Haver en gezondheid Luud Gilissen Wageningen UR – Plant Science Group - Bioscience Gelderse Vallei 27-10-2014
Aanleiding: Dutch Celiac Disease Consortium
Veilige voeding, verbeterde preventie, goede diagnostiek, effectieve behandeling
Haver: gezond – voedzaam – duurzaam – glutenvrij
Haver
Olie, vetzuren
Haver – verleden en heden
3000 jaar geleden: als gewas ontwikkeld in W en NW Europa Haver is óns gewas
Nu: marginaal gewas t.g.v.
Mechanisatie landbouw Varkens, koeien, kippen stalmest Maïs en tarwe
Haver is belangrijke bron van gezondheid
Teelt Voeder Voeding
Teelt Voordelen
Robuust en duurzaam
Lage stikstofbehoefte Lage ziektegevoeligheid Past goed in diverse teeltrotaties Gunstig effect op bodemgezondheid Goed inzetbaar in biologische teelt
Uitdaging
Past niet in de economie van de huidige landbouw
Focus op veeteelt Opbrengst kg/ha; €)
Voeder Voordelen
Bevordering darmgezondheid Energierijk Rustgevend Gewichtbeheersing
Uitdaging
Concurrentie met andere granen (maïs, tarwe) en soja
Gezondheid, wat zijn de problemen?
Leefstijl Chronische ziekten:
Hart- en vaatziekten Diabetes Obesitas Kanker Immuun-gerelateerde ziekten Ziekten van de luchtwegen
Makkelijk te veranderen
Meer bewegen Niet roken Goede voeding
Haver helpt
Nutritioneel Gezondheid bevorderend
Haver: veel goede voedingsstoffen
Eiwit
Zetmeel
Totaal vetgehalte: 3-15 % Vooral onverzadigde vetzuren (goed voor hart- en bloedvaten; officiële gezondheidsclaim)
Vezels
Totaal zetmeelgehalte: 60% Langzame, totale verteerbaarheid (lage glycemische index; gunstig bij diabetes en obesitas)
Vet
Totaal eiwitgehalte: 15-20% Verteerbaarheid: 90% Hoog gehalte essentiële aminozuren
Totaal gehalte beta-glucanen: 4,5% (oplosbaar) Vertraging maaglediging: betere spijsvertering; verlengd verzadigingsgevoel; gunstig bij diabetes en obesitas; Verlaging cholesterol (officiële gezondheidsclaims)
Bioactieve stoffen: (poly)fenolen en sterolen
Vijf gezondheidsclaims van toepassing EC 432/2012: Beta-glucanen dragen bij aan de instandhouding van normale cholesterolgehalten in het bloed (3g/dag) Beta-glucanen dragen bij aan de vermindering van de bloed-glucose stijging na de maaltijd (4g/30g koolhydraten) Havervezels dragen bij aan de toename van de fecale bulk Voeding met een lage of verminderde hoeveelheid verzadigd vet dragen bij aan de instandhouding van normale cholesterolgehalten in het bloed EC 1160/2011 Beta-glucanen verlagen aantoonbaar het bloed-cholesterolgehalte; hoog cholesterol is een risicofactor bij de ontwikkeling van coronaire hartziekten ten gevolge van aderverkalking (3g/dag)
Enkele voorbeelden
Mam’s havermikske (glutenvrij haverbrood) (FreeOf)
Andere initiatieven (niet glutenvrij)
Bak Speciaal: Eén oathie bevat 4 gram aan bèta-glucanen vezels (133%) die dagelijks nodig zijn om de cholesterol te verlagen.
50-50 haver-tarwe
Versie Stolk Wageningen 100% haver
Hoeveel van wat voor 3 g/dag? 100 g volkoren haver bevat 3.5 g beta-glucaan
2 borden havermoutpap (à 40 g haver) 2.8 g 1 bord havermoutpap (40 g haver 1.4 g) met 1 eetlepel haverzemelen (à 12 g met 10% beta-glucaan) (à 1.2 g) 2.6 g 6 sneetjes (à 30 g) puur haverbrood (Bak Speciaal) 2.8 g 6 sneetjes (à 40 g) glutenvrij haverbrood (FreeOf) (met 70% haver) 3 g 1 Oathie 4 g
Haver en coeliakie
T-cell stimulatie (Koning et al., 2005)
• • •
Veilig graan voor >99% van mensen met CD (Pulido et al., 2009) Epitopen in Tarwe, Gerst en Rogge zijn alle afwezig in haver (Londono et al., 2013) Consumptie van haver stimuleert spijsvertering bij mensen met CD (Kaukinen et al., 2013; Gatti et al., 2013)
Opbrengsten:
2009: 7.9 ton/ha 2010: 8.2 ton/ha 2011: 7.8 ton/ha
2012: 9.7 ton/ha 2013: 8.2 ton/ha
Hoog-rijzend glutenvrij haverbrood (Londono et al., 2014)
Dank voor uw aandacht: Proost
CDC consortium Frits Koning PRI Ingrid van der Meer Hetty van den Broeck Diana Londono Elma Salentijn Rene Smulders Ed Hendrix Partners in ‘De Nederlandse Haverketen’ Brouwerij Witte Klavervier Freek Ruis
Negatieve waardering van tarwe
Tarwe niet gezond? (Gluten; FODMaPs) 4x toename coeliakie in laatste 50 jaar Niet-coeliakie tarwe/gluten sensitiviteit: wat is het? 6-10% van de bevolking? Terug naar traditioneel voedsel? Oude tarwesoorten (spelt, emmer, einkorn) Rol voor haver
Seite 21
Coeliakie
Gluten intolerantie
tarwe, gerst, rogge
Chronische ontsteking dunne darm darmafvlakking
Chronische symptomen
diarrhea, vermoeidheid, gewichtsverlies, buikpijn, slechte voedselopname, hoofdpijn, ataxia, bot-ontkalking, dermatitis herpetiformis, verminderde vruchtbaarheid, abortus, darmkanker
1-3% van de Westerse populatie
Levenslang strikt glutenvrij diet
Makkelijker gezegd dan gedaan
Blikgroenten Zuivelproducten Visproducten
Tarwe is mondiaal gewas Sterke groei toepassingen ‘vitaal gluten’ in voedingsindustrie
Tarwe en gluten in >30% van voedingsproducten in supermarkt
