THERMISCHE ISOLATIE: KIES GEZONDE EN ECOLOGISCHE MATERIALEN

PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - PRAKTISCHE AANBEVELING MAT05 -

THERMISCHE ISOLATIE: KIES GEZONDE EN ECOLOGISCHE MATERIALEN Kies hernieuwbare, recycleerbare en gerecycleerde materialen of materialen die in overvloed in de natuur aanwezig zijn, rekening houdend met hun milieubalans

PRINCIPES BENADERING Vanuit een benadering van duurzaam bouwen is het belangrijk dat men bij de keuze van een isolatiemateriaal, de keuzecriteria niet beperkt tot de thermische prestaties van het materiaal. Neem de volgende criteria in aanmerking:

o

Thermische eigenschappen: ze worden doorgaans beschreven met termen zoals warmtegeleidingscoëfficiënt (W/m²K). Gaandeweg integreert deze beschrijving massaeigenschappen van de isolatiematerialen. Men spreekt bijvoorbeeld steeds vaker over thermische effusiviteit (de vierkantswortel van het product van de volumieke massa, de warmtegeleidbaarheid en de soortelijke warmte), die de snelheid vertegenwoordigt waarmee de oppervlaktetemperatuur van een materiaal varieert, en dus zijn vermogen om warmte op te slaan en terug af te geven. In combinatie met warmtegeleidbaarheid is deze grootheid belangrijk waar het gaat over massieve isolatiematerialen.

o

Technische eigenschappen: vuurvastheid, waterdampdoorlaatbaarheid, vochtvastheid, type van uitvoering, duurzaamheid, enz.

o

Milieueigenschappen: de energiekost van de productie, van het vervoer, gezondheidsrisico’s, enz. Deze eigenschappen worden beschreven met termen zoals milieubalans: de berekening van een coëfficiënt waarbij het milieueffect van het materiaal in zijn verschillende levensfasen in aanmerking wordt genomen. Er bestaan verschillende indicatoren die zich van elkaar onderscheiden door het al dan niet in rekening brengen van bepaalde aspecten die moeilijk kwantificeerbaar zijn en door de toepassing van verschillende wegingen. In deze fiche verwijzen wij naar de classificatie van het NIBE (Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie te Naarden – www.nibe.org).

o

Economische eigenschappen: de kost van het materiaal en van zijn uitvoering in verhouding tot het type van gebruik en de beoogde prestaties.

Deze fiche betreft isolatiematerialen en hun eigenschappen. Wat de loutere energieaspecten betreft voor de isolatie van gebouwen, bevelen wij u daarnaast de lectuur aan van specifieke documenten die aan het einde van deze fiche worden vermeld. Ook is de keuze van een isolatiemateriaal vaak verbonden aan de uitvoering van een goede akoestische isolatie. Wij bevelen u dus evenzeer de lectuur aan van de infofiches CSS05 – Akoestisch comfort, en MAT11 – Akoestische isolatie: kies gezonde materialen met een gunstige milieubalans.

BLZ. 1 VAN 16 – THERMISCHE ISOLATIE: GEZONDE MATERIALEN MET EEN GUNSTIGE MILIEUBALANS – OKTOBER 2007 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - PRAKTISCHE AANBEVELING MAT05 -

DOELSTELLINGEN Uitgaande van een "traditionele" benadering van isolatie kan men, in het kader van duurzaam bouwen, de ingrepen in verschillende niveaus indelen: Verboden: o Dunne reflecterende isolatiematerialen, organische isolatiematerialen (polyurethaan, polystyreen). Minimaal: o De keuze, onder de bestaande isolatiematerialen, van materialen met de beste milieubalans. Concreet moeten schuimen van geëxtrudeerd polyurethaan en polystyreen worden vermeden en aan minerale wol of cellulair glas voorkeur worden gegeven, met inachtneming van de veiligheidsvoorschriften bij hun uitvoering.

Voorbeelden van traditionele isolatiematerialen: van links naar rechts: steenwol, glaswol, cellulair glas en geëxpandeerd perliet. Bron: Energie +

Aanbevolen: o Voor de gebruikelijke bouwwijzen (spouwmuren, isolatie tussen de daksparren, enz.) kiest men natuurlijke materialen in plaats van de courante materialen: eerder dan minerale wol, zal men kiezen voor plantaardige of dierlijke wol, of voor isolatiematerialen op basis van cellulose. Hun thermische prestaties zijn minder goed gedocumenteerd, maar hun milieubalans pleit in hun voordeel.

Voorbeelden van plantaardige isolatiematerialen: van links naar rechts: cellulose- en hennepwol op rollen. Bron: www.ideesmaison.com (foto’s 1 en 2) en /www.snv.jussieu.fr/ l (foto 3)

Optimaal: o De traditionele wandstructuur wordt zonder meer vervangen door oplossingen zoals wanden van stroleem, van kalk-hennepbeton, van gemetselde houtblokken, enz. Thans worden veel bouwwijzen van dit type onder de naam van "massieve isolatiematerialen" herontdekt en men geeft ze een nieuwe interpretatie in een hedendaagse context. Bij gebrek evenwel aan voldoende objectieve informatie en wetenschappelijke validatie voor deze technieken, zullen we alleen hun bestaan en hun voordelen in vergelijking met de gebruikelijke isolatiematerialen vermelden.


Links: een voorbeeld van een constructie van stroleem in uitvoering. Rechts: een voorbeeld van gemetselde houtblokken. Bron: www.bee.ouvaton.org en http://lsinzelle.free.fr/france/saint_etienne/ferme/chevrerie.htm

ELEMENTEN VOOR EEN DUURZAME KEUZE TECHNISCHE ASPECTEN > De beschikbare materialen De traditionele isolatiematerialen zijn van tweeërlei type: organisch (polyurethaan, polystyreen en polyester) en anorganisch (glaswol en steenwol).

Van links naar rechts: polyurethaanschuim, geëxpandeerd polystyreenschuim, geëxtrudeerd polystyreenschuim, steenwol, glaswol Bron: Energie +

Daarnaast bestaan talrijke soorten van ecologisch isolatiemateriaal. Samengevat kan men de isolatiematerialen vermelden op basis van: o

cellulose: gerecycleerd papier en/of stro. Een behandeling met boorzout beschermt ze tegen insecten, schimmel en vuur. Voorbeeld: Isofloc, Pan-Terre, enz.

Links: cellulose in bulk. Rechts: een paneel op basis van cellulose en vlas Bron: www.turrian-jeanjacques.ch en www.isorex.com

o

plantaardige of dierlijke wol: er bestaan platen van kokosnootvezel, vlasvezel, hennepvezel, houtvezel of schaapswol.


Links: kokosnoot. Rechts: hennepscheven. Bron: http://blog.environnemental.info/?cat=32

o

minerale wol: vulkaansteen of mica zoals perliet of vermiculiet.

Links: perliet. Rechts: vermiculiet. Bron: http://www.travellersgarden.com http://aggie-horticulture.tamu.edu/greenhouse/photoarchive/photogallery/pages/vermiculite.html

o

kurk

Isolatiemateriaal van kurk Bron: Energie +

Cellulair glas kan eveneens als een vrij ecologisch isolatiemateriaal worden beschouwd, voor zover dat tijdens zijn productie geen schuimmiddelen zoals CFK’s worden gebruikt. De grondstof is grotendeels afkomstig van gerecycleerd glas. Een nadeel is dat cellulair glas vaak wordt geplaatst met (warm of koud) bitumen afkomstig van de petroleumindustrie. > Welk isolatiemateriaal voor welke toepassing? Elk isolatiemateriaal heeft zijn specifieke toepassingen. De keuze van het materiaal zal afhankelijk van de toepassing verschillen:


Holle spouwmuren en hellende daken Holle muren met volle spouw Geraamte

Platte daken

Isolatie op vloerplaten

Plafonds en akoestiek tussen lokalen

Isolatie onder vloerplaten en grondkerende muren

Materiaal Wol in banen of platen wordt gemakkelijk en doorlopend geplaatst. Werk in fasen voor een holle spouwmuur: bouw de draagmuur, voer vervolgens de isolatie uit en beëindig met het parement. Een gelijktijdige uitvoering bemoeilijkt een correcte plaatsing van het isolatiemateriaal. In het kader van een renovatie kan men overwegen om de tussenruimten te vullen met een isolatiemateriaal in bulk van het type perliet. Wol of isolatiemateriaal in bulk, zoals in caissons ingeblazen cellulosevlokken. Vullingen op basis van kalk-hennepbeton, van stro of met toevoeging van zaagsel, zijn mogelijk maar worden hier niet behandeld omwille van hun gebrek aan certificatie. Wol heeft meestal een voldoende druksterkte om voor de isolatie van een dak te worden toegepast. Cellulair glas evenals beton met Argex-korrels (geëxpandeerde kleikorrels), kunnen eveneens worden gebruikt. Isolerende vloerplaten kunnen onder meer worden uitgevoerd door de vermenging van vermiculiet in het beton. Een kalk-hennepbeton heeft eveneens isolerende eigenschappen. Cellulair glas evenals platen van geëxpandeerde kurk of van houtvezel, kunnen eveneens worden gebruikt. Voor dit soort toepassing zijn isolatiematerialen in bulk volkomen aangewezen, onder meer cellulosevlokken of vermiculiet. Akoestische prestaties worden vaak bewerkstelligd door de uitvoering van een scheidingslaag tussen de draagstructuur en de bekleding. Deze scheidingslaag kan bijvoorbeeld met platen van kurk of houtvezel worden uitgevoerd. Vloerplaten kunnen met een meerlagige houtwol met een hoge dichtheid (uitgevoerd op een folie en zandbed), of met een laag geëxpandeerde kleikorrels worden geïsoleerd - voor grondkerende muren zal men, in plaats van isolatiemateriaal van hard polyurethaan, de voorkeur geven aan warm of koud gelijmd cellulair glas.

De keuze van een isolatiemateriaal afhankelijk van de toepassing

MILIEUASPECTEN > Thermische prestaties van de isolatiematerialen Twee aspecten zijn bepalend voor de thermische prestatie van een isolatiemateriaal: de dikte van het materiaal en zijn intrinsieke prestaties. Wij zullen aannemen dat de ontwerper de beschikbare dikte van het isolatiemateriaal zal hebben geoptimaliseerd, door bijvoorbeeld te opteren voor bouwsystemen met geraamte veeleer dan voor massieve muren, en zullen dieper ingaan op de keuze van het materiaal. De onderstaande tabel groepeert de thermische en de mechanische prestaties van verschillende soorten isolatiemateriaal. Hoe lager zijn warmtegeleidbaarheid, hoe beter zijn prestatie, voor een gelijke dikte van het isolatiemateriaal.


Geëxpandeerd polystyreen

15–30

Polyurethaan

20-40

Ureumformaldehydeschuim

8-20

0,04

Polyester

25

0,035

Glaswol

25

Steenwol

40

Cellulair glas

120-180

Zuiver geëxpandeerd perliet Zuiver geëxpandeerd vermiculiet

Cellulose in bulk Platen van cellulosewol Geëxpandeerde kurk Platen van geëxpandeerde kurk Hennep of hennepwol Vlas in bulk Vlasplaten

Ja

0,45

60

Ja

0,035

30

Ja

1,5-3

Ja

Ontvlambaar?

150 tot 300

Waterdampdiffusie µ (vochtig en droog), volgens de documentatie

0,04

Ja 0,045

1,2 1,3

0,045

tot

1 tot 1,2

Neen

1,3

1 tot 1,5

Neen

0,055

Oneindi g

/

Neen

50-80

0,046

/

5 tot 7

/

Neen

<100

0,058

/

5 tot 7

/

Neen

0,103 tot 0,108

/

/

/

Neen

±160

±0,042

/

/

3 tot 4

±270

±0,07

/

/

3 tot 4

35-50

0,035 tot 0,04

/

/

1 tot 2

70-100

0,04

/

/

/

/

4,5 29

/

/

5 tot 30

/

/

1 tot 2

/

/

1 tot 2

Geëxpandeerde klei Zachte houtvezelplaat Halfharde houtvezelplaat

0,035 tot 0,04 0,037 tot 0,04 0,04 tot 0,048

Waterdampdiffusie µ (vochtig en droog)

25-35

Warmtegeleidbaarheid λ (volgens de norm NBN B62002 A1)

λ Mechanische sterkte ρ [daN/m³]

Warmtegeleidbaarheid (volgens de documentatie)

0,027 tot 0,034* 0,028 tot 0,04 0,024 tot 0,029

Geëxtrudeerd polystyreen

Moeilijk

18 80-120 25-210 18-35 400-500

0,04 tot 0,045 0,032 tot 0,045 0,039 tot 0,08 0,037 tot 0,045 0,065 tot 0,05

tot

/

Zelfdov end Moeilijk

Moeilijk

Moeilijk /

/

/


20-50

0,047 tot 0,05

/

/

1 tot 2

Katoenwol

20-30

0,04

/

/

1 tot 2

Rietplaten

±100

/

/

1 tot 1,5

Schaapswol

10-30

0,056 0,035 tot 0,045

/

/

1 tot 2

Ontvlambaar?

Waterdampdiffusie µ (vochtig en droog), volgens de documentatie

Waterdampdiffusie µ (vochtig en droog)

Warmtegeleidbaarheid λ (volgens de norm NBN B62002 A1)

λ Warmtegeleidbaarheid (volgens de documentatie)

Mechanische sterkte ρ [daN/m³]

Kokosnootwol

Brandwerende behandeling met boorzout Zonder giftige afgifte Zonder giftige afgifte

Waarden overgenomen uit "L’isolation thermique de la toiture inclinée", Ministerie van het Waalse Gewest, uit "L’isolation écologique" van J-P. Oliva, Uitg. Terre Vivante, 2001, en uit de documentatie van de leveranciers.

Van synthetische en minerale isolatiematerialen vindt men de exacte prestaties in de door de BUtgb (www.butgb.be) uitgereikte technische goedkeuring. De ecologische isolatiematerialen beschikken op heden niet over gecertificeerde prestaties. Men moet zich dus baseren op de door de fabrikanten meegedeelde waarden. Voorzichtigheid is geboden wat de nauwkeurigheid van deze waarden betreft. Bepaalde materialen beschikken over een lambda-waarde op basis van buitenlandse normen. De lambda-waarde is slechts met de voormelde waarden vergelijkbaar mits de proeven zijn uitgevoerd overeenkomstig de Europese norm EN ISO 10456. Het document dat de prestaties van het materiaal certificeert, moet die referentie vermelden. Dunne reflecterende isolatiematerialen worden soms als bijzonder voordelig voorgesteld. Het WTCB maakt in zijn publicatie WTCB-contact nr. 6 (2-2005) de balans op van deze producten. Hieruit blijkt dat de prestaties van de dunne reflecterende isolatiematerialen hoogstens met die van een traditionele minerale isolatie overeenstemmen. Gezien hun delicate uitvoering en de zeer hoge energiekost van hun productie, komen deze isolatiematerialen zeker niet in aanmerking voor toepassingen in de bouw. > En de massieve isolatiematerialen? Specificiteit aan "massieve isolatiematerialen" (muren van stroleem, van kalk-hennepbeton, enz.) is dat ze geschikt zijn voor heel bijzondere bouwwijzen: bij de toepassing van massieve isolatiematerialen wordt de muur niet opgevat als een opeenvolging van lagen waarbij de isolatie in een aparte laag wordt uitgevoerd, zoals dat bijvoorbeeld voor een spouwmuur het geval is, maar wordt het isolerend vermogen over de hele dikte van de wand verdeeld. Overigens hebben deze materialen soms een structurele functie, wat erop neer komt dat de voornaamste functies van de wand door één enkel materiaal worden waargenomen.


Stroleem en kalk-hennepbeton hebben een grotere warmtegeleidbaarheid dan de zowel traditionele als ecologische isolatiematerialen, en zij leveren dus "minder goede prestaties". Dit tekort wordt op twee wijzen gecompenseerd: o Het isolatiemateriaal heeft een grotere dikte in vergelijking met de traditionele technieken. Samenstelling Isolerende massieve muur

kalk-hennep + buitenpleister

Traditionele muur

Zwaar betonblok + isolatiemateriaal + spouw + parementsteen

binnen-

en

Totale dikte

Prestatie de wand

van

30 cm

U= 0,55 W/m²K

35 cm

U= 0,6 W/m²K

Vergelijking van een isolerende massieve muur van kalk-hennepbeton met een traditionele muur. De berekening van de U-waarde van het hennepbeton wordt uitgevoerd met een lambda-waarde van 0,13 W/m.k.

o

Deze materialen zijn massiever en hebben dus een grotere thermische inertie. Die massa zal hun lager isolerend vermogen dus gedeeltelijk compenseren. Kleurrijk uitgedrukt kan men stellen dat, in plaats van een beetje warmte te laten ontsnappen zoals de traditionele isolatiematerialen, zij een vrij groot gedeelte ervan in hun massa opslaan alvorens die warmte gedeeltelijk binnen het gebouw weer vrij te geven. Deze eigenschap is echter vanuit wetenschappelijk oogpunt nog weinig gedocumenteerd en becijferd.

> Invloed van de uitvoering Ongeacht of het isolatiemateriaal al dan niet ecologisch is, zal de kwaliteit van de uitvoering de beslissende factor zijn voor de thermische prestatie van het gebouw. De bibliografie aan het einde van deze fiche groepeert een aantal referenties betreffende de uitvoering van de isolatie. De plaatsing van ecologische isolaties in bulk of in de vorm van platen of wol, vertegenwoordigt in vergelijking met de gebruikelijke materialen geen enkele moeilijkheid. We moeten erop wijzen dat de prestaties van massieve isolatiematerialen sterk afhankelijk zijn van de standvastige kwaliteit van de uitvoering. De thermische prestatie van materialen die in situ worden gemengd, zoals kalk-hennepbeton, kan namelijk variëren afhankelijk van de hoeveelheid, de kwaliteit en de verdeling van de hennep in het mengsel. > Wat zijn de hygrometrische prestaties? Bij duurzaam bouwen staan de hygrometrische eigenschappen van de materialen op de voorgrond. De traditionele bouw heeft deze eigenschappen te lang verwaarloosd. Door hun vochtabsorberend vermogen kunnen de materialen in contact met de binnenomgeving, de hygrometrische omstandigheden van een lokaal stabiliseren en zodoende een positieve invloed hebben op het comfort. Aangezien dit aspect hoofdzakelijk verband houdt met de materialen in contact met de omgeving, gaan wij hier dieper op in in de fiche over de keuze van de afwerkingsmaterialen (zie link aan het einde van de fiche). Over het algemeen zijn de isolatiematerialen namelijk door houtwerk of een bekleding van de omgeving gescheiden, waardoor hun functie van hygrometrische regulering dus beperkt zal blijven. Dat is niet het geval voor massieve isolatiematerialen die vanuit dit oogpunt een gunstige invloed kunnen hebben.


> Milieubalans Bij de keuze van een isolatiemateriaal moeten niet enkel zijn energetische en mechanische prestaties in aanmerking worden genomen, maar eveneens zijn milieueffect tijdens z'n hele levenscyclus (winnen van grondstoffen, fabricage, vervoer, uitvoering, recyclage): o de traditionele "organische" isolatiematerialen (polyurethaan- en polystyreenschuim) scoren heel slecht: ze zijn gewonnen uit chloor en petroleum, niet-hernieuwbare stoffen, en geproduceerd door middel van energetisch dure productieprocessen. Beide isolatiematerialen bevatten bovendien stoffen die de ozonlaag aantasten (onder meer HCFK’s) en die bij brand giftige en dodelijke gassen ontwikkelen. CFK-substituten beginnen toepassing te vinden evenals de integratie van gerecycleerde materialen in hun samenstelling. De verwijdering van organische isolatiematerialen is echter niet gevaarloos. o Glas- en steenwol zijn voordeliger: ze worden gewonnen uit grondstoffen die in Europa in overvloed aanwezig zijn (vulkaansteen en zand) en zijn gedeeltelijk uit gerecycleerde materialen samengesteld. Indien ze minder dan 5% bindmiddel bevatten, worden ze verwijderd door storting als inert materiaal. Hun productieproces, gebaseerd op het smelten van steen of gerecycleerd glas, is evenwel energievretend.

o

Zogenaamde ecologische isolatiematerialen combineren meestal een in overvloed aanwezige of hernieuwbare grondstof (planten, gerecycleerde cellulose), en een energiezuinig productieproces. Kurk vormt hierop een uitzondering want zijn grondstof is niet in overvloed aanwezig. Er bestaat een recyclagecircuit voor kurk maar de hoeveelheid aan beschikbare grondstof blijft beperkt. Ecologische isolatiematerialen kunnen gevaarloos door compostering of thermische valorisatie worden verwijderd.

25

50


Recyclage*

Levensduur [jaar]

Toit plat Beste keuze

0,21

Beste keuze

/

Goed keuze

EU

Planche Identificatie in de NIBEr Bâtière classificatie

Kurkplaten

-

0,15

Aanvaardbaar

1,26

Mur

Ecopunten per m³

EU

Beste keuze

Grijze energie [GJ/m³]

Cellulose in bulk

Beste keuze

oorsprong

Samenvattende tabel:

Recycleerbaar tot secundaire grondstoffen

Aanvaardbaar of minder goed**

>25

Recycleerbaar tot secundaire grondstoffen

-

Recyclage*

Levensduur [jaar]

-

Toit plat

-

Minder goede keuze

EU

-

Hennep

Verbranding

-

0,11

>25

-

20 tot 40

Aanvaardbaar

EU

Goed keuze

Cellulair glas

Minder goede keuze

0,36

A éviter

3

-

Wereld

Verbranding

minder


>25

Goed of goed **

0,04

Verbranding

-

2,4

>25

>25

-

Wereld

Planche Identificatie in de NIBEr Bâtière classificatie

Geëxpandeerd polystyreen

Minder goede keuze

0,08

Aanvaardbaar

8

>25

Minder goede keuze Goede keuze Goede keuze

Wereld

-

Polyurethaan

-

0,02

-

6

Mur

EU

Goede keuze

Glaswol

Beste keuze

0,27

Minder goede keuze Onaanvaard baar

Ecopunten per m³

0,33

Goed keuze

Grijze energie [GJ/m³]

EU

-

oorsprong Steenwol

Verbrijzeling en uitstrooiing (landbouw)

*De informatie betreffende de recyclage houdt rekening met de huidige recyclagemarkt in België. ** volgens de oorspong van het energie gebruikt voor de fabricatie

Deze informatie moet evenwel in zijn context worden geplaatst. Het recyclagepotentieel van afval varieert afhankelijk van het bestaan van een recyclagecircuit en van zijn geografische ligging. Niet alle potentieel recycleerbare materialen worden gerecycleerd. Overigens is de notie van "tijd" belangrijk – een materiaal dat thans niet recycleerbaar is, zal dat in een nabije toekomst misschien wel zijn en, omgekeerd, een materiaal dat thans recycleerbaar is, zal dat binnen enkele jaren misschien niet meer zijn.


ECONOMISCHE ASPECTEN > Beschikbaarheid van de ecologische oplossingen In 2007 telt Brussel minstens 5 verkooppunten van bio-ecologische materialen: o Carodec nv, Waversesteenweg 1801, 1160 Brussel o Vlass bvba, Langestraat 166, 1150 Brussel o Vanhumbeeck Frères bvba, Vilvoordselaan 100, 1150 Brussel o Bois Henri Lochten nv, Van Hoordestraat 43-47, 1040 Brussel o Ets De Bontridder nv, De Boeckstraat 66, 1140 Brussel In Vlaanderen zijn de meeste verkooppunten aangesloten bij het VIBE en in Wallonië bij Nature et Progrès of bij Cluster éco-construction. Sinds eind 2006 bestaat eveneens een Brussels Cluster Ecobuild. Ten slotte plant het Frans-Waalse programma Interreg III de oprichting van een platform over het ecologisch leefmilieu (www.ecohabitat.be)… Wordt vervolgd.

De internetsite van het WTCB stelt eveneens een databank van detailhandelaars en fabrikanten ter beschikking, met zoekoptie op trefwoord, waarvan sommigen plantaardige isolatiematerialen aanbieden. Ten slotte stellen sommige labels, onder meer Natureplus (www.natureplus.org), eveneens materiaallijsten ter beschikking. > De kost van de ecologische oplossingen De onderstaande tabel geeft richtprijzen voor materialen die gemakkelijk in België verkrijgbaar zijn. De prijzen variëren volgens de gekochte hoeveelheid, het betreft hier door enkele leveranciers vermelde gemiddelde prijzen: Kost

Eenheid*

Dikte

7 tot 25

€/m² excl. BTW

40 tot 120 mm

5 tot 15

€/m² excl. BTW

40 tot 120 mm

Polyurethaan

6,5 tot 27,5

€/m² excl. BTW

20 tot 120 mm

Glaswol

5 tot 18

€/m² excl. BTW

40 tot 180 mm

Steenwol

5 tot 18

€/m² excl. BTW

40 tot 180 mm

Cellulair glas

25 tot 35

€/m² excl. BTW

40 tot 60 mm

0,1 tot 0,2

€/l excl. BTW

/

0,1 tot 0,2

€/l excl. BTW

/

7 tot 12

€/m² excl. BTW

10 mm

Houtvezelplaten

7 tot 24

€/m² excl. BTW

30 tot 100mm

Cellulose in bulk

0,13

€/l excl. BTW

/

Cellulosewol in bulk

0,25

€/l excl. BTW

/

Cellulosewolplaten

7 tot 25

€/m² excl. BTW

40 tot 160 mm

Kurk in bulk

0,2

€/l excl. BTW

/

Kurkplaten

5 tot 12

€/m² excl. BTW

20 tot 80 mm

Geëxtrudeerd polystyreen Geëxpandeerd polystyreen

Zuiver geëxpandeerd perliet Zuiver geëxpandeerd vermiculiet Geëxpandeerde klei


Kost

Eenheid*

Dikte

Kurkrollen

5 tot 15

€/m² excl. BTW

2 tot 6 mm

Hennepwol

5 tot 30

€/m² excl. BTW

50 tot 200 mm

Jutevilt

4,5

€/m² excl. BTW

/

Lamswol

0,7 tot 1,2

€/kg excl. BTW

/

SOCIALE EN CULTURELE ASPECTEN > Invloed op de gezondheid Synthetische isolatiematerialen kunnen een negatieve invloed hebben op de gezondheid. Tijdens zijn leven ontwikkelt polyurethaan formol, dat de ogen, de ademhalingswegen en de huid kan irriteren. Polystyreen op zijn beurt bevat benzeen, dat kankerverwekkend is. Aangezien deze materialen meestal nooit in direct contact komen met de binnenomgeving, is de binnenpollutie beperkt. Bij verbranding ontwikkelen ze daarentegen zeer giftige dampen. Risico’s verbonden aan de uitvoering werden niet geïdentificeerd. Door hun aard en structuur, of ten gevolge van een behandeling met boorzout, zijn wol en ecologische isolatiematerialen meestal weinig of niet brandbaar. Als vezelmateriaal kunnen ze door de inademing van fijne stofdeeltjes (kleiner dan 3 micron) echter longproblemen veroorzaken. Dit fenomeen, dat aan de basis ligt van het verbod van asbest, bestaat eveneens, hoewel in mindere mate, voor steenwol en glaswol. Hoewel aanbevelingen voor de uitvoering ervan bestaan, kunnen tegensprekelijke onderzoeken geen reëel gevaar uitwijzen. Men zal bij de uitvoering het voorzichtigheidsprincipe toepassen door een weldoordacht gebruik en met inachtneming van de gebruiksinstructies. Bij het hanteren zijn irritatie van de huid en de ogen niet uitgesloten. Men zal bij de uitvoering dus de nodige voorzorgsmaatregelen treffen: stofmasker, handschoenen, beschermbril, goede ventilatie, enz. Over het algemeen, en voorzichtigheidshalve, zal men zowel voor de "synthetische" als voor de "ecologische" isolatiematerialen bij de uitvoering dezelfde beschermende voorzorgsmaatregelen nemen (masker, handschoenen en bril). In de onderstaande tabel staat vanuit gezondheidsoogpunt een samenvatting van de voor- en nadelen van de meest courante isolatiematerialen: Voordelen

Steenwol

Glaswol

Cellulair glas Geëxpandeerd polystyreen

Nadelen

Geen brandwerende middelen Geen biociden Geen formaldehyde-emissies Minder dan 5% bindmiddelen Niet-noemenswaardige radioactiviteit Geen VOS-emissies Geen brandwerende middelen Geen biociden Geen formaldehyde-emissies Niet-noemenswaardige radioactiviteit Geen VOS-emissies Geen brandwerende middelen Geen biociden Geen biociden

Inadembare vezels bij afbraak en verwijdering

Inadembare vezels bij afbraak en verwijdering

Bepaalde uitvoeringen vereisen het gebruik van warm bitumen Verontreinigende brandwerende middelen Giftige emissies bij verbranding Emissie van koolwaterstof bij de


Voordelen

Nadelen productie


Geen biociden

Polyurethaan

Geen biociden

Cellulosevlokken

Geen giftige emissies

Cellulosevlokken

Geen giftige emissies

Verontreinigende brandwerende middelen Verontreinigende brandwerende middelen Veel stof bij de uitvoering Inadembare vezels bij afbraak en verwijdering Veel stof bij de uitvoering Inadembare vezels bij afbraak en verwijdering

Let wel dat het isolatiemateriaal niet altijd alleen wordt gebruikt. De eventuele vereiste van een bevestigingslijm of van een toeslagstof als brandvertrager mag niet worden vergeten. Deze stoffen kunnen eveneens een invloed hebben op het milieu en de gezondheid (zie fiches CSS08 en CSS09). DE JUISTE KEUZE MAKEN De onderstaande tabel geeft een samenvatting van het belang van de verschillende soorten isolatiemateriaal volgens de hierboven ontwikkelde criteria: Soort isolatiemateriaal

Milieubalans

Thermische prestatie

Gezondheid

Kost en beschikbaar heid

Gemak van de uitvoering

synthetisch

☺

(uitgezonderd bij brand)

☺

☺

☺

☺

☺

☺

mineraal

☺

(met voorzorgsmaatregelen bij de uitvoering)

plantaardig en dierlijk

☺

☺?

☺?

Moet men de voorkeur geven aan een ecologisch isolatiemateriaal ondanks zijn verlies aan thermische doeltreffendheid? Er bestaat geen eenvoudig of kant-en-klaar antwoord. Uit deze fiche blijkt dat voor bepaalde ecologische isolatiematerialen dit verlies beperkt is, maar bij gebrek aan wetenschappelijke of genormaliseerde gegevens blijft dit punt nog in het vage. Op deze basis zou men veiligheidshalve de voorkeur moeten geven aan de best gedocumenteerde ecologische alternatieven waarvoor de ontwerper het eventuele verlies aan energetische efficiëntie zal kunnen berekenen. Vervolgens zal elke besluitvormer op basis van objectieve gegevens een persoonlijke keuze moeten maken.


IN DE PRAKTIJK In de verschillende fasen van de ontwikkeling en uitvoering van het project moeten maatregelen worden genomen: VOORONTWERP o

Geef de voorkeur aan de volgende keuzes: e

Vloerplaat Dubbele buitenmuur

Hellend dak

Plat dak

e

1 keuze

2 keuze

Cellulair glas

Steenwol Glaswol

Steenwol Glaswol Hennepwol Cellulosevlokken Steenwol Hennepwol Houtwol Steenwol Glaswol Houtwol

Cellulosevlokken

Glaswol

e

3 keuze

Polyurethaan Geëxtrudeerd polystyreen Geëxpandeerd polystyreen

Cellulair glas

Bron: Adviesgids voor de duurzame renovatie van collectieve huisvesting, Leefmilieu Brussel

o

Kies een materiaal met een milieulabel, bijvoorbeeld "Natureplus" (www.natureplus.org). Dit label beoogt de beste materialen op de voorgrond te stellen en bestrijkt tot op heden Duitstalig Europa, evenals Nederland en België.

o

Ongeacht het gekozen materiaal zullen de wanden minstens voldoen aan de wettelijke vereisten inzake isolatie. Het ontwerp van de wanden zal zodanig worden uitgevoerd om de duurzaamheid van de isolatiematerialen te waarborgen (geen interne condensatieproblemen, bescherming tegen weersinvloeden).

o

UITVOERINGSPROJECT, DOSSIER VOOR DE STEDENBOUWKUNDIGE VERGUNNING o

Om koudebruggen te voorkomen zal ervoor worden gezorgd dat het isolatiemateriaal doorlopend wordt geplaatst (zie fiche koudebruggen).

TOEZICHT OP DE WERKEN o

o

o

De overeenstemming van de materiaalprestaties met de vereisten van het bestek zal worden gecontroleerd op basis van de ATG van het materiaal, als die beschikbaar is (www.butgb.be). De kwaliteit van de materialen zal tijdens hun opslag en uitvoering op de bouwplaats worden beschermd, onder meer door een aangepaste bescherming tegen water indien het niet-waterdichte materialen betreft. Bij de uitvoering van isolatiematerialen moeten de arbeiders worden beschermd tegen de giftige effecten van de materialen op hun gezondheid. Om de inademing van (minerale of plantaardige) vezels te voorkomen moeten gepaste preventiemaatregelen worden genomen: handschoenen, bril, stofmasker, intensieve ventilatie van de lokalen.


AFBRAAK o

o

o

Bij de demontage van isolatiematerialen moeten de arbeiders tegen de giftige effecten van de materialen op hun gezondheid worden beschermd. Men zal dezelfde maatregelen nemen als bij de uitvoering van de isolatiematerialen. Ureumformaldehydeschuim, fenolschuim of polyvinylchloride (pvc), die men in gebouwen van de jaren ‘70-’80 aantreft, mogen noch worden ingeademd noch worden verbrand, en moeten in hermetisch gesloten zakken naar een inzamelcentrum voor chemisch afval worden gebracht. De minerale en plantaardige isolatiematerialen zullen voor recyclage worden gerecupereerd. Een voorafgaande specifieke studie zal de soorten isolatiematerialen identificeren die later in het af te breken gebouw zullen worden toegepast, teneinde op basis van de markt en van de bestaande recyclagecircuits de recyclage zo goed mogelijk te organiseren.

AANVULLENDE INFORMATIE ANDERE AANDACHTSPUNTEN Naast de materiaalkeuze, moet bij het ontwerp van een goede isolatie met de volgende elementen, in hun respectieve fiches beschreven, rekening worden gehouden: o o o o o o o o o o

ENE04 - Een goed geïsoleerd huis bouwen ENE02 - Een warmtestrategie ontwikkelen ENE09 - Beperking van koudebruggen ENE10 - De goede luchtdichtheid van de gebouwschil ENE11 - Bij renovatie: de wanden isoleren ENE23 - Energie-efficiënte luchtverversingsystemen CSS05 - Akoestisch comfort CSS08 - Fysische en chemische verontreiniging binnenshuis CSS09 - Lijm en verf: hun invloed op gezondheid en milieu MAT11 - Akoestische isolatie: kies gezonde materialen met een gunstige milieubalans

BIBLIOGRAFIE Internetsites voor de keuze en beschikbaarheid van de materialen: o Vlaams Instituut voor Bio-Ecologisch Bouwen en Wonen (www.vibe.be)

o

Cluster Eco-construction: www.ecoconstruction.be

o

Réseau eco-consommation: www.ecoconso.be/article260.html


o

De internetsite van de BUtgb: www.butgb.be

o

CD2E, een Frans bedrijf dat een beschrijving van ecologische materialen aanbiedt: www.cd2e.com

Boeken en documenten over de keuze en de beschikbaarheid van de materialen: o Jean-Pierre Oliva, L’isolation écologique, Uitg. Terre Vivante, 2001 o Suzanne en Pierre Deoux, Le guide de l’habitat sain, Uitg. Medieco, 2002 o L’écologie dans le bâtiment, handleiding ADEME o Jutta Schwartz, Verlag Paul Haupt, Qualité environnementale des bâtiments, guide comparatif pour le choix des matériaux de construction, 1998 o H.R. Preisig et al., Savoir construire ECO-logique/-nomique, guide pour le maître d’ouvrage, Uitg. Werd Verslag o Ove Arup & partners, The green construction handbook, A manual for clients and construction professionals, JT design Build Publication, 1994 o Critères de développement durable pour la construction de logements, EPFL, Lausanne. o Dunne reflecterende isolatiematerialen, WTCB nr. 6 (2-2005) o Friedrich Kur, L’habitat écologique – Quels matériaux choisir, Uitg. Terre vivante, 2003. Over de uitvoering van de isolatie: o L’isolation thermique des façades à structure bois – Guide pratique pour les architectes, Ministère de la Région Wallonne o L’isolation thermique de la toiture inclinée – Guide pratique pour les architectes, Ministère de la Région Wallonne o La rénovation et l’énergie - Guide pratique pour les architectes, Ministère de la Région Wallonne Labels: o Natureplus: www.natureplus.org Geldende of in voorbereiding zijnde wetgeving (BHG, Federale overheid, Europa) o o o

Technische eigenschappen van materialen voor de prestatieberekening: NBN B62-002 A1 Bouwmaterialen en bouwwaren - Procedures voor de bepaling van de karakteristieke waarden en de rekenwaarden van de thermische eigenschappen: EN ISO 10456 Berekening van de warmtedoorgangscoëfficiënten van wanden van gebouwen: NBN B62-002


THERMISCHE ISOLATIE: KIES GEZONDE EN ECOLOGISCHE MATERIALEN

Recommend Documents