Handleiding buurtscan
Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) Auteur: Lysbeth de Vries (NISB), Mijke Sluis (NISB), Audrey Friedel (NISB) NISB/2012/62.737/TRN/itd Ede, oktober 2012 Dit document heeft 13 pagina’s
2
Inhoudsopgave 1. 1.1 1.2 1.3
De buurtscan - achtergrondinformatie Sport en bewegen in de buurt Buurtscan in de praktijk Ondersteuning bij de buurtscan
3
2. 2.1 2.2 2.3
Opbouw buurtscan Stap 1: feiten en cijfers Stap 2: samenwerken in de buurt Stap 3: wensen van bewoners
8
3. 3.1
Afsluiting Contactgegevens NISB
13
3
1.
De buurtscan – achtergrondinformatie
1.1
Sport en bewegen in de buurt
Het programma Sport en Bewegen in de Buurt benoemt vraaggericht sport- en beweegaanbod en het stimuleren van meer lokaal maatwerk als twee belangrijke pijlers om Sport en bewegen dichtbij de mensen te brengen Dichtbij betekent hier letterlijk, in de directe woonomgeving van de mensen, maar ook aanbod dat past bij de behoefte van de potentiële sporter. Dat verlaagt de drempel om (weer) te gaan bewegen of sporten. De gezonde keuze wordt hiermee ook een makkelijke keuze. Om de Buurtsportcoach en de Sportimpuls zo effectief mogelijk in te zetten, is het goed om de situatie in de buurt in kaart te brengen en te weten wat de verwachtingen zijn van lokale organisaties en welke bijdrage ze willen leveren. Daarnaast is het goed om voor draagvlak bij bewoners te zorgen en hen actief te betrekken bij het ontwikkelen en uitvoeren van plannen. Het buurtactieplan en de buurtscan, ontwikkeld door VSG en NISB, kunnen hierbij ondersteunen . Om een Buurtsportcoach, de Sportimpuls of andere maatschappelijke initiatieven op lokaal niveau zo gericht mogelijk in te zetten, is het goed om de situatie in de buurt in kaart te brengen. Buurtscan De buurtscan is een database met instrumenten en ondersteunt bij het analyseren van een buurt. De buurtscan is opgedeeld in drie elementen; data op buurtniveau, kracht van de buurt, wensen van bewoners. Een buurt kan een stadswijk, een dorpskern of een deel van een gemeente zijn. De buurtscan maakt gebruik van bestaande instrumenten van onder andere sportraden, adviesen onderzoeksbureaus en van landelijke organisaties, zoals NISB of MOVISIE. Door inzicht te verwerven over wat er op buurtniveau speelt, vergroot de kans dat de interventie of het aanbod aansluit bij de behoefte van de buurtbewoners (eindgebruiker). Ondanks dat de buurtscan geen verplichting is, is vraaggerichtheid één van de relevante criteria die opgenomen is in de beoordeling van de Sportimpuls. Een gemeente of organisatie maakt zelf de keuze welke analysestappen ze willen doorlopen en welke instrumenten ze lokaal inzetten, eventueel samen met bewoners en betrokken organisaties. De buurtscan laat zien wat er mogelijk is en hoe een gemeente hiermee aan de slag kan. Of en hoe een gemeente of organisaties van de buurtscan gebruik maakt, hangt af van lokale wensen en behoeften. 4
Buurtactieplan De eerste stap om tot een buurtactieplan te komen is het analyseren van de buurt, oftewel een buurtscan. Ondanks dat het buurtactieplan geen verplichting is, bepaalt een gestructureerd plan wel de richting en inhoud. Een buurtactieplan is, vrij vertaald, de ‘doorvertaling’ van gemeentelijk (sport)beleid naar een uitvoeringsplan op het niveau van een buurt. Veel gemeenten werken al met visies en uitvoeringsplannen op buurtniveau. Ook voor het buurtactieplan is er een handleiding geschreven.
1.2 Buurtscan in de praktijk De buurt analyseren is een onderdeel van het lokale proces om tot een buurtactieplan met daaraan gekoppeld het gericht inzetten van een Buurtsportcoach of om tot een aanvraag voor de Sportimpuls te komen. Het proces geeft de positie van de buurtscan weer in de stappen die gemaakt kunnen worden op lokaal niveau.
5
Voor het uitvoeren van een buurtanalyse zijn geen directe middelen beschikbaar. Het is de lokale verantwoordelijkheid om deze analyse te maken. Het kan ook niet worden opgevoerd op de begroting van de Sportimpuls aanvraag. Echter, een Buurtsportcoach of een combinatiefunctionaris kan wel een rol spelen bij het maken van een buurtanalyse. Ondanks dat er geen financiële middelen vanuit Sport en bewegen in de buurt beschikbaar zijn om een buurtscan uit te voeren, zijn er genoeg redenen voor het inzetten van dit ondersteuningsinstrument. Voordelen van een buurtscan : - Het ondersteunt bij het in kaart brengen van de buurt. - Het ondersteunt bij het onderbouwen van een plan of Sportimpuls aanvraag. - Het ondersteunt bij het gericht inzetten van een Buurtsportcoach of Sportimpuls interventie in de buurt. - Als eerste stap voor de Buurtsportcoach om de buurt beter te leren kennen, voordat diegene in de buurt aan de slag gaat. - Als beschrijving van de nul situatie. Over een aantal jaren kan het opnieuw uitvoeren van de buurtscan laten zien of en welke veranderingen er hebben plaatsgevonden. - Het ondersteunt bij een integrale aanpak op buurtniveau. - Als instrument om een buurt te typeren, zodat onderlinge informatie-uitwisseling over vergelijkbare buurten mogelijk is. - Het brengt mogelijke samenwerkingspartners in beeld. De gevraagde tijd en financiën zijn afhankelijk van lokale wensen en ideeën over onder andere het inzetten van kosteloze of betaalde instrumenten. Het is mogelijk de buurtscan zonder extra financiën uit te voeren. Het wordt wel sterk aanbevolen om een verantwoordelijke voor het proces aan te wijzen. Dat kan bijvoorbeeld de ambtenaar sport zijn, de Buurtsportcoach of een externe adviseur. Maar denk ook aan hogescholen, waarbij studenten het uitvoeren van een buurtanalyse als opdracht kunnen krijgen. Een andere ontwikkeling is om de samenwerking aan te gaan met het bedrijfsleven. Vanuit het maatschappelijk betrokken ondernemen kunnen sportverenigingen de samenwerking aangaan met bedrijven en op die manier middelen en/of het uitvoeren van een buurtscan realiseren. De doorlooptijd van het hele proces, inclusief het opstellen van een buurtactieplan, blijkt in de praktijk ongeveer drie maanden te zijn. Met als kanttekening dat de tijdsduur afhangt van de lokale situatie. 1.3 Ondersteuning bij de buurtscan De buurtscan is zo opgesteld dat de uitvoering op gemeentelijk niveau door een lokale projectgroep of verantwoordelijke kan worden gedaan. Daarnaast kunt u gebruik maken van ondersteuners binnen Sport en Bewegen in de Buurt (meer informatie op www.sportindebuurt.nl).
6
Praktijkvoorbeeld Weert: ‘Platform Weert in Beweging’ werkt met de volgende organisaties aan de buurtscan en naar een buurtactieplan toe: Sportzaken gemeente Weert, Weerter Sportraad, Provinciale sportraad, Regionaal Ondersteuningsstructuren (ROS) ,Wijkraad, GGD, Lokale zorg aanbieders Lokale onderwijs, Provinciale(regionale) vertegenwoordiging NOC*NSF, Lokale sportaanbieders georganiseerd, Lokale sportaanbieders commercieel. Op de buurtscan website staat de buurtscan database centraal. Hierin staan de verschillende instrumenten die ingezet kunnen worden op lokaal niveau. Ook biedt de site, naast deze handleiding, andere ondersteuning om aan de slag te gaan.
7
2.
Opbouw buurtscan
Er is gekozen voor een driedeling in de opbouw van de buurtscan. Het eerste gedeelte richt zich op het in kaart brengen van kwantitatieve gegevens. Het tweede deel richt zich op het samenwerken in de wijk, een belangrijk aspect bij zowel de Buurtsportcoach als voor een sport en beweegaanbieder. Tot slot kan er voor gekozen worden om de wensen van de bewoners of einddoelgroep in kaart te brengen. Afhankelijk van de lokale situatie en beschikbare informatie kan er gekozen worden voor een bepaalde fase. Maar vooraf hieraan is het verstandig om de beleidsplannen van de gemeenten door te nemen om hier eventueel op aan te haken.
2.1
Stap 1: feiten en cijfers
Bij het analyseren van de buurt is de eerste stap het in kaart brengen van kwantitatieve gegevens. Daarbij kan er gekeken worden naar de stand van zaken nu, maar ook naar opvallende ontwikkelingen. Daarnaast is het bij bepaalde data mogelijk om een doorkijk te maken in toekomst. Een duidelijk overzicht van cijfers biedt gemeenten en professionals een basis om een buurtactieplan te maken. Uit de praktijk blijkt dat het in kleinere gemeenten lastiger is om data op postcode niveau te krijgen. Grotere gemeenten hebben vaak een afdeling ‘onderzoek en statistiek’. Dan is het aan te bevelen om samen met een van hun medewerkers te kijken welke data al beschikbaar zijn. Voor diegene die geen afdeling ‘ onderzoek en statistiek’ hebben, kunnen gebruik maken van gemeentelijke basisdata en regionale en landelijke databases om zo toch een basissituatie te schetsen.
8
Buurtsportcoach: ‘Ik bereik per activiteit steeds 20 basisschool kinderen? Is dit veel of weinig? Want hoeveel kinderen wonen eigenlijk in deze dorpskern? In de database staan onder feiten en cijfers verschillende instrumenten die kwantitatieve gegevens bevatten over een bepaald onderwerp of een bepaalde doelgroep. Hieronder worden twee voorbeelden genoemd. Kwantitatieve gegevens kunnen ook demografische gegevens (samenstelling, omvang, economische status) zijn of vitaliteitsgegevens (beweegnorm, overgewicht). Voorbeeld instrumenten in de buurtscan database: •
Kennis en Informatie Systeem Sport (KISS) Het KISS project geeft op 4-cijferig postcode niveau inzicht in de sportparticipatie binnen de georganiseerde sport. Eigenaar: NOC*NSF
•
Lokale en Nationale Monitor Gezondheid Inzicht geven in de fysieke, mentale en sociale gezondheid van mensen in wijken Eigenaar: GGD Nederland
2.2
Stap 2: samenwerken in de buurt
Stap twee brengt de kracht van de buurt in beeld. Deze stap kijkt naar mogelijke samenwerkingspartners. Een sterk lokaal netwerk vergroot de kans op een succesvolle uitvoering van buurtactieplannen. In Sport en bewegen in de buurt ligt de focus op het bereiken van inactieve doelgroepen. Dit is een complex vraagstuk waar een gezamenlijk antwoord op moet komen.
Twynstra en Gudde: Geen enkele organisatie kan de complexe vraagstukken van deze tijd alleen oplossen. Om succesvol te blijven moeten organisaties met elkaar samenwerken. Naast het inzichtelijke maken van de mogelijke samenwerkingspartners kan er ook gedacht worden aan kwaliteit van de hardware (ruimte, accommodaties) en de software (kwaliteit van bestaand sportaanbod). Denk hierbij ook aan de bestaande data zoals sport en beweegaanbod in de gemeentegids of aan de sociale kaart van beweegaanbod die bij het project beweegkuur (gecombineerde leefstijlinterventie) in kaart zijn gebracht.
9
Het in kaart brengen van de kracht van de buurt kan samen met de organisaties uit de buurt. Hierbij kan gedacht worden aan: de sport- en beweegaanbieders (niet alleen verenigingen), scholen, fysiotherapeuten, woningbouwcorporaties, welzijnsinstellingen, jeugdzorginstellingen en lokale woonzorginstellingen. Om tot een goed overzicht te komen is het verstandig om organisaties te vragen met wie ze al samenwerken. Dit geeft zicht op de al bestaande netwerken in de buurt vanuit andere initiatieven. Een aandachtspunt is dat sommige sport en beweegaanbieders een regionale functie hebben (bijv. wintersport, zeilen of atletiek), maar zij kunnen wel inspelen op behoeften van bewoners in de buurt. Naast de mogelijke samenwerkingspartners is het ook belangrijk om te kijken naar de rol en wat diegene kan brengen en halen in een samenwerking. Er wordt bij samenwerking altijd gestreefd naar een win-win situatie.
Voorbeeld instrumenten in de buurtscan database: •
Beweeg Vriendelijke OmgevingsScan (BVO scan) Het instrument, geeft door het beantwoorden van 30 stellingen, antwoord op de vraag of burgers in hun directe leefomgeving voldoende worden uitgedaagd en gefaciliteerd om te sporten en te bewegen. En geeft inzicht op welke vlakken verbetering mogelijk of nodig is. Tevens zet de BVO Scan het thema beweegvriendelijkheid op de agenda en kunt u er een discussie mee starten. Eigenaar: NISB
•
Wat zijn jouw netwerken? Netwerken in Beweging is een training waarin je analyseert in welke netwerken jij je bevindt en je zou willen bevinden. De mensen en ideeën staan centraal. Wat is het plan, de inspiratie. Met welke mensen zou jij dit willen uitwerken? Wie heb je nodig in welke fase? De training Netwerken in Beweging is opgebouwd rond zeven instrumenten. Je leert de instrumenten kennen en gaat ermee oefenen. Eigenaar: NISB
10
2.3 Stap 3: Inzicht in wensen van bewoners Bewonersparticipatie is het vroegtijdig betrekken van einddoelgroepen (in dit geval organisaties en bewoners uit een buurt) bij het ontwikkelen van buurtactieplan. Hierbij worden, in openheid en op basis van gelijkwaardigheid en onderling debat, problemen in kaart gebracht en oplossingen verkend. Bewonersparticipatie kan veel voordelen bieden: - Bewoners actief betrekken kan leiden tot een breder draagvlak, ook voor lastige beslissingen. - Goed luisteren naar wensen en ideeën van bewoners vergroot de kans op de succesvolle uitvoering van een buurtactieplan. - Bewoners willen actief meepraten over wat er in hun buurt gebeurt en bewonersparticipatie biedt deze mogelijkheid. Er zijn verschillende niveaus van bewonersparticipatie. Het is belangrijk om het juiste participatieniveau te kiezen. Dat hangt af van de gewenste input, de ruimte die geboden wordt aan anderen om mee te denken en de randvoorwaarden voor het proces (bijvoorbeeld over hoe snel het buurtactieplan klaar moet zijn). Ook is het belangrijk om na te denken over de verwachtingen die u bij bewoners schept. Door bewoners te betrekken, wekt u de verwachting dat er ook daadwerkelijk iets gaat gebeuren met hun input. Hier dient u wel de financiële en beleidsruimte voor te hebben. Informeren: politiek en bestuur bepalen zelf de agenda voor besluitvorming en houden betrokkenen op de hoogte. Raadplegen: politiek en bestuur bepalen in hoge mate zelf de agenda, maar zien betrokkenen als gesprekspartners bij de ontwikkeling van beleid. Adviseren: politiek en bestuur stellen in beginsel de agenda samen, maar geven betrokkenen de gelegenheid om problemen aan te dragen en oplossingen te formuleren, waarbij deze ideeën een volwaardige rol spelen in de ontwikkeling van beleid. Coproduceren: politiek, bestuur en betrokkenen komen gezamenlijk een agenda overeen, waarna samen naar oplossingen gezocht wordt. De politiek verbindt zich aan deze oplossingen met betrekking tot de uiteindelijke besluitvorming. Meebeslissen: politiek en bestuur laten de ontwikkeling en de besluitvorming over aan de betrokkenen. Zelfbeheer: groepen nemen zelf het initiatief om in eigen beheer voorzieningen tot stand te brengen en te onderhouden.
11
Voorbeeld instrumenten in de buurtscan database: •
Wereld Café De Café-formule is flexibel en kan aan veel verschillende situaties worden aangepast. Met de café opzet beoog je een dialoog op gang te brengen op basis van samenwerking en actief engagement en kom je tot constructieve mogelijkheden voor actie. De doelstelling van de ontmoeting is vanaf het begin duidelijk, dit is de reden waarom je mensen samenbrengt. Wereldcafé gaat uit van de volgende regels: 1. Concentreer je op wat van belang is. 2. Lever een bijdrage door jouw ideeën mee te delen 3. Spreek met je hart en je verstand 4. Luister om te begrijpen 5. Breng ideeën met elkaar in verband 6. Luister om tot nieuwe inzichten en nog diepzinnigere vragen te komen 7. Speel, krabbel, teken (op de tafel!) 8. Geniet ervan Eigenaar: MOVISIE
•
Participedia Participedia is een handvat voor de aanpak van participatie bij gemeentelijke projecten en beleid. Het geeft o.a. een overzicht van projecten en participatiemiddelen en andere handige tips die te maken hebben met bewoners participatie. Eigenaar: Gemeente Utrecht
12
3. Afsluiting Met deze handleiding willen NISB en VSG bijdragen om de buurtscan op lokaal niveau zo toegankelijk mogelijk te maken. Mochten er suggesties of opmerkingen zijn dan stellen wij het op prijs om deze door te geven. Wilt u graag met uw instrument in de database van de buurtscan komen, laat het dan via onderstaande gegevens weten. 3.1
Contactgegevens NISB
13
