Handleiding voor controle op toepassing isolatie- en ventilatiereglementering. Deel VI : Procedures voor thermische isolatie en netto-energiebehoeften

Handleiding voor controle op toepassing isolatie- en ventilatiereglementering Deel VI : Procedures voor thermische isolatie en netto-energiebehoeften April 2001

Handleiding voor controle op toepassing isolatie- en ventilatiereglementering

2

Inhoud 1.

TERMINOLOGIE ..................................................................................................................................4

2.

REKENPROCEDURES WARMTETRANSMISSIE .........................................................................................6 2.1 Bepaling λ-waarde volgens NBN B 62-002 (1987) .................................................................6 2.2 Bepaling λ-waarde volgens NBN B 62-002/A1 (2de uitgave – maart 2001) ..........................7 2.2.1 Herziening door de BIN-isolatiecommissie.........................................................................7 2.2.2 Gedeclareerde waarde (λD) ................................................................................................7 2.2.3 Rekenwaarde (λU)...............................................................................................................7 2.2.4 Bepalingswijze van de rekenwaarden ................................................................................8 2.2.4.1 2.2.4.2 2.2.4.3 2.2.4.4

Gecertificeerde bouwproducten, gekend naar aard, merknaam en type.................................8 Gecertificeerde bouwproducten, enkel gekend naar aard.......................................................8 Niet gecertificeerde bouwproducten........................................................................................9 Voorbeeld................................................................................................................................9

2.3 Bepaling k-waarde (U-waarde) ondoorschijnende geveldelen ...............................................9 2.3.1 Gewone gevallen ................................................................................................................9 2.3.1.1 2.3.1.2 2.3.1.3 2.3.1.4

2.3.2

Algemeen ................................................................................................................................9 Algemene formule k-waarde van een wand ..........................................................................11 Warmteweerstand van homogene bouwlagen (R) ................................................................11 Warmteweerstand van luchtlagen (Ra)..................................................................................11

Bijzondere gevallen ..........................................................................................................12

2.3.2.1 2.3.2.2

Vloer- of plafondverwarming .................................................................................................12 Omgekeerde daken...............................................................................................................13

2.4 Bepaling k-waarde van vensters ...........................................................................................13 2.4.1 Algemeen principe ............................................................................................................13 2.4.1.1 2.4.1.2 2.4.1.3

2.4.2

De exacte methode: ..............................................................................................................14 De vereenvoudigde methode ................................................................................................14 Voorzetramen........................................................................................................................15

Praktische rekenwaarden .................................................................................................15

2.4.2.1 2.4.2.2 2.4.2.3 2.4.2.4 2.4.2.5

kvc-waarden van beglazingen ................................................................................................15 kL-waarden bij beglazingen ...................................................................................................16 kch-waarden van ramen .........................................................................................................18 Speciale gevallen ..................................................................................................................20 Praktische rekenwaarden voor kf -waarde van vensters........................................................21

2.5 Koudebruggen in wanden .....................................................................................................22 2.5.1 Omschrijving van het begrip “koudebrug”.........................................................................22 2.5.2 Begripsbepalingen ............................................................................................................22 2.5.3 Bepaling van de kl- en kp-waarden ...................................................................................22 2.5.3.1 2.5.3.2 2.5.3.3

3.

Via meting .............................................................................................................................22 Via berekening ......................................................................................................................22 Benaderende waarden voor kl...............................................................................................23

REKENPROCEDURES VOOR BEREKENING VAN ISOLATIEPEIL ................................................................24 3.1 Bepaling van het beschermd volume (V) ..............................................................................24 3.2 Bepaling van de warmteverliesoppervlakte (AT) ...................................................................24 3.3 Gemiddelde warmtedoorgangscoëfficiënt (ks) ......................................................................25 3.4 Bepaling van de compactheid van het gebouw (V/AT)..........................................................26 3.5 Bepaling van het isolatiepeil (K-peil) .....................................................................................26 3.6 Berekening van het K-peil .....................................................................................................27 3.7 Eisen voor maximaal isolatiepeil en maximale k-waarden ...................................................28 3.7.1 Basiseisen voor individuele wanden.................................................................................28 3.7.2 Eisen inzake isolatiepeil....................................................................................................29 3.7.2.1 3.7.2.2

4.

Overzicht van de eisen in de drie Gewesten .........................................................................29 K-peil bij renovatie en functiewijziging (Brussels Gewest).....................................................30

REKENPROCEDURES VOOR BEPALING VAN DE NETTO ENERGIEBEHOEFTEN ..........................................31

Deel VI – Procedures voor thermische isolatie en netto-energiebehoeften

Versie april 2001


4.1 4.2 4.3

3

Doel en algemeen principe van de bepaling van de NEB ....................................................31 Berekening vloeroppervlakte.................................................................................................33 Berekening van de netto-energiebehoeften..........................................................................33

5.

SAMENVATTENDE TABEL MET PROCEDURES EN CONVENTIES ..............................................................34

6.

CONTROLE OP DE WERF ...................................................................................................................35 6.1 Controle op de thermische isolatie (kmax-waarden) ...............................................................35 6.2 Controle op de k-waarden beglazing en vensters ................................................................35 6.2.1 Gecertificeerde beglazingen .............................................................................................35 6.2.2 Niet-gecertificeerde beglazingen (zonder markering) ......................................................36 6.2.3 Enkel glas .........................................................................................................................37 6.3 Controle op de koudebruggen ..............................................................................................37 6.3.1 Aansluitingen rondom ramen en deuren ..........................................................................37 6.3.1.1 6.3.1.2

Spouwmuren met spouwisolatie............................................................................................37 Volle muren met binnen- of buitenisolatie .............................................................................37

6.3.2 Balkons en dakuitkragingen..............................................................................................37 6.3.3 Gebruik van computerprogramma’s .................................................................................38 6.4 Kwaliteit van uitvoering .........................................................................................................38 7.

LITERATUURLIJST .............................................................................................................................39

Dit document werd opgesteld door WTCB, Afdeling Bouwfysica en Binnenklimaat


Versie april 2001

4


1. Terminologie In Tabel 1 wordt de verklaring gegeven van courant gebruikte termen. Tussen haakjes wordt de bron vermeld. Bouwvergunning

Een plan voor nieuwbouw voor de uitvoering waarvan een vergunning werd uitgereikt krachtens een bouwreglementering (volgens NIS)

Nieuwbouw

Volledig nieuw gebouw al dan niet gelegen op een plaats waar reeds vroeger werd gebouwd (volgens NIS)

Beschermd volume (Bruto volume) (m³)

Is het volume van alle kamers en ruimten van het gebouw die men thermisch wil beschermen tegen warmteverliezen naar de buitenomgeving, naar de grond en naar naburige ruimten die niet tot een beschermd volume behoren. Het BV wordt bepaald op basis van de buitenafmetingen van het gebouw en bevat dus naast het ingesloten luchtvolume ook het volume van alle binnen- en buitenwanden (gemene muren worden voor de helft van hun dikte bij het betreffende volume gerekend) (volgens NBN B62-301)

Warmteverlies-oppervlakte (Verliesoppervlakte) (m²)

Is de som der oppervlakten van alle wanden of wanddelen (verticale, horizontale of hellende) die het beschermd volume van het gebouw scheiden van de buitenomgeving, van de grond en van naburige ruimten die niet tot een beschermd volume behoren. Wanden, die de scheiding vormen tussen twee verschillende beschermde volumes, maken dus geen deel uit van de verliesoppervlakte. Bij de berekening van de oppervlakten worden steeds de buitenafmetingen gebruikt en worden voor deuren en vensters de afmetingen van de dagopeningen (zie verder) gebruikt. (volgens NBN B62-301)

Volumecompactheid (m)

Is de verhouding tussen het beschermd volume en de warmteverliesoppervlakte (volgens NBN B62-301)

Dagmaat Af van een venster (m²)

De oppervlakte van de vensteropening van de buitenzijde gezien (volgens NBN B62-002).

Raamoppervlakte Ach van een venster (m²)

De oppervlakte van de projectie van een raam op een vlak evenwijdig met het glas (volgens NBN B62-002) (Opgepast: in het Waalse thermische reglement is Ach de verwarmde vloeroppervlakte)

Glasoppervlakte Avc van een venster (m²)

De oppervlakte van het zichtbare deel van het aangebrachte glas (volgens NBN B62-002)

Binnenoppervlakte van een venster (m²)

De oppervlakte van de vensteropening van de binnenzijde gezien

K

Peil van globale warmte-isolatie (volgens NBN B62-301). In de tekst wordt courant de term ‘K-peil’ gebruikt.

Koudebruggen

In de studie werden enkel een aantal typegevallen beschouwd als koudebrug, zoals vermeld in NBN B62-003. Voor deze koudebruggen werd een forfaitaire waarde aangenomen voor kl (lineaire k-waarde van de koudebrug in W/mK) volgens NBN B62-002

Vorstvrije ruimte

Niet verwarmde en niet tot het beschermd volume behorende ruimte, weinig geventileerd en met weinig buitenwanden. In deze studie werden enkel kelders beschouwd als dergelijke ruimten.

Niet-vorstvrije ruimte

Niet verwarmde en niet tot het beschermd volume behorende ruimte, sterk geventileerd en/of met veel buitenwanden. Kruipruimten, ongeïsoleerde garages, ongeïsoleerde zolders.


Versie april 2001

5


Warmtegeleidbaarheid (W/mK)

λ

Hoeveelheid warmte die in stationaire toestand door het materiaal gaat, per eenheid van oppervlakte per tijdseenheid en per eenheid van temperatuursgradiënt in dit materiaal. (volgens NBN B62-002)

Warmtedoorgangscoëfficiënt k (W/m²K)

Hoeveelheid warmte die in stationaire toestand doorheen een wand gaat, per eenheid van tijd, per eenheid van oppervlakte en per eenheid van temperatuursverschil tussen de omgevingen langs beide zijden van de wand. (volgens NBN B62-002)

ks (W/m²K)

Is het gewogen gemiddelde van de warmtedoorgangscoëfficiënten van de warmteverliesoppervlakte. (volgens NBN B62-301)

kf (W/m²K)

De hoeveelheid warmte die in stationaire toestand doorheen een venster als geheel gaat, per eenheid van oppervlakte en dit voor een temperatuursverschil van 1K tussen binnen- en buitenomgeving. (volgens NBN B62-002)

kvc (W/m²K)

De hoeveelheid warmte die in stationaire toestand doorheen het middendeel van glas gaat (waarbij men geen rekening houdt met randeffecten), per eenheid van oppervlakte en dit voor een temperatuursverschil van 1K tussen binnen- en buitenomgeving. (volgens NBN B62-002)

kch (W/m²K)

De hoeveelheid warmte die in stationaire toestand doorheen een raam als geheel gaat, per eenheid van oppervlakte en dit voor een temperatuursverschil van 1K tussen binnen- en buitenomgeving. (volgens NBN B62-002)

kl (W/m²K)

Warmteverlies per strekkende meter koudebrug dat moet bijgevoegd worden bij het eendimensionaal berekende warmteverlies en dit voor een temperatuursverschil van 1K tussen de binnen- en de buitenomgeving (volgens NBN B62-002)

kL (W/m²K)

Warmteverlies per meter lengte van de afstandshouder (of van een opvulelement) van een beglazing, dat moet bijgevoegd worden bij het ééndimensionaal berekende warmteverlies en dit voor een temperatuursverschil van 1K tussen binnen- en buitenomgeving. (NBN B62-002).

n50 (h-1)

Ventilatievoud bij een drukverschil van 50 Pa.

Tabel 1 : overzicht van courant gebruikte termen en omschrijving


Versie april 2001


6

2. Rekenprocedures warmtetransmissie 2.1

Bepaling λ-waarde volgens NBN B 62-002 (1987)

Volgens NBN B62-002 (1987) “worden de warmtegeleidbaarheden (λi- en λe-waarden) van bouwmaterialen bepaald door proeven overeenkomstig de bepalingen van de normen NBN B62-200, NBN B 62-202 en NBN B 62-203” en “indien geen proefuitslagen beschikbaar zijn, worden de λi- en λe-waarden gebruikt, opgenomen per materiaalfamilie in tabel 2a.” De λi-waarde stemt overeen met de binnenvoorwaarden en moet in beginsel gebruikt worden voor materialen in binnen- en buitenwanden in zoverre deze noch door regenindringing, noch door blijvende inwendige of oppervlaktecondensatie, noch door opstijgend grondvocht nat kunnen zijn of worden. Indien niet, dan dient de λe-waarde gebruikt te worden.


Versie april 2001


7

2.2

Bepaling λ-waarde volgens NBN B 62-002/A1 (2de uitgave – maart 2001)

2.2.1

Herziening door de BIN-isolatiecommissie

In afwachting van de definitieve toepassing van de Europese normen m.b.t. de hygrothermische eigenschappen van bouwmaterialen, is door de Isolatiecommissie van het BIN beslist om voor alle bouwproducten die in tabel 2a van NBN B 62-002 opgenomen zijn de bepaling van de λi- en λe-waarden in overeenstemming te brengen met de principes van de EN-normen. Deze beslissing resulteerde in de uitgave van NBN B 62-002/A1 (2001), die enerzijds bepaalde delen uit NBN B 62-002 (1987) wijzigt en anderzijds Addendum 1 (1997) integraal vervangt. Het nieuwe addendum introduceert de begrippen van “gedeclareerde waarde” en “rekenwaarde” van de warmtegeleidbaarheden (of warmteweerstanden) van isolatieproducten en andere bouwmaterialen waarvoor de thermische eigenschappen belangrijk zijn. De grondslagen voor de bepaling van deze nieuwe begrippen zijn opgenomen in NBN EN ISO 6946, NBN EN ISO 10456 en NBN EN 12524. 2.2.2

Gedeclareerde waarde (λD)

De gedeclareerde waarde van de warmtegeleidbaarheid (λD in W/m.K) van een bouwmateriaal of -product, is een statistisch bekomen waarde, die : •

ontleend is aan gemeten waarden in referentiecondities met een gegeven temperatuur en vochtigheid

•

gegeven is voor een vastgesteld fractiel met een vertrouwensniveau

•

overeenkomt met een redelijke levensduur in normale omstandigheden.

Op dezelfde wijze kan de gedeclareerde waarde van de warmteweerstand (RD = 1/λD in m²K/W) van een bouwmateriaal bepaald worden. 2.2.3

Rekenwaarde (λU)

De rekenwaarde van de warmtegeleidbaarheid (of warmteweerstand) van een bouwmateriaal of -product in gespecificeerde binnen- of buitencondities, is de waarde die als typisch kan beschouwd worden voor die eigenschap bij de verwerking in een gebouwonderdeel. Als symbolen worden gebruikt : •

λU : rekenwaarde van de warmtegeleidingscoëfficiënt van een materiaal waarbij λUi voor de binnentoepassing en λUe voor de buitentoepassing geldt (W/m.K)

•

RU : rekenwaarde van de warmteweerstand van een materiaal, waarbij RUi voor de binnentoepassing en RUe voor de buitentoepassing geldt (m².K/W)

Deze rekenwaarden hebben dezelfde betekenis als de vroegere λi en λe waarden uit NBN B 62-002 (1987).


Versie april 2001

8


2.2.4

Bepalingswijze van de rekenwaarden

Voor de bepaling van de gedeclareerde λ-waarden (λD) en de rekenwaarden (λUi en λUe) dient onderscheid gemaakt te worden naargelang het soort van bouwproduct. Zowel bij het ontwerp van het gebouw als na de plaatsing, dienen de rekenwaarden bepaald of gekozen te worden in de volgende drie omstandigheden. 2.2.4.1 Gecertificeerde bouwproducten, gekend naar aard, merknaam en type Indien het bouwproduct gekend is naar aard, merknaam en type en bovendien gecertificeerd is (ATG-, BENOR-goedkeuring of gelijkwaardige procedure waarin de bepaling van de λwaarde begrepen is), dan worden de rekenwaarden (λUi en λUe) bepaald, uitgaande van de gedeclareerde waarde λD (bepaald volgens NBN EN ISO 10456) van het specifieke product en geconverteerd om rekening te houden met de condities waarin het materiaal en/of product gebruikt wordt. Deze condities zijn landsgebonden en zij worden eenzijdig door alle lidstaten bepaald, rekening houdend met het specifiek klimaat dat in het eigen land heerst. De rekenwaarden (λU) worden geconverteerd uit de gedeclareerde waarden, waarbij de volgende condities beschouwd worden : •

λUi en RUi = binnentoepassing : gebaseerd op λD bij 10 °C en geconverteerd naar een gebruikerswaarde U23,50 (=evenwichtsvochtgehalte bij 23°C en een relatieve vochtigheid bij 50 %);

•

λUe en RUe = buitentoepassing : gebaseerd op een regressiecurve en overeenstemmend met 75% van het kritisch verzadigingsgetal bij 20°C.

Voor de conversie wordt gerekend met de formules uit NBN EN ISO 10456 (1999), die afhankelijk zijn van de specifieke evenwichtgehalten per aard van het product. De afronding van de RD (formule RD = d/λD) wordt naar boven naar de dichtsbijgelegen 0,05 m².K/W waarde gedaan. De rekenwaarden (λ λUi en λUe) van gecertificeerde producten, waarvan het merk en het type gekend zijn, worden door de fabrikant van het product opgegeven (gewaarborgd mits verwijzing naar NBN B 62-002/A1) en zij kunnen in principe geconsulteerd worden op de website van de BuTgb (http://www.butgb.be) 2.2.4.2 Gecertificeerde bouwproducten, enkel gekend naar aard De rekenwaarden voor gecertificeerde producten (λUi en λUe), die enkel gekend zijn naar aard, zijn bepaald als de maximale waarden van gelijkaardige gecertificeerde producten die bekend zijn op basis van de in 2.2.4.1 vermelde principes. De rekenwaarden (λ λUi en λUe) van gecertificeerde producten, die enkel naar aard gekend zijn, zijn voor alle betrokken producten opgenomen in de tabellen van NBN B 62002/A1.


Versie april 2001

9


2.2.4.3 Niet gecertificeerde bouwproducten De rekenwaarden voor niet gecertificeerde producten (λUi en λUe), die al of niet gekend zijn naar aard, merknaam en type, zijn bepaald als de maximale waarden van gelijkaardige gecertificeerde producten, maar verrekend met een vermeerderingsfactor (x 1,1). De rekenwaarden (λ λUi en λUe) van niet gecertificeerde producten (al of niet gekend naar aard, merknaam en type), zijn voor alle betrokken producten opgenomen in dezelfde tabellen van NBN B 62-002/A1. 2.2.4.4 Voorbeeld Ter illustratie wordt in Tabel 2 de rekenwaarden gegeven voor isolatiematerialen, zoals deze voorkomen in NBN B 62-002/A1.

Minerale wol (MW) Geëxpandeerd polystyreen (EPS) polyethyleen

Fenolschuim-bekleed (PF) Polyurethaan-bekleed (PUR/PIR) Geëxtrudeerd polystyreen (XPS)

λU-waarden :

Geëxtrudeerd (PEF)

Cellulair glas (CG) Perliet (EPB) Vermiculiet Geëxpandeerd vermiculiet

(http://www.butgb.be)

Kurk (ICB)

vermeld in de ATG-certificaten of gelijkwaardig

Isolatiemateriaal

Gecertificeerde materialen gekend naar aard, merknaam en type

Gecertificeerde materialen enkel gekend naar aard

Niet gecertificeerde materialen

λUi-waarde (W/m.K)

λUe-waarde (W/m.K)

λUi-waarde (W/m.K)

λUe-waarde (W/m.K)

−

−

0.050

−

0.041

−

0.045

−

0.040

−

0.045

−

−

−

0.045

−

0.025

−

0.045

−

0.028

−

0.035

−

0.034

−

0.040

−

0.048

−

0.055

−

0.055

−

0.060

−

−

−

0.065

−

−

−

0.090

−

Tabel 2 : voorbeeld van rekenwaarden (λUi) voor isolatiematerialen

2.3

Bepaling k-waarde (U-waarde) ondoorschijnende geveldelen

2.3.1

Gewone gevallen

2.3.1.1 Algemeen De berekening van de k-waarde (U-waarde in de EN-normen) gebeurt overeenkomstig de procedure beschreven in NBN B62-002 en NBN B 62-002/A1. Deze norm zal in de toekomst vervangen worden door een reeks van Europese normen, waarvan er reeds een aantal volledig zijn afgewerkt. Aangezien deze normen inhoudelijk sterk met elkaar verbonden zijn, kan de effectieve toepassing ervan in de lidstaten slechts tegelijkertijd aanvatten op een vooraf afgesproken tijdstip. Daarom zullen “verwante” EN-normen in één “package” Deel VI – Procedures voor thermische isolatie en netto-energiebehoeften

Versie april 2001

10


geïmplementeerd moeten worden. De huidige streefdatum waarop dit zal gebeuren is december 2001. In Tabel 3 wordt een overzicht gegeven van alle (pr)EN-normen (situatie april 2001) die inhoudelijk raakpunten hebben met de huidige NBN B 62-002. NBN B 62-002 en NBN B 62-002/A1

Corresponderende EN-normen

(berekening k-waarden van wanden)

(implementatie voorzien voor december 2001)

Transmissieverliezen (algemeen) naar : •

buiten, grond, onverwarmde ruimtes

•

NBN EN 13789

Berekening van de k-waarde : •

Algemene formule

•

NBN EN ISO 6946

•

Oppervlakteovergangsweerstanden (Rsi,e)

•

NBN EN ISO 6946

•

Totale warmteweerstand (RT)

•

NBN EN ISO 6946

•

NBN EN ISO 6946

Warmteweerstanden : •

homogene bouwmaterialen : •

λ-waarde (proef)

•

NBN EN ISO 10456

•

λ-waarde (tabel) (+addendum)

•

NBN EN 12524

•

niet-homogene bouwmaterialen (Ru)

•

NBN EN ISO 6946

•

luchtlagen (Ra)

•

NBN EN ISO 6946

Berekening k-waarde van : •

wanden in contact met grond

•

NBN EN ISO 13370

•

wanden in contact met onverwarmde ruimten

•

NBN EN ISO 6946

•

wanden waartegen radiatoren staan

•

-

•

verwarmde wanden

•

prEN 12831 (CEN/TC 228)

•

omgekeerde daken

•

NBN EN ISO 6946

Koudebruggen : •

lineaire k-waarden (2D)

•

prEN ISO 10211-2

•

punt-k-waarden (3D)

•

NBN EN ISO 10211-1

•

vereenvoudigde forfaitaire waarden

•

NBN EN ISO 14683

•

NBN EN ISO 10077-1 (simpl.) + NBN EN 673

•

prEN ISO 10077-2 (num.)

Bepaling van de k-waarde van vensters : •

beglazing, raam, venster (vereenvoudigd)

•

ramen (proeven)

•

NBN EN ISO 6946 – Building components. Thermal resistance and thermal transmittance. Calculation method (P)

•

NBN EN 13789 – Thermal performance of buildings. Transmission heat loss coefficient. Calculation method (P)

•

NBN EN 10456 – Thermal insulation. Building materials and products. Determination declared and design thermal values (P)

•

NBN EN 12524 – Building materials and products. Hygrothermal properties. Tabulated design values (P)

•

NBN EN ISO 13370 – Thermal performance of buildings. Heat transfer via the ground. Calculation methods (P)

•

NBN EN ISO 10211-1 – Thermal bridges in building construction. Heat flows and surface temperatures. Calculation method (P)

•

prEN ISO 10211-2 – Thermal bridges. Heat flows and surface temperatures. Linear thermal bridges

•

NBN EN ISO 14683 – Thermal bridges. Linear thermal transmittance. Simplified methods and default values (P)

•

NBN EN ISO 10077-1 – Thermal performance of windows. Calculation of thermal transmittance. Simplified method (P)

•

prEN ISO 10077-2 – Thermal performance of windows. Thermal transmittance. Numerical method for frames

•

NBN EN 673 - Glass in building. Determination of thermal transmittance (U-value). Calculation method (CEN/TC 129)

•

prEN 12831 – Heating systems in buildings. Method for the calculation of the design heat load (CEN/TC 228)

Tabel 3 – met NBN B 62-002 corresponderende Europese normen Deel VI – Procedures voor thermische isolatie en netto-energiebehoeften

Versie april 2001

11


2.3.1.2 Algemene formule k-waarde van een wand 1 RT

k=

W / m2 K

met : RT = totale warmteweerstand van de wand (m²K/W) •

RT = Rsi + R + Rse m²K/W (buitenwanden)

•

RT = Rsi + R + Rsi m²K/W (binnenwanden)

De waarden van de oppervlakte-overgangsweerstanden aan het binnenoppervlak (Rsi ), respectievelijk buitenoppervlak (Rse ) zijn in Tabel 4 gegeven in functie van de richting van de warmtestroom. De waarden volgens NBN EN ISO 6946 zijn strikt genomen nog niet van toepassing (deze norm zit in de “package” waarvan sprake in 2.3.1.1), maar zij zijn hier enkel ter informatie opgenomen. ⇑

Rs

⇔

⇓

m²K/W

NBN B62-002

EN ISO 6946

NBN B62-002

EN ISO 6946

NBN B62-002

Rsi

0,125

0,10

0,125

0,13

0,167

0,17

Rse

0,043

0,04

0,043

0,04

0,043

0,04

EN ISO 6946

Tabel 4 – oppervlakte-overgangsweerstanden voor gewone gevallen

2.3.1.3 Warmteweerstand van homogene bouwlagen (R) R=

d λ

m2 K / W

met : •

d = dikte van de bouwlaag (m)

•

λ = warmtegeleidbaarheid van het bouwmateriaal (W/mK), bepaald volgens 2.2.

2.3.1.4 Warmteweerstand van luchtlagen (Ra) Typische luchtlagen, zoals bedoeld in de norm, zijn al of niet verluchte spouwen in een spouwmuur, luchtlagen in holle wanden, ingesloten ruimten in plafonds of daken, … Worden niet als luchtlaag beschouwd : niet luchtdicht afgesloten vals plafond, luchtlaag in dubbele beglazing, holten in bouwblokken en grotere ruimten (bv. kruipruimte). De warmteweerstand van luchtlagen (Ra-waarde) hangt af van de dikte van de luchtlaag, de richting van de warmtestroom en de graad van verluchting die in de betrokken luchtlaag voorzien is. In Tabel 5 worden deze waarden gegeven voor niet-verluchte luchtlagen volgens NBN B62002 en, ter informatie, de gelijkaardige waarden volgens NBN EN ISO 6946.


Versie april 2001

12


Dikte van de

WARMTEWEERSTANDEN VAN NIET-GEVENTILEERDE LUCHTLAGEN ⇑

luchtlaag

⇔

⇓

(mm)

NBN B62-002

EN ISO 6946

NBN B62-002

EN ISO 6946

NBN B62-002

EN ISO 6946

0

0

0

0

0

0

0

5

0,11

0,11

0,11

0,11

0,11

0,11

7 10

0,13 0,13

15 20

0,15

0,13 0,15

0,16 0,14

25

0,16

0,15

0,13 0,15

0,17 0,17

0,16

0,17

0,15 0,17

0,20

0,18

0,18 0,19

50

0,14

0,16

0,17

0,18

0,21

0,21

100

0,14

0,16

0,17

0,18

0,21

0,22

≤ 300

0,14

0,16

0,17

0,18

0,21

0,23

Voor de NBN-waarden gelden de volgende principes : •

Tussenwaarden kunnen bekomen worden via interpolatie

•

Luchtlagen dikker dan 30 cm : thermisch bilan te maken

•

Matig geventileerde luchtlagen (ventilatieopeningen tussen 500 en 1500 mm²/m of mm²/m²) : waarden te delen door 2

•

Sterk geventileerde luchtlagen (openingen > 1500 mm²/m of mm²/m²) : verwaarlozing R-waarde van luchtlaag en R-waarde van de bouwlagen tussen buitenomgeving en luchtlaag + Rse te vervangen door Rsi

Tabel 5 – warmteweerstanden van luchtlagen

2.3.2

Bijzondere gevallen

2.3.2.1 Vloer- of plafondverwarming Rekenprocedure voor het warmteverlies doorheen wanden met geïntegreerde verwarmingselementen De rekenprocedure voorziet voor wanden met geïntegreerde verwarmingselementen de berekening van een equivalente k-waarde, die bepaald wordt op de gedeeltelijke warmteweerstand van alle bouwlagen die begrepen zijn tussen de verwarmingselementen en de aanpalende niet te verwarmen ruimte (meestal grond, kelder, buitenomgeving, …) : RT’ = R + Re m²K/W, of ’ R T = R + Ri m²K/W RT’ dient voor de bepaling van de warmteverliezen van de verwarmingselementen, die in rekening gebracht worden voor het totaal te installeren vermogen (energieproductie). Rekenprocedure voor het warmteverlies van het gebouw doorheen verwarmde wanden Evenwel is het zo dat, in het geval van de bepaling van het isolatiepeil van het gebouw, de wanden die voorzien zijn van geïntegreerde verwarmingselementen zich op een hogere temperatuur bevinden en als dusdanig extra geïsoleerd moeten worden. Deze extra isolatie


Versie april 2001


13

dient rekening te houden met enerzijds de ontwerptemperatuur van de verwarmingselementen en anderzijds met de temperatuur van de aanpalende niet-verwarmde ruimte. Bij de berekening van de gemiddelde warmtedoorgangscoëfficiënt ks (zie 3.3) dient in deze gevallen een equivalente k-waarde (k’r) berekend te worden volgens :

θ + 10  k r' = k '  wb   θ i + 10  met : k’ θwb

k-waarde berekend voor de bouwlagen tussen de verwarmingselementen en de aangrenzende ruimte (= 1/RT’) de gemiddelde ontwerptemperatuur van de verwarmingselementen (dimensionering)

Praktische rekenwaarde (muur- en vloerverwarming) Bij aanname van een ontwerpwatertemperatuur van θwb = 35°C en een comforttemperatuur van θi = 20°C, wordt de bovenstaande formule vereenvoudigd tot : k’r = 1,5 . k’ 2.3.2.2 Omgekeerde daken Bij omgekeerde daken bevindt de thermische isolatie zich boven de waterdichting. Dit betekent dat er zich water onder de isolatiepanelen kan bevinden en/of dat het isolatiemateriaal (gedeeltelijk) vochtig kan worden. In NBN B62-002 wordt een praktische aanpassingsfactor opgegeven, die de warmteweerstand van de isolatielaag corrigeert (ongunstiger maakt). De betrokken factor is enkel geldig voor isolatiepanelen in geëxtrudeerde polystyreen. RT’ = Ri + R + C.Rλ + Re m²K/W Met : •

R = warmteweerstand van dakopbouw zonder isolatielaag (van oppervlak tot oppervlak) in m²K/W

•

C = aanpassingsfactor, afhankelijk van de aard en de dikte van het isolatiemateriaal; = 0,8 voor geëxtrudeerd polystyreen

•

Rλ = warmteweerstand van isolatielaag in m²K/W

2.4

Bepaling k-waarde van vensters

2.4.1

Algemeen principe

Vensters hebben een grote invloed op het K-peil, aangezien de k-waarde van vensters een stuk hoger is dan de k-waarde van ondoorzichtige, geïsoleerde wanden. De k-waarde van een venster is afhankelijk van de k-waarde van het glas, de k-waarde van het raam en de lineaire k-waarde van de afstandshouder. De berekening van deze k-waarde kan volgens de norm NBN B62-002 op precieze of een vereenvoudigde manier gebeuren. Deel VI – Procedures voor thermische isolatie en netto-energiebehoeften

Versie april 2001

14


2.4.1.1 De exacte methode: Bij de exacte methode wordt de kf -waarde van elk venster afzonderlijk bepaald op basis van de werkelijke afmetingen van beglazing en raam. Deze methode is toepasbaar in alle gevallen. In de praktijk wordt deze methode evenwel enkel gebruikt bij grote projecten of projecten waarbij een grote graad van precisie nagestreefd wordt. De kf-waarde wordt berekend volgens : kf =

Avc ⋅ k vc + Ach ⋅ k ch + Apc ⋅ k pc + L p ⋅ k L Avc + Apc + Ach

(W/m2K)

waarin : •

kf (W/m²K) : k-waarde van het venster als geheel, waarbij rekening wordt gehouden met de warmteoverdracht door het raam, door de al dan niet beglaasde opvulelementen en door de eventueel aanwezige afstandshouders

•

Avc (m²) : oppervlakte van het zichtbare deel van het aangebrachte glas

•

kvc (W/m²K) : k-waarde van het middendeel van het glas, die geen rekening houdt met de randeffecten

•

Ach (m²) : oppervlakte van de projectie van het raam op een oppervlak evenwijdig met het glas

•

kch (W/m²K) : k-waarde van het raam of van het profiel

•

Apc (m²) : oppervlakte van het zichtbare deel van het ondoorschijnend opvulpaneel, dat eventueel in een raam is aangebracht

•

kpc (W/m²K) : k-waarde van de ondoorzichtige opvulelementen zonder dat de randeffecten in rekening worden gebracht

•

Lp (m) : lengte van de omtrek van de zichtbare delen der opvulelementen (glas of ondoorzichtige panelen).

•

kL (W/mK) : lineaire warmtedoorgangscoëfficiënt die de invloed op kf aangeeft van de afstandshouder die eventueel aanwezig is in de beglazing of in het opvulelement

2.4.1.2 De vereenvoudigde methode De vereenvoudigde methode kan gebruikt worden voor eengezinswoningen evenals voor appartementsgebouwen met ten hoogste 5 appartementen. In deze gevallen wordt vereenvoudigd aangenomen dat de verhouding van de glasoppervlakte tot de raamoppervlakte voor alle ramen een vast percentage aanneemt, namelijk 75% in het geval van metalen ramen en 70% in het geval van ramen in houten of kunststof. In het kader van de SENVIVV-studie, die de energetische doorlichting van 200 woningen in Vlaanderen betrof, werd bevestigd dat deze aanname gemiddeld gezien de werkelijkheid goed benadert. De berekening van de kf-waarde kan dus vereenvoudigd gebeuren volgens : ⇒ metalen ramen:

k f = 0,75 ⋅ k vc + 0,25 ⋅ k ch + 3 ⋅ k L

⇒ houten en kunststof ramen:

k f = 0,70 ⋅ k vc + 0,30 ⋅ k ch + 3 ⋅ k L


Versie april 2001

15


2.4.1.3 Voorzetramen In het geval van voorzetramen kan een totale kf-waarde van beide ramen berekend worden volgens de rekenmethode uit NBN EN ISO 10077-1 : kf =

1 1 1 − Rsi + Ra − Rse + k f1 kf2

met : •

kf1 en kf2 : kf -waarden van venster 1 en venster 2 (W/m²K)

•

Rsi en Rse = warmteweerstanden aan binnen- en buitenoppervlak, volgens 2.3.1.2 (m²K/W)

•

Ra = warmteweerstand van de luchtlaag tussen de beide vensters, volgens 2.3.1.4 (m²K/W)

2.4.2

Praktische rekenwaarden

2.4.2.1 kvc-waarden van beglazingen Bepalingsmethodes : De kvc-waarden kunnen berekend worden met behulp van de norm NBN EN 673. •

Voor beglazingen zonder gasvulling en zonder metaalcoating kan de berekening volledig gebeuren op basis van de glasdiktes (λglas = 1 W/mK) en de breedte van de luchtspouw.

•

Voor beglazingen met gasvulling moet de samenstelling van het gas gekend zijn. Voor de courante gassen (Argon,..) en voor mengsels van deze gassen vindt men de karakteristieken in NBN EN 673.

•

Voor beglazingen met metaalcoatings dient de emissiecoëfficiënt in het infrarode gebied via meting te worden bepaald.

Praktische waarden •

De beglazingen zullen in de nabije toekomst voorzien worden van merktekens, aangebracht in de spouwrand van de beglazing, die de identificatie (merk, type) van de beglazing toelaten. Op de website van de glasfederatie (www.vgi-fiv.be) zal deze markering gelinkt worden met een bepaalde kvc-waarde die als dusdanig voor de betrokken beglazing kan aangenomen worden.

•

De meeste glasfabrikanten geven in de technische documentatie van hun glasproducten eveneens de centrale kvc-waarde. Indien het merk en het glastype precies gekend is, dan mag deze kvc-waarde als rekenwaarde gebruikt worden. Opgelet : deze waarde mag niet verward worden met de kf-waarde van het venster, die bijkomend rekening houdt met de randeffecten van de beglazing en met het type van raam (en eventueel ook het opvulpaneel).

•

Gewoon dubbel en driedubbel glas (ruitdiktes tussen 4 en 6 mm), waarvan verder geen specifieke kenmerken gekend zijn (geen markering aanwezig), dient beschouwd te worden als beglazing zonder coating en zonder gasvulling. Voor deze glastypes geeft Tabel 6 de forfaitaire kvc-waarde volgens NBN B 62-002, in functie van de spouwbreedte.


Versie april 2001

16


Spouwbreedte (mm) 4

6

8

9

10

12

15

dubbel glas

3.59

3.28

3.09

3.02

2.96

2.86

2.76

3-dubbel glas

2.61

2.29

2.11

2.04

1.99

1.90

-

Tabel 6 -: kvc-waarden voor gewone dubbele en driedubbele beglazing (NBN B 62-002)

•

Voor dubbel en driedubbel glas, voorzien van diverse gasvullingen en metaalcoatings, zijn forfaitaire kvc-waarden opgenomen in een informatieve bijlage van NBN EN ISO 10077-1 . Deze waarden zijn berekend in overeenstemming met NBN-EN 673 en zijn weergegeven in Tabel 8 (tabel enkel ter illustratie).

2.4.2.2 kL-waarden bij beglazingen De metalen afstandshouder bij een meerlagige beglazing veroorzaakt ter hoogte van de glasranden een toename in het warmteverlies. In de praktijk is deze toename afhankelijk van het type raamprofiel en deze kan begroot worden door het invoeren van een lineaire k-waarde, zoals bij koudebruggen. Forfaitaire waarden : Teneinde de berekeningen voldoende eenvoudig te houden zijn er forfaitaire kL-waarden (lineaire k-waarden) voorzien in NBN B 62-002, zoals getoond in Tabel 7. Raamprofielen

kvc beglazing

Metaal zonder thermische onderbreking

Andere profielen

≥ 2 W/m²K

0.00

0.05

< 2 W/m²K

0.00

0.07

Tabel 7 : forfaitaire kL-waarde (in W/mK) van de afstandshouder beglazing

Bepaling via 2-dimensionale berekeningen : Teneinde productverbeteringen te kunnen waarderen is in NBN B62-002 een procedure voorzien die toelaat om de kL-waarde te berekenen. Deze berekening kan worden uitgevoerd met een 2-dimensionaal koudebrugprogramma


Versie april 2001

17


Type van gasvulling (concentratie ≥ 90%)

Beglazing Type

Glas

Emissiviteit

Afmetingen

Lucht

Argon

Krypton

SF6

geen coating

0.89

4-6-4

3.3

3.0

2.8

3.0

4-9-4

3.0

2.8

2.6

3.1

DUBBEL

4-12-4

2.9

2.7

2.6

3.1

GLAS

4-15-4

2.7

2.6

2.6

3.1

4-20-4

2.7

2.6

2.6

3.1

4-6-4

2.9

2.6

2.2

2.6

1 blad met coating

1 blad met coating

1 blad met coating

1 blad met coating

geen coating

DRIEDUBBEL

≤ 0.4

≤ 0.2

≤ 0.1

≤ 0.05

0.89

2 bladen met coating

≤ 0.4


≤ 0.2


≤ 0.1


≤ 0.05

GLAS

4-9-4

2.6

2.3

2.0

2.7

4-12-4

2.4

2.1

2.0

2.7

4-15-4

2.2

2.0

2.0

2.7

4-20-4

2.2

2.0

2.0

2.7

4-6-4

2.7

2.3

1.9

2.3

4-9-4

2.3

2.0

1.6

2.4

4-12-4

1.9

1.7

1.5

2.4

4-15-4

1.8

1.6

1.6

2.5

4-20-4

1.8

1.7

1.6

2.5

4-6-4

2.6

2.2

1.7

2.1

4-9-4

2.1

1.7

1.3

2.2

4-12-4

1.8

1.5

1.3

2.3

4-15-4

1.6

1.4

1.3

2.3

4-20-4

1.6

1.4

1.3

2.3

4-6-4

2.5

2.1

1.5

2.0

4-9-4

2.0

1.6

1.3

2.1

4-12-4

1.7

1.3

1.1

2.2

4-15-4

1.5

1.2

1.1

2.2

4-20-4

1.5

1.2

1.2

2.2

4-6-4-6-4

2.3

2.1

1.8

2.0

4-9-4-9-4

2.0

1.9

1.7

2.0

4-12-4-12-4

1.9

1.8

1.6

2.0

4-6-4-6-4

2.0

1.7

1.4

1.6

4-9-4-9-4

1.7

1.5

1.2

1.6

4-12-4-12-4

1.5

1.3

1.1

1.6

4-6-4-6-4

1.8

1.5

1.1

1.3

4-9-4-9-4

1.4

1.2

0.9

1.3

4-12-4-12-4

1.2

1.0

0.8

1.3

4-6-4-6-4

1.7

1.3

1.0

1.2

4-9-4-9-4

1.3

1.0

0.8

1.2

4-12-4-12-4

1.1

0.9

0.6

1.2

4-6-4-6-4

1.6

1.3

0.9

1.1

4-9-4-9-4

1.2

0.9

0.7

1.1

4-12-4-12-4

1.0

0.8

0.5

1.1

Tabel 8 - kvc-waarden van beglazingen (in W/m²K) volgens NBN EN ISO 10077-1 (enkel ter illustratie)


Versie april 2001

18


2.4.2.3 kch-waarden van ramen Experimentele bepaling : De kch-waarde van schrijnwerkprofielen kan bepaald worden in een hot/cold box-opstelling conform NBN EN ISO 8990. De specifieke voorwaarden voor een test op schrijnwerkprofielen is beschreven in NBN B62-002. De aldus bekomen kch-waarde dient als dusdanig gebruikt te worden in de berekening van de kf-waarde. Forfaitaire waarden : Voor een aantal types van schrijnwerkprofielen en voor zoverre ze aan bepaalde geometrische voorwaarden voldoen zijn er forfaitaire kch-waarden opgenomen in NBN B 62-002. Men kan deze gebruiken indien geen proefresultaten beschikbaar zijn. Deze staan vermeld in Tabel 9. Raamprofiel

kch (W/m²K)

Houten raamprofielen

1.8

PUR raamprofielen

2.9

PVC raamprofielen •

1 kamer, geen metalen versteviging

2.8

•

1 kamer, metalen versteviging

3.0

•

2 of meer kamers, geen metalen versteviging

1.5

•

2 of meer kamers, metalen versteviging

1.7

Metalen raamprofielen •

zonder thermische onderbreking

•

met thermische onderbreking :

•

6.0

−

Ris = eis/λis ≤ 0.035 m²K/W en li/l > 0.35

4.2

−

Ris = eis/λis ≤ 0.035 m²K/W en li/l ≤ 0.35

3.9

−

Ris = eis/λis > 0.035 m²K/W en li/l > 0.35

3.8

−

Ris = eis/λis > 0.035 m²K/W en li/l ≤ 0.35

3.5

met onderbreking met metalen puntverbindingen op een afstand van meer dan 200 mm

4.8

Tabel 9 : forfaitaire kch-waarden voor raamprofielen (NBN B 62-002)

Thermische onderbreking : De effectiviteit van de thermische onderbreking bij metalen ramen hangt af van de totale warmteweerstand die deze onderbreking (meestal in kunststof) kan realiseren tussen het binnenste en het buitenste profiel. De geometrie (dikte eis en breedte li ) en het aantal van deze onderbrekingen spelen hierin een belangrijke rol. In figuur 1 wordt een voorbeeld van een metalen raam getoond met en zonder thermische onderbreking.


Versie april 2001


19

figuur 1 - aluminium raamprofiel zonder (links) en met thermische onderbreking (rechts)

Bepaling via 2-dimensionale berekeningen : De bepaling van de kch-waarde kan eveneens berekend worden met een 2-dimensionaal koudebrugprogramma. Deze berekeningen zijn voornamelijk interessant voor metalen raamprofielen, die dikwijls zeer ingewikkelde structuren vertonen en waar de evaluatie van de thermische onderbreking een belangrijke rol speelt (voorbeeld in figuur 2)

figuur 2 – 2D-berekening van een raamprofiel


Versie april 2001


20

2.4.2.4 Speciale gevallen •

Vensters met gedeeltelijk ondoorschijnende panelen Voor deze vensters dient de berekening te worden uitgevoerd met de exacte methode volgens 2.4.1.1

•

Gelaagd glas Voor de totale glasdikte dient een thermische weerstand berekend met een λ-waarde van 1 W/mK te worden genomen.

•

Glasbouwstenen Bij glasbouwstenen met Technische Goedkeuring en/of met een officieel verslag van de waarde gemeten volgens NBN EN ISO 8990 moet men de k-waarde zoals vermeld in de Technische Goedkeuring of het officieel proefverslag gebruiken. In de overige gevallen kan een forfaitaire waarde aangenomen worden van 3,5 W/m²K (in het Brussels Gewest betekent dit een bouwovertreding en is het gebruik dus niet toegelaten).

•

Zonwering en rolluiken Voor de berekeningen van het warmteverlies of van het isolatiepeil van gebouwen (berekeningen geldig voor winteromstandigheden), wordt de k-waarde van een venster berekend in de onderstelling dat er geen binnen- of buitenzonwering aanwezig is. Ook het effect van rolluiken dient niet in rekening gebracht te worden.

•

Verwarmde beglazing De k-waarde wordt berekend zonder specifiek rekening te houden met de ingebouwde verwarming.


Versie april 2001

21


2.4.2.5 Praktische rekenwaarden voor kf -waarde van vensters In Tabel 10 vindt men de kf-waarde bij toepassing van de vereenvoudigde formule, zoals weergegeven in 2.4.1.2 (comform NBN B 62-002) Raamtype Hout

PUR

PVC 1 kamer zonder

meerdere kamers

metaal

zonder

metaal

zonder therm. ond.

met thermische onderbreking (zie NBN B 62-002) Ris ≤ 0,035 li/l>0,35

% glas ⇒ kch⇒

Aluminium of metaal

Ris > 0,035

li/l≤ ≤0,35

70 %

li/l>0,35

li/l≤ ≤0,35

puntvormig

75 %

1.8

2.9

2.8

3

1.5

1.7

6

4.2

3.9

3.8

3.5

4.8

0.8

1.31

1.64

1.61

1.67

1.22

1.28

2.31

1.86

1.79

1.76

1.69

2.01

0.9

1.38

1.71

1.68

1.74

1.29

1.35

2.39

1.94

1.86

1.84

1.76

2.09

1

1.45

1.78

1.75

1.81

1.36

1.42

2.46

2.01

1.94

1.91

1.84

2.16

1.1

1.52

1.85

1.82

1.88

1.43

1.49

2.54

2.09

2.01

1.99

1.91

2.24

1.2

1.59

1.92

1.89

1.95

1.50

1.56

2.61

2.16

2.09

2.06

1.99

2.31

1.3

1.66

1.99

1.96

2.02

1.57

1.63

2.69

2.24

2.16

2.14

2.06

2.39

1.4

1.73

2.06

2.03

2.09

1.64

1.70

2.76

2.31

2.24

2.21

2.14

2.46

1.5

1.80

2.13

2.10

2.16

1.71

1.77

2.84

2.39

2.31

2.29

2.21

2.54

1.6

1.87

2.20

2.17

2.23

1.78

1.84

2.91

2.46

2.39

2.36

2.29

2.61

1.7

1.94

2.27

2.24

2.30

1.85

1.91

2.99

2.54

2.46

2.44

2.36

2.69

1.8

2.01

2.34

2.31

2.37

1.92

1.98

3.06

2.61

2.54

2.51

2.44

2.76

1.9

2.08

2.41

2.38

2.44

1.99

2.05

3.14

2.69

2.61

2.59

2.51

2.84

2

2.09

2.42

2.39

2.45

2.00

2.06

3.15

2.70

2.63

2.66

2.59

2.85

2.1

2.16

2.49

2.46

2.52

2.07

2.13

3.23

2.78

2.70

2.74

2.66

2.93

2.2

2.23

2.56

2.53

2.59

2.14

2.20

3.30

2.85

2.78

2.81

2.74

3.00

2.3

2.30

2.63

2.60

2.66

2.21

2.27

3.38

2.93

2.85

2.89

2.81

3.08

2.4

2.37

2.70

2.67

2.73

2.28

2.34

3.45

3.00

2.93

2.96

2.89

3.15

2.5

2.44

2.77

2.74

2.80

2.35

2.41

3.53

3.08

3.00

3.04

2.96

3.23

2.6

2.51

2.84

2.81

2.87

2.42

2.48

3.60

3.15

3.08

3.11

3.04

3.30

2.7

2.58

2.91

2.88

2.94

2.49

2.55

3.68

3.23

3.15

3.19

3.11

3.38

2.8

2.65

2.98

2.95

3.01

2.56

2.62

3.75

3.30

3.23

3.26

3.19

3.45

2.9

2.72

3.05

3.02

3.08

2.63

2.69

3.83

3.38

3.30

3.34

3.26

3.53

3

2.79

3.12

3.09

3.15

2.70

2.76

3.90

3.45

3.38

3.41

3.34

3.60

3.1

2.86

3.19

3.16

3.22

2.77

2.83

3.98

3.53

3.45

3.49

3.41

3.68

3.2

2.93

3.26

3.23

3.29

2.84

2.90

4.05

3.60

3.53

3.56

3.49

3.75

3.3

3.00

3.33

3.30

3.36

2.91

2.97

4.13

3.68

3.60

3.64

3.56

3.83

3.4

3.07

3.40

3.37

3.43

2.98

3.04

4.20

3.75

3.68

3.71

3.64

3.90

3.5

3.14

3.47

3.44

3.50

3.05

3.11

4.28

3.83

3.75

3.79

3.71

3.98

kvc ⇓

Tabel 10 : praktische rekenwaarden voor kf met vereenvoudigde berekening (NBN B 62-002)


Versie april 2001


2.5

Koudebruggen in wanden

2.5.1

Omschrijving van het begrip “koudebrug”

22

Koudebruggen zijn bouwconstructiedelen waar, onder wintervoorwaarden, ten gevolge van het twee- of driedimensioneel karakter van de warmtegeleiding : •

het warmteverlies hoger is dan het eendimensionaal berekende warmteverlies; dit betekent dat voor een wand die één of meerdere koudebruggen bevat, een toeslag moet worden aangerekend bij de rekenresultaten; deze toeslag wordt begroot door het invoeren van een lineaire k-waarde (kl) of een punt-k-waarde (kp)

•

de binnenoppervlaktetemperatuur plaatselijk lager is dan de ééndimensionaal berekende binnenoppervlaktetemperatuur; dit werkt het optreden van oppervlaktecondensatie en schimmelvorming ter hoogte van koudebruggen in de hand.

2.5.2

Begripsbepalingen

•

kl (W/mK) = warmteverlies per strekkende meter koudebrug dat moet toegevoegd worden bij de 1-dimensionale berekening

•

kp (W/K) : punt k-waarde van de koudebrug

2.5.3

Bepaling van de kl- en kp-waarden

2.5.3.1 Via meting De waarde van kl en kp kan afgeleid worden uit metingen van de warmtedoorgangscoëfficiënt volgens NBN EN ISO 8990, uitgevoerd op een deel met de beschouwde koudebrug en op geheel gelijke delen zonder koudebruggen. Praktisch is deze aanpak evenwel bijzonder omslachtig en duur en bovendien is de nauwkeurigheid van bepaling dikwijls vrij slecht. 2.5.3.2 Via berekening De waarde van kl en kp kan ook bepaald worden uit de berekening van de specifieke respectievelijke tweedimensionale of driedimensionale warmteoverdracht. Daartoe kunnen numerieke methoden aangewend worden (eindige differenties of elementen) die enkel oplosbaar zijn via specifieke computerprogramma’s. De bepaling van kl en kp door meting of berekening zal steeds aangewend worden in de volgende gevallen : •

grote gebouwen waar een groot aantal of een grote lengte van een of meer typische koudebruggen voorkomt;

•

bouwdelen die een groot aantal metalen bevestigingsdelen bevatten die dwars door isolerende materialen gaan en waarvan de koudebruginvloed eveneens een uitgesproken meerdimensionaal karakter heeft;

•

alle koudebruggen waarvoor een grote nauwkeurigheidsgraad van het werkelijk optredend warmteverlies geëist wordt


Versie april 2001

23


2.5.3.3 Benaderende waarden voor kl Bij toepassing van benaderende waarden moeten de volgende aansluitingsdetails niet in aanmerking worden genomen als koudebrug (het gebruik van de buitenafmetingen omvat reeds voldoende het supplementair warmteverlies) : •

Hoeken van muren

•

Funderingsaansluitingen

Moeten wel als koudebrug beschouwd worden (in zover een koudebrug aanwezig is) in traditionele bouwmethodes voor verticale wanden : •

lateien boven vensters en deuren

•

raam- en deurdorpels

•

spouwaansluitingen ter hoogte van raam- en deuraanslagen

•

vloeropleggingen in contact met het buitenspouwblad

•

dakranden (aansluiting binnenspouwblad van geïsoleerde spouwmuur op hellende daken, schoorsteendoorgangen, … )

•

terras uitkragingen

•

betonnen kolommen en balken in contact met het buitenspouwblad

In dergelijke gevallen kan men de lineaire k-waarden (kl) vereenvoudigd bepalen op basis van de rekenwaarden uit Tabel 11. Type muur met koudebrug (Niet geïsoleerde) buitenmuur met k ≥ 1.5 W/m²K

kl (W/mK) 0

Spouwmuur met 1 ≤ k < 1.5 W/m²K

1,5 - k

Spouwmuur met k < 1.0 W/m²K

0,5

Volle muur met 1 ≤ k < 1.5 W/m²K : −

onderbreking van de warmte-isolatie groter dan 10 cm(*)

(1,5 – k)

−

onderbreking van de warmte-isolatie kleiner dan 10 cm(*)

0,5 . (1,5 - k)

Volle muur met k < 1.0 W/m²K : − − (*)

onderbreking van de warmte-isolatie groter dan 10 cm(*) (*)

onderbreking van de warmte-isolatie kleiner dan 10 cm

0,5 0,25

Met onderbreking van de warmte-isolatie wordt bedoeld de kortste afstand tussen de isolatielagen van twee wanddelen met k < 1.5 W/m²K of tussen de isolatielaag van een wanddeel met k < 1.5 W/m²K en een raam of deur Tabel 11 - benaderende waarden voor kl


Versie april 2001


24

3. Rekenprocedures voor berekening van isolatiepeil 3.1

Bepaling van het beschermd volume (V)

Het beschermd volume is bepaald als het geheel van alle vertrekken en ruimtes in een gebouw, dat men wenst thermisch te isoleren. De plaats van de isolatielagen in de wanden van de gebouwschil, zoals voorzien door de ontwerper, is terzake bepalend voor de afbakening van het beschermd volume (zie figuur 3).

onbewoond

bewoond

beschermd volume

figuur 3 –afbakening van het beschermd volume

Het beschermd volume (V in m³) wordt gemeten op basis van de buitenafmetingen. In geval van twee naburige beschermde volumes worden de gemene muren of wanden gemeten tot aan de hartlijn. 3.2

Bepaling van de warmteverliesoppervlakte (AT)

De warmteverliesoppervlakte (AT in m²) van een gebouw is de som van alle oppervlakken die het beschermd volume van het gebouw scheiden van (zie figuur 4) : •

de buitenomgeving (1)

•

aanpalende onverwarmde ruimten (2)

•

de volle grond (3)

1

2

3

figuur 4 – warmteverliesoppervlakte van een gebouw


Versie april 2001

25


Alle betrokken oppervlakten worden gemeten met buitenafmetingen. Op te merken valt dat de gemeenschappelijke wanden tussen twee beschermde volumes geen deel uitmaken van de warmteverliesoppervlakte van het gebouw. 3.3

Gemiddelde warmtedoorgangscoëfficiënt (ks)

De gemiddelde warmtedoorgangscoëfficiënt (ks in W/m²K) is de gewogen gemiddelde kwaarde van alle wanden van de verliesoppervlakte, bepaald volgens :

ks =

∑k

e

⋅ Ae + ∑ k l ⋅ l + ∑ k p + ∑ a ⋅ k i ⋅ Ai

∑ A +∑ A e

i

•

ke en ki zijn de klassiek berekende k-waarden voor wanden naar de buitenomgeving, resp. de naburige niet-verwarmde ruimtes of de volle grond

•

Ae en Ai zijn de corresponderende oppervlaktes van deze wanden

•

kl en kp zijn de lineaire- en punt-k-waarde van de eventueel aanwezige koudebruggen

•

a is een weegfactor, die een correctie doorvoert op het transmissieverlies naar onverwarmde ruimtes - waarden zijn opgenomen in Tabel 12. Wandtype tussen beschermd volume en aangrenzende ruimte :

Weegfactor a

Verticale wand tegen de volle grond (ingegraven muur)

2/3

Horizontale wand (vloer) tegen volle grond

1/3

Horizontale, verticale of hellende wand naar onverwarmde niet vorstvrije ruimte (kruipruimte, onbeschermde zolderruimte, …)

1

Horizontale, verticale of hellende wand naar onverwarmde vorstvrije ruimte (kelder, garage, …)

2/3

Tabel 12 - Waarden van de weegfactor a (NBN B 62-301)


Versie april 2001

26


3.4

Bepaling van de compactheid van het gebouw (V/AT)

De compactheid van een gebouw wordt gedefinieerd als de verhouding van het beschermd volume (V) tot de totale verliesoppervlakte (AT). Typische waarden van de compactheid zijn : Gebouwtype

Richtwaarde compactheid V/AT ≈ 0,9 … 1,2

bungalow

V/AT ≈ 1,2 … 1,5 villa

V/AT ≈ 1,5 … 2,0 rijwoning

V/AT ≈ 2,0 … 5,0 groot gebouw Een typerende energetische karakteristiek die met de compactheid verband houdt, is dat gebouwen met een kleine compactheid (bv. bungalows, villa’s) relatief gezien een groter warmteverlies kennen (en dus een grotere energiebehoefte) dan gebouwen met een grotere compactheid. Het is dan ook logisch dat voor gebouwen met kleine compactheid de eisen inzake thermische isolatie en energiebehoeften relatief strenger zijn. 3.5

Bepaling van het isolatiepeil (K-peil)

De berekening van het isolatiepeil is gesteund op het principe dat men voor gebouwen een beperking wil invoeren van het warmte-transmissieverlies per volume-eenheid, dus : k s . AT ≤ C W / m³ K V Deze formule kan omgevormd worden tot een vergelijking die een relatie inhoudt tussen de ks-waarde en de compactheid (V/AT), namelijk : Deel VI – Procedures voor thermische isolatie en netto-energiebehoeften

Versie april 2001

27


k s ≤ C.

V AT

W / m² K

C is hierin een coëfficiënt die als limietwaarde zou kunnen dienen in een isolatiewetgeving, maar die omwille van praktijkredenen niet haalbaar zou zijn voor weinig compacte gebouwen en, omgekeerd, te tolerant voor zeer compacte gebouwen. Daarom werden de formules ter bepaling van het isolatiepeil aangepast, waarbij zogenaamde “lijnen van gelijk isolatiepeil” gedefinieerd worden als volgt (omrekening van ks naar K in functie van V/AT volgens NBN B62-301): ! V/AT ≤ 1:

K = 100 ⋅ k s

! 1 < V/AT < 4:

K=

! V/AT ≥ 4:

K = 50 ⋅ k s

300 ⋅ k s V   A + 2   T

De grafische weergave van de bovenstaande uitdrukkingen wordt getoond in figuur 5. 2

K100

1.8

K90

1.6

K80

1.4

K70

k(s 1.2 ) (W 1 /m ²K ) 0.8

K60 K50

K55

K40

0.6

K30

0.4 0.2 0 0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

4.5

5

V/A (m)

figuur 5 - Lijnen van gelijk isolatiepeil.

3.6

Berekening van het K-peil

De berekening van het K-peil kan gebeuren met de software die ter beschikking wordt gesteld door de overheid, d.w.z. : •

Vlaams Gewest : het programma BNRE/ISO 2, ontwikkeld door ANRE

•

Waals Gewest : het programma DENIBE, ontwikkeld door het WTCB en verdeeld door DGTRE

•

Brussels Hoofdstedelijk Gewest : programma verdeeld door BIM en beschikbaar bij de gemeenten


Versie april 2001

28


3.7

Eisen voor maximaal isolatiepeil en maximale k-waarden

3.7.1

Basiseisen voor individuele wanden

Voor alle wanden van de verliesoppervlakte wordt een maximale k-waarde geëist. Deze kmaxwaarden, die bedoeld zijn om een gelijkmatige verdeling van de isolatielagen over de gebouwschil te realiseren, zijn opgenomen in Tabel 13. Wanden van de warmteverliesoppervlakte van het gebouw (nieuwbouw en renovatie - alle gebouwen)

kmax (W/m²K) Brussel

Vlaanderen (1)

Wallonië

in contact met de buitenomgeving of niet-vorstvrije ruimten

0.6

0.6 (2)

0.6

•

in contact met niet-beschermde maar vorstvrije ruimten

0.9

0.9

0.9

•

in contact met de volle grond (k’)

0.9

0.9

0.9

0.4

0.6 (3)

0.4

Ondoorschijnende wanden (met inbegrip van koudebruggen) : •

Bovenste daken of plafonds Onderste vloeren : •

boven de buitenomgeving of niet-vorstvrije ruimten

0.6

0.6

0.6

•

boven niet-beschermde maar vorstvrije ruimten

0.9

0.9

0.9

op volle grond (k’)

1.2

1.2

1.2

Doorschijnende wanden of wandelementen van het verliesoppervlak van het gebouw (vensters, beglaasde deuren, …)

2.5

3.5

3.5

Gemeenschappelijke wanden tussen twee beschermde volumes of tussen appartementen

1.0

1.0

1.0

•

(1)

eisen enkel geldig voor woongebouwen

(2)

een hogere k-waarde is toegestaan, indien ≤ 1 W/m²K en aangetoond wordt dat deze keuze geen condensatieproblemen zal doen ontstaan

(3)

bij renovatie is de eis verstrengd tot 0,4 W/m²K Tabel 13 - maximale k-waarden voor wanden of bouwelementen bij nieuwbouw

In de Vlaamse wetgeving is voor buitenmuren een voetnota voorzien (zie tabel) die stelt dat de kmax-waarde voor buitenmuren (normaal 0,6 W/m²K) eventueel verhoogd mag worden tot 1,0 W/m²K, indien men kan aantonen dat er geen risico is op condensatie of schimmelvorming. Enerzijds is deze omschrijving niet controleerbaar gezien de randvoorwaarden, waarbij er geen condensatie of schimmelvorming mag optreden, niet gedefinieerd zijn. In deze omstandigheden kan immers in alle gevallen condensatie optreden, namelijk indien de relatieve vochtigheid in de binnenlucht 100% bedraagt. Anderzijds is het eisen van een maximale k-waarde ook geen sluitende beveiliging tegen het optreden van condensatie of schimmelvorming. Dit geldt zeker bij isolerende binnenspouwbladen (de uitzondering is trouwens vooral bedoeld voor dit type van constructiedelen). Cruciale details zijn bij dergelijke constructies immers de eventueel Deel VI – Procedures voor thermische isolatie en netto-energiebehoeften

Versie april 2001

29


voorkomende koudebruggen, zoals lateien, de vloeropleg, … In dergelijke situaties vermindert het risico op condensatie of schimmel absoluut niet door het eisen van een kmaxwaarde. Het vermijden van het risico op condensatie of schimmelvorming kan wel aangepakt worden door het respecteren van (nationaal gebonden) criteria inzake de minimale temperatuurfactor (τ of fRsi). De temperatuurfactor evalueert een minimale temperatuur van het binnenoppervlak, waaronder niet mag gedaald worden indien men condensatie wenst te vermijden. De theoretische achtergronden van deze evaluatie kunnen geconsulteerd worden in WTCB-TV 153 en ook in de EN ISO 10211-1 en prEN ISO 10211-2. Uit Tabel 13 blijkt ook dat de maximale k-waarden in het Brussels Gewest voor de doorschijnende wanden (vensters, beglaasde deuren) een strengere maximale k-waarde oplegt, namelijk 2,5 W/m²K. Dit betekent concreet dat, zowel bij nieuwbouw als bij de vervanging van vensters, de gewone dubbele beglazing niet meer toegelaten wordt. Om te voldoen aan de eis dient de beglazing minstens verbeterde dubbele beglazing te zijn, d.w.z. van het type met laag-emissieve coating en/of met gasvulling. 3.7.2

Eisen inzake isolatiepeil

3.7.2.1 Overzicht van de eisen in de drie Gewesten Bij nieuw op te richten gebouwen en bij renovatie dient het maximaal isolatiepeil volgens de isolatiereglementeringen in de drie Gewesten (Vlaanderen, Wallonië en Brussel), berekend volgens NBN B 62-301, te voldoen aan de eisen van Tabel 14. Nieuwbouw Woongebouwen

Renovatie en functiewijziging

School- en kantoor- Woongebouwen (3) School- en kantoorgebouwen gebouwen (4)

Brussel

K55

K65

55 + 10.At/s (1)

60 + 10.At/s (1)

Vlaanderen

K55

-

-

-

Wallonië

K55 of bemax (2)

K65

K65

K70

(1)

At (m²) = warmteverliesoppervlakte van het gebouw, berekend volgens NBN B 62-301 s (m²) = som van de oppervlakten van alle gerenoveerde wanddelen

(2)

Keuze wordt gelaten tussen berekening van K-peil of energiebehoeften getoetst aan be450

(3)

Enkel van toepassing indien het gebouw omgevormd wordt tot een woongebouw (functiewijziging), zoniet is er geen eis inzake isolatiepeil

(4)

Enkel van toepassing indien het gebouw omgevormd wordt tot een schoolof kantoorgebouw (functiewijziging), zoniet geen eis inzake isolatiepeil Tabel 14 - Isolatiepeilen in de drie gewesten

Er zijn geen eisen inzake K-peil in geval van verbouwing zonder wijziging van bestemming. Uit de tabel blijkt dat de reglementering (inzake K-peil) in de drie Gewesten enkel gelijklopend is voor nieuwe woongebouwen, waarvoor uniform een maximaal isolatiepeil van K55 opgelegd wordt. Ook voor nieuwe school- en kantoorgebouwen geldt dezelfde eis (K65), behalve in Vlaanderen dat hiervoor geen eis stelt. Deel VI – Procedures voor thermische isolatie en netto-energiebehoeften

Versie april 2001

30


In het geval van renovatie zijn er in Vlaanderen geen eisen inzake isolatiepeil, terwijl het Waals en het Brussels Gewest wel een eis opleggen indien de renovatie gepaard gaat met een functiewijziging, d.w.z. waarbij een bestaand gebouw omgevormd wordt tot woon-, schoolof kantoorgebouw. Een dergelijke eis lijkt logisch en uitvoerbaar indien men aanneemt dat een functiewijziging meestal gepaard gaat met ingrijpende renovatiewerken, die ook het isolatiepeil van het gebouw op het te bereiken niveau moeten kunnen brengen van de overeenstemmende nieuwe functie. Er zijn geen eisen inzake K-peil indien het een renovatie betreft zonder functiewijziging. 3.7.2.2 K-peil bij renovatie en functiewijziging (Brussels Gewest) In het geval van een renovatie en functiewijziging van een bestaand gebouw, dient de berekening van het isolatiepeil van het betrokken gebouw (na renovatie) gemaakt te worden en moet het bekomen resultaat (K) getoetst worden aan een eis die afhankelijk is van het gebouwtype, namelijk : At s A • voor school- en kantoorgebouwen : K ≤ 60 + 10. t s met : At = totale warmteverliesoppervlakte van het gebouw (m²) s = totale oppervlakte van de gerenoveerde wanden, die tot de warmtverliesoppervlakte behoren (m²)

•

K ≤ 55 + 10.

voor woongebouwen :

Isolatiepeil bij renovatie

K-peil na renovatie

woongebouwen

scholen, kantoren

290.0 270.0 250.0 230.0 210.0 190.0 170.0 150.0 130.0 110.0 90.0 70.0 50.0 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

% gerenoveerde wanden t.o.v. de verliesoppervlakte figuur 6 - isolatiepeil bij renovatie + functiewijziging (Brussels Gewest)

In figuur 6 wordt de evolutie van het te bekomen isolatiepeil grafisch voorgesteld in functie van het percentage gerenoveerde wanden Deel VI – Procedures voor thermische isolatie en netto-energiebehoeften

Versie april 2001

31


4. Rekenprocedures voor bepaling van de netto energiebehoeften 4.1

Doel en algemeen principe van de bepaling van de NEB

De netto-energiebehoeften (NEB) van een gebouw zijn een maatstaf voor de energievraag die het betrokken gebouw gedurende het stookseizoen vraagt aan de verwarmingsinstallatie ter compensatie van de reëel optredende energieverliezen (transmissie- en ventilatieverliezen) en rekening houdend met de energiewinsten die door bezonning en bewoning optreden. De rekenprocedure voor de bepaling van de netto-energiebehoeften is gedetailleerd weergegeven in de Waalse wetgeving (Arrêté Ministériel du 15 février 1996 modifiant en ce qui concerne l'isolation thermique et la ventilation des bâtiments le Code Wallon de l'Aménagement du Territoire, de l'Urbanisme et du Patrimoine - Moniteur Belge 09.05.1996). (Zij kan eveneens geconsulteerd worden in de TV 155 van het WTCB “Raming van de nettoenergiebehoeften voor de verwarming van gebouwen” (1984)). Een reglementering, d.w.z. de beperking van de NEB van woningen, is momenteel enkel van toepassing in het Waals Gewest (be450 methode). Bij de bepaling van de NEB volgens de methode van het Waals Gewest is rekening gehouden met de volgende vereenvoudigingen : •

elk gebouw wordt beschouwd als 1 zone, waarin een constante binnentemperatuur van 19°C heerst

•

het beschouwde buitenklimaat is het gemiddeld typejaar van Ukkel

•

de interne warmtewinsten (bewoning en gebruik) worden gelijk gesteld aan 5,42 W/m²

•

het aangenomen ventilatie- of infiltratiedebiet is gelijk aan 0,75 x V (m³/h), waarbij V gelijk is aan het beschermd volume

•

de gemiddelde totale glasoppervlakte is gelijk genomen aan 75% van de totale Aglas vensteroppervlakte, dus : = 0,75 Avenster

•

de thermische inertie is deze van klasse I3 voor woningen en I5 appartementsgebouwen (zie Waalse wetgeving : Arrêté Wallon du 15 février 1996)

•

alle zonnewinsten treden enkel toe tot het gebouw via de beglazingen

voor

Het criterium waaraan de NEB dienen te voldoen volgens de Waalse thermische reglementering is de beperking tot : bemax = be450 (MJ/m² jaar)


Versie april 2001

32


K60 900

K70

800

K50

700

K40 be (MJ/m².an)

600

K30

500 400 300 200

K55 100 0 0

1

2

3

4

5

V/At

6

figuur 7 - Lijnen van gelijke netto-energiebehoeften

In figuur 7 worden de lijnen van gelijke netto-energiebehoeften getoond, die naar analogie met de lijnen van gelijk isolatiepeil, opgegeven zijn als functie van de compactheid van het gebouw. De betrokken lijnen zijn procentuele weergaven van een referentie-NEB. De maximale NEBlijn (be450) is deze die voor een waarde van de compactheid van (V/AT = 1) overeenkomt met een maximale be-waarde van 450 MJ/m².jaar. De andere waarden van deze be450-kurve, die overeenstemmen met andere compactheden, worden bekomen volgens : ! V/AT ≤ 1:

bemax ≤

429 + 21 MJ / m². jaar V AT

! 1 < V/AT < 4:

bemax ≤

286 + 164 MJ / m². jaar V AT

! V/AT ≥ 4:

bemax ≤

858 + 21 MJ / m². jaar V AT

De berekeningen zijn zo opgevat dat de be450-waarde overeenstemt met een isolatiepeil van K55. Omwille van deze overeenstemming is het in het Waals Gewest toegelaten om ofwel te voldoen aan de eis inzake maximaal isolatiepeil van K55, ofwel aan de eis inzake maximale netto-energiebehoeften van be450.


Versie april 2001


4.2

33

Berekening vloeroppervlakte

Gezien de eis van de netto energiebehoeften wordt bepaald per m² vloeroppervlakte is het belangrijk dat er een eenduidige bepaling is van de vloeroppervlakte. Voor een aantal gevallen bestaat enige onduidelijkheid. Volgende principes dienen gehanteerd te worden bij het bepalen van de vloeroppervlakte : •

De vloeroppervlakte word berekend op grond van de buitenafmetingen van de wanden ;

•

gedeeltelijk afwezige vloeren (mezzanine-ruimte, traphal, …) worden als doorlopend beschouwd

•

de vloeren van lage (ontoegankelijke) zolderruimten die binnen het beschermd volume liggen, moeten niet in rekening gebracht worden

•

de verborgen vloerdelen, die zich achter lichte scheidingswanden onder hellende daken bevinden, worden wel meegerekend in de totale vloeroppervlakte

Belangrijke opmerking De (wiskundige) overeenstemming van de beide eisen inzake maximaal isolatiepeil (K55) en maximale energiebehoeften (be450), is gebaseerd op een aanname van een gemiddelde verdiephoogte van 3 meter. De berekening van de vloeroppervlakte mag niet gebaseerd worden op deze aanname. 4.3

Berekening van de netto-energiebehoeften

De berekening van de netto-energiebehoeften kan gebeuren met de software die ter beschikking wordt gesteld door de overheid, d.w.z. : •

Waals Gewest : het programma DENIBE, ontwikkeld door het WTCB en verdeeld door DGTRE

•

Voor het Vlaams Gewest bestaat de mogelijkheid om een aangepaste versie van DENIBE te gebruiken, namelijk het programma DENIBEL, dat ontwikkeld werd in het kader van de actie “Zonnehuis”. Dit programma maakt gebruik van de conventie dat de vloeroppervlakte gelijk is aan het beschermd volume, gedeeld door 3. De eisen inzake NEBmax zijn in dit geval ook uitgedrukt als een functie van het volume.


Versie april 2001

34


5. Samenvattende tabel met procedures en conventies Onderwerp λ-waarde (of R-waarde)

Procedure en conventies Volgens NBN B 62-002/A1 : •

gecertificeerde producten (aard, naam en type bekend) : •

•

gecertificeerde producten (enkel aard gekend) : •

•

(meest gunstige) rekenwaarden volgens BuTgb (www.butgb.be) (gunstige) rekenwaarden in tabellen van NBN B 62-002/A1

niet-gecertificeerde producten (alle gevallen) : •

(ongunstige) rekenwaarden in tabellen van NBN B 62-002/A1

•

algemene formule : NBN B 62-002

•

Rsi en Rse : NBN B 62-002 (Tabel 4)

•

bijzondere gevallen (verwarmde wanden, omgekeerd dak) : NBN B 62-002

Ra-waarden (luchtlagen)

•

tabel uit NBN B 62-002 (Tabel 5)

kf-waarde (vensters)

•

nauwkeurige of vereenvoudigde formule (NBN B 62-002), naargelang het toepassingsgebied (Tabel 10)

•

voorzetramen : formule volgens NBN EN ISO 10077-1

•

zonwering, rolluiken : niet in rekening te brengen

•

voor gecertificeerde (en gemerkte) producten :

k-waarde

kvc-waarde (glas)

• •

kch-waarde (raam)

•

•

rekenwaarden volgens BuTgb en VGI (www.fiv-vgi.be)

voor niet-gecertificeerde (en niet-gemerkte) producten : •

forfaitaire waarden van gewone dubbele en driedubbele beglazing volgens NBN B 62-002 (Tabel 6)

•

voor speciale beglazing (coating en/of gasvulling) : rekenwaarden volgens NBN EN 673 (ter informatie : tabel uit NBN EN ISO 10077-1)

raamprofiel gekend : •

experimenteel volgens NBN-EN ISO 8990 (proefrapport)

•

computerberekening volgens eindige elementenmethode (rekenprocedure volgens prEN ISO 10077-2)

enkel raamtype gekend : •

forfaitaire waarden volgens tabel uit NBN B 62-002 (Tabel 9)

koudebruggen

•

bepaling van kl en kp volledig volgens de conventies van NBN B 62-002

isolatiepeil

•

K-peil volgens NBN B 62-301 (BRRE/ISO 2 + DENIBE)

•

eisen voor Kmax en kmax volgens wetgeving in de Gewesten (Tabel 13 en Tabel 14)

•

rekenprocedure volgens Waals Besluit van 15 februari 1996 DENIBE(L)

•

eisen voor bemax volgens wetgeving in Waals Gewest (Tabel 14)

NEB


Versie april 2001


35

6. Controle op de werf 6.1

Controle op de thermische isolatie (kmax-waarden)

De controle van de kmax-waarden van de wanden van de verliesoppervlakte hangt in grote mate af van de warmteweerstand van de thermisch isolerende lagen in de betrokken wanden. Bij de controle op de werf is het daarom van belang om de controle toe te spitsen op de aanwezigheid van de thermische isolatielagen, evenals op de aard en de dikte van de aanwezige isolatielagen. Aangezien er bij de controle geen destructieve maatregelen kunnen genomen worden (bvb. het boren van een gat), kan de controle enkel op een visuele wijze gebeuren. Deze beperking is een ernstige hinderpaal om de aanwezigheid van isolatielagen te verifiëren indien de ruwbouw voltooid is of deze zich in een hoge graad van afwerking bevindt. Analoge problemen doen zich voor indien men ter plaatse de aanwezigheid van koudebruggen wenst te verifiëren. Eens het gebouw afgewerkt zijn deze niet meer zichtbaar. In al deze gevallen is het dan ook nodig om de werkelijke situatie tezamen met de ontwerper en/of de bouwheer te vergelijken met de bouwplannen uit het bouwdossier. Een eenduidige procedure is hiervoor moeilijk vast te leggen omdat het tijdstip van het bezoek ter plaatse zeer bepalend is voor de mogelijkheden ter controle. Anderzijds is er eveneens een probleem van timing bij bouwdelen die nog niet geïsoleerd zijn, maar waar de mogelijkheid bestaat tot na-isolatie (bvb. hellende daken, vloeren van nietbewoonde zolders, isolatie van vloeren vanuit de kruipkelder, spouwmuren met navulling van de spouw, massieve wanden waar buitenisolatie is gepland,…).

6.2

Controle op de k-waarden beglazing en vensters

6.2.1

Gecertificeerde beglazingen

Algemeen zal de gecertificeerde beglazing voorzien zijn van een markering die in de rand van de beglazing aangebracht is. Deze gecodeerde informatie laat in principe toe om het merk en het type van beglazing te identificeren. Zoals in 2.4.2.1 vermeld, laat dit toe om via de website van de glasfederatie (www.vgi-fiv.be) de kvc-waarde van de beglazing vast te stellen. De kvc-waarde van gecertificeerde beglazingen wordt eveneens opgegeven in het rapport van de technische goedkeuring en kan op vraag ter beschikking gesteld worden van de controleur door de glasfabrikant.


Versie april 2001

36


6.2.2

Niet-gecertificeerde beglazingen (zonder markering)

In het geval van gewone dubbele beglazingen, kan de dikte van de glasbladen en de breedte van de spouw tussen de beide glasbladen snel en gemakkelijk gecontroleerd worden met behulp van een klein toestel, zoals getoond in figuur 8. Het principe berust op de fysische kenmerken van de weerspiegeling. Een dubbele beglazing heeft 4 zijvlakken, die elk een dicht bij het glas gehouden beeld op verschillende wijze zullen weerspiegelen. Naargelang de dikte van het glas zal de weerspiegeling van een rij van (op het toestel geplaatste) cirkels, twee rakende cirkels opleveren die dan direct de glasdikte opleveren.

figuur 8 - toestelletje voor het meten van de glasdikte en de spouwbreedte

figuur 9 - controle van de aanwezigheid van reflecterende lagen

De detectie van een laag met lage emissie kan eenvoudig gecontroleerd worden met behulp van een vlam (figuur 9). Men ziet in het glas evenveel keer de vlam als er glasoppervlakken zijn (enkel glas = 2 oppervlakken; dubbele beglazing = 4 oppervlakken). De reflexie van de vlam door het glasoppervlak dat bekleed is met een reflecterende laag, zal een andere kleur hebben.


Versie april 2001


37

Er bestaan geen middelen om de aanwezigheid van een gasmengsel in de spouw te controleren. Indien niet gespecifieerd, dan dient een gewone luchtvulling aangenomen te worden. Ter herinnering : in het Brussels Gewest is het gebruik van verbeterde dubbele beglazing (zowel bij nieuwbouw als bij renovatie) verplichtend om te kunnen beantwoorden aan de eis van kf ≤ 2,5 W/m²K. 6.2.3

Enkel glas

Enkel glas is in het kader van de diverse reglementeringen niet langer toegelaten. Onafhankelijk de dikte van de beglazing betreft het dus een bouwovertreding. Een uitzondering kan evenwel gemaakt te worden voor zeer kleine glasoppervlakken, bvb. een kleine beglaasde oppervlakte in een voordeur. Als regel wordt hierbij gehanteerd dat de glasoppervlakte niet groter mag zijn dan 300 cm² (15 x 20 cm).

6.3

Controle op de koudebruggen

6.3.1

Aansluitingen rondom ramen en deuren

6.3.1.1 Spouwmuren met spouwisolatie Indien bij het werfbezoek ramen of deuren nog niet geplaatst zijn of nog niet afgewerkt bestaat de mogelijkheid te controleren of er al of niet koudebruggen zijn. Indien er ter hoogte van de buitendeur- of buitenraamstijlen koudebruggen voorkomen (spouwsluiting met steen, tot het buitenspouwblad doorlopende raamdorpel, latei zonder verloren bekisting) dienen de waarden van kl uit Tabel 11 te worden gebruikt. 6.3.1.2 Volle muren met binnen- of buitenisolatie In het geval van volle muren en het gebruik van binnen- of buitenisolatie dient deze isolatie tot tegen het schrijnwerk door te lopen ten einde het risico op koudebrugwerking te minimaliseren. Indien dit niet het geval is (visuele controle), dan dienen eveneens de waarden van kl uit Tabel 11 te worden gebruikt voor het evalueren van het koudebrugeffect. 6.3.2 -

-

Balkons en dakuitkragingen

Bij balkonuitkragingen zonder thermische onderbreking dienen de rekenwaarden van Tabel 11 te worden gebruikt. Bij balkonuitkragingen met thermische onderbreking dient men ofwel de waarde te gebruiken die is opgegeven in de Technische Goedkeuring (Butgb) ofwel dient een gedetailleerde 3-dimensionale berekening te gebeuren. Bij dakranden zonder thermische onderbreking dienen de rekenwaarden van Tabel 11 te worden gebruikt.


Versie april 2001

38


6.3.3

Gebruik van computerprogramma’s

Voor de evaluatie van de koudebruggen en de bepaling van een kl-waarde of kp-waarde is het toegelaten om, indien voldoende invoergegevens en voldoend gedetailleerde plannen beschikbaar zijn, gebruik te maken van een gevalideerd computerprogramma, zoals beschreven in 2.5.3.2. 6.4

Kwaliteit van uitvoering

De controle op de kwaliteit van uitvoering is een taak van de architect die in de eerste plaats toezicht moet houden op de aanwezigheid en de correcte plaatsing van de isolatielagen in alle wanden van de gebouwschil. De bouwplannen dienen ter zake voldoende detailtekeningen te bevatten die een correcte uitvoering en plaatsing van de isolatielagen toelaten en die de mogelijke inbouw van koudebrugsituaties uitsluiten. Bijzondere aandacht dient te gaan naar de volgende aspecten : •

plaatsing van de isolatie in spouwmuren : isolatie moet goed aansluiten tegen het binnenspouwblad, de platen moeten goed tegen elkaar aansluiten en er mogen geen openingen of spleten aanwezig zijn in het bovenste en onderste deel van de spouw

•

plaatsing of opvulling van de isolatie rondom de ramen en deuren

•

het vermijden van klassieke koudebrugsituaties dakoversteek, terrasuitkraging, …)

•

foutieve dakopbouw (o.a. dampopen constructies)

•

…

(latei,

dorpel,

spouwsluiting,

Er bestaan diverse Technische Voorlichtingen die door het WTCB zijn uitgegeven en die praktische informatie geven m.b.t. het correct ontwerpen en uitvoeren van wanden van gebouwen.


Versie april 2001

39


7. Literatuurlijst •

Belgisch Instituut voor Normalisatie “NBN B62-002: Berekening van de warmtetransmissiecoëfficiënt van bouwdelen”. Brussel, BIN, 1987. + “NBN B62-002/A1.”. Brussel, BIN, 2001.

•

Belgisch Instituut voor Normalisatie “NBN B62-003: Berekening van de warmteverliezen van gebouwen”. Brussel, BIN, 1986.

•

Belgisch Instituut voor Normalisatie “NBN EN 673: Glas voor gebouwen. Bepaling van de warmtedoorgangscoëfficiënt (U-waarde). Berekeningsmethode”. Brussel, BIN, 1998.

•

Belgisch Instituut voor Normalisatie “NBN B62-301: Warmte-isolatie der gebouwen: Peil van globale warmte-isolatie”. Brussel, BIN, 2de uitgave, 1989.

•

Belgisch Instituut voor Normalisatie “NBN D50-001: Ventilatievoorzieningen in woongebouwen”. Brussel, BIN, 1991.

•

Arrêté Ministériel du 15 février 1996 modifiant en ce qui concerne l'isolation thermique et la ventilation des bâtiments le Code Wallon de l'Aménagement du Territoire, de l'Urbanisme et du Patrimoine (Moniteur Belge 09.05.1996)

•

Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf “Technische Voorlichting 192: Ventilatie van woningen. Deel 1: Algemene principes”. Brussel, WTCB, juni 1994.

•

Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf “Technische Voorlichting 203: Ventilatie van woningen. Deel 2: Uitvoering en prestaties van ventilatiesystemen”. Brussel, WTCB , maart 1997.

•

Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf “Analyse van de warmte-isolatie en het energieverbruik in een aantal sociale woonwijken”. Brussel, WTCB tijdschrift, herfst 1989.

•

Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf “Belgische normen in de thermische reglementen van de regio’s”. Brussel, WTCB tijdschrift, zomer 1995.

•

Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf “Vensters, bouwfysisch bekeken”. Brussel, WTCB tijdschrift, winter 1995.

•

Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf “Nieuwe λ-waarden voor isolatiematerialen”. Brussel, WTCB tijdschrift, lente 1996.

•

Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf “Warmte-isolatie en ventilatie: de nieuwe Waalse reglementering”. Brussel, WTCB tijdschrift, herfst 1996.

•

International Organisation for Standardisation “ISO/DIS 9972: Thermal insulation – Determination of building airtightness – Fan pressurisation method”. ISO, 1990.

•

International Energy Agency “Technical Note AIVC 44: An Analysis and Data Summary of the AIVC’s Numerical Database”. Air Infiltration and Ventilation Centre, March 1994.

•

Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf “Study and monitoring of the PLEIADE dwelling: final report”. Brussel, WTCB, april 1997.


Versie april 2001

Handleiding voor controle op toepassing isolatie- en ventilatiereglementering. Deel VI : Procedures voor thermische isolatie en netto-energiebehoeften

Recommend Documents