helderheid over jouw pensioen pensioenfondsen worden meegesleurd

grijs voor iedereen die nu meer wil weten over later

nr.6

december 2011

3

nieuwe website voor pensioenfonds

4

helderheid over jouw pensioen

6

heb jij genoeg pensioen?

pensioenfondsen worden meegesleurd Eurocrisis, lage rentestanden, kredietcrisis, dalende beurs­ koersen. Hoe verhouden deze crises zich tot elkaar en hoe raakt het pensioenfondsen? Twee adviseurs van het Rand­ stad-pensioenfonds, leggen uit.

Mensen namen daardoor risico met financiële producten. Dit werd anders toen Amerikaanse banken in de problemen kwamen door het verkopen van risicovolle hypo­ theken. Met als dieptepunt het faillissement van de Amerikaanse bank Lehman Brothers in 2008.’

Anne Gram, financieel adviseur en voorzitter van de beleggingsadvies­ commissie van het Randstadpensioenfonds: ‘Terugkijkend ging het in de jaren negentig fantastisch. De aandelen­ koersen schoten omhoog en de bomen groeiden tot in de hemel.

Hans de Ruiter, senior investment manager bij het pensioenfonds Hoogovens en extern lid van de beleggingsadviescommissie van het Randstad-pensioenfonds: ‘Toen werd duidelijk dat alles in de financiële wereld aan elkaar is gekoppeld. Want naast de banken

kwamen ook verzekeraars en pensioenfondsen in problemen. Overheden gingen vervolgens op grote schaal financiële instellingen, vooral banken, ondersteunen.’ Anne: ‘Pensioenfondsen gingen risicomijdend gedrag vertonen. (lees verder op pagina 2)

Heb je een dringende vraag of een goed idee voor een artikel in grijs? Mail dan naar: pensioenfonds@ randstadholding.com

q/a

(vervolg van pagina 1)

Ze gingen in stabielere staats­ obligaties beleggen. Daardoor daalde de kapitaalmarktrente (rente op investeringen met een relatief lange looptijd, zoals staats­ obligaties, red.) . Daarnaast verlaagde de centrale banken hun rentetarieven om de problemen het hoofd te bieden. Een lage rente betekent immers goedkoper lenen en dat leidt tot meer investeringen en toenemende consumptie. Zo stimuleert dit economische activiteit. Een direct gevolg van de lage rente was dat de waarde van de verplichtingen sterk toenam waardoor de dekkingsgraden van pensioen­f­ondsen onder druk kwamen.’ (Zie het kader over pensioen­ verplichtingen op pagina 5, red.) Lelijke combinatie Hans: ‘In 2008 werden de problemen nog veroorzaakt door de financiële sector. De overheden staken zich daarna flink in de schulden om de banken te redden. Daardoor zijn de posities van de overheden ook verzwakt. Mede hierdoor ontstond de huidige eurocrisis.’ Anne: ‘Het is vrij uniek dat er enerzijds een crisis van de financiële sector is en anderzijds één bij de overheden. Een lelijke combinatie.’ Hans: ‘De problemen hadden niet zo groot hoeven te zijn. De euro­ landen treden niet daadkrachtig genoeg op. Dat moet echter wel, anders valt het vertrouwen van de markt weg. Beleggers verkopen hun aandelen en vluchten uit de staatsleningen van probleem­ landen zoals Griekenland, Italië, Spanje en Portugal. Dit heeft een negatieve invloed op de rente­

2

wat je moet weten over de nieuwe website

De website van het Randstad-pensioenfonds is vernieuwd. Waarom was dit nodig en wat zijn de belangrijkste veranderingen? Peter den Ronden van het pensioenbureau vertelt.

Adviseurs Anne Gram en Hans de Ruiter in gesprek met de journalist van grijs over de huidige crisis.

standen en de beurskoersen.’ Anne: ‘De pensioenfondsen hebben drie jaar geleden al herstelprogramma’s ingevoerd. Vorig jaar leken de problemen voorbij, toen stegen de dekkings­ graden van pensioenfondsen weer tot boven de honderd procent. Vanaf eind juni dit jaar daalden de rentes echter weer fors en daar­ mee ook de dekkingsgraden. Pensioenfondsen worden daardoor meegesleurd in de malaise. Ze kunnen er zelf niet zoveel tegen doen. Want de dekkingsgraad is weliswaar gedaald, maar in feite zijn alle pensioenfondsen rijker geworden. Zowel 2009 als 2010 was een goed beleggingsjaar.’ Geloofwaardig plan Anne: ‘Nu praat iedereen elkaar in de put. Het is een ernstige crisis, maar je komt er altijd uit.’

Hans: ‘De Griekse schulden moeten van tafel en een deel van hun schulden moet worden kwijtgescholden. Daardoor kunnen banken wederom in de problemen komen, maar overheden moeten hen in dat geval bijstaan.’ Anne: ‘Pensioenfondsen moeten zich niet gek laten maken. De rentes schommelen flink en daar kun je geen beleid op voeren. Pensioenfondsen moeten vasthouden aan hun langetermijnbeleid. Ik denk wel dat deze crisis meerdere jaren zal duren.’ Hans: ‘De patiënt heeft tijd nodig om uit te zieken.’ Anne: ‘Wat dat betreft is het belangrijk dat pensioenfondsen blijven communiceren met hun deelnemers. Door aan te geven dat je pensioen niet meer is gegarandeerd en dat het lager kan uitvallen.’

Wat zijn de belangrijkste veranderingen? ‘De indeling van de website is aangepast en ingedeeld naar levensfases. Er zijn kopjes met bijvoorbeeld “je krijgt kinderen” of “je gaat verhuizen”. De informatie bij iedere levensfase verschilt. Verder zijn teksten veranderd en ingekort, waardoor het makkelijker leest en kom je sneller aan bruikbare informatie. De lay-out is ook aangepast. Die is nu in overeenstemming met de huisstijl van Randstad. Ook hebben we één “downloadplek” gemaakt. Kortom: het is allemaal dynamischer en makkelijker.’ Waarom is de website aangepast? ‘De website bestond een aantal jaar en was toe aan vernieuwing. Je kon dit duidelijk zien. Zo was de lay-out verouderd en waren de teksten te lang. Verder paste de website niet meer bij de huisstijl van het pensioenfonds en was de navigatie slecht ingedeeld. Je moest vaak veel te lang zoeken voordat je had gevonden waar je voor kwam. I-Bridge heeft ons

Peter den Ronden

hiermee geholpen. Zij hebben in slechts een paar weken de nieuwe site opgezet en daarmee uitstekend werk geleverd.’ Voor welke zaken kan ik op de website terecht? ‘Veel informatie is hetzelfde gebleven. Je kunt bijvoorbeeld nog steeds algemene informatie over het pensioenfonds vinden en kijken hoe het zit met jouw eigen pensioen. Daarnaast is er nieuws over het pensioenfonds,

kun je verschillende brochures downloaden en staan de kerncijfers van het fonds erop. Ook grijs heeft een prominente plek op de website gekregen. Al met al willen we het onderwerp “pensioen” toegankelijker maken.’

Is de site nu helemaal klaar? ‘Ja, maar als je ideeën of feedback hebt met betrekking tot de web­ site: laat het ons weten! Je kunt een e-mail sturen naar pen­ [email protected].’

3

hoe zit dat met die groeiende pensioenverplichtingen? Door de huidige lage stand van de rente moeten de pensioen­ fondsen volgens de regels van De Nederlandsche Bank uitgaan van een lager rendement op hun ge­ ïnvesteerde vermogen. Daarom moeten de fondsen meer geld reserveren om aan de pensioen­ verplichtingen te kunnen voldoen dan toen de rente hoger lag. Fred van Haasteren

Stel dat het pensioenfonds over 10 jaar 1000 euro moet uitkeren. Als de rente op dit moment 5 procent is, heb je als pensioen­ fonds genoeg aan ongeveer 600 euro in kas, want de jaarlijkse rente van 5 procent zorgt ervoor dat die 600 euro over 10 jaar gegroeid is tot 1000 euro. Maar als de rente nul procent is,

moet je nu al 1000 euro in kas hebben, want dat bedrag groeit in de komende 10 jaar niet. ­Gezien de lage rentestand van dit moment moet het pensioenfonds nu dus meer geld in kas hebben om aan de toekomstige ver­ plichtingen te kunnen voldoen.

Raimond Schikhof

hoe zit dat met die dekkingsgraad?

helderheid over het pensioen Door de economische crisis zijn het onzekere tijden voor de pensioenfondsen. Gaat de premie omhoog, wordt er gekort op de pensioenen, of allebei? Raimond Schikhof en Fred van Haasteren scheppen duidelijkheid. Hoe staat het pensioenfonds van Randstad ervoor? Raimond Schikhof, directeur van Stichting Pensioen­ fonds Randstad: ‘Niet goed genoeg. We hebben nu (het interview vond plaats op 10 november, red.) een dekkingsgraad van rond de negentig procent.’ Fred van Haasteren, voorzitter van het bestuur van het Randstad-pensioenfonds: ‘Het lastige is dat dit percentage niet alles zegt. Het berekenen van de dekkingsgraad is gebaseerd op de rentestanden. Die veranderen dagelijks en zijn momenteel laag. In juni scoorden we nog goed en zaten we op een dekkings­ percentage van ruim boven de honderd procent.’ Moet Randstad korten op de pensioenen? Raimond: ‘Als de dekkingsgraad lager dan 105 pro­ cent is, dan moet je als pensioenfonds een herstelplan maken waarin staat hoe je ervoor gaat zorgen dat je weer op of boven dat percentage komt. Eind dit jaar wordt ons herstelplan beoordeeld door De Neder­ landsche Bank. Een korting op de pensioenen behoort tot de mogelijkheden. In ons reglement staat ook dat dit zou kunnen gebeuren. We zien het als een laatste middel, maar we wijzen de deelnemers er altijd op dat ze er serieus rekening mee moeten houden. Mochten we gaan korten dan gebeurt dat vanaf april 2013.’

4

Fred: ‘We houden inderdaad rekening met afstempe­ len van de pensioenen, zoals dat in vaktermen heet. Er zijn andere mogelijkheden, zoals het verhogen van de premie. Je zou een zeer grote premieverhoging moeten doorvoeren om het tekort op te vangen, maar we houden deze optie wel open.’ Hoe zien jullie het komende jaar tegemoet? Raimond: ‘Het is een lastige tijd en dat zal nog wel even zo blijven. De kredietcrisis in 2008 was een grote klap, maar we krabbelden er weer uit. De huidige eu­ rocrisis is fundamenteler en langduriger van aard. Het maken van langetermijnbeleid is daardoor moeilijker.’ Fred: ‘Het verschil met 2008 is dat er toen snel en krachtig werd ingegrepen. Nu is er politieke onze­ kerheid en wordt er niet daadkrachtig ingegrepen door Europa. Daar kunnen wij als pensioenfonds niet zoveel aan doen. Het is onheil dat over je heen komt. Lichtpuntjes zijn er wel: ons vermogen is in de afge­ lopen jaren gegroeid van 400 naar 600 miljoen euro doordat onze aandelen en obligaties in waarde ste­ gen. Alleen stegen de pensioenverplichtingen helaas nog harder.’ Weten wat je zelf kunt doen aan je pensioen? Lees het artikel op pagina 6-7.

De dekkingsgraad geeft de ver­ houding weer tussen de bezittin­ gen van het pensioenfonds aan de ene kant, en aan de andere kant de ‘schulden’: de huidige en toe­ komstige uit te keren pensioenen. Als je 1000 euro op je rekening hebt staan en je moet iemand nog 1000 euro betalen, heb je een dekkingsgraad van 100 procent. De Nederlandsche Bank verplicht de pensioenfondsen om een dekkingsgraad van minimaal 105 procent te hebben. Als het pensioenfonds nog 1000 euro

moet uitbetalen, moet er op de rekening van het pensioenfonds minimaal 1050 euro staan. Eind november bedroeg de dek­

kingsgraad van het Randstad-­ pensioenfonds 85%. Meer informatie hierover vind je ook op onze website.

Dekkingsgraad 2011

110 105 100 95 90 85

Minimaal vereiste dekkingsgraad

ult. jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov 10 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 Betreft indicaties, hieraan kunnen geen rechten ontleend worden.

nieuwe bestuursleden per 1 januari 2012 Het verkiezingsreferendum in september leverde twee nieuwe bestuursleden namens de deelnemers en gepensioneerden op. Of eigenlijk: één nieuw bestuurslid (Solange Overeijnder, werkzaam bij Randstad Nederland) en één herverkiezing (Mark Poort, werkzaam bij Randstad Holding). Beiden nemen vanaf 1 januari 2012 officieel zitting in het bestuur. Daarnaast heeft Sieto de Leeuw (Randstad Holding) afgelopen najaar de naar België vertrokken Matthew Fite opgevolgd als bestuurslid namens de werkgever. Per 1 januari ziet het bestuur van het pensioenfonds er als volgt uit: Fred van Haasteren, voorzitter (werkgever) Els Adam-Smolders, secretaris (deelnemers en gepensioneerden) Roland Berendsen, plaatsvervangend voorzitter (werkgever) Paul Eringa, plaatsvervangend secretaris (deelnemers en gepensioneerden) John van de Luijtgaarden, lid (werkgever) Sieto de Leeuw, lid (werkgever) Solange Overeijnder, lid (deelnemers en gepensioneerden) Mark Poort, lid (deelnemers en gepensioneerden)

5

Wilfred Mooij, directeur en financieel planner bij Geijsel Kroon.

heb ik genoeg pensioen?

‘Meten is weten’ De eerste en tweede pensioenpijler staan onder druk. Daarom is het belangrijk op tijd te kijken of het nodig is om zelf voor aanvulling te zorgen via de derde pijler, zo adviseert Wilfred Mooij, directeur en financieel planner bij Geijsel Kroon. ‘Het is nooit te vroeg om hierover na te denken.’ ‘De eerste en tweede pensioen­ pijler zijn niet meer zo zeker als het vroeger leek. Zo is het AOWbedrag onzeker, en ook is het nog niet duidelijk op welke leeftijd de AOW voor jou in zal gaan. Ook de uiteindelijke uitkering van het werknemerspensioen kan aan verandering onderhevig zijn. Als pensioenfondsen straks te weinig hebben, zullen gepensioneerden minder pensioen ontvangen. Het is daarom goed om zelf te kijken of je misschien meer nodig hebt. Google goed Er zijn drie ontwikkelingen in je

6

leven waar je rekening mee moet houden: je overlijdt, raakt arbeidsongeschikt, of je blijft leven. Veel mensen kijken hier niet naar of denken dat ze kunnen rekenen op sociale voorzieningen. Maar in sommige gevallen kan dat tot een flinke inkomensdaling leiden. Ik zeg daarom altijd: neem eens de tijd om met je partner te gaan zitten en zeg: “Stel, dat ik gisteren was overleden of arbeids­ ongeschikt was geraakt, wat zou dan nu onze situatie zijn?” Dit kost je niets, maar het maakt je wel bewust van je situatie. Ook als je jong bent, moet je hier

al aan gaan denken. Je weet namelijk nooit óf je ziek wordt, wanneer en hoe ziek. Het grootste risico dat mensen nemen, is denken dat sociale voorzieningen of de baas voor een oplossing zorgen. Dat is namelijk lang niet altijd zo. Vraag daarom advies bij personeelszaken, een adviseur, je pensioenfonds, of google even goed. “Meten is weten”, zeg ik altijd. Reken de drie scenario’s door en kijk of je een hiaat hebt, waar je wat aan wilt of moet doen. Dit kun je zelf doen, of vraag advies aan een onafhankelijke adviseur.

Een goed pensioen heb je wanneer je genoeg geld hebt om je huidige levensstandaard voort te zetten. Hoeveel dat is, is voor iedereen verschillend. Heb je inderdaad een hiaat, dan kun je via de derde pijler zorgen voor extra pensioen. Zelf ben ik een fervent voorstander van bank­ sparen. Dit zijn bank­rekeningen waarbij het saldo geblokkeerd wordt, en de inleg fiscaal aftrek­ baar is. Het is een veilige manier: je stort geld voor je pensioen, de kosten zijn nul en de rente is hoog. Je kunt er ook voor kiezen geld door te laten storten om te beleggen; het risico wordt dan wel groter. Het is wel belangrijk te kijken of de financiële instelling waar je je geld stort, over twintig of dertig jaar nog bestaat. Hier kun je achter komen door de solvabiliteit van banken te controleren, via Google of een adviseur. Let wel op: als het gespaarde bedrag boven de 100.000 euro komt, dan is het verstandig het bedrag over ver­ schillende banken te spreiden, zo­dat je het geld niet verliest als het toch verkeerd afloopt met de bank. Lastig Mijn belangrijkste tip? Reken op tijd alle scenario’s door. Een paar jaar geleden liep er bij ons een vrouw van 50 binnen, en zij bleek 20.000 euro per jaar te moeten gaan sparen om voldoende pen­ sioen te kunnen hebben vanaf haar 65e. Dat is heel lastig, dus ik raad aan om vroeg te beginnen en eventueel een aanvulling te regelen. Vaak hoor ik: “Het kost me alleen maar geld.” Dat klopt, totdat je het nodig hebt, dan is het prettig om alles geregeld te hebben.’

de drie pensioenpijlers Pijler 1: AOW. Nu krijgt iedereen die in Nederland heeft gewoond en 65 is, AOW van de over­ heid. De hoe­veel­ heid AOW is niet afhankelijk van je inkomen of ver­ mogen, wel van je situatie: getrouwd, samenwonend, alleenstaand of ge­werkt (gewoond) hebbend in het buitenland. Momen­ teel staat de AOWleeftijd ter discussie.

Pijler 2: werknemers­ pensioen. Tijdens de jaren dat je voor werkgevers werkt, bouw je werk­ nemers­pensioen op. Dit is een aan­ vulling op de AOW die je van de over­ heid krijgt. Werk­ nemers­pensioen bouw je alleen op als je werkgever een pensioenregeling heeft waaraan je meedoet, zoals de Randstadpensioenregeling.

Pijler 3: persoonlijke aanvulling. Bieden de eerste twee pijlers te weinig, dan kun je zelf voor iets extra’s zorgen. Dit kan bij­ voorbeeld via banksparen. Onder meer via de website van de Belasting­ dienst kun je berekenen hoe je fiscaal voordelig kunt sparen. Sla er eventueel de speciale ‘UPO-grijs’ nog eens op na.

hoeveel pensioen krijg jij? Hoe jouw pensioen ervoor staat, kun je zien op www.mijnpensioenoverzicht.nl. Bij welke pensioen­uit­voerders je pensioen hebt opgebouwd en wat de hoogte daarvan is, staat hier overzichtelijk op een rij. Deze gegevens komen van de Sociale Verzekeringsbank en alle pensioenuitvoerders in Neder­ land. Je logt in met je DigiD. www.mijnpensioenoverzicht.nl heeft geen commerciële motieven.

lezersonderzoek grijs In april 2010 verscheen het eerste nummer van grijs. Zes nummers verder zijn we als makers benieuwd hoe dit blad wordt gelezen en ervaren. Begin januari word je door ons benaderd voor een onderzoek naar de communicatie van het pensioenfonds. Een evaluatie van grijs maakt hier deel van uit. We zijn benieuwd naar jullie reacties! In de komende editie van grijs, die in het voorjaar van 2012 verschijnt, zullen we de uitkomsten van het onderzoek melden. Vanzelfsprekend zullen we er ook op onze website aandacht aan besteden. Eerdere edities van grijs staan op de – vernieuwde – website van het Randstad-pensioenfonds: www.randstadpensioenfonds.nl, > algemeen > downloads > grijs archief.

7

meer weten?

jr./sr. jong en oud over pensioen

´Misschien pak ik mijn oude hobby wel weer op´ Jolande van der Putten (56), stafmedewerker van de afdeling Recruitment van Randstad Nederland, heeft straks zin in haar pensioen en wil gaan genieten. Eva Adamowicz (25), accountadviseur bij P/flex, is daarentegen nog niet veel met die verre toekomst bezig, maar vast van plan om dit te gaan veranderen. Jolande van der Putten: ‘Mijn man en ik willen gaan afbouwen: meer vrije dagen opnemen en minder werken. Zonder dat dit ten koste gaat van ons pensioen. De dingen die ik nu nog kan doen, kunnen straks misschien niet meer. Je wordt een dagje ouder en daar denk ik over na. Ik volg de berichtgeving over pensioenen via televisie en krant, kijk naar de pensioenwijzer op internet en lees de post die ik krijg van Randstad. Ik begrijp echter niet altijd alle informatie. Van­af mijn dertigste ben ik al bezig met het opbouwen van extra pensioen. Elke maand zet ik een bedrag opzij. Wanneer ik met pensioen ben, verwacht ik de eerste tijd een soort van vakantiegevoel. Ik wil gaan genieten: meer gaan golfen en reizen. Misschien pak ik zelfs mijn oude hobby toneelspelen weer op.’

Eva Adamowicz: ‘De informatie die ik over mijn pensioen krijg, lees ik goed door. Als ik iets niet begrijp, vraag ik het meestal aan mijn vriend. Hij werkt bij een bank en komt op die manier veel in aanraking met pensioenfondsen. Voor de rest zijn we er allebei niet echt mee bezig. Misschien als ik kinderen krijg, dat ik dan meer aandacht besteed aan mijn pensioen. Ik wil mijn eigen potje geld bij elkaar sparen. Zeker met de berichtgeving van de laatste tijd lijkt me dat verstandig. Verder zie ik mezelf later niet achter de geraniums zitten en wil ik genoeg dingen blijven doen. Vrijwilligerswerk bijvoorbeeld. Eigenlijk maak ik me nog niet echt zorgen. Uiteindelijk reken ik op mezelf en niet op mijn pensioen.’

Op de website van het Randstadpensioenfonds staat alle informa­ tie over het fonds, de pensioen­ regeling en bij wie je met welke vraag terecht kunt. Ook vind je er links naar bijvoor‑ beeld de Belastingdienst en Stichting Pensioenkijker. Zie: www.randstadpen­sioenfonds.nl Met vragen kun je ook terecht bij het pensioenbureau: bel naar 020-5695380 of stuur een mail naar: [email protected]

bestuur Het bestuur van de Stichting Pensioenfonds Randstad bestaat uit acht leden. Namens de werkgever: Fred van Haasteren (voorzitter), John van de Luijtgaarden, Roland Berendsen, Sieto de Leeuw. Namens de deelnemers en gepensioneerden: Paul Eringa, Els Adam, Bert Pleijsant (t/m 31 decem­ ber 2011), Mark Poort, Solange Overeijnder (vanaf 1 januari 2012).

colofon grijs is een uitgave van de Stichting Pensioenfonds Randstad. Hoofdredactie: Michelle de Koning. Eindredactie: Ronald Ganzeboom. Redactieraad: Els Adam, Roland Berendsen, Peter den Ronden. Concept en realisatie: Maters & Hermsen Jour­ nalistiek: Michelle de Koning, Marcel Gansevoort, Josse Moers, Daniëlle van Veen. Vormgeving: Maters & Hermsen Vormgeving. Fotografie: Jeroen Bouman. Drukwerk: Verweij printing. Stichting Pensioenfonds Randstad Postbus 12600 1100 AP Amsterdam Z.O. disclaimer De inhoud van grijs is met zorg samengesteld waar­ bij toegankelijkheid voorop heeft gestaan. Hierdoor kunnen interpretatieverschillen ontstaan met het geldende pensioenreglement. Daarom kunnen aan de inhoud van grijs geen rechten worden ontleend.