Havenmonitor. De economische betekenis van Nederlandse zeehavens December 2014 (Update maart 2015)

Havenmonitor De economische betekenis van Nederlandse zeehavens 2002-2013 December 2014 (Update maart 2015) Opgesteld voor: Ministerie van Infrastructuur en Milieu Opgesteld door: Erasmus Universiteit Rotterdam (RHV) Onderzoekers Dr. Michiel Nijdam Drs. Ing. Martijn van der Horst Onno de Jong, MSc

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013

Colofon De Havenmonitor 2013 is een uitgave van Erasmus Universiteit Rotterdam - RHV in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Kijk voor meer informatie op www.eur.nl/rhv

Foto voorkant: Freek van Arkel


Inhoudsopgave 1

DE NEDERLANDSE ZEEHAVENS .......................................................................................................................................................... 2

2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

OVERZICHT ONTWIKKELINGEN .......................................................................................................................................................... 4 Verhouding met Nederlandse economie ......................................................................................................................................................... 4 Werkgelegenheid ............................................................................................................................................................................................. 5 Toegevoegde waarde ....................................................................................................................................................................................... 7 Indirecte effecten ............................................................................................................................................................................................. 9 Investeringen.................................................................................................................................................................................................. 10

3

AANPASSINGEN REKENMETHODE 2013 ........................................................................................................................................... 11

4 4.1 4.1 4.2 4.3 4.4

ECONOMISCHE BETEKENIS NEDERLANDSE ZEEHAVENS .................................................................................................................... 13 Haven- en Maritieme Monitor ....................................................................................................................................................................... 14 Economische ontwikkelingen 2002-2013 ...................................................................................................................................................... 15 Economische betekenis per zeehaven ........................................................................................................................................................... 16 Economische betekenis per sector ................................................................................................................................................................ 19 Private investeringen in Nederlandse zeehavens .......................................................................................................................................... 20

5 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8

ECONOMISCHE ONTWIKKELING PER ZEEHAVEN EN SECTOR ............................................................................................................. 22 Economische indicatoren per zeehaven per sector (direct) .......................................................................................................................... 27 Werkgelegenheid ........................................................................................................................................................................................... 28 Toegevoegde Waarde .................................................................................................................................................................................... 60 Bedrijfsvestigingen ......................................................................................................................................................................................... 92 Economische indicatoren per zeehaven (indirect) ...................................................................................................................................... 118 Private investeringen per zeehavengebied .................................................................................................................................................. 123 Publieke investeringen per havengebied ..................................................................................................................................................... 125

BIJLAGE 1

GEHANTEERDE DEFINITIES EN ONDERZOEKSMETHODE ............................................................................................................. 130

BIJLAGE 2

OVERZICHT ZEEHAVENGERELATEERDE ACTIVITEITEN ................................................................................................................ 149


1 De Nederlandse Zeehavens Deze Havenmonitor geeft inzicht in de economische ontwikkeling van de Nederlandse Zeehavens. Figuur 1-1 geeft weer welke gebieden tot de Nederlandse zeehavens worden gerekend. In Tabel 1-1, op de volgende pagina, staat weergegeven welke zeehavens en zeehavengemeenten worden onderscheiden.

2

Figuur 1-1: Zeehavengebieden in Nederland

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 1-1: Zeehavengebieden, zeehavens en zeehavengemeenten

Noordelijke Zeehavens

Noordzeekanaalgebied

Rijn- en Maasmond

Waarvan R’dam-Rijnmond

Scheldebekken

Zeehaven

Gemeente

Zeehaven

Gemeente

Zeehaven

Gemeente

Zeehaven

Gemeente

Zeehaven

Gemeente

Delfzijl Eemshaven

Delfzijl Eemsmond

Dordrecht Moerdijk

Rotterdam Schiedam

Rotterdam Schiedam

Vlissingen Borsele

Vlissingen Borsele

Harlingen

Scheveningen

Den Haag

Vlaardingen

Vlaardingen

Terneuzen

Terneuzen

Den Helder

Den Helder

Amsterdam Beverwijk Velsen/ IJmuiden Zaanstad

Dordrecht Moerdijk

Harlingen


Alblasserdam*

Maassluis

Maassluis

Gorinchem* HardinxveldGiessendam* Drechtsteden (excl. Dordrecht)

Hendrik-IdoAmbacht* NieuwLekkerland* Papendrecht* Sliedrecht* Zwijndrecht*

* Specifieke afbakening op basis van postcode

3

Overig Rijnmond

Albrandswaard Capelle aan den IJssel Krimpen aan den IJssel Lansingerland Ridderkerk Barendrecht


2 Overzicht ontwikkelingen In 2013 is de werkgelegenheid in de zeehavens vrijwel gelijk gebleven aan de omvang in 2012. Er waren ongeveer 400 arbeidsplaatsen meer binnen de havengebieden en er was een gelijk aantal arbeidplaatsen minder bij het achterlandvervoer. In totaal waren er 170.489 havengerelateerde arbeidsplaatsen in Nederland. De toegevoegde waarde in de zeehavens is gedaald met €220 miljoen, een daling van bijna 1%. De directe toegevoegde waarde van de Nederlandse zeehavens bedraagt €22,24 miljard. De oorzaak van de daling is een afname van de productie en winstgevendheid in de olie- en chemische industrie en de elektriciteitsproductie.

De haven(gerelateerde) bedrijven worden sterker beïnvloed door economische cycli dan de gemiddelde bedrijvigheid in Nederland. Waardoor in tijden van economische groei het aandeel van de zeehavens toeneemt en in economisch mindere tijden het aandeel afneemt. Procentuele verandering toegevoegde waarde (direct & indirect) 15% 10% 5% 0% '02-'03 '03-'04 '04-'05 '05-'06 '06-'07 '07-'08 '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '11-'13 -5% -10% -15%

2.1 Verhouding met Nederlandse economie De zeehavens maken een belangrijk deel uit van de Nederlandse economie. Het totaal van de directe en indirecte aan de havens gerelateerde werkgelegenheid was 3,7% van de totale werkgelegenheid in Nederland. De toegevoegde waarde, direct en indirect door de havens gegenereerd, bedroeg €37 miljard in 2013. Dat is 5,8% van het bruto binnenlands product. In 2013 is het aandeel van de havens in de Nederlandse economie gelijk aan het aandeel in 2012. Er is een gecombineerd effect van een lichte daling van de directe toegevoegde waarde en een lichte stijging van de indirecte toegevoegde waarde. De bedrijven in de haven hebben dus iets minder productie geleverd, maar meer ingekocht in de Nederlandse economie.

-20% TW havens

BBP

Direct & indirect % van de havens in de NL economie 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Toegevoegde Waarde

4

Werkgelegenheid


2.2 Werkgelegenheid De directe werkgelegenheid in de havens wordt gemeten door op bedrijfsniveau het aantal arbeidsplaatsen te meten. Er worden in de Havenmonitor drie verschillende categorieën arbeid meegenomen. Ten eerste de aan de knooppuntfunctie gerelateerde werkgelegenheid in de haven, zoals de overslag en opslag van goederen en de planning van transport. Ten tweede de arbeid direct gerelateerd aan de zeehavens voor de aan en afvoer van goederen per spoor, binnenvaart, weg en pijpleiding. Ten derde de werkgelegenheid bij bedrijven in productie, handel en dienstverlening die direct aan de zeehaven gerelateerd is en daar gevestigd zijn. Bijvoorbeeld de petrochemische industrie, scheepsbouw en expertisebureaus. Arbeidsplaatsen 2013 Terneuzen; 7.512 Borsele; 2.089 Vlissingen; 5.736 Scheveningen; 606 Moerdijk; 8.958

Delfzijl; 4.072 Eemsmond; 822

De totale werkgelegenheid in de Nederlandse zeehavens is vrijwel gelijk gebleven in 2013. Per havenregio zijn er wel verschillen. In RotterdamRijnmond was een groei van 1500 arbeidsplaatsen, in de Drechtsteden een groei van 400, Moerdijk liet een groei van 150 zien en in Den helder kwamen er 40 arbeidsplaatsen bij. In de overige havengebieden was een beperkte afname. Afname van de werkgelegenheid was er in het Noordzeekanaalgebied (-1100), Zeeland (-680) en Groningen (-150).

Harlingen; 1.043 Den Helder; 2.045 Amsterdam; 17.062 Beverwijk; 542

Drechtsteden; 6.693

Velsen/Ijmuiden; 12.726

Dordrecht; 3.199 Overig Rijnmond; 9.706

Zaanstad; 3.619

Arbeidsplaatsen 120.000 100.000

Noordelijke zeehavens

80.000


60.000

Scheldebekken Rijn- en Maasmond

Maassluis; 440 Vlaardingen; 2.143

In totaal zijn er ruim 170 duizend arbeidsplaatsen direct verbonden aan de Nederlandse zeehavens. De meeste daarvan zijn te vinden in de regio Rotterdam-Rijnmond, bijna 94 duizend. Het Noordzeekanaalgebied kent ruim 34 duizend arbeidsplaatsen in de haven. In de Zeeuwse havens zijn ruim 15 duizend arbeidsplaatsen. Moerdijk en de Drechtsteden zijn goed voor respectievelijk 9 duizend en bijna 10 duizend arbeidsplaatsen en in Groningen zijn bijna 5 duizend arbeidsplaatsen in de haven.

40.000 Rotterdam; 78.852

20.000 Schiedam; 2.624

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

5


In de havens zijn ongeveer evenveel arbeidsplaatsen in de knooppunt functie (vervoer, overslag, opslag) te vinden als in de vestigingsplaats functies (handel, industrie en dienstverlening), beide 85.000. De omvangrijkste deelsectoren zijn de industrie met 59 duizend arbeidsplaatsen en vervoer met 52 duizend arbeidsplaatsen. Arbeidsplaatsen naar sector 2013 Vervoer

11.228 15.104 51.708

Dienstverlening t.b.v. het vervoer Overslag/opslag

Gekeken naar de ontwikkelingen per sector is te zien dat de werkgelegenheid in de knooppuntfunctie van de haven sterker reageert op economische ontwikkelingen dan de vestigingsplaatsfunctie. Een belangrijke oorzaak hiervan is de flexibele inzet van het wegvervoer. Daardoor is ook te zien dat de afname van de werkgelegenheid na het begin van de economische recessie in eerste instantie in de knooppunt functie plaatsvond en pas later, in 2010, de werkgelegenheid in de industrie afnam. Herstel van vervoersvolumes in 2011 en 2012 zorgde voor een toename van werkgelegenheid in vooral het wegvervoer en, in mindere mate, ook de binnenvaart. In 2013 zijn de transportvolumes niet verder gegroeid.

Industrie

Verandering in werkgelegenheid per activiteit 8,0%

Groothandel

59.083

6,0%

19.058 14.308

Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening

4,0% 2,0% 0,0% '02-03

'03-04

'04-05

'05-'06 '06-'07 '07-'08 '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13

-2,0% Knooppunt -4,0% -6,0%

6

Vestigingsplaats


2.3 Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van een activiteit is de optelsom van de vergoeding voor arbeid, kapitaal en ondernemerschap, oftewel lonen, afschrijvingen en winst. Grotendeels komt dat overeen met de verkoop minus de inkoop van een bedrijf, het geeft weer welke waarde een bedrijf door zijn activiteiten toevoegt aan de economie. De toegevoegde waarde die direct door activiteiten in de Nederlandse zeehavens gerealiseerd is bedroeg in 2013 € 22,24 miljard. Dat is € 218 miljoen minder dan in het jaar daarvoor. De toegevoegde waarde van de Nederlandse havens wordt voor bijna de helft gerealiseerd in Rotterdam. Verder wordt er in Terneuzen, Amsterdam, Velsen en Moerdijk meer dan 1 miljard euro aan toegevoegde waarde gegenereerd in de haven.

Eemsmond; 143 Delfzijl; 524 Harlingen; 82 Den Helder; 295

Vlissingen; 584 Scheveningen; 63

Amsterdam; 1.810 Terneuzen; 1.898

Beverwijk; 75 Velsen/Ijmuiden; 1.194

Moerdijk; 1.217

Zaanstad; 464

Drechtsteden; 616 Dordrecht; 393 Overig Rijnmond; 972 Maassluis; 53 Vlaardingen; 218 Schiedam; 292

7

Rotterdam; 10.971

16.000 14.000 12.000 10.000

Noordelijke zeehavens Noordzeekanaalgebied

8.000

Scheldebekken

6.000

Rijn- en Maasmond

4.000 2.000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Toegevoegde waarde 2013 (x mln. euro)

Borsele; 378

Toegevoegde waarde (x mln euro, lopende prijzen) 18.000

De daling van de toegevoegde waarde is in veel gevallen een gevolg van een lagere productie en winstgevendheid van de bedrijven in 2013. Vooral in de olie- en chemische industrie en de elektriciteitsproductie. Vrijwel alle havengebieden lieten een lichte daling zien, met uitzondering van de Drechtsteden, Moerdijk en Den Helder.


Toegevoegde waarde per sector 2013 (mln euro)

Verandering toegevoegde waarde '12-'13 -6,00%

-4,00%

-2,00%

0,00%

2,00%

Vervoer

4,00%


1.285 1.383

Dienstverlening t.b.v. het vervoer

3.570 Overslag/opslag


2.615

Industrie

Rotterdam-Rijnmond Groothandel overig Rijn- en Maasmond

2.682

10.708

Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening

Scheldebekken

Verandering in toegevoegde waarde per activiteit

In toegevoegde waarde gemeten bestaat het economisch belang van de havens voor 48% uit industriële activiteiten, 24% diensten aan het vervoer, 16% uit vervoer en 12% handel en dienstverlening.

15,0%

De toegevoegde waarde van de vestigingsplaatsfuncties en de knooppuntfunctie reageert duidelijk op de economische ontwikkelingen. De oorzaken van de bewegingen zijn echter verschillend. In de industrie is de verandering van de toegevoegde waarde voor een groot deel een weerspiegeling van winstgevendheid, terwijl in de knooppunt sectoren het volume een belangrijkere rol speelt.

0,0%

10,0% 5,0%

-5,0% -10,0% -15,0% -20,0% -25,0% -30,0%

8

'02-03 '03-04 '04-05 '05-'06 '06-'07 '07-'08 '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11'12 '12'13

Knooppunt Vestigingsplaats


2.4 Indirecte effecten

Indirecte toegevoegde waarde (mln euro, lopende prijzen)

Naast de directe economische effecten in de haven en daar direct aan gerelateerde activiteiten, bestaat er een bredere economische impact in de Nederlandse economie. In de Havenmonitor worden de achterwaartse effecten berekend, alle effecten van de inkopen die havenbedrijven doen in de Nederlandse economie.

De indirecte toegevoegde waarde volgt over het algemeen een vergelijkbaar patroon met de directe toegevoegde waarde. Hoe meer er geproduceerd wordt, hoe meer er wordt ingekocht. De indirecte toegevoegde waarde gecreëerd door de zeehavens is € 14,8 miljard in 2013. Er is sprake van een toename die voor ongeveer de helft een resultaat is van inkoop door de olie- en petrochemische industrie. Zij hebben meer ingekocht bij Nederlandse partijen, en vooral bij bedrijven die hun inkoop ook voor een groot deel in Nederland doen. De indirecte werkgelegenheid bedraagt ruim 159 duizend arbeidsplaatsen. Ten opzichte van voorgaande jaren is er een lichte stijging in aantal indirecte arbeidsplaatsen.

8.000 7.000

mln euro

6.000

Rotterdam-Rijnmond Noordzeekanaalgebied Scheldebekken overig Rijn- en Maasmond Noordelijke zeehavens

5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Jaar

Indirecte werkgelegenheid (arbeidsplaatsen) 90.000 80.000 70.000 60.000 mln euro

Voor 2013 is gebruik gemaakt van de nieuwe nationale rekening van het CBS volgens het Europees Stelsel van Rekeningen, die op onderdelen afwijkt van eerdere nationale rekeningen. Hierdoor is de tijdreeks voor indirecte effecten mogelijk niet volledig consistent. De gegevens over 2013 zijn de meest nauwkeurige inschatting op dit moment. Voor een toelichting, zie hoofdstuk 3.

9.000

50.000 40.000

Rotterdam-Rijnmond Noordzeekanaalgebied Scheldebekken Overig Rijn- en Maasmond Noordelijke zeehavens

30.000 20.000 10.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Jaar

9


2.5 Investeringen De investeringen in Nederlandse zeehavens worden gedaan door private bedrijven en door nationale en lokale overheden. Het totaal aan private investeringen door bedrijven in de Nederlandse zeehavens bedroeg in 2012 €5,2 miljard1. Daarvan werd €3,1 miljard in de industrie geïnvesteerd, €1,2 miljard in op-, overslag en dienstverlening aan het vervoer, en ruim €600 miljoen in de zeevaart. Private investeringen (X1000 euro, lopende prijzen) 4.500.000 4.000.000

2.5.1 Publieke investeringen Ook de overheden, zowel nationaal als lokaal doen investeringen in de Nederlandse havengebieden. De meeste van deze investeringen worden gedaan door, of via, de havenbeheerders. In de meeste gevallen gaat het om investeringen in gebouwen en terreinen. Vooral de investeringen door Rotterdam in de Tweede Maasvlakte zijn omvangrijk geweest de afgelopen jaren. In 2013 waren daar minder investeringen nodig. Ook in de andere havens is door de havenbeheerders minder geïnvesteerd in 2013 dan in voorgaande jaren. 700

3.500.000

NZKG

3.000.000

600

2.500.000

Publieke investeringen in zeehavens (x mln euro, lopende prijzen)

Noordelijke Zeehavens Rotterdam-Rijnmond

2.000.000

500

1.500.000 400

1.000.000 500.000

Overig Rijn en Maasmond Scheldebekken Investeringen Infrastructuurfonds

300

0 Noordelijke zeehavens 2000 2007

2001 2008

Noordzeekanaal Rijn- en Maasmond gebied 2002 2009

2003 2010

2004 2011

Scheldebekken 200 2005 2012

2006 100 0 2007

1

Voor 2013 zijn nog geen volledige cijfers beschikbaar

10

2008

2009

2010

2011

2012

2013


3 Aanpassingen rekenmethode 2013 In dit en het volgende hoofdstuk wordt gedetailleerd weergegeven hoe de economische betekenis van de Nederlandse zeehavens zich ontwikkeld heeft van 2002 tot en met 2013. Deze berekeningen worden elk jaar uitgevoerd volgens dezelfde methode. Door ontwikkelingen in de verzameling en verkrijgbaarheid van data zijn in de loop der jaren aanpassingen aangebracht in de berekening. Na elke herziening worden de voorgaande jaren herberekend, zodat een consistente tijdreeks ontstaat. Met het verschijnen van een nieuwe Havenmonitor komen eerdere versies te vervallen. In de data over de havens en de methode zelf hebben dit jaar geen aanpassingen plaatsgevonden. Wat wel veranderd is, zijn de economische data van het CBS en de gegevens van het CBS over de achterlandtransporten. Beide hebben een invloed op de uitkomsten van de havenmonitor. Het CBS heeft een omvangrijke revisie uitgevoerd, daarbij is aangesloten bij het Europees Systeem van Rekeningen (ESR2010) en heeft tevens een bronnenrevisie plaatsgevonden. Zowel in de rekenmethode als in de gebruikte bronnen zijn dus aanpassingen doorgevoerd. Het CBS zegt over de gevolgen: “De omvang van het bruto binnenlands product (bbp) voor het verslagjaar 2010 (het nieuwe ijkjaar) is met 44,7 miljard euro naar boven bijgesteld (7,6 procent). Hiervan is 3,0 procentpunt het gevolg van het doorvoeren van de nieuwe internationale richtlijnen. Als gevolg van de herijking op nieuwe bronnen wordt het BBP met 4,6 procentpunt bijgesteld. De omvang van het bruto nationaal inkomen (BNI) is voor het verslagjaar 2010 met 57,7 miljard euro naar boven bijgesteld (10,0 procent). Hiervan is 44,7 miljard euro het gevolg van 11

de bijstelling van het BBP en 13,0 miljard euro van de bijstelling van de primaire inkomensstromen met het buitenland. De aangepaste rekenmethode zorgt ervoor dat in de meeste sectoren een hogere werkgelegenheid, productie en toegevoegde waarde wordt gemeten. Ook in de sectoren in de havens is dat het geval. Tevens zijn de arbeidsrekeningen opnieuw opgesteld. Het aantal werkzame personen is in de meeste sectoren naar boven bijgesteld. De kengetallen voor de toegevoegde waarde per arbeidsplaats zijn daardoor ook veranderd. De nieuwe berekeningsmethode van het CBS is in de havenmonitor met terugwerkende kracht toegepast. De voorgaande jaren leveren dus ook andere waardes op voor de economische prestatie van de havens. De directe werkgelegenheid in de havens verandert hierdoor niet, omdat deze op bedrijfsniveau wordt verzameld en niet is afgeleid van CBS statistieken. De nieuwe manier van rekenen door het CBS zorgt ook voor een verandering in de input/output tabellen die in de monitor gebruikt worden om de indirecte effecten te berekenen. Deze nieuwe tabel is wel voor 2013 beschikbaar, maar niet voor eerdere jaren dan 2010, waardoor de indirecte effecten in 2013 hoger worden geschat dan voorgaande jaren. Wanneer de definitieve versies van de eerdere input/output tabellen beschikbaar zijn kunnen deze alsnog worden opgenomen in de havenmonitor. De indirecte werkgelegenheid is met terugwerkende kracht herberekend. De nieuwe metingen over arbeid en productie leveren andere kengetallen op voor de arbeidsinput-coëfficiënt die gebruikt wordt in deze berekeningen. Er zijn meer werknemers nodig om de door de haven ingekochte producten en diensten te produceren. De indirecte


werkgelegenheid als gevolg van havenactiviteiten komt daardoor in de nieuwe berekeningen structureel hoger te liggen. Herberekening heeft tot 2009 volledig plaatsgevonden. Voor 2008 en eerder lukt dat niet volledig omdat daar zowel de arbeidsrekeningen als de input/output tabellen een andere indeling hebben gekregen. Voor die jaren is per sector een ophoogfactor berekend op basis van de oude en de nieuwe gegevens over het jaar 2009. De achterlandstatistieken en de gegevens over de arbeid in de vervoerssectoren zijn door het CBS ook aangepast, waardoor de inschatting van het havengerelateerde vervoer in deze havenmonitor ook verandert. De verbeterde inschatting van het aantal tonkilometers en het aantal werkzame personen leidt tot een hoger aantal arbeidsplaatsen in de achterlandsectoren.

12


4 Economische betekenis Nederlandse zeehavens Tabel 4-1: Zeehavengerelateerde werkgelegenheid in Nederland in 2013

Werkgelegenheid (arbeidsplaatsen) Locatiegebonden zeehavengerelateerde activiteiten Niet-locatiegebonden zeehavengerelateerde activiteiten Directe werkgelegenheid zeehavengebieden In % van totaal in Nederland Indirecte werkgelegenheid In % van totaal in Nederland Totale werkgelegenheid zeehavengerelateerde activiteiten In % van totaal in Nederland Werkgelegenheid in Nederland

123.522 46.967 170.489 2,0% 159.062 1,8% 329.551 3,8% 8.700.000

Bron: EUR obv LISA2 en CBS data

Tabel 4-2: Zeehavengerelateerde toegevoegde waarde in Nederland in 2013 (in lopende prijzen)

Toegevoegde waarde (mrd Euro, lopende prijzen, bruto tegen factorkosten) Locatiegebonden zeehavengerelateerde activiteiten Niet-locatiegebonden zeehavengerelateerde activiteiten Directe toegevoegde waarde zeehavengebieden In % van totaal in Nederland Indirecte toegevoegde waarde In % van totaal in Nederland Totale toegevoegde waarde zeehavengerelateerde activiteiten In % van totaal in Nederland Bruto binnenlands product Bron: EUR obv LISA en CBS data

2

Landelijk Informatiesysteem voor Arbeidsplaatsen en Vestigingen

13

19,2 3,1 22,2 3,5% 14,8 2,3% 37,0 5,8% 642,9


4.1 Haven- en Maritieme Monitor Dit jaar is een volledige vergelijking gemaakt met de Maritieme Monitor. Dit geeft een overzicht van welke maritieme activiteiten in de havens plaats vinden en welke in een ander deel van Nederland. Totaal zeehavens

170.489

22.242

Niet maritiem binnen de havengebieden

Tabel 4-3: Vergelijking Havenmonitor - Maritieme Monitor (WP- arbeidsplaatsen, TW- toegevoegde waarde in mln. euro)

Totaal maritieme sectoren

Maritiem buiten de havengebieden

offshore

WP 27.160

TW 2.357

maritieme dienstverlening

11.287

962


watersportindustrie

12.397

880

maritieme toeleveranciers

15.632

1.697

WP

TW

industrie

46.730

9.622

handel

13.446

1.225

dienstverlening

10.761

1.234

Maritiem binnen de havengebieden

WP 20.657

TW 1.669

9.349

724

watersportindustrie

10.492

877

watersportindustrie


15.605

1.494

zeevaart

4.176

552

scheepsbouw

7.493

812

offshore

offshore

WP 6.503

TW 688


1.938

238

27

3


1.905

203

zeevaart

3.260

434

scheepsbouw

3.847

260

8.925

630

516

49

2.471

188

31.234

5.013

WP

TW

7.436

986

scheepsbouw

11.340

1.072

binnenvaart

13.602

980

binnenvaart

4.677

350

binnenvaart

visserij

2.263

257

visserij

1.747

208

visserij

waterbouw

6.316

604

waterbouw

3.845

416

waterbouw

40.988

6.342

havens

9.755

1.329

148.421

16.137

zeevaart

havens Totaal Maritieme monitor

havens Aan haven gerelateerd vervoer spoorvervoer wegvervoer pijpleiding

14

1.692

101

37.182

2.227

53

125


4.2 Economische ontwikkelingen 2002-2013 Tabel 4-4: Ontwikkeling in zeehavengerelateerde werkgelegenheid in 2002-2013

2002

Locatiegebonden zeehaven activiteiten Niet-locatiegebonden zeehaven activiteiten Directe werkgelegenheid zeehavengebieden In % van totaal in Nederland Indirecte werkgelegenheid In % van totaal in Nederland Totale werkgelegenheid zeehaven In % van totaal in Nederland Arbeidsplaatsen in Nederland

2003

2004

2005

2006

Arbeidsplaatsen 2007 2008

2009

2010

2011

2012

2013

125.821 122.303 121.792 120.173 121.974 123.277 125.090 127.239 122.186 121.791 123.128 123.522 34.681 35.557 32.281 35.524 37.619 41.020 41.855 41.999 41.243 42.492 47.373 46.967 160.502 157.859 154.073 155.697 159.593 164.297 166.945 169.237 163.429 164.284 170.500 170.489 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% 2,0% 143.726 141.489 142.825 143.386 151.138 162.522 161.468 156.354 151.655 154.182 157.929 159.062 1,7% 1,7% 1,7% 1,7% 1,8% 1,9% 1,8% 1,8% 1,7% 1,7% 1,8% 1,8% 304.228 299.349 296.898 299.083 310.731 326.819 328.413 325.591 315.083 318.465 328.430 329.551 3,6% 3,6% 3,6% 3,6% 3,6% 3,7% 3,7% 3,7% 3,6% 3,6% 3,7% 3,8% 8.428.000 8.381.000 8.283.000 8.339.000 8.519.000 8.771.000 8.914.000 8.838.000 8.778.000 8.854.000 8.812.000 8.700.000

Bron: EUR obv LISA en CBS data

Tabel 4-5: Ontwikkeling in zeehavengerelateerde toegevoegde waarde in 2002-2013 (in lopende prijzen) 2002

Locatiegebonden zeehaven activiteiten Niet-locatiegebonden zeehaven activiteiten Directe economische betekenis zeehaven In % van totaal in Nederland Indirecte economische betekenis In % van totaal in Nederland Totale economische betekenis zeehaven In % van totaal in Nederland Bruto binnenlands product

14,7 2,0 16,7 3,4% 8,9 1,8% 25,6 5,2% 493,6

2003

15,3 2,0 17,4 3,4% 9,3 1,8% 26,7 5,3% 505,8

2004

17,2 1,9 19,0 3,7% 9,6 1,9% 28,7 5,5% 520,3

Toegevoegde waarde (in mrd euro, lopende prijzen) 2005 2006 2007 2008 2009 2010

19,2 2,0 21,2 3,9% 10,3 1,9% 31,5 5,8% 540,7

19,7 2,3 22,0 3,8% 11,4 2,0% 33,4 5,8% 573,4

21,0 2,6 23,5 3,9% 12,6 2,1% 36,2 5,9% 608,7

22,5 2,8 25,2 4,0% 13,6 2,1% 38,9 6,1% 635,8

2011

2012

2013

17,7 2,6 20,4 3,3% 12,2 2,0% 32,5 5,3% 617,7

18,1 2,9 21,0 3,3% 13,6 2,2% 34,6 5,5% 631,5

18,9 2,7 21,6 3,4% 14,2 2,2% 35,8 5,6% 642,9

19,45 3,01 22,46 3,5% 14,5 2,3% 37,0 5,8% 640,6

19,19 3,05 22,24 3,5% 14,8 2,3% 37,0 5,8% 642,9

2009 2.969

2010 2.903

2011 2.900

2012 3.031

2013 3.007


Tabel 4-6: Ontwikkeling in zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen in 2002-2013

Zeehavens Totaal havens Bron: EUR obv LISA

15

Bedrijfsvestigingen 2002 3.006

2003 2.972

2004 2.981

2005 2.946

2006 2.952

2007 3.016

2008 3.005


4.3 Economische betekenis per zeehaven Tabel 4-7: Directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid, toegevoegde waarde en aantal bedrijfsvestigingen per zeehavengebied en zeehaven in 2013

Zeehavengebieden Noordelijke zeehavens Delfzijl Eemsmond Harlingen Den Helder

Noordzeekanaalgebied Amsterdam Beverwijk Velsen/IJmuiden Zaanstad

Rijn- en Maasmond

Werkgelegenheid WP % 7.982 4,7%

Toegevoegde waarde mln. Euro % 1.044 4,7%

Bedrijfsvestigingen aantal % 334 11,1%

4.072

2,4%

524

2,4%

121

4,0%

822

0,5%

143

0,6%

44

1,5%

1.043

0,6%

82

0,4%

80

2,7%

2.045

1,2%

295

1,3%

89

3,0%

33.949

19,9%

3.542

15,9%

625

20,8%

17.062

10,0%

1.810

8,1%

279

9,3%

542

0,3%

75

0,3%

52

1,7%

12.726

7,5%

1.194

5,4%

183

6,1%

3.619

2,1%

464

2,1%

111

3,7%

113.221

66,4%

14.795

66,5%

1.953

64,9%

78.852

46,3%

10.971

49,3%

934

31,1%

2.624

1,5%

292

1,3%

80

2,7%

2.143

1,3%

218

1,0%

56

1,9%

440

0,3%

53

0,2%

24

0,8%

9.706

5,7%

972

4,4%

393

13,1%

3.199

1,9%

393

1,8%

96

3,2%

6.693

3,9%

616

2,8%

94

3,1%

8.958

5,3%

1.217

5,5%

238

7,9%

Rotterdam Schiedam Vlaardingen Maasluis Overig Rijnmond Dordrecht Drechtse steden Moerdijk Scheveningen waarvan Rotterdam-Rijnmond

606

0,4%

63

0,3%

38

1,3%

93.765

55,0%

12.506

56,2%

1.487

49,5%

Scheldebekken

15.337

9,0%

2.860

12,9%

191

6,4%

5.736

3,4%

584

2,6%

72

2,4%

2.089

1,2%

378

1,7%

27

0,9%

7.512

4,4%

1.898

8,5%

92

3,1%

170.489

100%

22.242

100%

3.007

100%

Vlissingen Borsele Terneuzen

Totaal Bron: EUR obv LISA en CBS data

16

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 4-8: Indirecte zeehavengerelateerde werkgelegenheid en toegevoegde waarde per zeehavengebied en zeehaven in 2013

Zeehavengebieden Noordelijke zeehavens Delfzijl Eemshaven Harlingen Den Helder

Arbeidsplaatsen WP % 8.530 5,4% 4.585 2,9% 685 0,4% 918 0,6% 2.342 1,5%

Toegevoegde waarde mln. Euro % 566 3,8% 382 2,6% 59 0,4% 49 0,3% 76 0,5%

32.865 13.002 537 14.616 4.710

20,7% 8,2% 0,3% 9,2% 3,0%

2.670 963 41 1.215 452

18,0% 6,5% 0,3% 8,2% 3,1%

Rijn-Maasmond Rotterdam Schiedam Vlaardingen Maassluis Overig Rijnmond Dordrecht Drechtsteden Moerdijk Scheveningen waarvan Rotterdam-Rijnmond

101.449 71.205 2.158 1.358 314 7.091 3.814 7.532 7.601 375 82.126

63,8% 44,8% 1,4% 0,9% 0,2% 4,5% 2,4% 4,7% 4,8% 0,2% 51,6%

9.610 7.357 164 108 23 419 287 541 688 23 8.071

64,9% 49,7% 1,1% 0,7% 0,2% 2,8% 1,9% 3,7% 4,7% 0,2% 54,5%

Scheldebekken Vlissingen Borsele Terneuzen Totaal Nederlandse zeehavengebieden

16.218 4.093 3.964 8.160 159.062

10,2% 2,6% 2,5% 5,1% 100%

1.952 310 321 1.321 14.798

13,2% 2,1% 2,2% 8,9% 100%



17

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 4-9: Totale zeehavengerelateerde werkgelegenheid en toegevoegde waarde, per zeehaven in 2013

Zeehavengebieden Noordelijke zeehavens Delfzijl Eemshaven Harlingen Den Helder

Direct 7.982 4.072 822 1.043 2.045

WP Indirect 8.530 4.585 685 918 2.342

Totaal 16.512 8.657 1.507 1.961 4.387


33.949 17.062 542 12.726 3.619

32.865 13.002 537 14.616 4.710

66.814 30.064 1.079 27.342 8.329

3.542 1.810 75 1.194 464

2.670 963 41 1.215 452

6.213 2.773 116 2.408 916


113.221 78.852 2.624 2.143 440 9.706 3.199 6.693 8.958 606 93.765

101.449 71.205 2.158 1.358 314 7.091 3.814 7.532 7.601 375 82.126

214.670 150.057 4.782 3.501 754 16.798 7.013 14.225 16.559 982 175.892

14.795 10.971 292 218 53 972 393 616 1.217 63 12.506

9.610 7.357 164 108 23 419 287 541 688 23 8.071

24.405 18.328 456 326 76 1.391 681 1.157 1.905 85 20.577

Scheldebekken Vlissingen Borsele Terneuzen Totaal

15.337 5.736 2.089 7.512 170.489

16.218 4.093 3.964 8.160 159.062

31.555 9.829 6.053 15.673 329.551

2.860 584 378 1.898 22.242

1.952 310 321 1.321 14.798

4.812 894 699 3.219 37.040


18

TW (mln. euro) Direct Indirect Totaal 1.044 566 1.610 524 382 906 143 59 203 82 49 131 295 76 371


4.4 Economische betekenis per sector Tabel 4-10: Directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid, toegevoegde waarde en bedrijfsvestigingen per sector in 2013

Hoofdsector en Subsector Knooppunt Vervoer Zeevaart Binnenvaart Wegvervoer Spoorvervoer Pijpleiding Dienstverlening t.b.v. het vervoer Overslag/opslag Vestigingsplaats Industrie Voedingsmiddelenindustrie Aardolie industrie Chemische industrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie Transportmiddelenindustrie Elektriciteitsproductie Overig Groothandel Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening Totaal Bron: EUR obv LISA en CBS data

19

Werkgelegenheid WP % 85.074 49,9%

Toegevoegde Waarde mln. Euro % 8.866 39,9%

51.708

30,3%

3.570

16,0%

3.854

2,3%

485

2,2%

8.928

5,2%

631

2,8%

37.182

21,8%

2.227

10,0%

1.692

1,0%

101

0,5%

53

0,0%

125

0,6%

19.058

11,2%

2.615

11,8%

14.308

8,4%

2.682

12,1%

85.415

50,1%

13.376

60,1%

59.083

34,7%

10.708

48,1%

6.157

3,6%

846

3,8%

4.356

2,6%

1.641

7,4%

12.875

7,6%

4.379

19,7%

17.951

10,5%

1.547

7,0%

6.717

3,9%

505

2,3%

3.046

1,8%

952

4,3%

7.981

4,7%

838

3,8%

15.104

8,9%

1.383

6,2%

11.228

6,6%

1.285

170.489

100,0%

22.242

Bedrijfsvestigingen aantal % 1.339 44,5% 6,8% 203 4,5% 134 nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 28,0% 843 9,8% 295 1.669 824 101 20 108 213 185 30 173

55,5%

610 237

20,3%

5,8%

100,0%

3.007

100,0%

27,4% 3,4% 0,7% 3,6% 7,1% 6,2% 1,0% 5,8%

7,9%


4.5 Private investeringen in Nederlandse zeehavens Tabel 0-11 toont het totaal aan private investeringen in zeehavengerelateerde activiteiten in de Nederlandse zeehavengebieden in 2012 (gegevens voor 2013 zijn nog niet volledig). Daar waar het CBS de cijfers niet bekend kan maken vanwege haar geheimhoudingsplicht is een x weergegeven. De gearceerde vakken zijn deeltotalen waarin de niet bekende detailcijfers niet zijn opgenomen. Tabel 4-11: Private investeringen in zeehavengerelateerde activiteiten in de Nederlandse zeehavengebieden in 2012 (x 1000 Euro excl. BTW in marktprijzen)

Rijn- en Maasmond Hoofdsector en Subsector Nederlandse zeehavens

Industrie Voedingsmiddelenindustrie Aardolie industrie Chemische industrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie Transportmiddelenindustrie Elektriciteitsproductie Overig Groothandel Transport en distributie Zeevaart Binnenvaart Dienstverlening t.b.v. het vervoer Zakelijke diensten en openbaar bestuur Totaal Bron: CBS (x = niet beschikbaar vanwege geheimhouding)

20


3.144.123 48.770 677.992 756.922 26.893 23.699 114.597 209.365

379.602 X


Totaal

waarvan RotterdamRijnmond

Scheldebekken

60.703 4.010 1.247 X 100.825

283.061 26.029 X 31.030 X 2.335 X 105.308

2.161.558 22.741 X 665.190 17.319 20.117 X X

1.605.690 21.531 677.992 593.408 11.151 6.924 114.597 X

319.901 X X X 5.565 X X 3.232

156.325

6.338

25.538

109.708

86.825

14.741

1.871.804 624.732 54.639 1.192.433

85.125 74.828 913 9.385

100.626 22.639 6.720 71.267

1.613.088 513.192 43.995 1.055.901

1.465.022 376.390 40.432 1.048.200

72.965 14.074 3.011 55.881

55.488

1.314

20.896

28.549

15.286

4.729

5.227.740

472.379

430.122

3.912.903

3.172.823

412.337


Tabel 0-12 toont de verhouding tussen de in 2012 gerealiseerde investeringen in materiële vaste activa van ondernemingen actief in zeehavengerelateerde sectoren en de investeringen in deze sectoren in geheel Nederland. Tabel 4-12: Private investeringen in zeehavengerelateerde activiteiten in Nederland tov het totaal per sector in 2012 ( X 1000 Euro excl. BTW in marktprijzen)

Hoofdsector en Subsector

Industrie Voedingsmiddelenindustrie Aardolie industrie Chemische industrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie Transportmiddelenindustrie Elektriciteitsproductie Overig Groothandel Transport en distributie Zeevaart Binnenvaart Dienstverlening t.b.v. het vervoer Zakelijke diensten en openbaar bestuur Totaal Bron: CBS (x = niet beschikbaar vanwege geheimhouding)

21

Nederland totaal

Nederlandse zeehavens

Percentage

10.126.600 470.211 700.508 1.617.597 361.345 112.726 4.329.745 2.534.468

3.144.123 48.770 677.992 756.922 26.893 23.699 114.597 209.365

31% x x 47% x 21% x 8%

653.337

156.325

24%

3.227.641 1.628.872 128.962 1.469.807

1.871.804 624.732 54.639 1.192.433

58% 38% 42% 81%

291.260

55.488

19%

14.298.838

5.227.740

37%


5 Economische ontwikkeling per zeehaven en sector Tabel 5-1: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per zeehaven in 2002-2013

Zeehavens

Arbeidsplaatsen 2007 2008 7.681 7.955 4.219 4.295 656 659 1.075 1.044 1.730 1.957

Noordelijke zeehavens Delfzijl Eemsmond Harlingen Den Helder

2002 8.500 5.057 606 901 1.937

2003 8.410 5.060 534 895 1.920

2004 8.231 4.930 567 868 1.866

2005 8.031 4.779 602 860 1.792

2006 7.780 4.400 581 926 1.874


34.483 15.524 607 14.846 3.505

32.939 14.734 595 14.147 3.463

32.048 14.522 631 13.457 3.439

32.489 14.771 698 13.706 3.314

33.452 16.062 688 13.424 3.278

35.010 17.080 713 13.554 3.663

102.630 69.102 2.452 1.727 461 8.310 3.595 6.336 9.272 1.376 82.052

101.814 69.176 2.393 1.690 401 7.791 3.579 5.921 9.274 1.589 81.451

99.474 67.647 2.407 1.564 396 7.334 3.561 5.788 9.248 1.528 79.348

100.400 69.080 2.653 1.690 405 7.234 3.146 5.567 9.339 1.286 81.062

102.995 71.188 2.564 1.572 415 7.508 3.327 5.577 9.571 1.272 83.248

14.888 6.106 1.612 7.171

14.696 6.021 1.574 7.101

14.319 5.730 1.624 6.965

14.776 5.993 1.680 7.104

160.502

157.859

154.073

155.697

Rijn- en Maasmond Rotterdam Schiedam Vlaardingen Maassluis Overig Rijnmond Dordrecht Drechtsteden Moerdijk Scheveningen Rotterdam-Rijnmond Scheldebekken Vlissingen Borsele Terneuzen Totaal Nederland Bron: EUR obv LISA en CBS data

22

2009 8.213 4.443 773 1.110 1.887

2010 8.192 4.285 845 1.191 1.871

2011 8.152 4.362 774 1.076 1.941

2012 8.157 4.176 866 1.112 2.003

2013 7.982 4.072 822 1.043 2.045

35.677 17.876 727 13.445 3.628

34.767 17.292 613 13.293 3.569

33.905 16.550 565 13.235 3.555

33.847 16.682 573 12.955 3.636

35.065 17.103 591 13.578 3.793

33.949 17.062 542 12.726 3.619

105.919 73.222 2.647 2.409 419 7.684 3.525 5.698 9.577 739 86.381

107.594 74.039 2.675 2.312 423 8.192 3.583 5.829 9.777 764 87.641

109.544 74.857 2.636 2.558 457 8.791 3.605 6.001 9.921 718 89.299

106.033 72.556 2.571 2.528 417 8.057 3.429 6.054 9.656 766 86.128

106.698 74.195 2.560 1.943 417 8.409 3.416 5.988 9.045 725 87.524

111.257 78.410 2.604 2.286 421 8.552 3.434 6.045 8.801 704 92.273

113.221 78.852 2.624 2.143 440 9.706 3.199 6.693 8.958 606 93.765

15.367 6.419 1.734 7.214

15.687 6.727 1.744 7.216

15.718 6.682 1.732 7.304

16.714 6.975 1.893 7.845

15.298 6.324 1.732 7.242

15.587 6.555 1.809 7.223

16.021 6.339 2.023 7.660

15.337 5.736 2.089 7.512

159.593

164.297

166.945

169.237

163.429

164.284

170.500

170.489

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-2: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per zeehaven in 2002-2013 (in lopende prijzen)

Zeehavens

Toegevoegde Waarde (in mln. euro, in lopende prijzen) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 1.122 1.106 1.070 1.198 989 1.109 703 598 565 605 498 571 103 116 145 138 149 163 74 79 91 90 82 101 242 313 270 365 260 274


2002 855 514 84 60 197

2003 903 548 85 62 207

2004 1.008 632 89 68 219


2.740 1.235 54 1.175 276

2.882 1.263 56 1.280 282

3.223 1.353 65 1.510 294

3.566 1.519 82 1.662 304

3.820 1.714 86 1.711 309

4.017 1.854 92 1.705 366

4.107 1.945 108 1.645 410

3.534 1.656 78 1.390 411

10.964 8.042 318 132 41 589 353 488 881 119 9.123

11.360 8.429 331 127 32 566 348 467 919 143 9.483

12.239 9.223 222 137 33 585 379 516 999 145 10.200

13.769 10.569 250 156 37 622 404 550 1.070 111 11.634

14.061 10.582 252 155 39 662 498 586 1.175 113 11.690

15.192 11.444 267 245 45 710 530 592 1.283 77 12.710

16.518 12.519 275 299 48 813 595 623 1.273 74 13.953

2.135 536 235 1.364

2.217 540 258 1.419

2.550 581 291 1.679

2.773 637 377 1.759

2.973 713 385 1.874

3.252 771 425 2.056

16.693

17.362

19.020

21.229

21.960

23.532

Rijn- en Maasmond Rotterdam Schiedam Vlaardingen Maassluis Overig Rijnmond Dordrecht Drechtsteden Moerdijk Scheveningen waarvan Rotterdam-Rijnmond Scheldebekken Vlissingen Borsele Terneuzen Totaal NL havens Bron: EUR obv LISA en CBS data

23

2011 1.114 589 158 84 283

2012 1.075 538 160 86 291

2013 1.044 524 143 82 295

3.640 1.782 76 1.374 408

3.624 1.821 82 1.287 434

3.606 1.826 87 1.216 477

3.542 1.810 75 1.194 464

13.089 9.589 266 234 47 777 398 583 1.133 62 10.912

13.340 9.699 279 258 49 803 386 583 1.210 73 11.088

13.851 10.186 286 221 51 871 406 542 1.221 67 11.615

14.808 11.147 291 234 51 874 415 551 1.181 64 12.597

14.795 10.971 292 218 53 972 393 616 1.217 63 12.506

3.400 802 453 2.145

2.739 744 350 1.644

2.892 733 273 1.886

3.005 698 300 2.007

2.971 656 379 1.937

2.860 584 378 1.898

25.223

20.351

20.981

21.594

22.460

22.242

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-3: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per zeehaven in 2002-2013

Zeehavens

Bedrijfsvestigingen 2007 2008 339 343 129 136 40 39 71 69 99 99

2009 354 140 45 73 96

2010 360 141 50 77 92

2011 338 133 45 68 92

2012 351 128 47 79 97

2013 334 121 44 80 89

690 321 57 199 113

680 319 54 191 116

664 305 53 188 118

645 295 54 179 117

641 293 53 185 110

625 279 52 183 111

1.907 915 75 56 24 378 90 80 249 40 1.448

1.904 895 79 53 25 374 91 79 263 45 1.426

1.870 884 81 51 24 380 98 82 231 39 1.420

1.789 846 76 53 21 337 104 88 216 48 1.333

1.827 873 74 47 21 350 104 88 222 48 1.365

1.933 940 74 51 23 382 97 92 233 41 1.470

1.953 934 80 56 24 393 96 94 238 38 1.487

162 68 22 72

161 68 22 71

159 67 22 70

163 69 23 71

194 83 25 86

194 76 26 92

203 81 28 94

191 72 27 92

2.952

3.016

3.005

2.969

2.903

2.900

3.031

3.007


2002 369 126 51 70 122

2003 378 141 45 70 122

2004 376 142 43 73 118

2005 365 143 39 68 115

2006 362 144 39 65 114


668 297 59 194 118

658 299 57 192 110

654 304 54 187 109

665 308 53 190 114

645 290 54 186 115

699 326 59 197 117

1.898 942 78 56 23 364 85 85 230 35 1.463

1.868 906 80 57 22 360 88 81 235 39 1.425

1.879 901 78 57 21 366 89 89 238 40 1.423

1.844 872 77 60 21 368 85 81 241 39 1.398

1.867 890 73 55 22 376 84 79 248 40 1.416

156 63 18 75

156 64 19 73

161 65 22 74

157 66 22 69

3.006

2.972

2.981

2.946

Rijn- en Maasmond Rotterdam Schiedam Vlaardingen Maassluis Overig Rijnmond Dordrecht Drechtsteden Moerdijk Scheveningen waarvan Rotterdam-Rijnmond Scheldebekken Vlissingen Borsele Terneuzen Totaal havens Bron: EUR obv LISA

24

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-4: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013

Hoofdsector en Subsector 2002 72.119 40.914 4.938 7.564 26.920 1.418 73 17.064 14.141

2003 72.249 41.928 5.853 7.453 27.226 1.325 71 16.453 13.869

2004 69.198 38.786 5.749 7.544 24.248 1.177 68 16.511 13.901

2005 72.869 41.632 5.440 7.830 27.112 1.186 65 16.410 14.826

2006 75.606 43.389 5.180 7.615 29.356 1.175 63 17.297 14.919

Arbeidsplaatsen 2007 2008 78.998 80.736 47.016 47.236 5.444 4.770 7.616 7.765 32.792 33.448 1.103 1.199 60 53 17.154 18.300 14.828 15.200

2009 81.030 47.382 4.699 8.251 33.122 1.259 51 18.025 15.623

2010 79.140 46.271 4.303 8.278 32.129 1.505 55 18.109 14.760

2011 80.267 47.622 4.332 8.448 33.219 1.568 56 18.383 14.262

2012 85.972 52.315 4.059 8.749 37.812 1.641 55 19.146 14.511

2013 85.074 51.708 3.854 8.928 37.182 1.692 53 19.058 14.308

Vestigingsplaats Industrie Voedingsmiddelenindustrie Aardolie industrie Chemische industrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie Transportmiddelenindustrie Elektriciteitsproductie Overig

88.383 64.545 6.491 3.963 15.683

85.610 61.929 6.326 3.932 14.952

84.875 60.848 6.108 3.925 15.085

82.828 58.917 6.595 3.950 14.469

83.988 59.144 6.553 3.883 14.701

85.299 59.051 6.777 3.901 14.419

86.209 60.046 6.746 4.085 14.334

88.208 60.688 6.629 4.212 13.726

84.289 59.546 6.495 4.304 13.284

84.016 59.063 6.359 4.363 13.201

84.529 59.101 6.550 4.394 12.899

85.415 59.083 6.157 4.356 12.875

20.305

19.269

18.765

18.279

18.220

18.197

18.494

18.916

18.322

18.342

18.224

17.951

7.600 3.254 7.249

7.376 3.044 7.030

6.330 3.678 6.957

5.679 3.162 6.783

5.879 3.105 6.803

6.051 2.860 6.846

6.224 3.052 7.111

7.016 3.183 7.006

6.833 3.219 7.089

6.777 3.250 6.771

6.810 3.321 6.903

6.717 3.046 7.981

Groothandel Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening

13.584

13.006

13.297

13.424

13.786

14.306

14.079

14.336

14.188

14.046

14.356

15.104

10.254

10.675

10.730

10.487

11.058

11.942

12.085

13.184

10.556

10.908

11.072

11.228

160.502

157.859

154.073

155.697

159.593

164.297

166.945

169.237

163.429

164.284

170.500

170.489

Knooppunt Vervoer Zeevaart Binnenvaart Wegvervoer Spoorvervoer Pijpleiding Dienstverlening t.b.v. het vervoer Overslag/opslag

Totaal Bron: EUR obv LISA

25

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-5: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013

Hoofdsector en Subsector 2002 5.872 2.668 628 392 1.415 75 158 1.594 1.611

2003 5.975 2.832 785 433 1.442 70 102 1.589 1.555

2004 6.158 2.833 957 420 1.287 63 106 1.699 1.626

2005 6.954 3.145 1.085 420 1.475 65 102 1.864 1.945

Toegevoegde Waarde (in mln. euro) 2006 2007 2008 2009 7.469 8.184 8.651 7.735 3.230 3.444 3.533 3.131 941 864 746 460 433 429 517 538 1.685 1.980 2.073 1.941 67 67 74 74 104 105 123 118 2.058 2.210 2.416 2.110 2.182 2.531 2.701 2.495

2010 8.517 3.549 664 721 1.953 91 120 2.439 2.529

2011 8.555 3.373 629 664 1.868 88 124 2.535 2.647

2012 8.894 3.581 541 638 2.182 95 125 2.640 2.673

2013 8.866 3.570 485 631 2.227 101 125 2.615 2.682


10.821 8.900 529 1.546 3.726

11.387 9.426 543 1.922 3.765

12.862 10.784 542 2.242 4.385

14.275 12.139 619 3.188 4.483

14.490 12.164 604 2.529 4.789

15.348 12.814 655 2.692 5.243

16.573 14.010 771 3.291 5.537

12.616 9.936 785 1.303 3.635

12.464 9.983 749 651 4.463

13.040 10.482 772 949 4.782

13.566 10.983 851 1.825 4.490

13.376 10.708 846 1.641 4.379

1.361

1.472

1.799

1.932

1.998

1.907

1.914

1.713

1.739

1.686

1.517

1.547

521 659 557

484 678 562

457 773 586

455 829 634

525 975 743

527 1.062 729

536 1.109 853

618 1.201 681

584 1.066 730

491 1.069 732

504 1.053 743

505 952 838


989

950

1.028

1.112

1.206

1.296

1.248

1.177

1.289

1.321

1.323

1.383

932

1.011

1.051

1.023

1.121

1.238

1.314

1.503

1.192

1.237

1.261

1.285

16.693

17.362

19.020

21.229

21.960

23.532

25.223

20.351

20.981

21.594

22.460

22.242



26


5.1 Economische indicatoren per zeehaven per sector (direct) Binnen de onderzoeksmethode wordt een verband gelegd tussen de SBI-codes die het CBS hanteert en de functionele uitsplitsing naar zeehavengerelateerde activiteiten. Onderstaande Tabel 0-6 verduidelijkt dit verband. Voor een uitgebreide lijst SBI codes zie bijlage 2. Tabel 5-6: Overzicht SBI-sector-indeling en codering

Hoofdsector en Subsector Knooppunt Vervoer Zeevaart Binnenvaart Wegvervoer Spoorvervoer Pijpleiding Dienstverlening t.b.v. het vervoer Overslag/opslag Vestigingsplaats Industrie Voedingsmiddelenindustrie Aardolie industrie Chemische industrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie Transportmiddelenindustrie Elektriciteitsproductie Overig Groothandel Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening

Code (SBI ‘08)

49 t/m 52 5010, 5020 5030, 5040 4941 4920 4950 5222, 5229 5210, 5224

03 t/m 43 03, 10 19 20 24, 25 29, 30 35 06, 08, 09, 16, 17, 23, 26, 28, 38 en 42 45 en 46 77, 80, 81, 84, 94

Bron: EUR, op basis van CBS gegevens

In deze paragraaf wordt voor alle zeehavens aan de hand van bovenstaande sectorale indeling het belang per sector bepaald voor de periode 2002-2013.

27


5.2 Werkgelegenheid 5.2.1


Figuur 5-1: Werkgelegenheid Noordelijke zeehavens, 2013, arbeidsplaatsen

2013 6.000

28%

Arbeidsplaatsen

5.000

4.000 3.000 2.000 1.000 0

72% Knooppunt

Vestigingsplaats

Delfzijl Eemshaven Harlingen Den Helder

De Noordelijke zeehavens zijn voor een belangrijk deel locaties voor industrie, scheepvaart en dienstverlening aan off-shore activiteiten. De knooppuntfunctie is relatief minder groot. In de Noordelijke zeehavens is het totaal aan werkgelegenheid afgenomen, er waren in 2013 175 arbeidsplaatsen minder dan in 2012. Afname was er in de zeevaart, metaalindustrie en scheepsbouw. Een toename bij de chemische industrie en open overslag. In Delfzijl was de grootste afname van werkgelegenheid in de metaalindustrie, waar 131 arbeidsplaatsen minder waren. De Eemshaven liet een lichte afname zien in elektriciteitsproductie en dienstverlening. In Harlingen namen scheepsbouw, dienstverlening en transport licht af, de overige sectoren bleven gelijk. In Den Helder groeide het aantal arbeidsplaatsen met 42, vooral als gevolg van meer dienstverlening. 28

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-7: Noordelijke Zeehavens: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013

Hoofdsector en Subsector 2002

2003

2004

2005

2006

Werkzame personen 2007 2008

2009

2010

2011

2012

2013


2.572 1.922 1.357 147 413 5 0 311 339

2.649 2.035 1.531 150 350 4 0 278 336

2.618 2.023 1.609 147 263 4 0 243 352

2.701 2.053 1.522 152 374 6 0 267 381

2.375 1.691 1.122 153 411 6 0 264 420

2.200 1.600 986 158 450 5 0 246 354

2.366 1.574 1.003 159 407 5 0 410 382

2.236 1.435 964 163 302 6 0 468 333

2.365 1.603 980 169 447 7 0 458 304

2.243 1.443 816 165 455 7 0 449 351

2.260 1.406 707 189 503 7 0 523 331

2.217 1.344 655 182 500 7 0 502 371


5.928 4.396 288 29 1.202 1.163 552 157 1.005

5.761 4.210 261 29 1.171 1.058 515 158 1.018

5.613 4.048 256 28 1.175 1.040 456 160 933

5.330 3.957 241 33 1.154 1.036 418 148 927

5.405 3.922 242 31 1.094 977 408 141 1.029

5.481 3.967 260 31 1.124 1.006 416 162 968

5.589 3.915 243 36 1.143 1.012 365 151 965

5.977 4.281 282 69 1.161 1.083 649 151 886

5.827 4.264 284 55 1.163 971 708 181 902

5.909 4.147 227 58 1.227 986 608 184 857

5.897 4.139 228 66 976 1.089 609 180 991

5.765 4.043 219 74 1.068 957 566 158 1.001

583 949

603 948

638 927

596 777

610 873

677 837

801 873

801 895

799 764

871 891

923 835

917 805

8.500

8.410

8.231

8.031

7.780

7.681

7.955

8.213

8.192

8.152

8.157

7.982

Groothandel Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening Totaal Bron: EUR obv LISA

29

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-8: Delfzijl: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013



2002

2003

2004

2005

2006


1.653 1.351 1.120 8 220 3 0 138 164

1.735 1.451 1.257 7 184 3 0 122 162

1.700 1.416 1.274 5 134 2 0 112 172

1.790 1.484 1.304 6 172 2 0 109 197

1.368 1.064 893 6 162 3 0 72 232

1.153 909 727 6 173 2 0 88 156


3.404 2.665 0 29 1.200 870 314 0 252

3.325 2.553 0 29 1.169 812 288 0 255

3.230 2.447 0 28 1.148 798 230 0 243

2.989 2.413 0 33 1.127 804 226 0 223

3.032 2.367 0 31 1.071 750 214 0 301

299 440

340 432

355 428

245 331

5.057

5.060

4.930

4.779


30

2009

2010

2011

2012

2013

1.230 932 755 6 169 2 0 119 179

1.138 814 696 6 110 1 0 176 148

1.202 873 724 7 139 2 0 178 151

1.130 772 620 7 142 3 0 167 191

1.067 706 544 8 152 3 0 170 191

1.065 674 498 7 167 2 0 173 218

3.066 2.413 2 31 1.100 771 221 0 288

3.065 2.366 2 36 1.114 779 153 0 282

3.305 2.633 0 69 1.130 792 369 0 273

3.083 2.493 4 55 1.160 638 371 0 265

3.232 2.567 4 57 1.224 699 312 0 271

3.109 2.436 4 65 972 768 332 0 295

3.007 2.361 3 73 1.064 636 303 0 282

249 416

260 393

272 427

262 410

255 335

273 392

315 358

335 311

4.400

4.219

4.295

4.443

4.285

4.362

4.176

4.072

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-9: Eemshaven: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


Arbeidsplaatsen 2007 2008 211 220 75 85 15 15 5 6 54 63 2 2 0 0 39 35 97 100

2002 135 30 0 1 28 1 0 25 80

2003 136 33 5 1 26 1 0 26 77

2004 141 39 16 1 21 1 0 24 78

2005 165 60 16 1 40 2 0 21 84

2006 188 50 16 1 31 2 0 53 85


471 280 2 0 2 61 5 157 53

398 224 2 0 2 5 5 158 52

426 238 2 0 27 0 5 160 44

437 256 0 0 27 0 2 148 79

393 220 0 0 23 1 2 141 53

445 267 0 0 24 1 0 162 80


129 62

125 49

134 54

126 55

119 54

Totaal

606

534

567

602

581


Bron: EUR obv LISA

31

2009 186 64 15 3 44 2 0 36 86

2010 222 131 17 3 108 3 0 34 57

2011 214 121 17 4 97 2 0 32 61

2012 195 113 2 4 104 2 0 37 45

2013 184 109 2 4 100 2 0 39 36

439 251 0 0 26 1 0 151 73

587 335 28 0 28 56 2 151 70

623 390 37 0 0 97 0 181 75

560 325 3 0 0 57 0 184 81

671 396 3 0 0 57 0 180 156

638 382 3 0 0 56 0 158 165

130 48

139 49

170 82

172 61

176 59

186 89

178 78

656

659

773

845

774

866

822

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-10: Harlingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013



2002 393 334 162 31 141 0 0 20 39

2003 391 336 177 34 125 0 0 17 38

2004 367 308 180 35 93 0 0 18 41

2005 419 357 184 39 134 0 0 23 39

2006 474 414 196 40 178 0 0 23 37


508 348 166 0 0 8 132 0 42

504 344 155 0 0 14 126 0 49

501 336 147 0 0 17 126 0 46

441 292 133 0 0 16 109 0 34

452 297 136 0 0 16 110 0 35

566 351 152 0 0 25 128 0 46


57 103

55 105

66 99

71 78

80 75

Totaal

901

895

868

860

926


Bron: EUR obv LISA

32

2009 443 389 231 47 111 0 0 24 30

2010 490 435 222 53 160 0 0 28 27

2011 458 400 164 48 188 0 0 30 28

2012 498 417 150 65 202 0 0 55 26

2013 466 396 141 64 191 0 0 48 22

578 347 135 0 0 23 140 0 49

667 430 152 0 0 24 200 0 54

701 482 141 0 0 22 248 0 71

618 417 121 0 0 24 204 0 68

614 412 119 0 0 27 193 0 73

577 391 118 0 0 27 176 0 70

125 90

141 90

126 111

128 91

115 86

115 87

120 66

1.075

1.044

1.110

1.191

1.076

1.112

1.043

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-11: Den Helder: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013

Hoofdsector en Subsector Knooppunt Vervoer Zeevaart Binnenvaart Wegvervoer Spoorvervoer Pijpleiding Dienstverlening t.b.v. het vervoer Overslag/opslag

2002 392 208 75 108 24 1 0 128 56

2003 386 214 92 107 14 1 0 113 59

2004 410 260 139 106 15 0 0 89 61

2005 329 154 18 106 28 1 0 114 61

Arbeidsplaatsen 2006 2007 2008 346 326 450 164 164 152 17 16 9 106 106 106 39 41 36 1 1 1 0 0 0 116 95 231 66 67 67

2009 469 168 22 106 37 2 0 232 69

2010 451 164 17 106 39 2 0 218 69

2011 442 151 15 106 28 2 0 220 71

2012 500 170 11 112 45 2 0 261 69

2013 502 165 14 108 41 2 0 242 95


1.545 1.103 120 0 0 224 101 0 658

1.534 1.089 104 0 0 227 96 0 662

1.456 1.027 107 0 0 225 95 0 600

1.463 996 108 0 0 216 81 0 591

1.528 1.038 106 0 0 210 82 0 640

1.404 936 106 0 0 209 67 0 554

1.507 951 106 0 3 209 72 0 561

1.418 883 102 0 3 211 78 0 489

1.420 899 102 0 3 214 89 0 491

1.499 838 99 1 3 206 92 0 437

1.503 895 102 1 4 237 84 0 467

1.543 909 95 1 4 238 87 0 484

98 344

83 362

83 346

154 313

162 328

162 306

249 307

243 292

244 277

307 354

307 301

284 350

1.937

1.920

1.866

1.792

1.874

1.730

1.957

1.887

1.871

1.941

2.003

2.045


33


5.2.2


Figuur 5-2: Werkgelegenheid Noordzeekanaalgebied (2013, arbeidsplaatsen)

20.000 18.000 16.000 14.000 12.000

Amsterdam

10.000

Beverwijk

8.000 6.000

2013

Velsen/IJmuiden 36%

Zaanstad

4.000 2.000

64%

0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Knooppunt

Vestigingsplaats

In het Noordzeekanaalgebied is veel havengerelateerde werkgelegenheid te vinden in de staalindustrie, voedselindustrie en in de knooppuntfunctie. De knooppuntfunctie vindt vooral in Amsterdam plaats, net als de havengerelateerde zakelijke dienstverlening. Veel voedingsmiddelenindustrie is te vinden in Zaanstad, terwijl Velsen voornamelijk werkgelegenheid in de staalindustrie heeft. De werkgelegenheid in dit havengebied is in 2013 met 3% afgenomen tot bijna 34 duizend arbeidsplaatsen. De afname was vooral te zien in de metaalindustrie, de voedingsmiddelenindustrie en open overslag. Arbeidsplaatsen in het vervoer zijn vrijwel gelijk gebleven door een toename in de zeevaart en een afname in het wegvervoer. Handel en dienstverlening zijn toegenomen in het Noordzeekanaalgebied. In Amsterdam bleef de totale werkgelegenheid vrijwel gelijk. Het aantal arbeidsplaatsen in de zeevaart nam toe met 137, terwijl in open overslag 105 minder arbeidsplaatsen waren. Verder was er een afname in de industrie en een lichte toename in de groothandel. In Velsen was de grootste daling van werkgelegenheid, 753 arbeidsplaatsen minder in de metaalindustrie. Daarnaast nam ook de werkgelegenheid in het vervoer wat af. In Zaanstad was een afname van werkgelegenheid in de voedselindustrie, -184 arbeidsplaatsen. De afgelopen 11 jaar is het totaal aantal arbeidsplaatsen gelijk gebleven. Wel is er een verschuiving van werkgelegenheid, een afname in de staal- en chemische industrie en een toename in de zeevaart, groothandel en dienstverlening. 34

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-12: Noordzeekanaalgebied: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


2002 11.989 7.550 983 927 5.485 154 0 2.114 2.324

2003 10.942 6.682 1.074 803 4.680 126 0 1.963 2.297

2004 10.224 5.978 951 837 4.079 111 0 1.931 2.314

2005 10.706 6.266 1.005 837 4.316 109 0 1.874 2.565

2006 11.418 7.016 1.181 864 4.830 141 0 1.830 2.571

Arbeidsplaatsen 2007 2008 12.030 12.941 7.834 8.531 1.349 1.269 926 1.073 5.428 6.032 131 157 0 0 1.847 1.931 2.349 2.479

2009 12.032 7.860 1.271 1.117 5.314 157 0 1.758 2.414

2010 11.686 7.121 1.071 1.029 4.873 148 0 1.887 2.678

2011 11.724 7.150 1.215 1.095 4.684 156 0 1.963 2.611

2012 12.237 7.586 1.208 1.129 5.080 169 0 2.039 2.612

2013 12.071 7.572 1.347 1.122 4.936 168 0 1.992 2.507


22.494 17.563 2.340 202 2.001 11.174 492 348 1.006

21.997 17.056 2.283 203 1.982 10.726 519 323 1.020

21.825 16.661 2.083 200 2.088 10.399 478 402 1.011

21.783 16.703 2.148 200 2.058 10.413 492 402 990

22.034 16.643 2.250 204 1.956 10.278 561 397 997

22.980 16.504 2.374 198 1.888 10.113 488 406 1.037

22.736 16.368 2.353 134 1.837 10.059 495 425 1.065

22.735 16.578 2.361 131 1.695 10.415 495 433 1.048

22.219 16.191 2.332 179 1.568 10.354 437 270 1.051

22.123 16.223 2.381 205 1.560 10.329 449 260 1.039

22.828 16.877 2.605 230 1.527 10.762 433 257 1.063

21.878 15.788 2.398 225 1.509 10.013 427 264 952

2.770 2.161

2.771 2.170

2.876 2.288

2.758 2.322

2.779 2.612

2.983 3.493

2.880 3.488

2.931 3.226

3.087 2.941

2.994 2.906

3.015 2.936

3.110 2.980

34.483

32.939

32.048

32.489

33.452

35.010

35.677

34.767

33.905

33.847

35.065

33.949


35

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-13: Amsterdam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


Arbeidsplaatsen 2007 2008 9.646 10.643 6.423 7.219 1.017 1.022 727 799 4.585 5.281 95 117 0 0 1.209 1.291 2.014 2.133


2002 9.655 6.321 800 677 4.742 102 0 1.468 1.866

2003 8.888 5.612 891 622 4.017 82 0 1.382 1.894

2004 8.383 5.086 764 668 3.576 78 0 1.349 1.948

2005 8.568 5.088 817 600 3.611 60 0 1.258 2.222

2006 9.374 5.842 1.029 648 4.067 98 0 1.256 2.275


5.869 3.165 356 159 1.424 551 217 134 324

5.846 3.073 354 166 1.388 547 232 109 277

6.139 3.131 216 167 1.475 567 238 188 280

6.202 3.188 283 167 1.445 538 239 188 328

6.688 3.326 261 167 1.455 580 303 183 377

7.434 3.029 243 166 1.386 399 227 192 416


1.200 1.504

1.216 1.557

1.282 1.726

1.228 1.786

1.338 2.024

15.524

14.734

14.522

14.771

16.062


36

2009 10.309 6.907 1.025 921 4.831 130 0 1.208 2.194

2010 9.866 6.206 838 817 4.435 116 0 1.309 2.351

2011 9.914 6.252 988 826 4.312 126 0 1.405 2.257

2012 10.300 6.642 1.000 855 4.653 134 0 1.408 2.250

2013 10.264 6.719 1.137 874 4.566 142 0 1.400 2.145

7.233 2.932 268 102 1.356 329 237 211 429

6.983 2.849 240 101 1.319 335 245 215 394

6.684 2.704 273 129 1.198 323 210 158 413

6.768 2.791 273 157 1.134 439 229 158 401

6.803 2.856 312 176 1.122 434 230 158 424

6.798 2.720 297 171 1.093 426 230 144 359

1.597 2.808

1.472 2.829

1.539 2.595

1.576 2.404

1.601 2.376

1.543 2.404

1.626 2.452

17.080

17.876

17.292

16.550

16.682

17.103

17.062

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-14: Beverwijk: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013



2002 124 30 0 3 26 0 0 42 52

2003 132 31 0 4 27 0 0 53 48

2004 160 32 0 7 25 0 0 79 49

2005 193 64 0 7 56 0 0 87 42

2006 212 73 0 5 68 1 0 97 42


483 248 0 39 0 57 6 0 146

463 238 0 33 0 51 7 0 147

471 236 0 29 3 48 12 0 144

505 267 0 29 3 71 14 0 150

476 237 0 33 3 55 12 0 134

458 209 0 28 1 39 9 0 132


203 32

193 32

212 23

215 23

208 31

Totaal

607

595

631

698

688


Bron: EUR obv LISA

37

2009 160 33 0 5 27 0 0 89 38

2010 162 29 0 2 26 1 0 99 34

2011 174 26 0 2 23 1 0 110 38

2012 194 33 0 2 29 1 0 123 38

2013 173 30 0 2 27 1 0 107 36

465 213 0 28 1 35 8 0 141

453 205 0 30 1 25 8 0 141

403 193 0 28 1 23 4 0 137

399 190 0 26 1 14 4 0 145

397 188 0 33 1 14 4 0 136

369 163 0 34 1 13 3 0 112

213 36

212 40

195 53

163 47

166 43

169 40

166 40

713

727

613

565

573

591

542

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-15: Velsen/IJmuiden: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


2002 1.845 1.137 169 225 691 53 0 535 173

2003 1.620 950 171 153 583 43 0 514 156

2004 1.485 803 175 141 454 32 0 486 196

2005 1.753 1.058 174 209 627 48 0 512 183

2006 1.649 1.043 136 193 672 42 0 462 144

Arbeidsplaatsen 2007 2008 1.829 1.736 1.171 1.080 230 146 178 251 728 644 35 39 0 0 497 502 161 154

2009 1.264 770 145 167 431 27 0 421 73

2010 1.248 747 133 186 397 31 0 431 70

2011 1.190 716 129 233 326 28 0 406 68

2012 1.282 761 113 242 373 33 0 455 66

2013 1.157 663 109 214 315 25 0 431 63


13.001 11.567 131 4 236 10.383 126 214 473

12.527 11.135 131 4 241 9.950 125 214 470

11.972 10.639 133 4 244 9.504 78 214 462

11.953 10.677 142 4 245 9.571 86 214 415

11.775 10.500 149 4 215 9.430 87 214 401

11.725 10.508 94 4 241 9.442 98 214 415

11.709 10.507 100 4 221 9.453 96 214 419

12.029 10.823 120 0 111 9.852 91 218 431

11.987 10.711 108 22 118 9.811 84 112 456

11.765 10.554 108 22 109 9.683 85 102 445

12.296 11.000 107 21 81 10.157 80 99 455

11.569 10.235 99 20 80 9.404 78 120 434

854 580

856 536

838 495

807 469

759 516

716 501

725 477

763 443

826 450

765 446

844 452

875 459

14.846

14.147

13.457

13.706

13.424

13.554

13.445

13.293

13.235

12.955

13.578

12.726


38

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-16: Zaanstad: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013




2002 364 62 14 22 26 0 0 69 233

2003 302 89 12 23 53 0 0 14 199

2004 196 58 12 21 24 1 0 17 121

2005 191 56 14 20 22 1 0 17 118

2006 183 58 16 17 24 0 0 15 110


3.141 2.583 1.853 0 341 183 143 0 63

3.161 2.610 1.798 0 353 178 155 0 126

3.243 2.655 1.734 0 366 280 150 0 125

3.123 2.571 1.723 0 365 233 153 0 97

3.095 2.580 1.840 0 283 213 159 0 85

3.363 2.758 2.037 0 260 233 154 0 74

513 45

506 45

544 44

508 44

474 41

3.505

3.463

3.439

3.314

3.278


39

2009 299 150 101 24 24 0 0 40 109

2010 410 139 100 24 15 0 0 48 223

2011 445 155 98 34 23 0 0 42 248

2012 461 150 95 29 25 0 0 53 258

2013 477 160 101 31 27 0 0 54 263

3.329 2.716 1.985 0 259 242 154 0 76

3.270 2.701 2.001 0 264 203 151 0 82

3.145 2.583 1.951 0 251 197 139 0 45

3.191 2.688 2.000 0 316 193 131 0 48

3.332 2.833 2.186 0 323 157 119 0 48

3.142 2.670 2.002 0 335 170 116 0 47

457 148

471 142

434 135

522 40

462 41

459 40

443 29

3.663

3.628

3.569

3.555

3.636

3.793

3.619


5.2.3

Rijn- en Maasmond

Figuur 5-3: Werkgelegenheid in Rijn- en Maasmond, 2013, arbeidsplaatsen

40

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-17: Rijn- en Maasmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


2002 52.283 27.899 2.557 5.763 18.268 1.239 73 13.410 10.974

2003 53.397 29.648 3.209 6.151 19.044 1.173 71 13.001 10.748

2004 51.463 27.750 3.155 6.208 17.276 1.044 68 13.100 10.613

2005 54.074 29.926 2.872 6.415 19.520 1.054 65 12.969 11.179

2006 56.065 31.205 2.822 6.212 21.099 1.007 63 13.616 11.244

Arbeidsplaatsen 2007 2008 58.708 59.389 33.762 33.319 3.077 2.459 6.153 6.175 23.524 23.614 948 1.017 60 53 13.556 14.511 11.390 11.559

2009 60.762 34.362 2.379 6.470 24.385 1.077 51 14.253 12.147

2010 59.132 33.848 2.138 6.622 23.707 1.326 55 14.335 10.949

2011 60.151 35.058 2.219 6.685 24.720 1.378 56 14.583 10.510

2012 64.303 38.465 2.067 6.920 27.994 1.429 55 15.161 10.677

2013 63.912 38.203 1.782 7.266 27.620 1.482 53 15.266 10.443


50.347 33.712 3.347 3.377 8.143 6.713 5.058 2.126 4.948

48.417 32.028 3.285 3.370 7.646 6.269 4.797 1.949 4.712

48.011 31.527 3.244 3.332 7.663 6.113 3.947 2.536 4.692

46.326 29.653 3.681 3.342 7.169 5.567 3.298 2.065 4.531

46.930 29.763 3.563 3.240 7.502 5.696 3.339 2.003 4.420

47.211 29.683 3.631 3.265 7.329 5.787 3.575 1.732 4.364

48.205 30.832 3.640 3.508 7.237 6.109 3.843 1.916 4.579

48.783 31.309 3.462 3.592 6.987 6.097 4.354 1.981 4.836

46.901 30.571 3.371 3.637 6.726 5.630 4.398 2.161 4.648

46.547 30.089 3.235 3.670 6.608 5.589 4.375 2.202 4.410

46.955 30.050 3.188 3.673 6.646 5.686 4.285 2.223 4.349

49.309 31.605 3.065 3.621 6.898 6.291 4.255 1.957 5.518

9.990 6.645

9.401 6.988

9.558 6.926

9.846 6.827

10.168 6.999

10.450 7.078

10.193 7.181

10.388 7.086

10.098 6.233

9.970 6.489

10.200 6.705

10.864 6.840

102.630

101.814

99.474

100.400

102.995

105.919

107.594

109.544

106.033

106.698

111.257

113.221


41


5.2.4

Rotterdam-Rijnmond

Figuur 5-4: Werkgelegenheid in Rotterdam-Rijnmond, 2013, arbeidsplaatsen 12.000

Schiedam Vlaardingen Maassluis Overig Rmond Rotterdam (rechter as)

10.000

8.000

78.000 76.000

74.000 72.000

6.000

70.000

4.000

68.000

66.000

2.000

64.000

0

62.000

De werkgelegenheid in Rijnmond is ongeveer 2/3 – 1/3 verdeeld over de knooppuntfunctie en de industrie/handels functie. De grootste afzonderlijke sector is het wegvervoer, gevolgd door de industrie en de dienstverlening aan het vervoer en open overslag.

2013

36%

64%

Knooppunt

42

80.000

Vestigingsplaats

In Rotterdam-Rijnmond nam de werkgelegenheid met bijna 1500 arbeidsplaatsen toe in 2013 (+1,7%). De grootste toename was in de groothandel, metaalindustrie en binnenvaart. Afname van de werkgelegenheid was er in de elektriciteitsproductie, wegvervoer, open overslag en dienstverlening aan het vervoer. In Rotterdam en Schiedam bleef de werkgelegenheid vrijwel gelijk, in Vlaardingen en Maassluis nam het licht af en in overig Rijnmond was een toename in 2013. Over de afgelopen 10 jaar nam de werkgelegenheid in de industrie af (-9%) en toe in de knooppuntfunctie (+25%) en de groothandel (+18%). Het overgrote deel van de groei vond plaats binnen de gemeente Rotterdam, daarnaast werden locaties buiten de haventerreinen steeds belangrijker voor handel en dienstverlening aan het vervoer.

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-18: Rotterdam-Rijnmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


2002 47.750 26.433 2.276 5.615 17.262 1.207 73 12.290 9.027

2003 48.623 27.961 2.590 6.000 18.156 1.145 71 11.964 8.698

2004 46.819 26.218 2.511 6.078 16.541 1.021 68 12.081 8.520

2005 49.457 28.601 2.576 6.274 18.657 1.030 65 11.938 8.918

2006 51.241 29.800 2.508 6.081 20.162 985 63 12.535 8.906

Arbeidsplaatsen 2007 2008 54.457 55.058 32.898 32.340 2.852 2.173 6.092 6.129 22.951 22.971 943 1.014 60 53 12.464 13.484 9.095 9.234

2009 56.264 33.355 1.987 6.427 23.817 1.073 51 13.142 9.767

2010 54.601 32.612 1.733 6.526 22.980 1.318 55 13.259 8.730

2011 56.095 33.837 1.821 6.590 23.999 1.371 56 13.375 8.883

2012 60.214 37.204 1.669 6.841 27.217 1.423 55 13.994 9.016

2013 59.964 37.221 1.475 7.206 27.009 1.478 53 13.871 8.872


34.302 22.413 2.582 3.225 5.390 3.383 3.057 2.068 2.708

32.828 21.087 2.559 3.218 5.070 3.116 2.840 1.889 2.395

32.529 20.650 2.512 3.165 5.071 2.864 2.114 2.476 2.448

31.605 19.437 2.988 3.161 4.857 2.602 1.505 1.984 2.340

32.007 19.324 2.862 3.061 4.962 2.824 1.458 1.937 2.220

31.924 19.103 2.906 3.080 4.809 2.868 1.654 1.673 2.113

32.583 19.953 2.923 3.312 4.611 3.204 1.722 1.857 2.324

33.036 20.392 2.716 3.399 4.607 3.320 1.852 1.916 2.582

31.527 19.779 2.584 3.419 4.541 3.034 1.765 2.070 2.366

31.428 19.554 2.501 3.444 4.447 2.874 1.823 2.111 2.354

32.060 19.723 2.502 3.454 4.573 2.910 1.835 2.134 2.315

33.802 20.422 2.417 3.363 4.740 3.317 1.963 1.874 2.748

6.782 5.107

6.468 5.273

6.713 5.166

7.034 5.134

7.319 5.364

7.455 5.366

7.189 5.442

7.307 5.337

7.048 4.701

6.977 4.898

7.169 5.168

7.982 5.398

82.052

81.451

79.348

81.062

83.248

86.381

87.641

89.299

86.128

87.524

92.273

93.765


43

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-19: Rotterdam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


2002 43.312 25.815 2.075 5.493 16.974 1.200 73 8.958 8.539

2003 44.506 27.279 2.372 5.850 17.850 1.137 71 9.050 8.177

2004 42.710 25.774 2.325 5.967 16.397 1.017 68 9.040 7.896

2005 45.200 28.047 2.356 6.142 18.459 1.026 65 8.938 8.215

2006 46.921 29.312 2.334 5.972 19.963 980 63 9.385 8.224

Arbeidsplaatsen 2007 2008 49.209 49.643 31.499 31.061 2.329 1.747 5.918 5.969 22.271 22.302 920 989 60 53 9.345 10.015 8.365 8.567

2009 50.519 31.779 1.551 6.213 22.924 1.041 51 9.638 9.102

2010 48.886 30.945 1.341 6.302 21.966 1.281 55 9.912 8.029

2011 50.701 32.702 1.421 6.403 23.461 1.362 56 9.801 8.198

2012 54.517 35.752 1.277 6.633 26.386 1.401 55 10.440 8.325

2013 54.157 35.980 1.243 7.008 26.219 1.457 53 9.960 8.217


25.790 17.733 2.253 3.151 5.059 1.816 1.583 2.033 1.838

24.670 16.945 2.258 3.144 4.821 1.655 1.524 1.852 1.691

24.937 17.249 2.216 3.161 4.798 1.431 1.513 2.367 1.763

23.880 16.243 2.637 3.158 4.704 1.106 1.085 1.835 1.718

24.267 16.103 2.613 3.061 4.828 1.133 1.071 1.792 1.605

24.013 15.884 2.662 3.080 4.657 1.201 1.220 1.578 1.486

24.396 16.412 2.678 3.312 4.377 1.413 1.270 1.769 1.593

24.338 16.313 2.480 3.399 4.264 1.348 1.232 1.836 1.754

23.670 16.249 2.311 3.419 4.180 1.352 1.165 2.034 1.788

23.494 16.080 2.228 3.444 4.057 1.312 1.155 2.076 1.808

23.893 16.104 2.181 3.454 4.214 1.314 1.109 2.098 1.734

24.695 16.553 2.119 3.358 4.494 1.685 1.063 1.861 1.973

3.734 4.323

3.397 4.328

3.515 4.173

3.555 4.082

3.771 4.393

3.743 4.386

3.517 4.467

3.647 4.378

3.571 3.850

3.530 3.884

3.645 4.144

3.778 4.364

69.102

69.176

67.647

69.080

71.188

73.222

74.039

74.857

72.556

74.195

78.410

78.852


44

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-20: Schiedam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013

Hoofdsector en Subsector Knooppunt Vervoer Zeevaart Binnenvaart Wegvervoer Spoorvervoer Pijpleiding Dienstverlening t.b.v. het vervoer Overslag/opslag Vestigingsplaats Industrie Voedingsmiddelenindustrie Aardolie industrie Chemische industrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie Transportmiddelenindustrie Elektriciteitsproductie Overig Groothandel Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening Totaal Bron: EUR obv LISA

45


2009 221 21 2 8 12 0 0 190 10

2010 201 50 6 8 35 1 0 144 7

2011 219 55 4 9 40 1 0 157 7

2012 263 56 2 10 43 1 0 194 13

2013 222 48 2 9 36 1 0 166 8

2.461 1.249 71 0 0 352 295 50 481

2.415 1.292 71 0 20 380 292 43 486

2.370 1.231 130 0 34 341 273 0 453

2.342 1.179 130 0 27 303 295 0 424

2.342 1.189 130 0 25 333 254 0 447

2.403 1.215 130 5 25 323 241 0 491

663 674

576 636

554 569

550 589

530 633

524 629

536 652

2.647

2.675

2.636

2.571

2.560

2.604

2.624

2002 275 35 4 10 20 1 0 230 10

2003 208 53 3 17 32 1 0 144 11

2004 172 24 3 8 13 0 0 138 10

2005 145 18 3 7 8 0 0 117 10

2006 157 12 2 5 5 0 0 135 10

2.177 1.253 0 74 86 339 352 35 367

2.185 1.170 0 74 86 354 294 37 325

2.235 1.129 0 4 86 369 291 59 320

2.508 1.068 72 3 0 349 248 59 337

2.407 1.100 72 0 0 329 280 59 360

2.493 1.156 71 0 0 334 308 62 381

488 436

472 543

494 612

765 675

628 679

2.452

2.393

2.407

2.653

2.564

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-21: Vlaardingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


46

Arbeidsplaatsen 2007 2008 1.437 1.253 1.049 1.028 250 251 101 88 675 665 23 24 0 0 57 50 331 175

2009 1.564 1.326 268 145 881 32 0 55 183

2010 1.670 1.408 240 153 979 36 0 58 204

2011 1.133 882 260 115 499 9 0 57 194

2012 1.425 1.189 260 120 788 20 0 66 170

2013 1.242 999 108 117 754 20 0 81 162

1.059 833 76 0 121 561 20 10 45

994 769 72 0 56 563 21 8 49

858 590 62 0 53 425 19 4 27

810 581 60 0 53 424 13 3 28

862 641 61 0 67 466 16 3 28

901 667 76 0 62 485 17 0 27

219 36

188 38

167 58

207 61

168 61

161 60

175 59

2.409

2.312

2.558

2.528

1.943

2.286

2.143

2002 584 330 0 56 268 6 0 54 200

2003 613 354 0 73 274 7 0 69 190

2004 439 174 0 39 132 3 0 61 204

2005 625 247 0 53 190 4 0 65 313

2006 644 239 0 40 195 5 0 78 327

1.143 921 187 0 60 440 174 0 60

1.077 865 189 0 7 440 169 0 60

1.125 914 186 0 57 458 164 0 49

1.065 842 176 0 57 455 91 15 48

928 697 78 0 56 479 23 14 47

972 717 77 0 55 508 23 10 44

187 35

173 39

174 37

184 39

193 38

1.727

1.690

1.564

1.690

1.572

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-22: Maassluis: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


47


2009 174 27 0 27 0 0 0 147 0

2010 185 29 0 29 0 0 0 156 0

2011 207 28 0 28 0 0 0 179 0

2012 171 28 0 28 0 0 0 143 0

2013 166 26 0 26 0 0 0 140 0

251 158 0 0 0 113 10 0 35

283 197 0 0 0 115 47 0 35

232 170 0 0 0 124 46 0 0

210 151 0 0 0 103 48 0 0

250 182 0 0 0 123 46 0 13

274 202 0 0 0 117 47 0 38

28 66

25 68

24 62

24 38

22 37

30 38

33 39

419

423

457

417

417

421

440

2002 210 34 0 34 0 0 0 176 0

2003 155 35 0 35 0 0 0 120 0

2004 157 35 0 35 0 0 0 122 0

2005 162 35 0 35 0 0 0 127 0

2006 156 33 0 33 0 0 0 123 0

251 146 0 0 0 118 4 0 24

246 134 0 0 0 104 2 0 28

239 133 0 0 0 103 2 0 28

243 134 0 0 0 103 2 0 29

259 135 0 0 0 103 2 0 30

256 162 0 0 0 116 11 0 35

42 63

41 71

35 71

37 72

36 88

461

401

396

405

415

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-23: Overig Rijnmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


Arbeidsplaatsen 2007 2008 3.494 3.775 306 208 271 173 35 35 0 0 0 0 0 0 2.799 3.084 389 483

2009 3.785 201 166 35 0 0 0 3.112 472

2010 3.659 180 146 34 0 0 0 2.989 490

2011 3.836 171 136 35 0 0 0 3.181 484

2012 3.838 179 130 49 0 0 0 3.151 508

2013 4.177 168 122 46 0 0 0 3.524 485

4.417 1.301 98 0 113 765 127 28 170

5.006 1.821 93 0 267 914 260 29 258

4.398 1.539 81 0 274 792 262 32 98

4.573 1.563 83 0 310 732 312 32 94

4.714 1.607 130 0 267 674 410 33 93

5.529 1.785 92 0 159 707 595 13 219

2.802 204

2.883 233

2.915 270

2.696 163

2.727 283

2.809 298

3.460 284

7.684

8.192

8.791

8.057

8.409

8.552

9.706

2002 3.369 219 197 22 0 0 0 2.872 278

2003 3.141 240 215 25 0 0 0 2.581 320

2004 3.341 211 183 28 0 0 0 2.720 410

2005 3.325 254 217 37 0 0 0 2.691 380

2006 3.362 203 172 31 0 0 0 2.814 345


4.941 2.360 142 0 185 670 944 0 419

4.650 1.973 112 0 156 563 851 0 291

3.993 1.225 110 0 130 503 144 50 288

3.909 1.150 103 0 96 589 79 75 208

4.146 1.289 99 0 78 780 82 72 178

4.190 1.184 96 0 97 709 92 23 167


2.331 250

2.385 292

2.495 273

2.493 266

2.691 166

Totaal

8.310

7.791

7.334

7.234

7.508


Bron: EUR obv LISA

48


5.2.5

Overig Rijn- en Maasmond

Figuur 5-5: Werkgelegenheid Overig Rijn- en Maasmond, 2013, arbeidsplaatsen

12.000 10.000 8.000 Dordrecht 6.000 4.000

Drechtsteden Moerdijk Scheveningen

2.000

2013 20%

0

80%

Knooppunt

Vestigingsplaats

In de Drechtsteden is vooral de scheepsbouw en off-shore industrie aanwezig. De zeehaven Dordrecht heeft de meeste werkgelegenheid in de chemische industrie. In Moerdijk zijn open overslag, chemie en metaalproducten industrie de grootste werkgevers. Scheveningen is primair op de visverwerking en logistiek gericht. In het totaal van deze havens is de werkgelegenheid in de groothandel, scheepsbouw en wegvervoer afgenomen. Terwijl de dienstverlening aan het vervoer en industrie groeiden in werkgelegenheid. De Drechtsteden zagen een toename van de werkgelegenheid, voornamelijk door meer arbeidsplaatsen in de waterbouw, een afname was er in de groothandel. In Moerdijk was een lichte toename, als saldo van afname in open overslag en toename in de industrie en dienstverlening aan het vervoer. In Scheveningen nam de werkgelegenheid af. De afgelopen 11 jaar hebben de havens een krimp in werkgelegenheid gezien van 5,5%. De afname was vooral in de chemische en metaalindustrie. Groei was er in de scheepsbouw en waterbouw. 49

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-24: Overig Rijn- en Maasmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


2002 4.534 1.467 281 147 1.006 32 0 1.120 1.947

2003 4.774 1.687 619 151 888 29 0 1.037 2.050

2004 4.644 1.532 644 130 735 24 0 1.019 2.093

2005 4.617 1.325 296 141 863 25 0 1.031 2.261

2006 4.824 1.405 314 131 937 23 0 1.081 2.338

Arbeidsplaatsen 2007 2008 4.251 4.331 864 979 225 286 61 46 573 644 5 3 0 0 1.092 1.027 2.295 2.325

2009 4.498 1.007 392 42 569 4 0 1.111 2.380

2010 4.531 1.236 405 96 726 8 0 1.076 2.219

2011 4.056 1.221 398 96 720 7 0 1.208 1.627

2012 4.089 1.261 398 80 777 6 0 1.167 1.661

2013 3.949 983 307 61 611 4 0 1.395 1.571


16.045 11.299 765 152 2.753 3.330 2.001 58 2.240

15.589 10.941 726 152 2.576 3.153 1.957 60 2.317

15.482 10.877 732 167 2.592 3.249 1.833 60 2.244

14.721 10.216 693 181 2.312 2.965 1.793 81 2.191

14.923 10.439 701 179 2.540 2.872 1.881 66 2.200

15.287 10.580 725 185 2.520 2.919 1.921 59 2.251

15.622 10.879 717 196 2.626 2.905 2.121 59 2.255

15.747 10.917 746 193 2.380 2.777 2.502 65 2.254

15.374 10.792 787 218 2.185 2.596 2.633 91 2.282

15.119 10.535 734 226 2.161 2.715 2.552 91 2.056

14.895 10.327 686 219 2.073 2.776 2.450 89 2.034

15.507 11.183 648 258 2.158 2.974 2.292 83 2.770

3.208 1.538

2.933 1.715

2.845 1.760

2.812 1.693

2.849 1.635

2.995 1.712

3.004 1.739

3.081 1.749

3.050 1.532

2.993 1.591

3.031 1.537

2.882 1.442

20.579

20.363

20.126

19.338

19.747

19.538

19.953

20.245

19.905

19.175

18.984

19.456


50

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-25: Dordrecht: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


51


2002 725 405 160 59 179 7 0 238 82 0 2.870 2.106 120 95 1.495 62 75 0 259 0 491 273

2003 833 386 176 61 143 6 0 264 183

2004 816 344 171 50 119 5 0 286 186

2005 753 323 157 49 112 4 0 260 170

2006 741 276 96 47 128 5 0 283 182

2009 1.010 445 327 23 92 3 0 303 262

2010 1.044 584 310 67 199 7 0 268 192

2011 1.047 549 302 65 176 6 0 277 221

2012 1.023 550 300 48 196 6 0 255 218

2013 971 437 300 28 105 3 0 259 275

2.746 1.966 117 96 1.337 63 72 0 281

2.745 1.993 117 110 1.337 61 73 0 295

2.393 1.722 100 115 1.050 64 81 0 312

2.586 1.953 110 114 1.224 57 82 0 366

2.682 2.015 183 113 1.153 61 139 0 366

2.779 2.089 176 117 1.199 84 143 0 370

2.595 1.894 175 115 982 111 162 0 349

2.385 1.810 180 146 859 121 165 0 339

2.369 1.739 125 149 859 104 158 0 344

2.411 1.677 100 150 857 92 140 0 338

2.228 1.646 100 153 861 89 94 0 349

400 380

347 405

321 350

311 322

340 327

362 328

363 338

336 239

393 237

510 224

366 216

3.595

3.579

3.561

3.146

3.327

3.525

3.583

3.605

3.429

3.416

3.434

3.199

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-26: Drechtsteden: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013



2002 55 14 1 13 0 0 0 11 30 0 6.281 5.122 212 57 251 1.869 1.854 0 879

2003 103 63 50 13 0 0 0 12 28

2004 160 93 85 8 0 0 0 12 55

2005 80 22 13 9 0 0 0 11 47

2006 158 101 93 8 0 0 0 16 41

5.818 4.845 210 56 226 1.697 1.779 0 877

5.628 4.701 208 57 222 1.691 1.665 0 858

5.487 4.574 208 66 220 1.666 1.621 0 793

5.419 4.489 207 65 226 1.579 1.715 0 697

5.650 4.649 202 72 227 1.671 1.703 0 774


1.108 51

918 55

861 66

858 55

855 75

Totaal

6.336

5.921

5.788

5.567

5.577

Knooppunt Vervoer Zeevaart Binnenvaart Wegvervoer Spoorvervoer Pijpleiding Dienstverlening t.b.v. het vervoer Overslag/opslag Vestigingsplaats Industrie Voedingsmiddelenindustrie Aardolie industrie Chemische industrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie Transportmiddelenindustrie Elektriciteitsproductie Overig

Bron: EUR obv LISA

52

2009 48 2 0 2 0 0 0 20 26

2010 61 14 3 11 0 0 0 26 21

2011 55 15 3 12 0 0 0 22 18

2012 59 15 3 12 0 0 0 26 18

2013 83 15 3 12 0 0 0 50 18

5.782 4.832 199 75 226 1.651 1.897 0 784

5.953 5.018 199 74 221 1.498 2.230 0 796

5.993 5.009 254 72 159 1.396 2.284 0 844

5.933 4.947 264 74 94 1.425 2.236 0 854

5.986 5.035 265 66 96 1.577 2.167 0 864

6.610 5.750 235 100 106 1.714 2.053 0 1.542

942 59

888 62

881 54

915 69

925 61

892 59

802 58

5.698

5.829

6.001

6.054

5.988

6.045

6.693

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-27: Moerdijk: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


Arbeidsplaatsen 2007 2008 3.220 3.331 443 553 4 4 14 15 425 534 0 0 0 0 729 729 2.048 2.049

2002 3.133 450 9 15 426 1 0 848 1.835

2003 2.953 372 9 13 349 0 0 742 1.839

2004 2.845 293 4 11 277 0 0 702 1.850

2005 3.158 372 4 15 353 0 0 744 2.042

2006 3.330 457 4 17 436 0 0 767 2.106


6.139 3.640 19 0 1.007 1.399 55 58 1.102

6.321 3.733 19 0 1.013 1.393 89 60 1.159

6.403 3.780 17 0 1.033 1.497 82 60 1.091

6.181 3.541 16 0 1.042 1.235 81 81 1.086

6.241 3.622 15 0 1.090 1.236 78 66 1.137

6.357 3.589 15 0 1.140 1.187 77 59 1.111


1.365 1.134

1.379 1.209

1.405 1.218

1.420 1.220

1.442 1.177

Totaal

9.272

9.274

9.248

9.339

9.571


Bron: EUR obv LISA

53

2009 3.352 493 4 17 472 0 0 769 2.090

2010 3.297 538 0 17 521 1 0 754 2.005

2011 2.825 561 0 18 543 1 0 877 1.387

2012 2.883 598 2 19 577 1 0 861 1.424

2013 2.867 523 4 19 499 0 0 1.067 1.277

6.446 3.627 15 4 1.201 1.170 77 59 1.101

6.569 3.648 19 4 1.177 1.168 106 65 1.109

6.359 3.607 14 0 1.167 1.079 157 91 1.099

6.220 3.496 17 3 1.208 1.186 133 91 858

5.918 3.280 11 3 1.120 1.107 118 89 832

6.091 3.470 22 5 1.191 1.171 119 83 879

1.495 1.273

1.509 1.310

1.599 1.322

1.570 1.182

1.499 1.225

1.439 1.199

1.506 1.115

9.577

9.777

9.921

9.656

9.045

8.801

8.958

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-28: Scheveningen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013



2002 621 598 111 61 401 25 0 23 0

2003 885 866 384 64 396 22 0 19 0

2004 822 801 384 60 338 19 0 19 2

2005 626 608 122 68 397 20 0 16 2

2006 595 571 121 59 374 17 0 15 9


755 431 414 0 0 0 17 0 0

704 397 380 0 0 0 17 0 0

706 403 390 0 0 0 13 0 0

660 379 369 0 0 0 10 0 0

677 375 369 0 0 0 6 0 0

598 327 325 0 0 0 2 0 0


244 80

236 71

232 71

213 68

241 61

1.376

1.589

1.528

1.286

1.272



54

2009 88 67 61 1 5 0 0 19 2

2010 129 100 92 1 7 0 0 28 1

2011 128 95 93 1 1 0 0 32 1

2012 124 98 93 1 4 0 0 25 1

2013 28 8 0 1 7 0 0 19 1

615 331 327 0 0 0 4 0 0

630 357 353 0 0 0 4 0 0

637 366 339 0 0 0 27 0 0

597 353 328 0 0 0 25 0 0

580 335 310 0 0 0 25 0 0

578 317 291 0 0 0 26 0 0

218 53

245 39

238 35

229 42

176 68

190 55

208 53

739

764

718

766

725

704

606


5.2.6

Scheldebekken

Figuur 5-6: Werkgelegenheid Scheldebekken 2013 in arbeidsplaatsen

9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Vlissingen

Borsele

Terneuzen

In de Zeeuwse havens is voornamelijk werkgelegenheid in de chemische industrie, wegvervoer, scheepsbouw en dienstverlening aan het vervoer. De meeste transport en overslag gerelateerde werkgelegenheid is in Vlissingen, ook de scheepsbouw is hier voornamelijk gevestigd. In Terneuzen bepaalt de aanwezigheid van DOW de specialisatie in de chemische industrie. In 2013 zagen de havens een afname van de werkgelegenheid met 685 arbeidsplaatsen (-4,3%). Een belangrijke factor daarin is het faillissement van Thermphos. De andere sectoren lieten een lichte daling zien. Alleen in de open overslag was een toename van werkgelegenheid.

2013 45%

55%

Ten opzichte van 11 jaar gelden is de werkgelegenheid licht toegenomen met 3%. Dit is het saldo van afname in de chemische en metaal industrie (-1500) en een toename in transport, overslag, overige industrie en dienstverlening.

55

Knooppunt

Vestigingsplaats

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-29: Scheldebekken: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


Arbeidsplaatsen 2007 2008 6.060 6.039 3.820 3.811 32 39 379 359 3.390 3.394 19 19 0 0 1.505 1.448 735 780


2002 5.274 3.541 41 727 2.753 20 0 1.229 504

2003 5.261 3.562 39 349 3.152 22 0 1.211 488

2004 4.893 3.034 34 353 2.630 18 0 1.237 622

2005 5.387 3.386 41 425 2.902 17 0 1.300 701

2006 5.748 3.477 55 385 3.016 21 0 1.587 684


9.614 8.874 516 355 4.337 1.255 1.498 623 290

9.435 8.635 497 330 4.153 1.216 1.545 614 280

9.426 8.612 525 365 4.159 1.213 1.449 580 321

9.389 8.604 525 375 4.088 1.263 1.471 547 335

9.619 8.816 498 408 4.149 1.269 1.571 564 357

9.627 8.897 512 407 4.078 1.291 1.572 560 477

241 499

231 569

225 589

224 561

229 574

14.888

14.696

14.319

14.776

15.367


56

2009 6.001 3.726 85 502 3.119 20 0 1.546 729

2010 5.956 3.698 114 458 3.102 24 0 1.429 829

2011 6.150 3.972 82 502 3.361 26 0 1.388 790

2012 7.172 4.858 77 511 4.235 36 0 1.423 891

2013 6.874 4.589 70 358 4.126 35 0 1.298 987

9.679 8.931 510 407 4.117 1.314 1.521 560 502

10.713 8.520 524 420 3.883 1.321 1.518 618 236

9.342 8.520 508 433 3.827 1.367 1.290 607 488

9.437 8.604 516 430 3.806 1.438 1.345 604 465

8.849 8.035 529 425 3.750 687 1.483 661 500

8.463 7.647 475 436 3.400 690 1.469 667 510

196 534

205 543

216 1.977

204 618

211 622

218 596

213 603

15.687

15.718

16.714

15.298

15.587

16.021

15.337

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-30: Vlissingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


Arbeidsplaatsen 2007 2008 3.481 3.425 2.311 2.302 7 10 192 186 2.100 2.094 12 12 0 0 929 841 241 282


2002 2.890 2.029 25 523 1.466 15 0 731 130

2003 2.771 1.960 21 148 1.777 15 0 732 79

2004 2.593 1.677 11 156 1.499 11 0 721 195

2005 2.848 1.873 17 218 1.628 10 0 774 201

2006 3.216 2.046 31 206 1.797 12 0 990 180


3.216 2.972 25 0 786 974 1.148 0 39

3.250 3.004 21 0 793 935 1.213 0 42

3.137 2.871 44 0 753 913 1.117 0 44

3.145 2.867 44 0 712 952 1.101 0 58

3.203 2.923 44 0 712 941 1.171 4 51

3.246 2.966 78 0 752 958 1.122 0 56

37 207

35 211

29 237

29 249

27 253

6.106

6.021

5.730

5.993

6.419


57

2009 3.279 2.150 30 292 1.817 10 0 936 193

2010 3.145 2.069 65 236 1.755 13 0 841 235

2011 3.448 2.382 22 297 2.047 16 0 870 196

2012 3.952 2.860 20 272 2.546 22 0 878 214

2013 3.796 2.750 17 209 2.501 23 0 800 246

3.257 2.976 79 0 754 979 1.111 0 53

3.696 3.024 77 0 692 1.011 1.178 4 62

3.179 2.827 80 0 665 1.064 947 4 67

3.107 2.771 73 0 595 1.068 961 2 72

2.387 2.070 80 0 591 329 992 6 72

1.940 1.654 79 0 160 371 977 6 61

38 242

39 242

56 616

60 292

66 270

69 248

64 222

6.727

6.682

6.975

6.324

6.555

6.339

5.736

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-31: Borsele: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013




2002 309 8 0 2 7 0 0 26 275

2003 314 3 0 2 2 0 0 23 288

2004 339 3 0 0 2 0 0 26 310

2005 375 40 0 2 37 0 0 31 304

2006 334 1 0 0 1 0 0 32 301


1.303 1.208 0 355 0 67 201 585 0

1.260 1.162 0 330 0 60 196 576 0

1.285 1.179 0 365 0 70 202 542 0

1.305 1.193 0 375 0 72 237 509 0

1.400 1.279 0 408 0 77 274 520 0

1.403 1.311 0 407 0 70 314 520 0

0 95

0 98

9 97

9 103

13 108

1.612

1.574

1.624

1.680

1.734


58

2009 386 28 0 3 25 0 0 19 339

2010 400 1 0 0 1 0 0 18 381

2011 402 2 0 1 1 0 0 20 380

2012 446 2 0 1 1 0 0 21 423

2013 501 2 0 0 1 0 0 22 477

1.364 1.263 0 407 0 68 268 520 0

1.507 1.222 0 420 0 74 208 520 0

1.332 1.227 0 433 0 72 208 514 0

1.407 1.296 0 430 0 116 235 515 0

1.577 1.461 0 425 0 101 364 571 0

1.588 1.468 3 436 0 81 371 577 0

13 79

15 86

18 267

17 88

21 90

25 91

29 91

1.744

1.732

1.893

1.732

1.809

2.023

2.089

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-32: Terneuzen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013


Arbeidsplaatsen 2007 2008 2.238 2.246 1.509 1.492 25 29 187 170 1.290 1.285 7 8 0 0 565 596 164 158


2002 2.076 1.505 16 202 1.281 6 0 472 99

2003 2.176 1.599 18 200 1.374 7 0 456 121

2004 1.961 1.354 23 196 1.128 7 0 490 117

2005 2.165 1.474 24 205 1.237 7 0 495 196

2006 2.198 1.430 24 179 1.218 9 0 565 203


5.095 4.694 491 0 3.551 214 149 38 251

4.925 4.469 476 0 3.360 221 136 38 238

5.004 4.562 481 0 3.406 230 130 38 277

4.939 4.544 481 0 3.376 239 133 38 277

5.016 4.614 454 0 3.437 251 126 40 306

4.978 4.620 434 0 3.326 263 136 40 421

204 197

196 260

187 255

186 209

189 213

7.171

7.101

6.965

7.104

7.214


59

2009 2.335 1.547 55 206 1.278 9 0 591 197

2010 2.411 1.628 49 221 1.346 11 0 570 213

2011 2.300 1.588 60 205 1.313 10 0 498 214

2012 2.775 1.997 57 238 1.687 14 0 524 254

2013 2.577 1.837 53 148 1.624 12 0 476 264

5.058 4.692 431 0 3.363 267 142 40 449

5.510 4.274 447 0 3.191 236 132 94 174

4.831 4.466 428 0 3.162 231 135 89 421

4.923 4.537 443 0 3.211 254 149 87 393

4.885 4.504 449 0 3.159 257 127 84 428

4.935 4.525 393 0 3.240 238 121 84 449

145 213

151 215

142 1.094

127 238

124 262

124 257

120 290

7.216

7.304

7.845

7.242

7.223

7.660

7.512


5.3 Toegevoegde Waarde 5.3.1


Figuur 5-7: Toegevoegde waarde Noordelijke Zeehavens (2013, x mln. euro) 800,0

Toegevoegde waarde in Mln Euro


700,0 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0

Delfzijl

60

Eemshaven

Harlingen

Den Helder

1.000,0 900,0 800,0 700,0 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0

Knooppunt

Vestigingsplaats

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-33: Noordelijke Zeehavens: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


61

Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 426,0 328,1 281,7 304,8 224,3 301,6 354,0 250,9 203,5 203,1 128,7 198,8 325,2 218,3 167,1 166,9 100,0 160,2 8,2 8,7 8,9 10,6 10,6 11,0 20,3 23,6 27,2 25,3 17,7 27,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 33,5 31,5 34,3 51,0 56,7 61,3 38,5 45,7 43,9 50,7 39,0 41,5

2002 280,7 216,4 186,7 7,6 21,7 0,3 0,0 35,9 28,5

2003 312,0 251,7 224,3 8,7 18,5 0,2 0,0 32,1 28,1

2004 375,5 315,4 293,0 8,2 14,0 0,2 0,0 29,0 31,2

2011 276,5 162,1 126,0 10,1 25,6 0,4 0,0 61,5 52,9

2012 262,4 140,0 100,4 10,6 28,5 0,4 0,0 69,9 52,6

2013 253,6 127,1 87,6 9,7 29,4 0,4 0,0 67,9 58,7

574,4 457,2 15,6 7,5 137,1 86,7 37,3 54,8 118,2

590,8 469,9 14,6 9,5 133,6 92,1 33,1 60,1 127,0

632,2 504,3 13,5 11,3 144,8 117,3 31,4 58,6 127,4

695,6 581,0 11,8 18,9 153,4 127,7 31,9 66,5 170,7

778,0 650,5 12,6 14,2 148,2 123,5 34,7 76,1 241,1

788,7 655,1 14,6 15,1 167,0 119,9 34,5 101,7 202,3

892,9 745,6 12,7 20,2 195,7 115,5 28,7 93,8 278,9

764,8 618,9 16,8 14,6 153,5 105,0 55,3 97,3 176,5

806,9 665,9 17,1 5,6 194,5 95,6 57,5 105,4 190,2

837,5 675,8 11,4 11,8 224,3 95,6 41,2 106,8 184,8

812,8 647,8 12,0 22,3 174,5 95,7 42,5 101,1 199,7

790,9 626,1 13,8 22,4 181,3 87,2 40,6 86,7 194,1

33,7 83,6

34,7 86,2

39,0 88,9

38,8 75,8

41,9 85,6

48,3 85,3

56,4 90,9

52,6 93,3

58,1 82,9

65,5 96,2

67,8 97,2

67,0 97,7

855,1

902,8

1.007,8

1.121,6

1.106,1

1.070,3

1.197,7

989,1

1.108,5

1.113,9

1.075,3

1.044,4

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-34: Delfzijl: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


62

Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen) 2.005 2.006 2.007 2.008 2.009 2.010 337,2 229,9 180,3 193,9 133,9 191,3 293,2 187,9 138,4 141,0 81,6 131,5 283,4 178,1 127,4 130,0 74,7 122,3 0,3 0,3 0,4 0,4 0,4 0,6 9,3 9,3 10,5 10,5 6,5 8,5 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 19,7 11,9 15,9 21,4 29,7 33,0 24,4 30,1 26,0 31,4 22,6 26,8

2.002 204,7 167,0 154,9 0,4 11,5 0,2 0,0 20,8 16,8

2.003 230,1 195,2 184,9 0,4 9,7 0,2 0,0 18,3 16,6

2.004 275,9 239,2 231,7 0,3 7,1 0,1 0,0 18,0 18,7

2.011 175,3 107,3 98,6 0,6 8,0 0,1 0,0 30,9 37,1

2.012 159,6 89,0 79,5 0,6 8,8 0,1 0,0 32,1 38,5

2013 153,7 79,1 68,5 0,5 10,0 0,1 0,0 32,9 41,8

309,8 258,4 0,0 7,5 136,8 73,1 23,6 0,0 17,4

317,9 262,3 0,0 9,5 133,2 81,3 20,6 0,0 17,6

355,6 295,3 0,0 11,3 141,9 106,1 17,9 0,0 18,0

365,8 321,4 0,0 18,9 150,3 115,8 19,4 0,0 16,9

368,3 318,3 0,0 14,2 145,6 111,5 20,5 0,0 26,5

384,6 333,8 0,2 15,1 164,2 107,3 20,7 0,0 26,3

411,2 354,8 0,2 20,2 192,2 101,8 14,0 0,0 26,3

364,6 310,6 0,0 14,6 150,9 86,5 35,3 0,0 23,3

379,7 327,5 0,3 5,6 193,3 72,1 34,1 0,0 22,1

414,0 353,7 0,3 8,4 222,9 74,6 24,0 0,0 23,5

378,5 316,3 0,3 19,0 172,8 72,4 26,2 0,0 25,7

370,3 311,2 0,2 19,4 179,6 62,9 24,4 0,0 24,6

16,8 34,6

19,1 36,5

21,2 39,2

15,3 29,1

16,5 33,5

17,9 32,8

18,3 38,2

16,5 37,6

17,8 34,4

19,6 40,7

22,3 39,9

23,6 35,5

514,4

547,9

631,5

703,0

598,2

564,8

605,1

498,5

571,0

589,3

538,1

524,1

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-35: Eemshaven: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


63


2002 8,0 1,6 0,0 0,0 1,5 0,0 0,0 1,8 4,7

2003 8,4 2,1 0,6 0,0 1,4 0,0 0,0 1,9 4,4

2004 10,2 3,7 2,5 0,0 1,1 0,1 0,0 1,8 4,6

2011 16,9 8,2 2,3 0,3 5,5 0,1 0,0 4,6 4,1

2012 14,2 6,1 0,2 0,3 5,5 0,1 0,0 5,0 3,1

2013 13,4 6,1 0,2 0,3 5,5 0,1 0,0 4,9 2,4

76,4 61,9 0,2 0,0 0,3 3,5 0,3 54,8 2,8

76,9 64,1 0,2 0,0 0,3 0,3 0,3 60,1 2,9

79,2 64,5 0,1 0,0 2,9 0,0 0,3 58,6 2,6

90,4 75,4 0,0 0,0 3,1 0,0 0,1 66,5 5,6

98,7 83,7 0,0 0,0 2,6 0,1 0,1 76,1 4,8

126,9 111,3 0,0 0,0 2,7 0,1 0,0 101,7 6,7

118,9 102,3 0,0 0,0 2,3 0,1 0,0 93,8 6,1

134,2 111,4 3,4 0,0 1,6 4,4 0,1 97,3 4,7

144,8 123,5 4,1 0,0 0,0 8,3 0,0 105,4 5,8

140,8 118,7 0,2 0,0 0,0 5,1 0,0 106,8 6,7

145,8 118,4 0,2 0,0 0,0 5,2 0,0 101,1 12,0

130,0 104,8 0,2 0,0 0,0 5,3 0,0 86,7 12,6

8,0 6,5

7,7 5,1

8,8 5,9

8,8 6,2

8,8 6,3

9,9 5,8

10,4 6,2

11,8 10,9

13,3 8,0

14,1 8,0

14,6 12,8

13,9 11,3

84,4

85,3

89,4

102,8

115,7

144,5

138,0

149,0

162,6

157,7

160,0

143,4

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-36: Harlingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


64


2002 31,9 28,1 19,1 1,6 7,4 0,0 0,0 1,5 2,3

2003 34,4 30,8 22,2 2,0 6,6 0,0 0,0 1,3 2,3

2004 38,8 34,7 27,9 2,0 4,9 0,0 0,0 1,5 2,6

2011 42,6 35,7 22,2 2,9 10,6 0,0 0,0 4,7 2,3

2012 43,4 33,9 18,7 3,6 11,7 0,0 0,0 7,4 2,1

2013 40,1 31,3 16,5 3,3 11,5 0,0 0,0 6,9 1,9

27,7 18,0 7,9 0,0 0,0 0,4 7,6 0,0 2,2

28,0 18,0 7,9 0,0 0,0 0,7 6,9 0,0 2,5

29,3 18,3 7,6 0,0 0,0 0,8 7,5 0,0 2,3

26,2 16,2 6,4 0,0 0,0 0,9 7,2 0,0 1,8

28,8 18,2 7,2 0,0 0,0 0,9 8,1 0,0 2,0

37,8 22,3 8,9 0,0 0,0 1,4 9,2 0,0 2,8

39,1 22,5 8,1 0,0 0,0 1,4 9,8 0,0 3,2

45,6 29,1 9,4 0,0 0,0 1,5 14,6 0,0 3,6

49,3 32,2 8,5 0,0 0,0 1,5 17,5 0,0 4,7

41,4 25,5 7,1 0,0 0,0 1,8 12,0 0,0 4,6

42,3 26,3 7,5 0,0 0,0 2,0 11,6 0,0 5,1

41,9 26,3 8,2 0,0 0,0 2,1 10,9 0,0 5,1

3,3 6,4

3,2 6,9

4,0 7,1

4,5 5,5

5,3 5,3

8,7 6,8

9,9 6,7

8,2 8,3

9,2 7,8

8,5 7,3

8,3 7,7

8,6 7,0

59,6

62,4

68,1

74,2

79,3

91,0

89,8

81,5

100,7

84,0

85,7

81,9

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-37: Den Helder: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


2002 36,1 19,6 12,7 5,6 1,3 0,0 0,0 11,7 4,7

2003 39,2 23,6 16,6 6,2 0,8 0,0 0,0 10,6 4,9

2004 50,7 37,7 31,0 5,9 0,8 0,0 0,0 7,7 5,3

Toegevoegde waarde (mln. euro in lopende prijzen) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 28,4 30,8 30,7 41,2 39,7 41,1 12,1 12,5 12,0 11,3 12,1 12,8 4,8 4,2 3,4 1,9 2,9 3,5 5,7 6,0 6,0 7,1 6,9 6,8 1,5 2,2 2,5 2,2 2,2 2,4 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 10,4 11,4 10,2 21,1 19,6 19,5 6,0 6,9 8,6 8,9 8,0 8,8

2011 41,6 11,0 2,9 6,3 1,6 0,1 0,0 21,3 9,4

2012 45,2 10,9 2,0 6,2 2,6 0,1 0,0 25,4 8,9

2013 46,4 10,6 2,4 5,6 2,5 0,1 0,0 23,2 12,6


160,6 118,8 7,6 0,0 0,0 9,7 5,8 0,0 95,8

168,0 125,5 6,5 0,0 0,0 9,8 5,3 0,0 104,0

168,1 126,2 5,8 0,0 0,0 10,4 5,6 0,0 104,4

213,2 168,0 5,5 0,0 0,0 11,0 5,3 0,0 146,3

282,2 230,3 5,5 0,0 0,0 11,1 5,9 0,0 207,8

239,3 187,7 5,4 0,0 0,0 11,1 4,7 0,0 166,5

323,6 265,9 4,4 0,0 1,2 12,2 4,9 0,0 243,2

220,4 167,8 4,1 0,0 1,0 12,5 5,3 0,0 145,0

233,1 182,7 4,2 0,0 1,3 13,8 5,9 0,0 157,5

241,3 177,8 3,8 3,3 1,4 14,0 5,2 0,0 150,1

246,2 186,8 4,0 3,3 1,7 16,2 4,7 0,0 157,0

248,7 183,9 5,2 3,0 1,7 17,0 5,2 0,0 151,8

5,7 36,1

4,8 37,7

5,1 36,8

10,2 35,0

11,3 40,6

11,7 39,9

17,8 39,8

16,1 36,5

17,8 32,7

23,3 40,2

22,6 36,8

20,9 43,9

196,7

207,2

218,8

241,6

313,0

270,0

364,8

260,1

274,2

282,9

291,4

295,1

Groothandel Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening Totaal Bron: EUR obv LISA en CBS data

65


5.3.2


Figuur 5-8: Toegevoegde waarde Noordzeekanaalgebied (2013, x mln. euro)

Toegevoegde waarde in mln. Euro

Toegevoegde waarde in mln. Euro

2.500,0 2.000,0 1.500,0 1.000,0 500,0 0,0

2.500 2.000 1.500 1.000 500 0

Amsterdam

66

3.000

Beverwijk

Velsen/Ijmuiden

Zaanstad

Knooppunt

Vestigingsplaats

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-38: Noordzeekanaalgebied: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


2002 858 465 121 48 288 8 0 184 208

2003 828 442 141 47 248 7 0 177 209

2004 823 423 154 47 217 6 0 183 218

Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 968 1.109 1.207 1.313 1.079 1.220 480 544 597 649 515 552 194 210 210 194 121 161 45 49 52 71 73 87 235 277 328 374 311 296 6 8 8 10 9 9 0 0 0 0 0 0 204 224 254 270 222 268 285 341 356 393 342 400

2011 1.217 527 172 83 263 9 0 284 406

2012 1.222 539 157 79 293 10 0 295 387

2013 1.210 547 165 76 296 10 0 289 375


1.882 1.520 203 52 235 802 28 112 87

2.054 1.673 209 66 257 905 28 117 90

2.399 1.989 201 81 313 1.144 28 128 93

2.597 2.186 221 115 320 1.249 32 157 91

2.711 2.252 228 94 319 1.286 41 187 97

2.810 2.254 255 97 342 1.200 34 221 105

2.795 2.239 299 75 359 1.130 35 225 116

2.455 1.909 312 28 219 985 35 238 93

2.420 1.854 300 18 266 1.015 30 125 100

2.407 1.834 322 30 277 957 26 118 103

2.384 1.816 376 67 255 877 26 112 102

2.332 1.752 364 60 241 853 26 119 90

189 173

195 185

216 194

221 191

240 219

268 288

253 303

240 307

280 286

286 288

281 287

289 291

2.740

2.882

3.223

3.566

3.820

4.017

4.107

3.534

3.640

3.624

3.606

3.542


67

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-39: Amsterdam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


2002 676,4 389,1 99,3 35,1 249,3 5,3 0,0 115,8 171,6

2003 659,2 370,9 117,6 36,1 212,8 4,4 0,0 112,3 176,0

2004 660,2 355,8 124,7 37,2 189,8 4,2 0,0 114,5 189,8

Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 769,0 908,3 945,8 1.054,7 905,1 1.007,4 391,2 460,1 483,5 545,7 449,4 474,2 159,4 184,2 160,0 157,9 98,7 127,0 32,2 36,9 40,9 53,2 60,0 70,5 196,4 233,4 276,9 327,3 283,1 269,6 3,3 5,6 5,7 7,2 7,6 7,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 123,0 135,5 143,3 156,0 137,5 165,4 254,8 312,7 319,0 353,1 318,2 367,8


558,9 348,6 27,7 40,9 186,2 28,9 12,5 24,7 27,7

603,9 372,2 29,4 54,3 200,2 29,0 12,7 21,9 24,8

693,1 438,9 18,9 67,7 242,8 33,3 14,2 36,4 25,6

749,9 495,8 26,8 95,8 250,3 33,8 15,7 44,7 28,8

806,1 508,3 24,2 76,7 260,5 37,8 22,2 52,2 34,6

908,1 527,8 23,6 81,1 277,1 24,9 16,2 63,7 41,2

889,9 509,5 29,8 57,4 269,0 22,0 16,6 69,3 45,5

750,7 373,5 27,8 21,3 176,0 22,1 17,9 73,2 35,1


96,0 114,3

103,2 128,6

115,9 138,3

118,5 135,5

138,1 159,7

166,3 213,9

151,5 228,9

1.235,4

1.263,1

1.353,3

1.518,9

1.714,4

1.853,9

1.944,7


68

2011 1.007,3 455,1 141,0 64,5 242,5 7,1 0,0 181,5 370,8

2012 999,9 469,6 131,2 62,1 268,6 7,7 0,0 179,4 350,9

2013 1.001,1 483,9 140,3 61,5 273,6 8,5 0,0 179,2 338,0

774,7 388,1 30,6 13,0 219,6 23,1 14,8 48,6 38,4

813,4 412,4 32,2 23,2 223,9 32,8 13,5 48,5 38,3

826,4 433,5 38,8 51,4 209,5 32,2 13,9 46,9 40,7

808,8 405,5 38,9 45,5 195,9 33,0 14,2 41,8 36,4

146,5 230,8

166,2 220,4

175,9 225,1

167,4 225,5

174,2 229,1

1.655,8

1.782,0

1.820,7

1.826,3

1.810,0

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-40: Beverwijk: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen) 2.005 2.006 2.007 2.008 2.009 2.010 20,6 25,0 33,9 36,3 22,8 26,3 3,5 4,2 5,5 5,5 2,0 1,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,3 0,3 0,4 0,3 0,1 3,1 3,9 5,1 5,0 1,6 1,6 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 13,2 16,5 21,7 21,0 16,9 21,0 3,9 4,3 6,7 9,8 3,9 3,5

2.002 9,9 1,6 0,0 0,2 1,4 0,0 0,0 4,4 4,0

2.003 11,4 1,7 0,0 0,3 1,4 0,0 0,0 6,0 3,7

2.004 16,3 1,7 0,0 0,4 1,3 0,0 0,0 10,6 4,0


44,0 27,6 0,0 10,0 0,0 3,5 0,4 0,0 13,7

45,0 29,1 0,0 10,8 0,0 3,1 0,5 0,0 14,7

49,0 32,1 0,0 11,8 1,0 3,1 0,9 0,0 15,3

61,0 42,8 0,0 16,6 1,1 5,1 1,1 0,0 19,0

60,7 40,4 0,0 15,2 1,2 4,1 0,9 0,0 19,0

58,6 36,0 0,0 13,7 0,4 2,9 0,7 0,0 18,3

71,4 48,3 0,0 15,7 0,4 2,9 0,7 0,0 28,7

55,0 32,3 0,0 6,3 0,3 2,1 0,5 0,0 23,1


12,2 4,2

11,6 4,3

13,5 3,4

14,6 3,6

15,0 5,4

15,9 6,7

15,5 7,5

Totaal

53,9

56,5

65,3

81,6

85,8

92,5

107,6



69

2.011 30,2 1,5 0,0 0,1 1,3 0,1 0,0 24,7 4,0

2.012 33,3 1,9 0,0 0,1 1,7 0,1 0,0 27,1 4,3

2013 29,6 1,8 0,0 0,1 1,6 0,1 0,0 23,5 4,3

49,5 29,1 0,0 2,8 0,4 2,1 0,3 0,0 23,6

51,9 31,9 0,0 3,9 0,4 1,3 0,3 0,0 26,0

53,3 34,0 0,0 9,6 0,4 1,3 0,3 0,0 22,4

45,4 26,4 0,0 9,0 0,4 1,3 0,2 0,0 15,5

13,2 9,5

12,3 8,2

13,2 6,8

13,1 6,2

12,8 6,2

77,9

75,8

82,1

86,7

75,0

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-41: Velsen/IJmuiden: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


70


2002 143,8 70,7 19,9 11,6 36,3 2,8 0,0 59,6 13,5

2003 133,1 63,5 21,4 8,9 30,9 2,3 0,0 57,6 12,0

2004 132,0 60,8 27,1 7,9 24,1 1,7 0,0 55,9 15,3

2011 135,4 53,5 17,5 16,1 18,3 1,6 0,0 72,2 9,8

2012 144,1 52,9 14,1 15,4 21,5 1,9 0,0 81,5 9,6

2013 134,1 45,8 12,8 12,6 18,9 1,5 0,0 79,1 9,2

1.031,3 927,9 9,8 1,0 24,6 756,8 6,9 87,5 41,3

1.147,0 1.046,0 9,6 1,3 31,6 860,7 6,6 95,4 40,8

1.378,2 1.275,5 8,7 1,6 42,6 1.086,4 4,4 91,7 40,0

1.499,3 1.396,2 8,6 2,3 43,0 1.190,5 5,3 112,6 33,9

1.552,1 1.447,2 9,8 1,8 36,9 1.225,4 5,8 135,2 32,3

1.511,8 1.406,9 6,1 2,0 45,8 1.151,3 6,5 157,3 37,9

1.458,6 1.355,0 5,4 2,2 70,1 1.081,3 6,4 155,6 33,9

1.266,2 1.164,1 6,3 0,0 19,8 940,5 5,6 164,4 27,5

1.229,7 1.111,5 5,8 2,2 19,0 968,4 5,1 76,3 34,6

1.151,7 1.037,3 5,5 3,3 19,1 901,0 4,6 69,3 34,4

1.071,7 953,1 5,6 6,1 11,0 826,0 4,3 65,1 34,9

1.059,6 937,0 7,0 5,3 10,5 798,8 4,5 77,1 33,8

51,6 51,8

51,8 49,1

54,0 48,7

55,3 47,9

55,1 49,8

53,7 51,2

53,5 50,1

52,2 50,0

65,1 53,1

62,9 51,4

67,8 50,9

70,3 52,3

1.175,1

1.280,1

1.510,2

1.661,6

1.710,6

1.705,1

1.644,7

1.389,5

1.374,3

1.287,1

1.215,7

1.193,7

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-42: Zaanstad: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


2002 27,6 4,2 1,6 1,1 1,4 0,0 0,0 4,5 19,0

2003 24,4 5,7 1,5 1,3 2,8 0,0 0,0 1,3 17,4

2004 14,8 4,3 1,9 1,2 1,3 0,0 0,0 1,5 9,0


2011 43,7 16,6 13,3 2,1 1,3 0,0 0,0 5,8 21,3

2012 44,8 15,0 11,8 1,6 1,5 0,0 0,0 7,2 22,6

2013 45,6 15,1 11,8 1,7 1,6 0,0 0,0 7,2 23,2


247,9 216,0 165,9 0,0 24,5 13,1 8,2 0,0 4,3

257,8 225,9 169,9 0,0 24,9 12,7 8,5 0,0 9,9

279,0 242,5 173,1 0,0 26,8 21,7 9,0 0,0 11,9

287,2 250,7 186,0 0,0 25,5 19,6 10,0 0,0 9,6

291,8 255,9 194,2 0,0 20,5 18,7 11,7 0,0 10,8

331,6 283,7 225,6 0,0 18,8 20,6 11,0 0,0 7,8

374,8 325,9 264,0 0,0 19,5 23,7 10,8 0,0 7,9

383,0 339,0 278,0 0,0 22,7 20,1 11,0 0,0 7,1

366,5 325,5 263,9 0,0 27,0 21,3 9,8 0,0 3,5

390,2 352,1 284,7 0,0 33,8 22,0 7,7 0,0 3,9

432,2 395,0 331,9 0,0 34,2 17,8 7,2 0,0 4,0

418,0 383,4 318,3 0,0 33,8 20,1 7,2 0,0 4,0

29,0 2,9

28,6 3,3

32,6 3,9

32,4 4,1

32,0 3,9

32,0 15,9

32,4 16,5

27,7 16,3

36,9 4,0

33,8 4,3

33,0 4,3

31,6 3,0

275,6

282,2

293,8

303,8

309,0

366,0

410,4

411,0

408,3

434,0

477,0

463,6


71


5.3.3

Rijn- en Maasmond

Figuur 5-9: Toegevoegde waarde Rijn- en Maasmond (2012, x 1000 euro)

72

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-43: Rijn- en Maasmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


73

Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 5.092 5.494 6.090 6.395 5.871 6.360 2.119 2.225 2.408 2.436 2.259 2.546 554 500 479 375 227 321 344 353 346 411 422 584 1.062 1.211 1.421 1.464 1.429 1.441 57 58 57 63 63 81 102 104 105 123 118 120 1.438 1.568 1.667 1.828 1.604 1.860 1.535 1.701 2.015 2.132 2.008 1.954

2002 4.354 1.796 314 299 960 65 158 1.231 1.326

2003 4.450 1.943 413 357 1.009 62 102 1.238 1.270

2004 4.565 1.926 502 346 917 55 106 1.326 1.312

2011 6.440 2.437 313 532 1.390 77 124 1.948 2.055

2012 6.712 2.603 268 511 1.616 82 125 2.029 2.080

2013 6.723 2.609 219 521 1.655 89 125 2.036 2.078

6.610 5.233 264 1.404 2.120 381 349 387 329

6.910 5.523 272 1.748 2.104 372 317 387 323

7.675 6.214 276 2.015 2.403 407 290 483 340

8.677 7.147 331 2.859 2.446 410 271 485 345

8.567 6.911 312 2.251 2.666 439 306 564 373

9.102 7.339 332 2.400 2.902 443 318 568 378

10.123 8.351 395 2.988 3.072 525 340 621 411

7.218 5.500 386 1.180 1.992 496 390 666 391

6.980 5.303 367 588 2.416 490 384 658 400

7.411 5.690 368 849 2.583 492 326 668 404

8.096 6.344 386 1.623 2.480 478 324 654 400

8.072 6.247 397 1.454 2.459 538 325 564 510

751 626

705 681

757 704

836 694

906 750

963 799

922 850

869 849

934 743

952 770

956 795

1.009 817

10.964

11.360

12.239

13.769

14.061

15.192

16.518

13.089

13.340

13.851

14.808

14.795


5.3.4

Rotterdam-Rijnmond

Figuur 5-10: toegevoegde waarde Rotterdam-Rijnmond (2013, x mln. euro) 9.000

14.000

7.000 6.000

10.000

1.000,0

5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0

Knooppunt

74

12.000

1.200,0

Vestigingsplaats

8.000

800,0 600,0

6.000

400,0

4.000

200,0

2.000

0,0 Schiedam Overig Rijnmond

0 Vlaardingen Rotterdam (rechter as)

Maassluis

Toegevoegde waarde Rotterdam

1.400,0 Toegevoegde waarde in mln euro

Toegevoegde waarde in mln euro

8.000

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-44: Rotterdam-Rijnmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


75


2002 4.099 1.701 281 291 908 63 158 1.170 1.227

2003 4.149 1.813 341 348 962 61 102 1.179 1.157

2004 4.241 1.785 408 338 878 54 106 1.266 1.191

2011 6.101 2.334 259 525 1.350 77 124 1.845 1.922

2012 6.378 2.502 218 505 1.571 82 125 1.933 1.943

2013 6.393 2.530 181 516 1.618 89 125 1.922 1.941

5.024 4.065 185 1.361 1.612 189 182 373 162

5.334 4.373 197 1.694 1.621 179 163 371 149

5.959 4.940 204 1.942 1.861 170 132 468 162

6.858 5.770 264 2.746 1.869 170 102 460 159

6.542 5.357 245 2.161 1.947 192 108 540 164

6.933 5.689 265 2.301 2.101 195 120 542 165

7.896 6.653 327 2.867 2.274 278 125 596 186

5.364 4.158 316 1.136 1.468 277 127 637 196

5.090 3.912 292 564 1.835 276 121 622 201

5.514 4.293 296 813 1.960 268 111 633 213

6.219 4.955 315 1.555 1.879 260 112 619 215

6.113 4.749 318 1.379 1.835 303 123 531 259

517 442

490 471

537 482

605 483

658 527

693 551

656 587

616 589

657 521

672 549

676 589

744 620

9.123

9.483

10.200

11.634

11.690

12.710

13.953

10.912

11.088

11.615

12.597

12.506

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-45: Rotterdam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


76


2002 3.725 1.655 257 285 892 63 158 903 1.168

2003 3.799 1.759 312 340 945 60 102 944 1.096

2004 3.867 1.741 378 332 870 54 106 1.012 1.115

2011 5.457 2.233 202 511 1.319 77 124 1.426 1.798

2012 5.723 2.387 167 491 1.523 81 125 1.512 1.824

2013 5.726 2.440 153 504 1.571 87 125 1.460 1.826

4.317 3.630 166 1.237 1.559 103 92 367 107

4.629 3.956 178 1.559 1.570 97 86 364 102

5.356 4.653 184 1.940 1.792 83 94 447 112

6.212 5.495 237 2.744 1.830 72 73 426 113

5.876 5.076 227 2.161 1.917 78 78 499 116

6.230 5.401 246 2.301 2.060 82 87 512 114

7.073 6.235 305 2.867 2.134 145 91 568 125

4.609 3.785 294 1.136 1.403 131 81 611 129

4.338 3.553 264 564 1.750 142 77 612 144

4.729 3.924 267 813 1.862 136 69 622 155

5.424 4.580 279 1.555 1.792 124 66 609 155

5.245 4.359 282 1.377 1.769 158 65 527 180

304 384

275 398

300 403

320 397

358 442

366 464

341 497

327 497

353 431

363 442

365 479

377 509

8.042

8.429

9.223

10.569

10.582

11.444

12.519

9.589

9.699

10.186

11.147

10.971

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-46: Schiedam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


77


2002 20,4 2,1 0,5 0,5 1,1 0,0 0,0 17,5 0,8

2003 15,7 3,1 0,4 1,0 1,7 0,1 0,0 11,7 0,9

2004 14,3 1,6 0,5 0,5 0,7 0,0 0,0 11,8 0,8

2011 29,8 3,6 0,6 0,8 2,2 0,1 0,0 25,3 0,8

2012 35,6 3,5 0,3 0,7 2,5 0,1 0,0 30,7 1,4

2013 26,6 3,1 0,2 0,6 2,2 0,1 0,0 22,6 1,0

297,5 214,6 0,0 124,6 17,2 21,1 21,6 6,3 23,9

315,0 221,9 0,0 134,3 18,7 22,4 17,2 7,3 22,1

207,7 103,6 0,0 2,0 21,0 26,7 18,5 11,2 24,2

236,7 91,1 6,7 2,2 0,0 26,4 17,4 13,7 24,8

236,3 99,8 6,5 0,0 0,0 27,1 21,9 16,4 27,9

251,6 108,4 6,8 0,0 0,0 27,4 23,5 20,1 30,7

247,1 116,5 8,4 0,0 0,0 30,7 22,1 16,0 39,2

240,6 118,0 8,8 0,0 5,2 31,6 22,5 14,3 35,5

251,2 120,6 15,6 0,0 11,2 30,9 20,4 0,0 42,5

256,6 116,0 16,5 0,0 9,6 28,2 18,4 0,0 43,3

255,3 117,1 17,6 0,0 8,5 31,0 16,1 0,0 43,9

265,2 124,0 18,4 1,7 8,2 31,5 15,6 0,0 48,6

42,8 40,0

41,7 51,5

45,5 58,5

80,9 64,6

67,5 69,0

73,9 69,2

61,2 69,4

55,9 66,6

60,8 69,8

59,6 80,9

58,0 80,2

58,5 82,7

317,9

330,7

222,0

249,8

251,6

267,4

275,4

266,0

278,9

286,3

290,9

291,8

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-47: Vlaardingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)



2002 56,6 17,3 0,0 2,9 14,1 0,3 0,0 4,4 34,8

2003 57,6 19,1 0,0 4,3 14,5 0,3 0,0 5,6 32,9

2004 50,6 9,3 0,0 2,2 7,0 0,2 0,0 5,0 36,3


75,8 60,2 12,3 0,0 7,6 24,0 10,5 0,0 5,8

69,0 54,1 13,3 0,0 1,3 24,0 9,8 0,0 5,6

86,8 71,0 13,9 0,0 15,1 26,7 10,5 0,0 4,9

90,0 72,3 14,2 0,0 14,5 29,2 6,3 3,5 4,7

79,3 59,6 4,9 0,0 12,2 32,0 1,6 3,9 4,9

86,3 63,7 5,3 0,0 14,7 33,8 1,7 3,2 4,9

154,8 134,9 6,5 0,0 77,0 41,0 1,6 3,2 5,5

91,5 72,7 6,2 0,0 14,7 42,2 0,9 2,7 6,0


13,2 2,3

12,2 2,7

13,1 2,6

14,8 2,9

16,7 3,0

19,7 2,9

16,7 3,3

132,3

126,5

137,4

156,1

155,1

244,5

298,6



78

2011 134,8 74,7 37,0 9,2 28,0 0,5 0,0 6,2 53,9

2012 142,7 89,6 34,0 9,0 45,5 1,2 0,0 7,2 45,9

2013 121,8 68,1 13,3 8,5 45,2 1,2 0,0 9,0 44,6

86,3 62,2 5,3 0,0 17,5 34,0 1,0 1,2 3,1

86,3 65,4 5,5 0,0 18,9 35,9 0,8 0,9 3,4

91,7 71,5 6,2 0,0 20,2 39,9 0,9 0,9 3,4

96,2 74,9 8,5 0,0 18,6 43,5 1,0 0,0 3,4

13,5 5,3

18,6 5,6

15,1 5,7

14,3 5,9

15,4 6,0

233,5

257,9

221,1

234,4

218,0

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-48: Maassluis: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


79


2002 29,3 1,8 0,0 1,8 0,0 0,0 0,0 27,6 0,0

2003 20,1 2,0 0,0 2,0 0,0 0,0 0,0 18,1 0,0

2004 20,8 1,9 0,0 1,9 0,0 0,0 0,0 18,8 0,0

2011 37,4 1,7 0,0 1,7 0,0 0,0 0,0 35,8 0,0

2012 33,2 1,5 0,0 1,5 0,0 0,0 0,0 31,7 0,0

2013 32,8 1,3 0,0 1,3 0,0 0,0 0,0 31,4 0,0

12,0 7,0 0,0 0,0 0,0 5,4 0,2 0,0 1,4

11,6 6,6 0,0 0,0 0,0 4,8 0,1 0,0 1,7

11,9 7,0 0,0 0,0 0,0 5,0 0,1 0,0 1,9

13,0 7,7 0,0 0,0 0,0 5,5 0,1 0,0 2,0

14,1 8,1 0,0 0,0 0,0 5,8 0,1 0,0 2,2

14,7 10,0 0,0 0,0 0,0 6,5 0,8 0,0 2,7

15,1 10,4 0,0 0,0 0,0 7,0 0,8 0,0 2,7

17,1 13,1 0,0 0,0 0,0 7,2 3,4 0,0 2,4

15,1 11,7 0,0 0,0 0,0 8,5 3,2 0,0 0,0

13,5 10,2 0,0 0,0 0,0 7,4 2,8 0,0 0,0

17,3 13,3 0,0 0,0 0,0 9,0 2,8 0,0 1,6

20,0 15,7 0,0 0,0 0,0 8,9 2,9 0,0 3,9

2,9 2,1

2,8 2,2

2,5 2,3

2,9 2,4

2,9 3,0

2,4 2,4

2,1 2,5

1,9 2,2

2,1 1,3

1,9 1,3

2,6 1,4

2,8 1,4

41,3

31,7

32,7

36,8

39,0

44,9

47,6

46,5

49,0

50,9

50,6

52,7

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-49: Overig Rijnmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)



2002 267,4 25,5 24,4 1,1 0,0 0,0 0,0 218,1 23,9

2003 256,9 29,7 28,3 1,5 0,0 0,0 0,0 200,0 27,2

2004 288,0 31,3 29,7 1,6 0,0 0,0 0,0 218,4 38,3


321,3 153,1 6,4 0,0 28,5 35,7 58,2 0,0 24,3

308,8 134,7 5,6 0,0 30,5 30,7 50,1 0,0 17,7

297,0 106,0 6,4 0,0 33,0 28,7 9,4 9,5 19,1

306,3 104,3 5,8 0,0 24,8 36,2 5,6 17,4 14,5

337,0 113,5 6,4 0,0 17,7 49,8 6,3 20,1 13,1

350,2 106,5 7,1 0,0 26,9 45,3 7,0 7,5 12,8

406,1 156,3 7,7 0,0 63,2 53,7 9,6 9,0 13,1

406,4 169,8 7,6 0,0 45,4 65,0 19,7 9,6 22,5


154,4 13,8

158,2 16,0

175,3 15,7

186,3 15,7

212,7 10,8

231,0 12,7

234,2 15,6

Totaal

588,8

565,7

585,1

622,2

662,3

709,7

812,7



80

2011 441,9 21,4 19,3 2,1 0,0 0,0 0,0 351,2 69,3

2012 443,3 19,7 17,0 2,7 0,0 0,0 0,0 351,6 72,0

2013 486,0 17,4 15,0 2,4 0,0 0,0 0,0 399,0 69,6

399,3 164,2 6,4 0,0 56,2 61,4 19,4 9,6 11,1

428,9 177,0 6,9 0,0 69,3 60,2 19,7 9,6 11,3

430,9 173,0 11,6 0,0 58,1 56,3 26,4 9,6 11,0

486,5 175,6 8,6 0,0 39,5 61,4 39,2 3,7 23,2

218,5 18,0

222,5 12,6

233,0 19,0

235,8 22,1

290,0 21,0

777,0

802,8

870,8

874,2

972,5


5.3.5


Figuur 5-11: Toegevoegde waarde overig Rijn- en Maasmond (2013, x mln. euro) 2.500,0 Toegevoegde waarde in Mln Euro


1.400,0 1.200,0 1.000,0 800,0 600,0 400,0 200,0

1.500,0 1.000,0 500,0 0,0

0,0

Dordrecht

81

2.000,0

Drechtsteden

Moerdijk

Scheveningen

Knooppunt

Vestigingsplaats

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-50: Overig Rijn- en Maasmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


2002 255,0 94,6 32,4 7,6 52,9 1,7 0,0 61,1 99,3

2003 300,7 130,1 72,8 8,8 47,1 1,5 0,0 58,3 112,3

2004 323,4 141,6 94,1 7,2 39,0 1,3 0,0 60,3 121,6


2011 339,1 102,6 54,3 7,4 40,5 0,4 0,0 102,9 133,5

2012 334,0 100,9 50,0 5,7 44,9 0,4 0,0 96,4 136,7

2013 329,3 78,7 37,8 4,1 36,6 0,2 0,0 114,4 136,2


1.585,9 1.168,0 79,7 42,8 507,2 191,8 166,1 13,7 166,6

1.575,8 1.150,1 75,7 54,3 483,0 193,3 154,1 15,4 174,2

1.715,5 1.273,3 71,5 73,5 541,6 236,6 157,4 14,9 177,9

1.819,1 1.376,2 66,6 113,4 576,8 240,5 169,0 24,6 185,3

2.025,0 1.553,9 67,4 89,8 719,3 246,6 198,3 24,1 208,4

2.168,8 1.649,9 66,9 99,2 800,5 248,1 197,9 25,1 212,3

2.227,2 1.698,2 67,1 120,6 798,3 247,1 214,7 24,8 225,5

1.853,3 1.341,8 70,1 44,6 523,1 218,7 262,2 28,3 194,8

1.889,9 1.390,9 75,2 23,9 581,3 213,5 262,7 35,8 198,5

1.897,5 1.397,1 72,1 36,2 623,3 223,8 215,1 35,7 191,0

1.876,5 1.389,7 71,4 68,4 600,9 217,9 211,5 34,9 184,8

1.959,7 1.498,1 79,4 74,6 623,3 235,3 202,0 32,6 250,8

234,4 183,5

214,8 210,8

220,1 222,1

231,7 211,1

248,0 223,1

270,5 248,4

266,5 262,6

252,2 259,4

276,8 222,2

279,2 221,2

279,9 206,9

265,1 196,5

1.840,9

1.876,5

2.038,9

2.134,5

2.371,3

2.482,0

2.565,5

2.176,5

2.252,4

2.236,6

2.210,5

2.289,0


82


Tabel 5-51: Dordrecht: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


83


2002 55,1 32,6 19,8 3,0 9,4 0,4 0,0 15,2 7,3

2003 71,2 34,6 23,1 3,5 7,6 0,3 0,0 17,1 19,5

2004 77,2 37,1 27,8 2,8 6,3 0,2 0,0 19,3 20,8

2011 112,0 58,4 42,9 5,2 9,9 0,4 0,0 26,1 27,5

2012 105,4 54,4 39,2 3,6 11,3 0,3 0,0 24,0 26,9

2013 108,6 45,4 36,9 2,0 6,3 0,2 0,0 24,4 38,8

298,1 242,3 4,9 24,5 186,9 3,0 6,2 0,0 16,9

276,7 215,1 5,1 31,4 151,0 3,1 5,7 0,0 18,8

301,3 238,6 5,4 44,6 156,2 3,2 6,3 0,0 22,9

323,1 267,8 4,9 66,0 160,0 3,6 7,7 0,0 25,6

421,7 366,1 5,2 52,4 261,0 3,3 8,6 0,0 35,6

441,2 381,9 9,3 55,2 262,9 3,6 14,4 0,0 36,6

499,7 437,7 11,0 65,8 304,8 5,3 14,6 0,0 36,2

298,1 236,1 11,4 24,3 148,7 7,1 16,9 0,0 27,6

272,8 220,7 11,3 14,8 138,3 8,5 16,9 0,0 31,0

294,5 234,6 8,2 22,1 149,5 7,7 13,5 0,0 33,7

309,3 242,6 6,9 43,8 140,9 6,9 12,2 0,0 31,8

284,8 233,0 7,4 40,7 136,8 6,9 8,2 0,0 32,9

34,2 21,6

27,7 34,0

25,2 37,6

24,8 30,5

25,2 30,5

27,9 31,3

29,4 32,6

26,9 35,2

28,2 23,8

34,1 25,8

43,6 23,1

29,9 22,0

353,1

347,9

378,6

403,8

497,7

529,9

595,5

398,2

385,9

406,5

414,6

393,4

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-52: Drechtsteden: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


84


2002 4,5 0,8 0,1 0,7 0,0 0,0 0,0 0,8 2,9

2003 10,7 7,3 6,6 0,8 0,0 0,0 0,0 0,9 2,5

2004 21,1 14,3 13,8 0,4 0,0 0,0 0,0 1,0 5,9

2011 5,2 1,1 0,4 0,7 0,0 0,0 0,0 2,4 1,7

2012 5,6 1,1 0,4 0,7 0,0 0,0 0,0 2,8 1,6

2013 8,2 1,0 0,4 0,6 0,0 0,0 0,0 5,6 1,7

483,2 396,7 16,5 18,4 30,6 113,8 155,8 0,0 61,6

456,1 382,5 17,5 22,9 24,9 114,1 142,5 0,0 60,6

494,9 420,8 18,1 28,9 25,3 143,6 145,2 0,0 59,6

540,6 463,8 19,4 47,4 33,1 152,8 155,4 0,0 55,7

561,7 478,0 18,7 37,4 33,3 155,6 183,8 0,0 49,3

586,6 493,8 19,4 44,0 33,5 160,2 178,0 0,0 58,7

617,7 530,4 23,6 52,8 44,5 153,7 194,4 0,0 61,4

578,0 498,3 24,6 19,5 26,9 125,4 238,5 0,0 63,3

576,9 483,8 30,6 9,1 24,4 118,0 235,1 0,0 66,6

536,4 440,7 33,5 13,7 15,6 117,6 192,2 0,0 68,0

545,1 454,6 36,0 24,2 15,1 118,7 190,9 0,0 69,8

607,6 526,1 33,3 33,3 17,5 133,0 185,2 0,0 123,9

81,9 4,6

68,4 5,2

67,3 6,8

71,7 5,1

75,6 8,1

86,5 6,3

80,2 7,1

73,4 6,3

84,2 8,9

88,0 7,7

83,2 7,4

74,4 7,1

487,7

466,8

516,0

550,4

586,0

591,5

622,8

583,4

583,4

541,7

550,7

615,9

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-53: Moerdijk: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)



2002 155,8 24,3 1,1 0,8 22,4 0,0 0,0 42,4 89,2

2003 148,9 20,4 1,1 0,8 18,5 0,0 0,0 38,1 90,4

2004 148,4 16,0 0,6 0,6 14,7 0,0 0,0 37,8 94,7


725,2 471,8 2,2 0,0 289,7 75,0 3,1 13,7 88,1

770,0 500,8 2,3 0,0 307,2 76,1 5,0 15,4 94,8

850,6 567,6 2,3 0,0 360,0 89,9 5,1 14,9 95,4

892,9 604,0 2,4 0,0 383,7 84,1 5,3 24,6 104,0

975,3 668,2 2,2 0,0 425,1 87,7 5,4 24,1 123,6

1081,7 738,1 2,3 0,0 504,1 84,3 5,3 25,1 117,0

1055,4 700,1 2,8 2,0 449,1 88,1 5,5 24,8 127,9

924,0 576,1 3,1 0,7 347,5 86,1 6,4 28,3 103,8


101,2 152,1

102,3 166,9

110,4 172,6

118,4 170,5

127,1 180,0

136,8 206,8

135,5 219,9

Totaal

881,0

918,9

999,1

1069,6

1174,7

1283,2

1273,4



85

2011 205,3 32,0 0,0 1,4 30,5 0,0 0,0 69,1 104,3

2012 208,3 35,0 0,3 1,4 33,3 0,0 0,0 65,3 108,1

2013 208,4 31,8 0,5 1,3 29,9 0,0 0,0 80,9 95,7

983,7 653,9 2,7 0,0 418,6 87,0 8,8 35,8 100,9

1015,7 692,5 2,7 0,4 458,2 98,4 7,8 35,7 89,3

972,4 664,1 1,6 0,4 444,9 92,3 6,9 34,9 83,2

1008,4 702,9 4,3 0,7 469,0 95,4 6,9 32,6 94,1

132,6 215,3

143,6 186,2

140,6 182,5

135,7 172,6

141,8 163,7

1133,0

1209,9

1221,0

1180,8

1216,8

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-54: Scheveningen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)



2002 39,7 36,9 11,4 3,1 21,1 1,3 0,0 2,7 0,0

2003 70,0 67,8 41,9 3,7 21,0 1,2 0,0 2,1 0,0

2004 76,6 74,2 51,8 3,4 17,9 1,0 0,0 2,3 0,1


79,4 57,1 56,2 0,0 0,0 0,0 1,0 0,0 0,0

73,0 51,7 50,8 0,0 0,0 0,0 0,9 0,0 0,0

68,6 46,4 45,6 0,0 0,0 0,0 0,8 0,0 0,0

62,3 40,5 39,9 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0

66,3 41,6 41,2 0,0 0,0 0,0 0,4 0,0 0,0

59,3 36,0 35,9 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0

54,5 30,0 29,7 0,0 0,0 0,0 0,3 0,0 0,0

53,3 31,3 31,0 0,0 0,0 0,0 0,3 0,0 0,0


17,1 5,2

16,4 4,8

17,2 5,0

16,8 5,0

20,0 4,6

19,3 3,9

21,4 3,1

119,1

142,9

145,2

110,7

112,9

77,3

73,8



86

2011 16,5 11,1 11,0 0,1 0,1 0,0 0,0 5,3 0,1

2012 14,8 10,4 10,1 0,1 0,2 0,0 0,0 4,3 0,1

2013 4,1 0,5 0,0 0,1 0,4 0,0 0,0 3,5 0,1

56,5 32,5 30,6 0,0 0,0 0,0 1,9 0,0 0,0

50,9 29,3 27,8 0,0 0,0 0,0 1,5 0,0 0,0

49,7 28,4 26,9 0,0 0,0 0,0 1,5 0,0 0,0

58,8 36,1 34,5 0,0 0,0 0,0 1,6 0,0 0,0

19,3 2,6

20,7 3,3

16,4 5,2

17,4 3,9

19,0 3,8

61,9

73,3

67,4

64,5

62,9


5.3.6

Scheldebekken Figuur 5-12: Toegevoegde waarde Scheldebekken (2013, x mln. euro)


2.500,0 2.000,0 1.500,0 1.000,0 500,0

0,0

Vlissingen

Borsele

Terneuzen


3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Knooppunt

87

Vestigingsplaats

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-55: Scheldebekken: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


88

Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 467 538 605 638 560 635 193 209 235 245 229 252 11 13 8 9 12 22 23 22 21 24 33 39 158 173 205 210 183 189 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 189 235 254 267 226 250 86 94 116 126 105 133

2002 380 190 6 38 145 1 0 142 48

2003 385 195 7 20 167 1 0 142 48

2004 394 168 8 20 140 1 0 161 65

2011 621 247 18 39 189 1 0 241 133

2012 697 299 16 37 244 2 0 245 153

2013 680 287 14 24 247 2 0 222 170

1.755 1.690 46 83 1.234 92 107 106 23

1.832 1.759 47 98 1.271 102 106 113 22

2.156 2.077 51 134 1.525 130 108 103 26

2.305 2.226 55 195 1.564 145 120 120 27

2.434 2.351 50 170 1.655 150 144 148 33

2.647 2.565 53 180 1.832 144 140 171 44

2.762 2.675 64 208 1.910 143 133 169 47

2.179 1.908 69 80 1.271 127 139 201 21

2.257 2.160 65 40 1.586 138 113 178 40

2.384 2.283 70 58 1.698 142 98 176 40

2.274 2.175 77 113 1.581 66 112 185 42

2.181 2.082 71 105 1.498 69 113 182 44

16 49

15 58

16 63

17 63

18 66

16 66

17 71

16 254

17 80

18 83

18 81

18 80

2.135

2.217

2.550

2.773

2.973

3.252

3.400

2.739

2.892

3.005

2.971

2.860

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-56: Vlissingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


89


2002 203,5 107,9 2,9 27,1 77,0 0,8 0,0 84,8 10,8

2003 196,9 106,1 2,6 8,6 94,1 0,8 0,0 84,9 5,9

2004 198,5 90,6 1,7 8,7 79,6 0,6 0,0 87,5 20,5

2011 327,4 141,8 3,0 22,8 115,1 0,9 0,0 151,1 34,5

2012 362,1 170,1 2,5 19,4 147,0 1,3 0,0 154,0 38,1

2013 354,1 167,3 2,0 14,1 149,8 1,4 0,0 143,0 43,9

332,8 308,1 1,0 0,0 146,2 74,3 83,9 0,0 2,8

343,2 317,3 0,9 0,0 145,2 83,5 84,5 0,0 3,1

382,1 352,0 1,7 0,0 156,0 106,2 84,7 0,0 3,3

406,9 374,1 1,7 0,0 158,8 117,3 91,8 0,0 4,5

431,2 397,0 1,9 0,0 161,2 119,7 109,1 1,0 4,1

439,4 404,6 3,8 0,0 179,1 114,9 102,0 0,0 4,9

451,8 415,1 4,0 0,0 193,5 113,7 99,0 0,0 4,9

446,9 351,8 4,0 0,0 129,1 101,9 109,6 1,2 6,1

413,6 367,7 4,1 0,0 160,0 111,6 84,8 1,1 6,1

370,7 325,5 3,9 0,0 134,0 108,3 71,8 0,5 7,0

293,4 250,4 4,6 0,0 125,7 35,6 76,0 1,6 6,9

230,0 190,9 4,9 0,0 60,8 40,9 76,7 1,6 6,1

2,3 22,4

2,2 23,8

1,9 28,2

2,0 30,8

2,0 32,2

2,9 31,9

2,9 33,8

3,9 91,2

4,6 41,3

5,2 39,9

5,4 37,7

4,9 34,2

536,3

540,1

580,6

637,1

713,3

770,8

801,8

744,2

732,9

698,1

655,6

584,1

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-57: Borsele: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 ( in lopende prijzen)


90


2002 27,0 0,4 0,0 0,1 0,3 0,0 0,0 2,2 24,4

2003 29,1 0,2 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 2,0 27,0

2004 31,4 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 2,3 28,9

2011 54,8 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 2,3 52,4

2012 60,7 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 2,4 58,2

2013 70,0 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 2,6 67,3

207,8 199,1 0,0 82,9 0,0 5,0 14,7 96,6 0,0

229,2 219,6 0,0 97,9 0,0 4,5 13,7 103,6 0,0

259,2 248,9 0,0 134,2 0,0 5,6 15,3 93,8 0,0

339,7 329,4 0,0 195,2 0,0 6,4 19,8 108,1 0,0

347,2 335,4 0,0 170,1 0,0 7,1 25,5 132,6 0,0

380,4 369,6 0,0 180,3 0,0 6,4 28,5 154,3 0,0

403,6 391,1 0,0 207,7 0,0 6,9 23,9 152,7 0,0

305,7 265,7 0,0 80,4 0,0 7,6 19,3 158,3 0,0

221,0 207,8 0,0 39,7 0,0 8,1 18,6 141,4 0,0

244,8 230,4 0,0 57,8 0,0 13,8 17,6 141,3 0,0

318,7 304,2 0,0 112,7 0,0 12,0 27,9 151,6 0,0

308,4 294,1 0,2 105,2 0,0 9,9 29,1 149,7 0,0

0,0 8,7

0,0 9,5

0,6 9,7

0,6 9,7

1,0 10,8

1,0 9,7

1,1 11,4

1,2 38,7

1,3 11,8

1,7 12,8

2,0 12,5

2,2 12,1

234,8

258,3

290,6

376,6

385,0

425,1

453,1

350,1

272,8

299,7

379,4

378,4

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-58: Terneuzen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)


2002 149,1 81,6 3,5 10,5 67,4 0,3 0,0 55,2 12,3

2003 158,8 88,9 4,2 11,6 72,8 0,4 0,0 54,7 15,1

2004 164,3 77,8 6,6 10,9 59,9 0,4 0,0 71,2 15,3


2011 239,2 105,5 15,1 16,1 73,8 0,6 0,0 87,9 45,8

2012 274,3 128,8 13,2 17,4 97,4 0,8 0,0 89,0 56,5

2013 255,5 119,8 11,5 10,3 97,3 0,7 0,0 76,4 59,2


1.214,4 1.183,2 44,9 0,0 1.088,2 12,3 8,6 9,0 20,2

1.259,8 1.222,1 46,5 0,0 1.125,9 14,0 7,5 9,8 18,4

1.514,9 1.476,3 49,6 0,0 1.368,5 18,3 7,8 9,4 22,7

1.558,6 1.522,6 53,4 0,0 1.404,9 21,1 8,7 11,6 23,0

1.655,9 1.618,2 48,6 0,0 1.494,2 23,0 9,2 14,6 28,6

1.827,3 1.791,1 49,3 0,0 1.652,9 23,0 9,7 17,0 39,2

1.906,7 1.868,6 60,5 0,0 1.716,2 22,9 10,0 16,8 42,3

1.426,0 1.290,8 65,4 0,0 1.142,0 18,0 9,7 41,0 14,8

1.622,2 1.584,1 60,9 0,0 1.426,5 18,4 9,5 35,1 33,7

1.768,3 1.726,6 66,4 0,0 1.564,3 19,7 8,8 34,2 33,4

1.662,2 1.620,1 72,0 0,0 1.455,0 18,2 7,7 31,9 35,3

1.642,1 1.597,4 65,7 0,0 1.437,6 17,8 7,5 31,2 37,6

13,5 17,8

13,0 24,7

13,1 25,5

13,9 22,1

14,8 22,9

12,4 23,9

12,7 25,4

11,1 124,1

11,0 27,1

11,0 30,7

10,8 31,3

10,6 34,1

1.363,6

1.418,6

1.679,2

1.759,0

1.874,4

2.056,4

2.144,9

1.644,4

1.886,3

2.007,5

1.936,5

1.897,6


91


5.4 Bedrijfsvestigingen 5.4.1


Tabel 5-59: Noordelijke Zeehavens: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013


92

Aantal bedrijfsvestigingen 2006 2007 2008 130 120 121 56 54 55 54 49 50 nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 40 37 37 34 29 29

2002 125 49 46 nvt nvt nvt nvt 43 33

2003 136 64 61 nvt nvt nvt nvt 41 31

2004 135 64 62 nvt nvt nvt nvt 38 33

2005 134 60 58 nvt nvt nvt nvt 40 34

2009 124 50 44 nvt nvt nvt nvt 45 29

2010 129 58 52 nvt nvt nvt nvt 41 30

2011 118 53 48 nvt nvt nvt nvt 39 26

2012 127 59 46 nvt nvt nvt nvt 41 27

2013 121 60 46 nvt nvt nvt nvt 36 25

244 150 40 1 18 24 19 1 47

242 148 37 1 18 24 19 1 48

241 144 36 1 18 22 19 1 47

231 143 34 1 18 21 18 1 50

232 145 33 1 17 22 19 1 52

219 136 33 2 16 22 18 2 43

222 141 31 2 18 23 20 2 45

230 148 30 2 18 27 27 2 42

231 148 33 2 16 27 25 5 40

220 146 36 3 16 24 24 7 36

224 143 36 2 15 23 25 7 35

213 138 33 2 16 22 24 7 34

45 49

43 51

45 52

43 45

42 45

37 46

34 47

36 46

40 43

36 38

40 41

38 37

369

378

376

365

362

339

343

354

360

338

351

334

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-60: Delfzijl: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013


Aantal bedrijfsvestigingen 2006 2007 2008 2009 63 54 57 60 33 28 30 25 33 28 30 24 nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 13 13 14 23 17 13 13 12

2002 48 20 20 nvt nvt nvt nvt 14 14

2003 59 31 31 nvt nvt nvt nvt 14 14

2004 59 32 32 nvt nvt nvt nvt 13 14

2005 64 34 34 nvt nvt nvt nvt 14 16


78 44 0 1 16 8 7 0 12

82 45 0 1 16 8 7 0 13

83 46 0 1 16 8 7 0 14

79 47 0 1 16 9 7 0 14

81 50 0 1 16 9 7 0 17

75 48 1 2 15 9 7 0 14

79 51 1 2 16 10 8 0 14


14 20

17 20

18 19

16 16

15 16

11 16

126

141

142

143

144

129



93

2010 66 35 34 nvt nvt nvt nvt 19 12

2011 62 35 34 nvt nvt nvt nvt 16 11

2012 59 32 31 nvt nvt nvt nvt 16 11

2013 56 30 29 nvt nvt nvt nvt 16 10

80 53 0 2 16 12 9 0 14

75 51 2 2 15 11 9 0 12

71 51 2 2 15 10 9 0 13

69 48 2 1 14 10 9 0 12

65 45 1 1 15 9 9 0 10

11 17

12 15

12 12

11 9

11 10

10 10

136

140

141

133

128

121

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-61: Eemshaven: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013


94


2002 18 0 0 nvt nvt nvt nvt 8 10

2003 18 1 1 nvt nvt nvt nvt 8 9

2004 18 1 1 nvt nvt nvt nvt 8 9

2005 17 1 1 nvt nvt nvt nvt 7 9

2010 18 4 2 nvt nvt nvt nvt 6 8

2011 14 4 2 nvt nvt nvt nvt 6 4

2012 13 3 1 nvt nvt nvt nvt 5 5

2013 12 3 1 nvt nvt nvt nvt 5 4

33 17 2 0 2 2 2 1 8

27 15 1 0 2 1 2 1 8

25 14 1 0 2 0 2 1 8

22 12 0 0 2 0 1 1 8

22 11 0 0 1 1 1 1 7

21 10 0 0 1 1 0 2 6

21 10 0 0 1 1 0 2 6

27 13 1 0 1 2 1 2 6

32 17 3 0 0 3 0 5 6

31 17 2 0 0 2 0 7 6

34 16 2 0 0 1 0 7 6

32 16 2 0 0 1 0 7 6

9 7

6 6

5 6

4 6

4 7

4 7

4 7

7 7

8 7

7 7

9 9

8 8

51

45

43

39

39

40

39

45

50

45

47

44

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-62: Harlingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013


95


2002 29 20 19 nvt nvt nvt nvt 6 3

2003 29 22 21 nvt nvt nvt nvt 5 2

2004 30 22 21 nvt nvt nvt nvt 5 3

2005 26 18 17 nvt nvt nvt nvt 6 2

2010 24 15 13 nvt nvt nvt nvt 6 3

2011 20 11 10 nvt nvt nvt nvt 6 3

2012 27 18 11 nvt nvt nvt nvt 6 3

2013 29 21 13 nvt nvt nvt nvt 5 3

41 28 21 0 0 2 3 0 2

41 28 20 0 0 3 3 0 2

43 27 19 0 0 3 3 0 2

42 27 18 0 0 3 3 0 3

41 27 18 0 0 3 3 0 3

46 28 17 0 0 3 5 0 3

44 27 15 0 0 3 5 0 4

49 31 15 0 0 4 8 0 4

53 32 14 0 0 4 10 0 4

48 30 14 0 0 3 9 0 4

52 32 14 0 0 3 10 0 5

51 33 14 0 0 3 10 0 6

8 5

7 6

9 7

9 6

9 5

10 8

9 8

8 10

11 10

9 9

11 9

11 7

70

70

73

68

65

71

69

73

77

68

79

80

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-63: Den Helder: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013



2002 30 9 7 nvt nvt nvt nvt 15 6

2003 30 10 8 nvt nvt nvt nvt 14 6

2004 28 9 8 nvt nvt nvt nvt 12 7

2005 27 7 6 nvt nvt nvt nvt 13 7


92 61 17 0 0 12 7 0 25

92 60 16 0 0 12 7 0 25

90 57 16 0 0 11 7 0 23

88 57 16 0 0 9 7 0 25

88 57 15 0 0 9 8 0 25

77 50 15 0 0 9 6 0 20

78 53 15 0 1 9 7 0 21


14 17

13 19

13 20

14 17

14 17

12 15

122

122

118

115

114

99



96

2010 21 4 3 nvt nvt nvt nvt 10 7

2011 22 3 2 nvt nvt nvt nvt 11 8

2012 28 6 3 nvt nvt nvt nvt 14 8

2013 24 6 3 nvt nvt nvt nvt 10 8

74 51 14 0 1 9 9 0 18

71 48 14 0 1 9 6 0 18

70 48 18 1 1 9 6 0 13

69 47 18 1 1 9 6 0 12

65 44 16 1 1 9 5 0 12

10 15

9 14

9 14

9 13

9 13

9 12

99

96

92

92

97

89


5.4.2


Tabel 5-64: Noordzeekanaalgebied: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013



2002 231 32 24 nvt nvt nvt nvt 111 88

2003 229 35 26 nvt nvt nvt nvt 111 83

2004 231 34 23 nvt nvt nvt nvt 113 84

2005 237 33 23 nvt nvt nvt nvt 114 90


437 183 27 3 24 54 39 2 34

429 182 27 3 24 54 39 3 32

423 177 26 3 25 49 40 3 31

428 184 27 3 22 50 43 3 36

430 178 26 3 20 46 42 2 39

466 204 27 3 19 56 50 2 47

462 199 27 3 17 52 48 2 50


193 61

186 61

181 65

179 65

181 71

192 70

Totaal

668

658

654

665

645

699


Bron: EUR obv LISA

97

2010 218 33 17 nvt nvt nvt nvt 105 80

2011 224 37 18 nvt nvt nvt nvt 107 80

2012 228 35 18 nvt nvt nvt nvt 106 87

2013 222 36 17 nvt nvt nvt nvt 102 84

461 196 29 2 15 48 50 3 49

446 191 33 3 14 45 46 3 47

421 186 33 3 15 39 45 3 48

413 182 34 3 13 36 44 3 49

403 174 32 3 13 34 43 3 46

189 74

188 77

186 69

167 68

166 65

164 65

690

680

664

645

641

625

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-65: Amsterdam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013


98


2002 142 18 15 nvt nvt nvt nvt 77 47

2003 143 21 16 nvt nvt nvt nvt 76 46

2004 145 19 12 nvt nvt nvt nvt 77 49

2005 148 18 12 nvt nvt nvt nvt 77 53

2010 133 13 5 nvt nvt nvt nvt 67 53

2011 133 12 5 nvt nvt nvt nvt 70 51

2012 139 12 6 nvt nvt nvt nvt 69 58

2013 131 12 6 nvt nvt nvt nvt 63 56

155 64 5 1 14 17 11 1 15

156 66 6 1 14 18 11 2 14

159 65 5 1 15 18 12 2 12

160 69 6 1 13 18 13 2 16

161 68 6 1 11 17 13 1 19

188 80 5 1 11 25 14 1 23

182 77 5 1 10 20 13 1 27

180 75 4 1 9 20 15 1 25

172 70 4 1 7 18 15 1 24

162 68 4 1 7 18 14 1 23

154 67 4 1 6 18 14 1 23

148 63 4 1 6 17 13 1 21

60 31

59 31

59 35

56 35

55 38

66 42

61 44

65 40

62 40

56 38

53 34

52 33

297

299

304

308

290

326

321

319

305

295

293

279

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-66: Beverwijk: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013



2002 17 1 0 nvt nvt nvt nvt 7 9

2003 16 1 0 nvt nvt nvt nvt 6 9

2004 14 1 0 nvt nvt nvt nvt 6 7

2005 15 1 0 nvt nvt nvt nvt 6 8


42 19 0 1 1 8 2 0 7

41 18 0 1 1 8 2 0 6

40 17 0 1 1 6 2 0 7

38 17 0 1 1 7 1 0 7

38 15 0 1 1 4 1 0 8

42 19 0 1 1 8 2 0 7

41 18 0 1 1 8 2 0 6


19 4

19 4

16 7

14 7

15 8

19 4

Totaal

59

57

54

53

54

59


Bron: EUR obv LISA

99

2010 15 1 0 nvt nvt nvt nvt 6 8

2011 16 1 0 nvt nvt nvt nvt 6 9

2012 15 1 0 nvt nvt nvt nvt 6 8

2013 15 1 0 nvt nvt nvt nvt 6 8

40 17 0 1 1 6 2 0 7

38 17 0 1 1 7 1 0 7

38 15 0 1 1 4 1 0 8

38 14 0 1 1 3 1 0 8

37 13 0 1 1 3 1 0 7

19 4

16 7

14 7

15 8

16 8

16 8

57

54

53

54

53

52

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-67: Velsen/IJmuiden: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013


100


2002 42 6 6 nvt nvt nvt nvt 22 14

2003 41 7 7 nvt nvt nvt nvt 23 11

2004 42 8 8 nvt nvt nvt nvt 23 11

2005 43 8 8 nvt nvt nvt nvt 23 12

2010 37 10 8 nvt nvt nvt nvt 21 6

2011 39 12 9 nvt nvt nvt nvt 21 6

2012 41 11 8 nvt nvt nvt nvt 23 7

2013 40 11 8 nvt nvt nvt nvt 23 6

152 48 12 1 4 15 9 1 6

151 49 12 1 4 16 9 1 6

145 47 12 1 4 14 8 1 7

147 46 11 1 4 12 10 1 7

148 43 10 1 4 12 9 1 6

151 52 11 1 3 10 15 1 11

155 52 11 1 3 10 15 1 11

153 53 13 0 2 11 15 2 10

151 55 15 1 3 10 13 2 11

140 55 15 1 3 9 14 2 11

144 55 15 1 2 9 14 2 12

143 53 14 1 2 9 14 2 11

83 21

81 21

79 19

81 20

83 22

79 20

82 21

76 24

79 17

68 17

70 19

70 20

194

192

187

190

186

197

199

191

188

179

185

183

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-68: Zaanstad: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013



2002 30 7 3 nvt nvt nvt nvt 5 18

2003 29 6 3 nvt nvt nvt nvt 6 17

2004 30 6 3 nvt nvt nvt nvt 7 17

2005 31 6 3 nvt nvt nvt nvt 8 17


88 52 10 0 5 14 17 0 6

81 49 9 0 5 12 17 0 6

79 48 9 0 5 11 18 0 5

83 52 10 0 4 13 19 0 6

83 52 10 0 4 13 19 0 6

85 53 11 0 4 13 19 0 6

84 52 11 0 3 14 18 0 6


31 5

27 5

27 4

28 3

28 3

28 4

118

110

109

114

115

117



101

2010 33 9 4 nvt nvt nvt nvt 11 13

2011 36 12 4 nvt nvt nvt nvt 10 14

2012 33 11 4 nvt nvt nvt nvt 8 14

2013 36 12 3 nvt nvt nvt nvt 10 14

88 51 12 0 3 11 18 0 7

85 49 14 0 3 10 17 0 5

81 48 14 0 4 8 16 0 6

77 46 15 0 4 6 15 0 6

75 45 14 0 4 5 15 0 7

27 5

31 6

31 5

28 5

27 4

26 4

113

116

118

117

110

111


5.4.3

Rijn- en Maasmond

Tabel 5-69: Rijn- en Maasmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013



2010 832 81 65 nvt nvt nvt nvt 605 148

2011 865 86 69 nvt nvt nvt nvt 632 148

2012 943 94 69 nvt nvt nvt nvt 693 156

2013 941 92 67 nvt nvt nvt nvt 688 163

969 402 27 13 79 137 91 26 73

922 389 32 14 78 141 91 26 54

927 387 30 14 78 138 90 26 58

954 403 31 15 82 144 89 30 61

976 422 31 17 82 147 95 31 75

395 143

387 138

370 118

374 121

386 118

388 120

1.904

1.870

1.789

1.827

1.933

1.953

2002 893 80 80 nvt nvt nvt nvt 643 173

2003 883 79 79 nvt nvt nvt nvt 636 171

2004 890 80 80 nvt nvt nvt nvt 643 171

2005 874 79 79 nvt nvt nvt nvt 629 169


970 392 23 14 68 142 84 18 85

951 377 24 13 66 137 80 17 81

954 378 25 13 71 136 73 23 85

939 375 27 14 69 130 67 27 85

961 391 28 12 72 135 74 26 85

991 395 30 14 78 135 82 27 73

984 404 31 14 78 139 85 27 74


412 124

402 132

401 128

397 124

402 129

411 143

1.898

1.868

1.879

1.844

1.867

1.907



102


5.4.4

Rotterdam-Rijnmond

Tabel 5-70: Rotterdam-Rijnmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013



2002 782 69 69 nvt nvt nvt nvt 581 132

2003 765 69 69 nvt nvt nvt nvt 568 128

2004 768 70 70 nvt nvt nvt nvt 572 126

2005 755 71 71 nvt nvt nvt nvt 561 123


681 284 12 9 39 96 73 5 50

660 271 12 9 38 92 70 4 46

655 272 11 9 40 89 64 8 51

643 268 12 9 40 87 58 14 48

656 279 13 8 43 90 64 14 47

680 281 15 9 47 87 72 15 36

662 286 15 9 47 90 74 15 36


318 79

306 83

302 81

299 76

299 78

307 92

1.463

1.425

1.423

1.398

1.416

1.448



103

2010 717 71 57 nvt nvt nvt nvt 537 109

2011 745 74 59 nvt nvt nvt nvt 563 108

2012 819 81 57 nvt nvt nvt nvt 624 114

2013 820 83 58 nvt nvt nvt nvt 620 117

663 290 14 9 48 89 79 14 37

616 272 15 9 48 83 76 13 28

620 271 15 9 48 80 78 12 29

651 286 16 10 51 88 74 14 33

667 302 16 11 51 88 78 13 45

284 92

283 90

267 77

269 80

283 82

283 82

1.426

1.420

1.333

1.365

1.470

1.487

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-71: Rotterdam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013



2002 532 47 47 nvt nvt nvt nvt 374 111

2003 513 47 47 nvt nvt nvt nvt 360 106

2004 510 47 47 nvt nvt nvt nvt 360 103

2005 493 45 45 nvt nvt nvt nvt 352 96


410 165 9 8 32 41 46 4 25

393 161 9 8 32 40 44 3 25

391 164 8 8 33 39 40 6 30

379 159 8 8 34 36 35 10 28

392 170 9 8 38 37 40 10 28

413 172 11 9 40 36 44 11 21

401 174 11 9 39 38 45 11 21


187 58

173 59

171 56

169 51

171 51

175 66

Totaal

942

906

901

872

890

915


Bron: EUR obv LISA

104

2010 463 41 31 nvt nvt nvt nvt 337 85

2011 488 45 34 nvt nvt nvt nvt 356 87

2012 534 48 32 nvt nvt nvt nvt 395 91

2013 532 49 32 nvt nvt nvt nvt 390 93

399 173 10 9 39 38 45 11 21

383 170 11 9 40 36 44 11 19

385 167 11 9 39 35 43 10 20

406 178 11 10 41 40 41 12 23

402 180 11 10 41 39 42 12 25

162 65

164 62

158 55

162 56

170 58

166 56

895

884

846

873

940

934

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-72: Schiedam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013



2010 21 2 2 nvt nvt nvt nvt 16 3

2011 19 2 2 nvt nvt nvt nvt 15 2

2012 21 1 1 nvt nvt nvt nvt 17 3

2013 21 1 1 nvt nvt nvt nvt 17 3

59 37 1 0 1 18 10 1 6

55 33 1 0 1 18 8 0 5

55 34 1 0 1 18 9 0 5

53 32 1 0 1 17 8 0 5

59 36 1 1 1 17 9 0 7

18 5

17 5

17 5

17 4

17 4

18 5

79

81

76

74

74

80

2002 14 1 1 nvt nvt nvt nvt 11 2

2003 15 1 1 nvt nvt nvt nvt 12 2

2004 14 1 1 nvt nvt nvt nvt 11 2

2005 14 1 1 nvt nvt nvt nvt 11 2


64 40 0 1 1 17 10 1 10

65 38 0 1 1 17 9 1 9

64 39 0 1 1 18 9 1 9

63 37 1 1 0 17 9 1 8

59 34 1 0 0 16 9 1 7

60 36 1 0 0 16 11 2 6

59 36 1 0 0 17 10 2 6


20 4

21 6

19 6

20 6

19 6

19 5

Totaal

78

80

78

77

73

75


Bron: EUR obv LISA

105

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-73: Vlaardingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013



2002 17 0 0 nvt nvt nvt nvt 11 6

2003 19 0 0 nvt nvt nvt nvt 13 6

2004 18 0 0 nvt nvt nvt nvt 12 6

2005 19 0 0 nvt nvt nvt nvt 11 8


39 22 2 0 2 12 3 0 3

38 21 2 0 1 12 3 0 3

39 22 2 0 2 12 3 0 3

41 23 2 0 2 12 3 1 3

39 22 2 0 2 11 3 1 3

39 22 2 0 2 12 3 1 2

39 23 2 0 3 12 3 1 2


15 2

15 2

15 2

16 2

15 2

15 2

Totaal

56

57

57

60

55

56


Bron: EUR obv LISA

106

2010 16 2 1 nvt nvt nvt nvt 7 7

2011 14 2 1 nvt nvt nvt nvt 6 6

2012 13 2 1 nvt nvt nvt nvt 6 5

2013 15 2 1 nvt nvt nvt nvt 8 5

37 22 2 0 2 12 3 1 2

37 20 2 0 2 12 2 1 1

33 19 2 0 2 11 2 1 1

38 24 3 0 3 13 3 1 1

41 23 3 0 3 13 3 0 1

14 2

13 2

15 2

12 2

12 2

16 2

53

51

53

47

51

56

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-74: Maassluis: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013


2003

2004

2005



6 0 0 nvt nvt nvt nvt 6 0





17 9 0 0 0 6 1 0 2

16 8 0 0 0 5 1 0 2

15 8 0 0 0 5 1 0 2

15 8 0 0 0 5 1 0 2

16 8 0 0 0 5 1 0 2

17 8 0 0 0 5 2 0 1

18 8 0 0 0 5 2 0 1

5 3

5 3

4 3

4 3

4 4

3 6

23

22

21

21

22

24


107

2010

2011

2012

2013





17 8 0 0 0 5 2 0 1

14 7 0 0 0 5 2 0 0

15 8 0 0 0 5 3 0 0

17 9 0 0 0 6 2 0 1

18 10 0 0 0 5 3 0 2

3 7

3 6

3 4

3 4

4 4

4 4

25

24

21

21

23

24

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-75: Overig Rijnmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013


108


2010 210 25 23 nvt nvt nvt nvt 171 14

2011 218 24 22 nvt nvt nvt nvt 181 13

2012 245 29 23 nvt nvt nvt nvt 201 15

2013 246 30 24 nvt nvt nvt nvt 200 16

151 50 1 0 6 16 19 1 7

127 42 1 0 5 12 20 1 3

132 43 1 0 6 11 21 1 3

137 43 1 0 6 12 20 1 3

147 53 1 0 6 14 21 1 10

87 13

86 15

74 11

75 14

80 14

79 15

374

380

337

350

382

393

2002 213 21 21 nvt nvt nvt nvt 179 13

2003 212 21 21 nvt nvt nvt nvt 177 14

2004 220 22 22 nvt nvt nvt nvt 183 15

2005 223 25 25 nvt nvt nvt nvt 181 17

151 48 1 0 4 20 13 0 10

148 43 1 0 4 18 13 0 7

146 39 1 0 4 15 11 1 7

145 41 1 0 4 17 10 2 7

150 45 1 0 3 21 11 2 7

151 43 1 0 5 18 12 1 6

145 45 1 0 5 18 14 1 6

91 12

92 13

93 14

90 14

90 15

95 13

364

360

366

368

376

378


5.4.5


Tabel 5-76: Overig Rijn- en Maasmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013


109


2002 111 11 11 nvt nvt nvt nvt 62 41

2003 118 10 10 nvt nvt nvt nvt 68 43

2004 122 10 10 nvt nvt nvt nvt 71 45

2005 119 8 8 nvt nvt nvt nvt 68 46

2010 115 10 8 nvt nvt nvt nvt 68 39

2011 120 12 10 nvt nvt nvt nvt 69 40

2012 124 13 12 nvt nvt nvt nvt 69 42

2013 121 9 9 nvt nvt nvt nvt 68 46

289 108 11 5 29 46 11 13 35

291 106 12 4 28 45 10 13 35

299 106 14 4 31 47 9 15 34

296 107 15 5 29 43 9 13 37

305 112 15 4 29 45 10 12 38

311 114 15 5 31 48 10 12 37

322 118 16 5 31 49 11 12 38

306 112 13 4 31 48 12 12 36

306 117 17 5 30 58 15 13 26

307 116 15 5 30 58 12 14 29

303 117 15 5 31 56 15 16 28

309 120 15 6 31 59 17 18 30

94 45

96 49

99 47

98 48

103 51

104 51

111 51

104 48

103 41

105 41

103 36

105 38

435

443

456

446

451

459

478

450

456

462

463

466

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-77: Dordrecht: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013



2002 33 7 7 nvt nvt nvt nvt 19 7

2003 36 7 7 nvt nvt nvt nvt 21 8

2004 37 6 6 nvt nvt nvt nvt 23 8

2005 34 4 4 nvt nvt nvt nvt 22 8


52 24 1 3 1 6 4 0 9

52 22 1 2 1 6 3 0 9

52 21 1 2 1 6 3 0 8

51 21 1 2 1 5 3 0 9

53 23 1 2 2 4 4 0 10

55 24 1 2 2 5 4 0 10

55 24 1 2 2 5 4 0 10


20 8

20 10

21 10

20 10

21 9

22 9

Totaal

85

88

89

85

84

90


Bron: EUR obv LISA

110

2010 40 6 5 nvt nvt nvt nvt 24 10

2011 41 7 6 nvt nvt nvt nvt 23 11

2012 37 7 6 nvt nvt nvt nvt 20 10

2013 36 5 4 nvt nvt nvt nvt 20 11

62 29 1 2 3 6 6 0 11

64 30 2 2 2 7 7 0 10

63 30 2 2 2 7 6 0 11

60 29 2 2 2 6 6 0 11

60 30 2 2 2 6 7 0 11

22 9

23 10

25 9

26 7

25 6

24 6

91

98

104

104

97

96

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-78: Drechtsteden: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013


2003

2004

2005







Vestigingsplaats Industrie Voedingsmiddelenindustrie Aardolie industrie Chemische industrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie Transportmiddelenindustrie Elektriciteitsproductie Overig Groothandel Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening

76 48 3 1 2 16 17 0 9 0 25 3

72 45 2 1 2 15 16 0 9 0 24 3

78 52 2 1 2 18 18 0 11 0 23 3

72 48 2 1 3 16 16 0 10 0 21 3

70 45 2 1 2 15 16 0 9 0 21 4

73 48 2 1 2 16 18 0 9 0 21 4

72 48 2 1 2 16 18 0 9 0 20 4

Totaal

85

81

89

81

79

80

79

Bron: EUR obv LISA

111

2010

2011

2012

2013





73 48 2 1 2 16 17 0 10 0 21 4

80 51 2 1 2 16 19 0 11 0 25 4

81 51 2 1 2 16 18 0 12 0 26 4

83 53 2 1 2 16 18 0 14 0 26 4

83 54 2 1 2 16 18 0 15 0 25 4

82

88

88

92

94

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-79: Scheveningen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013


2003

2004

2005



2011 10 2 2 nvt nvt nvt nvt 7 1

35 10 9 0 0 0 1 0 0

40 14 11 0 0 0 3 0 0

20 7

20 5

45

39







28 7 6 0 0 0 1 0 0

33 9 7 0 0 0 2 0 0

34 10 9 0 0 0 1 0 0

33 11 10 0 0 0 1 0 0

34 11 10 0 0 0 1 0 0

34 11 10 0 0 0 1 0 0

38 11 10 0 0 0 1 0 0


15 6

16 8

17 7

15 7

16 7

16 7

Totaal

35

39

40

39

40

40

Bron: EUR obv LISA

112

2010

2012

2013



38 12 10 0 0 0 2 0 0

33 12 9 0 0 0 3 0 0

32 11 8 0 0 0 3 0 0

20 6

19 7

17 4

17 4

48

48

41

38

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-80: Moerdijk: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013


113


2002 69 1 1 nvt nvt nvt nvt 37 31

2003 74 1 1 nvt nvt nvt nvt 41 32

2004 77 1 1 nvt nvt nvt nvt 41 35

2005 77 1 1 nvt nvt nvt nvt 40 36

2010 65 1 0 nvt nvt nvt nvt 36 28

2011 67 2 1 nvt nvt nvt nvt 37 28

2012 76 3 2 nvt nvt nvt nvt 42 31

2013 76 2 2 nvt nvt nvt nvt 42 34

161 74 3 0 12 23 6 4 26

161 73 3 0 12 23 5 4 26

161 73 3 0 12 23 5 4 26

164 73 3 0 12 22 5 3 28

173 76 3 0 12 25 5 3 28

174 77 3 1 13 25 5 3 27

181 81 4 1 13 26 6 3 28

161 71 2 0 12 25 5 2 25

151 71 3 1 12 32 5 2 16

155 72 2 1 12 33 4 2 18

157 74 3 1 13 32 6 2 17

163 77 4 2 13 35 7 3 19

56 31

57 31

58 30

60 31

62 35

62 35

65 35

57 33

54 26

56 27

57 26

60 28

230

235

238

241

248

249

263

231

216

222

233

238


5.4.6

Scheldebekken

Tabel 5-81: Scheldebekken: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013



2002 62 5 5 nvt nvt nvt nvt 40 17

2003 65 6 6 nvt nvt nvt nvt 41 18

2004 70 7 7 nvt nvt nvt nvt 43 20

2005 69 6 6 nvt nvt nvt nvt 42 21


94 55 5 1 9 12 16 2 10

91 54 5 1 9 12 16 2 9

91 54 4 1 9 12 15 2 11

88 56 4 1 9 14 15 2 11

93 59 4 1 10 15 15 3 11

91 61 4 1 10 16 16 2 12

91 61 4 1 10 16 16 2 12


15 24

15 22

16 21

13 19

14 20

14 16

156

156

161

157

162

161



114

2010 83 15 11 nvt nvt nvt nvt 39 29

2011 85 18 9 nvt nvt nvt nvt 38 29

2012 89 19 10 nvt nvt nvt nvt 39 31

2013 83 18 9 nvt nvt nvt nvt 33 32

87 55 4 1 9 16 13 3 9

111 68 5 1 12 17 16 4 13

109 66 5 1 12 17 14 4 13

114 66 5 1 11 18 13 5 13

108 68 6 1 13 18 12 4 14

14 16

15 17

26 17

25 18

27 21

23 17

159

163

194

194

203

191

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-82: Vlissingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013


115


2002 25 2 2 nvt nvt nvt nvt 18 5

2003 27 3 3 nvt nvt nvt nvt 20 4

2004 31 3 3 nvt nvt nvt nvt 22 6

2005 30 2 2 nvt nvt nvt nvt 22 6

2010 39 8 5 nvt nvt nvt nvt 22 9

2011 35 6 3 nvt nvt nvt nvt 20 9

2012 39 7 4 nvt nvt nvt nvt 21 11

2013 34 5 3 nvt nvt nvt nvt 18 11

38 26 4 0 3 6 7 0 6

37 25 4 0 3 6 7 0 5

34 24 3 0 3 6 6 0 6

36 26 3 0 3 8 6 0 6

38 28 3 0 3 9 6 1 6

36 27 3 0 3 9 7 0 5

36 27 3 0 3 9 7 0 5

35 25 3 0 3 9 6 0 4

44 30 4 0 3 9 7 1 6

41 28 4 0 3 8 6 1 6

42 29 4 0 3 9 5 2 6

38 29 4 0 4 10 4 1 6

4 8

4 8

3 7

3 7

3 7

4 5

4 5

5 5

8 6

8 5

8 5

5 4

63

64

65

66

68

68

67

69

83

76

81

72

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-83: Borsele: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013

Hoofdsector en Subsector 2002 Knooppunt Vervoer Zeevaart Binnenvaart Wegvervoer Spoorvervoer Pijpleiding Dienstverlening t.b.v. het vervoer Overslag/opslag




10 6 0 1 0 2 2 1 0

10 6 0 1 0 2 2 1 0

12 6 0 1 0 2 2 1 0

12 6 0 1 0 2 2 1 0

12 6 0 1 0 2 2 1 0

12 7 0 1 0 3 2 1 0

12 7 0 1 0 3 2 1 0

12 7 0 1 0 3 2 1 0

14 8 0 1 0 4 2 1 0

14 8 0 1 0 4 2 1 0

16 8 0 1 0 4 2 1 0

15 8 1 1 0 3 2 1 0

0 4

0 4

2 4

2 4

2 4

2 3

2 3

2 3

2 4

2 4

2 6

2 5

18

19

22

22

22

22

22

23

25

26

28

27


116

2005 10 0 0 nvt nvt nvt nvt 4 6


2004 10 0 0 nvt nvt nvt nvt 4 6


2003

2010 11 0 0 nvt nvt nvt nvt 4 7

2011 12 0 0 nvt nvt nvt nvt 5 7

2012 12 0 0 nvt nvt nvt nvt 5 7

2013 12 0 0 nvt nvt nvt nvt 5 7

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-84: Terneuzen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013



2002 29 3 3 nvt nvt nvt nvt 19 7

2003 29 3 3 nvt nvt nvt nvt 18 8

2004 29 4 4 nvt nvt nvt nvt 17 8

2005 29 4 4 nvt nvt nvt nvt 16 9


46 23 1 0 6 4 7 1 4

44 23 1 0 6 4 7 1 4

45 24 1 0 6 4 7 1 5

40 24 1 0 6 4 7 1 5

43 25 1 0 7 4 7 1 5

43 27 1 0 7 4 7 1 7

43 27 1 0 7 4 7 1 7


11 12

11 10

11 10

8 8

9 9

8 8

Totaal

75

73

74

69

72

71


Bron: EUR obv LISA

117

2010 33 7 6 nvt nvt nvt nvt 13 13

2011 38 12 6 nvt nvt nvt nvt 13 13

2012 38 12 6 nvt nvt nvt nvt 13 13

2013 37 13 6 nvt nvt nvt nvt 10 14

40 23 1 0 6 4 5 2 5

53 30 1 0 9 4 7 2 7

54 30 1 0 9 5 6 2 7

56 29 1 0 8 5 6 2 7

55 31 1 0 9 5 6 2 8

8 8

8 9

16 7

15 9

17 10

16 8

70

71

86

92

94

92


5.5 Economische indicatoren per zeehaven (indirect) De in deze Havenmonitor berekende indirecte effecten hebben betrekking op de economische effecten die ontstaan bij de toeleveranciers van de zeehavengerelateerde sectoren; de zogenaamde achterwaartse effecten van de Nederlandse zeehavengebieden op de rest van de Nederlandse economie. In tabel 5-82 en tabel 5-83 is de ontwikkeling van de toegevoegde waarde en werkgelegenheidsmultipliers weergegeven voor de verschillende zeehavens. Tabel 5-87 en Tabel 5-88 geven de ontwikkeling van indirecte werkgelegenheid en indirecte toegevoegde waarde in absolute waarden.

118

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-85: Ontwikkeling werkgelegenheidsmultipliers per zeehaven 2002-2013

2002

2003

2004

2005

Werkgelegenheidsmultipliers 2006 2007 2008 2009

2010

2011

2012

2013

Noordelijke zeehavens Delfzijl Eemshaven Harlingen Den Helder

2,04 2,05 2,21 1,83 2,04

2,07 2,09 2,30 1,88 2,05

2,12 2,14 2,36 1,93 2,08

2,18 2,19 2,33 1,93 2,24

2,18 2,18 2,37 1,93 2,27

2,24 2,27 2,39 2,02 2,25

2,13 2,12 2,36 1,82 2,23

2,08 2,09 2,23 1,86 2,13

2,08 2,09 1,88 1,94 2,21

2,09 2,12 1,90 1,89 2,18

2,07 2,12 1,87 1,87 2,15

2,07 2,13 1,83 1,88 2,14


1,85 1,78 1,82 1,81 2,27

1,87 1,81 1,79 1,83 2,30

1,89 1,83 1,78 1,86 2,30

1,90 1,84 1,79 1,86 2,30

1,92 1,86 1,82 1,90 2,34

1,96 1,86 1,84 1,96 2,44

1,91 1,80 1,89 1,92 2,43

1,87 1,78 1,95 1,82 2,43

1,93 1,74 2,01 2,08 2,24

1,96 1,77 2,01 2,10 2,30

1,97 1,76 1,99 2,14 2,31

1,97 1,76 1,99 2,15 2,30

Rijn-Maasmond Rotterdam Schiedam Vlaardingen Maassluis Overig Rijnmond Dordrecht Drechtsteden Moerdijk Scheveningen

1,87 1,90 1,79 1,71 1,58 1,71 2,19 1,80 1,88 1,51

1,86 1,88 1,78 1,68 1,53 1,70 2,14 1,81 1,88 1,69

1,90 1,92 1,79 1,75 1,54 1,71 2,19 1,84 1,89 1,73

1,88 1,90 1,77 1,76 1,55 1,72 2,19 1,86 1,92 1,56

1,91 1,92 1,82 1,71 1,56 1,73 2,27 1,92 1,95 1,56

1,95 1,95 1,88 1,76 1,62 1,76 2,35 2,04 1,99 1,70

1,94 1,95 1,84 1,71 1,65 1,73 2,36 1,97 1,99 1,59

1,90 1,90 1,84 1,61 1,67 1,72 2,22 2,01 1,96 1,55

1,89 1,91 1,79 1,61 1,72 1,73 2,11 2,13 1,83 1,66

1,90 1,90 1,84 1,70 1,74 1,75 2,15 2,09 1,86 1,65

1,88 1,89 1,81 1,65 1,71 1,75 2,13 2,09 1,84 1,61

1,90 1,90 1,82 1,63 1,71 1,73 2,19 2,13 1,85 1,62

Scheldebekken Vlissingen Borsele Terneuzen

2,09 1,78 2,99 2,16

2,08 1,75 2,96 2,15

2,11 1,78 2,93 2,18

2,10 1,78 2,88 2,18

2,15 1,81 2,98 2,24

2,23 1,89 3,12 2,33

2,22 1,86 3,17 2,32

2,14 1,84 2,98 2,21

2,08 1,87 2,96 2,05

2,10 1,86 2,79 2,15

2,06 1,78 2,79 2,11

2,06 1,71 2,90 2,09

Totaal Nederlandse zeehavengebieden

1,90

1,90

1,93

1,92

1,95

1,99

1,97

1,92

1,93

1,94

1,93

1,93


119

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-86: Ontwikkeling toegevoegde waarde multipliers per zeehaven 2002-2013

2002

2003

2004

2005

Toegevoegde Waarde Multipliers 2006 2007 2008 2009

2010

2011

2012

2013


1,55 1,64 1,73 1,53 1,27

1,58 1,67 1,75 1,58 1,27

1,55 1,61 1,79 1,57 1,30

1,52 1,58 1,76 1,55 1,23

1,52 1,64 1,76 1,56 1,19

1,57 1,72 1,67 1,63 1,21

1,50 1,63 1,77 1,50 1,19

1,58 1,74 1,60 1,62 1,26

1,52 1,65 1,48 1,60 1,25

1,54 1,68 1,47 1,61 1,26

1,54 1,73 1,43 1,60 1,25

1,54 1,73 1,41 1,60 1,26


1,55 1,47 1,43 1,64 1,52

1,55 1,48 1,40 1,62 1,56

1,50 1,47 1,36 1,53 1,57

1,49 1,46 1,33 1,52 1,54

1,52 1,47 1,34 1,56 1,57

1,54 1,48 1,35 1,61 1,59

1,54 1,45 1,33 1,66 1,55

1,54 1,47 1,40 1,63 1,54

1,69 1,51 1,48 1,84 1,98

1,72 1,52 1,45 1,94 1,98

1,76 1,53 1,47 2,06 1,98

1,75 1,53 1,55 2,02 1,97

Rijn-Maasmond Rotterdam Schiedam Vlaardingen Maassluis Overig Rijnmond Dordrecht Drechtsteden Moerdijk Scheveningen

1,52 1,52 1,36 1,46 1,29 1,51 1,77 1,64 1,48 1,34

1,52 1,52 1,34 1,41 1,31 1,51 1,76 1,66 1,49 1,46

1,50 1,49 1,53 1,47 1,31 1,47 1,76 1,63 1,46 1,48

1,47 1,45 1,47 1,48 1,30 1,46 1,65 1,62 1,47 1,43

1,51 1,50 1,49 1,49 1,31 1,47 1,68 1,65 1,48 1,41

1,52 1,51 1,50 1,52 1,30 1,48 1,73 1,69 1,48 1,46

1,53 1,52 1,51 1,52 1,31 1,46 1,71 1,74 1,52 1,45

1,60 1,59 1,54 1,48 1,37 1,51 1,88 1,86 1,54 1,46

1,65 1,68 1,54 1,48 1,46 1,45 1,69 1,81 1,52 1,42

1,65 1,67 1,56 1,50 1,45 1,45 1,69 1,86 1,54 1,43

1,62 1,63 1,56 1,50 1,45 1,45 1,68 1,85 1,57 1,41

1,65 1,67 1,56 1,49 1,43 1,43 1,73 1,88 1,57 1,36


1,59 1,55 1,78 1,58

1,60 1,56 1,72 1,60

1,53 1,53 1,66 1,51

1,55 1,53 1,57 1,56

1,60 1,54 1,66 1,61

1,60 1,55 1,64 1,61

1,62 1,56 1,71 1,62

1,68 1,61 1,80 1,69

1,64 1,59 1,99 1,61

1,67 1,61 1,91 1,65

1,67 1,55 1,75 1,69

1,68 1,53 1,85 1,70


1,53

1,54

1,51

1,48

1,52

1,54

1,54

1,60

1,65

1,66

1,65

1,67


120

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-87: Ontwikkeling indirecte werkgelegenheid per zeehaven 2002-2013

2002

2003

2004

2005

2006


2009

2010

2011

2012

2013


8.799 5.300 734 744 2.021

9.024 5.536 692 783 2.013

9.231 5.635 772 811 2.012

9.487 5.675 798 802 2.213

9.197 5.171 794 859 2.374

9.517 5.359 909 1.094 2.155

8.963 4.803 896 856 2.407

8.863 4.824 950 957 2.131

8.815 4.680 740 1.124 2.271

8.853 4.905 696 960 2.293

8.689 4.677 749 966 2.296

8.530 4.585 685 918 2.342


29.138 12.133 498 12.045 4.462

28.686 11.972 472 11.748 4.494

28.576 12.095 491 11.527 4.463

29.116 12.439 552 11.813 4.312

30.870 13.775 565 12.135 4.396

33.559 14.662 596 13.034 5.267

32.511 14.255 650 12.420 5.186

30.160 13.531 582 10.933 5.114

31.481 12.224 572 14.266 4.420

32.478 12.857 578 14.311 4.732

34.035 13.035 587 15.437 4.976

32.865 13.002 537 14.616 4.710


89.502 61.894 1.941 1.224 270 5.923 4.264 5.083 8.196 708 71.252

87.977 61.198 1.877 1.152 211 5.415 4.065 4.780 8.185 1.095 69.853

89.183 62.192 1.913 1.174 213 5.202 4.252 4.866 8.260 1.112 70.693

88.566 62.041 2.044 1.277 221 5.176 3.744 4.783 8.553 726 70.760

93.455 65.349 2.112 1.121 231 5.498 4.232 5.146 9.052 715 74.310

100.175 69.286 2.323 1.823 261 5.806 4.768 5.915 9.479 514 79.499

100.857 70.031 2.238 1.646 273 5.973 4.888 5.665 9.694 448 80.161

98.257 67.423 2.223 1.573 306 6.320 4.409 6.076 9.533 394 77.845

94.869 65.896 2.041 1.539 298 5.869 3.822 6.845 8.058 502 75.643

95.737 66.891 2.147 1.361 308 6.301 3.921 6.534 7.806 468 77.008

98.152 69.497 2.116 1.489 298 6.422 3.888 6.576 7.432 433 79.823

101.449 71.205 2.158 1.358 314 7.091 3.814 7.532 7.601 375 82.126


16.287 4.793 3.204 8.290

15.802 4.514 3.087 8.201

15.835 4.479 3.141 8.216

16.218 4.678 3.157 8.383

17.616 5.224 3.440 8.953

19.271 5.989 3.700 9.582

19.136 5.720 3.760 9.656

19.074 5.838 3.750 9.485

16.489 5.510 3.391 7.589

17.113 5.606 3.237 8.270

17.053 4.933 3.621 8.499

16.218 4.093 3.964 8.160

143.726

141.489

142.825

143.386

151.138

162.522

161.468

156.354

151.655

154.182

157.929

159.062

Totaal Nederlandse zeehavengebieden Bron: EUR obv LISA en CBS data

121

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-88: Ontwikkeling indirecte toegevoegde waarde 2002-2013 (in lopende prijzen)

Toegevoegde Waarde (in mln. euro, in lopende prijzen) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 584 572 615 600 577 579 411 381 404 381 369 372 78 88 96 106 90 78 41 44 57 45 51 60 55 59 57 68 67 68


2002 473 327 62 32 53

2003 521 365 64 36 56

2004 558 383 71 39 65


1.500 577 23 756 143

1.574 605 23 788 158

1.622 633 24 799 166

1.748 693 27 864 164

1.971 807 29 958 177

2.173 890 32 1.036 215

2.224 880 36 1.082 225

1.910 780 31 878 221


5.683 4.148 114 62 12 300 271 311 424 41 4.635

5.913 4.362 114 52 10 289 264 309 448 66 4.826

6.090 4.482 118 65 10 273 287 324 462 69 4.948

6.405 4.764 117 75 11 286 263 339 503 47 5.253

7.109 5.259 124 76 12 312 339 381 560 46 5.783

7.890 5.820 133 127 14 341 388 409 622 36 6.435

8.716 6.454 141 156 15 375 424 462 656 33 7.141


1.263 293 184 786

1.341 305 186 850

1.364 308 193 862

1.526 335 213 978

1.783 386 254 1.143

1.941 426 270 1.245


8.919

9.349

9.633

10.263

11.434

12.620


122

2011 600 403 74 51 72

2012 583 391 68 51 73

2013 566 382 59 49 76

2.506 910 36 1.159 401

2.624 953 37 1.208 427

2.750 959 41 1.283 467

2.670 963 41 1.215 452

7.811 5.648 144 112 17 396 350 501 615 29 6.317

8.664 6.604 152 124 22 360 267 473 631 31 7.262

8.946 6.830 160 111 23 388 282 463 660 29 7.512

9.197 7.055 162 118 23 390 283 467 672 27 7.748

9.610 7.357 164 108 23 419 287 541 688 23 8.071

2.100 449 323 1.327

1.869 454 279 1.136

1.861 432 269 1.160

2.001 426 274 1.301

1.992 363 286 1.343

1.952 310 321 1.321

13.640

12.167

13.610

14.171

14.522

14.798


5.6 Private investeringen per zeehavengebied Onderstaande tabellen geven de private investeringen in zeehavengerelateerde activiteiten weer. In enkele gevallen worden deze cijfers niet door het CBS gepubliceerd omdat ze vertrouwelijk zijn of niet binnen de betrouwbaarheidsmarge van 15% vallen3. Tabel 5-89: Ontwikkeling van private investeringen in de Nederlandse zeehavens per sector in periode 2000-2012

Private Investeringen (x 1000 euro, in lopende prijzen) 2000

Industrie Groothandel Transport & distributie Zakelijke diensten en openbaar bestuur Totaal

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012 3.144.123

1.607.468

x

1.627.000

1.715.302

1.328.801

1.121.171

1.553.960

1.196.056

1.920.179

2.079.806

2.644.471

2.806.005

139.250

x

x

118.145

x

x

x

113.751

213.106

121.135

133.207

186.866

156.325

x

775.790

494.000

623.783

765.260

864.929

1.239.368

1.255.201

1.995.382

1.332.556

1.876.447

2.285.268

1.871.804

x

x

x

34.265

x

x

x

b

105.200

64.755

56.415

46.125

55.488

2.190.854

2.182.896

2.272.000

2.491.497

2.285.968

2.203.792

2.967.344

3.025.369

4.233.867

3.598.252

4.754.074

5.432.817

5.227.740

2011

2012

Tabel 5-90: Ontwikkeling van private investeringen in de Noordelijke zeehavens per sector in periode 2000-2012

2000 Industrie Groothandel Transport & distributie Zakelijke diensten en openbaar bestuur Totaal

2001

2002

2003

Private Investeringen (x 1000 euro, in lopende prijzen) 2004 2005 2006 2007 2008

x

73.000

49.978

37.542

43.356

296.338

68.882

131.007

235.989

359.302

90.037

4.805

5.876

4.000

2.589

x

3.989

3.752

7.186

10.780

4.332

5.296

4.787

6.338

82.694

46.484

48.000

107.415

50.176

119.393

124.724

175.482

146.434

138.597

94.676

52.942

85.125

706

x

0

416

x

B

658

994

459

541

607

691

1.314

132.015

166.105

125.000

160.399

93.524

167.219

425.472

252.544

288.679

379.458

459.882

148.458

472.379

Definitieve investeringscijfers voor 2012 zijn op het moment van verschijnen nog niet beschikbaar.

123

2010

43.810

Bron: EUR obv CBS

3

2009

379.602

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-91: Ontwikkeling van private investeringen in het Noordzeekanaalgebied per sector in periode 2000-2012

Industrie Groothandel Transport & distributie Zakelijke diensten en openbaar bestuur Totaal


2000

2001

2002

2003

546.369

258.362

208.000

179.281

133.378

51.142

40.020

34.000

31.964

24.576

27.109

34.881

x

65.500

36.992

39.313

31.655

25.538

46.720

111.448

54.000

57.190

70.278

101.404

156.958

256.263

148.280

238.307

173.566

289.541

100.626

7.766

19.729

4.000

8.113

44.033

73.346

11.523

13.839

20.199

23.087

29.862

17.032

20.896

651.997

429.558

301.000

276.548

272.265

486.130

462.771

650.951

537.965

876.680

622.078

472.279

430.122

284.271

259.409

x

303.986

2009

2010

2011

2012

578.294

379.337

134.052

283.061

Bron: EUR obv CBS

Tabel 5-92: Ontwikkeling van private investeringen in Rijn- en Maasmond per sector in periode 2000-2012

Private Investeringen (x 1000 euro, in lopende prijzen) Industrie Groothandel Transport & distributie Zakelijke diensten en openbaar bestuur Totaal

2000

2001

2002

762.581

544.128

950.000

2003

2004

1.168.370

1.078.485

2005

2006

2007

645.569

728.837

830.483

2008 1.246.413

2009 914.475

2010

2011

2012

1.350.825

1.942.960

1.605.690

79.009

74.688

78.000

78.152

84.259

71.119

x

106.565

124.764

62.991

32.975

44.889

86.825

262.081

596.277

363.000

388.098

588.579

593.875

912.360

783.938

1.630.827

903.582

1.535.127

1.812.072

1.465.022

16.847

35.674

14.000

24.195

27.862

34.005

x

55.336

83.529

39.667

17.802

19.045

15.286

1.120.519

1.250.766

1.406.000

1.658.816

1.719.695

1.344.568

1.753.797

1.776.322

3.085.532

1.920.715

2.936.729

3.818.966

3.172.823

Bron: EUR obv CBS

Tabel 5-93: Ontwikkeling van private investeringen in Scheldebekken per sector in periode 2000-2012

Industrie Groothandel Transport & distributie Zakelijke diensten en openbaar bestuur Totaal Bron: EUR obv CBS

124


2000

2001

2002

2003

2009

2010

2011

2012

254.708

299.347

395.000

317.673

138.885

147.975

269.376

296.691

238.774

351.048

221.982

494.963

319.901

4.294

x

x

5.440

x

x

x

0

12.062

16.821

5.916

7.583

14.741

x

21.581

29.000

71.080

56.227

50.257

45.326

39.518

69.841

52.070

X

X

72.965

x

x

x

1.541

x

x

x

0

1.013

1.461

X

X

4.729

286.323

336.467

440.000

395.734

200.484

205.875

325.304

345.552

321.691

421.400

271.432

611.098

412.337


5.7 Publieke investeringen per havengebied In deze paragraaf wordt een overzicht gegeven van de publieke investeringen in de zeehavens. Allereerst is het belangrijk om vast te stellen wie deze publieke investeringen doet. Ten eerste doen de (verzelfstandigde) havenbeheerders investeringen met economisch nut. In de jaarrekeningen van deze havenbeheerders zijn deze investeringen terug te vinden op de balans onder de post ‘vaste activa’. In de toelichting op deze post zijn de investeringen vaak uitgesplitst waarbij een verdeling valt te maken in ‘gronden/terreinen/gebouwen’ , ‘(haven)infrastructuur’ en een post ‘overig’. Er wordt voor de reeks in de Havenmonitor uitgegaan van de bruto-investeringen. Afschrijvingen worden derhalve niet meegenomen. Ook is er uitgegaan van lopende prijzen. Een aantal Nederlandse zeehavens valt, wat betreft financiën, onder direct beheer van de gemeente waarin deze haven ligt. Voor deze havens is zoveel mogelijk een betrouwbaar beeld samengesteld uit jaarrekeningen van gemeenten. Vanzelfsprekend kunnen lokale overheden nog extra investeringen doen in havengebieden, deze investeringen isoleren is echter lastig daar deze posten vaak geconsolideerd voor een hele gemeente zijn. De aanleg van een woonerf en de aanleg van een ontsluitingsweg voor een havengebied vallen bij een gemeente bijvoorbeeld vaak onder dezelfde post op de balans. De cijfers in de tabellen zijn dan ook, in het geval van een verzelfstandigd havenbedrijf, overeenkomstig met de jaarrekeningen van deze bedrijven en in het geval van een gemeentelijke dienst, vallend onder de begroting van de gemeente, komen de cijfers uit de programmarekeningen/jaarstukken van de betreffende gemeente. Naast lokale overheden wordt er ook door de Rijksoverheid geïnvesteerd in zeehavens. Deze investeringen worden meestal gedaan vanuit het Infrastructuurfonds. Projecten die vanuit het Infrastructuurfonds gefinancierd worden komen in het MIRT terecht. Voor de investeringenreeks 2007-2011 is dan ook gekeken naar de realisatie van de MIRT projecten in deze jaren. Per project is een afweging gemaakt of deze projecten toe te wijzen zijn aan ‘investeringen in zeehavens’. Ook de uitgaven voor aanlegprojecten van Rijkswaterstaat komen voor rekening van het Infrastructuurfonds. Voor de zeehavens van Scheveningen, Dordrecht en Drechtsteden zijn geen gegevens opgenomen vanwege een gebrek aan beschikbaarheid van (betrouwbare) data danwel het ontbreken van investeringen die verder reiken dan reguliere onderhoudsinvesteringen. Ook is voor de investeringen door de Rijksoverheid een correctie toegepast om dubbeltelling van fondsen voor landaanwinning Maasvlakte II te voorkomen. De hiervoor bestemde fondsen uit het MIRT zijn dan ook meegeteld bij investeringen door het Havenbedrijf Rotterdam en niet bij de investeringen door de Rijksoverheid. Tot slot is er voor gekozen om in deze reeks de eventuele investeringen door deelnemingen van de zeehavenbeheerders in principe buiten beschouwing te laten.

125

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-94: Investeringen door de Rijksoverheid in de Nederlandse zeehaveninfrastructuur

Investeringen Infrastructuurfonds 2007-2012 (MIRT), x1000 EUR 2007

2008

2009

2010

2011

2013

2012

35.000

Hoofdwegennet realisatie IF12.03.01 (alleen A15 MaVa meegenomen)

54.000

Spoorwegen IF13.02.04 (Betuweroute)

27.800

20.600

39.100

77.600

59.200

52.059

Spoorwegen IF13.03.02 (Realisatieprogramma goederenvervoer)

36.800

33.700

25.400

21.900

18.000

13.000

51.000

2.000

1.000

2.000

8.000

3.000

5.000

3.000

Vaarwegen IF15.03.01 (Walradar Noordzeekanaal)

2.000

Vaarwegen IF15.03.01 (Verruiming Eemshaven-Noordzee) Megaprojecten niet-verkeer en vervoer IF16.01 (PMR) Megaprojecten verkeer en vervoer IF17.02 (Betuweroute) Totaal / jaar

3.100

42.200

49.500

14.200

80.300

74.973

50.000

154.300

124.200

44.800

31.800

4.100

9.147

4.699

224.000

221.700

160.800

153.500

201.600

154.179

162.699

Tabel 5-95: Publieke investeringen in haven Den helder

Haven Den Helder (bedragen x1000 euro, lopende prijzen) 2008 2009 2010 2011 2012

2007

2013

Gronden, Gebouwen & Terreinen

Havenautoriteit

0

0

0

86

0

0

0

Havenwerken en infrastructurele werken

Havenautoriteit

5.109

9.042

2.081

1.074

0

4.051

0

Overige activa (investeringen met economisch nut)

Havenautoriteit Totaal

0

0

0

0

0

0

0

5.109 9.042 Bron: Gebaseerd op Programmarekeningen Gem. Den Helder, post 'Exploitatie en beheer havens''

2.081

1.160

0

4.051

0

Tabel 5-96: Publieke investeringen in havens Groningen Groningen Seaports (bedragen x1000 EUR, lopende prijzen)

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

30.254

6.310

13.475

11.656

6.822

17.345

10.319

7.844

39.594

49.084

30.541

115

123

460

560

371

978

x x x

17.460 40.696 Totaal Bron: Gebaseerd op jaarverslagen Groningen Seaports, balanspost ‘Materiele Vaste Activa’

14.614

53.629

61.111

38.341

13729


Havenautoriteit


Havenautoriteit


Havenautoriteit

126

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-97: Publieke investeringen haven Harlingen Harlingen (bedragen x1000 euro, lopende prijzen)

2007 Gronden, Gebouwen & Terreinen

Havenautoriteit


Havenautoriteit


Havenautoriteit

Totaal

2008

0

2009

0

2010

2011

524

379

524

379

2013

2012

0

0

0

Bron: Jaarstukken gemeente Harlingen Tabel 5-98: Publieke investeringen in haven Amsterdam Haven Amsterdam (bedragen x1000 EUR, lopende prijzen)


Havenautoriteit


Havenautoriteit


Havenautoriteit

Totaal Bron: Jaarverslagen haven Amsterdam

127

2008

2009

2010

2011

2013

2012

x

x

x

x

x

x

0

x

x

x

x

x

x

3.124

x

x

x

x

x

x

4.969

0

35.900

53.200

36.700

18.800

21.500

8.093

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-99: Publieke investeringen havens Noordzeekanaal Havens NZKG (bedragen x1000 EUR, lopende prijzen)

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

164


Havenautoriteit


Havenautoriteit

22

186

121

827

67

78

174

Havenautoriteit

190

348

150

270

91

80

68

212 Totaal Bron: Jaarstukken betreffende gemeenten Zaanstad, Beverwijk & Jaarverslag Zeehaven IJmuiden BV

698

271

1.097

158

158

242


Tabel 5-100: Publieke investeringen in havens Rotterdam-Rijnmond Havenbedrijf Rotterdam (bedragen x1000EUR, lopende prijzen)

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

233.956

190.745

351.838

413.328

494.383

625.707

262.859

234.926 Totaal Bron: gebaseerd op jaarverslagen Havenbedrijf Rotterdam, balanspost ‘Materiële Vaste Activa’

190.745

351.838

413.328

494.383

625.707

262.8590


Havenautoriteit


Havenautoriteit

Overige activa (investeringen met economisch nut)*

Havenautoriteit

970

* incl 'vaste activa in aanbouw'

Tabel 5-101: Publieke investeringen in haven Moerdijk Havenschap Moerdijk (bedragen x1000 EUR, lopende prijzen)

2007

2008

Grond en gebouwen

Havenautoriteit

9.653


Havenautoriteit

7.412


Havenautoriteit

98

2010

2011

2012 1443

2013

28.821

9.242

20.504

13.186

6.919

490

691

168

242

675

1987

638

17.163 25.310 Totaal Bron: gebaseerd op Jaarverslagen & jaarrekening Havenschap Moerdijk, balanspost ‘Materiële Vaste Activa’

42.249

16.836

22.981

128

25.142

2009

1.443

1971

3.300

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel 5-102: Publieke investeringen in havens Zeeland Zeeland Seaports (bedragen x1000 EUR, lopende prijzen)


Havenautoriteit


Havenautoriteit


1.777

2008 1.398

2009

2010

12.044

7.562

1.210

8.050

12.693

17.262

Havenautoriteit

Totaal Bron: gebaseerd op Jaarverslagen Zeeland Seaports, balanspost ‘Materiële Vaste Activa’

1.777

1.398

2011

20.094

20.255

2012

2013

5.759

33

266

104

4910

18.738

5.863

4.943

Tabel 4-100: Publieke investeringen in zeehavens totaal Totaal publieke invest. (bedragen x1000 euro, lopende prijzen)

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Zeehavengebieden

291.682

303.789

489.883

571.869

617.159

697.063

293.166

Rijksoverheid

224.000

221.700

160.800

153.500

201.600

154.179

162.699

525.489

650.683

725.369

818.759

851.242

455.865

515.682 Totaal Bron: Totaal publieke investeringen (optelsom investeringen door havenbeheerders en uitgaven MIRT)

129


6

Bijlage 1

Gehanteerde definities en onderzoeksmethode

De afbakening is gelijk aan de voorgaande Havenmonitoren zoals opgesteld door Rebelgroup/MTBS/Buck (2006, 2007) en Erasmus Universiteit (2008 t/m 2012) en kent drie dimensies: een functionele, een sectorale en een geografische. 6.1.1 Functionele afbakening Het Havenbeleid (zie Nota Zeehaven, Ministerie Verkeer en Waterstaat, 2004) gaat in beginsel uit van twee hoofdfuncties van de zeehavens; de haven als knooppunt van vervoer(ketens) en de haven als vestigingsplaats voor industrie(clusters). Bij de haven als knooppunt ligt de nadruk op vervoermodaliteiten, overslag, opslag en distributie en bij de haven als vestigingsplaats is vooral de industriële bedrijvigheid en zakelijke en niet-zakelijke dienstverlening van belang. Om zoveel mogelijk aan te sluiten bij het Havenbeleid, staan deze twee functies centraal in de rapportage. De zeehavengerelateerde activiteiten komen te vallen onder de functie waaraan zij bijdragen. 6.1.2 Sectorale afbakening De sectorale afbakening geeft aan welke activiteiten tot de zeehaven gerekend worden. Er worden drie typen activiteiten onderscheiden: kadegebonden, zeehavengebonden en zeehavengerelateerd (zie Figuur B 1). Kadegebonden activiteiten zijn activiteiten die een kade en diep vaarwater nodig hebben voor het afhandelen van de fysieke goederenstromen. Dit betreft vooral open overslag activiteiten zoals een containerterminal. Zeehavengebonden activiteiten zijn activiteiten waarvoor de directe nabijheid van een zeehaven benodigd is, maar die niet in ieder geval kadegebonden zijn. Voorbeelden hierbij zijn olieraffinaderijen in de Rotterdamse haven. Zeehavengerelateerde activiteiten zijn activiteiten waarvan de goederenstromen een directe relatie hebben met de zeehaven en diensten die gerelateerd zijn aan de goederenstromen, als wel diensten die niet direct gerelateerd zijn aan de fysieke goederenstromen maar wel aan de zeehaven gerelateerd zijn middels hun bijdrage aan de functies van de zeehaven. Deze activiteiten kunnen zich in de directe nabijheid van de zeehaven bevinden, maar de directe nabijheid van de zeehaven is niet voor alle activiteiten noodzakelijk. Veel distributieactiviteiten zijn hier een voorbeeld van.

130


Verder behoren de industriële activiteiten waarvan een belangrijk deel van de goederen via de zeehaven aan- en afgevoerd worden tot de zeehavengerelateerde activiteiten4. Naast deze activiteiten zijn er ook diensten die gerelateerd zijn aan de goederenstromen of deze stromen ondersteunen. Het kan hierbij gaan om een zeer directe relatie (distributie en opslag) of een minder directe relatie (handelsactiviteiten). Samengevat: een activiteit is zeehavengerelateerd zodra de activiteit aan één van de onderstaande criteria voldoet:   

logistieke en vervoersactiviteiten die direct samenhangen met de aanvoer, afvoer en doorvoer van goederenstromen over zee; industriële activiteiten die in belangrijke mate gebruik maken van de zeehaven voor de aan- en afvoer van hun goederen; overige diensten gerelateerd aan functies van de zeehavens, zoals onder andere overheidsdiensten en zakelijke dienstverlening.

Figuur B 1 schetst hoe de typen activiteiten in relatie tot elkaar staan. Kadegebonden en zeehavengebonden activiteiten zijn daarbij direct aan de zeehaven gebonden. Zeehavengerelateerde activiteiten kunnen in principe in geheel Nederland gevestigd zijn, dat wil zeggen zowel binnen als buiten een zeehavengebied. Activiteiten die buiten het zeehavengebied plaatsvinden zijn echter buiten beschouwing gelaten en als niet-zeehavengerelateerd beschouwd.

4

N.B.: Dit geldt alleen in combinatie met de geografische afbakening voor zover deze activiteiten binnen een zeehavengebied liggen. De Duitse staalindustrie is dus niet zeehavengerelateerd.

131

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Figuur B 1: Scope van het Havenmonitor onderzoek

Bron: Ecorys, Havenmonitor 2003

De visserij is geen zeehavengerelateerde activiteit aangezien de winning niet in de zeehavens plaatsheeft, maar buitengaats. Volgens deze beredenering zou de visserij niet in de Havenmonitor moeten worden opgenomen. De visserij is echter een cluster op zich, waarbij de verschillende activiteiten door elkaar heen lopen. Naast de winning houden de vissers (cq. bemanning) zich ook bezig (in meer of mindere mate) met de overslag, opslag en soms ook verwerking van de vis. Gezien deze multifunctionele taak van de bemanning van de visvloot is de werkgelegenheid en toegevoegde waarde in deze sector toch als zeehavengerelateerd beschouwd. Veerdiensten en cruisevaart zijn ook zeehavengerelateerde activiteiten. Hierbij dient wel onderscheid gemaakt te worden naar zeevaart en binnenvaart. De zeeveerdiensten en zeecruisevaart zijn activiteiten die niet samenhangen met de fysieke goederenstromen, maar wel gebonden zijn aan de zeehaven. Deze activiteiten zijn opgenomen in de lijst met zeehavengerelateerde activiteiten. In Bijlage 2 zijn alle SBI-codes opgenomen die als zeehavengerelateerde activiteiten worden meegerekend in de Havenmonitor.

132


6.1.3 Geografische afbakening Voor de geografische afbakening zijn begrippen als zeehaven, zeehaventerreinen, zeehavengemeenten, zeehavenlocatie en zeehavengebieden van belang. Deze begrippen bepalen welke terreinen en/of gebieden meegenomen moeten worden. Definities van deze begrippen zijn hieronder gegeven. Zeehaven: Een haven aan zee of aan diep vaarwater waar zeewaardige schepen kunnen komen en die de beschikking heeft over een zeeterminal of - voor zover gelegen in een zeehavengebied - een inlandterminal waar zeevaart als modaliteit aanwezig is. Voor de aanduiding van diep vaarwater wordt gekeken naar de bevaarbaarheidklasse van vaarwegen (dit is gebruikt voor de binnenlandse vaarwegen). De bevaarbaarheidklasse is een aanduiding voor de (maximale) capaciteitsafmetingen van een vaarweg, uitgedrukt in tonnen laadvermogen. De bevaarbaarheidklassen zijn ingedeeld volgens de C.E.M.T.-norm (C.E.M.T.= Conférence Européenne des Ministres de Transport). Diep vaarwater, waar zeewaardige schepen kunnen komen, zijn de wateren met bevaarbaarheidklasse VI (a, b en c, Figuur B 2, de blauwe tinten)5. Zeewaardige schepen die de binnenwateren kunnen bevaren, worden gekenmerkt door het tonnage laadvermogen dat ligt tussen de 3.200 en 18.000 ton. Dit komt overeen met een diepgang van de schepen van 2,50 tot 4,50 meter en een hoogte tot maximaal 9,10 meter. Aan de onderkant van deze range zitten de coasters die de inlandterminals kunnen bereiken. Schepen die zwaarder beladen zijn dan de bovengenoemde 18.000 ton varen niet op de binnenlandse vaarwegen, maar komen alleen in de havens die de faciliteiten hebben om deze schepen te ontvangen. In functie van de bevaarbaarheidklasse van de vaarwegen blijken de Zeeuwse vaarwegen, de vaarwegen rond Rotterdam, Dordrecht en Moerdijk (Nieuwe Waterweg, Nieuwe en Oude Maas, Lek, Dordtse Kil, Haringvliet en Hollands Diep), de Waal, het Amsterdam-Rijnkanaal, het Noordzeekanaal en de vaarwegen naar Harlingen en Delfzijl en Eemsmond door de Waddenzee de vaarwegen te zijn die aangemerkt worden als vaarwegen met diep vaarwater voor zeewaardige schepen (zie in Figuur B 2). Den Helder is via open zee bereikbaar. Bij de havens is onderscheid te maken naar zeeterminals en inlandterminals6. Zeeterminals zijn terminals die in relatie staan tot de zeevaart en inlandterminals zijn terminals waar bovenal de binnenvaart aanmeert. Een aantal inlandterminals is echter ook met zeeschepen bereikbaar. Alleen als inlandterminals gelegen zijn in zeehavengebieden (zie hierna) worden deze in het vervolg verder in beschouwing genomen. Omdat aan het AmsterdamRijnkanaal en aan de Waal zich geen zeehaventerreinen of zeehavenlocaties bevinden, vallen deze terminals buiten beschouwing.

5

Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Directoraat-Generaal Goederenvervoer, Adviesdienst Verkeer en Vervoer en CBS, ‘Nederland en de scheepvaart op de binnenwateren’, 2003

6

Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Adviesdienst Verkeer en Vervoer, ‘Inventarisatie terminals en regionale overslagcentra in Nederland’, 2003

133

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Figuur B 2: Vaarwegennet naar bevaarbaarheidklasse

Bron: Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rijkswaterstaat

134


Zeehaventerrein: Aan diep, voor zeewaardige schepen geschikt vaarwater gelegen terreinen bij een zeehaven of terreinen in de directe nabijheid van de zeehaven waarbij de band met de haven overduidelijk aanwezig is en het terrein onder het beheer van de havenbeheerders valt. Terreinen worden afgebakend op basis van de bijbehorende postcodes. Zeehavengemeente: Gemeente die een zeehaven binnen haar gemeentegrenzen heeft. Zeehavenlocatie: Locaties met activiteiten die een band hebben met de zeehaven en niet gelegen zijn in een zeehavengemeente, maar wel in de onmiddellijke nabijheid daarvan. Dit kunnen terreinen zijn gelegen langs diep vaarwater waarop zeehavengerelateerde activiteiten plaatsvinden, maar ook locaties waar (hoofd)kantoren van bedrijven zitten, die een relatie met de zeehaven hebben. Enkele terreinen aan diep vaarwater in de Drechtsteden en locaties met kantoren van belangrijke zeehavengerelateerde bedrijven (bijvoorbeeld in Rhoon waar veel rederijkantoren gevestigd zijn), zijn voorbeelden van de toevoegingen die in dit onderzoek zijn gedaan. Zeehavengebied: Verzameling van zeehavengemeentes (inclusief zeehavens en zeehaventerreinen) en zeehavenlocaties. Een zeehavengebied vormt een aaneengesloten gebied en is geografisch afgebakend door de nabijheid van de Noordzee. In principe wordt aangesloten bij de gebiedsdefinities zoals vastgesteld door de Nationale Havenraad, maar daar worden enkele zeehavenlocaties aan toegevoegd. De geografische afbakening in combinatie met de sectorale afbakening zorgt ervoor dat de in Figuur B 1 benoemde activiteit III zeehavengerelateerde activiteiten in zeehavengebieden (III is inclusief I en II) het uitgangspunt van de Havenmonitor vormt. Op basis van de benoemde definities worden de zeehavengebieden afgebakend. De zeehavengebieden worden gevormd door de zeehavengemeentes en zeehavenlocaties, zoals te zien in Figuur B 3. In Tabel B 1 wordt weergegeven welke zeehavengemeenten en zeehavenlocaties gerekend worden tot deze zeehavengebieden. Figuur B 3: Zeehavengerelateerde gebieden in Nederland

135

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Tabel B 1: Zeehavengebieden, zeehavens en zeehavengemeenten



Rijn- en Maasmond

Waarvan R’dam-Rijnmond

Scheldebekken

Zeehaven

Gemeente

Zeehaven

Gemeente

Zeehaven

Gemeente

Zeehaven

Gemeente

Zeehaven

Gemeente

Delfzijl Eemshaven

Delfzijl Eemsmond

Dordrecht Moerdijk

Rotterdam Schiedam

Rotterdam Schiedam

Vlissingen Borsele

Vlissingen Borsele

Harlingen

Scheveningen

Den Haag

Vlaardingen

Vlaardingen

Terneuzen

Terneuzen

Den Helder

Den Helder


Dordrecht Moerdijk

Harlingen


Alblasserdam*

Maassluis

Maassluis

Gorinchem*

Drechtsteden (excl. Dordrecht)

HardinxveldGiessendam* Hendrik-IdoAmbacht* NieuwLekkerland* Papendrecht* Sliedrecht* Zwijndrecht*

* Specifieke afbakening op basis van postcodes

136

Albrandswaard Overig Rijnmond

Barendrecht Capelle aan den IJssel Krimpen aan den IJssel Lansingerland Ridderkerk Spijkenisse


6.1.4 Berekening werkgelegenheid en toegevoegde waarde De belangrijkste stappen van de methodiek voor de indicatoren werkgelegenheid en toegevoegde waarde zijn weergegeven in Figuur B 4. Om redenen van overzichtelijkheid zijn de hierna gespecificeerde tussenstappen (in het bijzonder correcties en aanpassingen voor bedrijfsgrootte en regionale verschillen) niet in het schema opgenomen. Figuur B 4: Schematische weergave van de onderzoeksmethodiek voor werkgelegenheid en toegevoegde waarde

Locatiegebonden activiteiten Locatiegebonden activiteiten

Zeehavengerelateerde Zeehavengerelateerde werkgelegenheid per werkgelegenheid per zeehavengebied zeehavengebied

XX

Niet-locatiegebonden activiteiten Niet-locatiegebonden activiteiten

Zeehavengerelateerde Zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per toegevoegde waarde per werkzaam persoon werkzaam persoon

Zeehavengerelateerde Zeehavengerelateerde vervoersprestaties per vervoersprestaties per zeehavengebied zeehavengebied

XX

Aantal werkzame Aantal werkzame personen per personen per tonkilometer tonkilometer

Toegevoegde waarde Toegevoegde waarde locatiegebonden locatiegebonden activiteiten per activiteiten per zeehavengebied zeehavengebied

Directe werkgelegenheid Directe werkgelegenheid per zeehavengebied per zeehavengebied

XX

Zeehavengerelateerde Zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per toegevoegde waarde per werkzaam persoon werkzaam persoon

Toegevoegde waarde Toegevoegde waarde achterlandvervoer per achterlandvervoer per zeehavengebied zeehavengebied

XX

Werkgelegenheid Werkgelegenheid multiplier multiplier

Indirecte Indirecte werkgelegenheid per werkgelegenheid per zeehavengebied zeehavengebied

Directe toegevoegde Directe toegevoegde waarde per waarde per zeehavengebied zeehavengebied

XX

Toegevoegde waarde Toegevoegde waarde multiplier multiplier

Indirecte toegevoegde Indirecte toegevoegde waarde per waarde per zeehavengebied zeehavengebied

Bron: RebelGroup/mtbs

Bovenstaande figuur geeft het basisprincipe van de gebruikte onderzoeksmethode weer. Voor de locatiegebonden activiteiten is de bepaling van de (directe) toegevoegde waarde (TW) het resultaat van de vermenigvuldiging van de sectorspecifieke toegevoegde waarde per werkzame persoon (TW/WP) met de overeenkomstige zeehavengerelateerde werkgelegenheid. De directe toegevoegde waarde voor de niet-locatiegebonden activiteiten is bepaald middels de

137


per zeehavengemeente gegenereerde vervoersprestaties. Sommatie van beide delen (locatie- en niet-locatiegebonden) resulteert in een raming van de totale, directe toegevoegde waarde en werkgelegenheid, gecreëerd binnen de Nederlandse zeehavengebieden. De vermenigvuldiging van deze cijfers met toegevoegde waarde en werkgelegenheidsmultipliers per havengebied leidt tot de berekening van (indicatieve) indirecte effecten. 6.1.5 Locatiegebonden activiteiten Vaststellen werkgelegenheidscijfers Conform de voorgaande Havenmonitoren is de werkgelegenheidsindicator gebaseerd op gegevens van het Landelijk Informatiesysteem van Arbeidsplaatsen en Vestigingen (LISA). De gegevens afkomstig van deze informatiebron laten nationale vergelijkbaarheid toe, daar de input hiervan afkomstig is uit de Regionale Vestigingsregisters. De Regionale Registerhouders hanteren verschillende peildata, waardoor enige verschillen kunnen optreden tussen de havens. De peildata per haven zijn gegeven in onderstaande tabel. Tabel B 2: Overzicht van peildata


Peildatum

Rijn- en Maasmond

Peildatum

Scheldebekken

Peildatum

Harlingen

1 april

Rotterdam

1 januari

Vlissingen

1 mei

Eemsmond

1 april

Schiedam

1 januari

Borsele

1 mei

Delfzijl

1 april

Vlaardingen

1 januari

Terneuzen

1 mei

Den Helder

1 januari

Maassluis

1 januari


Peildatum

Overig Rijnmond

1 januari

Amsterdam

1 januari

Drechtsteden

1 januari

Beverwijk

1 april

Dordrecht

1 januari

Velsen/IJmuiden

1 april

Moerdijk

1 april

Zaanstad

1 april

Scheveningen

1 januari

Bron: LISA

Conform Havenmonitor 2006 tot en met 2011, zijn de werkgelegenheidscijfers van 2012 op bedrijfsvestigingenniveau opgevraagd en aan de havenbeheerders voorgelegd ter controle en aanpassing. Hierdoor hebben alle havenbeheerders helder inzicht gehad in de opbouw van de werkgelegenheid in hun zeehavengebied en zijn ze in staat gesteld gericht niet-direct-zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen te schrappen. Tevens hebben ze bedrijfsvestigingen 138


kunnen toevoegen die wel direct zeehavengerelateerd zijn maar om bepaalde redenen, zoals verkeerde SBI-codering in het LISA-bestand, niet waren opgenomen in de aangeboden lijst bedrijfsvestigingen. De hierboven beschreven aanpak heeft er toe geleid dat de ‘ruwe data’ van LISA op zeer consistente wijze is gecontroleerd en aangepast. Bepalen toegevoegde waarde De locatiegebonden zeehavengerelateerde toegevoegde waarde is bepaald door de toegevoegde waarde per werkzaam persoon (TW/WP) te vermenigvuldigen met de zeehavengerelateerde werkgelegenheid in de haven. De toegevoegde waarde per sector, volgens de input-output tabellen van het CBS voor de onderzoeksperiode, wordt gedeeld door het aantal arbeidsplaatsen in deze sector, en vervolgens vermenigvuldigd met een regiocorrectie die het verschil in productiviteit per regio en per bedrijfsklasse reflecteert; deze correctie is gerelateerd aan de grootte en de kapitaalintensiviteit van de in de regio gevestigde bedrijven. De vermenigvuldiging van de toegevoegde waarde cijfers per werkzame persoon en per sector met het voor productiviteit gecorrigeerde totale aantal arbeidsplaatsen levert het directe toegevoegde waarde cijfer, in absolute termen uitgedrukt. De transport- en distributiesector is onder te verdelen in zowel locatie- als niet-locatiegebonden activiteiten. Locatiegebonden zijn die activiteiten waarvoor de vestigingsplaats relevant is voor de bedrijfsvoering (te weten ‘Zeevaart’7, de passagiersvaart en veerdiensten (op binnenwateren)8 en ‘Dienstverlening ten behoeve van het vervoer’). De toegevoegde waarde van deze activiteiten wordt bepaald als onder ‘locatiegebonden activiteiten’. 6.1.6 Consistentie van methode Voor de Havenmonitor 2013 is dezelfde methodiek toegepast en zijn dezelfde bronnen gebruikt als in Havenmonitor 2006 tot en met 2013. In de Havenmonitor 2013 geen majeure aanpassingen plaatsgevonden in de methode; de berekeningsmethode is gelijk aan het voorgaande jaar.

7

Hoewel ‘Zeevaart‘ in de strikte betekenis van het woord geen locatiegebonden activiteit is, is er evenmin sprake van achterlandvervoer. Anders dan de ‘Binnenvaart’, het ‘Wegvervoer’ en het ‘Spoorvervoer’, is ‘Zeevaart’ in het algemeen wel gebonden aan vestigingen in een van de zeehavengemeenten. De ‘Zeevaart’ is daarom als locatiegebonden activiteit behandeld.

8

Ook de passagiersvaart en veerdiensten op binnenwateren wordt beschouwd als locatiegebonden activiteit, omdat hier evenmin sprake is van achterlandvervoer. Om te voorkomen dat het vervoer van personen met rondvaartboten en watertaxi’s over havens, grachten en andere binnenwateren zou worden meegerekend, hebben de havenbeheerders hiervoor een negatieve correctie aangebracht op de LISA-cijfers.

139


Het CBS rapporteert de gegevens over toegevoegde waarde vanaf 2010 in iets gewijzigde categorieën. Dit betekent dat in de Havenmonitor enkele subsectoren niet meer op dezelfde manier te relateren zijn aan de CBS gegevens, een duidelijk voorbeeld daarvan is het verschil dat voorheen gemaakt werd tussen dienstverlening aan het vervoer over land en aan het vervoer over water. Om consistentie te behouden is de Havenmonitor voor 2009 opnieuw berekend, gebaseerd op de nieuwe indeling van het CBS. De verschillen die ontstonden tussen de berekening met de oude en de nieuwe methode zijn vervolgens gecompenseerd met een correctiefactor voor elke SBI code die in de Havenmonitor gebruikt wordt. Dit heeft geleid tot een aanpassing in de correctietabel waarin gecorrigeerd wordt voor locatie, activiteit en bedrijfsgrootte: deze tabel bevat nu ook een correctie voor de nieuwe CBS indeling. In 2013 heeft een aanpassing plaatsgevonden in de berekeningen van het CBS wat betreft de nationale rekeningen en de arbeidsrekeningen. Hierdoor is het Bruto Binnenlands Product volgens de statistieken toegenomen, en dus ook de toegevoegde waarde van de individuele sectoren. Op de havenmonitor heeft dat ook een effect. De nieuwe cijfers die het CBS heeft gepubliceerd zijn met terugwerkende kracht toegepast in de havenmonitor. Voor de indirecte werkgelegenheidseffecten was dat niet volledig mogelijk en om consistentie te behouden zijn deze effecten voor 2009 opnieuw berekend, gebaseerd op de nieuwe en oude cijfers van het CBS. Het gevonden verschil per sector in deze berekeningen is gebruikt voor het aanpassen van de eerdere jaren 2002-2008 om consistentie in de reeks te behouden. De berekening van de indirecte toegevoegde waarde is voor 2013 gebeurd met de input-output tabel voor de Nederlandse economie die het CBS volgens de nieuwe methode heeft opgesteld. Hierdoor worden onderlinge leveringen voor sommige sectoren anders ingeschat dan voorheen. Dit heeft voor deze sectoren een verstorend effect voor de consistentie van de reeks. Op het moment van uitkomen van de havenmonitor 2013 zijn er nog geen nieuwe tabellen voor eerdere jaren beschikbaar. Mogelijk zijn de uitkomsten van 2013 daardoor niet helemaal vergelijkbaar met eerdere jaren.

140


6.1.7 Niet-locatiegebonden activiteiten Veel transportbedrijven zijn voor hun bedrijfsvoering niet noodzakelijk aan één bepaalde locatie gebonden. Hoge kosten of gebrek aan ruimte kunnen voor deze bedrijven overwegingen zijn om zich buiten de haven of stad te vestigen. Daarmee verdwijnt (een deel van) de werkgelegenheid uit de betreffende gemeente, hoewel de activiteit van het bedrijf wel degelijk door de aanwezigheid van de haven wordt beïnvloed. De door LISA geregistreerde werkgelegenheid (op basis van postcode en sbi-code afbakening) als toedelingscriterium van de toegevoegde waarde is om die reden hier minder toereikend. Daarom is voor de volgende activiteiten gekozen voor toedeling op basis van het zeehavengerelateerde deel van de ‘aan de zeehavengemeente’ geleverde vervoersprestaties door transportondernemingen: 

Goederenvervoer per spoor;



Goederenvervoer over de weg;



Vervoer via pijpleidingen;



Binnenvaart (bestaande uit vrachtvaart en tankvaart).

Berekening van de vervoersprestaties De vervoersprestatie is gedefinieerd als de combinatie van het vervoerde gewicht vermenigvuldigd met de vervoersafstand van de goederen, uitgedrukt in ladingtonkilometers. De vervoersprestatie is berekend voor het Nederlands beroepsgoederenvervoer, in binnen- en buitenland. Het gaat hier om het Nederlandse aandeel, omdat het nationaal product gebaseerd is op de bijdragen van Nederlandse bedrijven, en om beroepsgoederenvervoer omdat het eigen vervoer van bedrijven al is toegerekend aan de sector waarin het bedrijf is ingedeeld. Voor de bepaling van de zeehavenspecifieke vervoersprestaties wordt gebruik gemaakt van het NEAC model waarvan de methodiek hieronder beschreven wordt. Figuur B 5 illustreert hoe de vervoersprestaties, uitgedrukt in gerealiseerde tonkilometers, kunnen worden afgeleid.

141

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 Figuur B 5: Globale illustratie afleiding zeehavengebonden vervoersprestaties

Gewicht van het achterlandvervoer per modaliteit van en naar Nederlandse zeehavens

Gewicht overgeslagen goederen (aanvoer/af voer) in Nederlandse zeehavens

Zeehaven Spoorvervoer

Zee

Achterland

1 2 3 4

Herkomst / Bestemming

Aandeel gewicht van het achterlandvervoer per modaliteit van en naar Nederlandse zeehavens van het Nederlands beroepsgoederenvervoer

Vervoersprestaties (tonkm) van het achterlandvervoer per modaliteit van en naar Nederlandse zeehavens van het Nederlands beroepsgoederenvervoer

Bron: Rebel Group obv NEA

Toelichting bij de toegepaste berekeningsmethode De op te leveren informatie betreft de aanvoer en afvoer in tonnage en tonkilometers per modaliteit (zeevaart, wegvervoer, spoorvervoer en binnenvaart) per goederensoort (in 10 hoofdcategorieën, NSTR genoemd). Onderstaand worden de stappen in de berekening nader toegelicht.

142 *


Stap 1. Bepalen gewicht overgeslagen goederen (aanvoer/afvoer) in Nederlandse zeehavens Uit de CBS-publicatiebestanden9 “zeevaart” is bekend hoeveel gewicht er per Nederlandse haven per goederensoort wordt overgeslagen voor zowel de aanvoer als afvoer. Dit bestand vormt het vertrekpunt voor de verdere bepaling van de vervoersprestaties. Hiertoe worden gegevens uit diverse bronnen toegevoegd aan het basisbestand zoals bepaald in deze Stap 1. Stap 2. Bepalen gewicht van het achterlandvervoer per modaliteit van en naar Nederlandse zeehavens In de NEAC-statistieken staat de herkomst en bestemming van goederenstromen per goederensoort, inclusief de haven waar het is overgeslagen. Deze gegevens maken een verdeling van overgeslagen goederen in havens naar de verschillende modaliteiten voor het voor- en natransport in het achterland (wegvervoer, spoorvervoer en binnenvaart). In de Rotterdamse haven bijvoorbeeld geldt een ‘modal split’ van 45% over de weg, 8% over het spoor en 47% over de binnenvaart. Het hierboven beschreven NEAC-bestand is in Stap 2 gekoppeld aan het bestand zoals bepaald in Stap 1. Dit resulteert in een bestand waarin per haven per goederensoort het gewicht van de binnenkomende en uitgaande goederen is opgenomen. Tevens is in dit bestand ook bekend met welke modaliteit deze in- en uitgaande goederen van of naar het achterland zijn vervoerd. Stap 3. Bepalen aandeel gewicht van het achterlandvervoer per modaliteit van en naar Nederlandse zeehavens van het Nederlandse beroepsgoederenvervoer De Havenmonitor neemt uitsluitend de vervoersprestaties in rekening die zijn gerealiseerd door het Nederlandse beroepsgoederenvervoer. De tabellen die in Stap 2 gegenereerd zijn, omvatten het totaal aan vervoerde goederen. In deze Stap 3 wordt aan de hand van de Publicatiebestanden Binnenvaart (bron: CBS) en de Basisbestanden Goederenvervoer (bron: NEA) het aandeel van het Nederlandse beroepsgoederenvervoer berekend. Stap 4. Bepalen vervoersprestaties (tonkm) van het achterlandvervoer per modaliteit van en naar Nederlandse zeehavens van het Nederlandse beroepsgoederenvervoer Om tot de vervoersprestaties te komen, dienen de vervoerde gewichten per modaliteit door het Nederlandse beroepsgoederenvervoer vermenigvuldigd te worden met de afstand naar hun herkomst of bestemming.

9 De CBS-publicatiebestanden worden vaak gebruikt bij het maken van goederenvervoerstatistieken en zijn beschikbaar voor de modaliteiten zeevaart, wegvervoer, spoorvervoer en binnenvaart.

143


Voor het bepalen van de afstand naar de herkomst en bestemming is gebruik gemaakt van de Publicatiebestanden Wegvervoer, Spoorvervoer en Binnenvaart (bron: CBS). In deze publicatiebestanden staat het vervoerde gewicht en de vervoersprestaties in tonkilometers per verkeersgebied. Hieruit is een gemiddelde afstand berekend. De gemiddelde afstand per haven is vervolgens gekoppeld aan de gewichten van de vervoerde goederen zoals bepaald in Stap 3. Het gewicht is vermenigvuldigd met de gemiddelde afstand hetgeen resulteert in het aantal tonkilometers. Berekening van de werkgelegenheid en toegevoegde waarde De berekening van de directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid en toegevoegde waarde is toegepast conform de Havenmonitor 2008. Hieronder staat een beschrijving van deze methodiek. Voor het wegvervoer zijn de totale Nederlandse vervoersprestaties en nationale werkgelegenheidscijfers beschikbaar. Op basis hiervan kan een nationaal gemiddeld aantal arbeidsplaatsen per ladingtonkilometer berekend worden welke na vermenigvuldiging met de vervoersprestatie per zeehavengebied in het wegvervoer resulteert in het aantal arbeidsplaatsen in het wegvervoer per zeehavengebied. De bijbehorende toegevoegde waarde wordt vervolgens bepaald door het aantal arbeidsplaatsen per zeehavengebied in het wegvervoer te vermenigvuldigen met de toegevoegde waarde per persoon in het goederenvervoer, zoals bepaald aan de hand van Nationale Input/Output tabellen. Deze berekeningsmethode is hieronder als formule weergegeven.

WPi , j 

VPi , j VPi , NL

* WPi , NL

TWi , j  WPi , j * TW _ WPi , NL

Omdat wegvervoer de helft van de niet-locatiegebonden werkgelegenheid genereert, is de beschikbaarheid van gegevens voor deze modaliteit leidend genomen voor de verdere berekeningen. Voor de binnenvaart was deze berekeningsmethode gemakkelijk toe te passen, omdat daarvoor ook het aantal arbeidsplaatsen en vervoersprestatie op nationaal niveau beschikbaar zijn. Voor het spoorvervoer zijn geen gegevens beschikbaar voor zowel het aantal arbeidsplaatsen als toegevoegde waarde in Nederland. Hierdoor is in Havenmonitor 2006 gekozen om voor deze modaliteit een ‘bottum-up’ aanpak toe te passen om het aantal arbeidsplaatsen te bepalen. Gezien het feit dat het aantal bedrijven dat actief in deze markt is zeer beperkt is en daardoor via de Kamer van Koophandel en jaarverslagen van de bedrijven de aantallen arbeidsplaatsen en het vervoerd volume verkregen kunnen worden, is dit goed mogelijk. In combinatie met de nationale vervoersprestaties van goederenvervoer per spoor wordt vervolgens het aantal arbeidsplaatsen per ladingtonkilometer vastgesteld.

144


Voor het vervoer per pijpleiding zijn direct cijfers beschikbaar van het CBS aangaande arbeidsplaatsen en toegevoegde waarde. Uit de nationale Input/Output tabellen is de toegevoegde waarde in heel Nederland voor deze sector te bepalen en het aantal arbeidsplaatsen in het vervoer per pijpleiding volgt uit nationale arbeidsvolume cijfers. Vervolgens is net als in voorgaande jaren verondersteld dat 50% van de totale vervoersprestatie als zeehavengerelateerd is te bestempelen en geheel is toe te schrijven aan Rotterdam. Als gevolg van deze aanname zijn arbeidsplaatsen en toegevoegde waarde op nationaal niveau voor 50% toegekend aan Rotterdam. 6.1.8 Correcties voor bedrijfsgrootte en regionale verschillen Zoals vermeld is de grootte van bedrijven alsmede hun regionale ligging van invloed op de bepaling van de locatiegebonden zeehavengerelateerde toegevoegde waarde. Uit de Regionaal Economische Jaarcijfers (REJ) van het CBS blijkt dat er verschillen zijn in toegevoegde waarde per arbeidsplaatsen per regio. Uit deze regionale cijfers is een factor per regio te berekenen waarmee het landelijke aantal is te vermenigvuldigen om tot regionale cijfers te komen. Uiteindelijk is ervoor gekozen om één enkele, exacte correctiefactor per gebied per activiteit uit te rekenen. Deze factor vertegenwoordigt dus beide correcties: bedrijfsgrootte en locatie. Deze factor is verondersteld gelijk te blijven gedurende alle jaren, wat impliceert dat over de voorbije jaren heen de verhouding arbeidsplaatsen per bedrijfsgrootte-categorie constant is gebleven. 6.1.9 Bepaling indirecte samenhang Voor de berekening van de indirecte effecten is, conform de voorgaande jaren, gebruik gemaakt van de techniek van Input/Output analyse (op basis van het Leontief vraagbepaalde Input/Output model). Het is echter hier gepast te benadrukken dat een dergelijke analysetechniek in principe niet geschikt is voor sectorale impactstudies voor bestaande economische activiteiten (want resulterend in dubbeltellingen indien hiervoor niet adequaat gecorrigeerd) en bovendien van een aantal belangrijke theoretische assumpties vertrekt. Zo gaat het Input/Output model er vanuit dat iedere extra vraag (impuls) automatisch leidt tot extra aanbod. Het aanbod is derhalve volledig flexibel (elastisch) verondersteld en past zich zonder extra kosten aan bij de vraag. De prijselasticiteit van de vraag is gelijk aan nul, terwijl de prijselasticiteit van het aanbod gelijk is aan oneindig. Daarnaast veronderstelt het model een volledige complementariteit tussen alle input. Tussen de benodigde intermediaire inputs is geen onderlinge substitutie mogelijk en zijn er geen schaalvoordelen. Deze theoretische assumpties maken voldoende duidelijk dat ramingen van indirecte effecten van zeehavengerelateerde activiteiten in de rest van de Nederlandse economie met de nodige omzichtigheid gelezen moeten worden. Als statistische maat voor de verbondenheid van een sector met de Nederlandse economie kunnen multipliers worden gebruikt, met name om vergelijkingen met andere sectoren of het nationale gemiddelde te maken. De uit het model verkregen multipliers worden gebruikt voor het berekenen van de gevolgen van een vraagimpuls in een bepaalde sector op de vraag in andere sectoren.

145


Een multiplier van bijvoorbeeld 1,6 geeft aan dat behalve het oorspronkelijke directe effect ter grootte van 1, nog een additioneel indirect effect van 0,6 optreedt, elders in de economie. De effecten kunnen daarbij uitgedrukt zijn in termen van werkgelegenheid (werkgelegenheidsmultiplier) en/of toegevoegde waarde (toegevoegde waarde multiplier). Naast deze ‘achterwaartse effecten’ bij toeleveranciers kunnen zich ook ‘voorwaartse effecten’ voordoen bij afnemers. In een afzonderlijke studie in het kader van de Havenmonitor 2005, de ‘Verkenning Voorwaartse Effecten’, is een eventuele onderschatting onderzocht van het economische belang van de havensector door het niet in kaart brengen van voorwaartse uitstralingseffecten bij afnemers. Voorts geeft deze Verkenning, op basis van representatieve casussen, een onderbouwd inzicht in de (on)mogelijkheden van bepaling van voorwaartse effecten, en dit vanuit een breder kader dan alleen het stramien van input-outputanalyse. Behalve de voorwaartse en achterwaartse effecten bij toeleverende bedrijven is ook sprake van bestedingseffecten. Deze effecten bestaan uit de bestedingsimpuls door de werknemers. Op hun beurt zijn deze werknemers namelijk ook weer consument. Deze effecten zijn niet in deze berekening opgenomen, wat gebruikelijk is bij macro-economische analyses. 6.1.10 Berekening bedrijfsvestigingen Voor de bedrijfsvestigingdata wordt net als in de vorige edities van de Havenmonitor gebruik gemaakt van een eenduidig bronbestand, het LISA bestand. Dit bronbestand omvat alle economische indicatoren op bedrijfsvestigingniveau. Met behulp van de nieuwe data uit het LISA-bestand zijn de “Havenmonitorbedrijfsvestigingbestanden” van vorig jaar aangevuld. Het doel van LISA is het bijeenbrengen van regionale vestigingenregistraties met daaraan gekoppelde werkgelegenheidsgegevens tot een integraal, landsdekkend, uniform en consistent vestigingenregister met gegevens over alle vestigingen in Nederland waar betaald werk wordt verricht. Jaarlijks wordt dit register bijgewerkt op basis van de gegevens van de regionale registerhouders. Om het vestigingenbestand aan te vullen met actuele gegevens over werkgelegenheid wordt daarnaast jaarlijks een enquête uitgezet. Van de vestigingen met 100 en meer arbeidsplaatsen wordt de gehele populatie benaderd. Bij de vestigingen met minder dan 100 arbeidsplaatsen kan met een steekproef worden volstaan (10-100 WP: 50%, < 10 WP: 25%). LISA hanteert de volgende definitie voor een bedrijfsvestiging: ‘Locatie van een onderneming, instelling of zelfstandige beroepsbeoefenaar (dat wil zeggen elke fabriek, werkplaats, kantoor, winkel of andere bedrijfsruimte, dan wel elk complex daarvan) waarin of van waaruit een economische activiteit of zelfstandig (vrij) beroep wordt uitgeoefend door minimaal 1 werkzaam persoon’. Ter vergelijk: De Kamers van Koophandel bestempelen een bedrijfsvestiging als iedere in het Handelsregister ingeschreven onderneming en rechtspersoon in Nederland. De door de regionale registers aangeleverde data volgen de gehanteerde definitie. Toch kan er sprake zijn van afwijkingen omdat sommige regionale registers uitgaan van vestigingsactiviteiten (kan zijn dat er meerdere

146


activiteiten per bedrijfsvestiging zijn die apart in LISA worden geregistreerd). LISA probeert op landelijk niveau deze gegevens zoveel mogelijk te corrigeren, zodat er een uniform bestand bestaat. Zoals reeds vermeld bij de werkgelegenheidscijfers wordt er in het LISA bestand geen uniforme peildatum gebruikt. De door regionale registerhouders gehanteerde peildata zijn te vinden in Tabel B 2. Om tot bedrijfsvestigingcijfers met één enkele peildatum te komen, is besloten de peildata van de economische indicatoren te verschuiven naar 1 juli. Tijdens de controle door individuele havenbeheerders is geconstateerd dat de gegevens over vestigingen met 1 werkzame persoon niet goed te controleren zijn. Daarop is besloten om vestigingen die over de gehele tijdreeks 0 en/of 1 werkzame persoon hebben geregistreerd in principe buiten beschouwing te laten. Bedrijven die in de periode op enig moment wel meer dan 1 werkzame persoon kennen, maar over andere jaren 0 of 1 werkzame persoon zijn wel meegenomen in de analyse. Uitgangspunt is dat het onterecht zou zijn om een vestiging die op een bepaald moment bijvoorbeeld 10 arbeidsplaatsen kent, maar een jaar later slechts 1 werkzame persoon die vestiging in het ene jaar (WP=10) wel mee te tellen, maar in het daaropvolgende jaar (WP=1) niet mee te tellen. Het kan immers zo zijn dat het tijdelijk minder goed gaat met de vestiging, maar dat de vestiging nog steeds relevant is voor de haven. In tegenstelling tot het Handelsregister zijn de publieke organisaties in LISA wel vertegenwoordigd doordat ook vestigingen van de overheid, het onderwijs, de gezondheidszorg en de vrije beroepsbeoefenaars worden geregistreerd, terwijl een full time werkzame persoon10 gemiddeld 12 uur per week of meer werkzaam is waarbij het Handelsregister uit gaat van 15 uur. In beide bestanden zijn lege BV’s en overige vestigingen uit de categorie zakelijk beheer, alsmede rechtspersonen zoals verenigingen en stichtingen waar geen economische activiteit verricht wordt, niet opgenomen. 6.1.11 Berekening private investeringen De indicator ‘Investeringen in de Nederlandse zeehavens’ biedt een bijkomend inzicht in de economische ontwikkeling van de relevante zeehavengebieden en bedrijven in zeehavengerelateerde sectoren. Een toename van de investeringen geeft aan dat bedrijven de activiteiten in het havengebied willen continueren, terwijl een afname een indicatie kan zijn voor (relatieve) achteruitgang van het gebied. In het laatste geval kunnen andere gebieden interessantere opties zijn geworden voor het accommoderen van bedrijfsactiviteiten. Een afname van de investeringen betekent echter niet per definitie een (relatieve) achteruitgang van het gebied. Een jaar met minder investeringen hoeft dit namelijk nog niet te impliceren, omdat het niveau van investeringen jaarlijks kan verschillen. Het bedrijfsleven investeert het ene jaar

10

Basis voor indeling vestigingen naar grootte-klasse

147


meer dan het andere jaar. Oorzaken hiervoor zijn onder andere de economische (wereld)situatie, de bedrijfseconomische situatie, de economische levensduur van de activa en innovaties. Investeringen creëren tijdelijke werkgelegenheid om de betreffende activa te bouwen en te vervangen. Eveneens kunnen de investeringen gericht zijn op het creëren van structurele werkgelegenheid, maar dat is sterk afhankelijk van het type investering (nieuw, uitbreidings- of vervangingsinvesteringen). Voor de Havenmonitor 2011 is voor het eerst gekeken naar zowel de private als de publieke investeringen in de zeehavengebieden. De gehanteerde methodiek voor de reeks publieke investeringen is reeds toegelicht bij de betreffende tabellen. Bij private investeringen gaat het om investeringen in vaste activa van ondernemingen (materiële of immateriële activa die langer dan een jaar in het productieproces worden gebruikt), investeringen die direct gericht zijn op de prestaties van de eigen onderneming. Hiervoor is gebruik gemaakt van de CBS-investeringsstatistieken voor het in kaart brengen van de private investeringen in Nederland. Hiervoor is aan het CBS gevraagd om de investeringen in kaart te brengen op basis van de sectoren gebiedsafbakening, gehanteerd in dit onderzoek. Het CBS heeft vanaf het jaar 2000 investeringsstatistieken in gedetailleerde vorm beschikbaar. In deze rapportage zijn de investeringsstatistieken van 2000 tot en met 2012 verwerkt. Het detailniveau van de gegevens is echter beperkt. Door de geheimhoudingsverplichting van het CBS, die inhoudt dat geen individuele informatie onthuld mag worden, zijn de investeringen op een aggregatieniveau gepresenteerd waarbij zoveel mogelijk informatie toegankelijk blijft. Zelfs dan is het in enkele gevallen niet mogelijk om de investeringen weer te geven als gevolg van de geheimhoudingsverplichting. Daarnaast worden cijfers niet beschikbaar gesteld indien ze niet voldoen aan de gehanteerde betrouwbaarheidsmarge zoals die door het CBS wordt gehanteerd.

148


7

Bijlage 2

SBI'08 code 0311 0312 0321

0610 0620 0910 0812 1020 104101 104102 1042 1061 1062 1091 10821 10822 1083 1089 16101 1712 17121 17122

149

Overzicht zeehavengerelateerde activiteiten

Omschrijving '08

Omschrijving in HM

Visserij, kweken van vis en schaaldieren Zee- en kustvisserij Binnenvisserij Kweken van vis en schaaldieren Aardolie en aardgas

Voedingsmiddelenindustrie Voedingsmiddelenindustrie Voedingsmiddelenindustrie

7 7 7

Visserij Visserij Visserij

Aardolie industrie Aardolie industrie Overig

8 8 8

Aardolie- en aardgaswinning Aardolie- en aardgaswinning Aardolie- en aardgaswinning

Overig

9

Delfstoffenwinning overig

Winning van aardolie Winning van aardgas Dienstverlening ten behoeve van de aardolie- en aardgaswinning Winning van zand, grind, klei, zout e.d. Winning van zand, grind en klei Vervaardiging van voedingsmiddelen en dranken Visverwerking Vervaardiging van plantaardige en dierlijke oliën en vetten Raffinage van plantaardige en dierlijke oliën en vetten Vervaardiging van margarine en overige spijsvetten Vervaardiging van meel (geen zetmeel) Vervaardiging van zetmeel Vervaardiging van veevoeders Verwerking van cacao Vervaardiging van chocolade en suikerwerk Verwerking van koffie en thee Vervaardiging van overige voedingsmiddelen n.e.g. Houtindustrie Zagen en schaven en overige primaire houtbewerking Vervaardiging van papier en karton Vervaardiging van grafisch papier en karton Vervaardiging van grafisch papier en karton Vervaardiging van papier en karton voor verpakking

IO Nummer

IO Omschrijving

Voedingsmiddelenindustrie Voedingsmiddelenindustrie Voedingsmiddelenindustrie Voedingsmiddelenindustrie Voedingsmiddelenindustrie Voedingsmiddelenindustrie Voedingsmiddelenindustrie Voedingsmiddelenindustrie Voedingsmiddelenindustrie Voedingsmiddelenindustrie Voedingsmiddelenindustrie

11 15 15 15 15 15 15 15 15 16 15

Visverwerking Vervaardiging overige voedingsmiddelen Vervaardiging overige voedingsmiddelen Vervaardiging overige voedingsmiddelen Vervaardiging overige voedingsmiddelen Vervaardiging overige voedingsmiddelen Vervaardiging overige voedingsmiddelen Vervaardiging overige voedingsmiddelen Vervaardiging overige voedingsmiddelen Koffiebranderijen en theepakkerijen Vervaardiging overige voedingsmiddelen

Overig

22

Hout, kurk, riet en vlechtwerk

Overig Overig Overig

23 23 23

Pulp, papier en karton Pulp, papier en karton Pulp, papier en karton

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 17129

19201 19202 2011 2012 201302 20141 201499 2015 2016 2020 2052 2053 205903 2222

23611 2363 2391 2399 2410 2420

Vervaardiging van papier en karton (geen grafisch en niet voor verpakking) Aardolie- en steenkoolverwerkende industrie Aardolieraffinage Aardolieverwerking (geen raffinage) Vervaardiging van chemische produkten Vervaardiging van industriële gassen Vervaardiging van kleur- en verfstoffen Vervaardiging van overige anorganische basischemicaliën Vervaardiging van petrochemische producten Vervaardiging van overige organische basischemicaliën (geen petrochemische producten) Vervaardiging van kunstmeststoffen en stikstofverbindingen Vervaardiging van kunststof in primaire vorm Vervaardiging van verdelgingsmiddelen en overige landbouwchemicaliën Vervaardiging van lijm en bereide kleefmiddelen Vervaardiging van etherische oliën Vervaardiging van overige chemische producten n.e.g.

Overig

23

Pulp, papier en karton

Aardolie industrie Aardolie industrie

27 27

Aardolieverwerking, splijt- en kweekstoffen, cokes Aardolieverwerking, splijt- en kweekstoffen, cokes

Chemische industrie Chemische industrie Chemische industrie Chemische industrie Chemische industrie

28 28 29 30 30

Chemie basis Chemie basis Chemie anorganisch Petrochemie Petrochemie

Chemische industrie Chemische industrie Chemische industrie

31 31 31

Kunstmest Kunstmest Kunstmest

Chemische industrie Chemische industrie Chemische industrie

32 32 32

Chemie eind Chemie eind Chemie eind

Vervaardiging van verpakkingsmiddelen van kunststof Vervaardiging van glas, aardewerk, cement-, kalk- en gipsprodukten Vervaardiging van producten van beton voor de bouw en van kalkzandsteen Vervaardiging van stortklare beton Vervaardiging van schuur-, slijp- en polijstmiddelen Vervaardiging van overige producten van beton, gips en cement Vervaardiging van metalen in primaire vorm Vervaardiging van ijzer en staal en van ferrolegeringen

Chemische industrie

33

Rubber en kunststof

Overig

34

Bouwmaterialen

Overig Overig Overig

34 34 34

Bouwmaterialen Bouwmaterialen Bouwmaterialen

en

35

Basismetaal

en

35

Basismetaal

en

35

Basismetaal

en

35

Basismetaal

2433

Vervaardiging van stalen buizen, pijpen, holle profielen en fittings daarvoor Koudvervormen en koudfelsen

2434

Koudtrekken van draad

150

Basismetaalmetaalproductenindustrie Basismetaalmetaalproductenindustrie Basismetaalmetaalproductenindustrie Basismetaalmetaalproductenindustrie


Vervaardiging van edele metalen

2442

Vervaardiging van aluminium

2445

Vervaardiging van overige non-ferrometalen

2511

Vervaardiging van producten van metaal Vervaardiging van metalen constructiewerken en delen daarvan

2529

Vervaardiging van metalen tanks en reservoirs

2561

Oppervlaktebehandeling en bekleding van metaal

2562

Algemene metaalbewerking

2591

Vervaardiging van stalen vaten, fusten en transportkannen

2790

Vervaardiging van machines en apparaten Vervaardiging van overige electrische apparatuur

2811 2822 29201 29202 3011 3012 3315 383102 383202 3821

4291

151

Vervaardiging van motoren en turbines Vervaardiging van hijs-, hef- en transportwerktuigen Vervaardiging van auto's, aanhangwagens en opleggers Carrosseriebouw Vervaardiging van aanhangwagens en opleggers Vervaardiging van transportmiddelen Bouw van schepen en drijvend materieel (geen sport- en recreatievaartuigen) Bouw van sport- en recreatievaartuigen Reparatie en onderhoud van schepen Milieudienstverlening Sloop van schepen, witgoed, computers e.d. Voorbereiding tot recycling van afval (geen metaalafval) Behandeling van afval Bouwnijverheid Natte waterbouw

Basismetaalmetaalproductenindustrie Basismetaalmetaalproductenindustrie Basismetaalmetaalproductenindustrie

en

35

Basismetaal

en

35

Basismetaal

en

35

Basismetaal

Basismetaalmetaalproductenindustrie Basismetaalmetaalproductenindustrie Basismetaalmetaalproductenindustrie Basismetaalmetaalproductenindustrie Basismetaalmetaalproductenindustrie

en

36

Metaalprodukten

en

36

Metaalprodukten

en

36

Metaalprodukten

en

36

Metaalprodukten

en

36

Metaalprodukten

Overig

40

Overige elektrische machines en apparaten

Overig Overig

37 37

Machines en apparaten Machines en apparaten

Transportmiddelenindustrie Transportmiddelenindustrie

43 43

Auto-industrie Auto-industrie

Transportmiddelenindustrie

44

Scheepbouw

Transportmiddelenindustrie Transportmiddelenindustrie

44 44

Scheepbouw Scheepbouw

Overig Overig Zakelijke en dienstverlening

49 49 98

Voorbereiding tot recycling Voorbereiding tot recycling Milieudienstverlening bedrijven

54

Grond-, wateren wegenbouw

Overig

niet

zakelijke


45193

46211 46218 46219 46311 46312 4634 46382 46496 46711 46712 46713 46721 46722 46723 46731 46735 46751 46752 467691 46772 46691 46697 46699

5010 50201 50202 5030

152

Handel in en reparatie van auto's en motorfietsen Handel in en reparatie van aanhangwagens en opleggers (geen caravans) Groothandel en handelsbemiddeling Groothandel in granen Groothandel in akkerbouwproducten en veevoeder algemeen assortiment Groothandel in overige akkerbouwproducten Groothandel in groenten en fruit Groothandel in consumptie-aardappelen Groothandel in dranken (geen zuivel) Groothandel in vis, schaal- en weekdieren Groothandel in sportartikelen (geen watersport) Groothandel in vaste brandstoffen Groothandel in vloeibare en gasvormige brandstoffen Groothandel in minerale olieproducten (geen brandstoffen) Groothandel in metaalertsen Groothandel in ferrometalen en -halffabrikaten Groothandel in non-ferrometalen en -halffabrikaten Groothandel in hout en plaatmateriaal Groothandel in zand en grind Groothandel in chemische grondstoffen en chemicaliën voor industriële toepassing Groothandel in bestrijdingsmiddelen en kunstmeststoffen Groothandel in overige intermediaire producten n.e.g. Groothandel in ijzer- en staalschroot en oude non-ferrometalen Groothandel in intern transportmaterieel Groothandel in scheepsbenodigdheden en visserij-artikelen Groothandel in overige machines en apparaten voor industrie en handel n.e.g. Vervoer over water Zee- en kustvaart (passagiersvaart en veerdiensten) Zee- en kustvaart (vracht- en tankvaart; geen sleepvaart) Zee- en kustsleepvaart Binnenvaart (passagiersvaart en veerdiensten)

Groothandel

58

Autogroothandel

Groothandel Groothandel

61 61

Groothandel Groothandel

Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel

61 61 61 61 61 61 61 61 61 61 61 61 61 61 61

Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel

Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel

61 61 61 61 61 61

Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel Groothandel

Zeevaart Zeevaart Zeevaart Binnenvaart

67 67 67 68

Zeevaart Zeevaart Zeevaart Binnenvaart

Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013 50401 50402 50403 52241 52242 52101 52102 52109 5222 52291 52292 7712 7734 773999

812202

35111 35112 35113 3512 3513 3514 8010

153

Binnenvaart (vrachtvaart) Binnenvaart (tankvaart) Binnenvaart (sleep- en duwvaart) Dienstverlening t.b.v. het vervoer Laad-, los- en overslagactiviteiten voor zeevaart Laad-, los- en overslagactiviteiten niet voor zeevaart Opslag in tanks Opslag in koelhuizen e.d. Opslag in distributiecentra en overige opslag (niet in tanks, koelhuizen e.d.) Dienstverlening voor vervoer over water Expediteurs, cargadoors, bevrachters en andere tussenpersonen in het goederenvervoer Weging en meting Verhuur en lease Verhuur en lease van vrachtwagens, autobussen, caravans en aanhangwagens Verhuur en lease van schepen Verhuur en lease van overige machines en werktuigen en van overige goederen (geen automaten) Overige zakelijke dienstverlening Industriele reiniging; reiniging van kachels, boilers ed

Productie van elektriciteit door thermische, kern- en warmtekrachtcentrales Productie van elektriciteit door windenergie Productie van elektriciteit door zonnecellen, warmtepompen en waterkracht Beheer en exploitatie van transportnetten voor elektriciteit, aardgas en warm water Distributie van elektriciteit en gasvormige brandstoffen via leidingen Handel in elektriciteit en in gas via leidingen Beveiliging en opsporing Particuliere beveiliging

Binnenvaart Binnenvaart Binnenvaart

68 68 68

Binnenvaart Binnenvaart Binnenvaart

Overslag/opslag Overslag/opslag Overslag/opslag Overslag/opslag Overslag/opslag

71 70 71 70 70

Dienstverlening vervoer water Dienstverlening ah vervoer Dienstverlening vervoer water Dienstverlening ah vervoer Dienstverlening ah vervoer

Dienstverlening t.b.v. het vervoer Dienstverlening t.b.v. het vervoer

71 70

Dienstverlening vervoer water Dienstverlening ah vervoer

Dienstverlening t.b.v. het vervoer

70

Dienstverlening ah vervoer

Zakelijke en dienstverlening Zakelijke en dienstverlening Zakelijke en dienstverlening

niet

zakelijke

80

Verhuur roerende goederen

niet

zakelijke

80


niet

zakelijke

80


Zakelijke en dienstverlening

niet

zakelijke

88

Overige zakelijke dienstverlening

Elektriciteitsproductie

50

Energiebedrijven

Elektriciteitsproductie Elektriciteitsproductie

50 50

Energiebedrijven Energiebedrijven

Elektriciteitsproductie

50

Energiebedrijven

Elektriciteitsproductie Elektriciteitsproductie

50 50

Energiebedrijven Energiebedrijven

88



niet

zakelijke


Beveiliging via beveiligingssystemen

8411

Overheid Algemeen overheidsbestuur (alleen zeehavengerelateerd)

8422

Defensie

8424

Politie

8425

Brandweer

9411

Belangenorganisaties Bedrijfs- en werkgeversorganisaties

9412

Beroepsorganisaties

4920 4941 4950 2662 45191

154

Vervoer over land Goederenvervoer per spoor Goederenvervoer over de weg (geen verhuizingen) Transport via pijpleidingen Overig Lafarge (delfzijl) NISSAN (amsterdam)


niet

zakelijke

88


Zakelijke en dienstverlening Zakelijke en dienstverlening Zakelijke en dienstverlening Zakelijke en dienstverlening

niet

zakelijke

89

Algemeen bestuur, rijk

niet

zakelijke

92

Defensie

niet

zakelijke

91

Overig algemeen bestuur en sociale verzekering

niet

zakelijke

90

Algemeen bestuur, gemeente

Zakelijke en dienstverlening Zakelijke en dienstverlening

niet

zakelijke

102

Dienstverlening overig

niet

zakelijke

102

Dienstverlening overig

Spoorvervoer Wegvervoer Pijpleiding

65 65 66

Goederenvervoer Goederenvervoer Vervoer via pijpleidingen

Overig Groothandel

34 58

Bouwmaterialen Autogroothandel

Havenmonitor. De economische betekenis van Nederlandse zeehavens December 2014 (Update maart 2015)

Recommend Documents