124-9 Kulaksiz H, Gehrke S, Janetzko A, Rost D, Bruckner T, et al. Pro-hepcidin: expression and cell specific localisation in the liver and its regulation in hereditary haemochromatosis, chronic renal insufficiency, and renal anaemia. Gut 2004; 53: 735–743 Lasocki S, Baron G, Driss F, Westerman M, Puy H, et al. Diagnostic accuracy of serum hepcidin for iron deficiency in critically ill patients with anemia. Intensive Care Med 2010 Mar 6. [Epub ahead of print]

•

•

•

• • • •

• •

Li H, Rose MJ, Tran L, Zhang J, Miranda LP. Development of a method for the sensitive and quantitative determination of hepcidin in human serum using LC-MS/MS. J Pharmacol Toxicol Methods 2009; 59(3): 171-80 Luukkonen S, Punnonen K. Serum pro-hepcidin concentrations and their responses to oral iron supplementation in healthy subjects manifest considerable inter-individual variation. Clin Chem Lab Med 2006; 44(11): 1361-2 Malyszko J, Malyszko JS, Mysliwiec M. Hyporesponsiveness to erythropoietin therapy in hemodialyzed patients: potential role of prohepcidin, hepcidin, and inflammation. Ren Fail 2009; 31(7): 544-8. Murphy AT, Witcher DR, Luan P, Wroblewski VJ. Quantitation of hepcidin from human and mouse serum using liquid chromatography tandem mass spectrometry. Blood 2007; 110(3): 1048-54 Nemeth E, Keller C, Taudorf S, Pedersen BK, et al. IL-6 mediates hypoferremia of inflammation by inducing the synthesis of the iron regulatory hormone hepcidin. J Clin Invest 2004;113:1271–6 Orhon FS, Ulukol B, Hanoluk A, Akar N. Serum pro-hepcidin levels in infants with iron deficiency anaemia. Int J Lab Hematol 2008; 30(6): 546-7 Peters HP, Laarakkers CM, Swinkels DW, Wetzels JF. Serum hepcidin-25 levels in patients with chronic kidney disease are independent of glomerular filtration rate. Nephrol Dial Transplant 2010; 25(3): 848-53 Piperno A, Girelli D, Nemeth E, Trombini P, Bozzini C, et al. Blunted hepcidin response to oral iron challenge in HFE-related hemochromatosis. Blood 2007; 110(12): 4096-100. Roe MA, Spinks C, Heath AL, Harvey LJ, Foxall R, et al. Serum prohepcidin concentration: no association with iron absorption in healthy men; and no relationship with iron status in men carrying HFE mutations, hereditary haemochromatosis patients undergoing phlebotomy treatment, or pregnant women. Br J Nutr 2007; 97(3): 544-9

• • •

• • • • • • • •

Swinkels DW, Janssen MCH, Bergmans J, Marx JJM. Hereditary hemochromatosis: Genetic complexicity and new diagnostic approaches. Clin Chem 2006; 52(6): 950-68 Swinkels DW, Wetzels JF. Hepcidin: a new tool in the management of anaemia in patients with chronic kidney disease? Nephrol Dial Transplant 2008; 23(8): 2450-3 Theurl I, Aigner E, Theurl M, Nairz M, Seifert M, et al. Regulation of iron homeostasis in anemia of chronic disease and iron deficiency anemia: diagnostic and therapeutic implications. Blood 2009; 113: 5277-86 Thomas C, Thomas L. Biochemical markers and hematologic indices in the diagnosis of functional iron deficiency. Clin Chem 2002; 48(7): 1066-76 Tiker F, Celik B, Tarcan A, Kilicdag H, Ozbek N, et al. Serum pro-hepcidin levels and relationships with iron parameters in healthy preterm and term newborns. Pediatr Hematol Oncol 2006; 23(4): 293-7 Ulukol B, Orhon FS, Hanoluk A, Akar N. Serum pro-hepcidin levels and relationship with ferritin in healthy non-anaemic infants. Acta Haematol 2007; 118(2): 70-2 Valenti L, Girelli D, Valenti GF, Castagna A, Como G, et al. HFE mutations modulate the effect of iron on serum hepcidin-25 in chronic hemodialysis patients. Clin J Am Soc Nephrol 2009; 4(8): 1331-7 Weiss G, Goodnough L. Anemia of chronic disease. N Engl J Med 2005; 352: 1011 Weiss G, Theurl I, Eder S, Koppelstaetter C, Kurz K, et al. Serum hepcidin concentration in chronic haemodialysis patients: associations and effects of dialysis, iron and erythropoietin therapy. Eur J Clin Invest 2009; 39(10): 883-90 Young MF, Glahn RP, Ariza-Nieto M, Inglis J, Olbina G, et al. Serum hepcidin is significantly associated with iron absorption from food and supplemental sources in healthy young women. Am J Clin Nutr 2009; 89(2): 533-8 Zaritsky J, Young B, Wang HJ, Westerman M, Olbina G, et al. Hepcidin--a potential novel biomarker for iron status in chronic kidney disease. Clin J Am Soc Nephrol 2009; 4(6): 1051-6.

Hepcidine. Diagnostische waarde en (pre)analytische aspecten

Recommend Documents